Tel_02-2014 by Stichting Vakinformatie Siergewassen

2 Vakblad voor de groenvoorziening | 36e jaargang | 16 januari 2014

Groene Sector 2014 Hamamelis Du PrĂŠ blijft investeren Dakgroen oplappen

Voorplaat.indd 1

13-01-14 15:25

- april

12.30 2 40

52 60

542700.indd 2

13-1-2014 12:32:21

Inhoud

Nummer 2 | 16 januari 2014

Nieuws 4 5 6 7 8 9

Voorlente volop begonnen Gemeente Arnhem verliest ook in hoger beroep zaak over snippergroen Duurzame verwerking maaisel via samenwerking ’Netwerk van bestuivers kan plots instorten’ Uitgesproken: ’Houd bij burgerparticipatie de beplanting zo eenvoudig mogelijk’ Tuin en landschap online

Sortiment 10

10 Hamamelis vernieuwt zich langzaam maar zeker 14 Fagus sylvatica boom van het jaar 2014

Bedrijf en Organisatie 16 TEEB stad tool zorgt voor inzicht: Bereken waarde van groen 18 Du Pré Groenprojecten blijft investeren in mensen en machines 21 Zo-zit-dat: Oproepcontracten, kans of bedreiging? 18

Ontwerp en Inrichting 22 ’Wilheminapark is een alleskunner’ 26 Strakke hagen en weelderige woekeraars

Aanleg en Onderhoud 30 Oplossingen voor problemen met extensief dakgroen 35 Werk in uitvoering: ’s Nachts planten met hijskraan

Machines en Gereedschap 36 Vakbeurs in Hardenberg: het jaar is weer begonnen 30

Service

Foto voorplaat Peter Bennink

43 44 46 47

Inhoud.indd 3

Gespot: In tien stappen naar top openbaar groen Leveranciersnieuws Agenda | Colofon Groene Gast: Jansen Hoveniers

TuinenLandschap | 02 | 2014

3 13-01-14 15:05

Nieuws

Groene Sector Vakbeurs echte hoveniersbeurs Foto Peter Bennink

Voorlente volop begonnen

De Groene Sector Vakbeurs die van 7 tot en met 9 januari in de Evenementenhal in Hardenberg gehouden werd, was zoals altijd weer een echte hoveniersbeurs, ditmaal zonder de Tuinbouw Relatiedagen. Met 18.436 bezoekers en 275 exposanten was de beurs vergelijkbaar van grootte met vorig jaar. Nieuw was het Groene Sector Kennissymposium waar experts lezingen gaven over de onderwerpen Onkruidbestrijding, Ziekten en plagen en Bodem en Bemesting. Het was even zoeken naar de locatie, en de volgorde en onderwerpen van de sprekers waren niet helemaal duidelijk, maar inhoudelijk was het een sterk programma. <

Door de zeer hoge temperaturen komen er steeds meer waarnemingen van natuurverschijnselen binnen die niet bij het begin van januari horen. Dat meldt het fenologisch waarnemersnetwerk de Natuurkalender. De gemiddelde temperatuur van de afgelopen weken hoort eerder bij maart dan bij december en januari. Het is dan ook niet verwonderlijk dat allerlei planten en dieren al voorzichtig met de lente begonnen zijn. Er kwamen bij De Natuurkalender eerste waarnemingen van bloeiend fluitenkruid (vooral in het westen van het land), witte dovenetel, speenkruid, hazelaar, Forsythia, zwarte els, duizendblad, gewone dotterbloem, scherpe boterbloem, duizendblad en sneeuwklokje binnen. Bij de sneeuwklokjes gaat het waarschijnlijk om de Galanthus elwessii-variant en niet om het gewoon sneeuwklokje (Galanthus nivalis). De ontwikkeling van planten

gaat overigens minder snel dan vorig jaar toen het ook tot nu toe zeer warm was. Een jaar geleden hebben we echter begin december nog minimumtemperaturen van -12,8°C gehad. De laagste minimumtemperatuur in december 2013 was maar -4,1°C. Daarmee is waarschijnlijk nog niet aan de koudebehoefte van planten voldaan, zodat ze minder snel kunnen reageren op de extreem hoge temperaturen. Naast planten zijn veel dieren ontwaakt. Er zijn al actieve bruine kikkers en diverse vlindersoorten gezien, waaronder dagpauwoog, kleine vos en citroenvlinder. Het leek er even op dat de winter deze week zou gaan beginnen, maar voorlopig lijkt het zacht te blijven. Op basis van de weersvooruitzichten, ’expert judgement’, en ook door de trends van de afgelopen jaren voorspelt de Natuurkalender dat het een goed jaar wordt voor de biodiversiteit. <

Commentaar

Vertrouwen Economie speelt zich voor een groot deel tussen de oren af. Natuurlijk zijn er allerlei factoren die maken dat de economie goed of slecht presteert. Maar zonder vertrouwen begin je niks. Wat dat betreft is het goede nieuws voor 2014: het vertrouwen in de economie, zowel bij ondernemers als bij particulieren, keert langzaam terug. En dat werd tijd ook. Sinds 2008 is het sentiment onafgebroken negatief geweest. De Bijbelse ’zeven magere jaren’ blijken meer dan alleen symbolische betekenis te hebben gehad. Ook de groensector bleef er niet door onaangetast, ondanks aanvankelijk optimistische geluiden als ’het gras groeit toch wel door’. Want op alles kan worden bezuinigd, zo is in de afgelopen jaren wel gebleken; op aanleg, onderhoud, aanplant. En als de gemeente geen geld meer heeft voor het onderhoud, dan laten we de burger het toch lekker zelf doen?

TuinenLandschap | 02 | 2014

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 4

Vanuit overheidsland valt de komende tijd nog niet veel te verwachten. Bezuinigen is daar een tweede natuur geworden. Zelfs nu blijkt dat provincies geld over hebben, dat ze uitlenen aan gemeenten, en scholen nog miljoenen op de bankrekening hebben staan. Slaan we niet een beetje door met z’n allen? Hopelijk gaat er na de gemeenteraadsverkiezingen een nieuwe wind waaien en kan er een tandje minder worden bezuinigd. Maar het echte herstel moet natuurlijk komen van de burger die weer geld gaat uitgeven, huizen gaat kopen en nieuwe tuinen laat aanleggen. Positief is dat het minder slecht gaat in de bouw, dankzij licht herstel op de huizenmarkt. En als het in de bouw gaat draaien, dan volgt de groensector op de voet. Maar eerst moet het weer goed zitten tussen de oren, moet het vertrouwen terugkeren. Dan komen die zeven vette jaren vanzelf. Ralph Mens vakredacteur

13-01-14 15:03

Gemeente Arnhem verliest ook in hoger beroep zaak over snippergroen De gemeente Arnhem heeft een rechtszaak over snippergroen verloren. De gemeente wilde het illegaal gebruik van een groenstrook achter een woning aanpakken. De bewoner maakte echter aanspraak op verjaring en kreeg van de rechtbank ook in hoger beroep gelijk. Theo Thijssen, eigenaar van Thijssen Tuinen in Gemert, runt sinds enige jaren het adviesbureau Intersolum, met enkele specialisten. Samen brengen ze voor gemeenten het illegaal grondgebruik in kaart en adviseren ze hoe de gemeente er iets aan kan doen. Thijssen is niet verrast door de uitspraak in de Arnhemse zaak. „De situatie werd al tientallen jaren gedoogd door de gemeente. Daarbij hebben andere bewoners eerder wel op grond van verjaring grond in

eigendom gekregen, daar gaat dus precedentwerking van uit. Als gemeente kun je dan beter meewerken aan verjaring, want procederen kost veel tijd en geld.”

Bezitshandeling Volgens Thijssen moet je als gemeente vooraf goed de inschatting maken of je een zaak kunt winnen. Daarbij draait het met name om de zogeheten bezitshandeling. Dat wil zeggen dat duidelijk moet zijn dat bewoners door aanplant of aanbouw zich de grond hebben toegeëigend. „Dat is wat meer dan alleen een Buxus- of Taxushaagje aanplanten. Dan moet het minstens om een ondoordringbare haag gaan.” Groenstroken die bij voortuinen worden getrokken, verjaren in de praktijk nagenoeg nooit. Dat komt volgens Thijssen omdat

deze grond vrij toegankelijk is. Overigens is Nederland het enige land waar sprake is van verjaring van grondgebruik. In de regel geldt dit wanneer twintig jaar actief gebruik van de grond is gemaakt zonder bezwaar van de gemeente.

Brieven schrijven Thijssen merkt dat steeds meer gemeenten proberen illegale groenstroken te legaliseren. „Alle gemeenten hebben geld nodig. Als ze niets doen, raken ze de grond kwijt. Door de situatie te legaliseren, levert het geld op en kan het onderhoud omlaag.” Wat een gemeente volgens Thijssen niet moet doen is brieven schrijven aan bewoners waarin ze worden gesommeerd de grond te ontruimen. „Daar krijg je alleen maar problemen mee. Mensen hebben soms ja-

ren de groenstrook onderhouden zonder dat de gemeente hier iets van heeft gezegd. Soms liggen er ook mondelinge of zelfs schriftelijke afspraken aan ten grondslag.”

Traject Volgens Thijssen is de beste manier om eerst met mensen te gaan praten om te kijken wat er aan de hand is. Vervolgens kan een traject worden ingezet om tot bindende afspraken te komen. Intersolum is inmiddels in vijf gemeenten actief waaronder Someren en Valkenswaard. De verwachting is dat dit aantal de komende tijd nog verder zal toenemen. „Er lopen gesprekken met nog drie gemeenten. Op dit moment willen deze eerst de gemeenteraadsverkiezingen afwachten tot er een nieuw college zit.” <

Dikke beuken voor Eindhovense rotonde Foto Martin van Rooij

Een medewerker van Biggelaar Groen uit Den Dungen werkt aan de verankering van een van de drie beuken die zijn bedrijf heeft geplant op een rotonde in Eindhoven. De bomen hebben een omtrek van maar liefst 140-160 cm en zijn 12 tot 14 m hoog. De drie Fagus sylvatica worden vastgezet met drie staalkabels. In totaal is er 30 m3 grondverbetering door de bodem gemengd waarvan 3 m3 beukenbladaarde. Nieuw opgebrachte grond is vaak arm aan bodemleven en met de beukenbladaarde komen de voor de beuken benodigde mycorrhizae mee zodat ze goed aanslaan. Biggelaar heeft samen met Van den Berk Boomkwekerijen een raamcontract voor het planten van bomen in de gemeente Eindhoven en levert drie jaar groeigarantie op het project. <

TuinenLandschap | 02 | 2014

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 5

5 13-01-14 15:03

Nieuws

Duurzame verwerking maaisel via samenwerking

Via het verwerkingsbestek wordt voldoende massa en tijd gecreëerd, waarin ondernemers de kans hebben investeringen terug te verdienen. Een kansrijke vorm van verwerking is het gebruik van maaisels als co-substraat in mestvergisters. Uit een financiële analyse blijkt dat door collectieve aanbesteding van de verwerking van maaisels circa €464.000 per jaar kan worden bespaard voor de aanbestedende partijen door de maaisels te laten vergisten. In eerste instantie hebben zich tien geïnteresseerde partijen gemeld die hiermee

overwegen te beginnen. Op de lange termijn kan de besparing oplopen door organische groei van de groep aanbesteders en andere vormen van duurzame verwerking. Een voorbeeld is de productie van vezels of suiker via raffinage van maaisels. Doordat de maaikosten een relatief groot aandeel van de kosten bedragen, moet de waarde van bermgras nog zeer sterk stijgen voordat een kostendekkende inzameling en beheer mogelijk is.

