Κρήτες μισθοφόροι των Κορινθίων πιεζόμενοι ταυτόχρονα από Κερκυραίους και Αθηναίους στην ναυμαχία των Συβότων. Το έμβλημα του τοξότη βασίζεται σε νόμισμα της Κνωσού. Οι Αθηναίοι φέρουν παραλλαγή της άγκυρας του Σωφάνους και το έμβλημα των κηρύκων. (Εικονογράφηση: Johnny Shumate)
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΑ ΣΥΒΟΤΑ, 433 π.Χ. Η αρχH των δεινΩν τοY ΠελοποννησιακοY ΠολΕμοY Η ναυμαχία στα Σύβοτα απετέλεσε μια απτή εκδήλωση του υποβόσκοντος ανταγωνισμού ανάμεσα στις ελληνικές πόλειςκράτη για την κυριαρχία στην θάλασσα, η οποία εξασφάλιζε πλούτη και ισχύ. Η σύγκρουση Κερκυραίων-Κορινθίων στο Ιόνιο ενίσχυσε τον ανταγωνισμό και τροφοδότησε το μίσος μεταξύ των Ελλήνων, που οδήγησε στον καταστροφικό Πελοποννησιακό Πόλεμο. ΓρΑφει ο ΣτEφανος ΣκαρμIντζος, sskarmintzos@gmail.com
Τ
ο 444 π.Χ. υπεγράφησαν από τη Συμμαχία της Δήλου και την Πελοποννησιακή Συμμαχία οι «Τριακοντούτεις Σπονδές». Ήταν όμως μια ανάπαυλα βαριά από απειλές και καχυποψία, καθώς οι λαϊκιστές πολιτικοί των πόλεων-κρατών επιθυμούσαν πολεμικές περιπέτειες που θα τους έδιναν την δυνατότητα να επιβληθούν. Στην Αθήνα ο Περικλής και ο Εφιάλτης κολάκευαν την ματαιοδοξία και το υπερφίαλο των Αθηναίων, εξωθώντας τους σε πόλεμο. Ήδη θεωρούσαν το Αιγαίο αθηναϊκή λίμνη και έστρεφαν το βλέμμα τους δυτικά. Στην Κόρινθο ανησυχούσαν, καθώς ένα δίκτυο αποικιών τους εξασφάλιζε τον έλεγΙoyΛΙοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 55
Ομοίωμα τριήρους με τα ιστία ανεπτυγμένα.
Επάνω, αριστερά: Κατάφρακτη τριήρης των μέσων του 5ου αιώνα. Ο τριήραρχος με το έμβλημα στο πρόσθιο ιστίο δηλώνει ότι ανήκει στη φρατρία των Αλκμεωνιδών (Ευγενική χορηγία Φίλιππος Κυριακόπουλος, μέσω του ιστοτόπου «Ναυτότοπος»). Επάνω, δεξιά: Ομοίωμα τριήρους με τα ιστία συμπτυγμένα για ναυμαχία. Κάτω, αριστερά: Ομοίωμα άρμωσης των σανίδων της τριήρους (Έκθεση «Κωπήλατα και όχι μόνο». Ελευσίνα Μάιος 2006). Κάτω, δεξιά: Λύχνος από το Μουσείο της Ακροπόλεως σε σχήμα τριήρους (Έκθεση «Κωπήλατα και όχι μόνο», Ελευσίνα Μάιος 2006). 1. Νόμισμα της Κερκύρας (πηγή SNG Copenhagen). 2. Νόμισμα της Αμβρακίας. (πηγή SNGFitz_2639). 3. Νόμισμα της Ζακύνθου (πηγή: BMC 52. Postolakas, Lambros 105, 102).
