BAM Utiliteitsbouw Lifecycle Magazine #1 by Dirk Smit

D e v i s ie v a n ee n b o u w e r

LIFECYCLE door BAM Utiliteitsbouw • editie #01 • voorjaar 2013

I N H O U D SO P G A V E

Inhoud Pagina: Lifecycle - Introductie - Thema: Lifecycle

De Architect - Interview Jeroen van Schooten MVSA - Daan Roosegaarde

Technisch Ontwikkelen - De opkomst van BIM - Interview Kees Blom

Duurzaamheid - Interview Joep Rademacher

PPS - Interview Willem Vermeend

Maquettes - De schoonheid van modellen

Recycling - Biobased bouwen

Planontwikkeling - Interview Cor Notenboom

Vitaal ZorgVast - Interview Angela van Nordennen

Column - Vincent Taapken

Fotografie - Gerco de Ruijter

COLUMN - Roderik Mackay

restauratie - Interview Pim Schipper

4 5 10 18

Pagina: PARTNER

- Turntoo

COLUMN

- Marco Groot

Service & Beheer

- BAM Gebouwbeheer

19 20 24 32 34 36 38 42 48 50

Fotografie

- Nicoline Rodenburg

exploitatiekosten - Interview Frank Jansen

interieur - Ahrend

Gevelbouw - Oskomera Group

inspiratie - Interview Kelvin Hilgeholt

De reis van...

94 96

Lifecycle Bouwen

Hiernaast en hierboven ziet u een artist impression van het gebouw dat wij voor de Hoge Raad zullen bouwen. De aanbesteding

geschiedde via een publiek-private samenwerking (PPS) en omvat alle fasen van de

100

levenscyclus van een gebouw: Design, Build, Finance, Maintain en Operate (DBFMO), voor een horizon van 30 jaar. Met ons consortium

- Jeroen van Schooten

102

kregen we die opdracht en zullen we in

colofon

106

een gebouw realiseren dat aan de huidige

samenwerking met Claus en Kaan Architecten eisen van de tijd voldoet en waar we ook in de

Projecten actualiteit lifestyle

22, 26, 40, 58, 86 28, 35, 44, 78 30, 46

decennia na realisatie goed voor zullen zorgen. Het is een mooi voorbeeld van de manier waarop we bij BAM Utiliteitsbouw werken: als ontwikkelend bouwbedrijf dat adviseert, samenwerkt, integrale plannen maakt en rekening houdt met een duurzame toekomst.

Lifecycle Bouwen noemen we dat, en we zijn trots op wat we daarmee al bereikt hebben. Die resultaten en onze plannen voor de

toekomst vindt u terug in dit nieuwe tijdschrift. We hopen u te inspireren. Directie BAM Utiliteitsbouw

<< De Hoge Raad, Den Haag

I N T RO D U C T I E

NIEUWS

Lifecycle is daarbij de term die we gebruiken

Lifecycle Een nieuw tijdschrift

Bouwen aan de toekomst

om de visie van BAM Utiliteitsbouw samen te vatten: het is de vlag die de lading dekt. Het staat voor het hele complex van integraal ontwerpen, kennis ophalen en delen, vooruit denken in de tijd, nadenken over de toekomst van een gebouw, samenwerken met de beste partners en meedenken met de klant over exploitatie, beheer en onderhoud. Met als eindresultaat gebouwen waar mensen zich goed voelen en kunnen excelleren binnen

Voor u ligt het eerste exemplaar van het nieuwe tijdschrift Lifecycle. Met dit tijdschrift willen we u inzicht geven in een wereld die in een snel tempo aan het veranderen is. Al lang wordt er in Nederland niet enkel gebouwd volgens het model waarbij gefaseerd wordt gewerkt en waarbij een opdracht leidt tot een ontwerp, waarna de aannemer zijn werk doet, de eigenaar en gebruiker het onderhoud en beheer regelen. In plaats daarvan zijn, sinds een jaar of tien, tal van nieuwe bouwvormen gangbaar geworden. Afhankelijk van de wensen van de klant kan daarbij gekozen worden om niet alleen het ontwerp en de bouw, maar ook het onderhoud en het beheer uit te besteden aan ĂŠĂŠn en dezelfde partij.

Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam

Dat lijkt op het eerste oog misschien niet zo

hun eigen vakgebied, en waarmee aan een

wereldschokkend, maar bij BAM Utiliteitsbouw

duurzame toekomst wordt bijgedragen. Die

weten ze beter. De veranderingen binen de

manier van denken noemen we Lifecycle B

bouwwereld staan voor een transformatie

Bouwen en in dit blad laten we u zien dat BAM

die zijn weerga niet kent en die volgens onze

Utiliteitsbouw bij al die onderwerpen een heel

overtuiging Nederland in de toekomst een

eind op weg is. Dat doen we met reportages en

ander aanzicht zal gaan geven. Die toekomst komt ruimschoots aan bod in Lifecycle. Zo vertelt Wilem Vermeend, voorzitter van het PPS Netwerk, over wat de kansen van PPS op de korte termijn zijn. Verder weg aan de horizon

Nieuw aanzicht van Nederland

interviews, maar ook met prachtige fotoseries. Trots speelt daarbij zeker een rol, maar wel gekoppeld aan ambitie. Met Lifecycle hopen we u te inspireren en nodigen we u van harte uit om met ons mee te denken over de toekomst.

liggen tal van innovaties die we verderop in

Tenslotte hopen we dat u net zo veel plezier

dit blad bespreken. Maar de toekomst zoals

heeft bij het lezen van Lifecycle als wij hadden

BAM die ziet gaat vooral over nog betere,

bij het maken.

nog functionelere gebouwen, die nog beter voldoen aan de wensen van de klant.

De Lifecycle redactie

THEMA

Wat is lifecycle?

Bouwen voor straks

I N S P I R AT I E

De Hoge Raad, Den Haag

T hema lifecycle

VISIE

Lifecycle. De visie van een bouwer Hoe ziet Nederland er over tien, twintig of

Anders geformuleerd: BAM werd een

vijftig jaar uit? Hoe kijken we dan aan tegen

ontwikkelend bouwbedrijf dat vooruit denkt.

het kantoorgebouw als concept? Hoe gaan we met elkaar om? Wat verwachten we tegen die

Daar staat BAM Utiliteitsbouw natuurlijk

tijd van de zorgsector? Wat doen we om de

niet alleen in. Want ook verder is er in de

groeiende schaarste aan grondstoffen op te

afgelopen tien jaar veel veranderd in de

vangen? Antwoorden op deze en andere vragen

wereld van de bouw. Zo is het in elkaar

zijn natuurlijk voor iedereen van belang, maar

schuiven van het bouwproces inmiddels vrij

binnen de bouwsector zijn ze actueel. Een

standaard geworden. Deels als gevolg van de

gebouw realiseren doe je immers altijd met de

economische terugval, maar net zo goed als

toekomst van de gebruiker in gedachten.

gevolg van de techniek (met name Building Information Model) die dat mogelijk maakt.

Over hoelang een gebouw zijn functie moet behouden en wat er daarna mee moet of kan

Een belangrijke duw werd verder gegeven

gebeuren. Duurzaamheid is daarbij belangrijk,

door de opkomst van de Publiek Private

maar het is tegelijkertijd ook een economische

Samenwerkingsprojecten (PPS). Daarbij

kwestie: een pand dat ook na twintig jaar

schrijft de Rijksgebouwendienst opdrachten

gebruik nog steeds dienst kan doen als

uit waarbij een partner, of een consortium,

kantoor, behoudt zijn waarde, en dat geldt

een contract krijgt voor niet enkel het

Dat is een rol die we aankunnen, omdat we

ook voor materialen die je straks weer kunt

ontwerp en de bouw van een project, maar

voorop lopen in de laatste ontwikkelingen wat

hergebruiken. Vraag is: hoe zorg je daar nu

ook voor exploitatie, onderhoud en beheer.

betreft PPS en andere vormen van Lifecycle

in de praktijk voor?

Integraal ontwerpen is dan het sleutelwoord,

Bouwen en daar inmiddels veel kennis van en

want bij een PPS contract grijpt alles in

ervaring mee hebben. Daar bouwen we de

Aan antwoorden op juist die vragen is in het

elkaar. Bij integraal ontwerpen gaat het om

komende decennia dan ook verder mee.

afgelopen decenium hard gewerkt. Voor

samenwerken, maar ook om vertrouwen. Van

BAM Utiliteitsbouw zelf betekende het een

partners wordt daarbij gevraagd om al in het

Lifecycle is niet alleen de naam van dit

regelrechte transformatie. Er moest worden

vroegst denkbare stadium mee te denken en

tijdschrift. Het is ook onze visie van een

omgeschakeld van aannemer naar aanbieder.

kennis te delen, zodat in een later stadium daar

bouwer: BAM Utiliteitsbouw. Het is een

Anders gezegd: van een bouwbedrijf dat vooral

de vruchten van kunnen worden geplukt.

mogelijk bouwmodel voor de toekomst, maar

gebouwen realiseerde werd BAM Utiliteitsbouw

Al met al zou je voorzichtig kunnen spreken

vooral een visie op hoe wij als ontwikkelend

een bedrijf dat niet alleen realiseert maar ook

van een stille revolutie, waarbij wij als BAM

bouwbedrijf de toekomst van Nederland zien.

adviseert, ontwikkelt, onderhoudt en zo nodig

Utiliteitsbouw een voortrekkersrol ambiĂŤren.

beheert.

TOEKOMST VAN NEDERLAND

LIFECYCLE

Lifecycle De cirkel is rond 08

Lifecycle Bouwen staat voor economische innovatie.

Want door niet langer de stichtingskosten

pand krijgt meer waar voor zijn geld, omdat

als uitgangspunt te nemen maar in plaats

het gebouw aan het eind van haar levensduur

daarvan te werken met Life Cycle Costing,

een zekere waarde zal behouden. Na afloop

wordt bij een bouwproject automatisch

van die periode kan er worden besloten

met exploitatiekosten rekening gehouden.

tot sloop, waarna de materialen kunnen

Een ander voordeel van deze aanpak is de

worden hergebruikt of het pand krijgt relatief

noodzaak om integraal plannen te maken,

gemakkelijk een nieuwe functie vanwege de

wat weer efficiency en bovenal betere

ingebouwde flexibiliteit. En daarmee is de

gebouwen op zal leveren. Het aantal fouten in

cirkel rond.

de realisatiefase zal lager liggen, faalkosten zullen lager uitvallen en de gebruiker van het

I N T E RV I E W

Jeroen van Schooten MSVA Amsterdam

010

De kennisarchitect Jeroen van Schooten is architect en partner bij MVSA Architecten. Samen met Roberto Meyer is hij verantwoordelijk voor opvallende gebouwen in het landschap, in Nederland maar ook ver daarbuiten. Voor deze editie van Lifecyle vroegen we Jeroen van Schooten als inspirator. Een gesprek over Lifecycle denken en de uitdagingen die dat biedt voor de architecten van de toekomst.

011

I N T E RV I E W

JEROEN VAN SCHOOTEN

“Eigenlijk bestaat het idee van Lifecycle Bouwen al heel lang; dat wil zeggen het idee dat je gebouwen ontwerpt en realiseert waarbij je ook rekening houdt met het gebruik. Een voorbeeld is het kantoor van ING, inmiddels alweer uit 2002, waarbij we middels een warmte-koude opslag rekening hebben gehouden met energie-efficiëntie en het comfort van de gebruikers. Maar tegelijkertijd was de incentive om zo te bouwen heel lang niet op orde, en was de motivatie maar al te vaak de initiële kosten laag te houden en werd er dus minder rekening gehouden met de gebruikskosten. Vooral door de opkomst van PPS is dat denken is nu duidelijk aan het veranderen. Onderhoud, energiegebruik en flexibiliteit worden bij ons nu steevast integraal meegenomen.” Samenwerken als innovatie “Als je door een PPS contract als consortium niet alleen moet ontwerpen en bouwen, maar óók verantwoordelijk bent voor het energievolume, de beveiliging en het onderhoud, dan móet je wel integraal ontwerpen. En dat is interessant. Omdat het

‘Kennis delen. Dat is het belangrijkste.’

betekent dat je wel moet samenwerken met andere partijen, en dat is weer goed voor de branche; je kan dat een procesinnovatie noemen.” Richtinggevend denken “Er is natuurlijk heel veel kennis aanwezig bij die verschillende partijen, maar waar het om gaat is dat je die kennis moet delen. Als dat niet lukt dan zal er nog steeds niets Bibliotheek Almere, opgeleverd in 2010

012

verbeteren; zul je jezelf niet verbeteren.

I N T E RV I E W

BIBLIOTHEEK ALMERE

013

I N T E RV I E W

MVSA Amsterdam Meyer en Van Schooten Architecten (MVSA) is in 1984 opgericht door Roberto E. Meyer (1959) en Jeroen W. van Schooten (1960) te Amsterdam. Vanaf begin jaren negentig krijgt het bureau steeds grotere opdrachten. Zo markeren de eerste belangrijke opdrachten uit die periode – zoals de orthodontistenpraktijk in Almere (1992), de bedrijfsgebouwen (vanaf 1992) en het hoofdkantoor voor KEMA in Arnhem (1996) en de woningbouw in de Mercatorbuurt in Amsterdam-West (1993-1995) – dat het bureau een eigen weg is gegaan in de architectuur. In de loop van de jaren negentig groeit het bureau aanzienlijk en wordt steeds gevarieerder: onder meer sociale woningbouw, koopwoningen, villa’s, stedenbouwkundige plannen, scholen, kantoren en bruggen. In december 1997 wordt het bureau gekozen om het nieuwe hoofdkantoor voor de ING groep te ontwerpen, dat in 2002 wordt opgeleverd. Voor het ING House ontvangt het bureau veel prijzen, waaronder de nationale Staalprijs 2002, de Nederandse Glas Award, de Nederlandse Bouwprijs 2003, Nederlandse Aluminium Award Architectuur 2003 en de European Award for Stelle Structures 2003. www.meyer-vanschooten.nl

014

JEROEN VAN SCHOOTEN

015

I N T E RV I E W

(vervolg van pagina 12)

Overigens is het ophalen van kennis is nog best lastig binnen de bouwkolom: daarvoor moet je echt met al die mensen aan tafel gaan zitten en intensieve gesprekken gaan houden. De rol van de architect wordt daarmee een hele andere. Het vereist hele andere vaardigheden. Voor zover dat ooit al het geval was, is het zeker niet alleen maar creatief scheppen en de wensen van de klant daarin verwerken. Meer dan ooit gaat het nu om goede communicatie en het begeleiden van het proces. Het gaat om richting te geven aan de informatiestromen. Om het managen van informatie, kun je ook zeggen. Maar dat is vooral leuk: het verrijkt je mogelijkheden en het maakt het werk interessanter. Het betekent namelijk ook dat je nu veel preciezer moet zijn in je ontwerpen.” Uitdagingen genoeg “De angst dat deze manier van denken en werken een verarming zou betekenen voor de praktijk van de architect deel ik dus niet. Het tegendeel lijkt me eerder waar. De ‘leidende rol’ waar wel eens over gesproken wordt, heeft de architect sowieso al niet meer. Heb jij in alle berichtgeving over het Rijks Museum veel over de architect gehoord? Lifecycle biedt juist de kans om die leidende rol weer terug te winnen, zij het op een andere manier. Uitdagingen zijn er genoeg. Renovaties worden steeds belangrijker en er komen hele complexe projecten op stedenbouwkundig gebied aan. De rol van de architect kan daarbij heel groot zijn, met name dus op het gebied van ophalen en delen van kennis.”

016

I N T E RV I E W

JEROEN VAN SCHOOTEN

MVO in de bouw “Maatschappelijk verantwoord ontwerpen maakt deel uit van Lifecycle denken: je wilt immers de volgende generatie helpen en niet met problemen opzadelen. Je kan dan denken aan het gebruik van duurzaam en recyclebaar materiaal, maar je kan zeker ook denken aan

Jeroen van Schooten Oprichter en eigenaar van Meyer en Van Schooten Architecten in Amsterdam.

‘Maatschappelijk verantwoord ontwerpen maakt deel uit van Lifecycle’

Breed gedragen ontwerp

een nette manier van omgaan met materiaal.

“Aan architectzijde valt wat dat aan gaat

Dat is soms nog best lastig: natuursteen

ondertussen zeker nog wel wat te verbeteren.

uit Azië is vaak veel goedkoper, maar de

Met name binnen de opleidingen wordt

vraag is dan of het ook op verantwoorde

mensen nog steeds voorgehouden dat ze

wijze gewonnen is. Daar moet je rekening

vooral scheppend bezig moeten zijn en

mee houden. En iemand moet daar de

hun ontwerpen met hand en tand moeten

verantwoordelijkheid voor nemen. Overigens

verdedigen. Maar ook al is dat óók belangrijk,

is in het gebruik van duurzaam materiaal,

in de praktijk staat dat idee van de architect

en het hergebruiken van materiaal nog een

dus onder druk. En dat is niet erg: Lifecycle

enorme slag te maken. Een echte uitdaging.”

ontwerpen betekent ook dat je plan – als het goed is – uiteindelijk breed gedragen wordt.