Samenwerking Aanbevolen wordt de samenwerking in verwerking te stimuleren. De eerste stap hierin is het bestendigen van de samenwerking via een convenant of samenwerkingsovereenkomst. De volgende stap is dan de start van een pilot om deze vorm van inzameling en verwerking van maaisels te beproeven, met als doel verder uit te breiden. <

Foto Tom Ash

Door collectief en voor een termijn van tien jaar de verwerking van maaisels aan te besteden, is duurzame verwerking van bermgras haalbaar. Dat blijkt uit een studie van Royal HaskoningDHV in opdracht van de provincie Utrecht. Het eindrapport is onlangs in Amersfoort gepresenteerd.

Langs bomen wandelen in Leidse Hortus Botanicus Voormalig hortulana Carla Teune laat 12 januari in de Leidse Hortus Botanicus zien dat de Corylus avellana bloeit: als je goed kijkt is het felroze van de piepkleine vrouwelijke bloemen zichtbaar. Tijdens de winter organiseert de Hortus maandelijks een wandeling: deze zondag stonden de bomen op het programma. Zo’n zestig belangstellenden kwamen op de rondleiding af, van wie er twintig door Teune langs de bomen werden gegidst. Daarbij kwam ook andere winterse rijkdom aan bod, zoals de rijke geur van de bloeiende Chimonanthes praecox. <

c o l u m n

Beuk Tja, je zal maar tot Boom van het Jaar worden uitgeroepen. Sta je daar opeens in de schijnwerpers. Je zou er bijna een kleur van krijgen. „Hé, rode beuk!” roept men dan, „hoef je echt niet verlegen om te worden hoor. Is toch hartstikke leuk voor je.” „Ja, zal wel’’, denk je dan als beukenboom, „bemoei je met je eigen zaken en laat mij maar gewoon mijn werk doen. Doe ik tenslotte al heel wat eeuwen lang, zonder jullie hulp. Ben zelf de tel kwijt, maar mijn stamboom gaat zeker terug tot ergens in het plioceen!’’ „Anderzijds, het is natuurlijk best knap dat ik vanuit een minuscuul beukennootje weet uit te groeien tot een majestueus landschappelijk icoon. Letterlijk opgroeiend in de schaduw van mijn ouders kan dat ook niet anders. Tot op late leeftijd word ik door ze gekoesterd en door hun machtige, bebladerde armen beschermd tegen te fel zonlicht.’’

TuinenLandschap | 02 | 2014

NieuwsPag_6-7.indd 6

„Sta er gelukkig niet alleen voor, dus ach, met die wetenschap overleef ik die aandacht wel. Het is tenslotte maar voor een jaartje.’’ Maar als ik het als beuk voor het zeggen had, zou mijn keus op een andere bomenfamilie zijn gevallen. Ik weet namelijk dat vooral de kwetsbare kruisbestuivers als bijen en hommels het wereldwijd niet bepaald makkelijk hebben. En nee, ik doel niet direct op de gerespecteerde linde-familie, of mogelijk de echte honingboom, Sophora japonica. Ik spreek mijn voorkeur juist uit voor de minder bekende, maar heuse bijenboom, Tetradium daniellii. Een pracht van een drachtplant. Decoratief en ook nog eens geschikt voor de kleine (stads)tuin. Mijn motto is dan ook: „Hup, de beuk mag er in, maar niet zonder mijn vriendje de bijenboom.”

Jack van Haperen ontwerper/hovenier Bart Hoes tuinontwerper Ruud Vermeer hovenier

Bart Hoes info@barthoes.nl

13-01-14 14:44

Promovendus Jelle Lever:

’Netwerk van bestuivers kan plots instorten’

Wat wordt bedoeld met een robuust netwerk? „Een gemeenschap van planten en bestuivende insecten die als groep zo georganiseerd is, dat ze het heel lang kunnen volhouden wanneer hun omstandigheden verslechteren. Denk aan habitatverlies en het toenemend gebruik van insecticiden. Samen zijn de planten en bestuivers sterk. Het verrassende hieraan is, dat in welk natuurgebied je ook komt, of het nu het regenwoud is of een cultuurlandschap, die netwerken van bestuivers en planten steeds dezelfde structuur hebben.’’

Goed nieuws dus? „Ja, maar die afhankelijkheid van elkaar heeft ook een keerzijde. Gemeenschappen kunnen plotseling instorten waarbij je alle soorten tegelijk kwijt bent. Dit gebeurt wanneer het kritische punt van een netwerk bereikt is. In delen van China ter grootte van

Nederland bijvoorbeeld, is dit al gebeurd: daar leven helemaal geen bestuivers meer.’’

Foto Jelle Lever

Kun je de organisatie van zo'n netwerk wat verduidelijken? „Wanneer je naar twee verschillende bestuivers kijkt die tot hetzelfde netwerk behoren, dan kan het zijn dat ze elkaars concurrenten zijn, omdat ze op dezelfde plekken nestelen en ze dezelfde plant bestuiven. Maar omdat ze dit op verschillende tijdstippen doen, hebben ze indirect een positief effect op elkaar. Ze helpen beide de plant te overleven, waardoor ze ook elkaar helpen overleven. Netwerken bestaan uit een complex geheel van dit soort relaties.’’

Hoe ver zitten we daar in Nederland vanaf? „Dat weten we niet. Maar ook hier zijn er gebieden waar geen bestuivers meer voorkomen.’’ Helpen ingrepen als het inzaaien van bermen met bloemrijke mengsels? „Absoluut. Het zorgt ervoor dat we verder weg blijven van het kritische punt. Als beheerder moet je die bermen echter niet star gaan beheren. De natuur moet de kans krijgen om zelf netwerken te organiseren. Als er eens een plant wegvalt, is dat niet erg.’’ Komt er een vervolgonderzoek? „Dat we niet weten hoe dicht we op de ineenstorting van zo’n gemeenschap zitten, is vervelend. Daarmee willen we

Jelle Lever, promovendus aan Wageningen Universiteit

verder. Wellicht dat we aan de snelheid waarop soorten op elkaar reageren, kunnen afleiden hoe dicht we ons op het omslagpunt bevinden. Bijvoorbeeld dat de afname van één soort een heel sterk effect heeft op andere soorten. Om dat over een plek te kunnen concluderen moet je die langdurig observeren en er enorm aantal metingen doen. Of dat praktisch haalbaar is, is nog maar de vraag. We willen graag tot een praktisch uitvoerbare test komen. Hoe, daar zijn we nog niet uit.’’

Felle strijd om bomen langs Haagse laan Sinds eind 2011 voeren de bewoners langs de Haagse Laan van Meerdervoort een felle strijd om de bomen van de laan te behouden. Gemeente Den Haag wil tweehonderd iepen en populieren kappen voor nieuwe parkeerplaatsen, waaraan in de omringende buurten een gebrek is. Toen de gemeente in juli 2013 een kapvergunning kreeg, lagen er dan ook 350 bezwaarschriften. Eind 2013 heeft de voorzieningenrechter bepaald dat de gemeente moet wachten op de uitspraak van de rechtbank op het beroep van de bezwaarmakers. De bewoners hopen dat een nieuw college na de verkiezingen van 19 maart de bomenkap zal terugdraaien. <

Foto Gerdien de Nooy

Foto Tom Ash

Bestuivers en planten vormen samen een robuust netwerk, dat echter plotseling kan instorten. Hiervoor waarschuwen wetenschappers van Wageningen Universiteit in het gezaghebbende tijdschrift Ecology Letters. Onderzoeker Jelle Lever legt uit.

TuinenLandschap | 02 | 2014

NieuwsPag_6-7.indd 7

7 13-01-14 14:44

Uitgesproken

Houd bij burgerparticipatie de beplanting zo eenvoudig mogelijk

Je moet eigenlijk denken vanuit de onkunde van de deelnemers

en architecten gaan natuurlijk voor maximaal resultaat, maar je moet denken vanuit de onkunde van de deelnemers, dus ’idiot proof’ in de positieve zin van het woord. Kies niet voor hoogwaardige beplanting, maar houd het zo eenvoudig mogelijk. Zorg voor beplanting die snel dichtgroeit, zodat het werk zichtbaar effect heeft. Ook moet al in het bestek bij de grondwerkzaamheden worden gezorgd dat er geen wortelonkruid in de grond zit zodat geen ’hopeloze’ onderhoudsproblemen ontstaan. Zelf hanteren wij heel strenge richtlijnen in wat we wel en niet gebruiken in openbaar groen. Ontwerpers zijn vaak meer gericht op het visuele effect in plaats dat ze rekening houden met onderhoud. Bij beplantingen voor gemeenten maken we bij burgerparticipatie bijvoorbeeld geen gebruik

van gemengde beplantingen. Verder moet je ervoor zorgen dat je grote groepen aanplant van dezelfde soort. Zo maak je het onderscheid tussen gekweekte planten en ’onkruid’ duidelijk. Op onze kwekerij staan 840 soorten vaste planten. Daarvan gebruiken we slechts 5% voor openbaar groen. Bij burgerparticipatie is dat nog minder. Toch houd je nog genoeg over om het mooi te maken. Het belangrijkste is dat het bloeit en bijen en vlinders aantrekt en mensen er blij van worden. We krijgen weleens de opmerking dat we veel dezelfde soorten gebruiken. Toch kun je met een beperkt sortiment veel extra kleur brengen en win je het wat dat betreft nog steeds van heestervakken. Burgerparticipatie is een geweldige ontwikkeling, maar je moet er niet alle heil van verwachten.”