χο του Ιονίου Πελάγους και κατ’ επέκταση του εμπορίου της «Μεγάλης Ελλάδος» στην Ιταλική χερσόνησο και στην Δύση γενικότερα. Κανείς δεν ήθελε να είναι παραβάτης των Σπονδών, αλλά η κατάσταση ήταν τεταμένη και αρκούσε μια σπίθα για να ξεσπάσει η σύγκρουση. Η αφορμή δόθηκε το 435 π.Χ. 56 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΙoyΛΙοσ 2008
από μια πρώην Κορινθιακή αποικία, το νησί της Κέρκυρας. Ο Θουκυδίδης, αν και Αθηναίος, περιγράφει με ωμό ρεαλισμό τα γεγονότα. Δεν αποκρύπτει το γεγονός ότι η ακμή και ο πλούτος των Κορινθίων τους έκαναν υπερφίαλους. Θεωρούσαν εαυτούς απογόνους των Φαιάκων, οι οποίοι ήσαν ονομαστοί για την ναυτική τους εμπειρία, και εφέροντο περιφρονητικά προς την πρωταρχική μητρόπολη. Οι Κερκυραίοι την περίοδο αυτή, είχαν αρνηθεί να συνδράμουν την Επίδαμνο, που βρισκόταν στην απέναντι ακτή, στον αγώνα της κατά των Ιλλυριών και των συμμάχων τους. Οι απελπισμένοι Επιδάμνιοι απευθύνθηκαν τότε στην Κόρινθο, με προτροπή του Δελφικού ιερού, καθώς η πόλη τους ήταν κοινή αποικία Κερκυραίων και Κορινθίων. Οι Κορίνθιοι, από αντίθεση και μόνον προς τους Κερκυραίους, προσέφεραν την βοήθειά τους και έστειλαν στην Επίδαμνο επικουρία, αποτελούμενη από Αμβρακιώτες, Λευκαδίους και Κορινθίους. Το στράτευμα κινήθηκε δια ξηράς, για να αποφύγει την αντίδραση του Κερκυραϊκού στόλου. Οι Κερκυραίοι, όμως, ήταν ήδη έξαλλοι, καθώς θεωρούσαν ότι απειλήτω η κυριαρχία τους στο Ιόνιο και απαίτησαν την ανάκληση των
ενισχύσεων. Συμμαχώντας με τους Ιλλυριούς, έθεσαν την Επίδαμνο υπό πολιορκία, απαιτώντας την αποχώρηση των ενισχύσεων και την αποκατάσταση των εξορίστων. Οι Κορίνθιοι, όταν έμαθαν για την πολιορκία της Επιδάμνου από αγγελιαφόρους, άρχισαν να προετοιμάζουν εκστρατεία. Συγχρόνως προκήρυξαν αποικία για την Επίδαμνο, λέγοντας ότι οι νέοι άποικοι θα είχαν ίσα δικαιώματα με τους παλαιούς. Για βρουν πόρους, διεκύρηξαν ακόμη πως όσοι ήθελαν να λάβουν μέρος στον αποικισμό, μπορούσαν να αγοράσουν τα δικαιώματα, όπως οι άποικοι μαχητές, καταβάλλοντες 50 κορινθιακές δραχμές έκαστος. Συγκεντρώθηκε έτσι ικανός αριθμός ανδρών για να εκστρατεύσουν αλλά και χρημάτων για την κάλυψη των εξόδων. Ζητώντας την βοήθεια των συμμάχων τους, οι Κορίνθιοι έλαβαν από τους Μεγαρείς οκτώ πλοία και από τους Κεφαλλήνες τέσσερα. Συνέδραμαν, επίσης, οι Επιδαύριοι με πέντε πλοία, οι Ερμιονείς με ένα, οι Τροιζήνιοι με δύο, οι Λευκάδιοι με 10 και οι Αμβρακιώται με οκτώ. Οι Θηβαίοι και οι Φλειάσιοι προσέφεραν χρήματα, και οι Ηλείοι κενά πλοία καθώς και χρηματική επικουρία. Οι Κορίνθιοι ετοίμασαν 30 πλοία και 3.000 πολεμιστές.
Μικροναυπηγημένη τριήρης με Πεζοναύτες στο κατάστρωμα. (Κατασκευή/ Συλλογή: Ευάγγελος Γρυπιιώτης)
1
2
3
ΙoyΛΙοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 57
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΣΤΑ ΣΥΒΟΤΑ ΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΕ ΤΟ ΥΠΟΒΟΣΚοΝ ΜΙΣΟΣ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΟΛΕΩΝ 1-2-3. Σύγχρονες φωτογραφίες των Συβότων. 4.Αναπαράσταση Κορίνθιου μισθοφόρου, από την εταιρία μοντέλων Εl Viejo Dragon. 1
2
5. Αναπαράσταση Ανακτόριου οπλίτη, από την εταιρία μοντέλων Εl Viejo Dragon.
