Ontspannen ouders, blije kinderen ‘Er is maar één generatie onvoorwaardelijk liefhebbende ouders nodig om de hersenen van de volgende generatie te transformeren, en daarmee de hele wereld.’ Charles Raison
Inhoud
Voorwoord Introductie: Het geheim van ontspannen ouders
9 13
DEEL 1 – Grip op jezelf 1 Ontspannen ouders zorgen voor blije kinderen Je belangrijkste verantwoordelijkheid als ouder Doorbreek de cirkel: genees je pijn Leer je woede beheersen Stop met schreeuwen tegen je kind Hoe blijf je kalm als je kind een driftbui heeft? Zorg ook voor jezelf Tien tips om een evenwichtige ouder te worden
25 27 29 33 38 45 49 54
DEEL 2 – Contact 2 Het basisingrediënt van een evenwichtige opvoeding Contact is het geheim van ontspannen ouders In contact komen met je opgroeiende kind Baby’s (0-13 maanden): de hersenen programmeren
59 59 61 61
Peuters (13-36 maanden): veiligheid door verbinding 65 Kleuters (3-5 jaar): zelfstandigheid ontwikkelen 70 Basisschoolkinderen (6-9 jaar): basis voor de tienerjaren 73 Verbinding: zo werkt het 75 Een hechte band met je kind opbouwen 76 Heeft de relatie met je kind aandacht nodig? 79 In contact komen met een moeilijk kind 81 Praktische tips 83 Het emotionele saldo van je kind 83 De kracht van het wij-moment 84 Dagelijkse gewoontes voor sterke en liefdevolle verbinding 88 Verbinding creëren voor een zorgeloos ochtendritueel 91 Verbinding creëren voor soepele slaaprituelen 94 Tien tips om goed te leren luisteren 96 Hoe zorg je dat je kind naar jou luistert? 98 Wat te doen als je kind dichtklapt? 100 De negatieve spiraal doorbreken 102
Deel 3 – Coaching 3 Grip op gevoelens geeft grip op gedrag De zin van leren omgaan met emoties De emotionele intelligentie van je opgroeiende kind Baby’s (0-13 maanden): de basis is vertrouwen Peuters (13-36 maanden): onvoorwaardelijke liefde Kleuters (3-5 jaar): empathie Basisschoolkinderen (6-9 jaar): emotioneel zelfbewustzijn Je kind leren omgaan met emoties: zo werkt het Hoe ontwikkelen kinderen emotionele intelligentie? Empathie, het fundament van EQ De emotionele rugzak van je kind Woede begrijpen Geef je kind wat hij werkelijk nodig heeft EQ-ontwikkeling bij moeilijke kinderen
109 111 112 112 119 123 126 128 129 129 133 137 139 141
Praktische tips In zeven stappen het EQ van je kind bevorderen Leer je kind omgaan met een heftige driftbui Wel driftig, niet huilen: veiligheid creëren Spelletjes die de emotionele intelligentie stimuleren
144 145 147 154 156 163 165 172 172 173 176
4 Gewenst gedrag stimuleren: stop met straffen Straf: het addertje onder het gras Je opgroeiende kind liefdevol begeleiden Baby’s (0-13 maanden): bijsturen vanuit empathie Peuters (13-36 maanden): machtsstrijd vermijden Kleuters (3-5 jaar): beheersing aanleren Basisschoolkinderen (6-9 jaar): positieve gewoontes ontwikkelen Grenzen stellen vanuit empathie: zo werkt het De dunne scheidslijn tussen ‘streng’ en ‘toeschietelijk’ Is een corrigerende tik geoorloofd? Heeft schreeuwen de plaats ingenomen van slaan? Van time-out naar time-in Niet meer dreigen met gevolgen Een positieve aanpak bij moeilijk opvoedbare kinderen Praktische tips Zo stel je grenzen vanuit empathie Begeleid je kind als hij de grenzen test Twaalf succesvolle alternatieven voor dreigen met gevolgen Ingrijpen in het heetst van de strijd Je kind stimuleren om zijn fout goed te maken Preventief onderhoud Wat als je kind te ver is gegaan?
