HOOFDSTUK 11
Langs berg en dal Met je prikkelgevoelige kind op reis
Vakantie is iets waar veel mensen het hele jaar naar uitkijken: op bezoek gaan bij vrienden en familieleden die verder weg wonen, op vakantie naar een zonnige plek, uitjes maken met het gezin, nieuwe plekken ontdekken. Helaas zijn al die dingen voor prikkelgevoelige kinderen helemaal niet zo fijn als voor anderen. Daarom moeten we onze kinderen voorbereiden en een plan maken voor onderweg. Als we een vakantie of reis plannen, moeten we anticiperen op de dingen die aanvankelijk moeilijk zullen zijn voor onze kinderen en ons daarop voorbereiden. In dit hoofdstuk leer je over sensorisch reizen en hoe je je vakantie het beste kunt plannen, en hoe je je kind op de reis kunt voorbereiden. Al die dingen zullen je hele gezin helpen om een zo leuk mogelijke reis te hebben.
Sensorisch reisplan De eerste stap op weg naar een leuke vakantie is accepteren dat jullie vakantie er misschien anders uitziet dan vakanties van andere gezinnen. Waarschijnlijk kun je niet zoveel mogelijk activiteiten in een week persen, je vakantie op het laatste moment twee dagen verlengen vanwege het geweldige weer, je gezin verrassen met een uitstapje naar de Efteling, of logeren bij ome Joop die denkt dat alle gedragsproblemen voortkomen uit een gebrek aan discipline. Het is nuttig om wat richtlijnen voor jullie vakantie op te stellen, die je met het gezin door kunt lopen. Dat geeft iedereen een duidelijk beeld van wat ze kunnen verwachten. Je kunt ook altijd wat tijd en ruimte reserveren voor extra activiteiten voor het geval dat alles wel soepel verloopt.
129
Belangrijke punten voor een sensorische vakantie • Niet meer dan vier of vijf dagen (in ieder geval de eerste paar keer) • Visuele hulp en plaatjesschema’s, ook tijdens de vakantie • Veel pauzes en tijd voor ontspanning • De ene ouder gaat soms met het prikkelgevoelige kind iets doen terwijl de andere ouder met de andere kinderen iets anders gaat doen • Een paar geplande tripjes naar attracties die te maken hebben met een fascinatie • Wat meer tijd achter de tv of computer dan thuis • Overweeg om regelmatig naar hetzelfde vakantiehuisje te gaan; dit scheelt jou in voorbereiding en je kind in aanpassingstijd
Versoepel de regels wie mee moet Vaak hebben we een idee van vakanties als momenten waarop we ‘gezellig veel samen doen’. Maar denk daar nog eens over na: misschien hoeft niet iedereen mee bij elk uitstapje. Een deel van goed ouderschap is weten welke tripjes te veel kunnen zijn voor je prikkelgevoelige kind. Je bent geen slechte ouder als je je kind niet altijd meeneemt! Als je weet dat je prikkelgevoelige kind een pretpark niet aan kan, maar dat je andere kinderen er dol op zijn, kun je iets doen wat iedereen blij maakt. Je kunt met je prikkelgevoelige kind thuis een ‘pretdagje’ hebben, terwijl de andere kinderen met de andere ouder naar het pretpark gaan.
Stel bij wat haalbaar is Dit is het belangrijkste deel van een goede voorbereiding. Bedenk wat haalbaar is op een vakantiedag. Kijk naar de drukste dagen in het huidige schema van je kind. Hoeveel activiteiten zijn er op een dag? Hoeveel pauzes zijn er en hoe vaak heeft je kind de tijd om zich met zijn fascinaties bezig te houden? Hoe gaat het met hem aan het eind van de dag? Is hij overweldigd? Huilerig? Hyper? Als je weet wat je prikkelgevoelige kind op een normale dag aankan, kun je ook inschatten wat hij op een vakantiedag aankan. Neem het zekere voor het onzekere en schat het liever wat te laag in, want in de vakantie zijn er al genoeg nieuwe mensen, situaties en omgevingen
Oefening baart kunst! Oefen eerst eens ‘op het droge’: ga een of twee nachten ergens in de buurt op vakantie. Zo zul je erachter komen wat je prikkelgevoelige kind leuk vindt, welke dingen moeilijker zijn, welke dingen je achteraf gezien mee had moeten nemen of wat je beter had moeten plannen. Er is geen betere voorbereiding dan het echt doen!