3
6. Σύγχρονη αναπαράσταση Κεφαλλήνα οπλίτη (Ευγενική χορηγία του Αυστραλιανού συλλόγου ιστορικών μελετών «Αρχαίοι του Σίδνεϊ»). 7. Σύγχρονη αναπαράσταση Σκύθη μισθοφόρου (Ευγενική χορηγία του Γερμανικού συλλόγου ιστορικών μελετών «HETEROI»). 8. Κορινθιακό κράνος του 5ου αι. Π.Χ. Μουσείο της Γλασκώβης. Ευγενική χορηγία Ross H. Cowan 9. Σύγχρονη αναπαράσταση περικνημίδων με επένδυση δέρματος (Ευγενική χορηγία Chris Boatcallie). 10. «Ιλλυρικό» κράνος του 5ου αι. π.Χ. (Μουσείο της Γλασκώβης, ευγενική χορηγία Ross H. Cowan). Δεξιά: Σύγχρονη αναπαράσταση οπλίτη του 5ου αι. π.Χ. Φέρει σπολάδα και το έμβλημα της Ερμιόνης (Αποκατεστημένο από νόμισμα. Ευγενική χορηγία του συλλόγου ιστορικών μελετών «Σπαρτιατικές Μόρες» www.spartasmores.gr).
4
5
Λευκίμνη Οι Κερκυραίοι, θορυβημένοι από τις πολεμικές προετοιμασίες των Κορινθίων, έστειλαν πρεσβευτές στην Κόρινθο απαιτώντας την ανάκληση των ενισχύσεων και την ματαίωση του αποικισμού. Δεχόντουσαν, όμως, να τεθεί το θέμα στη διαιτησία μιας κοινά αποδεκτής τρίτης πόλης, ενώ ταυτόχρονα απειλούσαν έμμεσα ότι στην αντίθετη περίπτωση θα συμμαχούσαν με τους Αθηναίους. Οι Κορίνθιοι ανταπάντησαν ότι για να δεχτούν διαιτησία θα έπρεπε πρώτα να λυθεί η πολιορκία της Επιδάμνου. Οι Κερκυραίοι, όμως,
6
επέμεναν στην αποχώρηση των αποίκων και έτσι οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν. Η Κόρινθος έστειλε κήρυκες στην Κέρκυρα για να κηρύξουν τον πόλεμο και ταυτόχρονα ο στόλος της απέπλευσε. Ο Κορινθιακός στόλος αποτελείτο από 75 πλοία που μετέφεραν 2.000 οπλίτες, Αρχηγοί του στόλου ήσαν οι Αριστεύς, ο Καλλικράτης και ο Τιμάνωρ, ενώ το πεζικό διοικούσαν οι Αρχέτιμος και Ισαρχίδας. Όταν η κορινθιακή δύναμη έφθασε στο Άκτιον, κοντά στο Ανακτόριο στην είσοδο του Αμβρακικού κόλπου, όπου υπήρχε περιώνυμος ναός του Απόλλω-
7
νος, οι Κερκυραίοι απέστειλαν κήρυκα με ένα ταχύπλοο σκάφος, για να τους σταματήσει και συγχρόνως άρχισαν να επιβιβάζονται. Όταν ο κήρυκας επέστρεψε άπρακτος, τα 80 πλοία του Κερκυραϊκού στόλου (τα άλλα 40 που διέθετε επολιόρκουν την Επίδαμνο) εξέπλευσαν προς συνάντηση του εχθρού. Στη ναυμαχία που ακολούθησε κοντά στην τοποθεσία Λευκίμνη, οι Κερκυραίοι νίκησαν κατά κράτος και κατέστρεψαν 15 κορινθιακά πλοία. Τους Κορίνθιους πεζοναύτες τους συνέλαβαν αιχμαλώτους, αλλά εκτέλεσαν όλους τους συμμάχους και τους μισθοφόρους των Κορινθίων,
σε αντίθεση με τα μέχρι τότε έθιμα του πολέμου. Την ιδία ημέρα, ο Κερκυραϊκός στρατός εκπολιόρκισε την Επίδαμνο υποδουλώνοντας του αποίκους και ρίπτοντας τους Κορινθίους στις φυλακές, μέχρις να αποφασιστεί η περαιτέρω τύχη των. Το Αρχαϊκό Ήθος είχε οριστικά πεθάνει. Η εποχή της ασύδοτης ωμότητας άρχιζε. Όταν οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοί τους απεσύρθησαν, οι Κερκυραίοι, κύριοι πλέον του Ιονίου Πελάγους, έπλευσαν στην Λευκάδα, αποικία των Κορινθίων, και εδενδροτόμησαν μέρος της γης. Ακολούθως έκαψαν την Κυλλήνη, επίνειο των Ηλείων, σε αντίποινα για την συνδρομή της στους Κορινθίους. Κατόπιν ελαφυραγώγουν τους συμμάχους των Κορινθίων καθ’ όλη την διάρκεια του καλοκαιριού. Οι Κορίνθιοι, για να βοηθήσουν τους συμμάχους, τους έστειλαν στόλο και στρατό που εγκατέστησε βάσεις στο Άκτιο και το Χειμέριο της Θεσπρωτίας, ώστε να ελέγχουν τις θαλάσσιες οδούς. Οι Κερκυραίοι, από την άλλη μεριά, στρατοπέδευσαν στην Λευκίμνη. Οι επιχειρήσεις αποτελματώθηκαν έως τη χειμερινή αποχώρηση των αντιμαχομένων.
