Sommige gebeurtenissen zijn zo ingrijpend dat ze je leven compleet op zijn kop zetten. Traumatische ervaringen die gepaard gaan met enorme angst en machteloosheid, zoals seksueel misbruik, oorlogsgeweld of een gewelddadige overval, laten diepe sporen na. Ongeveer 10% van de mensen heeft na een traumatische ervaring moeite om weer greep op hun leven te krijgen. Zij worden geregeld overspoeld door emoties en beelden van het traumatische moment, zijn voortdurend op hun hoede en beleven aan weinig dingen nog plezier. Voor mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) is het trauma geen verleden tijd; zij beleven het steeds opnieuw. Zoals Sandra het verwoordt: PTSS is verschrikkelijk. Niemand kan zich voorstellen hoe het is om dagelijks het trauma weer mee te maken, alsof je er weer bent, weer die angst en pijn te voelen alsof het je daadwerkelijk weer overkomt. [..] Telkens weer, telkens weer...
Voor Trauma ervaringen interviewde Kitty van der Heijden mensen met PTSS en hun naasten. Hun eerlijke antwoorden laten zien hoe veelom vattend de impact van traumaklachten op het dagelijks leven kan zijn. Zij vertellen over de eenzaamheid, het onbegrip, maar ook over de verwerking ervan. De indrukwekkende en aangrijpende verhalen bieden behalve her kenning en troost, ook tips om met PTSS om te gaan. Ki tt y van de r He ijde n studeerde psychologie en communicatie
wetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder verscheen van haar Borderline belevenissen met ervaringsverhalen van mensen met borderline en hun naasten.
ISBN 978 90 79729 52 4
Kit t y van der Heijden T r au m a er va r i n g en
Kit t y van der Heijden
Tr auma ervaringen Verhalen van mensen met PTSS en hun naasten
9 789079 729524 w w w. h o g r e f e . n l
Trauma ervaringen
Verhalen van mensen met
ptss en hun naasten
Traumaervaringen.152.1511 3
Kitty van der Heijden
22-11-11 15:33
Inhoud
1
Naastbetrokkenen
12
Opzet en opbouw van dit boek
12
2
Inleiding
Kennismaking met ervaringsdeskundigen
9
15
Ge誰nterviewden met ptss
15
Naastbetrokkenen
21
Professionals
22
3
Psychotrauma en ptss
25
De symptomen
26
Herbelevingen
26
Vermijding van prikkels of afgestompte reacties
27
Verhoogde prikkelbaarheid
27
Verschillende typen ptss
Risicofactoren
33
ptss is soms moeilijk te herkennen
37
4
Herbelevingen
41
Vermijding of afgestompte reacties
45
Verhoogde prikkelbaarheid
49
Andere veelvoorkomende klachten bij ptss
50
Traumaklachten
27
41
Schuld- en schaamtegevoelens
51
Gedachten aan su誰cide
52
Zelfbeschadiging
53
Drugs- en alcoholmisbruik
54
Onverklaarbare lichamelijke klachten
54
Traumaervaringen.152.1511 5
22-11-11 15:33
5
De gevolgen van ptss
57
Ontregeling van het dagelijks leven
57
Eenzaamheid
59
Wantrouwen
60
Vooroordelen en onbegrip
61
6
Herinneringen wegduwen tot je jezelf niet meer herkent: het verhaal van politieagente Lisette
71
7
Opgroeien met een vader met ptss
80
Partner van een man met ptss
82
Ouders van een dochter met ptss
85
8
Wanneer hulp bieden?
88
Wanneer hulp vragen?
