Mindful opvoeden van kinderen met adhd

bertin geheel def.qxp_Opmaak 1 17-06-16 12:20 Pagina 1

Als ouder van een kind met ADHD sta je elke dag weer voor veel uitdagingen.

Aandachtsproblemen, hyperactiviteit, impulsiviteit en andere symptomen van ADHD hebben een enorme impact op alle aspecten van het leven van jouw kind: thuis, op school, tijdens het spelen of sporten. Dit veroorzaakt niet alleen veel stress bij jouw kind, maar ook bij jou als ouder.

Mindful opvoeden van kinderen met ADHD helpt zowel kinderen als ouders om beter om te gaan met ADHD. Het boek biedt een bewezen effectief programma om te leren ontspannen en stress te verminderen. Door symptomen beter te herkennen en oog te hebben voor zowel moeilijkheden als krachten van je kind, kun je met meer compassie en structuur op het gedrag van je kind reageren. Aan de hand van inzichtelijke werkbladen en praktische oefeningen leer je meer rust te creëren en toch flexibel en veerkrachtig te blijven. Door meer balans in het gezin te brengen, help je je kind om het beste uit zichzelf te halen!

Mindful opvoeden

Mindful opvoeden van kinderen met ADHD

Mindful opvoeden van kinderen met ADHD

Dit innovatieve boek combineert mindfulness met inzichten uit meer traditionele behandelingen van ADHD. Deze combinatie is zeer bruikbaar voor ouders om niet alleen stress te verminderen, maar ook de band met hun kind te versterken.

— Russell A. Barkley

Mark Bertin is kinderarts en heeft een eigen praktijk in Pleasantville, New York. Hij schrijft geregeld voor huffingtonpost.com, psychologytoday.com en mindful.org.

Hogrefe Publishing Group

ISBN 978-94-92297-07-5

Göttingen · Berne · Vienna · Oxford Boston · Paris · Amsterdam · Prague Florence · Copenhagen · Stockholm Helsinki · São Paulo www.hogrefe.com

Mark Bertin

Dit boek is een goudmijn om jouw kind met ADHD beter te begrijpen. Bertin biedt specifieke, gemakkelijk te gebruiken strategieën om met ADHD om te gaan. Dit boek is een echte aanrader!

— Terry Matlen

9 789492 297075

Mark Bertin

Mindful opvoeden van kinderen met ADHD Mark Bertin

Delen van dit boek zijn een bewerking van teksten van mijn blog op de Huffington Post en Psychology today.

Copyright ©  Hogrefe Uitgevers, Amsterdam Oorspronkelijke titel: Mindful Parentinf for ADHD. A Guide to Cultivating Calm, Reducing Stress & Helping Children Thrive.

Copyright ©  Mark Bertin, New Harbinger Publication, Inc.

Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hoewel dit boek met zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Vertaling: Wouter Scheen, Amsterdam Vormgeving omslag: 11, Haaften Vormgeving binnenwerk: Paul Boyer, Amsterdam Grafische productie: Drukkerij Bariet, Steenwijk         www.hogrefe.nl

Inhoud Voorwoord

9

Inleiding Mindfulness en je gezin Hoe je dit boek gebruikt om de ADHD-zorg te ondersteunen

11  

1 De eerste stappen naar een mindful benadering van je kind met ADHD De voordelen van een formele diagnose Oefening: het benadrukken van het positieve Wat het betekent om ADHD te hebben Diagnostisch onderzoek naar ADHD of het uitsluiten ervan Oefening: het bepalen van de gevolgen van ADHD De rol van mindfulness Oefening: mindful eten Maak nog vandaag een begin met een mindfulness-aanpak van ADHD Actieplan: de eerste stappen naar een mindfulness-aanpak van ADHD bij je kind 2 ADHD door de lens van executieve functies ADHD en de centrale hersenmanager Hoe de executieve functies zich ontwikkelen Oefening: laat je vooronderstellingen varen Praktisch opvoeden: kinderen zien door de lens van executief functioneren Nog een obstakel: taken niet afmaken Oefening: leren om te STOPpen ADHD en de olifant in de kamer Oefening: het aanpakken van de executieve functies tijdens het oplossen van problemen Een mindful aanpak van stress Oefening: bewust ademhalen Informele mindfulness-beoefening Oefening: informele mindfulness tijdens dagelijkse activiteiten Actieplan: een groter bewustzijn van de ADHD van je kind

