Mindfulness bij borderline

Reacties van lezers ‘Uit dit heldere boek blijkt een diepe betrokkenheid met de borderlinepatiënt. Blaise Aguirre en Gillian Galen verkennen hoe mindfulness – de basisvaardigheid van de door Marscha Linehan ontwikkelde dialectische gedragstherapie – een eerste stap kan zijn op weg naar een leefbaar bestaan. Deze informatieve en toegankelijke gids bevat herkenbare ervaringsverhalen en uiteenlopende mindfulnessoefeningen voor meer rust, zelfredzaamheid en innerlijke vrijheid. Dit boek is een onmisbare bron van steun en inspiratie voor iedereen die zelf borderline heeft, voor familieleden en vrienden en voor therapeuten die hun vaardigheden willen uitbreiden.’

Dr. Tara Brach, schrijfster van Radical Acceptance en True Refuge ‘Mindfulness bij borderline is een onmisbaar boek voor iedereen die te kampen heeft met borderline. Met zowel innovatieve technieken als eeuwenoude wijsheid biedt dit boek antwoord op de veelgestelde vraag: hoe kan ik mindfulness inzetten bij specifieke borderlinesymptomen? Aguirre en Galen beantwoorden deze vraag met dit geweldige boek vol praktische oefeningen en persoonlijke voorbeelden. Ze laten zien hoe je mindfulness op verschillende gebieden in je leven in kunt zetten, en hoe je mindfulnessvaardigheden kunt verenigen met mededogen, meditatie en zelfreflectie. Voor mij is dit boek een essentiële aanvulling op de werken van Marsha Linehan. Mijn exemplaar van Mindfulness bij borderline heeft na één keer lezen al tientallen ezelsoren en markeringen, en ik ben ervan overtuigd dat dit waardevolle boek een blijvende bron van inspiratie zal zijn voor iedereen die om wil leren gaan met borderline.’

Kiera van Gelder, schrijfster van The Buddha and the borderline ‘Met Mindfulness bij borderline hebben auteurs Blaise Aguirre en Gillian Galen een prachtig ‘zelfhulpboek’ gemaakt. Het is merkbaar dat de auteurs zeer goed thuis zijn in de problematiek van mensen met borderline en daarnaast zelf ook veel ervaring met de beoefening van mindfulness hebben. Het gevolg is een prettig leesbare gids, die de soms heftige knelpunten van mensen met borderline op een toegankelijke, verhelderende en ook bevrijdend eenvoudige manier beschrijft. Een aanrader voor iedereen die de diagnose ‘borderline’ heeft gekregen en ook voor therapeuten die werken met deze problematiek. Mijns inziens is het boek echter ook zeer geschikt voor mensen die misschien niet in de psychiatrie terecht zijn gekomen maar wel behoefte hebben aan wijze zelfregulatie in een complexe maatschappij. In alle gevallen is dit boek een uitnodigend juweeltje dat mensen kan helpen zichzelf beter te leren managen.’

Frits Koster, meditatieleraar en mindfulness- en compassietrainer bij diverse GGZ-instellingen in Noord-Nederland, www.fritskoster.nl

Voor mij is borderline altijd iets geweest waartegen ik moest vechten, waarvan ik de symptomen te lijf moest gaan. Het uitgangspunt van dit boek is dat die symptomen er mogen zijn en dat je er minder last van hebt door ze juist met mildheid te benaderen.

Het is een benadering waarbij ik me veel rustiger voel: ik hoef me niet meer de hele tijd schrap te zetten. De auteurs van dit boek hebben duidelijk veel begrip voor en kennis over borderline. Blaise en Galen hebben ook aandacht voor aspecten van deze stoornis die de DSM niet beschrijft, zoals de chaos die je kunt voelen in je hoofd.

Mindfulness bij borderline maakt met zijn logische opbouw en gedegen achtergrond niet alleen voor mijzelf als patiënt duidelijk wat borderline en mindfulness zijn, het is ook een nuttig hulpmiddel voor anderen om te begrijpen wat de impact is van borderline op de patiënt en hoe mindfulness daarbij kan helpen.

Marieke Sweens, ervaringsdeskundige en blogger, www.ditismarsmania.nl ‘Ik dacht dat mindfulness niks voor mij was omdat ik er te nuchter voor zou zijn, maar dit boek heeft het tegendeel bewezen. Door het lezen van dit boek kreeg ik inzicht in bepaalde gedragspatronen of gedachtegangen waarvan ik me eerder niet bewust was – confronterend, maar op een positieve manier. De oefeningen in het boek varieerden: sommige gingen me vrij gemakkelijk af, andere bleken lastiger dan ik in eerste instantie dacht – ik zal ze zeker blijven doen omdat ik denk dat ik er veel baat bij heb. Het boek is open en eerlijk geschreven en vormt geen oordeel over mensen met borderline. Het was soms bijna eng hoezeer ik me in de omschrijvingen herkende. Omdat zo duidelijk omschreven wordt waar je mee te maken hebt en welke gevoelens je kunt hebben als je borderline hebt, zou ik Mindfulness bij borderline niet alleen aanraden aan anderen met borderline, maar ook aan mensen in hun omgeving.’