90
De gevolgen van traumaklachten voor relatie en gezin
Behandeling van ptss
79
87
Behandelmethoden: exposure en emdr
92
Ervaringen met emdr
94
Ervaring met exposure
Exposure via onlinetherapie
99 100
Behandeling van complexe ptss
105
Medicatie
107
Betrokkenheid van familie bij de behandeling
Helpende en belemmerende factoren tijdens traumatherapie 112
9
10
109
Verwerkte trauma’s en betekenisgeving
117
Op de vlucht voor je jeugdtrauma’s: het verhaal van Rob
123
11
Tips voor mensen met ptss
133
Zoek hulp
133
Praten
135
Zoek een uitlaatklep
136
Contact met lotgenoten
137
Traumaervaringen.152.1511 6
22-11-11 15:33
12
Hulp zoeken
140
Luisteren en begrip tonen
141
Geduld
144
Grenzen aangeven
Tips voor naastbetrokkenen
139
145
Tijd voor jezelf
147
Contact met lotgenoten
148
13
Meer informatie
Traumaervaringen.152.1511 7
149
22-11-11 15:33
1
Inleiding
Lisette: ‘In het gebied waar ik als politieagente werkte, zorgde een groep jongeren voor problemen. Hun agressieve en intimiderende acties waren eerst gericht tegen buurtbewoners, maar al snel verplaatsten ze hun aandacht richting politie. Toen ik een keer na een late dienst in mijn eentje midden in de nacht naar huis reed, merkte ik dat ik gevolgd werd. De bestuurder, in een auto zonder kentekenplaten, kwam naast me rijden en sneed me de weg af. Om de auto te ontwijken moest ik vol op de rem staan en mijn auto de berm in sturen. Nadat ik twee bomen had kunnen ontwijken stond ik stil. De auto die me had gesneden blokkeerde mijn weg. Ik zag de deur aan de passagierskant opengaan. Iemand zette zijn been buiten de auto, en ik zag een wapen. Op dat moment dacht ik alleen maar: nu is alles voorbij. Het is klaar met mij en ze vinden me binnenkort hier ergens in de bosjes. De angst die ik toen voelde is niet te beschrijven. Dat moment zal me de rest van mijn leven bijblijven.’
Op het eerste gezicht loopt het incident voor Lisette goed af. De achtervolgers besluiten toch door te rijden. Lisette belt haar leidinggevende en rijdt onder begeleiding van een politieauto naar huis. De volgende dag gaat ze gewoon aan het werk, en ze probeert zo snel mogelijk haar dagelijkse leven weer op te pakken. Lisette is een positief type dat zich niet zo snel uit het veld laat slaan. Maar de enorme angst die ze voelde laat sporen na. De dreiging van de groep jongeren in haar werkgebied houdt aan en er worden allerlei
Traumaervaringen.152.1511 9
22-11-11 15:33
10
trauma ervaringen
veiligheidsmaatregelen getroffen voor Lisette en haar collega’s. Haar huis wordt beveiligd met rolluiken en camera’s, en ze moet zich melden als ze haar huis verlaat en weer terugkomt. Ze voelt zich steeds meer een gevangene in haar eigen huis. Ze wordt somberder, krijgt last van stemmingswisselingen en huilbuien. Als ze een tijdje rust moet nemen, stort ze in. Een psycholoog constateert dat haar klachten veroorzaakt worden door onverwerkte herinneringen aan het moment waarop Lisette letterlijk in doodsangst verkeerde. De ingrijpende gebeurtenis van die nacht is voor Lisette een traumatische ervaring. Het woord ‘trauma’ betekent letterlijk ‘wond’. Bij een traumatische ervaring wordt meestal een figuurlijke wond bedoeld: diepe sporen die in je ziel achterblijven als je iets afschuwelijks is overkomen. Je leven verandert fundamenteel, bijvoorbeeld door het overlijden van een dierbare, een echtscheiding of ontslag. Vrijwel iedereen maakt in zijn leven een of meer traumatische gebeurtenissen mee. Na zo’n ervaring heb je tijd nodig om te herstellen. De geestelijke wond, het ‘psychotrauma’, moet genezen, net als een lichamelijke wond. Meestal gebeurt dit vanzelf, na verloop van tijd. De sterke emoties die je voelt bij de herinnering aan het trauma worden langzaam minder. Sommige traumatische ervaringen gaan gepaard met een enorme angst. De angst om dood te gaan, om ernstig gewond te raken of je lichamelijke integriteit te verliezen. Dat zijn gebeurtenissen waarbij je je als slachtoffer compleet machteloos voelt. Je hebt geen controle over de situatie. Als je onder bedreiging van een pistool beroofd wordt, ligt je leven in handen van ander. Een verkrachter overschrijdt jouw fysieke grenzen en maakt je weerloos. Wat je meemaakt is zo ingrijpend, en staat zo ver af van je normale leven, dat je gewoonweg niet kunt bevatten wat er op dat moment allemaal met je gebeurt. Als de angstige ervaring voorbij is en je weer veilig bent, nemen de angstgevoelens normaal gesproken langzaam weer af. Het gevaar is weg, het is verleden tijd. Je komt weer tot rust en probeert de nare gebeurtenissen te verwerken. Bijvoorbeeld door er met