Foto Griffioen Wassenaar bv

„Gemeenten halen burgerparticipatie van stal om kosten te drukken, maar je ziet dat het ook allerlei positieve effecten heeft. Mensen tolereren niet dat hun mooi aangelegde plantvakken vervuilen. Tegelijkertijd constateren we dat het onderhoud door burgers niet vakmatig wordt verricht en projecten soms uitdraaien op een teleurstelling. Een groep mensen meldt zich enthousiast voor een initiatief, maar als een van de trekkers verhuist of overlijdt, wordt de betrokkenheid minder en minder. Ik pleit ervoor om hier bij burgerparticipatie rekening mee te houden in de beplanting. Zorg dat het onderhoud eenvoudig is bij te houden. Ontwerpers

Bert Griffioen Griffioen Wassenaar bv

www.tuinenlandschap.nl

vhg

Deze kolom valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

Sectorplan Vorig jaar maakte Minister Asscher van Sociale Zaken bekend dat hij het bedrijfsleven wil ondersteunen bij het behoud van diens werkgelegenheid en het scheppen van nieuwe banen. Branches konden hiervoor hun ideeën indienen in de vorm van een sectorplan. De minister zegde cofinanciering voor goede plannen toe. Branchevereniging VHG, FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen hebben, als sociale partners in de hoveniers- en groenvoorzienersbranche, samen deze handschoen opgepakt. Er was haast bij, want ons gezamenlijke streven was om al in januari te starten met het uitvoeren van het sectorplan. Als Koning Winter stevig gaat uitpakken, dreigen er nog meer banen

TuinenLandschap | 02 | 2014

NieuwsPag_8-9.indd 8

op de tocht te komen. Ook van leerling-werknemers. Daarom vind ik het top, dat we in ons streven zijn geslaagd. De uitvoering van het sectorplan is gestart! Met extra scholing voor werkenden en extra ondersteuning voor bedrijven met leerlingen maken we ons sterk voor het behoud van het vakmanschap in onze branche. Het eerste concrete resultaat mocht ik vorige week dinsdag op de Vakbeurs in Hardenberg meebeleven. Want daar werd het eerste verlengde leerlingcontract getekend, mogelijk gemaakt dankzij de ondersteuning vanuit het sectorplan. Blije gezichten van zowel de leerling als de werkgever. Ook bij mij. Daar kunnen we de toekomst mee in!

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

13-01-14 15:02

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Hengelo en SWB gaan samen onderhoud doen

Wil Houben @wilhouben Noud Janssen, voorzitter Ondernemend Limburg: van selfies naar saampies!

Beheer en onderhoud van de openbare ruimte in Hengelo wordt ondergebracht in één nieuwe organisatie. Deze organisatie gaat het onderhoud van tweederde van het openbaar groen in de stad verzorgen.

Westrom en Risse Groen samen in openbare ruimte

Marleen van der Lee @marleenvdlee De hazelaars zijn al klaar voor voorjaar, kleuren de winter frisgroen en roze....maar ik wil nog schaatsen :(

Westrom en Risse Groen hebben een contract getekend voor samenwerking in de openbare ruimte. De bedrijven zijn per 1 januari 2014 samengegaan als Risse-Westrom Groen. De 250 medewerkers van Westrom worden gedetacheerd.

Betty de Keizer @BettydeKeizer Mooie brainstorm met @ErikSteegman over vervolgstappen optuigen #greendeal #groenedaken

Voorronden Nationale Wedstrijd Tuinaanleg van start

veening hoveniers @hovenierleusden Zo direct met aantal collega hoveniers naar de groene sector beurs in Hardenberg! Altijd gezellig!

De komende weken vinden de voorronden van de Nationale Wedstrijd Tuinaanleg plaats. Op vier locaties nemen teams van leerling-hoveniers het tegen elkaar op om een plaats voor de nationale finale tijdens Tuinidee in Den Bosch.

Vitale Groene Stad @VitaleGroenStad Groen levert gemeente Wierden #gezondheidswinst en geld op

’Let ook op Larix vanwege Phytophthora ramorum’ Het Bosschap adviseert bos- en natuurbeheerders ook bij Larix te letten op mogelijke symptomen van Phytophthora ramorum. De schimmelziekte is op het Europese vasteland nog niet aangetroffen in Larix, maar in het Verenigd Koninkrijk en Ierland zorgt P. ramorum sinds enkele jaren wel voor aantastingen.

Voordelen bewust gekozen beplantingsplan tuinenlandschap.nl Peter Vanlaerhoven: „Wat zijn de voordelen van een bewust gekozen beplantingsplan? Kunnen we een doel formuleren?”

Fruitbomen aangeplant voor belevingsboomgaard

Doe mee aan de discussie in de tuinenlandschap-groep

62% zei nee tegen de stelling: Foto IKL-Limburg

’Verbod op chemische onkruidbestrijding op verhardingen in 2015 is te vroeg’ Stem mee over de volgende peiling:

’Het zachte winterweer tot nu toe is een zegen voor de groensector’

Op zaterdag 11 januari zijn in Kunrade-Voerendaal fruitbomen en een notenboom geplant voor een belevingsboomgaard. Aan de rand komt een smulhaag met kruisbessen, frambozen, bramen en hazelnoten. De aanplant leidt tot een cultuurhistorische opwaardering van het gebied. <

enL

Filmpjes

Dossiers

Documenten en links naar websites

ie r b ws u ie

Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website Foto’s

h dsc

Praat mee

TuinenLandschap | TuinenLandschap Tuin enLandschap 02 | 2 014

NieuwsPag_8-9.indd 9

9 13-01-14 15:02

Sortiment

De toverhazelaar is de meest bekende winterbloeiende heester. Maar qua aantallen is het helemaal geen groot product. De teelt is niet al te gemakkelijk en de planten zijn daardoor relatief duur. Maar de kleuren zijn vaak prachtig en hoewel langzaam, vinden er ontwikkelingen plaats in dit sortiment.

Tekst en beeld Ronald Houtman

Hamamelis vernieuwt zich langzaam maar zeker D

at de toverhazelaar populair is, heeft alleen te maken met de bloeitijd, globaal van begin december tot begin maart. De frisse kleuren geven ook de sombere winterdagen een fleurig randje. Naast de bekende Hamamelis mollis wordt vooral H. x intermedia veel gekweekt. Logisch, deze hybride bracht (en brengt) de beste cultivars voort. Hamamelis x intermedia, wordt in 1945 door Alfred Rehder beschreven als een kruising tussen H. mollis en H. japonica. Pas in 1963 krijgt deze plant een cultivarnaam: ’Arnold Promise’. In H. x intermedia zijn de goede eigenschappen van de ouders in één plant gecombineerd. H. mollis staat bekend om zijn rijke bloei, relatief grote bloemen en soms aangename geur. Goede groei en winterhardheid kenmerken H. japonica. De meeste cultivars van H. x intermedia zijn in België benaamd. Vanaf circa 1955 tot 2003 werden door Jelena en Robert de Belder vanuit Arboretum Kalmthout en Domein Hemelrijk een aantal zeer goede cultivars geïntroduceerd, waaronder ’Diane’, ’Jelena’ en ’Primavera’. Globaal kunnen de cultivars in drie kleurgroepen worden ingedeeld: geel,

oranje en rood. Ongeveer 60% van de cultivars bloeit geel. Dit is ook commercieel de belangrijkste groep. Er worden nog steeds nieuwe cultivars ontwikkeld en ook hierbij is een gedeelte geelbloeiend. Deze worden voornamelijk op groei, gezondheid en plantvorm geselecteerd. Daarnaast spelen ook bloemgrootte en bloemgeur mee. Ook in andere kleurgroepen zien nieuwe cultivars het levenslicht. Zo zijn er inmiddels goede oranje- en roodbloeiende cultivars te verkrijgen. Ten slotte is er ook een wens om andere kleuren. De eerste voorzichtige introducties in paars en tweekleurigheid zijn er al. Maar de veredeling gaat langzaam en de markt is relatief klein. Het is teelttechnisch niet mogelijk om snel grote aantallen van nieuwe cultivars op de markt te brengen. Daarom zal het nog enige jaren duren voordat de hier genoemde nieuwe cultivars in grotere aantallen aangeboden worden. Ondanks het feit dat de ’oude’ cultivars het nog prima doen, verschijnen er langzaam een aantal zeer goede cultivars in nieuwe kleuren. Gezien hun eigenschappen zeer verdiend! >

TuinenLandschap | 02 |2014

Hamamelis3.indd 10

09-01-14 16:14

Hamamelis intermedia ’Strawberries and Cream’ is één van de eerste min of meer tweekleurig bloeiende cultivars. Hoewel de naam (’aardbeien met room’) doet vermoeden dat de plant rood met wit bloeit is dit niet het geval. De naam wil alleen het feit onderstrepen dat de bloemen tweekleurig zijn. De bloemblaadjes zijn rood aan de basis en steeds lichter oranjegeel naar de toppen toe. De kelkjes zijn purperrood, wat de donkere kleur van het hartje verder versterkt. Het totaalbeeld van de bloemen is daardoor tweekleurig. Het is overigens een bloemkleur die niet door iedereen wordt gewaardeerd. Zeker van een afstand kunnen de bloemen wat flets overkomen.

Hamamelis intermedia ’Pallida’ is van oudsher een topper in het sortiment. De plant groeit breed vaasvormig tot waaiervormig; in vergelijking met de moderne cultivars is de plant dan ook wat breder. ’Pallida’ bloeit zeer rijk met relatief grote, heerlijk geurende bloemen. De bloemen zijn lichtgeel, eigenlijk de ideale kleur voor een toverhazelaar. ’Pallida’ werd lange tijd verhandeld als H. mollis ’Pallida’. Al voor WOII was er een plant als H. mollis var. pallida bekend. Toen na WOII de superieure H. intermedia ’Pallida’ werd geïntroduceerd, was de verwarring daar. Omdat de oorspronkelijke H. mollis var. pallida nauwelijks meer in cultuur is en H. intermedia ’Pallida’ veruit superieur is, werd besloten de cultivarnaam ’Pallida’ voor de H. intermedia-variant te behouden.

Herkomst en naam Hamamelis is eigenlijk maar een klein geslacht. Er zijn slechts vier relevante soorten en één zeer belangrijke hybride. H. vernalis en H. virginiana, zijn inheems in Noord-Amerika, H. japonica komt uit Japan, H. mollis uit China. De Nederlandse naam is toverhazelaar. Waarschijnlijk doordat de Engelse kolonisten in Amerika gevorkte takken van H. virginiana gebruikten als wichelroede. De gelijkenis met de hazelaar en de gladde iep (’Wych elm’) leidde tot de Engelse naam ’Witch hazel’. Vervolgens werd Witch hazel naar het Nederlands als toverhazelaar vertaald. Hamamelis is een samenvoeging van het Griekse ’hama’, wat ’tegelijkertijd’ betekent en ’melon’, wat vrucht (of appel) betekent. Omdat H. virginiana, de eerst beschreven soort, nog vruchten van het jaar ervoor draagt als deze bloeit, gaf Linnaeus hem deze naam. > TuinenLandschap | 02 | 2014

Hamamelis3.indd 11

11 09-01-14 16:14

Hamamelis ’Amethyst’

Hamamelis intermedia ’Rubin’

H. x intermedia ’Arnold Promise’

Een kruising tussen H. vernalis ’Sandra’ en een cultivar van H. intermedia. ’Amethyst’ is een dichtvertakte ronde struik tot circa 2,5 m hoog. De donkergroene bladeren kleuren in de herfst geel tot dieprood. De bladeren blijven soms tot diep in de winter aan de plant hangen. In januari bloeit ’Amethyst’ met licht paarsrode bloemen, die een kruidige geur verspreiden.