Nieuw beton

De toekomstige rol van de architect zie ik als

“Ik vind het werk door de nieuwe

die van de filmregisseur. Iemand die met heel

ontwikkelingen alleen maar interessanter

veel verschillende disciplines samenwerkt en

worden en zie het echt als een uitdaging

aanstuurt, maar die ook op het eindresultaat

om zulke puzzels op te lossen. Sterker, ik

let. Welke films ik zelf graag kijk? Ik kijk graag

leef echt voor de momenten waarop alles in

naar het werk van de broers Coen en Jim

elkaar valt. Een voorbeeld was de sluis die

Jarmusch…”

we hebben gemaakt in Amsterdam. Op een gegeven moment bedachten we dat we daar

Kennis biedt kansen

beton als materiaal voor konden gebruiken:

“Kennis is dus macht, maar kennis biedt ook

dat kan omdat beton nu eigenschappen heeft

nieuwe mogelijkheden. Om beter te bouwen,

die het voorheen niet had. Die kennis was

maar ook om mooier te bouwen. Voorbeelden

wel aanwezig bij de universiteit, maar nu kon

genoeg. Een natuurstenen vloer aanleggen

die dus worden ingezet. Dat is dus echt een

is initieel misschien duurder, maar kan

voorbeeld van kennis ophalen.“

besparing opleveren op de langere termijn. En als een gevel zodanig gemaakt wordt dat die

De landing is ingezet

energetisch interessanter is zal die daardoor

“Lifecycle Bouwen vergt dus een andere manier

duurder zijn om te bouwen, maar goedkoper

van denken maar het begint wel te landen,

in het gebruik. Tegelijkertijd zal je ook zien

ook buiten de Rijksoverheid. Problemen zijn

dat het daardoor een mooiere gevel oplevert.

er natuurlijk ook, vooral wanneer de eigenaar

Toch moet je niet altijd alles afrekenen op

niet de gebruiker is en daardoor gefixeerd is op

het niveau van de kosten. Soms moet je wel

de realisatiekosten. Maar als de eigenaar gelijk

degelijk dingen doen gewoon omdat ze mooi

staat aan de gebruiker, dan wordt Lifecycle

zijn, of simpelweg omdat ze zo waardevol van

denken logisch. En dat is een olievlek die zich

zichzelf zijn.”

uitbreidt.”

017

I NS P I R A T I E

STUDIO rOoSegaarde

Zijn projecten zijn navenant groots van

Daan Roosegaarde: bron van inspiratie voor Jeroen van Schooten

opzet en vrijwel altijd gaat het om compleet nieuwe technieken die vaak worden toegepast in werken die zowel sprookjesachtig als verbluffend zijn. Van een dansvloer die energie oplevert als er op gedanst wordt tot

Kunst & Techniek

Jeroen van Schooten inspireert Lifecycle, maar

een jurk die, al naar gelang de stemming van

wie inspireert hem? Gevraagd naar iemand die

de draagster, doorzichtig wordt, en van een

hem op nieuwe gedachten weet te brengen

openbaar sculptuur die met licht en kleur

aarzelt de architect geen moment en noemt

reageert op de mensen die er op of aan zitten

hij Daan Roosegaarde (1979) als iemand ‘die de

tot een snelweg die ‘s nachts licht geeft.

werelden van kunst en techniek bij elkaar weet

Het beeld op deze pagina betreft een van

te brengen.’

zijn nieuwste projecten: een plan waarbij de propellers van verschillende windturbines op

Daan Roosegaarde is innovatief kunstenaar

ingenieuze wijze met elkaar verbonden worden

en een al even innovatieve ondernemer. Hij

met laserstralen. Maar behalve vernuftig is ook

heeft zichzelf wel eens als ‘een hippie met een

dit werk weer poëtisch: de groene lichtstralen

businessplan’ omschreven. Zijn doel: de wereld

geven het effect van een kunstmatig

updaten. Dat doet hij op grote schaal: hij heeft

noorderlicht.

een werkruimte annex laboratorium in zowel Waddinxveen als in Shanghai.

018

www.studioroosegaarde.net

E NG I N E E R I NG

BIM

De opkomst van BIM In de bouwwereld geldt van oudsher de regel dat het gebouw zelf het prototype is. Met de komst van BIM: Building Information Model, Bouwwerk Informatie Model op zijn Nederlands, kun je zeggen dat die regel niet langer op gaat. Het systeem zorgt er voor dat alle kennis die nodig is om het beste resultaat te krijgen, lang voor de realisatie al in het model zit en zo mogelijk is getest. Zo brengt BIM met zich mee dat fouten tijdens de realisatie voorkomen worden, en faalkosten vermeden. Maar BIM is nog meer dan een efficiĂŤnte manier van het aanpakken van het bouwproces. Het is ook de plek waar verschillende partners in het bouwproces, maar ook de partners die daarna pas een rol krijgen, en niet te vergeten de eigenaar en de gebruikers, hun kennis kunnen delen. Je zou BIM een virtuele bouwkeet kunnen noemen, maar met een open deur voor iedereen die belang heeft bij een gebouw. Tenslotte biedt BIM nieuwe mogelijkheden; kansen op innovatie die we nog maar net beginnen te zien en te begrijpen. Kees Blom vertelt er op de volgende paginaâ&#x20AC;&#x2122;s meer over.

019

i n te r v ie w

kees blom

BIM: denken in nieuwe mogelijkheden BIM – Building Information Modeling, ofwel Bouwwerk Informatie Model – is nu al het hart van Lifecycle Bouwen.

Kees Blom, Directeur Advies & Engineering, ziet zelfs nog meer mogelijkheden.

De toegevoegde waarde is dat wij daarbij logisch denken: welke informatie is in welke fase nodig in de levenscyclus van een gebouw? Het gaat er om dat wij op een slimme manier treintjes in de keten kunnen maken.”

Hoe beheers je alle informatiestromen die samenkomen bij het ontwerp, de realisatie én

BIM is een uitvloeisel van het feit dat alles wat

beheer en onderhoud van een gebouw? Hoe

ooit op papier gebeurde, bouwtekeningen,

koppel je de kosten van de klimaatinstallatie

het aanleveren van materialen, digitaal is

aan het comfort van het personeel dat in dat

geworden. Kees Blom: “Ook nu nog wordt

gebouw werkt? Hoe houd je in de gaten of een

BIM vaak gezien als middel om de dingen te

gebouw voldoet aan alle vereiste certificaten

doen die we toch al deden, maar dan digitaal.”

en milieuwetgeving? Het antwoord op deze en

Maar er is een schat aan mogelijkheden die

nog veel meer vragen is: BIM.

BIM daarbuiten biedt. Met het overzichtelijk maken van de gehele complexiteit van

Vooropgesteld: BIM is géén wondermiddel.

een bouwproces, het beter borgen van de

Kees Blom

Kees Blom: “BIM staat voor het beheersen van

voortgang en het bewaken van de kosten

Kees Blom is directeur van BAM

informatiestromen, en welke vorm dat precies

begint het in feite pas, en het belang van BIM

Advies & Engineering, het advies en

aanneemt is van minder belang. De kracht,

voor Lifecycle Bouwen kan daarbij moeilijk

ingenieursbureau van BAM Utiliteitsbouw.

en daarmee de toegevoegde waarde, is dat

worden overschat.

Binnen de bouwkundige, constructieve

met BIM een verbinding kan worden gelegd

en installatietechnische werkzaamheden

tussen de verschillende partijen. Van belang

Kees Blom: “Lifecycle Bouwen betekent

is wel dat niet álle informatie even belangrijk

denken over exploitatie, beheer en onderhoud,

is, vult hij aan. “Er is een ongebreidelde

energiegebruik, personeelskosten. Denken in

informatiestroom, maar de kunst is nu juist om

de tijd dus, en dat is mogelijk met BIM, mits de

die in te dammen.

juiste parameters worden gebruikt.”

van dit bureau spelen LCC en BIM een prominente rol. “De verbinding leggen tussen alle betrokken partijen is een fantastische uitdaging.”

020

i n te r v ie w

Kees blom

“Als je een schip wilt bouwen, roep dan geen mannen bij elkaar om hout te verzamelen, het werk te verdelen en orders te geven. In plaats daarvan, leer ze verlangen naar de enorme eindeloze zee.” Samengevat: BIM is een essentiële voorwaarde om Lifecycle te kunnen bouwen.

Antoine de Saint-Exupery (1900-1944)

Maar zelfs dán is er nog veel meer dat je als bouwer met BIM kan doen, vertelt Blom. Het is daarbij de technologie zelf die het denken stuurt. Om te beginnen kan het eerder genoemde programma van eisen worden getoest met behulp van BIM. Kees Blom: “Door het simuleren van het gebruik van een gebouw kan al in een vroeg stadium worden gekeken naar de meest optimale oplossingsrichting, zodat de opdrachtgever een goede keus kan maken.” Daar vloeit uit voort: het tussentijds of bij oplevering of bij gebruik aantonen aan de klant dat het gebouw voldoet aan het oorspronkelijke programma van eisen. Maar ook elders in de keten ontstaan nieuwe mogelijkheden. Zo kun je denken aan verdere automatisering van het realisatie proces waarbij materialen uit het model ingekocht worden en gevolgd worden tot en met aflevering op de bouwplaats en met computergestuurde kranen in positie worden gehesen. “Dat klinkt misschien nog als toekomstmuziek, maar het kan binnenkort wel al. Waar het om gaat is dat we leren denken in kansen.” Meer weten over BIM? Kijk op: www.bouwenmetbim.nl

021

P RO J E C T

022

THE CURVE AMSTERDAM

The Curve Amsterdam The Curve in Amsterdam is een gebouw met een eigen karakter. De vorm van een ellips maakt The Curve een zeer karakteristiek gebouw. De vloeiende rondingen worden geaccentueerd door het schuine verloop naar boven van de tapsvormige glazen elementen. Het beton en het staal zijn zichtbaar, zodat het geheel een industriĂŤle uitstraling heeft. The Curve is daarmee een uniek gebouw met een geheel eigen identiteit. The Curve is ook een zeer duurzaam gebouw, allereerst door het lage energieverbruik, maar ook door de hoge kwaliteit van het binnenklimaat en de flexibele indelingsmogelijkheden van het gebouw. Vanzelfsprekend is het gebouw uitstekend geĂŻsoleerd, onder andere door de toepassing van drielaags glas. De luchtbehandelingsinstallatie kent een warmteterugwinningsysteem en het gebouw heeft verder een eigen warmtekoudebron. www.thecurve.nl

023

i n te r v ie w

JOEP RADERMACHER

De waarde van duurzaam bouwen “Met het besef dat in de periode dat het pand gebruikt gaat worden een veelvoud van de stichtingskosten op zal gaan aan exploitatie,

Joep Radermacher is technisch ontwikkelaar bij BAM Utiliteitsbouw. Hij is verantwoordelijk voor het ontwerpproces, tot het moment dat de uitvoering begint. Daarnaast adviseert hij bij alle bouwfasen op het gebied van levenscycluskosten en duurzaamheid. Duurzaam bouwen is niet alleen goed voor het milieu, vertelt hij.

onderhoud, beheer en energie, is LifeCycle Costing (LCC) praktijk geworden. Het komt het erop neer dat al in het vroegste stadium zeer gedetailleerd wordt gekeken naar alle aspecten van bouw en gebruik. We richten ons op het optimaliseren van de Total Cost of Ownership: alle te verwachten kosten en opbrengsten binnen de horizon van de klant. Hoever dat gaat hangt van de klant af. Denkt die een pand tien jaar te gebruiken, dan kan vooraf rekening worden gehouden met wat er daarna met zo’n gebouw gebeurt. Een voorbeeld is het gemeentehuis van Brummen. De gemeente had behoefte aan een gebouw voor de komende 20 jaar. We hebben daarom een flexibel en demontabel gebouw ontworpen. Als milieuvriendelijk bouwmateriaal kozen we voor hout, dat na die periode weer hergebruikt kan worden. De toekomstige opbrengst hiervan is vooraf meegenomen in het kostenplaatje. Dat voorbeeld gaat over vooruit denken en dat raakt natuurlijk aan duurzaamheid.”

Duurzaam ontwerpen “Als ontwikkelend bouwbedrijf denkt BAM Utiliteitsbouw mee vanaf het moment dat de klant alleen nog maar weet dat die een gebouw wilt neerzetten, of zelfs wanneer die alleen maar een leegstaand gebouw of een stuk grond heeft. Voor zo’n klant maken we een integraal plan, waarbij we al onze kennis van de bouwfasen in elkaar schuiven tot één ontwerp. Integraal denken levert kwalitatief betere gebouwen op, maar ook tijdwinst en lagere kosten over de levensduur van het gebouw. En dat levert meerwaarde op: niet alleen voor het milieu maar ook voor de gebruiker en eigenaar van het gebouw.” Toekomstbestendig bouwen “Duurzaamheid is sinds een aantal jaren een vrij vanzelfsprekend aspect geworden van een bouwproject. Voor ons is het dat in elk geval, maar klanten vragen er tegenwoordig ook zelf om. Het blijft natuurlijk een breed begrip, het draait al lang niet meer alleen om energiebesparing. Binnen mijn werk gaat het over de gezondheid en het welbevinden van de gebruikers, en de functionaliteit van het gebouw.

Joep Rademacher Joep Rademacher werkt als technisch ontwikkelaar bij BAM Advies & Engineering, het interne ingenieursbureau van BAM Utiliteitsbouw.

024

JOEP RADERMACHER

<< Gemeentehuis Brummen Gemeentehuis Brummen is flexibel en demontabel gebouwd. Als milieuvriendelijk bouwmateriaal hebben we gekozen voor hout, dat na de gebruiksperiode van 20 jaar weer hergebruikt kan worden.

‘Lifecycle is hier praktijk geworden.’ Hoge prioriteit Belangrijk is een gebouw toekomstbestendiger

“Dat duurzaam bouwen een hoge prioriteit

Ook ruimtelijk en bouwtechnisch voldoen ze

maken; de ruimte moet ook nadat de

heeft staat als een paal boven water. Energie,

meestal niet meer, terwijl ze niet eenvoudig

oorspronkelijke gebruiker vertrokken is nog

materialen en ruimte worden schaarser. Neem

aan te passen zijn aan de huidige wensen.

bruikbaar zijn. Duurzaam bouwen is verder:

gebouwen uit de jaren zestig. De gasbel van

Slopen kan, maar dat levert afval op en dat

zorgen voor een minimale milieubelasting,

Slochteren was toen net ontdekt en gas leek

moet weer afgevoerd worden. Het betekent

zowel bij de bouw als in het gebruik, en

dé goedkope, onuitputtelijke energiebron voor

ook een milieubelasting en ook dat brengt

het betekent ook dat je milieuvriendelijke,

de toekomst. En dus werd er in het ontwerp

kosten met zich mee. Dus door nu duurzaam

herbruikbare materialen toepast. Verder

nauwelijks rekening met energiekosten

te bouwen kun je zorgen dat de kosten in de

betekent duurzaamheid ook zorgen dat een

gehouden. Nu voldoen die gebouwen totaal

toekomst lager uitvallen en zorg je meteen

gebouw een positieve invloed op de omgeving

niet meer aan de hedendaagse eisen en

dat een gebouw langer bruikbaar is en dus

heeft, en onderdak biedt aan plaatselijke flora

wensen. De energierekeningen zijn erg hoog,

letterlijk langer zijn waarde behoudt.”

en fauna.”

terwijl daar een slecht comfort tegenover staat.

025

P RO J E C T

026

het theehuis de posbank, rheden

Theehuis de Posbank, Rheden Het Theehuis De Posbank is ontworpen door Architect Mastenbroek. Hij verwijst met zijn ontwerp, dat bestaat uit een omhooggedrukte spiraal naar de ontstaansgeschiedenis van het gebied. Het gebouw valt op door de grote overstekken tot 14 meter. Bijzonder is ook de â&#x20AC;&#x2DC;vakwerkconstructieâ&#x20AC;&#x2122; van staal en boomstammen, die deze overstekken moet opvangen. Er zijn 48 eiken in het gebouw verwerkt en op het grasdak zijn zonnepanelen geplaatst. Het gebouw verbruikt 40 procent minder energie als voorheen.

027

ACTUALITEIT

INNOVATIE

Oceaan Opruim Systeem ontworpen door 19-jarige Nederlandse student De Delftse luchtvaart- en ruimtevaart-

Het opruimen van de oceanen zal minimaal

techniekstudent Boyan Slat (19) heeft een

5 jaar duren, en het proces zal de mensen

concept ontwikkeld waarmee de 7.250.000 ton

bewuster maken van de drijvende

plastic afval in de wereldoceanen opgeruimd

plastic vuilnisbelten. “Omdat het afval

kan worden. Update: Boyan is inmiddels met

verspreid is over miljoenen vierkante

een groep studenten, ingenieurs, oceanografen

kilometers is het immense probleem niet

en experts uit de industrie een crowdfunding

goed zichtbaar voor de mensen. Echter, door

campagne gestart voor een onderzoek naar

deze systemen te plaatsen zal de plastic soep

de haalbaarheid en levensvatbaarheid van dit

zich ophopen langs de armen en worden de

project.

drijvende vuilnisbelten in de oceanen goed zichtbaar”, aldus Boyan Slat. Wel stelt hij als

Hoe werkt het? De recyclestations drijven in de oceaan. De zeestroming brengt het plastic richting de stations. Lange bomen (een soort heel lange tentakels – zie foto) houden het plastic tegen, maar geen vissen en ander zeeleven. Het plastic wordt naar de stations gedreven, waar het vervolgens in een grote bak terecht komt, en gerecycled kan worden. De operatie kost zeer weinig energie. Niet al het plastic kan zo verwerkt worden, maar men hoopt toch een derde van het totale plastic oceaanafval op te ruimen: ruim 7 miljard kilo.