Traumaervaringen.152.1511 10
22-11-11 15:33
inleiding
11
anderen over te praten. Na verloop van tijd pak je de draad van je leven weer op. De herinnering aan je trauma kan pijnlijk blijven, maar beheerst niet je leven. Bij sommige mensen gaat er echter iets mis in het verwerkingsproces na een trauma. De angst neemt niet of nauwelijks af, ook al zijn ze weer veilig. Lichamelijk zijn ze uit die gevaarlijke situatie, maar geestelijk zitten ze er nog middenin. Ze zijn continu alert op gevaar en voelen zich geen moment rustig of ontspannen. Als ze terugdenken aan wat er is gebeurd, voelen ze weer diezelfde angst en machteloosheid. Pogingen om er dan maar niet aan te denken mislukken, want de herinneringen aan het trauma dringen zich ongevraagd op in nachtmerries of flashbacks. Ze slapen slecht, zijn prikkelbaar en hebben steeds minder plezier in hun leven. Als je na een angstaanjagende traumatische gebeurtenis psychische klachten krijgt die niet meer vanzelf weggaan en die je leven ernstig belemmeren, kan er sprake zijn van een ‘verwerkingsstoornis’, oftewel een posttraumatische stress-stoornis (ptss). Ongeveer 10 procent van de mensen die een psychotrauma meemaken waarbij ze overweldigd worden door angst en machteloosheid, ontwikkelt ptss. De psychische klachten drukken een groot stempel op hun dagelijks leven. Slapeloosheid kan leiden tot concentratieproblemen op school of op het werk. De prikkelbaarheid zorgt voor irritaties in het gezin. Tv-kijken of de krant lezen wordt steeds moeilijker, omdat een filmscène of nieuwsbericht de herinneringen aan het trauma oproepen. Het contact met andere mensen raakt verstoord, omdat mensen met ptss zich onbegrepen voelen en hun met niemand angst kunnen delen. Want anderen zeggen: ‘Je bent nu toch veilig? Het is voorbij, denk er maar niet meer aan.’ Het is moeilijk voor te stellen hoe het voelt om steeds weer door die enorme angst overspoeld te worden. Dat kan een heel eenzaam gevoel geven. Terwijl ze zeker niet alleen zijn: in Nederland hebben naar schatting 900.000 mensen ooit ptss gehad, volgens onderzoek van Giel-Jan de Vries en Miranda Olff (zie hoofdstuk 13). Een deel van hen zal nog steeds met klachten rondlopen. Een van de manieren om de eenzaamheid na traumaklachten wat te verlichten, is de wetenschap dat anderen hetzelfde mee-
Traumaervaringen.152.1511 11
22-11-11 15:33
12
trauma ervaringen
maken. Het doel van dit boek is dan ook om ervaringen te delen van mensen die na een traumatische ervaring last blijven houden van psychische klachten. De ervaringen van anderen helpen je niet je trauma’s te verwerken, maar het kan wel een geruststelling zijn dat anderen met dezelfde angst leven, en misschien ook met schuld- en schaamtegevoelens worstelen. Als je huizenhoog opziet tegen behandeling omdat je juist niet wilt terugdenken aan wat er is gebeurd, is het hoopvol om te lezen dat therapie je kan helpen om je trauma’s te verwerken. In dit boek vertellen mannen en vrouwen met ptss over hun leven met traumaklachten en wat hen heeft geholpen om weer plezier in het leven te krijgen.
Naastbetrokkenen
Traumaklachten hebben ook gevolgen voor de mensen die dicht bij degene met ptss staan. Ze zien hoe een opgeruimde, positieve partner verandert in een angstig persoon die de deur nauwelijks meer uit gaat. Het korte lontje veroorzaken grote spanningen in huis. Traumaklachten zorgen voor afstand, omdat iemand met ptss zich onbegrepen voelt. Hierdoor kunnen ook naastbetrokkenen zich heel eenzaam voelen. Ze proberen van alles om hun partner of ouder te steunen. Dit boek besteedt daarom ook aandacht aan de ervaringen van naastbetrokkenen. Zij vertellen hoe ze iemand met traumaklachten steunen en hoe ze voorkomen dat ook hun leven door het trauma wordt beheerst.