15          35             

mindful opvoeden van kinderen met adhd

6

3 Waarom jouw zelfzorg belangrijk is voor je kind De invloed van ADHD op ouders Geef jezelf de ruimte Zorgen voor de verzorger Oefening: je leven organiseren Zet kleine stappen in de richting van verandering Oefening: het samenstellen van een gedragstriagelijst Onderzoek of je zelf ADHD hebt Aandacht is belangrijk Hoe aandacht je kan verlossen van stress Oefening: aandacht schenken aan jouw beleving van stress Oefening: meer aandacht besteden aan de leuke dingen van het leven Maak tijd vrij voor zelfzorg Actieplan: zorgen voor de zorgverlener

57             

4 Verandering begint bij jezelf Een nieuwe relatie met lastige ervaringen Hoe we vervelende gebeurtenissen erger maken Oefening: een onderzoek naar de details van vervelende ervaringen Neem de teugels in handen Oefening: vijftien keer ademhalen Het kweken van zelfstandigheid Gereedschapskist voor management van executief functies Streef niet langer naar perfectionisme Oefening: op het weer letten Het laten rimpelen van het oppervlak van ADHD Oefening: een nieuwe interpretatie van problemen met gedrag en leren Actieplan: externaliseren van het systeem

77          

5 Luister goed naar de effecten die ADHD op de communicatie heeft Zoek de gulden middenweg Hoe ADHD de communicatie beïnvloedt Houd bij wat je zegt Praatjes vullen geen gaatjes: je kind helpen met communicatieproblemen Herstelwerkzaamheden in de communicatie Oefening: focussen op succesvolle communicatie Mindfulness en communicatie Oefening: stel je voor dat je een vriendin adviezen geeft over communicatie

 

99        

  

6 Benadruk successen met gerichte complimenten en beloningen Ouders en kinderen in staat stellen om voor zichzelf op te komen Beginnen met gedragstraining Oefening: een dankbaarheidsdagboek bijhouden Oefening: een beloningssysteem instellen Ondersteunen van beloningssystemen Mindfulness en complimenten en beloningen Laat de teugels vieren Oefening: geef je zelf de ruimte Actieplan: het positieve benadrukken met gedragsplanning

117         

7 Problematisch gedrag aanpakken De basis van grenzen stellen Hoe je een eind maakt aan problematisch gedrag Een belangrijk middel bij het stellen van grenzen: time-outs Gedrag bijsturen met regels Het stellen van grenzen aan gedrag buitenshuis Oefening: gronden Veelvoorkomende obstakels bij het stellen van grenzen Oefening: mindfulness en het stellen van grenzen De twee vleugels van mindfulness Actieplan: het aanpakken van problematisch gedrag

135          

8 ADHD gaat naar school De invloed van executieve functies op schoolprestaties Geen ‘zou moeten’ in het onderwijs – alleen kunnen en niet kunnen Executieve functies en onderwijsbeleid Ga na hoe je het systeem kunt beïnvloeden Het opstellen van een leerplan Het beste maken van het huiswerk Planning op de middelbare school en ADHD Ga weer mindfulness doen Oefening: mindful bewegen Actieplan: je kind helpen met schoolwerk

155          

7 Inhoud

Een ADHD-plan gebruiken om mindful communicatie te ondersteunen Oefening: observeer je communicatiestijl Actieplan: oefenen met mindful communiceren

mindful opvoeden van kinderen met adhd

8

9 Beslissingen nemen over ADHD-medicatie Mindfulness en onzekerheid Mindfulness en het nemen van beslissingen Angst voor ADHD-medicatie Feiten versus mythen De mogelijke positieve effecten van medicatie Soorten ADHD-middelen Het voorkomen van bijwerkingen Reguleren van ADHD-medicatie Mindful herstel Mindfulness en compassie Oefening: loving-kindness-meditatie Actieplan: het coördineren van beslissingen over de behandeling

175            

10 Bedenk routines die werken ADHD en het dagelijks leven De hoofdzaken: het belang van een dagelijkse ochtendroutine Eten en lichaamsbeweging In slaap komen Oefening: de bodyscan-meditatie Gebruik je technologie of wordt je erdoor gebruikt?