Τα κρόταλα του πολέμου
8 58 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΙoyΛΙοσ 2008
9
10
Οι Κορίνθιοι, κυριευμένοι από λύσσα για την αποτυχία τους να υποτάξουν τους Κερκυραίους, επί δύο ολόκληρα έτη μετά την ναυμαχία ετοίμαζαν ισχυρότατο στόλο και εναυτολόγουν όχι μόνο από την Πελοπόννησο αλλά και την υπόλοιπη Ελλάδα. Χρησιμοποίησαν την οικονομική ευρωστία τους για να βρουν τους καλύτερους πλοηγούς και ερέτες αλλά και μισθοφόρους πεζοναύτες. Οι Κερκυραίοι, βλέποντας την απειλή που ορθωνόταν εναντίον τους, αποφάσισαν να ζητήσουν την συνδρομή των Αθηναίων, γιατί αντιλήφθηκαν ότι δεν τα θα τα έβγαζαν πέρα με τον Κορινθιακό συνασπισμό. Όμως και οι Κορίνθιοι, που ανησυχούσαν μήπως το ισχυρό αθηναϊκό ναυτικό γύρει την πλάστιγγα εναντίον τους, έστειλαν και αυτοί πρέσβεις στην Αθήνα για να ζητήσουν την ουδετερόΙoyΛΙοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 59
Η ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΤΩΝ ΝΑΥΑΓΩΝ ΣΤΑ ΣΥΒΟΤΑ ΠΡΟΜΗΝΥΣΕ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ τητα της πόλης στην διαμάχη. Οι ομιλίες των πρεσβευτών και των δύο πλευρών παρουσιάζονται από τον Θουκυδίδη με ωμό ρεαλισμό, όπου οι Αθηναίοι εκλήθησαν από τους αντιμαχομένους να σκεφτούν τα πλεονεκτήματα της συμμαχίας με τον ένα ή τον άλλο. Στην αρχή οι ωριμότεροι επεκράτησαν, και οι Αθηναίοι σκέπτονταν σοβαρά να παραμείνουν ουδέτεροι. Ο Περικλής, όμως, κατάφερε να παρασύρει τον λαό και στην τελική ψηφοφορία οι Αθηναίοι ψήφισαν υπέρ του να συνδράμουν τους Κερκυραίους. Παρόλα αυτά, δεν εξεστράτευσαν κατά της Κορίνθου, για να μην παραβούν την συνθήκη ειρήνης αλλά έστειλαν στους Κερκυραίους βοήθεια τόση, όση χρειαζόταν για να παραταθεί η σύγκρουση, ώστε και οι δύο ναυτικές δυνάμεις του Ιονίου να εξαντληθούν αλληλομαχόμενες. Εξόπλισαν λοιπόν 10 τριήρεις υπό τρεις στρατηγούς, μεταξύ των οποίων ήταν και ο γιος του Κίμωνος, Λακεδαιμόνιος. Οι διαταγές τους ήταν να μην επιτεθούν κατά των Κορινθίων, εκτός αν αυτοί πλεύσουν εναντίον της Κερκύρας ή άλλης κερκυραϊκής κτίσης. Τότε μόνο τους επιτρεπόταν να εμπλακούν. Σκοπός των διαταγών αυτών ήταν να αποφύγουν την διάρρηξη της Τριακονταετούς Συνθήκης. Οι Κορίνθιοι, αφού προπαρασκευάστηκαν εντατικά, απέπλευσαν κατά της Κερκύρας με 150 πλοία, εκ των οποίων 10 ήσαν των Ηλείων, 12 των Μεγαρέων, 10 των Λευκαδίων, 27 των Αμβρακιωτών και ένα των Ανακτορίων. Κάθε πόλη είχε δικό της στρατηγό και οι Κορίνθιοι είχαν τέσσερις στρατηγούς με τον 60 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΙoyΛΙοσ 2008
Αριστερά: Σύγχρονη αναπαράσταση τοξότη του 5ου αι. π.Χ (Ευγενική χορηγία του συλλόγου ιστορικών μελετών «Σπαρτιατικές Μόρες», www.spartasmores.gr). 1. Κύπελλο από τη Κέρκυρα που παριστά αναχώρηση μαχητή. Η νίκη ζωγραφισμένη στην ασπίδα, ίσως αποτελεί πολεμική προπαγάνδα (Μουσείο του Hildesheim).