Wellicht de beste roodbloeiende cultivar die er is. Hij bloeit met steenrode, licht geurende bloemen. De bloemkleur is zeer constant en het is een goed groeiende, gezonde plant. Ondanks dat deze cultivar al in 1967 werd geïntroduceerd is hij nog steeds niet algemeen verkrijgbaar. ’Rubin’ moet niet worden verward met ’Robin’, dat een synoniem van ’Old Copper’ is en die donkeroranje bloeit.

De cultivar die als eerste als H. intermedia werd beschreven. ’Arnold Promise’ combineert de goede eigenschappen van beide ouders. De cultivar heeft goede groei, mooie vaasvormige habitus, rijke bloei en relatief grote, donkergele geurende bloemen. De plant bloeit gegarandeerd zeer rijk met aangenaam geurende bloemen. Daarnaast is ook de herfstkleur mooi oranjerood.

Hamamelis intermedia ’Aphrodite’

Hamamelis intermedia ’Wiero’

De bekende ’Jelena’ was de eerste cultivar met oranje bloemen en behoort nog steeds tot de beste oranjebloeiende toverhazelaars. Maar nu, na meer dan vijftig jaar, is ’Jelena’ voorbijgestreefd. ’Aphrodite’ heeft grotere bloemen die dieper oranje van kleur zijn. Het is een gezonde, goed vertakkende struik met een breed vaasvormige habitus. Deze cultivar werd in 1985 geïntroduceerd en is inmiddels breder verkrijgbaar. Andere oranjebloeiende cultivars zijn ’Harry’ en ’Orange Peel’.

is een bijzondere cultivar die direct opvalt door de zeer lichte bloemkleur. De bloemblaadjes zijn lichtgeel, maar in tegenstelling tot alle andere cultivars zijn de kelkblaadjes niet purperrood of bruinig, maar groengeel. Dit maakt dat ook het hart van iedere bloem lichtgekleurd is, wat de bloemen een veel lichtere kleur geeft. Het zachte geelgroen van ’Wiero’ is een frisse kleur die goed in plantschema’s te verwerken is.

TuinenLandschap | 02 |2014

Hamamelis3.indd 12

09-01-14 16:14

e’

werd de e mige rgele n-

Toepassing

Standplaats

Het gebruik van Hamamelis beperkt zich voornamelijk tot aanplant als solitair of in gemengde beplantingen in parken en tuinen. Omdat het geen goedkope plant in aanschaf is, is het, met uitzondering van H. virginana, niet aantrekkelijk om toverhazelaars in gemengde wegbeplantingen aan te planten. Gezien de variatie in bloemkleuren is er een Hamamelis voor vrijwel iedere tuin.

De planten gedijen het best op een enigszins vochtige, maar goed doorlatende bodem. Als ze langdurig met de wortels in het water staan, zal wortelrot optreden. Hamamelis houdt niet van een kalkrijke grond, de groei zal dan achterblijven en de struiken gaan minder rijk bloeien. Iedere basische tot (licht) zure grond zal in principe beter voldoen. De planten zijn toch wat gevoelig voor takbreuk en wortelschade, waardoor de toepassing gewoonlijk beperkt zal blijven tot particuliere tuinen.

mooi

eur. culDit men risse

De belangrijkste cultivars van Hamamelis Naam H. ’Amethyst’ H. ’Brevipetala’ H. ’Doerak’ H. x intermedia ’Advent’ H. x intermedia ’Aphrodite’ H. x intermedia ’Arnold Promise’ H. x intermedia ’Aurora’ H. x intermedia ’Barmstedt Gold’ H. x intermedia ’Diane’ H. x intermedia ’Feuerzauber’ H. x intermedia ’Harry’ H. x intermedia ’Jelena’ H. x intermedia ’Orange Peel’ H. x intermedia ’Pallida’ H. x intermedia ’Primavera’ H. x intermedia ’Rubin’ H. x intermedia ’Strawberries and Cream’ H. x intermedia ’Sunburst’ H. x intermedia ’Vesna’ H. x intermedia ’Westerstede’ H. x intermedia ’Wiero’ H. japonica ’Pendula’ H. mollis ’Boskoop’ H. ’Rochester’ H. vernalis ’Sandra’

Bloemen Licht paarsrood, kruidig geurend Donker goudgeel, aangenaam kruidig geurend Donker goudgeel, aangenaam kruidig geurend Heldergeel, frisse geur Bronskleurig oranje, licht geurend Helder zwavelgeel, friszure, aangename geur Maangeel tot bronsgeel, aangenaam geurend Diep goudgeel, zwak geurend Bronskleurig rood Licht bronsrood, licht geurend Oranje, licht geurend Koperkleurig oranje, roder in het hart Oranje tot lichtoranje, licht geurend Lichtgeel, sterk en aangenaam geurend Geel, iets purper in het hart Steenrood, licht geurend Bloemblaadjes rood aan de basis en lichtoranje aan de toppen Licht citroengeel Bleekoranje, licht geurend Lichtgeel Lichtgeel met groene kelkjes, licht geurend Lichtgeel Heldergeel, sterk en aangenaam geurend Koperkleurig oranje, zeer sterk kruidig geurend Lichtoranje, klein

Opmerkingen De eerste paarsbloeiende Hamamelis Voorbijgestreefd door de nieuwere ’Doerak’, die grotere bloemen heeft Verbetering van ’Brevipetala’, houdt veel blad vast in de winter Begint omstreeks half december te bloeien Zeer goede cultivar met grote bloemen in een warme kleur Één van de beste geelbloeiende cultivars; geeft tevens een goede herfstkleur Mooie, zeer typische bloemkleur; grote bloemen Bloeirijk, relatief grote bloemen Rijkbloeiend, bloemkleur in sommige jaren duidelijk lichter; goede herfstkleur Goede bloemkleur; bloeit op jonge leeftijd niet zo rijk Mooie vaasvormige habitus; grote bloemen in een mooie kleur Rijkbloeiend, op jonge leeftijd niet sterk vertakkend Mooie vaasvormige habitus; grote bloemen in een mooie kleur Zeer goede geelbloeiende cultivar Goed groeiende en bloeirijke cultivar Zeer rijkbloeiend, goede rode kleur; gezonde groeikrachtige cultivar Opvallende tweekleurige bloemen, kan van afstand wat flets overkomen Fraaie, oplichtende bloemkleur; houdt ’s winters wat blad vast Rijkbloeiend; goede plantvorm Ietwat fletse bloemkleur; late bloeitijd! Bloemkleur lijkt erg licht vanwege de groene kelkjes Treurvorm met typisch afhangende takken Fraaie en goede cultivar, algemeen gekweekt Bloeit al omstreeks eind november, spectaculaire geur, warrige habitus Jonge loof is purper, herfstkleur rood en oranje

TuinenLandschap | 02 | 2014

Hamamelis3.indd 13

13 09-01-14 16:14

Sortiment

2 3

Fagus sylvatica boom van het ja Kwekers hebben Fagus sylvatica verkozen tot Boom van het Jaar 2014. De boom heeft zijn gebruiksaanwijzing, maar vergt bij de juiste toepassing weinig onderhoud, gaat lang mee en kan uitgroeien tot monumentale proporties.

Tekst Peter Bennink | Beeld Jean-Pol Grandmont, Gerdien de Nooy, Ksanyi

e beuk behoeft nauwelijks introductie. In Nederland is deze boom in allerlei vormen volop te bewonderen. In beukenbossen, als laanboom, in parken en in tuinen als solitair of haagplant is de beuk niet weg te denken uit de Nederlandse tuinen en openbaar groen. De jury van de Boom van het Jaar verkiezing roemde de brede toepasbaarheid, het feit dat de beuk een belangrijke inheemse boomsoort is, de grote variatie in bladkleur en -vorm binnen de soort, de karakteristieke habitus en de lange levensduur. De Boom van het Jaar-campagne staat dit jaar in het teken van de onderhoudsarme boom. Dit wordt volgens de organisatie van de verkiezing steeds belangrijker. Gemeenten hebben te maken met slinkende budgetten en willen daarom bomen die zo min mogelijk aandacht vragen. Wat dat betreft zal de keuze voor de beuk sommige mensen misschien

TuinenLandschap | 02 | 2014

Fagus sylvatica.indd 14

09-01-14 16:15

1 Van oudsher wordt de beuk voor verschillende doeleinden gebruikt, bijvoorbeeld als laanboom. 2 Fagus sylvatica is een populaire haagplant, mede omdat de planten in de winter hun blad vasthouden. 3 Er bestaan verschillende groeivormen van de beuk. De treurbeuk wordt veel in parken en op begraafplaatsen toegepast.

Verkiezing ’Boom van het Jaar’ 1

De campagne ’Boom van het Jaar 2014’ is een activiteit van de LTO Vakgroep Bomen en Vaste panten en de LTO Cultuurgroep voor Laan-, Bos- en Parkbomen. Voor de verkiezing is vanuit de vakwereld een twintigtal kandidaatbomen ingestuurd. Dat is gebeurd na oproepen in de vaktijdschriften De Boomkwekerij en Tuin en Landschap. De jury, bestaande uit boomkwekers, hoveniers/groenvoorzieners en een vertegenwoordiger van de schrijvende pers, koos uit deze kandidaatbomen drie genomineerden: Fagus sylvatica, Magnolia kobus en Parrotia persica ’Vanessa’. Op een gezamenlijke jaarvergadering van de LTO-Cultuurgroepen voor bos- en haagplantsoen en laan-, bos- en parkbomen wezen de aanwezigen Fagus sylvatica als winnaar aan.

2 3

et jaar 2014 wat vreemd voorkomen. De beuk kan immers, net als veel andere inheemse bomen, te maken krijgen met tal van aantastingen. Meeldauw, verschillende soorten luis, galmijt, galmug en tal van schimmels en zwammen waaronder reuzenzwam, tonderzwam, goudvliesbundelzwam, korsthoutskoolzwam, Phytophthora en porseleinzwam zijn alle aantastingen die voorkomen op beuk. Daarnaast is de beuk erg gevoelig voor veranderingen in zijn leefomgeving, met name in de wortelzone. De beuk is slecht bestand tegen ophogen, stagneren van water, aanbrengen van een asfaltdek boven de wortels, sterk wisselen van grondwaterstanden en verdichten van de bodem. Zeker bij een hoge grondwaterstand wortelt een beuk ondiep. De boom maakt een oppervlakkig hartwortelstelsel. Een boomspiegel zal dan ook snel te klein zijn. Tot slot heeft de beuk zijn leven lang een dunne bast waardoor de boom

gevoelig is voor zonnebrand. In eerste instantie beschermt de beuk zich met een bemanteling van dunne takken tegen direct zonlicht op de stam. Later zorgt de dichte kroon voor schaduw, maar bij veranderingen in de omgeving, door dunning, kan er weer zon op de stam komen en is bescherming (vaak met jute) nodig.