178 179 179 184 186 188 191 194 194 195 199 201 205 206 208 209
5 Help je kind met plezier en zelfvertrouwen naar meesterschap De ontwikkeling van meesterschap Je opgroeiende kind begeleiden naar meesterschap Baby’s (0-13 maanden): de onderzoeker in de dop
213 215 218 218
Peuters (13-36 maanden): zelf doen en verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkelen Kleuters (3-5 jaar): zelfbeheersing ontwikkelen door het oplossen van problemen Basisschoolkinderen (6-9 jaar): interesses ontdekken Meesterschap: zo werkt het Hoe bevorder je meesterschap? Veerkracht vergroten Opbouwende feedback geven Hoe voorkom je dat je een hyperouder wordt? Wat als je kind moeite heeft met leren? Praktische tips Zoek niet naar de schuldige, maar naar de oplossing Je kind verantwoordelijkheidsgevoel bijbrengen Je kind leren beslissingen te nemen Huiswerk zonder tranen Vertrouw op je kind en de natuur
226 229 235 235 237 238 242 244 247 247 248 250 251 254
Nawoord Wanneer heeft je kind professionele hulp nodig? De toekomst ligt in jouw handen
257 257 258
Leestips
259
Noten
261
Voorwoord en dankwoord bij de oorspronkelijke uitgave
265
Over Laura Markham
271
223
Introductie: Het geheim van ontspannen ouders
Kinderen opvoeden is een van onze moeilijkste taken. Door de druk die we in ons dagelijks leven ervaren, voelen veel van ons zich schuldig. We denken dat we betere ouders zouden zijn als we maar meer tijd hadden of minder moe waren. Sommigen van ons zouden al blij zijn als ze wisten waar ze moesten beginnen. De mens is niet gemaakt voor de hoeveelheid stress die het moderne leven met zich meebrengt, en dat zorgt ervoor dat het ons niet altijd lukt te luisteren naar wat ons ouderlijk instinct ons ingeeft. Soms lijkt het of we het ouderschap er noodgedwongen naast moeten doen in onze vrije tijd, nadat we aan alle dagelijkse verplichtingen op het werk en in het huishouden hebben voldaan. Sterker nog, door onze cultuur verwatert de band met onze kinderen en worden ze op te jonge leeftijd van ons losgeweekt. Aan de andere kant zijn er ouders die er zonder al te veel drama in slagen om prachtige kinderen groot te brengen. Ze lijken als ouders goed in hun vel te zitten en hun kinderen doen het goed. Wat is hun geheim? Hoe zorgen ze ervoor dat hun kinderen uitgroeien tot geweldige tieners en jongvolwassenen? Wat zou het heerlijk zijn als we hun strategieĂŤn konden toepassen op onze eigen opvoedmethode. Dat kan nu. Deze ouders hebben een geheim. Of liever gezegd, een geheime belevingswereld. Ze praten anders tegen hun kinderen en tegen zichzelf. Ze benaderen het ouderschap vanuit een compleet nieuwe invalshoek. Je kunt stellen dat ze tot baanbrekende inzichten zijn gekomen, waardoor ze hun kinderen op een andere manier zijn gaan opvoe13
den. Dankzij die inzichten beschouwen en benaderen ze hun kinderen anders op alle gebieden, en deze strategieën zijn terug te brengen tot drie basisprincipes die iedere ouder eenvoudig kan toepassen.
