VBB 36-2016

Bloemisterij Vakblad voor de

36 71e jaargang 9 september 2016

Flinke scheuren in gunstig imago Ethiopië 8

12 Innovatief

14 Opvallen op

30 Comeback

32 Potorchidee

droogvers-folie voor doorbraak

nieuwe beurs in Warschau

varen langs de seringenakkers

moet een kadootje zijn

JACOB CECIL SMOLENAARS 1960 - 2016

ADVERTEREN IN ONS

THEMANUMMER

GEÏNTEGREERDE GEWASBESCHERMING Aandacht wordt onder meer besteed aan de grondbeginselen van geïntegreerde gewasbescherming en hoe ondernemers daarmee omgaan. Verder komt aan de orde in hoeverre de sector denkt met een systeemaanpak het middelenpakket verder te vergroenen en in de benen te houden.

Editie: nummer 39 Verschijning: 30 september Deadline: 23 september

UW ADVERTENTIE IN DIT THEMANUMMER?

Neem vrijblijvend contact op met Gert-Jan Bloemendal telefoon: 0342-494807, mobiel: 06-13514059 e-mail: g.bloemendal@bdu.nl

Bloemisterij Vakblad voor de

14 Opvallen op een nieuwe beurs in Warschau

Opinie 4 Interview: 'Meeste ontwikkelingen kassen zijn in buitenland' 4 Commentaar: Keerzijde van ondernemingen in Ethiopië blootgelegd 5 Stelling: Iedereen moet cursus Het Nieuwe Telen volgen

Nieuws 6

Een selectie uit het meest recente nieuws

Bedrijf en afzet 8 Ondernemen: Tuinbouwimago Ethiopië loopt deuk op 10 Vragen: Wel of geen huwelijkse voorwaarden?

16 Keniaanse sierteelt houdt de adem in

11 Ondernemen: Vraagstukken mede opgelost door tuinders 12 Ondernemen: Innovatief droogvers-folie klaar voor

doorbraak in bloemen

14 Afzet: Opvallen op een nieuwe beurs in Warschau 16 Afzet: Keniaanse sierteelt houdt de adem in 17 Column: Victor van Dijk, Ecuador

Markt 18 22 Matricaria lijkt op koers naar goed rendement 22 Marktpotentie snijkalanchoë blijft nog lang ongewis 23 Tere snijdahlia overlegt dit jaar weer prima resultaten

30 Veranderd beeld bij seringenakkers

24 Trendy Ananas comosus verovert terrein buiten Ikea 25 Dracaena fragrans doet volop mee in groene mode

Teelt 26 In beeld: Bloemisten tussen de Hypericum 28 Gewasbescherming: Kasgeluiden 30 Teeltbijeenkomst: Varen langs veranderde seringenakkers 32 Orchidee: Potorchidee moet een kadootje zijn 34 Teelttips: pioen, chrysant, gerbera, alstroemeria, freesia 35 Column: Kees van Egmond

32 Potorchidee moet een kadootje zijn

Nieuws 36 Teruglevering WKK-stroom blijft huilen met de pet op

Service 37 Kasgenoot: Nick van der Arend Agenda Voorplaat: Foto: Shutterstock.com

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

3

Opinie Harm Maters, voorzitter Avag:

’Meeste ontwikkelingen kassen zijn in buitenland’

FOTO: JOEF SLEEGERS

De kassenbouw in Nederland maakt een lichte opleving door. Dit jaar wordt de nieuwbouw geschat op 200 tot 220 ha. Dat is een stuk meer dan de 90 ha van de afgelopen jaren. „Maar het is geen opmaat naar een situatie van voor 2008”, verwacht Harm Maters, voorzitter van Avag, de brancheorganisatie van de Nederlandse kassenbouw- en installatiesector.

Joef Sleegers jsleegers@hortipoint.nl

Hoe staat het met de bouw van nieuwe kassen?

Is er een schatting te geven over de nieuwbouw in Nederland?

Hoe staan kassenbouwers en toeleveranciers er financieel voor?

Heeft Avag cijfers over nieuwbouw?

Kan je zeggen dat een tuinder langer met een kas doet, maar de inrichting wel aanpast aan de laatste inzichten?

Commentaar Arie-Frans Middelburg vakredacteur afmiddelburg@hortipoint.nl

Hoe gaat het met de ontwikkelingen in het buitenland?

Keerzijde van ondernemen in Ethiopië

I

n de jonge geschiedenis van de Ethiopische tuinbouw leek het Oost-Afrikaanse land te voldoen aan het ideaalplaatje van ondernemen in het buitenland. Een gunstig klimaat om bloemen te telen, een regering die graag de helpende hand toesteekt, lage productiekosten en arbeidskrachten in overvloed. Enige wanklank was wellicht het monopolie van de overheid op het luchtvervoer van de bloemen.

Daar waar buurland Kenia met name tijdens verkiezingen erg gevaarlijk leek, was er in Ethiopië jarenlang niet zoveel aan de hand. De opstanden tegen enige kwekerijen eind vorig jaar konden nog

afgedaan worden als incidenten. De kwekerijen waren een willekeurig doelwit van mensen die het niet met de regering eens waren. Slechts nu en dan dook afgelopen jaren de term 'landgrabbing' op veelal in verband met het Indische bedrijf Karuturi.

Het kreeg duizenden hectares landbouwgrond in pacht van de Ethiopische overheid en hele dorpen moesten daar voor wijken, luidde de klacht.

Vorige week waren tien kwekerijen slachtoffer van razernij van een deel van de Ethiopische bevolking.

De farms werden in meer of mindere mate beschadigd. Het is niet duidelijk wat de tuinbouw van doen heeft met de ruzie tussen opstandelingen en Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Wilt u uw mening geven? Stuur een brief naar postbus 9324, 2300 PH Leiden of naar bloemisterij@hortipoint.nl.

Reacties moeten maandag voor 9:00 uur binnen zijn.

De redactie kan brieven inkorten of weigeren.

Stelling

Iedereen moet cursus Het Nieuwe Telen volgen Het Nieuwe Telen legt een wetenschappelijke basis onder klimaatbeheersing en processen in de plant. Hoewel het nog niet voor elk gewas is uitontwikkeld, lijkt het in alle teelten perspectief te bieden om de kwaliteit te verbeteren en energie te besparen. Eigenlijk moeten alle tuinders een cursus Het Nieuwe Telen volgen, al is het maar om met collega’s te onderzoeken wat mogelijk is voor de eigen teelt.

Zijn Nederlandse kassenbouwers en installateurs daar nog steeds de top?

Want de buitenlandse concurrentie zit vast niet stil.

Marco Alderden, teler van trekheesters in Aalsmeer

Dus internationaal kunnen Nederlandse kassenbouwers en toeleveranciers nog altijd goed uit de voeten?

„Ik denk dat Het Nieuwe Telen veel nieuwe inzichten verschaft. Wat dat betreft zijn we nog lang niet uitgeleerd over het functioneren van planten en hun omgeving.

Een levenlang leren wordt steeds belangrijker om je bedrijfsvoering te blijven vernieuwen. Al ben ik wel tegen het

verplichten van zo’n soort cursus.

Het gaat naar mijn mening om de intrinsieke motivatie die nodig is bij het vergaren van nieuwe kennis. Doe je dit excentriek gemotiveerd, dan gaan we niet de creativiteit en nieuwe inzichten ontdekken die we hard nodig hebben.

Wakkert deze cursus de honger naar meer nieuwe kennis aan, dan zijn we met zijn allen wel goed bezig.”

Chris Doelman, anjerteler in Hoek van Holland „Er zijn genoeg zaken die de ondernemer kan volgen, zoals arbeid, teelt, organisatie, afzet.

En vergeet vooral niet gewasbescherming. Zo zijn er een stuk of tien kernpunten op een bedrijf. Elke kweker moet daarin zijn eigen afweging maken. We gebruiken op dit moment ongeveer 17 m3 aardgas per m2. Vroeger was dat 45 m3, dus er is

al een flinke winst geboekt. Ik denk dat we nog een kuub of drie omlaag kunnen. Terwijl we toch niet echt een koude teelt hebben. We volgen Het Nieuwe Telen vanaf de zijlijn, maar daar ligt niet onze focus. Voor ons is het een hele klus om de gewasbescherming uit te voeren zonder chemische middelen. Als je de insecten niet meer de baas kunt, dan heb je aan die drie kuub gas die je uitspaart ook niets meer.”

blootgelegd Roland Duyvesteijn, strelitziateler in Zevenhuizen regering. Als ik de Nederlandse overheid moet geloven dan vestigen de bedrijven zich in heel goed overleg met de bevolking in Ethiopië. Telers beamen dit.

Toch duikt hier en daar wederom het woord 'landjepik' op. De agrarische sector groeit in Ethiopië en hier en daar voelen inwoners zich daar slachtoffer van. Ze raken land kwijt. Of de tuinbouw zich hier nu schuldig aan maakt of niet, ze krijgt het wel keihard voor de kiezen. Dat is vorige week gebleken. De Ethiopische sierteelt liep een flinke deuk op. De keerzijde van ondernemen in Ethiopië werd blootgelegd.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

„Ons bedrijf heeft ook aan een aantal kennisbijeenkomsten van Het Nieuwe Telen deelgenomen.

Energiezuiniger telen en tegelijkertijd een optimale productie behalen, is zelfs in bestaande kassen te realiseren zonder al te ingrijpende investeringen. In het verlengde

hiervan heeft ons bedrijf op kleine schaal een warmtecollector geïnstalleerd om met behulp van zonnewarmte, warm water te produceren. Hierin zijn zonder meer nog veel verbeterpunten noodzakelijk. Het zijn echter allemaal kleine puzzelstukjes, die ons uiteindelijk dichterbij de oplossing van energieneutraal telen moeten brengen.”

5

Nieuws Lees meer op de website Op deze pagina’s vindt u een selectie uit het nieuws.

Een uitgebreide versie van deze berichten maar ook ander nieuws vindt u op www.vakbladvoordebloemisterij.nl.

n SGP stelt Kamervragen over kwekerijen in Ethiopië Tweede Kamerlid Dijkgraaf (SGP) heeft schriftelijke vragen gesteld aan minister Ploumen (Buitenlandse Handel) over de vernieling van de kwekerij van Esmeralda Farms in Ethiopië. De SGP’er wil onder meeals Esmeralda Farms.

Meer over Ethiopië op pagina 8 en 9

n Nieuw gebruiksvoorschrift voor groeiregulator CeCeCe De groeiregulator CeCeCe blijft via een gewasbehandeling toegestaan voor groeiremming en bloeibevordering in bloemisterijgewassen. Het nieuwe wettelijke gebruiksvoorschrift (WG) verschilt wel sterk per bedekte of onbedekte teelt en per grondgebonden of niet-grondgebonden teelt. In de onbedekte teelt van bloemisterijgewassen mag het middel onder strikte voorwaarden twee keer per twaalf maanden worden toegepast van maart tot en met april. In de bedekte teelt van bloemisterijgewassen mag CeCeCe in niet-grondgebonden teelten zes keer per teeltcyclus of 26 keer per twaalf maanden worden toegepast. In bedekte, grondgebonden teelten twee keer per twaalf maanden.

n Stigas vernieuwt risicoinventarisatie en-evaluatie Stigas heeft de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) voor onder meer de glastuinbouw vernieuwd. Resultaat is een digitaal systeem dat volgens Stigas eenvoudig en toegankelijk is en telers motiveert en aanzet tot actie en verbetering.

n De Vakbloemist brengt teler in contact met bloemist Bloemistenplatform De Vakbloemist biedt kwekers, veredelaars en leveranciers sinds deze week de mogelijkheid contacten te leggen met bloemisten/designers. Via het concept ’Samen Groeien’ gaan kweker en bloemist samen social media inzetten om bloemen te promoten bij consumenten. Bedoeling is kwekers, veredelaars en leveranciers dichterbij de bloemistengemeenschap te brengen, hierdoor meer bewustzijn rondom hun merk en product te creëren, hen meer inzicht te geven in beschikbare bloemsoorten en variëteiten naar de vakhandel en waardevolle feedback te bieden.