Toch onderhoudsvriendelijk Hoewel bovenstaande misschien anders zou doen vermoeden, is de beuk op de juiste plaats toch een betrekkelijk onderhoudsvriendelijke boom met een lange levensduur die zelfs tot monument kan uitgroeien. Je moet dan wel rekening houden met de eisen en groeiwijze van de beuk. Geef de beuk dus altijd een ruime groeiplaats. Bij voorkeur een doorlopende groenstrook met voldoende doorwortelbare grond. Doordat de beuk een inheemse soort is, zijn tal van insecten en schimmels die

hier voorkomen in de loop van de evolutie gespecialiseerd in het leven op en van de beuk. De beuk heeft hiertegen echter zijn verdedigingsmechanismen. Mede daardoor zijn niet alle aantastingen even ernstig of even algemeen. Van sommige heeft de boom eigenlijk amper last, denk aan bladluis. Met andere aantastingen, zoals de echte tonderzwam, krijgt de beuk pas te maken als hij oud en aftakelend is. Dan heeft de boom er al een heel wat langer leven op zitten dan de meeste berken, wilgen of populieren. Ook voor de tuin heeft Fagus sylvatica heel wat te bieden. In de eerste plaats als haagplant. Doordat het jonge schot het blad vasthoudt in de winter biedt een beukenhaag vrijwel het hele jaar rond privacy. In grotere tuinen komen de diverse cultivars met hun verschillende habitus en bladkleur goed tot hun recht. Er zijn onder meer zuilvormen, treurvormen, roodbladige, bruinbladige en rondbladige beuken. >

TuinenLandschap | 02 | 2014

Fagus sylvatica.indd 15

15 09-01-14 16:15

Bedrijf en Organisatie

TEEB stad tool zorgt voor inzicht

Bereken waarde van groen Onlangs is in Utrecht de TEEB stad tool gepresenteerd. Met dit programma kan eenvoudig en snel de waarde van groen worden berekend. De hovenierssector is nauw betrokken geweest bij de totstandkoming van de tool.

Tekst Ralph Mens Beeld Archief

Dankzij de TEEB stad tool is de waarde van groen en water in de stad eenvoudig te berekenen.

n oktober vorig jaar luidde VHG de noodklok over de geplande bezuinigingen door Nederlandse gemeenten. Ruim 70% van de Nederlandse gemeenten verlaagt het budget voor groen voor 2014. En dat terwijl iedereen er meer dan ooit van overtuigd is dat groen een economische waarde vertegenwoordigt, en van belang is voor de gezondheid, de biodiversiteit en om klimaatveranderingen op te vangen. Probleem is dat tot nu het uitermate ingewikkeld was om die economische effecten inzichtelijk te maken en in harde euro’s uit te rekenen. Dankzij de TEEB stad tool (The Economics of Ecosystems and Biodiversity) is dit echter een fluitje van een cent. Wie beschikt over de juiste data zoals aantal aan te planten bomen, oppervlakte aan te leggen groen en aantal woningen in de omgeving, kan snel een gedegen berekening maken van de economische effecten van de aanleg van groen. Op de website teebstad.nl kunnen gegevens stapsgewijs worden ingevoerd. In zes stappen wordt zo een totaalbeeld gegeven

van de opbrengst van de investeringen. Bij de presentatie van de TEEB stad tool werd als rekenvoorbeeld de aanleg van een nieuw park op het Vinkenterrein in Den Helder gebruikt. Het gaat om een gebied van 1,7 ha waar 50 bomen hoger dan 10 m en 1 ha gras worden aangelegd.

▸Stap 1 Gezondheid Bomen vangen fijnstof af. De omvang van de boom bepaalt de hoeveelheid en ook de ondergroei is bepalend. Bij 50 bomen en 1 ha gras, is het effect 6 kg fijnstofafvang per jaar. Voordeel voor bewoners, bedrijven (arbeidsuitval), verzekering en overheid €37.478. Bij een toename van 1,4 ha natuurareaal op 45.000 inwoners is het effect 36,85 minder huisartsbezoeken per jaar. Voordeel €16.394.

▸Stap 2 Energieverbruik Een bomenrij voor een huis geeft beschutting tegen koude wind. Het effect op het energieverbruik van de woning wordt mede bepaald door de afstand tot de

TuinenLandschap | 02 | 2014

Teeb Stad.indd 16

09-01-14 16:16

Wat is TEEB Stad? TEEB staat voor The Economics of Ecosystems and Biodiversity. TEEB Stad is onderdeel van vijf studies die door de Nederlandse overheid zijn opgezet om de waarde van groen in beeld te brengen. De TEEB stad tool is het resultaat van deze studie waar elf grote gemeenten bij betrokken waren. Ook de VHG is hierbij betrokken. bomenrij. Bij 60 woningen binnen 50 m is het effect 2.880 m3 minder gasverbruik per jaar. Voordeel voor bewoners €16.963. Bij 26 woningen tussen 50 en 100 m is het effect 936 m3 minder gasverbruik per jaar. Voordeel €5.513.

▸Stap 3 Waarde van woningen Woningen die uitzicht krijgen op een groenlijn, zoals een bomenrij, stijgen in waarde. Bij 25 woningen met €100.000 WOZ-waarde is het effect €125.000 eenmalige waardestijging. Woningen die uitzicht krijgen op een park stijgen in waarde. Bij 80 woningen met €100.000 WOZ-waarde is het effect €640.000 eenmalige waardestijging. Woningen waar in de nabijheid een park wordt aangelegd stijgen in waarde. Bij 85 woningen met €100.000 WOZ-waarde is het effect €510.000 eenmalige waardestijging.

▸Stap 4 Recreatie & vrije tijd De aanleg van groen biedt ruimte voor extra recreatie. Bij 1,3 ha met 10.000 recreanten per ha is het effect 13.000 nieuwe recreanten. Voordeel voor recreanten en ondernemers €227.695. Ook een kwaliteitsverbetering van bestaand groenareaal kan leiden tot extra recreatie. Bij 0,06 ha met 10.000 recreanten per ha is het effect 600 nieuwe recreanten per jaar. Voordeel voor recreanten en ondernemers €10.509.

▸Stap 5 Sociale cohesie Door meer kleinschalig groen stijgt de sociale cohesie in de wijk waardoor mensen minder snel verhuizen. Bij 0,19 relatieve toename van plantsoenareaal, met 2.000 inwoners, is het effect 13,17 minder verhuizenden per jaar. Voordeel voor bewoners, corporaties, gemeenten, politie, justitie en recreanten €613.694. Stap 6: Waterhuishouding Bescherming tegen wateroverlast door stijging van het oppervlaktewater door meer waterberging, vermeden investeringskosten in Riool Water Zuiveringsinstallatie. In dit rekenvoorbeeld zijn geen opbrengsten gevonden op gebied van waterhuishouding. Totale baten van dit project in 30 jaar: €2.203.248.

Rob Luyk, Binder groenprojecten

’Model kan van onderop worden gebruikt door belangengroepen’ „De TEEB stad tool is een mooi instrument om een gesprek aan te gaan met baathouders, en te proberen er participatiehouders van te maken. Je kunt inzichtelijk maken wie betrokken is en wat de waarde is voor die belanghebbende. Normaal focus je op één investeerder en vergeet je andere baathouders zoals waterschappen of gezondheidsdiensten. Ook kun je effecten op sociale veiligheid laten zien. Wat goed is, is dat het model van onderop kan worden gebruikt en makkelijk is in te vullen door belangengroepen. Dat leidt tot specifieke investeringen. Zelf hebben we de tool al gebruikt om berekeningen te maken voor groene schoolpleinen. Hieruit bleek bijvoorbeeld welk effect groen heeft op het sociale aspect, gezondheid en de afvang van fijnstof. Ook richting klanten zoals

woningcorporaties kun je de waarde van groen voor vastgoed laten zien. Het is van belang om hierover met opdrachtgevers het gesprek aan te gaan, zeker nu onderhoudsbudgetten zwaar onder druk staan. De tool zou nog verder verdiept kunnen worden, bijvoorbeeld op gebied van daktuinen. Nu wordt gekeken naar één aspect en is sprake van een redelijk algemeen rekenmodel. Zo wordt een aspect als waterretentie lager gewaardeerd, omdat niet met alle effecten rekening is gehouden zoals vertraging van piekbelasting bij hevige stortbuien. Ook mis ik nog de berekening van effecten van groen op bedrijfspanden. Je kunt wel goed de effecten op de waarde van woningen in kaart brengen, maar niet het effect van een Sedumdak op een winkelcentrum of kantoorpand.”

Aart Veerman, Van der Tol Hoveniers

’Met de tool kun je aangeven waar het beste in kan worden geïnvesteerd’ „Wij zijn blij met dit initiatief, met name omdat het door de overheid wordt gedragen. Dat maakt het geloofwaardiger dan dat je als groensector roept dat groen belangrijk is. Als duurzame hoveniers zijn wij al langer bezig om groen anders te bekijken, maar het bleek moeilijk om de waarde van groen in euro’s uit te drukken. Daar is nu een tool voor. Als hoveniersbedrijf heb je geen groot aandeel in investeringsbeslissingen, maar je kunt met deze tool wel aangeven waar het beste in kan worden geïnvesteerd. Met deze tool kun je ook andere partijen dan gemeenten laten mee betalen aan investeringen in groen. Denk aan woningbouwverenigingen of bewonersgroepen. Je kunt laten zien dat zij ook belang hebben bij investeringen, bijvoorbeeld doordat woningen meer waard worden. Ik merk in

de praktijk vaak dat het moeite kost om grote bedrijven duidelijk te maken wat biodiversiteit is, laat staan om de waarde ervan aan te geven. Nu kun je ze dat laten zien. Ook zie ik kansen voor groene daken. Doordat je de waarde ervan beter kunt kwantificeren kun je ook beter concurreren met bijvoorbeeld betonnen daken. Verder zie ik mogelijkheden op gebied van wateroplossingen. Ik zou er ook voor willen pleiten dat landschapsarchitecten dit gaan gebruiken, zodat biodiversiteit al bij het ontwikkelen van plannen heel bewust wordt meegenomen. Eigenlijk zou iedereen in de groensector er mee moeten gaan werken. Ook gemeenten zouden het moeten gaan toepassen, zodat ze anders tegen hun beleid aan gaan kijken en anders gaan bezuinigen, bijvoorbeeld op beton.”