Rowena Marijnissen, ervaringsdeskundige

Mindfulness bij borderline Een praktische gids om met borderlinesymptomen om te gaan

Blaise Aguirre Gillian Galen

Copyright © 2013 Hogrefe Uitgevers, Amsterdam Oorspronkelijke titel: Mindfulness for borderline personality disorder. Relieve your suffering using the core skill of dialectical behavior therapy.

Copyright © 2013 by Blaisse Aguirre and Gillian Galen, New Harbinger Publications, Inc. Dit werk is auteursrechtelijk beschermd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Hoewel dit boek met zorg is samengesteld, aanvaarden schrijver(s) noch uitgever enige aansprakelijkheid voor schade ontstaan door eventuele fouten en/of onvolkomenheden in dit boek.

Vertaling: Francine Aarts, Hogrefe Uitgevers, Amsterdam Vormgeving omslag: Studio Jan de Boer, Amsterdam Vormgeving binnenwerk: Paul Boyer, Amsterdam Grafische productie: Drukkerij Bariet BV, Steenwijk ISBN 978-90-79729-79-1 NUR 770 www.hogrefe.nl

Inhoud

Voorwoord 9 Inleiding 13 Deel 1 Borderline en mindfulness definiĂŤren 1 2 3

Borderline persoonlijkheidsstoornis 21 Wat is mindfulness? 39 Borderline, mindfulness en het brein 47 Deel 2 Het hoe en wat van mindfulness

4

19

Mindfulness beoefenen

61

63

Deel 3 De toepassing: bevrijd jezelf van lijden door mindfulness 5 6 7 8 9

Emotiedisregulatie 97 Intermenselijke disregulatie 107 Gedragsdisregulatie 121 Cognitieve disregulatie 129 Zelf-disregulatie 137 Deel 4 Op weg naar een mindful leven

10

Het verhaal van je leven

Dankwoord

167

159

157

95

Voorwoord

Al wordt mindfulness door overheid en zorgverzekeraars vaak (nog) niet als behandelmethode erkend, het speelt als onderdeel van de derde golf cognitief gedragstherapeutische behandelingen een steeds grotere rol in de hedendaagse geestelijke gezondheidszorg in Nederland.

Dat was vijfentwintig jaar geleden wel anders. Protocollen, gericht op sneller en efficiënter kunnen veranderen van gedrag en van cognities, waren in opmars en behoorden tot de werktuigen van iedere (gedrags)therapeut. Wanneer verandering uitbleef zat er niet veel anders op dan de situatie te accepteren. Niet zelden werd de cliënt daarbij aangewezen als de boosdoener: te manipulerend, te weinig motivatie en inzet.

Zo was aan het eind van de jaren tachtig van de vorige eeuw de situatie van borderlinecliënten: behandeling kende een grote drop-out en een alternatief was niet voorhanden. Bovendien was het beeld van de borderlinecliënt dusdanig negatief gekleurd dat het voor de meeste therapeuten niet aantrekkelijk was om deze cliënten te behandelen.

Dialectische gedragstherapie (DGT) heeft in belangrijke mate eraan bijgedragen dat de houding van therapeuten en het stereotype negatieve beeld van de borderlinecliënt veranderden. Een behandeling die louter en alleen gericht is op gedragsverandering leidt bij borderlinecliënten tot het gevoel dat de pijn die zij ervaren niet erkend wordt. Dat leidt op zijn beurt weer tot minder motivatie en verbreken van de behandeling. Marsha Linehan voegde mindfulness en validatie toe aan gedragstherapie, als broodnodig tegenwicht aan de alom vertegenwoordigde veranderingsgerichtheid. Daarbij leunde zij op bestaande programma’s die erop gericht waren om bewust stil staan bij stress en pijn zoals mindfulness based stress reduction van Jon Kabatt-Zin. Binnen de wereld van de GGZ werden Linehans toevoegingen in eerste instantie simpelweg gezien als aanvullingen op het Westerse repertoire aan

9

behandelmethoden en technieken: als middel om een doel te bereiken. Maar mindfulness is niet alleen een techniek. Het is ook een manier van leven, waarbij het meer gaat om het proces dan om het resultaat.

Mindfulness, dat in Linehans handleiding voor therapie en training (1996) naar voren komt in de vorm van de kernoplettendheidsvaardigheden, heeft op het eerste gezicht het karakter van een techniek. Maar wanneer we nauwkeuriger kijken, blijkt dat het de aanzet is tot een nieuwe levenswijze, voor zowel cliënten als therapeuten. De door Linehan noodzakelijk geachte open en begripvolle houding van therapeuten naar de borderlinecliënt toe maakt mindfulness tot het centrale concept van DGT. Cliënten én therapeuten leren hun emoties en impulsen beheersen door mindfulness.