6

Langere hypericumtakken te verwerken Bij kwekerij De Weyde in het Groningse Vlagtwedde is de oogst van hypericum nu twee weken onderweg.

Over de kwaliteit klaagt eigenaar Harm Verweij niet, op wat plukwerk in de White Fall na. Ze zijn vooral goed van lengte, zelfs bij een ras als Magical Indian Fall.

De snijheesterkweker sorteert lengtes van 45 tot 70 cm. „Vanaf het begin van het seizoen wordt er goed betaald voor de langere lengtes.

De laatste dagen trekt de prijs van de kortere lengtes ook iets aan”, vertelt Verweij. Meevaller dit seizoen is tevens de geringe last van roest. Alleen een klein hoekje met Magical Green Fall heeft er last van. Een niet al te grote ramp, aangezien dit ras op de kwekerij van 4 ha van Verweij uit het assortiment verdwijnt.

n BBH start Lievelingsbloemcampagne BBH start deze maand zijn Lievelingsbloemcampagne in Duitsland en Frankrijk. Van 15 september tot en met 14 oktober zijn er tal van uitingen te zien op YouTube, Facebook en Twitter, maar ook via advertenties in tijdschriften en in het straatbeeld. In Nederland en het Verenigd Koninkrijk start de campagne op 11 oktober. Hoe die eruit gaat zien, wordt later bekend gemaakt.

n Boeket-app en ‘gezonde plant’ winnen Hackathon Een app die je er op belangrijke dagen aan herinnert dat je iemand een bloemetje moet geven en een slimme kantoorplant die laat zien hoe gezond een medewerker zich voelt.

Dat zijn de uitvindingen in respectievelijk de categorieën Sierteelt en Gezondheid die op 2 en 3 september in de prijzen vielen tijdens de Hackathon van Den Haag, georganiseerd door de Kamer van Koophandel.

n ’Kleurrijke Verhalen Dagen’ van Plantion weer van start Van 21 september tot 1 oktober houdt Plantion zijn ’Kleurijke Verhalen Dagen’. Consumenten die dan voor minimaal € 20 besteden bij de

bloemist, krijgen een boeket cadeau. De gratis boeketten zijn samengesteld uit vijftien soorten bloemen, verwijzend naar filmpjes op kleurrijkeverhalen.nl. Vorig jaar bleek 9% van de doelgroep, vrouwen van 25 tot 60 jaar, dankzij de actie naar de bloemist te zijn gegaan.

n Broeiers in kop NoordHolland krijgen meer ruimte Tulpenbroeiers in de Kop van Noord-Holland krijgen meer ruimte voor uitbreiding. De provincie wil vaker ontheffingen gaan verlenen voor uitbreidingen groter dan 2 ha, zo meldt het Noordhollands Dagblad. Boven de lijn AlkmaarHoorn geldt nu nog grotendeels een maximaal bouwblok van 2 ha, een limiet die uit 2011 stamt. Door de toenemende schaalvergroting onder bollenbroeiers wordt die grens volgens de krant echter steeds vaker door telers als beperking ervaren.

n CBS-enquête gewasbescherming voortaan verplicht Behalve deelname aan de jaarlijkse Landbouwtelling van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) zijn boeren en tuinders voortaan ook verplicht mee te doen aan vijf andere CBSenquêtes. Voor de sierteelt gaat het daarbij om het onderzoek over het gebruik van gewasbeVakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

FOTO: KOOS VAN DER SPEK

Gelezen op Twitter VDE Plant (@ GreenplantsVDE)  Financieringsproblemen door noodweer juni blijven uit Tuinbouwondernemers die zijn gedupeerd door het noodweer op 23 juni kampen nog niet met acute financieringsproblemen. Dat melden banken, zo staat in de tweede rapportage van de landelijke werkgroep die zich buigt over de gevolgen van de water- en hagelschade in Zuidoost-Nederland. Dat er nog geen acute financieringsproblemen zijn komt volgens de banken doordat telers uitstel van aflossing op leningen hebben gekregen tot eind september.

Siem Munster (@SiemMunster)

Piet Vijverberg (@PietVijverberg)

 Steeds minder Fransen geven kamerplant cadeau De kamerplant als cadeau is op zijn retour in Frankrijk. Van alle Fransen gaf vorig jaar 29% wel eens een kamerplant cadeau, blijkt uit onderzoek van FloraHolland. Dat is minder dan vijf jaar terug, toen 32% van de Fransen aangaf dat wel eens te doen.

 LTO Glaskracht verhuisd van Bleiswijk naar Zoetermeer schermingsmiddelen, een enquête die elke vier jaar wordt afgenomen via een steekproef onder tuinders.

 Hoogleraar Rotmans: ’Gas is geen transitiebrandstof’ Het idee dat gas de komende veertig tot vijftig jaar een transitiebrandstof is in de omschakeling naar duurzame energie, is achterhaald. Al schakelt de hele wereld over van kolen op gas, dan leidt dat nauwelijks tot klimaatverbetering. Dat geldt niet alleen voor aardgas, maar ook voor LNG. Biogas en groen gas kunnen op nationale schaal geen vervanging zijn van aardgas. Dat stelde professor Rotmans, hoogleraar Transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, vorige week in een opiniestuk in het Financieele Dagblad.

 Van Dam niet herkiesbaar Staatssecretaris Van Dam (EZ), die de land- en tuinbouw in zijn portefeuille heeft, is geen kandidaat voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Dat zei de 38-jarige PvdA-bewindsman op 3 september in een interview met het AD. Mocht zijn partij in de regering komen, dan wil hij volgens de krant wel graag terugkomen in het kabinet.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

LTO Glaskracht Nederland heeft zijn kantoor op 1 september verhuisd van Bleiswijk naar Zoetermeer. De belangenorganisatie heeft daar zijn intrek genomen in het Hortiversum, het kantoorpand van het voormalige Productschap Tuinbouw dat begin 2015 werd opgeheven.

 Container Centralen betreurt kritiek op nieuwe CC-plaat Container Centralen betreurt de negatieve kritiek die Stichting Sierteelt Logistiek vorige week uitte op de kwaliteit van de nieuwe CCplaten. De bewering van de stichting dat er veel nadelen kleven aan de nieuwe platen, zitten volgens Container Centralen vol feitelijke onjuistheden en bevatten verouderde informatie.

Bisselingkaat (@bisbb)

Niels Jonker Flowers (@jonkerflowers)

Discussie op LinkedIn Poolse medewerker vaker vast aannemen

 Eigenrisicoperiode Calamiteiten mag langer De agrarische sectoren mogen de eigenrisicoperiode in de Calamiteitenregeling van cao’s langer maken dan de standaard twee weken waar minister Asscher (SZW) nu vanuit gaat.

Dat heeft de bewindsman onlangs besloten. In het verleden hanteerden agrarische sectoren een periode van zes weken. In de Calamiteitenregeling zijn de regelingen Onwerkbaar Weer en Werktijdverkorting samengevoegd.

7

Tuinbouwimago Ethiopië loopt „Kenya is more Wild West than Ethiopia”, tekende het persbureau Bloomberg 24 augustus bij een teler in Ethiopië op. Onlusten eind 2015 waren de aanleiding voor de reportage. Nog geen week na de publicatie van Bloomberg was het weer raak. Tien tuinbouwbedrijven rond de stad Bahir Dar kregen te maken met bevolkingsgroepen die het oneens zijn met de regering. Esmeralda Farms werd veruit het zwaarst getroffen. Een investering van 10 miljoen ging letterlijk in rook op. Het bedrijf stopt.

Zwaarst getroffen

Hans Neefjes hneefjes@hortipoint.nl

O

Achtergrond

Ethiopië werd snel belangrijk in bloemen Rond de eeuwwisseling begon de bloemensector in Ethiopië. Grofweg ging het in 2015 om 90 bloemenbedrijven op zo'n 1.500 ha. Roos is het belangrijkste gewas (80% aandeel), met daarnaast anjer, hypericum, gips en diverse zomerbloemen.

Hoogstens 1% van de productie is voor de lokale markt; Ethiopië is nu na Kenia de grootste bloemenexporteur van Afrika.

Royal FloraHolland becijferde dat Ethiopië

8

in 2015 voor $153 miljoen aan rozen exporteerde en het gros (88%) ging richting Nederland. Buurland Kenia, exporteerde in 2015 voor $540 miljoen aan rozen. Ethiopië telde in 2014 116 tuinbouwbedrijven, daarvan zijn er 61 van buitenlandse investeerders, 41 zijn eigendom van lokale zakenlui en 9 bedrijven zijn een joint venture. In totaal zijn er 130 Nederlandse bedrijven actief in Ethiopië in diverse sectoren.

Geweld

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

FOTO: ARIE FRANS MIDDELBURG

deuk op

De opbouw van tuinbouwbedrijven in EthiopĂŻe ging jarenlang voorspoedig. Politieke onrust in het land en vernielingen brengen daar nu verandering in.

Vragen Afzet

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

9

Vragen Heeft u een vraag? Mail deze naar Peter van Leth, pvanleth@hortipoint.nl

Wel of geen huwelijkse voorwaarden?

Ik heb begrepen dat de regels rond de wettelijke gemeenschap van goederen bij een huwelijk wijzigen.

Hoe je dan niet meer op huwelijkse voorwaarden te trouwen als je als ondernemer wilt voorkomen dat bij echtscheiding de onderneming moet worden verdeeld?

I

ILLUSTRATIE: PETER MOORMAN

Toch huwelijkse voorwaarden?

De onderneming

mr. ing. J.A.J. (Jeroen) Hendriks, Vogelaar Bosch Spijer advocaten, 0174-444888, hendriks@vbsadvocaten.nl

10

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

LTO-verkiezingsmanifest ’De Nederlandse land- en tuinbouw Dichtbij’

Maatschappelijke vraagstukken mede opgelost door tuinders

FOTO: PETER VAN LETH

Over ruim een halfjaar worden de verkiezingen gehouden voor de Tweede Kamer.

Met het oog daarop heeft LTO Nederland op 9 september een verkiezingsmanifest gelanceerd met als titel ‘De Nederlandse land en tuinbouw Dichtbij’.

Peter van Leth pvanleth@hortipoint.nl

Een van de manifestpunten: maatwerk in wet- en regelgeving voor vaste en flexibele arbeid is noodzakelijk om in de arbeidsbehoefte te kunnen voorzien.

I

n

Duurzame wereld n

De economische motor n

Gezond voedsel, veilige omgeving

Mooi en vitaal Nederland

n

n

Beter met minder n

Mening ’Belangen glastuinbouw goed verwoord’ „Naar de politiek is het goed om als land- en tuinbouw gezamenlijk op te Nico van Ruiten trekken. Overeenkomsten genoeg. Alle deelsectoren zijn exportgericht, toonaangevend en innovatief. In het LTO verkiezingsmanifest zijn belangen van de glastuinbouw goed verwoord”, meent Nico van Ruiten, voorzitter LTO Glaskracht Nederland.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

En dan doelt hij met stip op de ruimte voo„r en ondersteuning van een duurzame bedrijfsvoering met name betreffende het gewasbeschermingsmiddelen- en energiebeleid. Van Ruiten hecht ook veel waarde aan bijspringen van de overheid op diverse terreinen als boeren en tuinders daar zelf financieel aan bijdragen. En hij ziet een overheidsrol weggelegd bij de zogenoemde Groene Agenda.

n

n

11

Innovatief droogvers-folie kla Bloemen in slaap sussen zodat de levenscyclus even stil blijft staan.

Het lijkt het ei van Columbus. De kiosk op het station kan amaryllis langer in topconditie verkopen. De online bloemist wint er kwaliteit mee.

En kwekers kunnen bloemen zelf naar consumenten in Jakarta versturen. Met de technologie rond het droogvers-folie FreshFlex willen de makers de wereld veroveren.

Astrid Zoumpoulis-Verbraeken bloemisterij@hortipoint.nl

S

FOTO: PERFOTEC

Het ideale zuurstofpercentage

Dampdoorlatend, wel wat troebel

Met de respiratiemeter wordt de ademhaling van de bloemen gemeten. Dus hoeveel zuurstof ze verbruiken en CO2 ze uitstoten.