TuinenLandschap | 02 | 2014

Teeb Stad.indd 17

17 09-01-14 16:16

Bedrijf en Organisatie

Du Pré Groenprojecten blijft investeren in mensen en mach in Du Pré Groenprojecten uit Helmond won onlangs de publieksprijs voor Meest Maatschappelijke Partner en werd gecertificeerd voor de hoogste trede van PSO (Prestatieladder Socialer Ondernemen). Het bedrijf investeerde afgelopen jaar ook gewoon in nieuwe mensen en machines. Wat is het geheim van dit succes?

Tekst Ralph Mens | Beeld Ralph Mens, Du Pré Groenprojecten

TuinenLandschap | 02 | 2014

DuPreGroenprojecten.indd 18

09-01-14 16:17

Robert Smid: „De crisis loopt een keer af. Daarom moet je zorgen dat je nu al goede mensen in dienst hebt en over goed materiaal beschikt.”

Bedrijfsinformatie ▸ Bedrijf Du Pré Groenprojecten ▸ Locatie Helmond ▸ Aantal medewerkers 65 fte ▸ Werkzaamheden Totaalpakket, ontwerp, aanleg, renovatie en onderhoud. Bedrijfsgroen, openbaar groen, particulier, boomverzorging, daktuinen, gevelgroen ▸ Werkgebied Driehoek Nijmegen, Maastricht, Breda

ch ines

u Pré Groenprojecten is al meer dan zeventig jaar in Helmond gevestigd. De lokale binding van het bedrijf is dan ook een van de sterke troeven volgens directeur Robert Smid, samen met Mark Vloet eigenaar: „Du Pré werkt lokaal, en doet ook haar inkopen op lokaal niveau. Zo kopen wij onze auto’s bij een lokale dealer. Als deze dealer kan blijven bestaan, kan hij ook zijn tuin laten onderhouden. Daarom blijven we ook in tijden van crisis onze leveranciers trouw.” Het tekent de filosofie van het bedrijf dat in haar nieuwsbrief niet zijzelf, maar de klant en het personeel centraal staan. Smid: „Als bedrijf streven wij twee doelen na: zorgen dat de klant tevreden is, en zorgen dat het personeel tevreden is. Het resultaat van deze twee is rendement.” Dat het groenbedrijf ook in moeilijke economische tijden nieuw personeel aanneemt en in nieuwe machines investeert, is voor Smid niet meer dan logisch. „De crisis loopt een keer af. Daarom moet je zorgen dat je goede mensen in dienst hebt, en goed materiaal. Ook vinden wij het belangrijk te blijven investeren in goed opleiden en relatiebeheer. Als de economie straks weer

aantrekt, hebben we leerlingen nodig die het vak willen leren.”

Mvo Ondanks dat het bedrijf al veel doet op gebied van mvo en social return, was het niet vanzelfsprekend voor Du Pré om mee te doen aan de verkiezing van de Meest Maatschappelijke Partner. „Net als veel andere bedrijven in de groenbranche blijken we al heel veel te doen op mvo-gebied. Alleen weten mensen dat niet en dragen we het als groenbranche niet genoeg uit. We vinden het vanzelfsprekend, maar dat is het niet als je naar andere sectoren kijkt.” Smid is vooral trots op het feit dat Du Pré andere genomineerden als Bavaria en Rabobank het nakijken gaf. Toch niet de minste bedrijven. Sinds begin vorig jaar doet Du Pré ook mee aan certificering voor de Prestatieladder Socialer Ondernemen (PSO). Landelijk zijn nog maar zes groenbedrijven PSO-gecertificeerd. „Aanleiding om hier in te stappen is dat de gemeente Eindhoven PSO mogelijk verplicht wil stellen. Daarbij scoorden we erg hoog, zo hoog zelfs dat we werden gebeld of onze gegevens wel klopten.” Smid spreekt zelf, in plaats van over maatschappelijk verantwoord ondernemen, liever van maatschappelijk verantwoord handelen. „Het gaat niet alleen om de opdrachtnemer, maar ook om de opdrachtgever en alle andere partijen. Zonder maatschappelijk verantwoord handelen heeft een bedrijf geen bestaansrecht.”

’Be good and tell it’ De hoge score bij de PSO-certificering was voor Du Pré aanleiding om ook de krachten eens te meten bij de verkiezing van Meest Maatschappelijke Partner. „We vinden het belangrijk regionaal uit te dragen wat we doen op dit gebied. Daarom wilden we hier ook ons gezicht laten zien. Het resultaat heeft ons positief verrast. Wat dat betreft is het ook voor ons een stuk bewustwording. ’Be good and tell it’, dat laatste doen we nog te weinig.” PSO-certificering is nog redelijk nieuw. Belangrijk verschil met bijvoorbeeld ISO en Groenkeur is volgens Smid dat hierbij met name wordt gekeken naar het werken met leerlingen en stagiairs en doelgroepen als SW’ers, Wajongers en langdurig werklozen. Du Pré werkt al jaren samen met SW-bedrijf Atlant dat ook gevestigd is op het terrein van het groenbedrijf. Ook doet Du Pré het onderhoud van machines van Atlant. Zo’n 25% van het personeelsbestand bestaat uit personen uit doelgroepen. Wat dat betreft ziet Smid veel kansen bij de invoering van de Participatiewet waarbij bedrij-

TuinenLandschap | 02 | 2014

DuPreGroenprojecten.indd 19

19 09-01-14 16:17

ven met meer dan 25 werknemers verplicht 5% arbeidsgehandicapten in dienst moeten nemen. „We doen al veel op gebied van social return. De Participatiewet gaat echter over meer dan alleen een quotum en is nog volop in ontwikkeling.” Smid ziet ook mogelijkheden voor een puntensysteem. Zo zou een accountantsbedrijf dat zelf niet met arbeidsgehandicapten werkt, wel punten kunnen verdienen door samen te werken met bedrijven die SW’ers in dienst hebben. „Als groenbranche zouden we dit gezamenlijk op moeten pakken, dat geeft ons een groot voordeel. Nu hebben we als branche een voorsprong en lopen we voorop, maar straks is dit gemeengoed.”

EMVI

Personeel van Du Pré Groenprojecten aan het werk tijdens een vrijwilligersproject bij Hotel Heppie in Geldrop-Mierlo.

Smid is redelijk positief over de nieuwe Aanbestedingswet en de invoering van EMVI (Economisch Meest Voordelige Inschrijving). „Je ziet dat ook opdrachtgevers nu moeten argumenteren waarom ze bepaalde zaken eisen bij een aanbesteding. Ook kun je dankzij de nieuwe aanbestedingsregels makkelijker het gesprek aangaan met een wethouder of een ambtenaar.” Ook tellen certificaten zoals PSO mee bij EMVI. Zo telt de PSO-certificering van Du Pré, dat de

hoogste trede heeft, voor het maximaal aantal punten mee. Dat is ook de basis geweest om PSO op te zetten. „Tot nu toe was er eigenlijk geen systeem met meetbare gegevens aan de hand waarvan je bedrijven kunt toetsen. Een aantal landelijke bedrijven en SW-bedrijven heeft dit daarom, in samenwerking met TNO ontwikkelt. Zo kun je bij aanbestedingen op grond van EMVI laten zien wat je doet op mvo-gebied.” De toetsing van PSO wordt door een onafhankelijk auditbureau gedaan. Een controleur komt een dag op het bedrijf kijken en let ook op zaken als begeleiding. Ook op de werkplek wordt gekeken. Jaarlijks wordt er opnieuw beoordeeld. Volgens Smid is mvo vooral een kwestie van de lange adem. „Je ziet dat bij aanbestedingen het soms toch om de laagste prijs blijft gaan. Ook hebben we ons mvo-beleid nooit commercieel uitgebuit. De meeste dingen, zoals gebruik van biologisch afbreekbare smeermiddelen, deden we al voordat het verplicht werd gesteld. We doen dit vanuit het hart.” Smid denkt dat de sleutel tot succes vooral draait om jezelf blijven, zorgen dat je er bent en geen koude drukte maken. „Je moet niet alleen halen, maar ook brengen. Houd vast aan je koers. Weet waar je goed in bent en blijf dat doen.” <

Vijf tips van Robert Smid ▸ Houd vast aan je koers, zeker in tijden van crisis ▸ Blijf bij jouw basisprincipes ▸ Je moet niet alleen halen maar ook brengen ▸ Blijf luisteren naar je personeel ▸ Kom je beloftes na en blijf betrokken, ook als dat niet zou hoeven

TuinenLandschap | 02 | 2014

DuPreGroenprojecten.indd 20

09-01-14 16:17

Zo-zit-dat

Oproepcontracten, een kans of een bedreiging? Hovenier Gert de Bok* is bezig met een paar mooie opdrachten voor het voorjaar. Hij wil dit met eigen mensen doen, maar als het spaak loopt met het lopende onderhoudswerk, wil hij mensen kunnen oproepen zodat er geen vaste verplichtingen zijn. Gert vraagt zich af of en zo ja welke risicoâ&#x20AC;&#x2122;s hij zou kunnen lopen. Tekst Egbert Jan Blonk | Beeld Peter Moorman

eel werkgevers hebben de behoefte om werknemers alleen in te schakelen als er werk voorhanden is. Zij willen liever niet geconfronteerd worden met eventuele nadelen die een arbeidsrelatie met zich kan brengen. Om die reden is de oproepovereenkomst ontstaan. Deze overeenkomst brengt zeker ook risicoâ&#x20AC;&#x2122;s met zich mee.

Rechtsvermoeden Als werkgever moet u zich bij een oproepovereenkomst bewust zijn van het rechtsvermoeden. Dit houdt in dat, wanneer u gedurende een periode van drie maanden wekelijks of minimaal 20 uur per maand een werknemer op oproepbasis aanneemt, wordt vermoed dat die werkzaamheden zijn verricht op basis van een arbeidsovereenkomst. Naast dit rechtsvermoeden ten aanzien van het bestaan van de arbeidsovereenkomst, bestaat het rechtsvermoeden ten aanzien van de omvang van de arbeidsovereenkomst. Bij oproepover-

eenkomsten speelt dit rechtsvermoeden een grote rol. Indien u met de oproepkracht geen arbeidsduur bent overeengekomen, dan wordt vermoed dat de arbeidsduur na drie maanden gelijk is aan het gemiddelde aantal uren per maand in de drie voorafgaande maanden. Hiervan kan voor de eerste zes maanden van de arbeidsovereenkomst worden afgeweken.

Onachtzaamheid U moet erop bedacht zijn dat onachtzaamheid nadelig voor u uit kan pakken. Bijvoorbeeld als de werknemer niet meer wordt opgeroepen, maar hij tewerkstelling vraagt, bijvoorbeeld omdat hij vindt dat er inmiddels een arbeidsovereenkomst is ontstaan voor een bepaald aantal uren per week. Bent u met uw werknemer een arbeidsovereenkomst van minder dan 15 uur per week overeengekomen en bent u niet overeengekomen op welke tijden de werknemer arbeid moet ver-

richten, of is de omvang van de arbeid niet duidelijk? Dan heeft de werknemer voor iedere keer dat u als werkgever de werknemer oproept om te werken, ten minste recht op loon gelijk aan drie uur arbeid. Deze regel geldt als u de werknemer oproept om arbeid te verrichten op basis van een arbeidsovereenkomst, waarbij het irrelevant is welke benaming u of de werknemer aan die overeenkomst hebben gegeven.