130
Overprikkeld
Sensorische logistiek Het geheim voor elke succesvolle reis is planning. Een paar richtlijnen: Regel alvast het een en ander voor jou en je kind. Denk na over wat je nu al kunt doen om de tijd onderweg of op de bestemming aangenamer te maken. Als je bijvoorbeeld naar verre familie gaat, probeer dan wat dingen van te voren te versturen, of e-mail een lijst met spullen die de overgang voor je kind gemakkelijker maken (bijvoorbeeld boeken over een favoriet onderwerp uit de plaatselijke bibliotheek, of zijn favoriete etenswaren uit de supermarkt). Locatie, locatie, locatie! Kies de beste verblijfplaats voor je gezin. Als je familieleden al overweldigd raken door beleefd en rustig bezoek, of weinig begrip hebben voor je prikkelgevoelige kind, ga dan naar een hotel of huur een huisje. Luister naar je verstand. Je zorgt er zo voor dat iedereen op zijn gemak is, en dat maakt de ontmoetingen des te leuker. Houd alles zoveel mogelijk gelijk. Bouw voor je kind dagelijkse routines in. Ga op reis naar dezelfde hotelketen. Veel hotels hebben op verschillende locaties soortgelijke familiesuites. Als er een keukentje is, kun je per dag één vaste maaltijd op dezelfde plaats nuttigen (en niet in een luidruchtig restaurant). Als je kinderen van zwemmen houden, ga dan naar een hotelketen met op alle locaties een zwembad. Als je regelmatig bij je familie logeert, probeer dan elk familiebezoek op dezelfde plek te door te brengen. Je kunt een gewone slaapkamer voor je kind inrichten met een chill-out-plek en dezelfde plaatselijke attracties bezoeken – allemaal dingen die routine worden, waardoor hij zich op zijn gemak zal voelen. Maak een ‘thuis’ al ben je niet thuis. Ons prikkelgevoelig kind zal de hele dag nieuwe ervaringen opdoen, nieuwe mensen ontmoeten en ‘thuiskomen’ op een onbekende plek, juist op een moment dat ze voor zichzelf nodig hebben. Je moet manieren bedenken om toch een ‘thuis’ te maken. Denk aan wat je kind thuis kalmeert helpt en maak hier reisvarianten op. • Maak een mobiele chill-out-plek. Zorg voor een chill-out-plek in het hotel of huisje. Dit kan eenvoudigweg met knuffels, dekens, boeken, sensorisch speelgoed en een aparte plek waar je kind zich kan terugtrekken. • Ontspanning bij bedtijd. Probeer dezelfde routine/systemen aan te houden als thuis. Neem zijn favoriete muziek mee, zijn favoriete boek en/of deken. Onderzoek de omgeving. Bekijk voor je vertrek wat er te doen is in je verblijfplaats: parken, musea, bioscopen, kinderboerderijen, etc. Zo heb je altijd iets ach
Langs berg en dal
131
ter de hand als jullie onverwacht om een plan verlegen zitten, of als je als gezin een dagje op wil splitsen.
Voorbereiding, voorbereiding, voorbereiding! We weten dat je je prikkelgevoelige kind op een nieuwe of overweldigende situatie moet voorbereiden. Dit geldt nog veel meer voor vakantie; je moet hem dan zelfs voorbereiden op meerdere veranderingen tijdens meerdere dagen!