12

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

FOTO: PERFOTEC

aar voor doorbraak in bloemen Ook voor zeecontainers

Valideren Dave van Stijn, eigenaar van online bloemist Bloompost, heeft de AMAP (Active Modified Air Packaging) verpakkingstechnologie van Perfotec doorontwikkeld voor de bloemenbranche.

Bloemen zijn nu maximaal vijf dagen droog houdbaar zijn zonder kwaliteitsverlies.

Copyshop-concept Gemengde boeketten nog lastig

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

13

Opvallen op een nieuwe beurs in Warschau Van 1 tot en met 3 september vond in Warschau Flower Expo Poland plaats.

Zeventig bedrijven uit dertien landen probeerden via de internationale bloemen- en plantenbeurs een plek te veroveren op de groeiende Poolse markt.

Arie-Frans Middelburg afmiddelburg@hortipoint.nl

Kijk voor meer foto’s op:

www.vakbladvoordebloemisterij.nl

Gerberajurk als fotomoment

Een van de bezoekers van de eerste editie van Flower Expo Poland was Ron van Dartel, de Nederlandse ambassadeur in Polen. Hij deed onder meer de stand van Maikel Loots van Forever&Ever aan. De ambassade in Polen is blij met de beurs en heeft geholpen waar ze kon, vertelde landbouwraad Martijn Homan. Er waren in Polen nog geen evenementen waarbij bloemisten, handelaren en kwekers elkaar kunnen treffen. Een beurs als Flowers Expo Poland kan de handel vanuit Nederland naar Polen bevorderen. Organisator Bureausierteelt.nl zocht bewust de samenwerking met Green is Life, een boomkwekerijbeurs die voor de 24ste keer plaatsvond. De nieuwe beurs kon zo op de bestaande meeliften. De ambassade speelde een masserende rol bij de totstandkoming van de samenwerking, zei Homan.

Beide beurzen vonden tegelijkertijd in hetzelfde beursgebouw plaats.

Voor de Nederlandse gerbera valt er in Polen nog wel wat markt te winnen. Polen kent traditioneel veel eigen productie van gerbera. Naar verluidt dateert het gros van de productiebedrijven uit de jaren tachtig van de vorige eeuw.

Opvolging ontbreekt in veel gevallen en wie weet kunnen in de toekomst meer Nederlandse gerbera's naar Polen worden geëxporteerd. Gerbera was in ieder geval prominent op de beursvloer vertegenwoordigd. Koolhaas Flowers had een stand en de stand van OZ was rijkelijk gedecoreerd met gerbera.

Meest opvallend echter waren de twee dames die om beurten met een gerberajurk over de beursvloer wandelden. De creatie was gesponsord door de ambassade en ingevuld door promotiecollectief Coloured by Gerbera. Het moest het fotomomentje van de beurs opleveren. De dag voor de beurs paradeerden de dames in een groot winkelcentrum.

FOTO'S ARIE-FRANS MIDDELBURG

Hoog bezoek

Xwish®!, concurrent voor kerstster Amigo Plant introduceerde in Warschau Xwish®!, een nieuw product voor de Kerst. Het concept is bedacht door directeur Gerard van Langen. Volgens verkoper Jacco Huibers ligt er bij Amigo een ordner met ideeën op de plank. Xwish®! is de opvolger van Glowing Star in the Dark dat goed loopt, aldus Huibers. Xwish®! betreft een gouden, zilveren of rode kerstbal met platte onderkant en een gat in de bovenkant met daarin een echeveria. Het geheel is verpakt in een box. Op het model van de kerstbal is bescherming aangevraagd. Huibers heeft er heel hoge verwachtingen van. Het cadeauartikel dient de strijd aan te gaan met de poinsettia. Amigo staat op veel beurzen, omdat de exporteurs niet altijd de tijd hebben het verhaal te vertellen, aldus Huibers.

14

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

'Meer dan logistiek dienstverlener'

Kunstbloemen op voetstuk Het aandeel van kunstbloemen 'made in China' is in Polen nog steeds hoog. Ook op Flowers Expo Poland ontbraken ze niet. RM Flowers van Robert Sliwinscy toonde een uitgebreide collectie.

Veel van de kunstbloemen eindigen op graven onder andere voor Allerheiligen. De nepbloemen zijn - doordat ze langer meegaan dan echte bloemen - relatief goedkoop. Bovendien behoeven ze geen onderhoud. Sliwinscy is niet bang voor een verbod van plastic of zijden bloemen of planten op begraafplaatsen om milieutechnische redenen. „Kunstbloemen op graven zijn een lange traditie in Polen, ze zitten diep in de hoofden van de Polen geworteld.” De laatste jaren is er een nieuw afzetsegment, vertelde Sliwinscy. De jongeren kopen kunstbloemen om hun huizen te decoreren. RM Flowers zit in het hogere segment en verkoopt het meest in het buitenland: Estland, Litouwen, Rusland, Oekraïne, Tsjechië, Slovenië, Roemenië en West-Europa.

Poolse groothandelaren kopen allemaal in via kopen op afstand (koa) en daardoor is de rol van de exporteurs op Polen gereduceerd tot logistiek dienstverlener. OZ Export wilde in Warschau aan de hand van een veilingklok laten zien dat ze meer kan zijn dan een logistiek dienstverlener, aldus Onno Piet. Dat het bedrijf bijvoorbeeld een webshop heeft en dat ze ook rechtstreeks bij kwekers inkoopt.

Ook Van Duyvenvoorde, een belangrijke speler op de Poolse markt, stond op Flower Expo Poland, net als Van Dijk Flora Barendsen.

Kees van Rijn van Bart Kwiaty, dat de logistiek in Polen verzorgt voor Van Duyvenvoorde, ziet de Poolse markt langzaam ontwikkelen. Het aandeel van de retail is bijvoorbeeld groter geworden, de kwaliteit van de Poolse productie wordt beter en het sortiment verschuift.

Voet aan de grond in Polen Onder de exposanten Wuthichai Pipatmanomai van orchideeënproducent Sun International Flower uit Thailand. Sun International exporteert bloemen, planten en flesjes met weefselkweekmateriaal met het vliegtuig naar talloze landen. Pipatmanomai noemde Korea, China, India, Egypte en het Midden Oosten. Ook is er export naar Nederland en Tsjechië. Probleem waar het bedrijf tegen aanloopt is dat Thailand geen 'general scheme of preferences' (gsp) meer heeft met Europa. Vanwege de politieke problemen in Thailand moet er over de export naar Europa importbelasting worden betaald. Wuthichai hoopte met zijn aanwezigheid in Polen in Oost-Europa voet aan de grond te krijgen. Dat kan ook via Amsterdam wat hem betreft.

Omdat de bloemen speciaal verpakt en in een buisje met voedsel worden vervoerd, kunnen ze tien dagen transport overleven.

'80% weer van de partij' Tijdens de beurs vonden naast seminars, demonstraties van bloemisten plaats. Arrangeurs Tomasz Max Kuczyński, Johan Martens, Kinga Czekajewska, Jagoda Glowinska, Iza Tkaczyk en Laura Belabrovik waren aan het werk gezet. De bloemen die ze verwerkten, werden gesponsord door zes teeltbedrijven. Francine van Wijk van BureauSierteelt.nl toonde zich uitermate tevreden na afloop van de beurs. „Dat baseer ik op de reacties van de deelnemers. Iedereen vond het voor een eerste beurs perfect. De sfeer was goed, het zag er goed uit en de beurs was groot genoeg. We schatten dat 80% van de exposanten volgend jaar weer van de partij is.”

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

15

Tekenen de Oost-Afrikaanse leiders de EPA met de EU?

Keniaanse sierteelt houdt de Om de Economic Partnership Agreement met de Europese Unie in werking te laten treden, moeten de Afrikaanse staatshoofden voor 1 oktober het verdrag ondertekenen. Tekenen ze niet, dan gaan de tarieven over de export naar de EU omhoog. „Dit betekent het einde van de sierteelt in Kenia”, verwacht Jane Ngige, directeur van de Kenya Flower Council.

Eva de Vries bloemisterij@hortipoint.nl

B Tanzania spelbreker

FOTO: EVA DE VRIES

‘Hogere exporttarieven betekenen een ramp voor ons’

Jane Ngige, Kenyan Flower Council: „Ik wil gewoon dat de EPA wordt ondertekend, zodat we de sector verder kunnen ontwikkelen.”

16

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Column Victor van Dijk vvandijk@fleurametz.com

adem in

Ecuador

Risico

Ramp

‘Het is een schande dat de top niet heeft plaatsgevonden’

Toegang

In het kort n Kenia heeft baat bij een Economic Partnership Agreement (EPA) met de EU De EPA moet voor 1 oktober zijn ondertekend. Gebeurt dat niet dan moeten over Keniaanse bloemen die naar de EU geëxporteerd belasting worden betaald. Wordt de EPA niet ondertekend, dan is dat een grote klap voor Keniaanse kwekers.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Dozen jungle ’Ga je mee naar de veiling?’ Als zesjarig jochie kwam ik er al met m'n vader. Prachtig vond ik dat! Elke woensdag- en zondagmiddag met de groene bestelbus de chrysanten wegbrengen. Terwijl m'n pa de dozen uitlaadde, mocht ik natuurlijk de etiketten stempelen en nieten: '80x Regal Westland'.

Goh, wat een jeugdsentiment.

Alleen de bovenste rijen, die waren altijd knap lastig. Dan moest je eerst de kar in klimmen om er goed bij te komen. Zelfs de beladingsgraad staat me nog bij: 24 dozen per kar en 48 per busje. Zo brachten we precies twee karren per rit en pastte er geen doos meer bij!

Nu, ruim dertig jaar later en een continent verderop, is het optimaal beladen en het benutten van vrachtruimtes nog net zo actueel als toen. Alleen draait het bij luchtvracht niet louter om het volume van de dozen als bij grondtransport, maar ook om het gewicht ervan.

De relatie tussen beiden wordt uitgedrukt in het volumegewicht (in kg). Deze is eenvoudig te berekenen door de formule: lengte x breedte x hoogte (in centimeters) / 6000.

Weet je daarnaast het luchtvrachttarief per kg, dan kan je heel simpel de luchtvrachtkosten per doos berekenen.

Enig nadeel: in Ecuador of Colombia bestaat er helaas niet zoiets als een standaard doosmaat voor de bloemen. Om maar te zwijgen over een vast aantal takken per doos. Hier is het ieder voor zich en kiest iedere tuin zijn eigen manier. Dat maakt de berekening van je kostprijs dan ook iedere keer lastig.

Een eenvoudig voorbeeldje met rozen: een kweker heeft tussen de drie en vijf verschillende doosmaten, van klein en schattig tot maatje doodskist. Maar zijn buurman gebruikt weer net even andere dozen, waardoor je zo in een jungle van tientallen verschillende doosafmetingen terecht komt.

Probeer daar bovendien maar eens een fatsoenlijke vliegtuigpallet van op te bouwen.

Dat is puzzelwerk voor gevorderden!

In het verleden is er door de overkoepelende branche-organisaties wel eens getracht tot standaardisatie van doosmaten te komen, maar dat is tot op heden nog altijd mislukt.

Zo zie je maar weer, die VBN-verpakkingsstandaarden zijn al met al zo gek nog niet bedacht.

17

Veilingcijfers

Hogere prijzen in augustus De prijzen van snijbloemen, kamerplanten en tuinplanten waren in augustus hoger dan vorig jaar.

Mede dankzij dat er dit jaar twee veildagen meer waren was ook het aantal verkochte stuks hoger.