Laat je niet meer meeslepen Oefening: hoe je je losmaakt Actieplan: het instellen en handhaven van dagelijkse routines

195         

11 Mindfulness voor kinderen Onderzoek naar mindfulness bij volwassenen en kinderen Het vertalen van mindfulness voor kinderen Oefening: compassie ademen Mindfulness, de hersenen en het welbevinden van het gezin Actieplan: mindfulness-beoefening op poten zetten en volhouden

215     

Andere interessante bronnen van informatie

231

Over de auteur

240

Voorwoord We weten in tegenstelling tot vroeger inmiddels veel over ADHD. De kennis over ADHD is wetenschappelijk goed onderbouwd en er zijn algemeen geaccepteerde behandelprotocollen ontwikkeld. Docenten beschikken tegenwoordig over methoden om aan de unieke behoeften van leerlingen met ADHD tegemoet te komen.

Maar voor ouders die proberen uit te zoeken hoe ze hun kind kunnen helpen, kan het heel lastig zijn om te weten te komen wat ze precies moeten doen. Bepaald gedrag moet je als ouder aanpakken, ander gedrag moet je weer negeren. Soms wil je kind dat je ingrijpt en soms zal het het zelf moeten uitzoeken. Meestal gaat het een stuk beter als ouders zelf rustig blijven, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan.

Russell Barkley heeft eens gezegd dat ADHD geen stoornis is waarbij je weet wat je doet; het is een stoornis waarbij je doet wat je weet (). Dat is zeker van toepassing op degenen met ADHD, maar het geldt ook voor hun familieleden. Jij als ouder hebt misschien maar al te snel het gevoel dat je niet op de goede manier hebt gereageerd, ook als weet je wat de beste reactie zou zijn. Helaas verkeren ouders vaak in onzekerheid over hoe ze het beste kunnen reageren.

Dit boek helpt je met beide aspecten: weten wat je moet doen en het vervolgens doen. Mark Bertin legt heel goed uit wat ADHD is, zodat je beter onderbouwde beslissingen kunt nemen.

Wat dit boek duidelijk onderscheidt van andere boeken over dit onderwerp is de focus op de toepassing van deze concepten – niet onder ideale omstandigheden, maar in de rommelige dagelijkse realiteit. Mark Bertin begeleidt je met dit boek bij eenvoudige mindfulness-technieken die je in staat zullen stellen om de ouder te zijn die je wilt zijn – niet perfect, maar meer dan voldoende in staat om je kind te laten opbloeien.

Het ouderschap is meestal een stoomcursus in het ontwikkelen van flexibele verwachtingen, geduld en de bereidheid om je koers ineens om te gooien. Dat kan heel lastig zijn. Omdat kinderen met ADHD zich vaak niet consistent en voorspelbaar gedragen, zul je nog voorzichtiger moeten zijn met het bewaren van een evenwicht tussen aan de ene kant consistent

9

en voorspelbaar gedrag, zodat je kind weet waar het aan toe is, en aan de andere kant inzien dat plan A niet werkt en je beter op plan B kunt overstappen. Je zult verbazingwekkend snel merken dat als je mindful en doelbewust te werk gaat je met beide aspecten wordt geholpen: vasthouden aan een plan en weten wanneer je daarvan af moet wijken.

Makkelijke kinderen opvoeden is (relatief ) makkelijk. Juist kinderen die wat problematischer zijn dwingen ouders om zich van hun beste kant te laten zien. Dit boek helpt je niet alleen om een betere ouder te worden, maar ook om een beter mens te worden. Als je ermee aan de slag gaat, moet je allerlei vooronderstellingen ter discussie stellen. Sta jezelf toe om je waardevolle gewoonten te bewaren en vervang gewoonten die minder productief zijn door gedrag dat meer overeenkomt met wie je werkelijk wilt zijn. Als je dat kunt doen, ook in lastige situaties met je kind, dan kun je dat in de rest van je leven ook.