Opzet en opbouw van dit boek
De focus van de verhalen in dit boek ligt vooral op het leven met ptss, en in mindere mate op de traumatische gebeurtenis die heeft geleid tot psychische klachten. De details van een psychotrauma zijn meestal zo specifiek, en zo persoonlijk. Een vrouw die psychische klachten heeft door het seksueel misbruik in haar jeugd zal
Traumaervaringen.152.1511 12
22-11-11 15:33
inleiding
13
weinig herkenning vinden in de oorlogsbeelden die een veteraan ’s nachts uit zijn slaap houden. Wat zij wél gemeen hebben, zijn de gevolgen van het trauma in het dagelijks leven. De vermoeidheid door slapeloosheid, het isolement dat steeds groter wordt en het onbegrip van mensen die vragen: ‘Het is nu al zo lang geleden, ben je daar nog steeds niet overheen?’ Die herkenning biedt hopelijk troost. De ervaringen van mensen met ptss en naastbetrokkenen zijn aangevuld met de expertise van een aantal professionals. Zij hebben ervaring in het begeleiden van mensen met traumaklachten. Sommige van hen zijn ook betrokken bij wetenschappelijk onderzoek naar ptss. Uit de interviews met mensen met ptss, naastbetrokkenen en professionals zijn interviewfragmenten geselecteerd die in thematische hoofdstukken zijn gebundeld. Op deze manier is het voor de lezer eenvoudig om ervaringen over een bepaald onderwerp te vinden. In hoofdstuk 2 worden alle geïnterviewden kort geïntroduceerd. Daarna volgen drie thematische hoofdstukken: in hoofdstuk 3 wordt beschreven wat ptss is, wat de symptomen zijn en welke risicofactoren de kans op het krijgen van ptss vergroten. Een beschrijving van traumaklachten door mensen met ptss is opgenomen in hoofdstuk 4 en de gevolgen van ptss in het dagelijks leven staan centraal in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 bevat een uitgebreidere beschrijving van het trauma van Lisette, de politieagente uit het fragment aan het begin van deze inleiding. Haar verhaal laat zien hoe een traumatische ervaring in korte tijd voor steeds meer psychische problemen kan zorgen. Therapie heeft haar geholpen om er weer bovenop te komen. Hoofdstuk 7 beschrijft de invloed van ptss op de relatie en het gezin, en de ervaringen van een partner, ouder en kind van iemand met traumaklachten. In hoofdstuk 8 staat de behandeling van ptss centraal. Twee veelgebruikte behandelmethoden worden beschreven en mensen met ptss vertellen hun ervaringen met traumaverwerkingstherapie. Hoofdstuk 9 gaat over verwerkte trauma’s: wanneer heb je je trauma’s verwerkt en hoe kijken mensen met ptss terug op hun afschuwelijke ervaringen?
Traumaervaringen.152.1511 13
22-11-11 15:33
14
trauma ervaringen
Hoofdstuk 10 bevat het verhaal van Rob. Hij heeft zijn jeugdtrauma’s verwerkt en beschrijft onder meer hoe hij moest wennen aan een leven zonder angst en stress. In de daaropvolgende twee hoofdstukken geven ervaringsdeskundigen tips: in hoofdstuk 11 voor mensen met ptss en in hoofdstuk 12 voor naastbetrokkenen. Tot slot vind je in hoofdstuk 13 informatie over genoemde organisaties, websites, boeken en wetenschappelijke artikelen.
Traumaervaringen.152.1511 14
22-11-11 15:33
Sommige gebeurtenissen zijn zo ingrijpend dat ze je leven compleet op zijn kop zetten. Traumatische ervaringen die gepaard gaan met enorme angst en machteloosheid, zoals seksueel misbruik, oorlogsgeweld of een gewelddadige overval, laten diepe sporen na. Ongeveer 10% van de mensen heeft na een traumatische ervaring moeite om weer greep op hun leven te krijgen. Zij worden geregeld overspoeld door emoties en beelden van het traumatische moment, zijn voortdurend op hun hoede en beleven aan weinig dingen nog plezier. Voor mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) is het trauma geen verleden tijd; zij beleven het steeds opnieuw. Zoals Sandra het verwoordt: PTSS is verschrikkelijk. Niemand kan zich voorstellen hoe het is om dagelijks het trauma weer mee te maken, alsof je er weer bent, weer die angst en pijn te voelen alsof het je daadwerkelijk weer overkomt. [..] Telkens weer, telkens weer...
Voor Trauma ervaringen interviewde Kitty van der Heijden mensen met PTSS en hun naasten. Hun eerlijke antwoorden laten zien hoe veelom vattend de impact van traumaklachten op het dagelijks leven kan zijn. Zij vertellen over de eenzaamheid, het onbegrip, maar ook over de verwerking ervan. De indrukwekkende en aangrijpende verhalen bieden behalve her kenning en troost, ook tips om met PTSS om te gaan. Ki tt y van de r He ijde n studeerde psychologie en communicatie
wetenschap aan de Universiteit van Amsterdam. Eerder verscheen van haar Borderline belevenissen met ervaringsverhalen van mensen met borderline en hun naasten.
ISBN 978 90 79729 52 4
Kit t y van der Heijden T r au m a er va r i n g en
Kit t y van der Heijden
Tr auma ervaringen Verhalen van mensen met PTSS en hun naasten
9 789079 729524 w w w. h o g r e f e . n l