D Top 15 Snijbloemen

Omzet

Stuks verkocht

Prijs

Prijs 2016

Rosa 20,9% -1,3% 22,6% 0,22 Chrysanthemum Ind Grp TR 25,7% 5,8% 18,9% 0,20 Lilium 7,5% 5,6% 1,9% 0,39 Gerbera 9,6% 14,9% -4,6% 0,11 Hydrangea 29,1% 7,7% 19,8% 1,11 Eustoma russellianum 29,8% 16,3% 11,7% 0,38 Chrysanthemum Ind Grp GE 15,9% 4,5% 10,9% 0,29 Helianthus 22,8% 2,1% 20,3% 0,28 Gladiolus 19,8% 15,4% 3,9% 0,16 Freesia 22,9% 8,5% 13,2% 0,17 Alstroemeria 9,7% 17,5% -6,6% 0,16 Gypsophila 53,0% -0,2% 53,4% 0,40 Dianthus 19,2% 15,1% 3,6% 0,18 Zantedeschia 10,6% -8,2% 20,5% 0,34 Hypericum 34,9% 5,1% 28,3% 0,18 Totaal 20,4% 5,6% 14,0% 0,22

Top 15 Kamerplanten

Omzet

Stuks verkocht

Phalaenopsis 9,1% 10,4% Chrysanthemum 8,2% -0,2% Kalanchoe 18,7% 4,8% Rosa 14,9% 6,5% Bromelia 18,5% 20,2% Anthurium 14,2% 9,8% Ficus 17,3% -2,1% Overig kamerplanten 25,8% 15,2% Dracaena 10,7% 13,9% Arrangementen 34,5% 45,8% Zantedeschia 64,6% 76,5% Cyclamen 13,6% -9,8% Spathiphyllum 9,5% 7,6% Dendrobium 40,1% 23,8% Begonia 27,7% 27,5% Totaal 15,4% 9,5%

Top 15 Tuinplanten Hydrangea Hebe Calluna Platycodon Lavandula Overig vaste planten Buxus Overig perkplanten Chrysanthemum Overig bomen/heesters/klp Cyclamen Anemone Calocephalus Gentiana Festuca Totaal

18

Omzet

Stuks verkocht

11,1% -4,4% 22,9% 3,1% 19,6% 17,5% -5,1% -5,4% 27,7% 33,4% 0,0% -10,0% -4,3% -5,7% -0,6% -12,7% 53,0% 17,7% 12,8% 21,5% -2,9% -20,0% 23,5% 13,4% 25,8% 1,0% -9,8% -16,5% 56,4% 46,7% 14,9% 3,8%

Prijs

P

Prijs 2016

-1,2% 3,54 8,4% 1,02 13,3% 0,80 7,9% 1,24 -1,5% 2,02 4,0% 3,12 19,9% 3,30 9,2% 1,66 -2,8% 1,83 -7,8% 3,15 -6,7% 2,07 26,1% 0,93 1,7% 1,19 13,2% 3,96 0,2% 1,17 5,4% 1,72

Prijs

Kamerplanten

Tuinplanten

Prijs 2016

16,2% 4,12 19,2% 1,81 1,8% 0,58 0,3% 0,67 -4,2% 1,14 11,1% 1,01 1,5% 2,39 13,8% 0,82 30,0% 0,82 -7,1% 2,03 21,4% 0,69 8,9% 2,75 24,6% 0,57 8,0% 1,45 6,6% 1,51 10,7% 1,16

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Markt Klok prijsbeelden Snijbloemen

Groene planten

Bloeiende planten

Snijbloemen gingen in week 35 voor gemiddeld € 0,24 van de hand, een stijging van € 0,03 ten opzichte van vorig jaar. De aanvoer lag 13,5% onder het niveau van vorig jaar.

Ook van groene planten zijn minder stuks voor de klok aangevoerd (-17,3%). Dit had een positief effect op de prijsvorming. De prijs steeg van € 1,24 naar € 1,33.

De prijs van bloeiende planten was met € 1,25 ongeveer gelijk aan vorig jaar. De aanvoer was vorige week iets lager. Er kwamen 4,4% minder bloeiende planten voor de klok.

De week van de redacteur

BRON: ROYAL FLORAHOLLAND

Arie-Frans Middelburg:

'Er valt voor Nederland nog veel te winnen in Polen'

FOTO: PAUL RAS

Bedrijf: Vakblad voor de Bloemisterij Week: 35

Maandag „Dagje kantoor. In de redactievergadering worden de laatste puntjes op de 'i' gezet voor het Vakblad van week 35. Houd me verder bezig met verhaal over Florall, beurs in het Belgische Gent. Wil vandaag alles afronden. Morgen wacht Polen.”

Dinsdag „4:00 uur gaat de wekker voor een marktbezoek aan Warschau. De economie van het Oost-Europese land groeit en er gaan steeds meer bloemen en planten vanuit Nederland die kant op. Alle reden om er eens een kijkje te gaan nemen. Om 9:00 uur landen we - een groep van dertien kwekers en organisator Paul Ras - in Warschau. De hele dag in touw langs een groothandelsmarkt (Old Flower Market), cash and carry's, een weefselkweeklab, conceptstore en een tuincentrum. Sommige zijn weinig veranderd, sinds ik ze acht jaar geleden bezocht. Andere zijn nieuw.”

Woensdag „Weer op pad langs supermarkten, groothandelsmarkt Bronisze, een groothandelaar, een kweker en een bloemist. Bronisze is de grootste groothandelsmarkt in Oost en Centraal Europa wordt ons voorgehouden door een communicatiemedewerker. De bloemen- en plantenverkoop lijkt Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

een beetje de beste tijd te hebben gehad. Veel decomateriaal, kunstbloemen en klokhandel. Het sortiment is beperkt. Groente en fruit zorgen op de markt voor de inkomsten; die handel gaat 24 uur per dag door. Leuk is het bezoek aan kwekerij Dianthus. Eigenaar Wojciech Sliwerski liep in de jaren zestig stage bij Van Staaveren en Hilverda. In het gastenboek staan namen van Frans Kuipers, Gerrit Ravensbergen en Cees Mostert.

Ook nog twee managers van Zurel.”

Donderdag „Op naar de nieuwe beurs Flower Expo Poland. De beurs heeft slim aangehaakt bij Green is Life, een boomkwekerijbeurs die voor de 24e keer wordt gehouden. Mooie, compacte beurs. Veel nationaliteiten. Opvallend veel Nederlanders. We zijn niet de enigen. Polen lijkt 'hot' te zijn.”

Vrijdag „Thuis na een intensieve en interessante trip. Langzaam begint de informatie in te dalen. Voorzichtige en voorlopige conclusie. De Poolse bloemen en plantenafzet verandert langzaam. Er valt nog veel te winnen in Polen voor Nederlandse bloemen en planten. Polen zijn er gek op.

Echter er is ook een lange traditie van kunstbloemen en er zijn jongeren die niet zo veel hebben met bloemen en planten. Werk aan de winkel!”

19

In de grafieken wordt de procentuele verandering (= index) weergegeven van de prijs en de verkochte stuks ten opzichte van vorig jaar. Week 1 + 2 van 2015 zijn samengeteld en worden als week 1 gezien. Week 3 = week 2, week 4 = week 3, week 5 = week 4, etc).

Cindy van der Zwet cvanderzwet@hortipoint.nl

Snijbloemen Minder vraag naar gerbera

in procenten

Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder

week

Kamerplanten Groene planten stijgen in omzet

in procenten

Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder

week

Tuinplanten Dubbele aanvoer van skimmia

in procenten

Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder

week

20

Vakblad voor de BloemisterÄł 36 (2016)

Italië

Over de toonbank

Igor Bernocchi:

‘Exportkracht San Remo behoorlijk afgenomen’

FOTO:LINDITA FLOWERS

deel voor huwelijken, events en de decoraties van feesten op de dure jachten in deze sjieke badplaats. Ook voor het beroemde Italiaanse liedjesfestival leveren we bloemen. Dit jaar mochten we 250 rozen leveren voor een beroemd model.”

Gaan de zaken goed?

Igor en Juri Bernocchi

Naam: Lindita Flowers Locatie: San Remo Sortiment: 60% bloemen, 30% planten, 10% overig Specialiteit: huwelijken en events Aantal medewerkers: broer en moeder

Vertelt u eens iets over uw bedrijf? „Ik run de zaak samen met mijn broer Juri en mijn moeder. Mijn overgrootvader was al bloemist, sinds 1904. We zijn een echte bloemistenfamilie. We werken voor het grootste

Standpunt

„Elk vorig jaar was beter, zeggen we hier gekscherend. De crisis is ook hier toegeslagen, dat merken we aan de budgetten voor huwelijken.

De high society geeft nog wel geld uit, maar de gewone man heeft geen geld voor extraatjes.

Na de tragedie in Amatrice zien we dat mensen van hun weinige spaargeld gelukkig wel de slachtoffers willen helpen. Ook wij hebben een fors bedrag gedoneerd. Het is het gesprek van de dag in Italië. In zo’n situatie kijk je niet naar je eigen problemen.”

Bespaart u op kwaliteit tijdens de crisis? „Nee, absoluut niet. Kwaliteit is ons handelsmerk, het is waar we ons mee onderscheiden.

Klanten moeten niet alleen blij de winkel verlaten, ze moeten ook na een dikke week nog blij zijn als de bloemen mooi en vers blijven. Als dat je uitgangspunt is, beknibbel je niet op kwaliteit”

Welke producten verkoopt u veel? „Rozen, cymbidium en zonnebloemen. Van de planten zijn vooral Phalaenopsis, anthurium en dracaena ruscaceae populair.”

Hoe koopt u in? „Elke dag, vers van lokale kwekers en van de bloemenmarkt. Met veel Italiaanse producenten doen we al 40 jaar zaken. Onze klanten hebben voorkeur voor lokale producten als anjers, zonnebloemen, lelie, strelitzia en curcuma.

Persoonlijk vind ik onze eigen lisianthus, anjers en gerbera’s bijvoorbeeld veel beter dan de Nederlandse varianten. Soorten die niet lokaal worden geteeld, of niet jaarrond, kopen we via de groothandel uit Nederland.”

Wordt Sanremo ook niet Bloemenstad genoemd?

“San Remo heeft misschien wel de grootste bloemenmarkt van Europa en de bloementeelt rond de stad en aan de hele Ligurische riviera is wereldberoemd. Helaas is de exportkracht van de regio behoorlijk afgenomen de afgelopen jaren, ingegeven door politieke spelletjes.

Ik vind het erg om toe te geven, maar de Nederlandse sierteeltsector en de bloemen zijn nu echt de absolute top.”

Roos is de ideale bloem voor grootouderdag

U Charles Lansdorp, Felini Foundation

Mee eens, oneens of denkt u er heel anders over?

Reageer dan bij de marktredactie: A.F. Middelburg, 06-23631549 of mail afmiddelburg@hortipoint.nl

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

it het recent gepubliceerde onderzoek door FloraHolland blijkt dat de roos een ideale bloem is om cadeau te geven aan de grootouders.

Dit onderzoek werd gehouden onder consumenten in Nederland, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk over het imago en koopgedrag van rozen.

Rozen zijn een mooi cadeau, het past bij veel mensen, rozen geef je aan vrouwen en het voldoet vaak aan de smaak van de ontvanger. Hoe ouder de ontvanger, hoe geschikter de roos als cadeau. Rozen hebben een unieke waarde: ze verbinden mensen met elkaar.

Het verbinden van generaties is een actueel thema. Dit blijkt onder meer uit de enorme belangstelling voor het project 'student in het tehuis' van het zorgcentrum Humanitas in Deventer.

Een recente reportage over dit project werd maar liefst 9.3 miljoen keer bekeken op internet .

Humanitas viert dit jaar op 2 oktober grootouderdag. Kinderen brengen een bezoek aan Humanitas en geven de opa’s en oma’s een roos in ruil hiervoor vragen ze aan de grootouders of ze een verhaal vertellen.

Uit het rozenonderzoek blijkt ook dat een grote groep consumenten niet tevreden is over de laatste aankoop

van de rozen. Het verwachtingspatroon bij de consument is dat de rozen minimaal zeven dagen mooi op de vaas staan.

Dit wordt te vaak niet gehaald, onder meer doordat de kennis over verzorging van rozen en het positieve effect van het gebruik van bloemenvoeding op de houdbaarheid beperkt is.

Wij gaan de kleinkinderen vragen om een ‘selfie’ te maken met hun grootouders en de roos. Volgens mij komt het met de verzorging van deze rozen wel goed.

21

Analyses snijbloemen

FOTO: DE GRAAF VAN DER ZANDE

Matricaria lijkt op koers naar goed rendement Matricariatelers lijken af te steven op een jaar met een gezond rendement. Volgens handelaren lopen kwaliteit en vraag in pas met wat de markt wil. Dit jaar tenminste.