De drie basisprincipes 1. Grip op jezelf De meeste ouders denken dat ze niet elke keer uit hun vel zouden hoeven springen als hun kind zich goed zou gedragen. Maar we vinden pas controle en rust wanneer we grip krijgen op onze eigen emoties en gedrag. Uiteindelijk kunnen we onze kinderen tot niets dwingen, en hebben we geen invloed op wat het leven hen brengt. Op onze eigen acties hebben we daarentegen wél invloed. Het ouderschap draait niet om wat het kind doet, maar om onze reactie daarop. De meeste aspecten van opvoeden hebben geen betrekking op de acties tussen ouder en kind, maar op wat er zich in het hoofd van de ouder afspeelt. Als er een driftbui op komst is, kan de reactie van de ouder ervoor zorgen dat die oplost, of juist dat die in een tornado verandert. Als je de rust wilt vinden om op een constructieve manier om te gaan met kinderlijk gedrag – en de stormachtige emoties die eraan ten grondslag liggen – is het nodig dat je jezelf ook ontwikkelt. Als je irritatie het kookpunt heeft bereikt, maar je je kunt bezinnen op de situatie in plaats van erop reageren, dan leer je vanzelf het moment herkennen dat je de balans verliest, en kun je jezelf bijsturen. Het proces van innerlijke groei is absoluut niet gemakkelijk, maar je zult langzaam merken dat je opvoeding evenwichtiger wordt en je meer harmonie creëert. Dit inzicht draait om het feit dat je met een kalme, evenwichtige uitstraling veel meer invloed hebt op je kind dan met schreeuwen. Pas als je je emoties onder controle hebt en je rustig kunt blijven, ben je in staat om op een kalme, respectvolle en weloverwogen manier om te gaan met je kinderen en alle andere mensen in je omgeving. En dan zullen je kinderen zich ook kalm, respectvol en
14
Ontspannen ouders, blije kinderen
weloverwogen gedragen. In deel 1 van dit boek lees je hoe je grip krijgt op je emoties, zelfs op de dagen dat het gedrag van je kind je bijna teveel wordt. 2. Contact Kinderen gedijen het beste wanneer ze zich verbonden en begrepen voelen. Of jouw manier van opvoeden het juiste effect heeft, hangt boven alles af van je band met je kind. Is die er niet of is die te zwak, dan is je invloed minimaal (‘mijn kind luistert nooit!’) en wordt het ouderschap een vermoeiende en ondankbare taak. Als kinderen geen sterke verbinding hebben met hun ouders, voelen ze zich niet veilig. Bovendien zijn hun hersenen nog niet goed in staat om emoties te verwerken, waardoor ze ook niet openstaan voor de begeleiding van hun ouders. Richt je er als eerste op om in contact te komen met je kind. Daarvan wordt hij niet alleen gelukkiger, maar ook gemakkelijker in de omgang. Dit inzicht draait om het feit dat jullie liefdevolle band jou je plezier in opvoeden teruggeeft. In deel 2 van dit boek lees je hoe je in contact komt met je kind en een hechte, sterke verbinding met hem aangaat. 3. Coaching Kinderen verzetten zich tegen autoriteit en dwang, net als volwassenen. Tegelijkertijd staan ze wel altijd open voor onze invloed, zolang ze ons respecteren en zich met ons verbonden voelen. Wil je geweldige kinderen grootbrengen, dan is coaching cruciaal: help ze met hun emoties, begeleid hen bij hun gedrag en laat hen vaardigheden opdoen. Je gezag opleggen om hen direct te laten gehoorzamen werkt averechts. Ouders die bewust nadenken over de opvoeding weten dat hun acties op de lange termijn een positief of een negatief effect op hun kind kunnen hebben. Ze leren hem omgaan met zijn emoties zodat hij de emotionele intelligentie ontwikkelt die hij nodig heeft om grip te krijgen op zijn gevoelens en de juiste keuzes te maken. Deze ouders delen geen straf uit om gehoorzaamheid
Introductie: Het geheim van ontspannen ouders
15
af te dwingen bij hun kind: ze verbinden geen consequenties aan gedrag en leggen zelfs geen time-outs op. In plaats daarvan stellen ze grenzen vanuit empathie, waarmee ze het zelfbewustzijn van hun kind stimuleren. Doordat ze zich laten leiden door hun eigen kernwaarden handhaven ze het wederzijdse respect binnen het gezin en doen ze geen afbreuk aan de momenten die ze met elkaar doorbrengen. Daarbij maken ze zich niet druk om onbelangrijke misstappen. Ouders worden evenwichtiger in hun opvoeding, en de kinderen worden gelukkiger. Dit inzicht draait om het feit dat de strategie van coaching, om je kinderen op de lange termijn uit te laten groeien tot blije, verantwoordelijke volwassenen, succesvoller is dan de traditionele opvoedkundige methoden, waarbij je op de middellange termijn gehoorzaamheid en meegaandheid bij je kinderen kweekt. In deel 3 van dit boek wordt uitgelegd hoe dit werkt, en hoe jij die strategie kunt toepassen.