Ari Tuckman, Klinisch psycholoog gespecialiseerd in de diagnose en behandeling van ADHD. Auteur van Aan de slag met ADHD.

mindful opvoeden van kinderen met adhd

10

Inleiding Je kind heeft ADHD. Hij laat zijn emoties de vrije loop; hij heeft het moeilijk op school; hij kan nog geen seconde stilzitten nadat je naar binnen bent gegaan om even op adem te komen. Je reageert instinctief en je doet wat je altijd doet: je begint te schreeuwen, je trekt je terug, je komt met de zoveelste regel op de proppen of je ziet juist iets door de vingers.

Vervolgens geef je jezelf een uitbrander omdat je niet rustig bent gebleven of je leest je kind de les omdat hij niet heeft gedaan wat hij moest doen.

Hoe lastig het ook kan zijn, we zijn allemaal in staat om mindful te zijn – bijvoorbeeld door je volledig bewust te blijven van iets vervelends en even te wachten voor je reageert. Er verandert niets als je dat wat je wilt veranderen uit de weg blijft gaan. Terwijl jij probeert te bedenken wat je het beste kunt doen (om misschien te besluiten om nog maar even niets te zeggen of te doen), zal je kind er baat bij hebben als je de vaak onbewuste aanname laat varen dat het leven anders kan zijn dan het nu is. Je impulsieve kind is vandaag impulsief, ook al ben je bezig met een langetermijnplan voor verandering.

ADHD is veel meer dan een stoornis van de aandacht. Deze aandoening heeft invloed op sociale vaardigheden, communicatie, ochtendrituelen, bedtijdrituelen, het gebruik van technologie eetgewoonten, huiswerk, en vereist coördinatie en planning. Bovendien heeft de ADHD van je kind ook invloed op anderen in zijn omgeving, vooral gezinsleden. ADHD veroorzaakt ook onproductieve patronen in het leven van ouders. Wanneer ouders ernstig gestrest raken of als het ze te veel wordt, heeft dat invloed op hun kinderen. Niemand is op zijn best als hij aan het eind van zijn Latijn is.

En omdat ADHD de stress in het gezin vergroot, wordt het voor jou lastiger om de ADHD van je kind te hanteren, waardoor de stress alleen nog maar meer toeneemt. Deze uitputtende vicieuze cirkel kan doorbroken worden als je mindfulness in je leven integreert.

Mindfulness en je gezin In dit boek vind je allerlei mindfulness-instrumenten voor het vergroten van focus, veerkracht en welzijn – die van jou en die van je kind. Ze bouwen voort op het aangeboren vermogen van de hersenen om een nieuwe

11

‘bedrading’ aan te leggen, een vermogen dat we ons hele leven behouden.

Jij en je kinderen zullen de volgende vaardigheden ontwikkelen: – aandacht en bewustzijn (versus afleidbaarheid en op de automatische piloot reageren); – responsiviteit (in plaats van reactiviteit/impulsiviteit): – een intentionele, creatieve manier van problemen oplossen (versus vertrouwen op ingesleten gewoonten); – onbevooroordeeld oordelen (versus in een reflex oordelen); – compassie met jezelf en anderen (versus kritiek en ongeduld).

mindful opvoeden van kinderen met adhd

12

De eeuwenoude praktijk van mindfulness is toegankelijk voor iedereen en richt zich op het ontwikkelen van bepaalde eigenschappen die de pieken en dalen van het leven draaglijker maken. Klinisch onderzoek bevestigt de gunstige effecten en laat zien waarom mindfulness in hoog tempo steeds meer wordt toegepast in de westerse psychologie en geneeskunde. Met mindfulness ben je beter in staat om evenwicht te brengen tussen de dingen zien zoals ze zijn en te veranderen wat je werkelijk kunt veranderen.

Daardoor wordt het dagelijks leven beter hanteerbaar.