Assortiment beperkt

Hogere middenprijs n

Marktpotentie snijkalanchoĂŤ blijft nog lang ongewis SnijkalanchoĂŤ is nu twee jaar op de markt, zij het in nog kleine aantallen. Dat geeft nog geen enkele indicatie over de marktpotentie. De verkenning daarnaar gaat lang duren.

FOTO: DE GRAAF VAN DER ZANDE

Deense herkomst

n

22

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Tere snijdahlia overlegt dit jaar weer prima resultaten

FOTO: DE GRAAF VAN DER ZANDE

Voor piekaanvoerders zit de helft van het dahliaseizoen erop, telers die langer op de markt zijn trekken al de conclusie van een prima jaar. Dat geldt ook voor de handel.

Snijdahlia profiteert van trend dat bloemen goed in de markt liggen

Seizoenconclusie

Hogere prijzen n

Marktacties Promotie

Bloemenagenda

n ’Voor wiens hart kom jij in actie?’, Nederlandse telers van snij- en

Bloemenbureau Holland, VBW en FloraHolland n wk 36 - wk 38: dahlia n wk 39 - wk 42: chrysant n wk 43 - wk 45: lisianthus n wk 46 - wk 48: orchidee

potanthurium komen in actie voor de Hartstichting, 1 - 30 september n PurE Seasonal Flowers april-september: pioen, astilbe, asclepias,

dahlia, zinnia, helianthus, alchemilla, limonium, phlox, campanula, gladiool, leeuwenbek, eremurus, rubus, artisjok, anethum, allium, celosia n Balkonplant 2016: geranium, vanaf april mediacampagne n Terrasplant 2016: hibiscus, vanaf april mediacampagne n Woonplant van de maand september: hangplanten n Woonplant van de maand oktober: aglaonema n Woonplant van de maand november: bijzondere orchideeën n Tuinplant van de maand september: pennisetum n Tuinplant van de maand oktober: leucothoe n Tuinplant van de maand november: ilex n 10 sep Rob’s grote tuinverbouwing met o.a. buxus, sierfruit, hydrangea Magical, aeschynanthus, PUUR Aroma kruiden, Tisento, acer Japanese Jewels, Hydrangea arb.Strong Annabelle en Pink Annabelle.

SBS6, 17.05 uur.

Bloemendagen n 11 sep n 11 sep n 24 sep n 27 sep n 2 okt n 3 okt n 5 okt n 5 okt n 12 okt n 14 okt n 26 okt n 28 okt n 31 okt

Ziekendag (Bel) Offerfeest (Spa) Dag van de Klant (Bel) Feest van de Franstalige culturele gemeenschap (Bel) Grootoudersdag (GB, It) Dag der Duitse Eenheid (Dld) Lerarendag (Ned, Rus) Sainte Fleur (Fr) Nationale Feestdag (Spa) Lerarendag (Pol) Nationale Feestdag (Oos) Grootouderdag (Rus) Haloween (Ned, Dld, GB)

Heeft u informatie voor de agenda? Mail naar afmiddelburg@hortipoint.nl

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

23

Analyse bloeiende planten FOTO: VAN LOON EXPORT PLANT

Exporteur over Duitsland

Trendy Ananas comosus verovert terrein buiten Ikea Ananas comosus ontwikkelt zich tot een volwassen product dat de niche dreigt te ontgroeien. Het assortiment is verbeterd en de vraag groeit. Nu moet de beschikbaarheid nog stabiliseren.

Bedrijf: Van Loon Export Plant, Andel Functie: directeur-eigenaar Belangrijkste afzetland: Duitsland Inkoop: 20% veiling, 80% rechtstreeks bij kwekers Aantal medewerkers: 3

Peter van Loon:

´Internetverkoop drukt de Duitse prijzen´

Aparte verschijning

Wie zijn uw klanten? „Wij leveren aan tuincentra, de grotere bloemenwinkels en een enkele groothandelaar. Hierbij gaat het om tuinplanten in het wat duurdere segment, zoals struiken, bomen, coniferen en vaste planten. Perkgoed leveren wij niet, dat is douwhandel met een kort seizoen. Dat wordt ook vaak regionaal geteeld in Duitsland. Onze drukke tijd loopt van april tot en met juni en daarna weer vanaf september. Maar als het ´s zomers niet te warm is, loopt de verkoop ook in juli en augustus nog redelijk door.”

Meer vraag dan aanbod

U werkt als een lijnrijder? „Deels wel. Elke zondagavond vertrek ik met een volle vrachtwagen richting Duitsland, waar ik drie dagen lang mijn klanten bezoek. Zij kopen de producten direct uit de auto. Daarnaast hebben we nog twee vrachtwagencombinaties waarmee we de bestellingen bij de klanten afleveren. Zo slagen we erin de klanten drie keer per week te leveren. Dat waarderen ze, want ze willen liefst zo weinig mogelijk voorraad hebben.”

Is de crisis voorbij in Duitsland?

Hoe ziet u de toekomst van uw bedrijf? „Positief, we zijn ons bedrijf aan het uitbreiden om nog meer planten te kunnen verwerken. We gaan mee met de ontwikkelingen, ook qua internet. We hebben al een webshop en die gaan we verder verbeteren. Maar ik ben ervan overtuigd dat je het beste zaken doet door je aanwezigheid bij de klant. Daar kun je letterlijk laten zien wat je te koop hebt en advies geven. Ook verkoop je dan gemakkelijker nog wat extra´s. Het is hard werken en veel uren maken, maar het werpt z´n vruchten af.”

24

n

Verkochte aantallen x duizend

„Wij hebben weinig gemerkt van de crisis. De prijzen zijn in de loop van de tijd wel wat gedaald, maar dat komt meer doordat de handel transparanter is geworden. De consument kan gemakkelijker vergelijken en confronteert het tuincentrum met de soms lagere prijzen op internet, voor een product met eenzelfde potmaat en hoogte. Wat zij echter niet ziet, is de kwaliteit. Een vergelijking gaat dus vaak mank, maar drukt wel de prijzen.”

Verkochte aantallen en middenprijs van ananas comosus op de Royal FloraHolland veilingen van 2011 tot en met 2015.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Afzetzaken FOTO: CONCEPT FACTORY

Analyse groene planten

Dracaena fragrans doet volop mee in groene mode

FOTO: DUYVESTEYN PLANTS, BERKEL EN RODENRIJS

De vraag naar de groene potplant Dracaena fragrans neemt toe, terwjl het aanbod slinkt. Dat niemand lijkt te weten om welk product het dan precies gaat, doet daar weinig aan af.

Bedrijf: J.a. Theuws Reden: Bezoek bloemenwinkel Oogenlust

Jan Theuws Hoe heeft u het bezoek aan de bloemist ervaren? „Het was geen doorsnee bloemist en dat werd me bij binnenkomst gelijk duidelijk. Bloemist Marcel van Dijk bedient met zijn winkel Oogenlust de bovenkant van de markt. Je ziet daardoor veel exclusievere soorten bloemen, planten en materialen in de winkel.”

Niet snel groeien

Ook jullie dahlia's? „Ik had dahlia's meegenomen en hij heeft deze vervolgens verwerkt in een arrangement. Hij liet zien wat hij met ons product doet. Hij verkoopt van dahlia's de grootbloemige, exclusievere soorten. Voor hem zijn zomerbloemen belangrijk. Daarmee onderscheidt hij zich van de retail.”

Had de bloemist ook nog tips voor de kweker? „Het voornaamste advies was wel dat hij aparte bloemen nodig heeft om zich goed te kunnen positioneren. Telers moeten de bijzondere soortjes blijven produceren en het is de taak van de bloemist om deze bloemen vervolgens af te nemen.”

En te betalen... „Ja, dat vond hij ook. Bloemisten moeten er voor zorgen dat de prijs niet wegzakt, anders loop je het risico dat het soort het volgende jaar niet meer op de markt komt. Maar aan de andere kant moeten kwekers ook niet direct meer van een soort produceren, als het deze variëteit goed wordt betaald. Dan gaat de exclusiviteit er snel af en dat wil hij als bloemist niet. Hij vindt dat de twee partijen elkaar in stand moeten houden.

Het draait om wederwijds respect tussen de kweker en de bloemist.”

Kleinere aantallen

n

Verkochte aantallen x duizend

Verkocht aantal en middenprijs van de productgroep Dracaena fragrans via FloraHolland van 2008 t/m 2015 (Bron: Royal FloraHolland) Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Levert u ook aan bloemisten? „Mijn handel gaat deels richting de retail. Maar ik denk dat deze werelden samen kunnen gaan. Je kan op de kwekerij altijd een hoekje met bijzondere soorten houden. Tja, het blijft een spagaat. Voor telers is het soms lastig zich te storten op kleine partijtjes, want ook de veiling heeft haar beleid meer gericht op grote partijen. Maar we moeten er voor waken dat we niet allemaal in het groot gaan denken en produceren.”

Hoe loopt de afzet? „De prijzen zijn goed geweest. We hadden echter wel te maken met meer uitval door alle wateroverlast in het voorjaar. In dat opzicht is het een minder seizoen geweest. We zijn lid van Summerfowers en dat loopt goed. Met de zomerbloemem is het lastig om te weten wie wat wanneer op de markt brengt. Dat is met de site van Summerflowers inzichtelijk geworden. Ons doel is kennis over te brengen op de bloemist.”

25

Bloemisten tussen de hypericum Geen alledaags tafereel: drie bloemisten aan het werk in een hypericumveld. Wat er dan gebeurt, was vorige week te aanschouwen bij kwekerij Vloet Bloemisterijen in het Brabantse St. Hubert.

D

Cindy van der Zwet cvanderzwet@hortipoint.nl

Foto: Concept Factory

26

K asgeluiden Bestrijding van ziekten en plagen. Hoe gaat dat in de praktijk?

Wat houdt telers bezig en hoe gaan ze daarmee om? Wat zijn de geluiden uit de kas? Om de twee weken laat het Vakblad telers vertellen over chemische of geïntegreerde bestrijding.

Peter van Leth, Hans Neefjes, Joef Sleegers bloemisterij@hortipoint.nl

’Het is 1 voor 12 voor bestrijding narcismijt’

Henk Overkleeft Plaats: Maasdijk Teelt: amaryllis en potplanten Oppervlakte: 2,4 ha

Henk Overkleeft is 'mega-tevreden' over de tripsbestrijding met de roofmijt Amblyseius Swirskii. Teleurstelling is er over het behaalde resultaat tegen een andere belangrijke plaag: de narcismijt. „Swirskii zou ook iets doen tegen narcismijt. Daarom zijn we afgelopen voorjaar, toen we begonnen met het inhangen van de zakjes, gestopt met het pleksgewijs spuiten van Carex tegen narcismijt.

Om de veertien dagen kwamen

we bij het inhangen van de zakjes langs de gemarkeerde plekken waar narcismijt zit. We zagen geen gewasschade van die narcismijt, dus we gingen er van uit dat het beestje onder controle was. Dat blijkt helaas niet zo te zijn. In de vakken waar de koeling begon, zagen we aan de typische rode verkleuring van het blad dat de narcismijt omhoog kwam tot zo'n 5 cm boven de bol. Het beestje vindt 20°C of meer lekkerder dan de

koeltemperatuur van 12-13°C. Bij het versnipperen wordt extra duidelijk dat narcismijt bij ons in omvang is toegenomen. De plekken zijn iets groter geworden.”

Na het versnipperen gebruikt Overkleeft Jet 5 om gewas en opstanden schoon te maken. Pleksgewijs wordt nu weer Carex ingezet. „We moeten heel zuinig zijn op dit middel, terwijl het is al heel beperkt toepasbaar volgens de regels op het etiket.

Goede, integreerbare alternatieven zijn er niet. Feitelijk is het één minuut voor twaalf als het om bestrijding van narcismijt in amaryllis gaat.”

Tot eind oktober wordt er ongeveer om de twee weken een vak versnipperd. Daarom heeft het geen zin om nog nieuwe zakjes roofmijten in te zetten. Bovendien is er nauwelijks trips. „Maar we blijven alert want trips gaat tijdens gewaswerkzaamheden als versnipperen makkelijk van oud gewas naar jong, fris blad.”