Zekerheid Verder zal er wel duidelijkheid moeten zijn in hoeverre u op mensen kunt rekenen die een dergelijk contract hebben. Veel mensen kiezen liever voor meer zekerheid als zich dat aan dient. Het is dus noodzaak om scherp te zijn en te blijven bij het aangaan en laten voortduren van een oproepovereenkomst. Heeft u vragen over een oproepovereenkomst? Stem dit dan af met uw adviseur. <

Egbert Jan Blonk is accountant bij Grant Thornton, E Egbertjan.blonk@gt.nl

Hoe-zit-dat?

* Deze naam is fictief

Heeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat, laat het de redactie weten. Met behulp van een deskundige trachten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden. TuinenLandschap | 02 | 2014

Zo-zit-dat.indd 21

21 13-01-14 14:12

Ontwerp en Inrichting

De houten boombakken van 2 bij 5 m zijn multifunctioneel: het zijn verzamelplekken voor de gebruikers van het plein, waardoor het voor hen aantrekkelijker is er te verblijven. Tegelijkertijd bieden ze bescherming aan de Acer saccharinum, met name wanneer er grote evenementen plaatsvinden of de wekelijkse markt samenkomt.

De granieten klinkers meten 7 bij 31 cm, deze lange smalle maat is gebaseerd op het Friese geeltje. Ze liggen in een verschoven klezorenverband in een ondergrond van beton. HOSPER heeft drie kleuren in het tapijt verwerkt: 10% is donkergrijs, 40% geel en 50% lichtgrijs.

TuinenLandschap | 02 | 2014

Wilhelminaplein.indd 22

13-01-14 15:12

Mark van der Heide www.hosper.nl

’Wilhelminapark is een alleskunner’ Soms is de huiskamer van Friesland intiem. Op andere momenten vinden er op het Wilhelminaplein in Leeuwarden spektakels plaats waarop duizenden bezoekers afkomen. Die multifunctionaliteit leverde het plein afgelopen december de Falco-award voor Beste Openbare Ruimte op.

Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Pieter Kers

en vuurdoop was het zeker niet, de komst van het Glazen Huis met de dj’s van 3fm in de week voor kerst. Wel toonde de grote benefietactie aan dat het Wilhelminaplein in de Friese hoofdstad met gemak duizenden bezoekers kan herbergen. Dat had het ruim één jaar oude plein al eerder bewezen. Zo werd de opening in september 2012 groots gevierd met optredens van onder meer Kyteman en de Handsome Poets (zie grote foto). Ook was het plein al twee keer gastheer van de Leeuwardense kermis die altijd in oktober plaatsvindt. Bovendien is het elke vrijdag markt op het plein met een paar honderd meter aan kramen. Het Wilhelminaplein is dus een evenementenplein in optima forma. Toch hebben de ontwerpers, het bureau HOSPER in Haarlem, ervoor gewaakt om het plein alleen maar voor die functie in te richten.

„Omdat er niet altijd wat te doen is op het plein’’, benadrukt projectleider Mark van der Heide. „Als je het alleen maar inricht als evenementenplein, dan is het de rest van de tijd leeg. Dat is natuurlijk veel makkelijker voor de markt en de kermis, maar het is niet mooi.’’ Vanaf het moment dat HOSPER bij de herinrichting van het plein betrokken raakte – nu zo’n zeven jaar geleden – heeft het bureau er bij de gemeente op gehamerd dat het plein ook een verblijfsfunctie moest krijgen. Geïnspireerd door het Haagse Lange Voorhout en het Van Heekplein in Enschede waarop ondanks de aanwezige bomen ook grootschalige evenementen plaatsvinden, pleitte het bureau voor een groen plein. „Omdat dat de verblijfskwaliteit enorm ten goede komt.’’ Zowel de gemeente, als de marktondernemers lieten zich overtuigen.

Zodoende is bij de bouw van de parkeergarage onder het plein – waarmee als eerste werd begonnen – al rekening gehouden met de toekomstige bomen.

Fries museum Aanleiding tot de herinrichting van het bestaande Wilhelminaplein was de bouw van het nieuwe Fries museum. Dit werd onder meer bekostigd uit het legaat van de Friese architect Abe Bonnema. Hij liet dit na zijn overlijden in 2001 aan de stad Leeuwarden na, op voorwaarde dat het museum op het plein zou komen. Met de bouw van het 25 m hoge museum kreeg het plein er een tweede prominent gebouw bij, tot dusverre was het tegenoverliggende gerechtshof hét beeldbepalende gebouw van het plein. Bovendien werd het plein een stuk kleiner, mede omdat de gemeente ook besloot een rij

TuinenLandschap | 02 | 2014

Wilhelminaplein.indd 23

23 13-01-14 15:22

winkels met appartementen te bouwen, die samen met het museum een L vormen. Die verkleining van de open ruimte kwam het plein overigens alleen maar ten goede volgens Van der Heide. „Want het bestaande plein was veel te groot om herbergzaam te kunnen zijn.’’ Een ander gevolg van de extra bebouwing was dat de as van het plein niet meer centraal ten opzichte van het gerechtshofgebouw lag, wat voorheen wel de situatie was. Op dit gegeven – hoe om te gaan met de asverschuiving – heeft HOSPER voortgeborduurd. Het bureau ontwierp drie mogelijke inrichtingsmodellen voor het plein, die alle drie pasten binnen de technische mogelijkheden en het budget. Door middel van een online enquête heeft het bureau onder de mogelijke gebruikers gepeild naar welk model hun voorkeur uitging. Degenen die de enquête invulden, konden online op bepaalde punten op het plein ervaren hoe de drie verschillende ontwerpen in de praktijk zouden uitpakken. Van der Heide werkt graag op deze manier omdat die helpt om als bureau

te ontdekken wat een plek allemaal kan hebben. „Wat vermag de plek? Het is niet meer van deze tijd dat je als ontwerper vanuit je ivoren toren een oplossing verzint.’’ Bovendien is het voor de betrokkenen duidelijk wat het speelveld is. „En dus ook wat er niet kan. Dat helpt om voor het uiteindelijke ontwerp draagvlak te creëren.’’

Tapijt Het model ’Tapijt’ leverde een overtuigende hoeveelheid positieve reacties op en liet de andere twee ver achter zich. Dit basismodel heeft HOSPER daarom verder ontwikkeld. In het ontwerp speelt de middenas geen rol meer. Het plein is door HOSPER autonoom behandeld en ligt los van de omringende bebouwing, als een tapijt in een huiskamer. De rode bestrating die overal in de stad ligt – de vloer – is daarom doorgetrokken tot op het plein. Voor het centrale plein zelf echter, is een afwijkende bestrating van natuurstenen klinkers gebruikt in de kleuren grijs, donkergrijs en geel graniet. Die liggen in verschillende bestratings-

richtingen. En net zoals een tapijt in een huiskamer het verschillende meubilair aan elkaar knoopt, bemiddelt het natuurstenen plein tussen de gevarieerde bebouwing rondom. Tien zilveresdoorns zijn door HOSPER over het plein gestrooid. Ze staan in forse houten boombanken (2 bij 5 m) die door IPV Delft zijn gemaakt. Van der Heide noemt de boombanken zogenoemde ’vrijplaatsen’. „Dit zijn de plekken waar mensen samenkomen, zitten en verblijven.’’ De lengte is afgestemd op wat de marktkramen inclusief de bijbehorende busjes meten. In de strekkende meters kramen vormen de bomen dus af en toe slechts een onderbreking. De banken dienen tijdens de markt – maar ook bij andere grootschalige evenementen – als natuurlijke bescherming van de bomen. Voordat de boom zelf onverhoopt beschadigd raakt, vangt de bank de eerst klappen op. „Ze zijn multifunctioneel’’, zegt Van der Heide, „net zoals het plein zelf een alleskunner is.’’ <

Wilhelminaplein Leeuwarden

Opdrachtgever Gemeente Leeuwarden Grootte 7.800 m2 Functie Evenementen- en verblijfsplein Ontwerpperiode 2007 - 2011 Ontwerp HOSPER landschapsarchitectuur en stedebouw in Haarlem Ontwerp lichtplan Het LUXLab, Ellen de Vries in Eindhoven Ontwerp boombanken IPV Delft Technische realisatie ledlijnen en fonteinen Rots maatwerk in Brummen Opgeleverd in zomer 2013 Aantal bomen Tien Acer saccharinum

TuinenLandschap | 02 | 2014

Wilhelminaplein.indd 24

13-01-14 15:20

HOSPER heeft gekozen tien Acer saccharinum 'Lacinatum Wieri' op het plein te planten. Meerstammig om het plein een bijzonder cachet te geven. Daarnaast is de onderkant van deze esdoorn zilverkleurig, doordat de bomen van onderaf worden aangelicht, geeft dat een 'twinkelend' effect. Bovendien is volgens Van der Heide de esdoorn een boom die voor weinig problemen zorgt.

De standplaats van de esdoorns is niet willekeurig. Vanaf de noordoostelijke hoek richting het zuidwesten ligt het plein op afschot (het winkelgebied meegerekend is het hoogteverschil 60 cm). Aan deze kant is daarom tijdens de bouw van de ondergrondse garage een extra rechte sleuf aangelegd om te zorgen dat ze minstens een doorwortelbare ruimte van 1 m diep zouden krijgen.

Het schilderij 'Blauw Landschap' van Gerrit Benner waarin de lucht bestaat uit verschillende schakeringen blauw, vormde de inspiratiebron voor de lijnvoering van het plein. De bestratingsrichting is voortdurend anders, daar waar twee vlakken elkaar raken zijn lijngoten voor de afwatering en ledlampen verwerkt. De ledlijnen verspreiden een zacht licht op het plein.

Voor de levendigheid zijn kleine fonteinen in het plein verwerkt. In totaal heeft Rots maatwerk - die verantwoordelijk is voor de technische realisatie van de ledlijnen en de fonteinen - vijftig spuitertjes in de verharding verwerkt.

De boombanken maken het Wilhelminaplein aantrekkelijk om te verblijven. Hun positionering is afgestemd op het stramien van de weekmarkt. In de strekkende meters kramen vormen de bomen af en toe een onderbreking.

TuinenLandschap | 02 | 2014

Wilhelminaplein.indd 25

25 13-01-14 15:23

Ontwerp en Inrichting

Bij de cottage is een kleine vijver aangelegd, met rondom grote groepen Alchemilla en Geranium. Het gazon bij het huis wordt ingesloten door borders met hoge vaste planten. Het huis is vanuit het grootste deel van de tuinkamers niet te zien, de tuin speelt hier echt de hoofdrol.