Voor therapeuten heeft de nadruk op mindfulness tot gevolg dat het ‘werk’ niet eindigt om vijf uur in de middag als het klinisch werk erop zit, maar dat de geleerde vaardigheden doorwerken in andere relaties en in de houding naar zichzelf toe. Talloze therapeuten hebben inmiddels ervaren dat het niet mogelijk is mindfulness te beperken tot de therapiesituatie. Zo ook ik.

Toen ik in 1994 in aanraking kwam met mindfulness, via Linehan, vond ik het maar een wollig concept. Het nut van vijf minuten met zijn allen stil zitten ontging mij volledig. Nu, achttien jaar en heel veel mindfulnessoefeningen later, weet ik dat juist deze oefeningen mij geholpen hebben om crisissituaties door te komen zonder ze erger te maken. Ik weet dat zij mij helpen om werkelijk open te staan voor de problematiek van degenen met wie ik omga, of dat nu mijn kinderen zijn of cliënten of collega’s. Ook heb ik geleerd werkelijk naar mijzelf te kijken – waarmee ik niet wil zeggen dat het altijd lukt of dat het als een succes aanvoelt. Mindfulness heeft me geleerd om nieuwsgierig te zijn naar mezelf en de processen die zich afspelen in mezelf en mijn contacten met anderen.

Wanneer je te kampen hebt met borderline, kan het effect van mindfulness nog groter zijn. Door onbevooroordeeld stil te staan bij wat er is, daar met milde aandacht woorden aan te geven en daarna pas met aandacht (en dus niet impulsief!) te reageren kun je je houding ten opzichte van jezelf en de wereld grondig veranderen. Mindfulness geeft je de mogelijkheid jezelf, andere mensen en situaties meer te gaan zien zoals ze zijn, zonder ze te kleuren met negatieve ervaringen.

Ook maakt het mogelijk om mededogen te ontwikkelen met jezelf en met anderen, om (zelf)compassie te krijgen. Een van mijn cliënten vertelde mij eens dat zij erin geslaagd was om niet-oordelend naar zichzelf te kijken in de

10

.

MINDFULNESS BIJ BORDERLINE

spiegel toen ze de aandrang voelde te gaan snijden. Wat ze zag was een moe en eenzaam mens met behoefte aan troost; waarop ze haar pyjama aandeed en naar bed ging met een kruik en een glas melk.

Maar vooral geeft mindfulness je de mogelijkheid op te houden cliënt te zijn, en de eindeloos lijkende verbinding met de hulpverlening los te laten. De voorbeelden die de auteurs in dit boek aandragen, maken dit heel goed duidelijk.

In de twintig jaar die zijn verstreken sinds de introductie van DGT, is de plaats van mindfulness binnen de GGZ steeds gewoner geworden. In DGT is stoppen met suïcidaal en zelfdestructief gedrag vanzelfsprekend nog steeds het hoofddoel, maar het is geen einddoel. Einddoel is een open houding ten opzichte van het leven, waarbij intuïtie of innerlijke wijsheid aangeeft wat op dit moment en in deze situatie moet gebeuren.

Dat dit boek van Aguirre en Galen nu verschijnt past volledig in het proces dat door Linehan ingezet werd: destigmatisering van de borderlinecliënt.

De mensen voor wie dit boek geschreven is, borderlinecliënten, zijn mensen die geleerd hebben emotionele ontregeling kortstondig en op een destructieve manier te herstellen. Als borderlinecliënt mis je bepaalde vaardigheden, en mindfulness geeft de mogelijkheid om, zonder jezelf te veroordelen, deze vaardigheden te leren en toe te passen.

Het boek beschrijft veel oefeningen, maar is geen opsomming. De oefeningen zijn uitvoerbaar omdat steeds stap voor stap wordt beschreven hoe en wanneer je ze toe kunt te passen. Maar ook wordt op nuchtere wijze de werkzaamheid van mindfulness helder gemaakt. Zo passeren de wetenschappelijke onderbouwing van mindfulness, de werking van medicatie en de werking van hersengebieden de revue.

Dit veelzijdige boek is niet alleen leesbaar en nuttig voor cliënten én therapeuten, het getuigt ook van respect voor de cliënt. Het maakt hem of haar tot volwaardig deelnemer aan het proces dat zal leiden tot een levenswaardig leven.

Deventer, 24 april 2013 Dr. Wies van den Bosch Hoofd DGT Nederland.

Directeur Dialexis Advies (DGT opleidingsinstituut voor Nederland en België).

Klinisch psycholoog, psychotherapeut en DGT -therapeut bij Pro Persona.

Senior onderzoeker bij het Centrum Persoonlijkheidsstoornissen Jelgersma, Rivierduinen.

VOORWOORD

.

11