1
2. Όστρακα από αττικά αγγεία με παραστάσεις εμβλημάτων. Διακρίνονται το έμβλημα της Δηλιακής Συμμαχίας και η «άγκυρα του Σωφάνους». Μουσείο του Λούβρου (Ευγενική χορηγία Jasper Oorthuys).
2
3. Κύλικας από το μουσείο του Ερμιτάζ στην Αγία Πετρούπολη με παράσταση οπλίτη της φρατρίας των Φιλαϊδών. 4. Κορινθιακό αγγείο από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, που παριστά μια καλή άποψη του εμβλήματος των Κορινθίων πεζοναυτών (Copyright: Σ. Σκαρμίντζος). 5. Αρχαϊκή κεφαλή λέοντος (Αρχαιολογικό Μουσείο Κερκύρας). 6. Κορινθιακό αγγείο με παράσταση πεζοναυτών που χρονολογείται στο 700 π.Χ (ιδιωτική συλλογή). 7. Σύγχρονη αναπαράσταση ασπίδας Κορίνθιου οπλίτη με το έμβλημα του Πήγασου (Ευγενική χορηγία Chris Boatcallie).
3
Απέναντι σελίδα, κάτω: Αέτωμα από το Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας που παριστά τη Γοργώ ανάμεσα στα αχαϊκά λιοντάρια των Φαιάκων. Ο λέων φρουρός αποτελούσε έμβλημα της Κορινθιακής αριστοκρατίας. Η φωτογραφία έχει δημοσιευτεί στη στήλη “Κερκυραϊκό Αρχείο” της εφημερίδας “Ελευθερία” (Ευγενική χορηγία Γιώργος Σ. Ζούμπος).
Ξενοκλείδη του Ευθυκλέους να έχει το γενικό πρόσταγμα. Οι σύμμαχοι των Κορινθίων συγκεντρώθηκαν στην Λευκάδα και αφού έπλευσαν στην απέναντι της Κερκύρας ηπειρωτική ακτή αγκυροβόλησαν στο Χειμέριο της Θεσπρωτίδος, κοντά στις εκβολές του ποταμού Θύαμι (Καλαμά). Εκεί έλαβαν ενισχύσεις από τους Ηπειρώτες, διότι οι κάτοικοι σε αυτόν τον τόπο ήταν παραδοσιακοί φίλοι τους. Οι Κερκυραίοι, μόλις αντελήφθησαν την προσέγγιση του εχθρού, καθέλκυσαν 110 πλοία, υπό τους στρατηγούς Μικιάδη και Ευρυβάτη, και εγκαταστάθηκαν με τον στόλο τους σε μία από τις νήσους στα Σύβοτα. Μαζί με τα Κερκυραϊκά, ήταν και τα 10 Αθηναϊκά πλοία. Το Κερκυραϊκό πεζικό, επικουρούμενο από 1.000 Ζακυνθίους οπλίτες, παρατάχθηκε στο ακρωτήριο Λευκίμνη.
4
5
6
7
Ματωμένα κύματα Οι Κορίνθιοι και οι σύμμαχοί τους, πιστεύοντας ότι λόγω της αριθμητικής τους υπεροΙoyΛΙοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 61
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΚΕΡΚΥΡΑΙΩΝ-ΚΟΡΙΝΘΙΩΝ ΣΤΑ ΣΥΒΟΤΑ ΕΞΕΛΙΧΘΗΚΕ ΣΕ ΦΟΝΙΚΗ ΜΑΧΗ ΠΕΖΟΝΑΥΤΩΝ Σύγχρονη αναπαράσταση Κορίνθιου οπλίτη του 5ου π.Χ. αιώνα. Το κοντό ξιφίδιο δείχνει λακωνικές επιδράσεις (Ευγενική χορηγία του Συλόγγου Ιστορικών μελετών "Σπαρτιατικές Μόρες" www.spartasmores.gr)
1-2, Σύγχρονη αναπαράσταση οπλιτών του 5ου αι. π.Χ. (Ευγενική χορηγία του Αυστραλιανού συλλόγου ιστορικών μελετών «Αρχαίοι του Σίδνεϊ»). 3. Σύγχρονη αναπαράσταση Σκυθών μισθοφόρων (Ευγενική χορηγία της Βρεταννικής Ένωσης Οπλιτών). 4. Σύγχρονη αναπαράσταση μισθοφόρων οπλιτών του 5ου αι. Διακρίνονται τα εμβλήματα της Μαντίνειας, η Χίμαιρα της Σικυώνος και μία παραλλαγή του εμβλήματος του Άργους, που παριστά τους Κάστορα και Πολυδεύκη με μορφή Ίππων (Ευγενική χορηγία του Ισπανικού συλλόγου ιστορικών μελετών «Athena Promachos»).