’We hebben van de nood een deugd gemaakt’

Simon Zwarts Plaats: Mijdrecht Teelt: gerbera grootbloemig onder 6.000 lux Oppervlakte: 1,5 ha

28

De teeltwisseling is al weer een week of zes achter de rug. De hele kas is uitgespoten en ontsmet; ook het glas is aan de binnenkant gereinigd. De grote schoonmaak heeft de plagen goed opgeruimd. Wittevlieg is op een laag niveau aanwezig; alleen hier en daar een plekje langs de gevels.

Alleen de poppen van mineervlieg overleven zo’n schoonmaakbeurt.

Daarom heeft Zwarts geprobeerd om de vorige teelt schoon te eindigen. Dat was redelijk gelukt. „In een paar hoeken was de druk van wittevlieg hoger en hebben we het laatste stukje chemisch moeten doen.

Daar heeft diglyphus een optater van gekregen. In die hoeken was de druk van mineervlieg aan de start van de nieuwe teelt dan ook hoger”, vertelt Zwarts. Hier heeft hij echter van de nood een deugd gemaakt. „We hebben de mineervlieg een beetje laten gaan en er diglyphus bij

gezet. Het zijn goede kraamkamers geworden. Zo bouw je heel snel een eigen populatie op.” De bloemen hebben er geen schade van ondervonden. Na zes weken draait de diglyphus weer door de hele tuin en kan Zwarts het probleem loslaten.

Trips is wel even ’een issue’, vindt de teler. „Het is een echte tripsmaand geweest, met veel invlieg van buiten. In een jong gewas is één trips genoeg om vijf bloemen

te beschadigen. Er waren iets te veel beschadigde bloemen naar mijn idee.” Drie bespuitingen met Vertimec in het hart van de planten moeten voldoende zijn om de laatste trips op te ruimen. Dat is veel werk, want het gebeurt handmatig. „Voor de rest gaat het goed. Af en toe komt er een luis naar binnen. Die legt dan duizend eitjes en de hele plant zit onder de luis. Plant weggooien en het is opgelost.”

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

’Door tripsbestrijding lopen kosten op tot €7/m2’

Guido Halbersma Adviseur gewasbescherming van Van Iperen, onder andere in chrysant

Omdat trips in chrysant lastig is te bestrijden, liepen de jaarkosten voor gewasbescherming in dat gewas vorig jaar al hier en daar op tot €5/ m2. Dit jaar is €6-7/m2 bij enkele bedrijven niet ongewoon, verwacht adviseur Guido Halbersma. „Dat zijn bedrijven die al het hele jaar veel moeten doen om tripsschade zoveel mogelijk te beperken. Soms wordt er dagelijks een behandeling uitgevoerd tegen trips. Dat is een hele klus, omdat je rekening moet houden met alle beperkingen op de etiketten. In theorie lijkt het of er voldoende middelen zijn in chrysant.

Het zijn echter vooral contactmiddelen die redelijk snel afbreken en behoorlijk veilig zijn voor het milieu.

De meeste middelen werken alleen tegen larven. We missen goede correctiemiddelen. Middelen waarmee je een populatie trips echt een keer tot nul of bijna nul kan krijgen. Die

zijn nodig, want alleen dan heb je kans om trips langere tijd met de huidige biologische en chemische middelen de baas te blijven.”

Ook de bedrijven die trips dit jaar behoorlijk goed onder de duim hielden, moeten nu extra bestrijden om schade te voorkomen. Het warme weer en invlieg van buiten zijn daarvoor de redenen. „Invlieg kan je relatief makkelijk bestrijden. Die trips is gevoeliger voor de middelen

die we in de kas gebruiken.” Spint is onder controle, er is nauwelijks met Scelta of Floramite gecorrigeerd. In sommige gebieden duikt wants op en zijn middelen als Plenum en Tepekki ingezet. Mineervlieg bestrijden is vanaf nu bij de meeste bedrijven niet meer nodig. Muizen verdienen wel aandacht, want ze komen weer de kas in, nu het buiten langzaam herfst wordt. „Vraat aan de zakjes roofmijten moeten we voorkomen.”

’Importproduct moeilijker biologisch aan te pakken’

Gerard van Leeuwen VLM Hydrocultuur Plaats: Made Teelt: tropische potplanten Oppervlakte: 2,5 ha

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Standaard worden tripsgevoelige potplanten bij VLM Hydrocultuur gespoten met Conserve of Match.

Rode spint wordt gespoten met Scelta. Planten met schild- of dopluis worden behandeld met Teppeki en Silwet Gold. Er worden relatief zachte middelen gebruikt, omdat deze partijen vaak over het hele bedrijf verspreid staan. „We willen echter zo snel mogelijk overschakelen naar een biologische

bestrijding. Dit is extra moeilijk omdat de ’gewasbeschermingsgeschiedenis’ van de plant vaak moeilijk te achterhalen is. Vooral bij planten uit het buitenland. Ze zijn naar ik aanneem zwaarder chemisch onder handen genomen dan potplanten uit het binnenland, gezien het smallere middelenpakket wat in Nederland telers tot beschikking staat in vergelijking met dat in het buitenland. Dit maakt het in bijvoor-

beeld draceana en ficus lastiger met natuurlijke vijanden aan de slag te gaan. We beginnen er in sommige gewassen ook niet meer aan”, schetst Gerard van Leeuwen.

De milde zomer heeft geen andere bestrijdingsaanpak tot gevolg gehad bij het potplantenbedrijf. „De kunst is wel om altijd alert te blijven. Dus scouten verslapt bij ons nooit, ook al is met goed scouten niet te voorkomen dat ziekten of plagen uitbreken.”

Qua ziekten en plagen is het redelijk rustig. Swirskii weet trips en spint goed in toom te houden en ook larven van Cryptolaemus montrouzieri wolluis. Rode spint is niet meer terug gekomen sinds Van Leeuwen enkele weken geleden nog met Scelta heeft gespoten. Van luis en slakken is op het bedrijf geen enkel spoor te bekennen. „Afkloppen, want met deze plagen weet je het maar nooit.”

29

LTO Glaskracht Nederland-bijeenkomst sering en viburnum:

Varen langs seringenakkers Ruim 30 seringen- en viburnumkwekers waren 2 september aanwezig tijdens de teeltbijeenkomst van LTO Glaskracht Nederland. Een rondvaart langs seringenakkers rond de Uiterweg of Oosteinderweg in Aalsmeer werd in ere gesteld. De laatste keer dateert al weer van 10 jaar geleden. Veel is sindsdien veranderd. Minder seringen, meer ilex, viburnum en woningen.

Peter van Leth pvanleth@hortipoint.nl

H Ouderwetse vroege trek

FOTO'S: PETER VAN LETH

Gekoeld verduisteren

Een rondvaart langs seringenakkers rond de Uiterweg of Oosteinderweg in Aalsmeer werd in ere gesteld. De laatste keer dateert al weer van 10 jaar geleden. Ditmaal rond de Uiterweg waar veel seringen hebben plaatsgemaakt voor viburnum, ilex of luxe woningen.

30

Twee dieselmotoren geplaatst in zeecontainers geven bij RenĂŠ en Marc Heeren de viburnums in potten op gewenste momenten geautomatiseerd water.

Ze prefereren een potcultuur, omdat ze dan jaarlijks de struiken in bloei kunnen trekken in plaats van tweejaarlijks met struiken uit de vollegrond.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

laat veranderd beeld zien

Overige actualiteiten Maatwerk voor waterzuivering

Onderstam 104 volop verkrijgbaar

Een seringenakker van Kees Kramer met vierjarige struiken geĂŤnt op onderstam 104. De struiken zijn niet geheel verticilliumvrij, maar wel fiks minder dan op zaailingonderstammen. Onderstam 104 is verder groeikrachtig en geeft een goed uniformer trekresultaat.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Op ĂŠĂŠn van de seringenakkers van Gerard Hansen liggen enkele struiken onder het riet. Op deze manier verduistert hij van begin augustus tot eind oktober nog op de traditionele manier. Onder het riet worden de bladeren er af gebroeid om de bloemknoprust te doorbreken.

31

Dag van de Orchidee 2016:

Potorchidee moet een kadootje zijn ’We feel better around orchids' heet de driejarige promotiecampagne die 1 september 2016 van start ging in Nederland, Frankrijk, Groot-BrittanniÍ en Duitsland. De potorchidee, meermaals getypeerd als de koningin van de potplanten, gaat via gerichte marketing benadrukken dat zij iedereen gelukkig kan maken. Een kadootje kan zijn. Dat is nodig voor haar marktpositie.

Hans Neefjes hneefjes@hortipoint.nl

HANS NEEFJES

P

Veelzijdig

Teeltbedrijven pakken de kadomarkt voor potorchidee al op, getuige deze opstelling met kleine phalaenopsis. Op diverse verkooppunten wordt de potentie van dergelijke concepten getest.

32

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Achtergrond

Rijper afgeleverde phalaenopsis bloeit langer Uitbloeiproeven van Royal FloraHolland in 2015 en 2016 leren dat een potphalaenopsis met minder dan 50% open bloemen significant meer last van knopval heeft. Er zijn duidelijke verschillen geconstateerd tussen de cultivars - sommige zijn extreem gevoelig, andere hebben nauwelijks last van knopval maar gemiddeld neemt per 10% meer open bloemen het risico op knopval significant af.

De kans op meer bloei neemt niet oneindig toe. Als de plant bij aflevering al 50% of meer open bloemen heeft, dan blijft de hoeveelheid knopval vrij stabiel.

FloraHolland concludeert dat rijpheidstadium 3 beter is dan stadium 1, de rijpheid (minimaal 1 bloem open) die nu vooral als norm wordt gebruikt. Volgens de veiling verlangt een groot deel van de handel deze rauwere plant, omdat ze daarmee beter kan werken.

Er is minder kans op bloemschade in de afzet- en verkoopfase en uiteindelijk is volgens hen de uitbloei bij de consument beter Joost Bremmer, verantwoordelijk voor de inkoop van kamerplanten bij Intratuin Nederland, gaf in Zoetermeer aan dat hij in de winter een rijpere phalaenopsis inkoopt dan in de zomer. „Drie bloemen per tak is wenselijk in de winter. Planten zijn dan minder sterk en bloei kost energie, dus er moeten bij aflevering meer knoppen open zijn in de winter. Een plant met 50% open bloemen is voor ons te rijp. Die vergroot voor ons de kans op uitval.”

Sommige kwekers hebben, mede op basis van de uitbloeiproeven, besloten om hun

potphalaenopsis al iets rijper af te leveren.

Veredelaars willen op cultivarniveau de onafhankelijke, positieve resultaten uit de bloeiproeven bij de veiling uitdragen via bijvoorbeeld hun website.

Donker nadelig In 2016 worden bij FloraHolland tevens proeven uitgevoerd met de soorten Bristol, Ikaria, Dame Blanche en White Miracle om meer informatie te krijgen over relaties tussen donkerperiodes, transport, knopval en rijpheidsstadium. Ook wordt gekeken naar de relatie rijpheidsstadia en kwaliteit van in de zomer of in de winter geteeld product.

Het eerste gedeelte van die proef vond plaats in maart van 2016 en het tweede gedeelte wordt in september uitgevoerd.

De eerder beschreven relatie rijpheid en knopval kwam weer naar voren, net als de cultivar afhankelijke gevoeligheid voor knopval. Daarnaast bleek dat donkere periodes in de keten de knopval verergeren. Zonder donkerperiodes is er ook knopval, maar later. Na een donkerperiode vallen in de eerste of tweede week de knoppen af. Zonder donker kan het tot 4 weken duren dat alle knoppen afgevallen zijn. Het probleem wordt dan dus alleen zichtbaar voor de consument

FloraHolland Quality In de testcentra van FloraHolland vinden onder de noemer ’Flora Holland Quality’ sinds 2012, in opdracht van Orchidee Nederland, permanent testen plaats. Veertig

van de ongeveer 65 Nederlandse telers van phalaenopsis laten nu tegen betaling zes maal per jaar een tray planten in de uitbloeiruimten van de veiling testen. Jaarlijks gaat het om zo'n 2.000 planten in totaal. Bijna 200 cultivars zijn inmiddels getest.