028

Het concept bestaat uit een verankerd netwerk

kanttekening dat een schoonmaakoperatie

van drijvende armen en verzamelplatforms

slechts het halve werk is, en het gepaard

die uitgezet kunnen worden over de hele

zal moeten gaan met ingrijpende

wereld. In plaats van door de oceaan te

preventiemaatregelen op het gebied van

bewegen maakt het systeem gebruik van de

plasticvervuiling om succesvol te zijn.”

oppervlaktestromingen om het plastic via de drijvende armen, die werken als een enorme trechter, naar verzamelplatforms te laten drijven. In de verzamelstations wordt het plastic gescheiden van plankton, gefilterd en opgeslagen om vervolgens te worden gerecycled.

‘Binnen 5 jaar, 7 miljard kilo plastic uit de zee vissen? Het kan!’

ACTUALITEIT

DUURZAAM

Milaan zuivert de stad met een verticaal bos

Gebouw verwarmd en gekoeld door algen

Milaan is één van de sterkst vervuilde steden in de wereld en deze torens vol bomen moeten de stad wat lucht gaan geven. ‘Bosco Verticale’, het allereerste verticale bos ter wereld, is bijna voltooid in de vorm van twee woontorens van 111 en 79 meter hoog. Daarop worden 900 bomen en andere beplanting geplaatst. Het is de bedoeling dat de bomen en planten de CO2 en stof in de

100% Natuurlijk, efficiënt en uniek:

lucht van het gebouw controleren, zodat er geen verwarmings- of

de BIQ in Hamburg zet als eerste

verkoelingssysteem nodig is. Het ‘Bosco Verticale’ produceert energie

gebouw in de wereld een nieuwe

en draagt bij aan een specifiek microklimaat. Daarnaast houden de

standaard met een bioreactor gevel.

bomen het lawaai van de stad tegen, meldt architectenbureau Stefano

Microalgen worden geteeld in de glas

Boeri.

elementen die deel uitmaken van de “bio skin”. Deze worden gebruikt om

Het verticale bos is onderdeel van Boeri’s project BioMilano, waarmee

duurzame energie te produceren, licht

hij een ‘groene ring’ van drie miljoen bomen rond de stad wil creëren.

te controleren en daarmee schaduw te

Hij wil vervuilde stukken grond saneren en onder meer gebruiken voor

creëren. Binnenin het gebouw zorgt

stadslandbouw en huizen van gerecycled materiaal.

een innovatief woonconcept met een zeer veelzijdig design voor onze dagelijkse behoefte en geeft het ons

www.bright.nl/milaan-bouwt-verticaal-bos-de-stad

een kijkje in het stedelijk leven van de toekomst. De algen doen het goed op de vloeibare voedingsstoffen en koolstofdioxide die door een watercircuit, dat door de gevel loopt, worden gepompt. Zodra ze geoogst kunnen worden, gaan de algen in de vorm van een dikke pulp naar een speciale ruimte binnen het gebouw waar het rottingsproces in een biogasinstallatie voor energie zorgt waarmee water verwarmd wordt. En dat is nog niet alles. Doordat fotosynthese en zonlicht nu eenmaal bij elkaar horen, groeien de algen

Het bos groeit in Milaan. In feite zijn het twee torens van 111 en 79 meter hoog. Op uitstekende schijven worden 900 bomen geplant.

sneller bij felle zon en vormen zo een natuurlijke zonwering.

029

I N S P I R AT I E

Een eigen huis Fotografe Mirjam Bleker en stylist Frank Visser schetsen een portret van de huizen van zestien toonaangevende Nederlandse architecten door middel van fotoreportages,

BOEKEN

Architectuur door andere ogen

interviews (Engels en Nederlands) door Santje

In dit boek, dat architectuur benadert vanuit de

Kramer, een biografie en een overzicht van

perceptie van blinden en slechtzienden, leert de

hun werk. Aan bod komen o.a. Eline Strijkers,

ziende mens dat architectuur meer is dan mooi of

Anne van Herk, Gunnar Daan en Jeroen van

lelijk. Gebouwen geuren, kraken, galmen, en zo

Schooten. Een aantal huizen is ontstaan op

meer. In acht reportages bezoeken Bijlo en zeven

de tekentafel; andere, soms eeuwenoud, zijn

andere visueel gehandicapten bouwwerken als Radio

opnieuw vormgegeven. De huizen liggen

Kootwijk en de visafslag van Scheveningen. Deze

ingebed in de stedelijke omgeving of juist

rondgangen op locatie zijn eveneens als luisterboek

midden in het landschap. Veel verzamelingen,

bijgevoegd op drie cd’s. Verder worden in essays

stijliconen uit de meubelgeschiedenis en

en interviews de mogelijkheden van ‘inclusief

vondsten uit de natuur geven de interieurs iets

ontwerpen’ onderzocht: hoe zou onze gebouwde

gemeenschappelijks en eigens tegelijk. Een

omgeving er uitzien als daarin gelijke aandacht is

inspirerend, rijk geïllustreerd boek dat

voor alle zintuigen? En: levert dat aantrekkelijke

laat zien hoe je een persoonlijke omgeving

gebouwen op? Dit bijzonder mooi vormgegeven

kunt creëren.

boek laat nauwelijks een aspect onbelicht, is royaal geïllustreerd met paginavullend fotomateriaal en beschikt over een register en literatuurvermelding.

030

I N S P I R AT I E

BOEKEN / KUNST

Rijk geïllustreerde verzameling zeer recente, deels (nog) niet uitgevoerde ontwerpen van vijfendertig merendeels gerenommeerde architecten(bureaus). De korte inleiding stelt dat de oppervlakkigheid en de onrust van een maatschappij in beweging wordt blootgelegd in de architectuur. De architecten zijn gerangschikt naar thema: attituden, geleverde prestaties, uitbarsting van de vorm, een tweede natuur, naar een pixel-architectuur. Iedere architect(engroep), waaronder OMA/Rem Koolhaas, wordt beknopt geïntroduceerd. De ruim zeventig projecten worden in het algemeen kort onder woorden gebracht en uitgebreid verbeeld. De illustraties behelzen merendeels het maquette- en ontwerpstadium en zijn grotendeels in kleur. Tot de toelichtingen horen tien wat langere essays waarvan bron en jaar van herkomst onbekend blijven, net zoals de ontwerpjaren meestal niet worden vermeld. Afsluitend korte

Fogo Island staat als een huis

biografieën van de architecten en een

Fogo Island Arts Corporation is een kunst experiment op Fogo

glossarium. Opmerkelijk is het miniem

Island en Change Islands, Canada. De Arts Corporation richt zich op

aantal jonge architecten waarvan werk

huisvesting voor internationale kunstenaars en die kunstprojecten

wordt getoond; meer dan een venster

en workshops ontwikkelen. Ze zien kunst en creativiteit als een

op ‘architectuur van de toekomst’

krachtig middel om een veerkrachtig sociaal ecosysteem te

biedt dit boek een selectie uit de

stimuleren en te versterken. De bijzondere architectuur op Fogo

recente architectuurproductie.

Island is een ontwerp van Saunders Architecture. De lange lineaire

Architectuur van de toekomst

structuur van deze gebouwen vergroot de hoeveelheid aan open muur- en vloerruimte. Grote ramen aan beide kanten en een hemellicht op het dak van de studio zorgen voor een maximale hoeveelheid daglicht. www.fogoislandinn.ca

031

i n te r v ie w

willem vermeend

Wat is het belang van PPS nu? “Tot voor kort groeiden de bomen tot in de hemel, er was voldoende geld en dus minder noodzaak om projecten op een innovatieve

Q&A met Willem Vermeend

manier aan te vliegen. Hoe anders is de huidige situatie? Er is minder geld beschikbaar terwijl de maatschappelijke opgaven rondom onderwijs, infrastructuur, energievoorziening etc. groter zijn dan ooit. Dit is een enorme impuls voor PPS.” “Tot voor kort ging de discussie met name

Wat doet PPS Netwerk precies? Is er een concreet doel te noemen? “PPS Netwerk Nederland heeft als doel publieke partijen (met name decentrale overheden) te informeren over de (on) mogelijkheden en kansen die er liggen om via PPS-achtige constructies (dus niet alleen maar DBFMO) projecten te realiseren. Dat doen wij tegenwoordig ook in samenwerking met PPSsupport. De missie is niet om alle projecten voortaan via een PPS te realiseren maar om publieke partijen te informeren en opstarthulp te bieden bij het maken van de juiste keuze voor het realiseren van hun projecten.” “Dat kan via een PPS route maar het komt ook voor dat wij een traditionele route aanbevelen als het project en/of de organisatie minder of niet geschikt is voor een PPS. Wij zien dat Willem Vermeend Willem Vermeend is een voormalig

veel van deze kansen onbenut worden gelaten

Nederlands Tweede Kamerlid PvdA,

omdat publieke partijen vaak de kennis en

staatssecretaris en minister. Sinds 2006 is Willem Vermeend hoogleraar Europees

ervaring niet in huis hebben. Wij denken, mits het project geschikt is en de organisatie er

fiscaal recht en fiscale economie aan

klaar voor is, dat via het toepassen van PPS-

de Universiteit Maastricht. Vermeend

constructies voordelen te behalen zijn zoals

is voorzitter PPS (Publiek Private Samenwerking) Netwerk Nederlanden stippelt in overleg met de leden en deelnemers strategische initiatieven voor PPSNetwerk Nederland uit. www.ppsnetwerk.nl

032

in veel sectoren PPS kansen liggen maar nog

hogere kwaliteit, meer ruimte voor kerntaken, minder financiële en operationele risico’s en lagere energiekosten. Doorgaans worden PPS projecten ook binnen tijd en budget opgeleverd.”

over waarom PPS niet kon. Zo werd er gesteld dat het lastig was langjarige afspraken van 15 tot wel 30 jaar te maken. Dat is anders dan bij traditionele projecten waarbij na oplevering van project afscheid van elkaar wordt genomen. Nu worden publieke en private partijen in een PPS gedwongen veel dieper na te denken over wat voor een project je wilt en hoe je plannen en afspraken tijdsbestendig maakt. PPS is dus een disciplinerend instrument dat in de praktijk leidt dit tot betere plannen.” Is er een scenario om PPS breed te laten landen (dus ook richting decentrale overheden en private partijen?) “PPS wordt al meer en meer toegepast op decentraal niveau. Voorbeelden zijn Brede School Joure, het Stadhuis in Den Helder en Westluidendse Poort in Tiel. De huidige tijd zorgt ervoor dat de genoemde voordelen van PPS niet meer gemist kunnen worden. Er is op decentraal niveau echt van sprake van een veranderende mind-set. Er wordt veel beter en dieper nagedacht over kerntaken, welke (financiële) risico’s men zelf wilt nemen of juist aan marktpartijen wilt overlaten. Ook is er door o.a. de Wet HOF een toenemende budgetdiscipline: lukraak investeren in projecten kan niet meer, de voorspelbaarheid van uitgaven wordt een must.”

Wat is de positie van Nederland in internationale zin? Dat wil zeggen, heeft ons land een voortrekkersrol, of zouden we zoiets kunnen ambiëren? “Nederland heeft op het gebied van DBFM(O) internationaal een toppositie bereikt. Dit komt o.a. door haar zakelijke focus op ‘value for money’ (meer kwaliteit voor minder geld), Rijksbrede standaardisatie en uniforme aanbestedingsleidraad (die leiden tot voorspelbaarheid en lagere transactiekosten), professioneel opdrachtgeverschap en de vele projecten die in de pijplijn zitten.”

‘De voorspelbaarheid van uitgaven wordt een must’

033

i n s pi r atie

maquettes

De schoonheid van de maquette 2.0 De maquette is een van de oudste en meest elegante gereedschappen in de bouw. Is er nog een toekomst voor het model?

Hoewel de Romeinen waarschijnlijk ook met

vorige eeuw, waarna de computer het potlood

modellen werkten, stamt de eerste bekende

en papier begon te vervangen. Logisch gevolg

officiële opdracht voor een maquette uit 1355,

was dat ook de modellen van een gebouw

voor de kathedraal van Santa Maria del Fiore

voortaan in virtuele vorm werden gemaakt.

in Florence, die toen al zestig jaar in aanbouw

Het belang van de maquette in het bouwproces

was. Het houten model, gemaakt door

nam daarmee af, maar toch is daarmee niet

Francesco Talenti, was nodig om duidelijkheid

gezegd dat de rol van dit bouwgereedschap

te scheppen na tal van vertragingen, met

helemaal is uitgespeeld. Opdrachtgevers

diverse wijzigingen in het ontwerp tot gevolg.

overtuigen is immers nog altijd een kunst op

In de eeuwen daarna werd het gebruik van

zich, en een ‘echt’ model kan zeker helpen

maquettes vrijwel standaard bij de constructie

om een plan inzichtelijk te maken. Het feit

van belangrijke gebouwen. Niet alleen, zoals

dat maquettes tegenwoordig niet alleen met

bij de Florentijnse kathedraal tijdens de

schaar en karton maar ook met een 3D printer

bouw, maar zeker ook in de voorfase om de

kunnen worden, zorgt wellicht zelfs voor een

opdrachtgever te overtuigen. Die situatie

renaissance van het elegante hulpmiddel.

die zou duren tot in de jaren negentig van de

3D-printen Een 3D-printer verschilt van de conventionele gewone printers door het feit dat deze objecten driedimensionaal afdrukt. Dit gebeurt door het laag na laag opbouwen van een 3D-model. Het gehele proces heeft de naam rapid prototyping gekregen. Een veelgebruikte methode bij 3D-printen is het gebruikmaken van een fijn poeder (gips, plantaardige stoffen, bioplastic, polyurethaan, polyester, epoxy, Fused Deposition Modeling (FDM) is een andere manier, waarbij gesmolten polymeren op een support-laag worden gespoten en het model laag per laag opbouwt.

034

i n s pi r atie

DUURZAAM

Biologisch beton maakt einde aan grijze gebouwen Het biologische beton is een bijzondere uitvinding van de technische universiteit in Barcelona. Het bestaat uit meerdere lagen, waaronder een biologische laag die er voor zorgt dat mossen en grassen zich kunnen nestelen in het beton. Dit door de juiste pHwaarde en een bepaalde poreusheid van het materiaal. Twee andere lagen zorgen voor waterdichtheid en de versteviging van de constructie. Tegelijkertijd is het beton naar zeggen van de Catalanen ook goed voor isolatie omdat het warmte goed vasthoudt, en draagt het bij aan CO2-reductie door de groene laag. De ontwikkeling van biologisch beton maakt hiermee een einde aan grauwe, grijze gebouwen. De trend van verticale tuinen is hiermee gezet. www.bright.nl/biologisch-beton-wordt-vanzelf-groen

035

Recent onderzoek Universiteit Wageningen heeft, in opdracht van het Ministerie van EL&I, een catalogus voor biobased materialen gemaakt, een goede opsomming van wat er verkrijgbaar is op dit gebied.

036

M AT E R I A L E N

Letterlijk betekent biobased: op natuur gebaseerd. Het zijn materialen die op een natuurlijke wijze hernieuwbaar of hergroeibaar zijn, gebaseerd op plantaardig materiaal. Vervolgens zijn ze in te delen in ‘biodegradable’ materialen (natuurlijk composteerbaar) en ‘biorenewable’ materialen (natuurlijk hernieuwbaar).

BIOBASED

Biobased bouwen Daar kunnen we ook nog materialen als klei

Een andere, of beter gezegd, verdere

en leem aan toevoegen. Daar is vaak discussie

indeling van biobased materialen is er een

over. Een bakstenen fabrikant vertelde mij ooit

onderverdeeld in vier groepen:

dat de kleiputten die ze ontginnen zichzelf binnen zestig jaar weer vullen met sedimenten

1. De ‘levende’ bouwmaterialen, zoals

vanuit de Alpen. Voordat de Alpen ‘op’ zijn,

vegetatiedaken en groengevels. In dit geval

zijn we miljoenen jaren verder. Een onbeperkte

bevalt te betwisten of deze materialen echt

natuurlijke bron van materiaal. Dat klopt, dus

‘bouw’materialen zijn of mogelijk meer

wel hernieuwbaar, maar niet biobased.

invulling in de bouw.

Bovendien, op het moment dat je de klei bakt,

2. De ‘herkenbare’ bouwmaterialen, zoals een

haal je het uit de natuurlijke kringloop en

rieten dak, houten gevel of constructie. Deze

wordt het nooit meer klei. Als we het over kalk

materialen zijn direct herkenbaar. Ze worden

hebben, is dat zelfs een fossiele grondstof.

min of meer zonder bewerking toegepast.

A. Biodegradable materialen zijn materialen

Schelpkalk daarentegen is wel een biobased,

die composteren. Zoals uiteraard hout, maar

hernieuwbare grondstof. Goed voorbeeld is

3. De ‘uit de natuur gewonnen’ materialen,

ook riet, vlas, wol enz. Daaronder vallen ook de

de Waddensteen, een ongebakken steen uit

zoals oliën en verven. Of plastics uit

materialen die ondanks een bewerking volledig

schelpen, schelpengruis, zeezand en zeekiezel.

maiszetmeel.

composteerbaar blijven, zoals plaatmateriaal van geperste kokosbolster, kurk, of hennep.

4. De materialen gewonnen uit bioraffinage.

En materialen als oliën en verven die op

Aan het materiaal zelf is niets biologisch te

natuurlijke basis gewonnen zijn.

zien, maar door chemische processen is het

B. Biorenewable materialen zijn materialen waarvan de grondstof op chemische wijze is gewonnen of geproduceerd van materialen met een natuurlijke oorsprong. Deze materialen zullen dus niet composteren, maar zijn wel hernieuwbaar.