Wanneer je ADHD neemt zoals het is en je bewust wordt van de verreikende en vaak bedrieglijke effecten ervan, zal je omgang ermee verbeteren en neemt de kans op succesvolle ondersteuning aanzienlijk toe. Als ouder en kinderarts heb ik me gespecialiseerd in de ontwikkeling van kinderen en ADHD, en ik blijf het ongelooflijk vinden hoezeer mindfulness gezinnen ondersteunt. Telkens weer, ongeacht de culturele achtergrond of gezinsdynamiek, vertellen ouders die mindfulness leren dat er zich concrete veranderingen voltrekken, waardoor het veel makkelijker wordt om met de ADHD van hun kind om te gaan.

In boeken over opvoeding wordt ouders vaak gevraagd om bijvoorbeeld rustig te blijven als ze boos zijn of om oude problemen op een geheel nieuwe wijze aan te pakken. Maar we hebben in de loop der tijd allemaal onze eigen ideeën en patronen ontwikkeld, en die ingesleten gewoonten slijten vaak maar langzaam. Zoals je zult zien maakt de beoefening van mindfulness dit soort veranderingen makkelijker.

Mindfulness kan je gezinsleven ingrijpend veranderen omdat de aanpak van ADHD vergt dat je volhardt, flexibel bent, responsief reageert en in staat bent om in moeilijke tijden plezierige en positieve momenten te vinden. Dat is allemaal veel moeilijker om vol te houden wanneer het je te veel wordt door angst of uitputting. Door mindfulness te beoefenen zul je je eigen veerkracht en welzijn bevorderen, niet alleen voor jezelf, maar ook omdat je kind daar baat bij heeft.

Hoe je dit boek gebruikt om de ADHD-zorg te ondersteunen Je bent een ouder. Je hebt het druk. Je doet je best en niemand probeert het bewust uit de hand te laten lopen. Nog belangrijker: je kunt alles onmogelijk altijd goed doen; er is geen evident goede of foute ouderlijke beslissing.

Elk plan dat je bedenkt om de ADHD van je kind te ondersteunen kan goed uitpakken maar je zult ook met tegenslagen te maken krijgen.

Soms vergeet je om je aan je plan te houden. Soms werkt iets enige tijd, waarna het aangepast moet worden. Dat is ook wel te verwachten als je bedenkt wat een evenwichtskunst het gezinsleven soms is, vooral wanneer er sprake is van ADHD. Lees de hoofdstukken van dit boek in de volgorde waarin ze worden gepresenteerd en bekijk vervolgens zo nodig bepaalde onderwerpen nog eens opnieuw. Als je het boek enige tijd terzijde hebt gelegd, kun je het gewoon weer oppakken als je er weer tijd voor hebt. Je kan verwachten dat je uit koers gedreven wordt. Merk dat elke keer dat het gebeurt op en begin opnieuw.

13 Inleiding

Mindful opvoeden bij kinderen met ADHD geeft uitgebreide adviezen over de aanpak van ADHD – een complexe en vaak niet goed begrepen stoornis. Je krijgt vat op ADHD door eerst te begrijpen wat het is en hoe deze aandoening de ontwikkeling van je kind beïnvloedt. Dit boek laat je zien wat je weten moet als je wilt laten vaststellen of je kind ADHD heeft en gaat vervolgens in op onderwijsplanning, communicatie en gedrag, en de vaak verborgen effecten van ADHD op het dagelijks leven van jonge kinderen en tieners.

Mindfulness maakt het makkelijker om met ADHD om te gaan.

Mindfulness-oefeningen helpen je om nieuwe benaderingen te ontwikkelen voor de verschillende aspecten van ADHD, van het verbeteren van ochtendrituelen tot samenwerken met leraren. Kortom, je zult ontdekken dat mindfulness de traditionele ADHD-zorg versterkt.

In elk hoofdstuk vind je vooral beknopte, praktische informatie. Maak kopieën van de actieplannen uit de hoofdstukken en bevestig ze bij wijze van reminder op een goed zichtbare plek in huis. Wanneer het je niet lukt om je aan je voornemens te houden, of het nu gaat om mindfulness of het helpen van je kind, sta daar dan even bij stil en probeer het opnieuw. Eenmaal weer onderweg zul je de gezondheid, het geluk en het gemak herontdekken die elk gezin verdient.