Maak een gezinsreisboek Dit is waarschijnlijk het nuttigste hulpmiddel op reis. Je kunt je kind een chronologisch overzicht van de reis geven, met plaatjes van mensen, plaatsen en interessante dingen onderweg. Een paar suggesties voor een sensorisch reisboek: Zet alles op een kaart. Gebruik het internet en foto’s voor je chronologische reiskaart. Dit helpt bij het dagschema. Je kunt ook afbeeldingen gebruiken van het vakantiehuisje of het hotel. Voeg een kaart toe met een gemarkeerde route en omcirkel de stopplaatsen. Zorg voor tijd om het boek door te nemen. Zorg dat je reisboek een tot twee weken voor vertrek klaar is. Je kunt het dagelijks lezen met je kind, een paar keer met het hele gezin doornemen, of ergens neerleggen waar iedereen het kan bekijken. Dit bereidt je kind voor op de aanstaande veranderingen. Gebruik je reisboek als een logboek. Voeg blanco pagina’s toe die tijdens de reis kunnen worden ingevuld. Gebruik het boek als een visuele ondersteuning van het schema en als logboek. Je kind kan iets schrijven of zijn fijnste moment van de dag tekenen. Maak gebruikt van de fascinaties. Er zijn bepaalde dingen die je kind begrijpt en leuk vindt, waar je ook bent. Maak daar gebruik van in je reisboek. Ik werkte met een gezin aan de voorbereiding van een vakantie met een kind dat dol was op getallen. In zijn dagelijks leven had hij altijd oog voor getallen en praatte hij er graag over. Ik stimuleerde zijn ouders om veel ruimte voor getallen te maken in hun reisboek, zodat hun kind zich gemakkelijk verbonden zou voelen met alle nieuwe dingen die hij zou tegenkomen. In hun reisboek was er een plekje voor het kamernummer van het hotel, het aantal kilometers van de dag en het aantal keren per dag dat ze verkeerd reden. Later vertelden ze dat de getallenspelletjes een actief onderdeel van de reis waren geworden en dat ze nog meer van zulke spelletjes deden tijdens andere activiteiten. (Iedereen die ze tijdens hun reis bezochten 132
Overprikkeld
werd om zijn of haar lievelingsgetal gevraagd en dat werd naast de naam op een aparte bladzijde in het reisboek genoteerd!) Onthoud de goede tijden. Berg het boek na je reis zorgvuldig op, want dit is geweldig hulpmiddel voor de volgende reis. Als je kind geslaagde reisjes opnieuw bekijkt, vermindert de angst voor de volgende reis. En voor jou is het ook handig: je kunt goede strategieën onthouden en bedenken welke dingen je de volgende keer anders zou kunnen doen.
De sensorische paklijst Er is nog een andere makkelijke manier om je kind te helpen bij het voorbereiden op de reis: laat hem zijn eigen spullen inpakken. Dit is ook een goede training van de executieve functies en het geeft je kind een idee van wat er komen gaat: de kleren die hij zal dragen en belangrijke dingen die hij mee moet nemen. Hier is een voorbeeld van een paklijst. Je kunt een lijst lamineren en voor elke reis met een uitwisbare stift invullen. Je kunt ook je eigen versie maken en voor elke reis uitprinten. Voor prikkelgevoelige kinderen die extra visuele hulp nodig hebben, kun je plaatjes gebruiken. Je kunt de lijst ook mee op reis nemen om je kind te helpen bij het inpakken voor de terugreis. Zo vergeet hij niets mee terug te nemen.
Mijn paklijst Koffer (kleren voor de reis) – korte broeken – T-shirts – shirts met lange mouwen – mooie kleren – broeken – truien – regenjas – ondergoed – sokken – handdoeken – toilettas
Rugzak (chill-out-spullen) – favoriete boeken – elektronica (gameboy, iPad) – opladers – kaarten, games, knutselspullen Slaapspullen – slaapzak – kussen – knuffels – pyjama – slippers
Langs berg en dal
133
Bereid je gastheer/vrouw voor Dit is van de meest attente dingen die we kunnen doen als we logeren bij vrienden of familie. Je vrienden en familie helpen bij het begrijpen van je kind is geen kwestie van een eenmalig gesprek, maar een doorgaande conversatie. We weten dat inconsistentie een symptoom is bij veel sensorische profielen, dus je familie en vrienden zullen op verschillende momenten verschillende facetten van je kind zien. Dit is voor veel mensen al moeilijk te begrijpen. Je wilt je vrienden en familie de gelegenheid geven om contact te maken met je kind, dus je kunt ze de informatie het best stapsgewijs geven: je wil niemand overweldigen! Houd het eenvoudig. Denk aan de twee of drie belangrijkste dingen die je gastheer/vrouw over je kind moet weten voor een zo soepel mogelijk bezoek en vergeet niet de geweldige kanten van je kind! Richt je op gedrag, niet op diagnoses. Wat ik altijd probeer is om verbondenheid te stimuleren aan de hand van de fascinaties, interesses, de voornaamste triggers en/of problemen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Tom heeft ongeveer een half uur nodig om aan een nieuwe plek te wennen, dus loopt hij eerst een beetje in zijn eentje rond. Als hij eenmaal gewend is, vindt hij alles leuk wat met honkbal en computers te maken heeft.’ Of: ‘Sarah praat niet graag over koetjes en kalfjes, maar ze is dol op alles dat met de zee te maken heeft. Ze vindt je foto’s en verhalen over de reis naar de Caraïben waarschijnlijk heel leuk.’ Deel dagelijkse routines. Informeer vrienden of familie over de belangrijkste dagelijkse routines van je kind, zodat ze daar rekening mee kunnen houden. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ‘Nora doet het erg goed als ze weet wat ze kan verwachten, dus misschien kunnen we elke dag een ochtendschema opstellen zodra we weten wat het plan voor de dag is.’ Plan uitstapjes. Voor veel mensen zijn logees een boel gedoe, dus zorg ervoor dat je uitstapjes plant tijdens je bezoek. Als je zo nu en dan erop uit gaat met je gezin, geef je je gastheer/vrouw de ruimte en de tijd om ook weer op te laden. Tegelijkertijd kan dit een broodnodige pauze zijn voor je gezin.