‘Overstappen van het fossiele tijdperk naar een biobased tijdperk’

product ontstaan. Denk daarbij aan Biofoam of Derbipure, waarbij de aardolie basis vervangen is door een plantaardige basis. Welke indeling het ook zal worden, het is goed om te zien dat er meer en meer interesse is en bedrijven meer investeren om van het fossiele tijdperk over te stappen naar een biobased tijdperk. Daan Bruggink - www.duurzaamgebouwd.nl

037

I N T E RV I E W

COR NOTENBOOM

Een meewerkend voorman Cor Notenboom, Hoofd Planontwikkeling BAM Utiliteitsbouw, over Grote Projecten.

Wat is de status van Lifecycle Bouwen nu? “Tot zeven jaar geleden was er binnen BAM nog sprake van een traditionele benadering van bouwen en deden we vooral de realisatie, daarna is de kentering begonnen en kwam er

De Hoge Raad, de Kromhout Kazerne, het

meer aandacht voor de voorkant; het ontwerp,

Ministerie van Financiën. PPS-projecten vanuit

en de achterkant; beheer en onderhoud. Dat

de Rijksoverheid zijn ambitieuze projecten. Dat

ging gepaard met de nodige groeipijnen. De

heeft tot gevolg dat er een boost gegeven is

verschillende partijen moesten wennen aan het

aan de professionaliteit en inventiviteit binnen

idee om niet alleen te kijken naar hun eigen

de Nederlandse bouwwereld, signaleert Cor

focusgebied, en Lifecycle Bouwen vraagt juist

Notenboom.

om je kennis ten dienste te stellen van het resultaat. Maar inmiddels is het systeem van

Wat is uw taak binnen het geheel?

PPS, en Lifecycle Bouwen, volwassen aan het

“Bij grote projecten stel ik het team samen.

worden.”

Externen zoals architecten en adviseurs en natuurlijk ook interne mensen van BAM. Ik begeleid de teams, maar soms ben ik ook rechtstreeks betrokken en ben ik meer een ‘meewerkend voorman’. Ik ben zelf architect en beschouw de keuze voor architecten als een strategische. We werken graag samen met zeer ambitieuze Cor Notenboom Ir. C. Notenboom MBA is werkzaam bij

Claus Kaan. Dat zijn niet toevallig

BAM als hoofd planontwikkeling en

ook allemaal architecten die

MT-lid van de regio Grote Projecten

kansen zien in Lifecycle Bouwen.”

van BAM Utiliteitsbouw. Hij geeft leiding als ontwerpmanager aan de PPS-tender voor de transformatie van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, Ministerie van Infrastructuur en Milieu.

038

bureau’s zoals MVSA, OMA en

I N T E RV I E W

COR NOTENBOOM

Hoe is dat gelukt?

Wat betekent het voor het landschap

“Dat is zeker te danken aan de Rijksoverheid

van de Nederlandse bouwwereld?

die hier al zo’n tien jaar in heeft geïnvesteerd.

“In Nederland wordt PPS bouwen anders

Maar de verschillende partijen, van

aangevlogen als, bijvoorbeeld, in Groot-

architecten tot technici, zijn ook steeds beter

Brittanië. Daar geldt een meer rigide

geoutilleerd –architecten zijn overigens een

benadering en ligt de nadruk op realisatie,

hele belangrijke partner in het streven naar

in ons land zitten architectuur en kwaliteit

Lifecycle Bouwen. We dragen er als BAM

zogezegd in hetzelfde mandje. Omdat

zelf aan bij door binnen een team te streven

Nederland ook beschikt over ambitieuze

naar volledig vertrouwen. Niet: jullie doen

architecten levert dat bijzondere gebouwen

wat wij van je vragen, wel door kennis in te

op, van een hoge kwaliteit. Dat straalt ook af

kopen en samen te werken. Dat is meer een

op de opdrachtgever en zelfs op ons land als

netwerkgedachte. Dat we samen met partijen

geheel. Verder geeft PPS bouwen een boost

gezamenlijk in de keten optreden en dat

aan de hele bouwwereld. De competitie tussen

er een integraal ontwerp is, in elk geval bij

ons en onze concurrenten lokt rivaliteit uit en

grote opdrachten vanuit de Rijksoverheid, nu

dat levert weer innovatie op. Al met al zorgt

standaard gebruik.”

PPS ervoor dat én de professionaliteit én het

‘Bij integraal ontwerpen gaan mensen in kansen denken.’

niveau van de bouwwereld omhoog gaat.” Wat betekent voor de verschillende partijen die samenwerken?

Wat is de volgende stap?

“Wat ik zie is dat mensen bij integraal

“Ik ben ervan overtuigd dat deze trend

ontwerpen veel meer in kansen gaan denken en

onomkeerbaar is, en dus ook de standaard

dat ook bij elkaar stimuleren. Dat levert nieuwe

zal worden voor andere partijen dan de

ideeën op die, nu meer dan ooit, ook kans van

Rijksoverheid. Maar zover is het nog niet.

slagen hebben. Niet alleen bij architecten,

Integraal ontwerpen kan een opdrachtgever

maar bijvoorbeeld ook bij toeleveranciers

veel opleveren, maar daarvoor is wel nodig dat

op het gebied van energie maar net zo goed

die opdrachtgever goed weet wat er mogelijk

vloerbedekking. Die zijn allemaal te prikkelen.

is en wat die wil. Natuurlijk kunnen wij daar

En zo komen er nieuwe grenzen in zicht.”

met onze ervaring en kennis bij helpen, van materiaalniveau tot totaliteitsniveau, maar het betekent ook dat opdrachtgevers naar de toekomst moeten kijken, en dat betekent dat ze in zekere mate hun nek moeten durven uitsteken.”

De Hoge Raad, Den Haag

Wat is uw persoonlijke motivatie? “Wat mij drijft is dat we, door ketenontstijgend te werken, kunnen zorgen voor mooie en betere gebouwde omgeving, maar wat ik ook erg bijzonder vind is dat ik, en iedereen die met ons werkt, veel meer betrokken blijft bij het eindresultaat. Een mooi voorbeeld is de Hoge Raad. Daar hebben we met het consortium voor de looptijd van het gebouw een eigen kantoorruimte. Daar zullen we gedurende de komende dertig jaar regelmatig samenkomen om te kijken of alles nog is zoals het hoort te

<< De Hoge Raad, Den Haag

zijn.”

039

P RO J E C T

040

FRIES MUSEUM

Fries Museum De Friese architect Abe Bonnema gaf meer dan 10 jaar geleden de aanzet voor de nieuwbouw. Overal zijn gebouwen van Bonnema in Friesland te zien. Het meest bekend is zijn laatste meesterwerk: de Achmeatoren in Leeuwarden. Bij zijn overlijden in 2001 liet hij maar liefst 18 miljoen euro na aan het Fries Museum. Wel met twee voorwaarden: 1. bouw op of aan het Zaailand / Wilhelminaplein in Leeuwarden en 2. architect Hubert-Jan Henket moet de architect worden van de nieuwbouw. Het Fries Museum heeft die kans met beide handen aangegrepen. Hubert-Jan Henket van het bureau Bierman Henket heeft in samenwerking met Bonnema Architecten uit Hardegarijp het ontwerp met volle overtuiging opgepakt. Net als Bonnema staat bij Henket de gebruiker centraal: “Het is voor mij een tijdloos gebouw, een gebouw dat met beide benen op de grond staat, geen opsmuk kent en eigenzinnig is. In die zin typisch Fries.” Henket omschrijft het gebouw zo: “Licht en luchtig en toch beschermend. Het Fries Museum straalt optimisme uit, en biedt daarnaast ook geborgenheid.” www.friesmuseum.nl

041

I N T E RV I E W

ANGELA VAN NORDENNEN

Van later zorg

‘Lifecycle is denken vanuit de exploitaie’ Angela van Nordennen, ontwikkelaar bij Vitaal Zorgvast

Toenemende complexiteit

De veranderingen in het zorgstelsel na 2008 en

is een maatschappelijke instelling, maar het

het daardoor toegenomen ondernemerschap binnen de sector noopt tot beter nadenken over hoe ziekenhuizen slimmer kunnen worden gebouwd. Angela van Nordennen, ontwikkelaar bij Vitaal Zorgvast, legt uit hoe onze zorg daar

jaren zeer actief als tendermanager

personeel, maar er moet ook rekening worden gehouden met de kosten.” De financiële crisis is een extra complicerende factor. “Het

nooit zo lastig.”

dat een ziekenhuis tijdens zo’n periode goed kan blijven functioneren?” Natuurlijk gaat dat óók over geld. “We willen tegen een betaalbare prijs een ziekenhuis bouwen dat voldoet aan

in diverse integrale zorggerelateerde

alle eisen die nu gelden. Maar door nu ook

huisvestingsprojecten. Haar ultieme

na te denken over aspecten als onderhoud,

doel is het continu zoeken naar de

schoonmaak, energie- en personeelskosten

achterliggende vraag van de klant om

zorgen we ervoor dat het ziekenhuis zowel

op die manier de beste oplossing voor

nu als in de toekomst kan functioneren tegen

de opdrachtgever te vinden.

van patiënten, specialisten en het verplegend

Denken vanuit de exploitatie, dat is waar het

dan terug. Wat moeten we doen om te zorgen

Zorgvast. Angela is al een aantal

is ook een ‘gewoon’ bedrijf. Er zijn belangen

verkrijgen van Bancaire financiering voor

feite denken we 25 jaar vooruit en redeneren

is zorgvastgoedontwikkelaar bij Vitaal

complex is mag duidelijk zijn. “Een ziekenhuis

baat bij heeft.

om draait, zegt Angela van Nordennen: “In

Angela van Nordennen

Dat het bouwen van een ziekenhuis sowieso

acceptabele kosten.”

bijvoorbeeld een nieuw ziekenhuis was nog

Wat is de kernwaarde? Redenen genoeg om al in een vroeg stadium na te denken over hoe je al die krachten met elkaar in balans kan brengen, aldus Angela van Nordennen. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is hoe een Raad van Bestuur wil dat hún ziekenhuis zich profileert in de zorgmarkt. “We stellen als eerste de vraag wat hun strategische visie is. Als dat bijvoorbeeld gastvrijheid is naar de patiënten, hoe uit zich dat dan in het ontwerp? Dat gaat direct over zaken die je in het ontwerp kan meenemen: hoe ver moeten patiënten lopen? Wat betekent dat voor de afstanden die specialisten moeten lopen?” Ook de financiering is een goede reden om met Vitaal ZorgVast in zee te gaan. “Als onderdeel van BAM Utiliteitsbouw kunnen wij een degelijk plan opstellen en zo de garanties

042

I N T E RV I E W

ANGELA VAN NORDENNEN

bieden die tegenwoordig nodig zijn om de financiering rond te krijgen.” De afdeling Financial Engineering (BAM Utiliteitsbouw) speelt hierin een belangrijke rol, omdat zij toegang hebben tot het financiële netwerk. Kritisch kijken Er moet dan wel kritisch gekeken worden naar de exploitatie. Tegelijkertijd levert dat innovaties op, die voortkomen uit de ervaring en kennis die Vitaal ZorgVast heeft opgebouwd. Een voorbeeld betreft het (economisch) hart van ieder ziekenhuis, te weten de operatiekamers. “Vanouds worden die in het midden van het ziekenhuis gebouwd. Met het oog op de toekomstige exploitatie redeneren we nu anders. Want waar de hotelfuncties van een ziekenhuis bijvoorbeeld

Herontwikkeling Diakonessenziekenhuis Utrecht

veertig jaar mee kunnen, is de technologie in

Vitaal ZorgVast: Cure & Care

de ok’s veel eerder verouderd. Door de ok’s

Vitaal ZorgVast bestaat uit twee onderdelen.

bijvoorbeeld aan de zijkant van een ziekenhuis

De Cure richt zicht specifiek op het

te bouwen kunnen die, wanneer dat nodig is,

ontwikkelen van ziekenhuizen, binnen

met veel minder overlast en tegen veel lagere

de Care zijn dat de verzorgen verpleeghuizen.

kosten worden aangepast.”

Daarnaast ontwikkelen we concepten die aansluiten op trends die zich voordoen.

Het gaat er met name om dat je vooruit kijkt

Zoals bijvoorbeeld het toenemende

en gezamenlijk bepaalt wat zowel nu als in de

aantal ouderen dat aan dementie lijdt.

toekomst gunstig is. Zodat een weloverwogen keuze wordt maakt om de OK’s wel of niet centraal te positioneren. Niet alle innovaties

Angela van Nordennen: “Voor deze groep Nieuwbouw Maasziekenhuis Pantein

mensen hebben wij in samenwerking met

hoeven groot te zijn om veel effect te hebben.

andere partijen, zoals het Braincollectief en

Binnen het Maasziekenhuis Pantein in Boxmeer,

Syntrus Achmea Het Buurtschap ontwikkeld.

waar het concept van Healing Environment

Centraal daarbij staat het idee dat dementie

hoog in het vaandel staat (het ziekenhuis werd

onderdeel is van onze samenleving en

al twee keer genomineerd voor de Gastvrijheid

dat het ontwerp zo is vormgegeven dat

Award), werd besloten om de ramen in de

dit een positieve uitwerking heeft op de

beddenkamers door te laten lopen tot aan

belevingswereld van dementerende ouderen.

de grond. De kosten bleven gelijk, maar voor

Vooruitkijken en samenwerkingen zoeken

patiënten is het leven in het ziekenhuis wel

met partijen die waarde toevoegen is iets

aangenamer: nu kunnen ook zij liggend vanuit

waar Vitaal ZorgVast continu naar opzoek is.

hun bed eindelijk eens zien wat er buiten allemaal gebeurt.

Zorgboulevard Rotterdam

Meer weten? Kijk op: www.vitaalzorgvast.nl

043

A C T ualiteit

NIEUWS

Toekomst van de wetenschap Het is niet de eerste keer dat het luciferase-gen gebruikt is om lichtgevende planten te creëren, maar deze waren te zwak om een straat te verlichten. De biohackers willen het genetisch gemodificeerde plantje dusdanig optimaliseren zodat deze wel genoeg licht geeft. Daarvoor moeten ze experimenteren met de ‘Genome Compiler’ software om allerlei varianten van

Nano Garden

het DNA te ontwerpen, om deze vervolgens die

Nano Garden is de oplossing voor degenen

ze synthetisch uit te printen.

die een moestuin willen, maar geen tuin bij hun huis hebben. Je kunt gewoon in je keuken

Als het aan een groep biohackers van de Singularity University in Californië ligt, dan verlichten we in de toekomst onze straten niet met elektrische straatlantaarns, maar met lichtgevende planten. Met behulp van synthetische biologie en ‘Genome Compiler’ (genen samensteller) software, willen zij het luciferase-gen – het gen dat ervoor zorgt dat een vuurvliegje licht geeft – toevoegen aan het DNA van de Arabidopsis, een oneetbaar bloeiend plantje dat verwant is aan kool. Dit zou ervoor moeten zorgen dat het plantje zoveel licht geeft, dat het een elektrische lamp kan vervangen.

Het is een kostbaar proces en de biohackers

je gewassen kweken doordat Nano Garden

hebben daarom een Kickstarter opgezet om

gebruik maakt van hydrocultuur. Dus geen

de benodigde 65.000 dollar op te halen om de

zorgen over pesticiden of meststoffen. Ook

eerste stappen richting een lichtgevende plant

maakt Nano in plaats van zonlicht gebruik van

te kunnen zetten. En met succes; in minder dan

tuinverlichting die de groei van de planten

een week heeft het team dubbel het beoogde

stimuleert. De hoeveelheid licht, water en

kapitaal binnen. Het project werpt ook de

voedingsstoffen zijn ook controleerbaar,

nodige kritische vragen op, maar volgens de

zodat gebruikers zelf de groeisnelheid kunnen

biohackers is er geen gevaar. De Arabidopsis is

sturen. Het systeem laat gebruikers weten

een winterplant die niet goed gedijt in zonlicht,

wanneer de planten water of voedingsstoffen

waardoor het plantje volgens de biohackers

nodig hebben en fungeert als een natuurlijk

zich niet oncontroleerbaar als onkruid zal

luchtreiniger, waardoor onaangename geuren

verspreiden. De genen die ze in de plant willen

worden geëlimineerd.

introduceren zijn niet ziekteverwekkend of giftig en overleven niet goed in het ‘wild’. Het team volgt alle richtlijnen die de Amerikaanse overheid voor dergelijke DNA-experimenten heeft opgesteld. De biohackers zullen hun experimenten uitvoeren in het BioCurious lab in Silicon Valley. Dit is een van de eerste laboratoria waar het publiek welkom is om te experimenteren met biologie. Wetenschap is niet langer alleen het domein van de professional; juist de hobbyist kan voor spannende doorbraken zorgen.

044

A C T ualiteit

NIEUWS

BAM wereldwijd: Nieuw luchthaven gebouw in Dar es Salaam BAM International, de werkmaatschappij van Koninklijke BAM Groep die actief is buiten Europa, heeft de opdracht verworven voor ontwerp en bouw van het nieuwe luchthavengebouw Terminal 3 en daarmee samenhangende werken op de internationale luchthaven Julius Nyerere in Dar es Salaam, Tanzania.