Dit boek pakt het anders aan De meeste boeken over opvoeden vertellen je hoe je het gedrag van je kind kunt veranderen. Ontspannen ouders, blije kinderen geeft je een leidraad waarmee je je kind kunt helpen om het beste uit zichzelf te halen, maar het uitgangspunt zijn de drie basisprincipes: grip op je zelf, contact en coaching. We komen door het hele boek heen telkens weer op deze drie basisprincipes terug, en in deel 1, 2 en 3 wordt elk onderdeel apart behandeld. Om je kind met succes te begeleiden en een sterke verbinding te creÍren zul je je eigen irritatiepunten en emoties onder controle moeten krijgen. Daarom word je er veelvuldig op attent gemaakt om grip te krijgen op jezelf, want dat is de manier om je balans terug te vinden voordat je je kind aanspreekt. Een sterke band met je kind vormt de kern van een evenwichtige, harmonieuze opvoeding, dus je zult ontdekken dat daar grote nadruk op ligt in dit boek. Of je je dochter nu ’s ochtends op tijd naar school wilt krijgen, of je zoon wilt leren 16
Ontspannen ouders, blije kinderen
dat hij zijn broertje niet mag slaan: in alle gevallen moet je die krachtige band intact houden. Het derde, en langste, gedeelte van dit boek gaat over coaching, en hierin ligt de focus helemaal op je kind. Je zult er echter geen tips vinden om zijn gedrag in toom te houden of je kind te manipuleren met straffen en beloningen. Je volgt een duidelijk stappenplan waarmee je je kind zowel op de korte als de lange termijn de juiste begeleiding kunt bieden, zodat hij uitgroeit tot een veerkrachtig, zelfbewust en emotioneel intelligent mens. We richten ons op de dagelijkse interacties met je kind en we delen die in drie basiscategorieën, elk met hun eigen hoofdstuk. Een klein voorproefje: Je kind leren omgaan met emoties. De hersenen van jonge kinderen zijn, net als hun lichaam, nog in de groei. Hun rationele functies zijn nog niet goed ontwikkeld om heftige gevoelens te verwerken. Bewust én onbewust geven we constant signalen af aan onze kinderen dat sommige gevoelens gevaarlijk zijn, en andere juist bij het leven horen. Ik geef je praktische tips om je kind te leren hoe hij grip krijgt op zijn emoties, en daarmee op zijn gedrag. Liefdevolle begeleiding. Kinderen vertrouwen op ons om hen bij de hand te nemen en hen door de verwarrende wereld om hen heen te loodsen. Maar we hebben uit onze eigen ervaringen als kind en uit onze cultuur geleerd dat we straf, macht en controle moeten gebruiken om onze kinderen te begeleiden. In dit boek dreigen we niet (‘één, twee, drie…’) en manipuleren we niemand, in dit boek zoeken we naar de kern van het gedrag van je kind en de gevoelens die eraan ten grondslag liggen. Je leert gevoelens bespreekbaar maken. Zo leer je je kind grip te krijgen op zijn eigen emoties, en daarmee op zijn gedrag. Met als resultaat: zelfbeheersing. Lees dit hoofdstuk aandachtig als je er op een positieve manier voor wilt zorgen dat je kind uit eigen motivatie wil meewerken. Je kind helpen vaardigheden op te doen. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig, maar helaas ondermijnen we te vaak hun verlangen om Introductie: Het geheim van ontspannen ouders
17