1
2
3
4
5. Σύγχρονη αναπαράσταση αρχαίου στρατοπέδου. Διακρίνονται τα εμβλήματα των μισθοφόρων και των ιππέων της Κορίνθου (πηγή: αγγεία στο Μουσείο του Λούβρου, Copyright: Σ. Σκαρμίντζος). 6. Σύγχρονη αναπαράσταση Αιτωλών μισθοφόρων ακοντιστών (Ευγενική χορηγία του Ισπανικού συλλόγου ιστορικών μελετών «Athena Promachos»).
χής δεν θα ναυμαχήσουν με τον εχθρό, έλαβαν τροφή τριών ημερών και απέπλευσαν νύκτα με σκοπό να αποβιβαστούν στην Κέρκυρα. Δοκίμασαν όμως δυσάρεστη έκπληξη καθώς τα ξημερώματα, ενώ έπλεαν προς το στόχο τους, είδαν αιφνιδίως τον στόλο των Κερκυραίων να κατευθύνεται αποφασιστικά εναντίον τους. Έτσι, οι δύο στόλοι παρατάχθηκαν για να ναυμαχήσουν. Στο δεξιό των Κερκυραίων ετάχθησαν τα Αθηναϊκά πλοία. Την λοιπή παράταξη σχημάτιζε ο Κερκυραϊκός στόλος, διαιρεμένος σε τρεις μοίρες, εκάστης των οποίων αρχηγός ήταν ένας από τους τρεις Κερκυραίους στρατηγούς. Στην αντίπαλη πλευρά το δεξιό κέρας κατέλαβαν τα πλοία των Μεγαρέων και των Αμβρακιωτών. Στη μέση ήταν οι Λευκάδιοι, οι Ανακτόριοι και οι Ηλείοι ενώ το αριστερό κέρας σχημάτιζαν οι Κορίνθιοι με τα πιο ευκίνητα πλοία τους, αντιμετωπίζοντας τους Αθηναίους και το δεξιό κέρας των Κερκυραίων. Τα ιστία μαζεύτηκαν και τα κρόταλα των κελευστών επιτάχυναν τον ρυθμό των ερετών. Καθώς η απόσταση μειώνονταν άρχισε εκατέρωθεν ο εξακοντισμός βλημάτων. Οι Αθηναίοι και οι Κερκυραίοι επικαλούμενοι την Αθηνά, ενώ οι αντίπαλοί τους τον Ποσειδώνα Εννοσίγαιο, ύψωσαν το σήμα της εφόδου. Για την διεξαγωγή της ναυμαχίας, ο Θουκυδίδης παρατηρεί ότι η θαλάσσια σύγκρουση διεξαγόταν με την απαρχαιωμένη τακτική (δηλαδή την εμβολή), που δεν ακολουθούσε τις εξελίξεις της εποχής του. Επισημαίνει, όμως, ότι οι αντιμαχόμενοι είχαν τα κατα62 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΙoyΛΙοσ 2008
5
6
ΙoyΛΙοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 63
Η ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΤΩΝ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΡΙΝΘΟ-ΚΕΡΚΥΡΑΪΚΗ ΔΙΑΜΑΧΗ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ προτyπο ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ στρώματα γεμάτα πεζοναύτες, πράγμα που επηρέασε την τακτική τους. Κάθε φορά που συμπλέκονταν δύο πλοία διεξαγόταν πεισματώδης αγών, καθώς για να επιβληθούν οι πεζοναύτες κάθε μέλος του αντιπάλου πληρώματος έπρεπε να φονευθεί, να αιχμαλωτιστεί ή να ριφθεί στη θάλασσα. Δεν έγινε καμία απόπειρα διασπάσεως της εχθρικής παρατάξεως, αλλά το θάρρος και η σωματική δύναμις αντικατέστησαν τη ναυτική δεξιότητα. Ως εκ τούτου, παντού επικρατούσε μεγάλος θόρυβος και σύγχυση κατά την ναυμαχία. Τα Αθηναϊκά πλοία, όπου έβλεπαν τους Κερκυραίους πιεζομένους, απειλούσαν εμβολισμό και συγκρατούσαν