Opdrachtgever is Tanzania Airports

miljoen passagiers per jaar. Het ontwerp van

Authority. De contractwaarde van fase 1

het dak is geïnspireerd op de zeilen van de

van het project bedraagt meer dan € 130

traditionele vissersboten, die kunnen worden

miljoen. BAM International voert dit project

gevonden langs de kust bij Dar es Salaam.

uit in een samenwerkingsverband met Britse zustermaatschappij BAM Nuttall. Het

In 2010 heeft BAM International fase 2 van

Nederlandse BAM Advies & Engineering is als

de renovatie van de infrastructuur op de

design partner betrokken bij het project.

luchthaven voltooid. Het betrof onder meer de renovatie van de taxibanen en de verlichting

Het nieuwe luchthavengebouw is ontworpen

voor de landingsbaan. De eveneens door

(in samenwerking met NACO, Netherlands

BAM International gerealiseerde fase 1,

Airport Consultants) om te voldoen aan

voltooid in 2006, omvatte de renovatie van

de verwachte groei van het internationale

de belangrijkste starten landingsbaan en het

luchtverkeer, waarbij de huidige internationale

parkeerdek voor vliegtuigen bij Terminal 2.

Terminal 2 zal worden gebruikt voor de afhandeling van binnenlandse vluchten.

BAM is betrokken geweest bij de bouw, uitbreiding of renovatie van tal van

Artist impressions van Terminal 3, Julius Nyerere Airport, Dar es Salaam, Tanzania.

3,5 miljoen passagiers

luchthavens, waaronder Schiphol en Eindhoven,

Fase 1 van het project omvat de bouw van

Terminal 2 München en Berlijn Brandenburg in

een nieuw luchthavencomplex, berekend

Duitsland, Zaventem en Charlerois in België,

op 3,5 miljoen passagiers per jaar, inclusief

Cork in Ierland, Bristol, Newcastle en East

parkeerterreinen, toegangswegen, platforms

Midlands in het Verenigd Koninkrijk, Harare in

en een taxibaan. De tweede fase voorziet in

Zimbabwe en Sheikh Rashid terminal in Dubai,

een verdere capaciteitsuitbreiding van zes

Verenigde Arabische Emiraten.

045

LIFESTYLE

RECEPT

Soesjes ‘Bouwen’ Soesjes maken is vooral een leuke bezigheid. Hoe verander je een hoopje deeg in een prachtig soesje? Soesjes maken is niet moeilijk en een plezier om samen te maken. Bijvoorbeeld met je kinderen. Wat heb je nodig? Slechts 4 ingrediënten en een snuifje zout. Ingrediënten - 200 gram water - 100 gram boter - 150 gram bloem - 3 à 4 eieren - snuifje zout Bereidingswijze Breng het water met de boter aan de kook. Meng de bloem zorgvuldig door het mengsel en voeg een snuifje zout toe. Doe dit deeg in de mengmachine. Voeg de eieren erbij en laat dit draaien tot je een mooie blinkende massa hebt. Het soesjes maken kan beginnen. Doe het deeg voor de soesjes in een spuitzak. Spuit met een draaiende beweging de soesjes op bakpapier. Laat genoeg afstand tussen de soesjes, tijdens het bakken gaan ze uitzetten! Bak de soesjes gedurende een tiental minuten af in een oven op 195 graden. Om de soesjes goed te laten rijzen houd je de ovendeur gesloten tijdens het bakken. Soesjes maken is dus niet moeilijk, voor de afwerking kan je kiezen uit verschillende vullingen, room, pudding of chocoladevulling. Afwerken met glazuur, heerlijk!

046

life s ty L E

Ashmead Wine De Australische wijngaard Elderton Wines heeft in de vorm van een Shiraz een bijzonder eerbetoon gegeven aan auto- en wijnenthousiasteling Neil Ashmead. Het etiket van de Neil Ashmead GTS of ‘Grand Tourer Shiraz’ is geheel in Formule 1-stijl en draagt de handtekening van Ashmead. De beste feature van de fles is echter de draaidop; deze is gebaseerd is op een versnellingspook.

WIJNEN

Return of the living red De samenwerking tussen het Australische designbureau /M/A/S/H en de wijngaard Redheads Wine leverde de huiveringwekkende ‘Return of the Living Red’ op. Het ontwerp is simpel doch provocerend en roept herinneringen op aan klassieke horrorfilms. De enige versiersels aan Return of the Living Red zijn de bloedrode was die de kurk afsluit en een oude envelop met daarin handgeschreven aanwijzingen over de daadwerkelijke inhoud van de fles. Dit alles draagt alleen maar bij aan de algehele griezeligheid van de wijn.

Boarding Pass Shiraz Het ontwerp voor de Boarding Pass Shiraz wijnen is een van de meest creatieve die men in jaren heeft gezien. Het etiket van de fles is gebaseerd op een boarding pass van een vliegtuig, maar in plaats van reisdetails, vind je informatie over de wijn op je ticket. Deze Shiraz uit 2005 is een grote hit in de wereld van verpakkingsontwerpen, door de manier waarop het de hele vliegreiservaring in één fles weet te vatten.

047

c o lum n

vincent taapken

Software van de stad Dit jaar bestaat Hotel New York op de Wilhelminapier in Rotterdam precies 20 jaar. Inmiddels is de ze unieke plek op de zuidelijke Maasoever niet meer weg te denken als een van de meest tot de verbeelding sprekende ontmoetingsplaatsen van de stad. Het hotel is gevestigd in het karakteristieke, voormalige kantoorgebouw van de HollandAmerika Lijn van begin 20ste eeuw. Inmiddels is deze unieke plek op de zuidelijke Maasoever niet meer weg te denken als een van de meest tot de verbeelding sprekende ontmoetingsplaatsen van de stad. De initiatiefnemers van Hotel New York zagen in het gebouw en de locatie een unieke kans met historie, karakter en authenticiteit. Maar zonder hun bezieling en ondernemerschap had

het leegstaande gebouw nooit de katalysator geworden voor het omliggende gebied. De meerwaarde zit dus niet alleen in het gebouw, de hardware, maar juist door wat er wordt georganiseerd en de beleving; de software van

Het ontbrak aan programmatische en emotionele samenhang tussen de individuele projecten. Met de komst van art bioscoop/ jazz podium Lantaren Venster in 2011 heeft de Pier er weer een nieuwe bestemming van formaat bij. Een café-restaurant en terras als ontmoetingsplaats. Dit draagt bij aan de verdere samenhang op straatniveau (plint) tussen de losstaande gebouwen om zo de gehele Pier tot een aantrekkelijke plek te maken. Duurzame gebouwen alleen maken dus nog geen aantrekkelijke stad. Het is cruciaal om de komende decennia vooral aandacht te

de stad.

hebben voor de combinatie tussen de hardware

De eerste steden in Nederland zijn ontstaan als

ontwikkeling van haar nieuwste producten of

ontmoetingsplaatsen om te werken en wonen. Vaak op de kruising van wegen en rivieren. Sinds de middeleeuwen is er eigenlijk weinig

en software, zoals Apple dat deed met de nog dichterbij huis, zoals Hotel New York na 20 jaar nog steeds de inspiratie is voor de verdere ontwikkeling van dit unieke stuk stad.

veranderd aan dit principe. Opvallend is wel dat bouwen steeds meer als doel wordt gezien in plaats van een middel. De bouwsector is een belangrijke motor van onze economie geworden. Er moet daarom gebouwd blijven worden en tegelijkertijd ook steeds slimmer en duurzamer. De bouw projectontwikkeling is de laatste decennia steeds technocratischer geworden met een focus op projectgericht ontwerpen, innovatieve systemen en installaties. Het gaat vooral over investeringen, kosten en opbrengsten, kortom geld. Maar wat

Vincent Taapken

bepaalt nu de langere termijn meerwaarde

Vincent is bedrijfskundige met een passie voor de stad.

voor de stad?

In 2009 richtte hij New Industry Development op, gericht op het initiëren van kansen, verbinden van mensen en

In de hoogconjunctuur van de laatste decennia

het creëren van stedelijke ontmoetingsplaatsen. Van

verrezen de hoogste en grootste gebouwen

herontwikkeling van industrieel erfgoed, revitalisatie

van Nederland op het schiereiland in de Maas.

van leegstaande gebouwen tot creative director van

Stuk voor stuk innovatieve en duurzame

een lifestyle-hotel. Vincent werkte eerder voor OVG re/

projecten van gerenommeerde internationale

developers, Mecanoo Architecten, ingenieursbureau

architecten. Maar vooral gericht op de

DHV en horecagroep Dudok.

hardware; hoogte, rooilijnen, vorm, schaal en materialisering. Wilhelminapier, Rotterdam >>

048

049 © foto: KCAP

COLUMN

FOTOGRAFIE

Communiceren met een camera Fotocurator Roy Kahmann over kunstfotograaf Gerco de Ruijter

Gerco de Ruijter (1961) experimenteert op bijzondere wijze met het oog van de camera. Hij fotografeert landschappen door zijn camera aan een vlieger te hangen en zijn camera als het ware de omgeving te laten vangen. In de donkere kamer gaat De Ruijter pas definitief aan de slag met zijn beeldselectie, waar hij op

‘De Ruijter verheft het ‘doodgewone’ Nederlandse landschap tot eindeloos intrigerende meesterwerken’

Over Roy Kahmann Oprichter van Kahmann Gallery, is specialist in de verkoop van bijzondere fotografie

zoek gaat naar beelden waar alle elementen zich goed tot elkaar verhouden of waar een bepaalde symmetrie heerst. Het blijkt echter dat de natuur zich niet makkelijk laat leiden, maar dat deert de Ruijter niet: “Het mooie is dat er, ondanks het maken van rationele keuzes in het beschikbare beeldmateriaal, onregelmatigheden in structuren, lijnen en vlakken aanwezig

De intensiteit van de beelden lijken in

blijven. Ze worden op een prettige manier

tegenspraak met de eenvoud van de wijze

verstoord door in de werkelijkheid aanwezige

waarop ze tot stand komen. De afwezigheid

‘afwijkingen’. Mijn fotografie heeft, zo zou je

van de horizon waarop wij normaal onze

kunnen stellen, een democratisch karakter.

blik oriënteren, leidt tot een wonderlijke

Alles in het beeld is even belangrijk; de

en raadselachtige abstractie van het

zichtbare formele structuren, maar ook

landschap. Dit maakt de Ruijter’s fotowerken

bijvoorbeeld details als prikkeldraad of

eerder verwant aan schilderkunst dan aan

een blaadje op de grond. Vanaf een hoogte

documentaire fotografie.

nivelleer je als het ware alle waarneembare zaken. Alles heeft even veel waarde.”

www.gercoderuijter.nl

en adviseur voor aankoop van fotografie voor bedrijfscollecties. De foto’s in deze beeldcolumn zijn door hem geselecteerd bij het thema Lifecycle Bouwen. www.kahmanngallery.com

050

Baumschule #013 Ultrachrome print op dibond / 2009 / 110x110cm >>

c o lum n

FOTOGRAFIE

Baumschule #010 Ultrachrome print op dibond / 2010 / 110x110cm

<< Baumschule #002 Ultrachrome print op dibond / 2009 / 110x110cm

053

c o lum n

FOTOGRAFIE

Zonder Titel (New Mexico) Ultrachrome print op dibond / 2009 / 80x80cm (Uit: Outsized)

Baumschule #001 Ultrachrome print op dibond / 2010 / 80x80cm >>

054

F O T OGR A F I E

c o lum n

FOTOGRAFIE

Almost Nature #08 Ultrachrome print op dibond / 2012 / 110x110cm

<< Zonder Titel (Yogyakarta) C-print / 2007 / 15x15cm (Uit: Landing Soon)

057

P RO J E C T

hoge raad

Project Hoge Raad De Rijksgebouwendienst en BAM hebben een overeenkomst gesloten voor de nieuwbouw van de Hoge Raad der Nederlanden in Den Haag. Het contract omvat ontwerp, bouw, financiering, onderhoud en exploitatie gedurende dertig jaar (‘DBFMO’). Het project wordt uitgevoerd door het consortium ‘Poort van Den Haag’, een samenwerkingsverband van BAM PPP, Claus en Kaan Architecten, BAM Utiliteitsbouw, BAM Techniek en ISS Integrated Facility Services. BAM PPP heeft het project verworven samen met joint-venturepartner PGGM; gezamenlijk brengen zij het benodigd eigen vermogen in. De nieuwbouw van de Hoge Raad vormt voor PGGM de eerste investering in een accommodatieproject via de joint venture met BAM PPP. De projectfinanciering wordt verstrekt door SMBC en BNG.

058

059

P RO J E C T

060

hoge raad

Project Hoge Raad De uitvoeringswerkzaamheden voor de Hoge Raad der Nederlanden in Den Haag starten in 2013 en in november 2015 wordt het gebouw beschikbaar gesteld. Het consortium zal gedurende een periode van dertig jaar de dienstverlening en het beheer zal verzorgen. Het project omvat de sloop van het voormalige AXA-gebouw en de Franse ambassade aan de Korte Voorhout en de realisatie van een gebouw met kantoren en rechtszalen met een bruto-vloeroppervlakte van 15.000 m2 en een ondergrondse parkeergarage. De dienstverlening bestaat onder meer uit het onderhoud, de catering, de schoonmaak en de beveiliging van de nieuwe huisvesting. www.rechtspraak.nl

061

c o lum n

roderik mackay

Vastgoedtransformatie: vooral in de Randstad Anno 2013 wordt de vastgoedmarkt gekenmerkt door een mismatch op een aantal deelmarkten. Op sommige markten zoals kantoren of winkels is sprake van overaanbod, terwijl op andere markten zoals de woningmarkt feitelijk een tekort bestaat. Transformatie van de ene functie naar de andere kan beide problemen oplossen.

â&#x20AC;&#x2DC;Onze missie is het inzetten van leegstaande kantoorruimte voor het tekort op de woningmarktâ&#x20AC;&#x2122;

De komende jaren stijgen zowel het aantal

Roderik Mackay Algemeen manager/projectontwikkelaar

inwoners als het aantal huishoudens in

Wij lossen beide issues met een oplossing op:

Nederland. De theoretische behoefte is

transformatie van kantoren naar woningen.

circa 75.000 nieuwe woningen per jaar. De

Onze missie is het inzetten van leegstaande

doelgroepen zijn met name studenten, starters

kantoorruimte voor het tekort op de

en senioren. Hiervan is meer dan 45% hoog

woningmarkt. De grootste kansen

opgeleid. Zij willen in de stad wonen en zij

voor transformatie liggen in de Randstad.

zoeken met name woningen in de noordelijke vleugel van de Randstad.

Tegelijk met de veranderende marktomstandigheden is ook de manier

Roderik Mackay studeerde met eervolle vermelding af aan de TU Delft op een

Aan de andere kant is op de kantorenmarkt

van ontwikkelen veranderd. De tijd van

onderzoek naar de transformatie van

een structureel overaanbod ontstaan. Deze

ontwikkelen vanuit een machtspositie is

kantoren naar woningen. Na zijn afstuderen

kantoren bevinden zich voor het grootste deel

voorbij, en we moeten op zoek naar nieuwe

was hij actief in diverse functies op de

in de Randstad. Door de aanhoudende slechte

business modellen. Wij doen dat door onze

concepten ontwikkelingsafdeling van

marktomstandigheden worden kantoren

kracht als transformatiespecialist in te zetten

nu afgewaardeerd tot niveaus waarmee

als adviseur, gedelegeerd ontwikkelaar of

herontwikkeling haalbaar wordt.

risicodragend ontwikkelaar. Daarmee kunnen

BAM Utiliteitsbouw. Door zijn achtergrond was het niet meer dan vanzelfsprekend dat hij vanaf de start van OfficeUp bij het

we beleggers die op zoek zijn naar duurzame

bedrijf werd betrokken. Zijn ambitie is het

beleggingen in bestaand vastgoed bedienen,

creatief en conceptueel transformeren van

maar ook gebruikers en probleemeigenaren.

vastgoed in de dagelijkse praktijk. www.office-up.nl

062

c o lum n

roderik mackay

Europalaan, Eindhoven

Elisabethhof, Leiderdorp ÂŠIPMMC

Oostduinlaan, Den Haag

Damsigt, Voorburg

063

064

p r o ject

officeup Kantoor ca. 10.000 m²

Plaats: Amsterdam Adres: Heenvlietlaan Oppervlak VVO: ca. 9.500 Situatie: In eigendom van beleggingsmaatschappij …, eigen vermogen is afgeschreven. Financieel eigenaar is SNS PF

Buitenveste Van Heenvlietlaan 220, Amsterdam 2 9.500 m

Juist een stad als Amsterdam vraagt door haar bevolkingsopbouw om Urban Village.

Er is bijna niks aantrekkelijker dan wonen in een dorp aan de rand van onze dynamische hoofdstad. Dat kunt u ervaren in deze Urban Village. Schiphol ligt om de hoek, elke week een andere wereldster in het Ziggo dome. Terwijl u maandag nog hard werkt aan het coachen van jonge ondernemers, dinsdag gaat roeien op de Bosbaan, vliegt u op woensdag naar bekenden in Parijs, om het weekend weer lekker van thuis te genieten. Vrijheid, je vindt het in ‘Urban Village Amsterdam’!

065

p r o ject

Kantoor ca. 20.000 m² officeup

Plaats: Voorburg Adres: Oosteinde 208 Oppervlak VVO: 19.500 m² Situatie: is in belegging bij Maatschap Damsigt (Annexum), eigen vermogen is echter afgeschreven tot € 0, financieel eigenaar is op dit moment de financier Deutsche Hypo.