Het percentage knoppen dat een plant afstoot is gemiddeld over de afgelopen jaren gedaald van 10% naar 7%. Anders gezegd: het bloeipercentage stijgt. Dat komt door sortimentkeuze en aanpassingen in teelt, verwerking en afzet van de potplant.

Een verbeterslag was mede mogelijk, omdat door het onderzoek meer bekend is geworden over de invloeden van ethyleen, ethyleenblokkers en (bewaar-)temperatuur.

Via bijeenkomsten en workshops zijn 100 telers en exporteurs inmiddels geïnformeerd over de stappen die zij kunnen zetten naar een betere kwaliteit van potorchidee.

Niet alleen temperatuur, tocht, luchtvochtigheid, ethyleen, licht en bewaartijd krijgen dan aandacht. Ook het 'water geven in de keten' is kritisch beoordeeld, want daar schort het volgens betrokken te vaak aan.

Diverse oplossingen zijn reeds getest. Joost Bremmer van Intratuin gaf aan dat hij geen planten meer koopt, waarvan de hoes aan de onderkant dicht is. „Dan kunnen wij de plant desgewenst ook op de winkelvloer nog water geven.” Zeven gerichte adviezen zijn door FloraHolland opgesteld in een Ketenprotocol en er is een scorekaart om zelf in te schatten welke kwaliteitsrisico's een orchidee in de afzetketen loopt.

Prijs niet op plaats 1

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

33

Teelttips PIOEN Rooien Hoewel de echte rooitijd voor pioenen pas half september start, kan het rooien van planten voor eigen gebruik wel iets eerder.

Door de planten zo vroeg mogelijk te planten, is er meer kans dat de planten goed aan de wortel komen en vast staan voor de winter. Dit is zeer gunstig voor de groei in het eerste jaar.

Let er wel op dat de pioen dan eigenlijk niet langer

CHRYSANT pH Een juiste pH is belangrijk voor een goede opname van voedingselementen.

Zandgronden hebben een pH-KCl van 5,5 tot 6,2 en zavel- en kleigronden pH-KCL 6,3–7,0. Bij het gebruik van drain- en/ of slootwater kan de pH van de grond stijgen, met

GERBERA Nazomer De laatste twee weken hebben we veel dagen gehad met voor de herfst hoge temperaturen en hoge instralingssommen.

De PAR-sommen in week 34 en 35 zitten in de top-5 van dit jaar.

Hierin heeft zonder meer meegespeeld dat dit jaar er

34

ZOMERBLOEMEN dan één week boven de grond mag staan. Pioenen die voor half september zijn gerooid, zijn niet geschikt om te bewaren. Plant en rooi dus liever in gedeelten, zodat steeds een deel kan worden klaargemaakt en geplant.

Hoewel dit lastig lijkt, geeft dit voldoende voordeel in vitaliteit om dit ongemak teniet te doen. Gewassen die blijven staan, kunnen als dit wat betreft onkruid

nodig is - vanaf half september worden gemaaid.

Probeer de jonge gewassen (éénjarig) liefst langer te laten staan.

Windschade

Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301

Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301

groeireductie tot gevolg.

Oorzaak hiervan is de bicarbonaat in het water.

Ga dit tegen met een zuurregeling. Bij een zuurregeling is het belangrijk om op het volgende te letten: Stuur nooit water de kas in met een pH lager dan 5,5.

Beneden de 5,5 is al het bicarbonaat uit het water weg gezuurd en kan de pH met kleine hoeveelheden zuur snel zakken. Door een te lage pH kan het gewas een forse opdonder in de groei krijgen. Bovendien

verpest het de structuur van de grond op de middellange termijn.

Bij directe injectie is de menging van zuur en bicarbonaat nooit optimaal.

Wordt de regeling ingesteld op 5,5, dan gaat in de praktijk het gietwater met een pH van 6,0 de kas in. Beter is daarom om met een dagvoorraadtank te werken. Deze regeling is betrouwbaarder.

Vang regelmatig in de kas gietwater op en controleer hiervan na enkele uren de

pH; 5,5 tot 6,0 is prima.

Aanzuren kan met salpeterzuur en/of fosforzuur.

Salpeterzuur is het meest gebruikt. Is het fosfaatcijfer op het bijmestmonster lager dan 0,15, gebruik dan tijdelijk fosforzuur.

Naast een zuurregeling kan ook met zuurwerkende meststoffen als ureum, ammoniumnitraat en zwavelzure ammoniak worden gewerkt. Voordeel van hiervan is dat ze het wortelmilieu zuur houden, waardoor de opname van vooral spo-

met veel lichtere coatings is gewerkt. Deze zijn met de regen van afgelopen weekend inmiddels op de meeste bedrijven verwijderd. Er komen nog steeds wel een aantal zonnige dagen aan, maar de PARsommen gaan nu toch echt zakken.

De onderlinge verschillen tussen bedrijven zijn groot.

De bedrijven die nog makkelijk schermen overdag (rond de 500 Watt), zie je na sluiten duidelijk naar lichtniveau zakken van ruim

onder de 500 µmol PAR. Gerbera kan in de herfst juist wel 1.000 µmol PAR aan, is vorig jaar gebleken uit onderzoek. Het doekgebruik moet nu bewust worden afgebouwd.

Juist omdat diverse bedrijven nog zelfs een verkorte daglengte toepassen (korter dan 11,5 uur), is het zaak om ook overdag geen extra vegetatieve impulsen te geven.

De warme dagen en relatief warme nachten geven ons nog geen waarschu-

wing voor vochtproblemen.

Toch is dit risico groter dan we denken. Door de hoge luchtvochtigheid buiten en het zeer kleine temperatuurverschil tussen binnen en buiten, is alleen luchten niet genoeg om vocht af te voeren. Er zijn zelfs al nachten geweest waar de kastemperatuur onder de buitentemperatuur lag.

Dan is er eerder een vochttransport naar binnen in plaats van naar buiten.

De enige manier om vocht af te voeren, is dan om

Het heeft vorig weekend behoorlijk gewaaid. Omdat er veel vrij grote gewassen staan, ontstaat dan makkelijk schuurschade. Het mooie weer dat erna kwam is gunstig, maar blijf alert op smetvorming op deze beschadigingen.

Liever een extra bespuiting met een botrytisbestrijdingsmiddel. Want het is wel mooi weer, maar de nachten zijn nat en kouder. Door deze voor schimmels gunstige omstandigheden, kan er makkelijk botrytis ontstaan op de vrijwel niet zichtbare beschadigingen. Zeker in het najaar zijn afnemers van de zomerbloemen extra kritisch op de kwaliteit van buitenbloemen. Door te zorgen dat er geen teleurstellingen zijn, kan het seizoen nog weken duren.

renelementen beter verloopt. Bij intensief gebruik kunnen deze meststoffen de bodemstructuur aantasten, met vooral in de winter plekken met achterblijvende groei. Een zakkende pH op het bijmestmonster is hiervoor een 1e aanwijzing.

Gebruikt u vaste kalksalpeter, dan zit hierin voldoende ammoniumnitraat om het wortelmilieu voldoende zuur te houden.

René Corsten, Delphy, 0653374539

binnen de temperatuur te verhogen en zodoende een minimale vochtafvoer naar buiten op gang te houden.

Het luchten aan wind- en luwe kant tegelijk helpt ook bij het afvoeren van vocht. Dan moet er echter wel enige wind staan in de warme nachten. Dit is in het westen effectiever dan in het oosten en zuiden van het land.

Eugenie Dings, Flori Consult Group, 06-52695289 Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Schoffelen

ALSTROEMERIA Virus De laatste maanden zien we meer problemen met virusen, zowel het alstroe­ meriamozaïekvirus als tospo­ virussen (zoals TSWV). De hybride of aurea-typen zijn minder gevoelig voor virus, de typen met butterfly-genen juist meer.

Jong aangeplante vakken laten relatief snel sympto­ men zien.

Als eerste is het mozaïek­ virus te herkennen aan het patroon van donkere en lich­ tere banen in het blad. Deze besmetting is vaak afkomstig van oudere vakken, over­ gedragen via plantensap (gewashandelingen of insec­ ten). Hoewel het lastig is om dit uit te sluiten, wordt er soms wat lichtzinnig gedaan over een aantasting van luis

FREESIA Plantbelasting De beheersing van de grondtemperatuur is de basis voor een goede pro­ ductie. Licht is belangrijk voor de aanmaak van de assimilaten. Nu wordt de komende tijd bij de jonge gewassen steeds meer licht toegelaten om de planten breder en zwaarder te krijgen en vooral te zorgen dat ze veel assimilaten aanmaken. Dit is op zich een goede gedachte. De aanmaak en het verbruik van assimilaten moet in balans zijn. Dit blijkt bij de jonge planten niet het geval te zijn.

Bovendien moet ook reke­ ning worden gehouden met de grondtemperatuur. Bij Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

in alstroemeria. Bladluizen vinden de jonge planten bij­ zonder aantrekkelijk en kun­ nen het mozaïekvirus binnen enkele dagen overbrengen.

Dat geldt ook voor trips, die in de zomer op de meeste bedrijven aanwezig is.

In veel teelten worden de handen ontsmet voor de oogst van een andere cul­ tivar. Dit kan verspreiding remmen. In alstroemeria wordt dit nog amper gedaan. Ook een tijdelijke plastic gevel helpt mee.

Na het mozaïekvirus kun­ nen tospovirussen zich uiten. Deze worden alleen door trips overgebracht.

Uit onderzoek is bekend dat trips zich sneller ver­ meerdert op planten die besmet zijn met TSWV. Daarom is het belangrijk om

aangetaste planten direct te verwijderen. Het uittrek­ ken van een enkele steel lijkt misschien voldoende, maar de besmette rhizomen produceren weer nieuwe besmette stelen. Gooi de gerooide planten niet in de gewone container met ander groenafval maar stop ze in een afgesloten zak.

Tripslarven kunnen het virus bij zich dragen en overbren­ gen zodra ze volwassen zijn.

TSWV is met een toets aan te tonen. Bij een vermoeden is het verstandig direct tot analyse over te gaan, zodat planten snel kunnen worden verwijderd. Nu wordt daar vaak onnodig lang mee gewacht.

het toelaten van licht kan de grondtemperatuur makkelijk te hoog oplopen. De grond­ temperatuur bij begin knop­ aanleg is belangrijk voor de aanmaak en plaatsing van haken. Dit bepaalt de pro­ ductie in de winter. Worden te veel haken aangemaakt door te hoge grondtempe­ raturen, dan wordt de plant in de winter te zwaar belast en groeien de aangelegde haken niet uit. Dit kan dus juist productie kosten. Beter is het om de grondtempera­ tuur in de fase van knop­ aanleg goed te beheersen, ook als hiervoor het scherm moet worden gebruikt.

Nadat de knop goed is aan­ gelegd, kan de komende tijd zo veel mogelijk licht worden toegelaten. Om zo veel mogelijk assimilaten aan te maken en te zorgen dat de haken doorgroeien en niet verdrogen.

Trips en luis

Marco de Groot, Flori Consult Group, 06-54695274

De druk van trips en luis is nog steeds vrij hoog. Een goed bestrijdingsresultaat heeft vaak te maken met de spuitmethodiek en omstandigheden. De plan­ ten moeten goed worden geraakt. Vaak is dat tussen het gewas niet het geval. Dit komt vooral omdat te veel op het gewas wordt gericht en de bladeren hierdoor tegen het gaas worden gespoten.

Dit werkt dan als een para­ plu. Tijdens de uitvoering is het belangrijk dat de vloeistof niet te snel ver­ dampt. Houd de RV zo hoog mogelijk (80-85%) en houd het scherm dicht. Hierdoor verdampt de spuitvloeistof niet te snel.

Kees van Egmond kees@kees-ineke.nl

Asfalt ‘Wat denk je, kan er vanavond al weer een vrachtwagen overheen?’ De jonge man op de wals knikt naar een collega die een emmer water leeg gooit. ‘Dat moet je aan de uitvoerder vragen.’ Ik probeer zijn aandacht te trekken, maar z’n gezicht staat op onweer. ‘Gaat het niet goed?’ vraag ik.