τον εχθρό, εμποδίζοντας την εκμετάλλευση της αριθμητικής υπεροχής. Δεν εμπλέκονταν, όμως, διότι οι στρατηγοί φοβούνταν να παραβούν τις διαταγές των Αθηναίων. Αυτό ακριβώς εκμεταλλεύτηκαν οι Κερκυραίοι και 20 από τα πλοία τους έτρεψαν σε φυγή το δεξιό κέρας των Κορινθίων, καταδιώκοντας τους μέχρι την ακτή. Αφού τους διεσκόρπισαν, έπλευσαν κατ’ ευθείαν προς το στρατόπεδό τους και αποβιβασθέντες το λεηλάτησαν. Στο αριστερό κέρας, όμως, όπου οι Κερκυραίοι ήταν μόνοι, η υπεροχή των Κορινθίων ήταν φανερή. Στο σημείο αυτό οι Κερκυραίοι μειονεκτούσαν εξ αρχής, διαθέτοντας λιγότερα πλοία. Η κατάσταση όμως επιδεινώθηκε περισσότερο, μόλις τα πλοία του δεξιού κέρατος έφυγαν για να καταδιώξουν τον εχθρό, και έτσι εξέθεσαν το πλευρό της αριστερής πτέρυγας. Οι Αθηναίοι, τότε, βλέποντας τους Κερκυραίους να πιέζονται, τους υποστήριξαν πλέον ανεπιφύλακτα. Αν και απέφευγαν κατ’ αρχάς την επίθεση δια του εμβόλου, τελικά αναγκάστηκαν να το κάνουν για να καλύψουν την φυγή των Κερκυραίων. Η μανία των Κορινθίων κατά των Κερκυραίων ήταν τόση που, αντί να καταδιώξουν τα υποχωρούντα πλοία, περιφέρονταν σαν πεινασμένοι καρχαρίες εν μέσω των ναυαγίων και φόνευαν όσους κολυμπούσαν. Πιθανόν να πρωτοστατούσαν οι μισθοφόροι που ήθελαν να εκδικηθούν την προ διετίας σφαγή των συντρόφων τους από τους Κερκυραίους στην Λευκίμνη. Ήταν τόσα πολλά τα πλοία των δύο αντιμαχομένων και τόσο μεγάλη η έκταση της συμπλοκής, ώστε ήταν δύσκολο να διακρίνει κανείς τον φίλο από τον εχθρό μεταξύ νικητών και ηττημένων. Έτσι, με αυτή την άσκοπη εγκληματική ενέργεια, οι Κορίνθιοι φόνευσαν και πολλούς δικούς τους και φίμωσαν κάθε φιλειρηνική φωνή στην Κέρκυρα. Το Αρχαϊκό Ήθος είχε πλέον βουλιάξει στα ματωμένα κύματα. Αφού κόρεσαν τη μανία τους, οι Κορίνθιοι ετοιμάστηκαν να συνεχίσουν τη μάχη καθώς έβλεπαν στο βάθος τους Κερκυραίους που ανασυντάσσονταν. Ενώ οι αντιμέτωποι στόλοι ετοιμάζονταν για επανάληψη της μάχης, οι Κορίνθιοι άρχισαν αιφνιδίως «ν’ αναΕπάνω: Πήγασος της Κορίνθου. Το έμβλημα καθιερώθηκε από τον Κύψελο με την ανατροπή των Βακχιάδων. (πηγή: αγγεία του Βρετανικού μουσείου) (έρευνα Στέφανος Σκαρμίντζος, εικονογράφηση Χρήστος Γιαννόπουλος) Κάτω: Ασπίδα των Ερμιονέων οπλιτών. Το έμβλημα αποκαθίσταται βάσει νομίσματος. (πηγή: αγγεία του Βρετανικού μουσείου) (έρευνα Στέφανος Σκαρμίντζος, εικονογράφηση Χρήστος Γιαννόπουλος) 64 ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ | ΙoyΛΙοσ 2008
κρούουν πρύμναν», διότι διέκριναν 20 Αθηναϊκά πλοία να έρχονται εναντίον τους. Επρόκειτο για έναν δεύτερο στολίσκο που είχαν στείλει οι Αθηναίοι προς βοήθεια των Κερκυραίων, φοβούμενοι ότι τα 10 πρώτα πλοία ήταν ανεπαρκή. Οι Κορίνθιοι πιστεύοντας ότι τα νέα πλοία ήταν προπομπός ενός μεγάλου Αθηναϊκού στόλου, αποχώρησαν διακόπτοντας κάθε επαφή με τους αντιπάλους τους. Την επομένη ημέρα, όσα Αττικά και Κερκυραϊκά πλοία είχαν απομείνει μάχιμα, έπλευσαν προς τα Σύβοτα για να εξακριβώσουν εάν οι Κορίνθιοι, που ήσαν αγκυροβολημένοι εκεί, είχαν σκοπό να ναυμαχήσουν. Οι Κορίνθιοι, όμως, που φοβούνταν τα ανέπαφα Αθηναϊκά πλοία, δεν επιτίθονταν. Αντίθετα, θέλοντας να διερευνήσουν αν ίσχυε η Τριακονταετής συνθήκη, έστειλαν μία λέμβο με κήρυκες για να μάθουν τις προθέσεις των Αθηναίων. Οι Κερκυραίοι, έξαλλοι για την σφαγή των ναυαγών, κραύγαζαν ζητώντας την θανάτωση των κηρύκων. Οι Αθηναίοι ψυχραιμότεροι, είπαν ότι θα πολεμούσαν μόνο αν οι Κορίνθιοι έπλεαν κατά της Κέρκυρας αλλά δεν θα εμπόδιζαν την επιστροφή τους στα πάτρια εδάφη. Οι Πελοποννήσιοι τότε, αφού έστησαν τρόπαιο εις τον επί της Ηπείρου λιμένα των Συβότων, παρέλαβαν τα λάφυρα και τους αιχμαλώτους τους και άρχισαν τον πλου της επιστροφής. Οι δε Κερκυραίοι, αφού συνέλεξαν τα πτώματα των πεσόντων, καθώς και τους ναυαγούς, που είχαν παρασυρθεί προς τις ακτές τους, έστησαν αντίθετο τρόπαιον σε μίαν από τις νήσους Σύβοτα, θεωρώντας εαυτούς νικητές. Στην επιστροφή, οι Κορίνθιοι κατέλαβαν με εξαπάτηση το Ανακτόριο, που είχαν ως κοινή αποικία με τους Κερκυραίους και εγκατέστησαν φιλικά διακείμενους αποίκους. Τους Κερκυραίους δούλους πώλησαν αλλά τους ελευθέρους τους φυλάκισαν με καλές συνθήκες κράτησης, ελπίζοντας ότι αυτοί, μετά την επιστροφήν τους στην Κέρκυρα, μπορούσαν να επιτύχουν την μεταστροφή της πολιτικής της υπέρ των κορινθιακών συμφερόντων καθώς πολλοί από αυτούς ήταν ευπατρίδες. Οι Κορίνθιοι δεν έπαυσαν να θεωρούν τους Αθηναίους υπεύθυνους για την διάρρηξη της συνθήκης, ενώ σύντομα ο ανταγωνισμός τους με την Αθήνα μεταφέρθηκε στο Βόρειο Αιγαίο, στην Ποτίδαια. Η σκιά του επερχόμενου ολέθρου είχε πια καλύψει όλη την Ελλάδα.
Πηγές • Θουκυδίδης, «Ιστορίαι», Loeb, Κλασσική Βιβλιοθήκη, έκδοση 1914. • Nick Fields, “Ancient Greek War ship 500-322 B.C., ”Osprey New Vanguard 132. • www.naftotopos.gr • http://oldkerkyraphoto.blogspot.com/ • http://bibliokerkyra.blogspot.com Ευχαριστώ τους Γ. Ζούμπο, Γ. Ηλιόπουλο, R. H. Cowan, Chris Boatcallie και τα μέλη του «Ναυτότοπου» για την πολύτιμη βοήθειάτους. Επάνω: Δελφίνι των Κορινθίων Πεζοναυτών. Αποκατάσταση βάσει αγγείου του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. (έρευνα Στέφανος Σκαρμίντζος, εικονογράφηση Χρήστος Γιαννόπουλος) Κάτω: Ο Λέων των Φαιάκων, από αέτωμα της Γοργούς στην Κέρκυρα. Αποκατάσταση βάσει εκθέματος του Αρχαιολογικού Μουσείου. (έρευνα Στέφανος Σκαρμίντζος, εικονογράφηση Χρήστος Γιαννόπουλος) ΙoyΛΙοσ 2008 | ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ 65