Damsigt Oosteinde2208, Voorburg 19.500 m

Kantoorcomplex Damsigt ligt op een mooie plek tussen de Schie, goede

omgeving met de Vliet en het Sytwendeparc. Deze Urban Village biedt u de diversiteit die

woonwijken en het centrum van

een dorp zo aantrekkelijk maakt. Uw woon- en leefwensen zijn hier te verwezenlijken, de

Leidschendam-Voorburg. Kansloos

mogelijkheden groeien letterlijk door het dak. ‘s Morgens vroeg sporten? Altijd al willen

als kantoor, maar kansrijk als multifunctioneel woongebouw.

066

Op een perfecte plek gelegen, goed bereikbaar, tegen het centrum en in een fantastische

tuinieren met uitzicht op zee? Cursus Russisch in de vroege ochtenduren? Kom leven in ‘Urban Village Voorburg’!

067

i n te r v ie w

pim schipper

De toekomst van ons verleden Hoe maak je monumenten weer toekomstbestendig? Directeur Pim Schipper van BAM Schakel & Schrale over hoe Lifecycle Bouwen ook bij restauratie zijn intrede heeft gedaan. Een school die in oude luister wordt hersteld, maar een nieuwe functie als hotel krijgt (College Hotel). Peeskamertjes op de Wallen die tot appartementen worden omgebouwd. Een watertoren die gerestaureerd wordt tot en een horecabestemming krijgt (Watertoren Den Bosch).

Pim Schipper Pim Schipper is directeur van Schakel & Schrale vestiging Amsterdam. Hij is zijn carrière begonnen als werkvoorbereider, vervolgens doorgegroeid naar projectleider bij BAM Utiliteitsbouw regio Arnhem, daarna hoofd Bedrijfsbureau van BAM Utiliteitsbouw regio Amsterdam geworden en is sinds eind 2010 directeur van Schakel & Schrale vestiging Amsterdam.

“Soms doen we ook alleen het restauratiegedeelte, maar herbestemmen en restaureren gaan vaak samen”, vertelt Pim Schipper. Hij is directeur van Schakel & Schrale, het onderdeel binnen BAM Utiliteitsbouw dat is gespecialiseerd in restauratie, renovatie en herbestemming van met name monumentale gebouwen. Is er sprake van een project, hetzij een pure restauratie danwel een herbestemming, dan gelden allereerst de kaders van het monument. Pim Schipper: “Het uitgangspunt is steeds de geschiedenis en de historische waarde van zo’n gebouw.” Dat betekent bijvoorbeeld dat oude materialen bij voorkeur hergebruikt worden: bijvoorbeeld bakstenen die los worden

068

069

070

i n te r v ie w

pim schipper

<< Vituskerk, Hilversum Al sinds 1892 is de St. Vituskerk een baken in het bestaan van veel inwoners van het Gooi. De toren van de kerk was

gebikt, of houten ramen en kozijnen in gevels.

enkele jaren afgesloten voor bezoekers

Maar achter al dat vakmanschap, en de tijd en

omdat het té gevaarlijk werd, maar ook

aandacht die restaureren vergt, gebeuren ook

het gebouw zelf kende steeds grotere

nog andere zaken. En daar raakt restaureren

problemen. Na de grootschalige restauratie door Schakel & Schrale

aan Lifecycle Bouwen, legt Pim Schipper uit.

kan de St.Vituskerk technisch gezien

“We hebben bijvoorbeeld een project waarbij

weer ongeveer 80 à 100 jaar mee.

we ook voor een periode van twintig jaar

De levensduur van de nieuwe leien,

voor het onderhoud van een monument zorg

het lood, het koperwerk, de glas-in-

dragen.”

loodramen met voorzetglas, de nieuwe trappen in de toren en de nieuwe klokkenstoel van gegalvaniseerd staal

Maar ook als zo’n contract ontbreekt

wordt voor ruim 80 jaar gegarandeerd.

is meedenken over de exploitaie- en

Er zal na de restauratie geen roestend

energiekosten standaard inbegrepen. Dat

ijzer meer in de kerk te vinden zijn.

is mede ingegeven door de hoge kosten die

Alle metalen bouwdelen zijn gemaakt

monumenten in het gebruik en onderhoud

uit brons, koper, lood, messing,

met zich meebrengen, legt Pim Schipper uit.

RVS-staal of verzinkt staal en dus onderhoudsvrij. De totale restauratie van de St. Vituskerk duurde zeven jaar

“Om de relatief hoge kosten van restaureren

en is eind 2010 geheel afgerond.

zo laag mogelijk te houden moet er steeds

‘Energie besparen zónder afbreuk te doen aan de monumentale waarde’

goed worden gekeken naar de best mogelijke oplossingen”, aldus Schipper. “Bijvoorbeeld naar manieren om de onderhoudskosten in de toekomst laag te houden.” En zo worden monumenten, gebouwen Die liggen, juist bij monumenten, vaak

die soms al honderden jaar meegaan, niet

hoog. Neem een kerk als voorbeeld: “Alleen

alleen aan de buitenkant, maar ook aan de

al een steiger om een kerktoren bouwen

binnenkant klaargemaakt voor de toekomst.

kost een vermogen. Dus als je het aantal

In feite zoals Lifecycle Bouwen bij nieuwbouw

onderhoudsbeurten in de toekomst omlaag

plaatsvindt. “Daarbij nemen we ook

kunt brengen dan is dat winst.”

technologische ontwikkelingen mee. Een voorbeeld daarvan is het gebruik van

En hetzelfde gaat op voor energiebesparing:

BIM bij restauratieprojecten.”

een notoire kostenpost bij monumenten, waar door slim omgaan met nieuwe technologische

“Monumenten zijn maar al te vaak schots

ontwikkelingen flink op bespaard kan

en scheef, en door ze te scannen en er een

worden. Gemakkelijk is dat nooit: dat soort

model van te maken heb je meer greep op

aanpassingen moeten wel steeds binnen de

hoe je zo’n project aan moet pakken.” Toch

historische kaders gebeuren. Pim Schipper:

zal vakmanschap altijd belangrijk blijven:

“Je kunt geen zonnepanelen in het zicht op

“Om die reden werken we ook met leerlingen

een kerkdak plaatsen. Maar je kan wel kijken

en meesters. We zullen altijd mensen nodig

hoe je energie kunt besparen zónder afbreuk

hebben die weten hoe ze moeten metselen

te doen aan de monumentale waarde.”

zoals in de 17e eeuw.”

071

072

p r o ject

scheepvaartmuseum, amsterdam

Scheepvaart Museum Amsterdam Een ingrijpende verbouwing in een monumentaal pand is geen gemakkelijke opgave. Het gebouw van het Scheepvaartmuseum Amsterdam is een gesloten gebouw met een streng classicistische opbouw. Dok architecten heeft in zijn renovatieplannen van het gebouw een modern eigentijds museum gemaakt zonder de historische kwaliteiten te verliezen. Om te kunnen voldoen aan de grotere stroom bezoekers in het museum en de wensen van de huidige museumbezoeker koos de architect ervoor de binnenplaats te overkappen. De glazen kap steunt op een slank stalen frame. Fotoâ&#x20AC;&#x2122;s ÂŠ Eddo Hartmann

Het lijnenspel vormen een kompasroos en de kompaslijnen, die gebaseerd zijn op oude zeekaarten. Op deze plek, onder de kap, zal de bezoeker straks een keuze kunnen maken tussen de verschillende exposities. www.hetscheepvaartmuseum.nl

073

p r o ject

scheepvaartmuseum, amsterdam

â&#x20AC;&#x2DC;We zullen altijd mensen nodig hebben die weten hoe ze moeten metselen zoals in de 17e eeuwâ&#x20AC;&#x2122; Pim Schipper, directeur Schakel & Schrale

074

075

ÂŠ Scheepvaartmuseum Amsterdam door Eddo Hartmann

076

pa r t n e r

turntoo

Samenwerking tussen BAM en Turntoo Een herbruikbaar gemeentehuis in Brummen In het Nederlandse bedrijf Turntoo vond BAM Utiliteitsbouw een natuurlijke partner. Het bedrijf van Thomas Rau loopt voorop als het gaat om denken over de circulaire economie. Het idee is dat, omdat onze wereld eindig is wat betreft grondstoffen en energiebronnen, we als mensen hergebruik centraal moeten stellen in onze productie. De visie van Turntoo is daarbij dat we prima toekunnen met wat we hebben, mits we de producten zelf voortaan zien als herbruikbare grondstoffen. Het gebruik van beton is geminimaliseerd. Thomas Rau Thomas Rau (Gummersbach, 1960) werkt sinds 1990 als architect in Amsterdam, waar hij in 1992 RAU oprichtte. RAU neemt actief deel aan de huidige internationale discussie over duurzaamheid, de ontwikkeling van energiebesparende technologiĂŤen en grondstoffenschaarste.

BAM Utiliteitsbouw werkte met Turntoo

Door de materiaalkeuze en het ontwerp kan

samen bij het Gemeentehuis van Brummen. De

het gebouw aan het einde van de gebruiksduur

gemeente Brummen vroeg in de aanbesteding

weer uit elkaar gehaald worden. De materialen

om semi-permanente huisvesting met een

gaan vervolgens terug naar de producenten

levensduur van 20 jaar. Samen met Turntoo

voor hergebruik; de besparing die dat oplevert

en architectenbureau RAU kwam BAM met de

is ook al meegenomen in de offerte.

oplossing: een gemeentehuis gebouwd uit materialen die na de periode van twintig jaar

www.turntoo.com

volledig hergebruikt kunnen worden. Want door ervoor te zorgen dat de materialen aan het einde van de gebruiksduur weer opnieuw gebruikt kunnen worden, kon er kwalitatief hoogwaardig doch tijdelijk

<< Gemeentehuis Brummen

gebouwd worden. Daarbij zijn vooral

Het gemeentehuis Brummen stamt uit 1890 en heeft

natuurlijke en herbruikbare bouwmaterialen

in de loop der jaren een deel van zijn architectonische

gekozen. Draagconstructie, gevel en vloeren

kracht verloren. Het gebouw is teruggebracht in

zijn gemaakt van hout en zo veel mogelijk

zijn oorspronkelijke staat. Daardoor wordt de villa als zelfstandig gebouw in ere hersteld. Door de

prefab geproduceerd.

transparante vormgeving van de uitbreiding is het monument van alle kanten te beleven.

077

I NNOV A T I E

NIEUWS

Bouw COOL63 van start! 22 April is de bouw van COOL63 in de Rotterdamse binnenstad van start gegaan. Het ontwerp is van het gerenommeerde Londense bureau Allies and Morrison. Met haar hoogwaardige, tijdloze architectuur wil COOL63 bijdragen aan het beleid van de gemeente Rotterdam, waaronder het vergroten van de allure van de Coolsingel en het verfraaien van de huiskamer van de stad ‘het Stadhuisplein’. De oplevering van COOL63 is gepland eind 2014. Duurzaamheid is een belangrijk uitgangspunt bij het ontwerp en de ontwikkeling van COOL63. De ligging, midden in de stad en vlakbij het OV-knooppunt Rotterdam Centraal, maakt de ontwikkeling duurzaam. Evenals het multifunctionele ontwerp en het hergebruik van de bestaande draagconstructie. Met energiebesparende maatregelen zoals de toepassing van warmte-koude opslag in de grond en zeer hoogwaardige installaties voor de verschillende functies. MAB heeft de ambitie om voor COOL63 het BREEAM Excellent certificaat te behalen. www.cool63.nl Cool 63. Duurzame en moderne kantoren, appartementen en shops aan de Coolsingel in Rotterdam.

078

I NNOV A T I E

NIEUWS

SMART Technology 6. Materiaal Bij de bouw van COOL63 wordt er op

Doordat een deel van het project gebruik

9 verschillende gebieden duurzaam

maakt van de bestaande draagstructuur,

ontwikkeld.

worden de milieukosten tengevolge van het materiaalgebruik beperkt. Daarnaast worden

1. Management

maatregelen getroffen om de beschadiging en

Op de bouwplaats worden maatregelen

het vervangen van materialen zoveel mogelijk

getroffen m.b.t. milieubewust

te beperken.

materiaalgebruik, beperking van energiegebruik en beperking van vervuiling,

7. Afval

om zo de bouwplaats op een verantwoorde

Op de bouwplaats zullen afvalstromen

wijze te beheren en de invloed op de omgeving

gescheiden worden ingezameld en wordt het

te beperken.

hergebruik van materiaal zoveel als mogelijk is gestimuleerd. Daarnaast wordt ook aan alle

2. Gezondheid

gebouwgebruikers de mogelijkheid geboden

Een hoog thermisch comfort, goede

om hun afval gescheiden aan te bieden.

verlichtingsinstallaties en individuele temperatuur- en lichtregelingen voor

8. Landgebruik & ecologie

gebouwgebruikers zorgen voor een

De ecologische waarde van de projectlocatie is

comfortabel en gezond gebouw.

ge誰nventariseerd en zal verder worden vergroot door de toepassing van grinddaken, daktuinen

3. Energie

en mossedumdaken.

Door de toepassing van een WKO-installatie wordt de energie voor verwarming en

9. Vervuiling

koeling op een duurzame wijze opgewekt

Maatregelen worden getroffen om de

op de projectlocatie. Daarnaast zorgen

vervuiling van afstromend regenwater en de

energiebesparende maatregelen voor een

uitstoot van schadelijke stoffen tegen te gaan.

vermindering van het energieverbruik.

De toepassing van een mos-sedumdak levert tevens een bijdrage aan het beperken van

4. Transport

eventuele wateroverlast.

Vanwege de binnenstedelijke projectlocatie zijn er ruim voldoende alternatieve vormen van transport en wordt autogebruik ontmoedigd. 5. Water Maatregelen worden getroffen om verlies van drinkwater zoveel mogelijk te beperken.

079

actualiteit

NIEUWS

Sensor van BIM Systems voorspelt aardbevingen BIM Systems gebruikt al jaren trillingsmeters om trillingen te meten, te monitoren en om te alarmeren bij ontdekte overschrijdingen. De apparatuur wordt gebruikt bij bouwen sloopprojecten, maar ook om bijvoorbeeld trillingen bij mensen thuis te meten die veroorzaakt worden door tramverkeer, hinder bij heiwerkzaamheden en overlast van verkeersdrempels. Maar ook als researchmiddel bij productieprocessen zoals

Museum de Fundatie, Zwolle Her-opening 31 mei 2013

Prinses Beatrix opent de Fundatie

machines en motoren. Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix

De opening wordt gevierd met een optreden

De laatste doorbraak in trillingsmeting is in

der Nederlanden opent vrijdagmiddag 31

van Introdans en het Nederlands Symfonie

een stuwdam in Japan getest, een gebied

mei in Zwolle de nieuwbouw van Museum de

Orkest en drie openingstentoonstellingen.

dat regelmatig getroffen wordt door (zware)

Fundatie.

In de expositie ‘Dans op de vulkaan’ tonen

aardbevingen, en is gemeten met behulp van

Duitse kunstenaars het leven in de Republiek

de nieuwe Lirus-sensoren. Deze Lirus-sensor is

Het museum voor beeldende kunst heeft onder

van Weimar gedurende het interbellum.

dus in staat aardbevingen te voorspellen. Een

andere een nieuwe ellipsvormige opbouw

Fotograaf Pieter Henket laat met zijn foto’s

grote doorbraak, aldus Jeroen van Ravenzwaaij,

gekregen, ontworpen door architect Hubert-

het huidige tijdsbeeld van internationale

Directeur BIM Systems.

Jan Henket. Het is een tentoonstellingsruimte

beroemdheden zien.

van 1.000 m² die uitzicht biedt over de De sensor registreert al maanden van tevoren

080

historische binnenstad van Zwolle.

Kunstenaar Jeroen Krabbé gebruikte voor

de opbouw van krachten en spanningen in

de schilderijenreeks ‘Dum Vivimus Vivamus’

de ondergrond. Dat maakt het mogelijk om

zijn eigen tekeningen van vroeger als

tijdig maatregelen te nemen. Ook kan met

uitgangspunt. Daarnaast wordt het beste uit

de sensor exact worden gemeten of en welke

de eigen collectie van het museum getoond

schade door een beving aan een pand is

met werken van onder andere Mondriaan,

aangericht en of het gebouw nog voldoet aan

Van Gogh en Appel vanaf het midden van de

de veiligheidseisen.

19e eeuw tot nu.

www.bimsystems.nl

www.museumdefundatie.nl

actualiteit

NIEUWS

Gaatjes maken materiaal geluiddempend

Mikroleise van IBP

Geluidwerend materiaal ziet er zelden goed uit en lastig schoon te maken. Het Institute of Building Physics (IBP) van het Duitse Fraunhofer Instituut heeft een methode ontwikkeld om bouwmaterialen geluidwerend te maken. Door een grote hoeveelheid microscopisch kleine gaatjes aan te brengen in het materiaal absorbeert het geluidstrillingen. (bron: Cobouw)

Ministeries 2 maanden te vroeg Eind 2012 werd het grootste rijksgebouw van Nederland opgeleverd. Het betreft de nieuwbouw voor de ministeries van Veiligheid en Justitie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het project van Bouwcombinatie JuBi bv werd twee maanden eerder opgeleverd en werd zodoende ruim binnen planning én budget gerealiseerd. “Een prachtig staaltje samenwerking tussen de Rijksgebouwendienst en de bouwcombinatie JuBi”, zegt Peter van Leeuwen, directeur van BAM Utiliteitsbouw Grote Projecten en vertegenwoordigd in de raad van bestuur van JuBi bv. Vooral het intensieve overleg eens in de zes weken tussen opdrachtgever en bouwdirectie gaf een helder inzicht in elkaars verwachtingen. “En dan ging het niet eens over technische of inhoudelijke zaken”, benadrukt van Leeuwen nogmaals.