Vliegtuigen, treinen en auto’s: bereid je voor op de reis De laatste stap is het voorbereiden op de manier van reizen. De auto is meestal de makkelijkste manier, omdat je kind daar waarschijnlijk al ervaring mee heeft. Je kunt op de beste tijd van de dag vertrekken en zelf bepalen waar, wanneer en hoe lang je stopt, wanneer jullie eten, enzovoort. Bij verre reizen is vliegen vaak de enige optie. Op een vliegveld en in een vliegtuig zijn echter veel dingen die prikkelgevoelige kinderen kunnen overweldigen. Denk maar eens aan een vliegveld: duizenden mensen die zich in tientallen ver134
Overprikkeld
schillende richtingen haasten, felle lichten en monitors, mensen die tegen je aanlopen, muziek en lawaai uit de luidsprekers en vreemde geuren. Dit kan een kind overweldigen en uitputten en dit is pas de eerste dag van de reis! Extra voorbereiding komt dus zeker van pas. Voorbereiden op vliegen. Leen in de bibliotheek boeken over vliegen. Kijk ook op websites van de luchthavens waar je heen gaat. Vaak staan er foto’s, folders en zelfs filmpjes op van bijvoorbeeld het inchecken en de veiligheidscontroles. Ook kun je zoveel mogelijk dingen thuis regelen en opzoeken. Je kunt vanuit huis inchecken en uitzoeken bij welke gate je vertrekt. Toen onze zoon nog klein was en voor het eerst ging vliegen, raakte hij al overweldigd voordat we bij de metaaldetectors waren. Toen stond hij plots in een lange rij, moest zijn schoenen uitdoen en door een grote ‘tunnel’ met piepgeluiden lopen, zonder pappa of mama erbij. Toen hij er eenmaal doorheen was (hij liep achter ons omdat we dachten dat het zou helpen als hij ons kon zien!), werd het hem allemaal te veel en rende hij terug door de metaaldetector om te ontsnappen. Hierdoor raakten de beveiligingsmedewerkers gespannen en gingen op hem in praten. Ze lieten mijn man en mij aanvankelijk niet bij hem: het was een nachtmerrie, waardoor hij de rest van de dag gespannen was! Als we wat meer tijd hadden genomen om hem voor te bereiden op het vliegveld en de beveiliging, was het soepeler verlopen. We hadden hem filmpjes van de beveiliging kunnen laten zien zodat hij wist wat hem te wachten stond. Deze voorbereiding op reizen is vooral belangrijk voor kinderen met ADHD of ASS, die moeilijk leren door observatie, zeker in een nieuwe of stressvolle situatie. Na deze eerste ervaring en met meer voorbereiding voor de volgende reisdag, ging het veel beter. Hij kende nu de regels, pakte de bak, deed zijn spullen erin, duwde de bak vooruit en wachtte op zijn beurt voor de tunnel. Een veel soepelere reisdag! Anticipeer op de moeilijkste delen. Wat zullen de moeilijkste gedeelten zijn voor je kind? De beveiliging, in het vliegtuig zelf, het wachten, de lawaaiige luchthaven? Wat kun je als hulpmiddel gebruiken? Ook hier kun je weer veel hebben aan de drie trucs: de kunst van de afleiding, de kracht van keuze en de gave van fascinatie!
Belangrijk om bij je te hebben – Oordopjes of geluidwerende koptelefoon – Kauwgom, lollies of snoepjes – iPad en/of muziek met koptelefoon – Sensorisch handspeeltje
– – – –
Lievelingsboek en spelletjes Zware deken voor op schoot Boeken over vliegtuigen, piloten, etc Een doktersbriefje over je kind
Langs berg en dal
135