Hij komt de schuur in en wijst naar het plasje water. ‘Kijk,’ bromt hij, ‘het loopt naar binnen en dat is niet de bedoeling.’ Nee, vertel mij wat. Ik was er juist zo blij mee dat het erf bij mij afwatert naar de sloot. Dat het regenwater tijdens hoosbuien soms via de condensgaatjes van de goot binnen komt is tot daaraan toe, maar ik zie het liever niet via de voordeur naar binnen stromen.

‘Dat heb je met mannen in nette pakken die aan komen rijden in hun auto, even vertellen hoe het moet en dan snel instappen en weg zijn. Wij mogen het weer opknappen. Lekker is dat.’ Hij moppert nog even door terwijl het water geduldig onze kant op meandert. Ik stel voor om er nog een laagje asfalt op te brengen aan de schuurkant, maar dat wijst hij van de hand. ‘Dan weet je zeker dat het naar binnen loopt. Nu heb je er tenminste nog een klein drempeltje liggen.’ Ik heb het door. Ik ga wel weer de kas in, bloemen snijden. Daar heb ik meer verstand van.

Het werd wel een keertje tijd. Bijna dertig jaar geleden is het erf neergelegd. Zo’n jaar of twaalf geleden had ik er ook al grootse plannen mee. Of beter gezegd, de mannen die met een prachtige folder aan de deur kwamen. Ze waren in de buurt bezig met asfalteren en ze dachten dat ik misschien ook wel interesse had. Het zag er veelbelovend uit. Kom maar op!

Ik heb het geweten. Het bleek om een groepje Ieren te gaan. Ze lieten een laagje vloeibaar teer over het asfalt lopen en gooiden er een paar centimeter fijn grind op. Een keer met de wals er overheen en klaar was Keith. Voor ik van mijn verbouwereerdheid was bekomen, was het stel al vertrokken. Het grind niet. Dat voelden we nog regelmatig terug in ons schoeisel.

‘Nou, kijk het maar even aan. Hier heb je m’n kaartje. Gaat het niet goed met regen, dan bel je maar en verzinnen we een andere oplossing.’

Ik geef hem een hand op de goede afloop. Naar de slootkant, maar dat spreekt voor zich.

Hans Pronk, 06-21231991

35

Nieuws WKK-barometer:

Teruglevering WKK-stroom blijft huilen met de pet op

Geen interessante investing

Marktherstel vanaf 2018

Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorg-

Colofon

vuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van

Redactie E-mail: bloemisterij@hortipoint.nl www.vakbladvoordebloemisterij.nl Hoofdredacteur Eric de Lijster edelijster@hortipoint.nl Vakredactie POLITIEK EN ECONOMIE Quincy von Bannisseht (071) 565 96 37, qvb@hortipoint.nl Peter van Leth (071) 565 96 88, pvanleth@hortipoint.nl MARKT EN AFZET Arie-Frans Middelburg (071) 565 96 87, afmiddelburg@hortipoint.nl Cindy van der Zwet (071) 565 96 30, cvanderzwet@hortipoint.nl

36

TEELT EN TECHNIEK Hans Neefjes (071) 565 96 38, hneefjes@hortipoint.nl Joef Sleegers (071) 565 96 42, jsleegers@hortipoint.nl

Uitgever Vakblad voor de Bloemisterij is een wekelijkse uitgave van Hortipoint.

Schipholweg 1, 2316 XB Leiden, Postbus 9324, 2300 PH Leiden E-mail: svs@hortipoint.nl, website: www.hortipoint.nl

de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers wordt met nadruk aangeraden deze informatie

Hortipoint is een activiteit van Stichting Vakinformatie Siergewassen Directeur Emile Blomme

Secretariaat Linda Laman (071) 565 96 78

niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar

Vormgeving Diseno vormgeving Fotografie Gerdien de Nooy Freelancers Hermen de Graaf, Bernadette Hoefsloot, Harmen Kamminga, Ank van Lier, Astrid ZoumpoulisVerbraeken Productiecoördinatie Jenny Mostert (print) (071) 565 96 33 Maarten Mulder (online) (071) 565 96 43

gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elek-

ABONNEMENTENSERVICE Een abonnement kunt u aanvragen bij de abonnementenservice van Abonnementenland via www.aboland.nl. Ook voor adreswijzigingen en opzeggingen kunt u daar terecht. Abonnementenland is telefonisch bereikbaar op 0900-2265263.Of via Twitter: stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten. Ook via www.vakbladvoordebloemisterij.nl/abonneren kunt u een abonnement aanvragen. Op deze website vindt u ook de prijzen van de verschillende abonnementen. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 8 weken voor vervaldatum bij de abonnementenservice wordt opgezegd. Dit kan schriftelijk, telefonisch of via de site. Ook voor informatie over een lopend abonnement kunt u contact opnemen met de abonnementenservice.

ADVERTENTIE-EXPLOITATIE Accountmanager: Gert-Jan Bloemendal, (0342) 49 48 07, g.bloemendal@bdu.nl Media-adviseur: Martin ten Hoven, (0342)- 494291 Verkoopleider: Ron van de Hoef, (0342) 494 263, 06 51 80 63 25, r.v.d.hoef@bdu.nl

tronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Druk: Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

klimaatneutraal natureOffice.com | NL-215-194179

gedrukt

Dit vakblad is gedrukt op FSC®-gecertificeerd papier en klimaatneutraal geproduceerd.

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Kasgenoten

A genda 8-11 sep Zomerbloemententoonstelling 'Hollands Glorie'. Themabloem is dit jaar snijhortensia, Oude Kerk in Naaldwijk.

14-16 sep Hobaho Lelieweek. Op 14 september van 14.00 - 16.00 uur zijn alle lelieveredelaars aanwezig bij hun eigen vazenpresentatie. Op donderdag 15 september om 14:00 uur een presentatie over de Engelse retailmarkt.

21,22 en 27 sep Gewasbeschermingsdagen bij demokwekerij Westland, www.demokwekerij.nl 22 en 27 sep Cursus Naoogstgedrag snijbloemen. Georganiseerd door Wageningen University & Research en Royal FloraHolland, Aalsmeer.

Info: http://www.wageningenur.nl 22 sep No trend event over de trends van het jaar 2017, Sandra Könings, 12:00 uur, Dutch Innovation Factory in Zoetermeer.

23-25 sep Bloemenshow in Laurentiuskerk in Heemskerk.

27-30 sep Seed meets Technologie, symposia en lezingen in proeftuin Zwaagdijk. Info: www.seedmeetstechnology.com.

28 sep Bijeenkomst over duurzaamheid en innovatie door greenport NHN, om 15:00 uur in Stadhuis van Hoorn. Info: www.greenportnhn.nl 29 sept Cursus 'Succesvol vermarkten van AgriFood-producten' bij HAS Hogeschool en Berenschot. Info: http://www.haskennistransfer.nl 6 okt Debat over Xylella en andere fytosanitaire bedreigingen, Zundert. Info: www.knpv.org 8 okt Kassie Bouwen in Maasdijk. Info: wkkassiebouwen.nl 2-4 nov IFTF, Vijfhuizen. Info: www.iftf.nl 2-4 nov FHTF, Aalsmeer.

9 nov Debat over het zijn van bondgenoten of tegenstanders in gewasbescherming, Berkel en Rodenrijs. Info: www.knpv.org

LTO Glaskracht Nederland 16 sep Gewasbijeenkomst pothortensia, 10:0017:00 uur, België 28 sep Tuinplantendag, 13:00-19:00 uur, locatie nog niet bekend.

6 okt WaterEvent, Bleiswijk 9 nov Alv gewascoöperatie snij-cymbidium, 15:00, Bleiswijk.

Info: www.ltoglaskrachtnederland.nl

Buitenland 14-16 sep Flowers Expo, Moskou 14-16 sep Flora Trade Show, rimini, Italie. Info: www.Floratrade.it 5-8 okt Agriflor, Quito, Ecuador. Info: agriflor.com

FOTO: PETER VAN LETH

Binnenland

Leeftijd: 20 jaar Bedrijfsnaam: Tropical Plantcenter Plaats: Naaldwijk Teelt: tropische potplanten Oppervlakte: 8 ha glas in Nederland, 50 ha vollegrond in Frankrijk (palmenteelt)

Nick van der Arend Altijd al willen toetreden tot het bedrijf van jouw vader? „Eigenlijk wel. Als kleine jongen raapte ik al de zaden op onder de hoge tropische bomen in de kas van mijn vader René en plantte die zelf in een klein hoekje van de kas.

Het gevoel dat ik tuinder wilde worden, is met de jaren alleen maar gegroeid. Na mijn middelbare school heb ik bewust gekozen voor een tuinbouwopleiding op hbo-niveau.”

Je zit dus nog op school. Welke opleiding doe je? „Ik volg de opleiding Bedrijfskunde en Agrobusiness aan de HAS Den Bosch. Bewust een economische studie, omdat ik vooral wil leren hoe ik een bedrijf moet runnen.

Tropical Plantcenter is ook meer een handelskwekerij dan een echt teeltbedrijf. Op het bedrijf worden de teelthandelingen overgelaten aan medewerkers. Mensen waarmee ik wel vaak werk tijdens vakanties en vrije dagen om alle aspecten van het bedrijf beter te leren kennen en goed contact te houden met het personeel.”

Hoe combineer jij werken met leren? „Doordeweeks zit ik op kamers in Den Bosch. En op zaterdag run ik een eigen bedrijf Zaterdagverkoop.nl. Van 9 tot 3 verkoop ik naast olijfbomen en winterharde palmbomen onder meer potten, plantenbakken en haardhout. Wat ik op school leer, kan ik nu direct toepassen in de praktijk en andersom leer je op deze manier omgaan met klanten en leveranciers. In de tijd die ik dan nog over heb, help ik mijn vader op de tuin.”

Hoe besteed jij jouw vrije tijd? „Veel vrij tijd breng ik door op de studentenvereniging en het dispuut in Den Bosch waarop ik zit. Sporadisch ga ik naar een sportschool. In het weekend zie ik mijn Westlandse vrienden. Helaas kom ik niet meer toe aan hockeyen bij AV Westland.”

Hoe zie jij jouw toekomst in de sector? „Vrij positief. Ik kan niet wachten om aan de slag te gaan op het bedrijf van mijn vader.

Een goed draaiend bedrijf, omdat continu wordt vernieuwd. Naar de wensen van de consument wordt geluisterd.”

Zou jij dingen anders aanpakken dan jouw vader? „Ik bewonder mijn vader voor wat hij heeft bereikt. Zijn bedrijfskoers gaat dus niet snel veranderen. Ik leer echter dingen die mijn vader nooit heeft geleerd, zoals logistieke modellen. Als die bijdragen aan het bedrijfssucces, staat mijn vader daar voor open .”

Onderstaande symbolen hebben de volgende betekenis en verwijzen naar de website vakbladvoordebloemisterij.nl

Foto’s

Filmpjes

Vakblad voor de Bloemisterij 36 (2016)

Wat is jouw favoriete tv-programma? „Ik kijk bijna nooit tv. Op mijn mobiel volg ik het nieuws en op mijn computer volg ik op Netflix af en toe een film of serie.”

37

Groot assortiment uitgangsmateriaal • Euphorbia milii • Cupressus Wilma • Ficusvariëteiten • Sundaville • Kuipplanten en kruiden • Lavandula • Senetti

mvanveenbv.com | 0297 32 65 16

KOEL- EN VRIESCELLEN SCHERPE PRIJZEN

erkend koeltechnisch bedrijf met servicepunt in NL

TEL: 0032-473535402 • WWW.CALSAN.EU

MACHINAAL OPPOTBEDRIJF

OPPOTTEN, POTTENPERSEN EN VERHUUR SINDS 1990 (26 JAAR) WWW.JOSVANDERHOEVEN.NL INFO@JOSVANDERHOEVEN.NL 06-54734323

Krijten en reinigen Tevens alle stoomwerkzaamheden Roelofarendsveen 071-3313356 • 06-22196960 info@klinkstoom.nl • www.klinkstoom.nl

Wij helpen u graag! tel: 06-18277073 www.sproeibedrijf-os.nl