081

c o lum n

marco groot

Lifecycle Construction Van het draaimolentje naar het reuzenrad. De visie van Marco Groot. Duurzaamheid is de marketingtruc voorbij en al lang geen Unique Selling Point meer. Slechts met oprechte intrinsieke motivatie en een open blik op de toekomst kunt u duurzaam ondernemen. Net als het scheiden van afval, de aanschaf van een semi-electrische auto of het drinken van fair trade koffie op kantoor; het zijn slechts korte ritjes in het draaimolentje. Even genieten of snel geld verdienen, een triest vicieus en visieloos cirkeltje.

Lifestyle Reconstruction Lifecycle Construction vereist Lifestyle Reconstruction. Dat begint dus bij u, uw oprechte intrinsieke motivatie. Als u in staat bent om dat in uw gedachtengoed te incorporeren staat PPP niet alleen voor de nieuwe bouwtrend maar zijn het ook de sleutelingrediĂŤnten tot het nieuwe ondernemen: People, Planet, Profit. Profit zal dan niet alleen monetair maar ook in voldoening en schoonheid tot uitdrukking komen. De nieuwe economie begint dus bij u, de mens, niet bij het bedrijf. Om echt aan die nieuwe economie te kunnen bouwen moeten we dus eerst terug naar onszelf. De basis daarvoor is terug te vinden in een woord: nederigheid, voor velen een synoniem voor onderdanigheid. Niets is minder waar. Nederig zijn betekent open zijn, flexibel, kritisch naar anderen en jezelf, ontvankelijk voor nieuwe ideeĂŤn en beelden en vooral samenwerken! Voor de volle honderd procent staan achter wat u moet doen, niet omdat het moet, maar omdat u het echt WILT doen. Alleen dan kunt u letterlijk en figuurlijk samen aan de toekomst bouwen.

082

c o lum n

marco groot

‘Vandaag is het morgen waar u zich gister zorgen over maakte’ Het tempo waarin de wereld in het laatste decennium is veranderd en zal blijven veranderen is haast niet bij te houden. Dat brengt kansen en risico’s met zich mee. Einsteins definitie van krankzinnigheid is: if nothing changes, nothing changes. Maar stilstand is geen achteruitgang meer, stilstaan is failliet gaan. De maatschappij heeft geen enkele piëteit meer voor de middelmaat. In de kledingindustrie is er slechts succes voor merken als Prada en Zara met unieke reputaties aan de boven en onderkant van de markt. En zo is het tegenwoordig in iedere sector. Meubels, auto’s, you name it. De geschakelde pseudo-villa’s van de jaren 70-80 zijn schier onverkoopbaar, kleine winkelcentra staan half leeg en het jaren 90 kantoor is onverhuurbaar geworden. Toch kan het ook anders. Het WTC in Amsterdam werd enkele jaren geleden zeer succesvol opnieuw ingericht terwijl twee kilometer verderop de Arena kantoren huurders smeken te blijven en/of voor kruimelprijzen te komen. Unibail Rodamco heeft haar winkelcentra succesvol geprofileerd als flagship locaties en schrijft recordwinsten.

083

c o lum n

marco groot

London Eye >>

Resultaat Ik voorspel het volgende met volle overtuiging: als iedereen zijn eigen competenties slechts incorpereert in eigen bedrijf en projecten, zullen stukjes gras altijd groener zijn aan gene

Het London Eye is het reuzenrad van Londen, Engeland. Het rad is 135 meter hoog, weegt 1.700 ton en heeft 32 gesloten capsules. Het London Eye werd gebouwd in 1999 en was bij de opening het grootste reuzenrad ter wereld. Het London

Keuze en visie hebben dus gewonnen waar

zijde. Het gevolg is dat iedereen moet blijven

zo veel anderen hebben verloren. Waarom

schoffelen en inzaaien, steeds weer beetjes

ter gelegenheid van de millenniumwisseling in

verloren? De verliezers zitten nog steeds in het

extra investeren. Hierdoor blijven resultaten

2000 en wordt daarom ook wel het Millennium

draaimolentje, denken nog steeds te kunnen

onvoorspelbaar en volatiel.

blijven verdienen door niets te veranderen, zonder visie op de toekomst. Einstein had

Volatiliteit betekent hoger risico en een hoger

gelijk.

risico betekent een hogere cost of capital.

Eye is gebouwd in opdracht van British Airways

Wheel genoemd. Een ritje in het reuzenrad duurt 30 minuten (gemiddelde snelheid: 0.26 m/s) en biedt een ruim uitzicht op Londen en het landschap daaromheen. Het rad draait zo langzaam dat het voor in- en uitstappen van de

Niet alleen monetary, ook in human capital! Wisdom of the Crowd

Een lagere bruto marge kan dus wel degelijk

Deze wijsheid is een van de allermooiste

leiden tot een hogere netto marge. Waarom?

manieren om werkbaarheid en resultaat te

Pas als u echt bereid bent nederig uw kennis

optimaliseren. Het principe is simpel, niemand

en kunde te verenigen, verenigt u vrijwel alle

weet alles, iedereen een beetje. Verenig die

variabelen van uw toekomst. Door oprecht

beetjes en u weet en kunt zo veel meer,

samen te werken zal u verenigt de toekomst

zo veel beter.

samen kunnen creëren en zelfs regisseren om

passagiers niet stilgezet hoeft te worden.

zo de cyclus te verlengen. U reduceert namelijk De macro economische situatie, het gebrek

variabelen en volatiliteit wat resulteert in

aan financieringsbereidheid van banken,

rust in financiële resultaten en wellicht nog

de snelheid van vooral technologische

belangrijker uw key asset: mensen, daar waar

ontwikkelingen en niet te vergeten ons milieu

de maatschappij begint.

vragen om snelle veranderingen. De wereld van en voor onze kinderen is in gevaar. Het

Recycle alle kleine draaimolentjes en realiseer

feit dat alle settings op self-destruct staan

een prachtig nieuw reuzenrad. Dan hoeft u zich

zou rationele mensen toch moeten dwingen

geen zorgen te maken over morgen, waardoor

over oude waarde(n)loze normen heen te laten

vandaag zoveel zorgelozer zal zijn.

stappen. We putten niet alleen de aarde uit, ook emotioneel en financieel zijn we niet best

Marco Groot

bezig. We putten elkaar dus uit. Dat verdomde

Marco Groot begon in 1988 als jongste

draaimolentje!

bediende bij een kleine commissionair in

Om die varkenscyclus daadwerkelijk te

Amsterdam. In 20 jaar werkte hij zich via

doorbreken moeten we echt samenwerken,

Londen, een Duitse partnership en een Franse

bouwen aan die onvoorspelbare toekomst.

broker op tot global head of equities bij Rabo

Niemand bezit alle informatie, kennis,

International. Na 5 jaar Rabobank besloot

competenties en onderliggende technieken

hij in 2012 de business te verlaten en ging op

om zelfstandig perfect te kunnen bouwen.

walkabout. Recent heeft hij samen met Cesar

Samen bouwen begint bij echt en oprecht samen werken.

084

‘Niemand bezit alle informatie, kennis, competenties’

Lopes 8DAW (8 days a week) opgericht. 8DAW verenigt coaching & consulting op unieke wijze en herinvesteert bovendien een groot deel van haar inkomsten in maatschappelijk draagbare doelen.

c o lum n

marco groot

085

p r o ject

Isala Project De Isala klinieken in Zwolle vormen het grootste topklinische ziekenhuis van Nederland. Per jaar verzorgen zij meer dan 550.000 polikliniekbezoeken en ruim 98.000 opnames en dagbehandelingen. Het nieuwe ziekenhuis is opgebouwd uit vier gebouwen, de zogenaamde ‘vlinders’. Elke vlinder bestaat uit twee vleugels. De vlinders zijn onderling verbonden met een gang die aan de achterzijde van de gebouwen loopt. Patiëntenen goederenstromen zijn gescheiden. Kloppend hart van het ziekenhuis is vlinder 3; hier bevinden zich de spoedeisende hulp, de operatiecomplexen, de intensive cares en het helicopterdek. Bij de Isala klinieken werken circa 5.500 mensen. Het ziekenhuis was verspreid over Zwolle in drie locaties. Het nieuwbouwproject omvat 108.000 m2 vloeroppervlak. www.isala.nl

086

isala

NIEUWS

087

S E RV I C E & B E H E E R

088

bam gebouwbeheer

S E RV I C E & B E H E E R

bam gebouwbeheer

Alles onder controle Bij PPS worden alle fasen van de levenscyclus van een gebouw meegenomen: Design, Build, Finance, Maintain en Operate (DBFMO). Daarom, maar ook omdat er vraag naar bleek vanuit de rest van de markt, werd besloten tot oprichting van een nieuwe afdeling. BAM Gebouwbeheer. Alles onder controle.

Tijd & aandacht Die vraag vanuit de markt is begrijpelijk, want onderhoud, beveiliging schoonmaak en alle andere vormen van beheer en service vragen veel aandacht en tijd, terwijl het steeds maar weer de vraag is of het wat betreft de kosten wel zo verstandig is om alle diensten maar in eigen huis te houden. Ook de economisch onzekere tijden helpen mee: net zoals mensen

‘Toegang tot de brede BAM expertise’

in tijden van crisis langer doen met hun schoenen, zo wordt ook bij gebouwen eerder gekozen voor onderhoud dan voor nieuwbouw. Toegang tot expertise En dus werd vijf jaar geleden BAM Beheer opgericht. Het bedrijf kenmerkt zich door drie uitgangspunten: ten eerste is van belang dat een klant altijd via één punt, Single Point of Contact, de organisatie binnenkomt. Op die manier kan de kwaliteit van de dienstverlening gewaarborgd worden, maar daarnaast biedt die opzet de opdrachtgevers uiteindelijk ook toegang tot de brede BAM expertise. BAM Bouwbeheer kan daarbij putten uit onder meer Energy Systems, voor energiebesparing; Duurzaamheid, voor integrale oplossingen op het gebied van duurzaamheid; Technisch Beheer & Onderhoud, en Life Cycle Costing (LCC), voor strategische adviezen over levensduurkosten, vervangings- en revisiemomenten, gericht op minimalisatie van de exploitatiekosten over de levensduur.

Het andere grote voordeel van samenwerken met BAM Bouwbeheer hangt daar mee samen, en dat is dat je als klant zeker weet dat de techniek waarmee gewerkt wordt state of the art is. Dat geldt naturlijk ook voor de kennis over regelgeving, wetten en certificaten. Natuurlijk snijdt het mes daarbij aan twee kanten: de meerderheid van de huidige klanten zijn nu nog bedrijven met bestaande gebouwen, maar tezijnertijd zal al de kennis en ervaring die daar wordt opgedaan bij BAM Bouwbeheer ook kunnen worden ingezet bij nieuwbouwprojecten waar, net als bij PPS projecten, klanten het nut van het uitbesteden van beheer en servicein zien. Dat ze daar verstandig aan doen mag duidelijk zijn: de kosten van beheer en onderhoud zijn standaard een veelvoud van de stichtingskosten, en dus valt daar ook relatief veel op te besparen. Meer weten? Kijk op www.bamgebouwbeheer.nl

<< Isala, Zwolle

089

I NS P I R A T I E

fotografie

Van Servicemonteur tot Handyman Bestaat de conciërge nog? Fotografe Nicoline Rodenburg ging op zoek en ontdekte dat de conciërge tegenwoordig servicemonteur of handyman heet. Maar nog altijd zijn het echte mannen. Ruwe bolster, blanke pit. En steevast met een groot hart voor ‘hun’ gebouw. Ze staan 24 uur klaar om de lastige grote en kleine ongemakken in een handomdraai op te lossen. De zes geportretteerde mannen staan symbool voor alle handige mensen die Nederland draaiende houden.

Ron Drost werkt sinds 6 jaar als servicemonteur in de regio Amsterdam. ‘Geen enkele dag is hetzelfde. ‘s Ochtends weet je vaak niet waar je ‘s middags moet zijn voor welke storing. Daardoor ga ik elke dag weer fluitend naar mijn werk.’

<< Janwillem Nagel werkt sinds 5 jaar als servicemonteur in de regio Amsterdam. ‘Eigenlijk kun je wel stellen dat we als ‘luxe timmermannen’ zelfstandig ondernemer zijn binnen de BAM. Het enige dat we niet zelf doen is de klus aannemen, verder zijn we volledig zelfstandig. Dat maakt deze job zo leuk.’

drie jaar werkt hij bij het AMC waar hij dikwijls op de gesloten afdeling storingen moet verhelpen. ‘Niemand van mijn collega’s durfde het aan, maar ik zag er juist de uitdaging in. Je maakt daardoor nog eens wat mee; dat houdt het lekker spannend!’

090

Hans Anbeek werkt inmiddels al 18 jaar als servicemonteur. Sinds

091

092

I N S P I R AT I E

fotografie

<< Hans Kraaij werkt al 34 jaar als electriciën bij BAM waarvan 20 jaar bij de afdeling onderhoud. ‘Ik werk met Hans bij het AMC, maar wordt ook vaak opgeroepen voor storingen op andere locaties. Elke locatie heeft zijn eigen installatiesysteem. Daardoor blijft mijn werk altijd uitdagend en afwisselend.’

Frank Cudjo werkt al 13 jaar als Handyman. Daarvan werkte hij de eerste 11 jaar buiten. Hij is blij dat hij sinds 2 jaar binnen mag werken. ‘Die kou is niets voor mij. Laat mij maar lekker binnen klussen.’

<< Branco Poot werkt 2 jaar bij Service en Beheer en is sinds twee weken Locatieleider. ‘Alle storingen en opnames komen bij mij binnen. Ik schat de klus in en bepaal wie ik er heen stuur. Het komt ook vaak voor dat ik er zelf heenga om het op te lossen. Zelf operationeel werken en anderen aansturen. Die combinatie is goud voor mij.’

093

i n te r v ie w

frank jansen

Van project naar proces

Groot Klimmendaal, Arnhem >> Architect Koen van Velsen www.grootklimmendaal.nl

Besparen op exploitatiekosten doe je zó Frank Jansen is verantwoordelijk voor BAM Gebouwbeheer; het onderdeel dat zich richt op beheer en onderhoud van bestaande gebouwen. De kennis en ervaring die daar wordt opgedaan wordt ook ingezet bij nieuwbouwprojecten waar beheer en onderhoud tegenwoordig steeds vaker vanaf de ontwerpfase worden meegenomen.

Wat doet BAM Gebouwbeheer? “Wij onderhouden bestaand vastgoed voor klanten die op meerdere locaties binnen Nederland opereren. Voor hen zijn we het single point of contact en vormen we het portaal naar de kennis binnen BAM Gebouwbeheer. En belangrijker nog, we dragen

Waar valt bij nieuwbouwprojecten op te

bij aan een verlaging van de exploitatielasten

besparen?

van onze klanten. Daarnaast worden we

Wat betreft beheer en onderhoud heb je het

gevraagd in de voorfase mee te denken

dan over kleine tot grote ingrepen die snel

over hoe nieuwbouwprojecten goedkoper

besparingen opleveren. Dat begint al bij het

en slimmer kunnen worden ingericht met

net wat schuin leggen van vensterbanken

betrekking tot beheer en onderhoud. Dat

zodat daar minder vuil op blijft liggen, het

kunnen we doen omdat we veel kennis en

afronden van rechthoekige kolommen zodat

ervaring hebben, ook als het gaat om de

het schilderwerk beter pakt of het toepassen

nieuwste technieken.”

van bewegingsmelders om het energieverbruik te reduceren. Minder zichtbaar, maar wel

Wat is het voordeel voor opdrachtgevers?

een manier om stevig op exploitatiekosten te

“Zoals gezegd kan er over het algemeen

besparen, is ervoor te zorgen dat de installatie

flink bespaard worden op exploitatiekosten

onderhoudsvriendelijk is. Dat laatste wordt

via dynamisch onderhoud en bijbehorende

steeds belangrijker want installaties bepalen

diensten tegen een vaste vergoeding. De

het comfort van de werkomgeving en daarmee

klant heeft dan geen omkijken meer naar het

de prestatie die mensen daarbinnen leveren.”

onderhoud en beheer, kan zich volledig richten op zijn eigen primaire proces en bespaart

Is dat soort denken inmiddels gemeengoed?

ondertussen ook op allerlei facilitaire kosten.

“Niet bij alle opdrachtgevers. Vaak ligt de

Maar belangrijker is nog dat de klant zo

focus nog steeds op de stichtingskosten,

Gebouwbeheer. Na ruim 12 jaar bij BAM

risico’s uitsluit terwijl de zorg voor zijn leef- en

de realisatie dus, en minder op – besparing

International te hebben gewerkt in

werkomgeving professioneel is georganiseerd.

van – de exploitatiekosten. Dat valt wel te

Frank Jansen Frank Jansen is directeur van BAM

verschillende functies en werelddelen is hij via

Wij garanderen dat alles wat met beheer te

begrijpen, want opdrachtgevers denken nog

BAM Utiliteitsbouw sinds 2009 werkzaam bij

maken heeft op een vooraf vastgelegd niveau

meer vanuit de kosten die hier en nu worden

BAM Gebouwbeheer te Bunnik. Zijn motivatie

komt en/of blijft omdat we up to date zijn wat

gemaakt, en minder over de toekomst –en dus

betreft de technologische ontwikkelingen én

de exploitatie van hun gebouwde omgeving.

haalt hij uit het succesvol ontwikkelen van multidisciplinaire samenwerking.

094

ons vak verstaan.”

i n te r v ie w

frank jansen

Het grote verschil zit hem er in of organisaties,

Dergelijke info helpt bij het in kaart

Hoe gaat dat verder?

mensen, gericht zijn op het project of op

brengen van de verschillende alternatieven

“Het lijdt geen twijfel dat wij wat betreft

het proces. Is dat laatste het geval, dan zal

maken van de juiste keuzes. Daarnaast is

Lifecycle Bouwen in een onomkeerbaar

er eerder sprake zijn van kijken met een

het belangrijk dat mensen die verstand

proces zitten. Het integraal ontwerpen en

langere horizon ofwel een Total Cost of

hebben van beheer en onderhoud, begrijpen

bouwen is nu al gemeengoed en dat we de

Ownership blik.”

hoe exploitatielasten zijn opgebouwd, al

multidisciplinaire onderhoudsfilosofie daarbij

vroeg bij een project betrokken worden en

betrekken zal in 2015 ook volstrekt normaal

Hoe valt dat te verbeteren?

meedenken, meepraten en meebeslissen.

zijn. De stappen die we daarin momenteel

“Enerzijds door de voordelen van professioneel

Dat dit best een omschakeling is begrijp ik

maken versterken die overtuiging. Het landen

integraal beheer en onderhoud duidelijk

overigens best: het is pas relatief kort dat we

van deze benadering bij opdrachtgevers van

aan te tonen. Dat doen we door gegevens

als bouwonderneming zijn overgeschakeld

nieuwbouwprojecten zal misschien ietwat

en ervaringsgetallen te verzamelen via

van projectmatig naar [multidisciplinair]

langer duren, maar dat het Lifecycle denken

bijvoorbeeld BAM - Advies & Engineering.

procesmatig denken. Wij zitten momenteel in

ook daar een prominente plaats gaat krijgen

een transitie.”

staat vast.”

095

pa r t n e r

Al meer dan honderd jaar is Ahrend toonaangevend Europees specialist in designmeubilair en bijbehorende diensten. Bij het ontwikkelen van haar producten stelt Ahrend design, ergonomie en duurzaamheid centraal. Ahrend is partner van BAM Utiliteitsbouw.

AHREND

Ahrend over Het Nieuwe interieur In een Ahrend-omgeving gaan functionaliteit en productiviteit samen met beleving en welbevinden. Humanising Spaces noemt Ahrend dat. Gevarieerd meubilair, materiaalgebruik, kleurstelling, het draagt allemaal bij aan een optimaal design,

Meer ruimte op minder m 2

een productieve werkomgeving en het

Nog meer dan voorheen zijn bedrijven dit

werkcomfort voor de gebruiker.

decennium aan verandering onderhevig. Zij transformeren tot modern ingerichte,

Inspirerende werkomgeving

flexibele omgevingen, met stilteplekken en

verhoogt de bedrijfsperformance

diverse mogelijkheden voor teamwork en

Ahrend adviseert haar klanten graag bij het

ontspanning. Vierkante meters zijn daarbij

realiseren van innovatieve en inspirerende

kostbaar. Daarom zorgt Ahrend op minder

werkomgevingen. Doordat Ahrend al zo

oppervlak voor meer ruimte. De vermindering

veel bedrijven van advies voorzag, weet het

van CO 2-uitstoot die hierdoor eveneens wordt

exact welke oplossing het beste bij welke

bewerkstelligd, onderstreept bovendien de

klant past. De boodschap hierbij: focus op

duurzaamheidsfilosofie van waaruit Ahrend al

de medewerker, immers het belangrijkste en

haar werkzaamheden uitvoert.

kostbaarste onderdeel van een bedrijf. Het is ook de reden waarom werkplekken â&#x20AC;&#x2DC;menselijkâ&#x20AC;&#x2122; worden gemaakt, afgestemd op de wensen van de klant. Werkplekken die inspireren en waar medewerkers optimaal kunnen presteren. En gemotiveerde werknemers komen de productie ten goede, en dus de bedrijfsperformance.

096

PARTNER

AHREND

‘Duurzaamheid zit Ahrend in de genen’ Cradle to Cradle Duurzaamheid is een breed begrip. Voor Ahrend betekent het de keuze voor kwalitatief hoogstaande materialen en producten. Zonder gebruik van stoffen die voor de gebruiker giftig of schadelijk zijn. En nadat de producten hun werk hebben gedaan, wordt bekeken op welke manier zij een nieuw leven kunnen krijgen: Cradle to Cradle. Alle materialen worden hergebruikt, afval bestaat niet langer. Duurzaamheid zit Ahrend in de genen. CEO Eugène Sterken: ‘We ontwikkelen producten waarin design, ergonomie en duurzaamheid hand in hand gaan. Zo willen we een positieve bijdrage leveren aan veilige en gezonde werkomgevingen. Dat betekent én de hoogste kwaliteit designproducten met een lange levensduur én een Cradle to Cradle-bedrijfsvoering.’ Een filosofie waarmee de kringloop wordt gesloten.

097

pa r t n e r

oskomera

De gevel van de toekomst

De Oskomera Group

Oskomera Gevelbouw is gevestigd in Deurne en is de grootste werkmaatschappij binnen de Oskomera Group. Zij houden zich vooral bezig met het adviseren, ontwerpen en produceren

De Oskomera Group is een hoogwaardig technisch specialist die zich bezighoudt met het ontwikkelen, engineeren, fabriceren en monteren van gevels en draagconstructies in aluminium en staal. Oskomera richt zich hierbij op projecten in Europa en de Nederlandse Antillen.

van technisch complexe en uitdagende gevelen ramenprojecten. Oskomera heeft vijf jaar geleden gekozen voor een andere strategische koers. Geen onderaannemer of nevenaannemer meer zijn, niet meer vanuit een bestaand bestek werken, maar Design & Build projecten realiseren. Geen verzameling van werkmaatschappijen, maar een complete projecten klantgerichte organisatie. Al in de ontwerpfase aan tafel zitten en in een bouwteam meedenken over hoe het werk aan te pakken. En dat niet alleen nationaal maar ook internationaal. De technische kennis is hiervoor in huis en daarmee kunnen zij opdrachtgevers toegevoegde waarde bieden. Alle disciplines verenigen op één locatie werd zodoende een speerpunt. Een bewuste stap in de professionalisering van het bedrijf. Alles klaarmaken voor een verdere groei. De nieuwe ICT-structuur maakte de organisatie klaar om met BIM te kunnen werken. Alles onder één dak levert ook grote voordelen op voor de productieafdelingen Staal en Gevel. Zeker bij gecombineerde projecten gaat de samenwerking door de kortere communicatie veel sneller en beter. In de nieuwbouw is bewust gekozen voor transparantie, voor veel glas. Opdrachtgevers kunnen nu nog beter zien wat Oskomera als hoogwaardig technisch specialist kan.

098

pa r t n e r

oskomera

Innovatoren, Venlo De Innovatoren, met een hoogte van 70 meter, is een onderscheidend, zeer duurzaam en markant kantoorgebouw. De Innovatoren is het entreegebouw van de Floriade te Venlo. www.innovatoren.nl

Welke disciplines het bedrijf in huis heeft en wat ze als bouwpartner kunnen betekenen. De afgelopen jaren heeft Oskomera zich gespecialiseerd in projecten voor het opwekken van zonne-energie en is daarbij binnen het eigen bedrijf nadrukkelijk bezig met een strategisch milieubeleid waarin afvalzorg, energiebesparing en energieopwekking belangrijke pijlers zijn. Oskomera is ook specialist op het gebied van brand-, explosie-, kogel- en inbraakwerendheid alsmede restauratie en renovatie. Een uniek kenmerk van het producten- en dienstenpakket van Oskomera is dat 85% van de projecten die momenteel gerealiseerd worden ‘speciaal design’ betreft. Hiervoor is alles in huis. Oskomera vervult de spilfunctie tussen architect en opdrachtgever. Het in een vroegtijdig planstadium betrokken te zijn bij het ontwerp wordt ook wel Value-engineering genoemd hetgeen voor alle partijen een enorme meerwaarde creëert.

Oskomera renovatiegevel

099

i n te r v ie w

kevin hilgeholt

Passie Die sport is niet zo’n bekende, de moderne vijfkamp. En dat te veranderen, is meteen een van de grote doelen van de oud-inwoner van Son en Breugel. Zijn enthousiasme en passie voor de sport is groot, het spat er vanaf op het terras op het sportcomplex Papendal, waar hij deels traint. Hij springt nog niet niet over de tafel heen om zaken te verduidelijken, maar veel scheelt het ook niet. Hij barst zowat uit elkaar van energie. En dan heeft ie er die dag al

De vijfkamp van Kevin Hilgeholt Topsporten is net als bouwen een kwestie van investeren

Of bezeten het juiste woord is, luidt de vraag. Kelvin Hilgeholt denk eens na en knikt dan instemmend. „Dat klopt eigenlijk wel. Alle keuzes die ik maak, staan in het teken van mijn sport. Dan heb ik het niet alleen over training en bijvoorbeeld voeding, maar ook mijn relatie. Mijn vriendin weet ook dat sport op de eerste plaats komt.”

100

uren van training op zitten. Bekendheid voor de sport en de olympische passie strijden om voorrang. „Naar de Spelen gaan, is misschien niet eens zozeer het doel, maar meer het middel om het maximale uit mezelf te halen.” En, is de redenering, dan volgt als vanzelf de interesse voor de sport. „Als ik meedoe in Londen, komt er meer interesse en zeker als ik ook nog eens goed presteer.” Bij dat promoten van de sport

i n te r v ie w

kevin hilgeholt

komt zijn studie commerciële economie, die

De voormalige Russische olympiër is inmiddels

hij tussen alle trainingen door ook nog eens

zijn trainer. „Van hem leer ik dat er vijf Kelvins

volgde, hem goed van pas. Als er een sport

moeten zijn. Mijn energie is er voor lopen en

is die Olympisch is, dan is het de moderne

zwemmen, maar er moet bijvoorbeeld ook rust

vijfkamp wel. Pierre de Coubertin, de

en kalmte zijn voor het schieten.”

grondlegger van de Olympische Spelen, stond ook aan de basis van de moderne vijfkamp, die

Zo is hij zeer gericht bezig. Investeren in

bestaat uit zwemmen, schermen, paardrijden,

jezelf. “Alles wat je er in stopt krijg je er ook

hardlopen en pistoolschieten. De moderne

uiteindelijk uit.” Maar of het voldoende is om

vijfkamper is het ideaalbeeld van De Coubertin

zich bij het topveld van deelnemers aan de

van de perfecte atleet, de ‘ideale Olympische

Spelen te plaatsen? Zeker, dat kan, geeft hij

sporter’. Bij Hilgeholt staat dan ook alles in dat

aan. “En áls ik mij plaats, dan is alles mogelijk.

teken.

Onze kwalificatie-eisen zijn zo hoog, dat je dan ook serieus kansen hebt om hoog te eindigen.”

Zijn eigen olympische droom werd geboren

En laat dat nou ook net de ideale manier zijn

tijdens de gouden zwemraces van Pieter van

om zijn geliefde sport te promoten.

den Hoogenband in Sydney 2000. „Dat wilde ik ook”, vertelt hij. Hij was toen een fanatiek zwemmer. Te fanatiek, want het bezorgde hem een schouderblessure die hem terugwierp.

Schermen, zwemmen, paardrijden, schieten en lopen op één dag.

„Ik heb veel te veel getraind”, zegt hij. Tegenwoordig doet hij dat veel effectiever, met dank aan tal van coaches en raadgevers in de afgelopen jaren. „Ik ben vooral slimmer gaan trainen”, zegt hij. „Als ik toen had geweten wat ik nu allemaal weet, was ik nu waarschijnlijk veel verder geweest. Sportersintelligentie heet dat. Weten wat je doet, keuzes die je maakt onderbouwen. Pieter van den Hoogenband heeft dat, maar bijvoorbeeld ook Rens Blom, de polsstokhoogspringer van wie ik ook veel leer op dat gebied.” Hij zocht ook in deze regio de top op trainingsgebied. Het bracht hem onder

Kelvin Hilgeholt (28)

meer naar Oss (schermen bij Zaal Verwijlen),

Moderne vijfkamper (schermen,

Zeeland (hardlopen bij Tonnie Dirks) en Uden

zwemmen, paardrijden, schieten

(zwemclub Zeester en schietclub Doelbewust).

en lopen op één dag) achtvoudig

Maar soms liggen de kansen dichtbij. Toen hij

Nederlands kampioen moderne

ontdekte hij dat op een steenworp afstand van

vijfkamp, nationaal recordhouder

Papendal een grootheid in zijn sport woonde:

moderne vijfkamp, diverse nationale

Stanislav Dobrotvorski, was contact snel

medailles in het zwemmen, biathlon

gelegd.

en schermen, meervoudig finalist op World Cups, EK’s en WK’s.

101

i n s pi r atie

Reizen

Puur architectuur Wat inspireert Jeroen van Schooten? Lifecycle vroeg hem naar zijn reisavonturen.

Al zo’n twintig jaar reist Jeroen van Schooten samen met een bevriend architect regelmatig naar diverse landen, steeds met als doel de architectuur van een land of een bepaalde stad te doorgronden. Tripjes die niet alleen leerzaam maar zeker ook leuk zijn, vertelt de architect. De beelden bij deze reportage zijn van de architect zelf. Een tegelmotief in een metro die traditie aan moderniteit verbindt. De simpele schoonheid van een wenteltrapje in een lichtmast. De vanzelfsprekende manier waarop een metrotunnel ingeklemd ligt tussen woontorens midden in een stad. Dit zijn het soort observaties die Jeroen van Schooten maakt tijdens de architectuurreizen die zij maken. Die reisjes zijn meestal kort en vinden vrijwel altijd plaats binnen Europa, vertelt de architect, maar binnen die beperking reizen ze wel stad en land af.

‘We concentreren ons daarbij puur op de architectuur’ 102

i n s pi r atie

Reizen

‘Observaties die Jeroen van Schooten maakt tijdens zijn architectuurreizen’ (Alle foto’s op de deze pagina’s zijn gemaakt door Jeroen van Schooten)

103

I N S P I R AT I E

Reizen

>> Europa Diverse steden in Portugal, Zwitserland, Groot-Brittanië, Denemarken, Spanje en Italië werden al bezocht. Tijdens zo’n verblijf wordt er veel gewandeld en vooral zeer goed gekeken naar de lokale manier van wonen en werken, aldus Jeroen van Schooten: “We concentreren ons daarbij puur op de architectuur. We kijken naar het planologische ontwerp en hoe dat in de dagelijkse praktijk wordt gebruikt, maar we letten ook op details zoals bijvoorbeeld een mooi rooster. Daar kunnen we dan erg van genieten en zeker ook heel lang over praten tijdens een lekker etentje, want ook dat is een vast onderdeel van zo’n excursie.”

104

I N S P I R AT I E

Reizen

‘De simpele schoonheid van een wenteltrapje’

Inspiratie De reisjes zijn dus ongedwongen van aard, maar dat wil niet zeggen dat de architecten er niets van mee terug nemen naar ons eigen land. Want al kruipt de ruimtelijke inrichting binnen Europa naar elkaar toe, nog steeds heeft ieder land zo haar eigen attitude, en daar valt dus steevast iets van te leren. Zo wordt in Denemarken nog altijd sober gebouwd, terwijl ze in Portugal meesters zijn in detaillering. Jeroen van Schooten: “Het vakmanschap en respect voor traditie in Portugal is voorbeeldig, en de zorg en aandacht die daarvoor bestaat nemen we graag mee in ons eigen werk.” De volgende trip van de heren staat al gepland. Dit keer staat Zwitserland weer op het programma.

105

C O L O F ON

Blaak, Rotterdam >>

Colofon

LIFECYCLE Magazine

Met medewerking van:

Nummer 01 – Voorjaar 2013

Gerco de Ruijter, Nico Rietdijk, Roderik Mackay, Cor Notenboom, Vincent Taapken, Angela

Lifecycle Magazine is in opdracht van

van Nordennen, Joep Radermacher, Willem

BAM Utiliteitsbouw bv, gemaakt door

Vermeend, Jeroen van Schooten, Kees Blom,

Het Hoofdbureau, Amsterdam

Frank Jansen, Marco Groot, Kelvin Hilgeholt, Pim Schipper, Erik Benthem, Eddo Hartmann

Opdrachtgever / Uitgever

Studio Roosegaarde, Thomas Rau, De Jong

Jeroen Troost

Luchtfotografie, Gerard van Beek en

Directie BAM Utiliteitsbouw

Anne Versteeg.

Creative Director

Lithografie

Roy Kahmann

Gravemaker, Amsterdam

Design

Adres

Dirk Smit

BAM Utiliteitsbouw bv Runnenburg 7

Teksten

3981 AZ Bunnik

Victor Engbers

Telefoon:+31 (0)30 659 89 77

Nicoline Rodenburg

www.bamutiliteitsbouw.nl

Willemijn van der Zwaan Disclaimer Eindredactie Jochem Rijlaarsdam Illustraties Stanley Sie

Na uitvoerige research en binnen het gegeven tijdsbestek, zijn niet alle rechthebbenden van het fotomateriaal achterhaald. Rechthebbenden worden verzocht contact op te nemen met de uitgever. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij

Projectcoördinatie Nicoline Rodenburg Jacqueline Kruithof Redactiecoördinatie BAM Utiliteitsbouw Lisette Vis

106

electronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere wijze, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

107

Meer over Lifecycle Bouwen: www.bamutiliteitsbouw.nl