De golvende Taxus-hagen bij de spiegelvijver zijn geĂŻnspireerd op de privĂŠtuin van Piet en Anja Oudolf. Het water in de ondiepe vijver is zwart gekleurd doordat er verf aan toe is gevoegd, op die manier is er een maximale spiegeling en contrast ontstaan. Het pad loopt tussen de hagen door de heuvel op, zoals in een doolhof.

TuinenLandschap | 02 | 2014

TuinVeddwHouse.indd 26

09-01-14 16:18

Charles Hawes en Anne Wareham

Strakke hagen en weelderige woekeraars Anne Wareham is een invloedrijke en kritische schrijver over tuinen en tuinieren in Engeland. Haar controversiële teksten zijn te lezen op twee websites die ze zelf beheert. Haar ideeën voert ze samen met haar man Charles Hawes uit in hun tuin in ZuidWales, een half uur rijden vanaf Bristol. Het resultaat is een persoonlijke tuin die overtuigt.

Tekst en beeld Modeste Herwig

nne Wareham en Charles Hawes verhuisden 26 jaar geleden naar het historische Veddw House om er een tuin te maken waarin ze hun ontwerpideeën konden uitwerken. Daarbij ging het er niet om een tuin te maken met perfecte borders op kleur en keurig aangeharkte paden. Geen eindeloze herhaling van elementen die al in alle Engelse tuinen te zien zijn. Het is een eigentijdse en artistieke tuin geworden, waarin de planten voor een groot deel hun gang mogen gaan. Niet het werken in de tuin, maar het genieten van de tuin staat voorop. Wareham vindt het meeste tuinwerk irrelevant en ouderwets. Zoals het eindeloze en nutteloze gevecht tegen ziekten, plagen en onkruid. In haar boek ’The Bad Tempered Gardener’ geeft ze af op de traditionele Britse tuincultuur. In haar blog kraakt ze tuinen zoals Hidcote Manor

in Gloucestershire af en heeft ze kritiek op tuinboeken, tuintijdschriften en de showtuinen van de Chelsea Flower Show. Ze pleit samen met andere bekende tuinschrijvers voor meer aandacht voor eigentijdse vormgeving. Op de website www.thinkingardens.co.uk verzamelt ze teksten van een groot aantal tuinschrijvers, zoals Monty Don en Noel Kingsbury, met als doel de discussie over tuinen te bevorderen. Het perceel van ruim 1,5 ha ligt tegen de helling van een heuvel, aan drie kanten omringd door bos en met een prachtig uitzicht over de vallei. De ligging en de hoogteverschillen zijn bepalend geweest voor het ontwerp. De golvende vorm van de heuvels komt terug in hagen, de rugleuning van tuinbanken en de muur van een oude ruïne. De tuinbanken en keerwanden hebben de roestbruine tint

gekregen van de aarde in dit gebied. De entree van de tuin ligt boven op de heuvel, vanaf hier heb je een bijzonder zicht op de hele tuin. Van bovenaf zijn zowel het bovenste deel, met een onregelmatig patroon van strak geschoren hagen, als het meer natuurlijk ogende deel onderaan de helling te zien. Een mix van formeel en informeel. De kleine woning ligt ongeveer in het midden, bijna helemaal verscholen achter beplanting. Vanaf het ovale gazon bij de cottage wandel je door 3 m diepe borders vol hoge Persicaria, Campanula, Foeniculum en Digitalis via een graspad de heuvel op, het ’labyrinth’ van hagen in. Elke, door 2 m hoge Taxus-hagen omringde, tuinkamer is anders ingedeeld. Twee tuinkamers met een halfrond pad liggen op een steil deel van de helling. Hier is een natuurlijk ogende, afwisselende beplanting met

TuinenLandschap | 02 | 2014

TuinVeddwHouse.indd 27

27 09-01-14 16:18

donker blad van Cotinus als accent aangelegd. Via de ’Hosta-walk’ kom je in het opvallendste deel van de tuin: de ’Poolgarden’. Een pad tussen golvende hagen leidt naar een rechthoekige spiegelvijver. Naast de ’Pool-garden’ ligt de ’Cornfield Garden’. Die bestaat uit zes vakken vol Calamagrostis x acutiflora ’Karl Foerster’ met rondom een frame van zwarte latten met daarop de namen van ’akkeronkruiden’ geschilderd. Meer naar het westen, wat hoger op de helling, ligt de grassenparterre. Deze tuin heeft de vorm van een halve cirkel. De door Buxus-hagen aangegeven lijnen volgen het patroon van een oude landkaart. Om het onderhoud te beperken groeit in elk Buxus-perk één soort gras. Onder andere Phalaris arundinacea ’Feesey’ en Stipa gigantea. Aan de andere kant van het huis, onder aan de helling, is de voortuin gevuld met een beplanting in geel en oranje, met als contrast overal ronde snoeivormen. Vanaf hier kom je in de bloemenweide, met langs het gemaaide graspad een dubbele rij Corylus colurna. Helemaal aan het eind is Charles’ Garden, hier heeft

Hawes een beplanting gemaakt met donkerrood en grijsgroen blad. Opvallend zijn grote pollen Cynara cardunculus, donkerrood blad van Heuchera en Cotinus cogyggria ’Royal Purple’ tussen snoeivormen van Buxus.

Woekeraars zijn welkom Gezien het formaat van de tuin is het belangrijk dat de beplanting onderhoudsvriendelijk is. De eigenaren werken allebei één dag per week in de tuin, daarnaast is er voor één dag hulp. Voor de borders zijn sterke en snelgroeiende planten geselecteerd. Per soort zijn grote groepen aangeplant, zoals in de grassenparterre te zien is. Langs de bosrand zijn heesters gebruikt, zoals sterke rozen. Hier groeien ook bolgewassen, Lilium martagon bijvoorbeeld, en klimplanten zoals Clematis. Sterke tuinplanten als Hosta, Heuchera, Alchemilla, Geranium, Rodgersia, Persicaria polymorpha en Campanula lactiflora vullen de borders. Maar ook woekerende planten zoals Lysimachia punctata, Lysimachia ciliata ’Firecracker’,

Veddw House Garden

Veddw house garden

9 3 1

2 17 20

Epilobium angustifolium ’Stahl Rose’, Centranthus ruber en Persicaria campanulata mogen zich uitbreiden. Anne Wareham houdt beslist niet van het traditionele tuinonderhoud. Zij besteedt haar tijd niet aan wieden en schoffelen, maar laat de planten hun gang gaan. Dat levert een weelderige beplanting op, waar spontaan mooie combinaties ontstaan. Het knippen van de hagen is wel een behoorlijke klus, dit wordt in etappes uitgevoerd. De hoge hagen zijn van Taxus baccata, ze zijn recht van vorm. De haag van Fagus sylvativa is als contrast aan de bovenzijde in een golvende vorm gesnoeid, een thema dat overal terugkomt in de tuin. Aan de ene kant bestaat de haag uit groene beuk, aan de andere kant uit rode beuk. Dit zorgt voor een bijzonder tweekleurig effect. Langs de beukenhaag is een smalle strook waar Carex pendula zich mag uitbreiden. De rechte lijn van de haag wordt zo gebroken. Lage hagen van Buxus sempervirens zijn gebruikt voor de indeling binnen de tuinkamers en de grassenparterre. <

15 22

11 Devauden, Monmouthshire, Wales, Locatie Groot-Brittannië Aangelegd vanaf 1987 door de eigenaren 14 Oppervlakte 16.000 m2 Ontwerpers Anne Wareham en Charles Hawes 21 Functie tuin opengestelde privétuin Beheer eigenaren en 1 externe hulp Meer info www.veddw.com, www.thinkingardens.co.uk

8 7

NORTH GARDENS 1 Chris’s Seat 2 Charles’ Garden 3 Grey Border & Leymus Bed

6 7 8

SOUTH GARDENS

11 12 13 14 15

4 5

9 Magnolia Walk 10 Charles’ Wood

16 Crescent Border 17 Triangle

Cotoneaster Walk Meadow

Front Garden Orchard Orchard Border

‘That Population’ Gate Wild Garden Windfall Garden Hazel Coppice Conservatory

Pool Garden Hedge Garden Hosta Walk Ruin

22 23 24 25

Pond New Garden Cornﬁeld Garden Grasses Parterre

TuinenLandschap | 02 | 2014

TuinVeddwHouse.indd 28

13-01-14 13:50

In de tuin direct voor de cottage heeft Anne Wareham gekozen voor een warm kleurenschema. Geel en oranje worden afgewisseld met diverse tinten groen. Strakke snoeivormen en donkerrood getint blad zorgen voor contrasten.

Brede graspaden lopen vanaf het hoogste punt de tuin in, hier loop je door de grassenparterre richting de ’Pool-garden’ tussen hoge en lage hagen. De tuinwandeling is een ontdekkingsreis: achter elke haag wacht een verrassing, elke tuinkamer is anders ingericht.

Op een zonnige plek een zachtroze met grijsgroen kleurenschema met Centranthus, Buddleja, Hosta, witbonte Buxus en rozen. De haag is van Cotoneaster franchetii, een half wintergroene dwergmispel tot 2 m hoog.

De kleurencombinatie in Charles’ Garden is donkerrood met grijsgroen. Bladplanten spelen hier de hoofdrol, zoals Cynara cardunculus, Heuchera, Buxus, Cotinus en diverse siergrassen. De beplanting is ontworpen door Charles Hawes.

Een van de tuinkamers heeft een strakke indeling gekregen met lage Buxus-hagen en Calamagrostis x acutiflora ’Karl Foerster’. De grassen zijn ingekaderd door een frame van zwartgeschilderde planken, met daarop de namen van akkerkruiden. Aan het eind een waterelement van rvs.

TuinenLandschap | 02 | 2014

TuinVeddwHouse.indd 29

29 09-01-14 16:18

Aanleg en Onderhoud

Waterplassen op het dak, gras en mos die de beplanting overwoekeren, zichtbare krimpnaden en permanent roodgekleurd Sedum. Het zijn ongewenste situaties waar Adri Hartkoorn van AH Daktuinadvies regelmatig mee te maken krijgt. In dit artikel bespreekt hij een aantal veelvoorkomende problemen op extensieve daktuinen en draagt hij oplossingen aan.

Oplossingen voor problemen met extensief dakgroen Tekst Jacqueline van Wetten | Beeld Adri Hartkoorn

aken worden nu al tientallen jaren vergroend, maar ook het aantal problemen met daktuinen neemt toe, merkt Adri Hartkoorn van AH Daktuinadvies in Alblasserdam. „En dat is jammer. Groen geeft sfeer, het maakt een gebouw af. Bovendien kunnen daktuinen belangrijke functies vervullen als extra verblijfsruimte, waterbuffer, warmte-isolator, fijnstoffilter en CO2-binder. Daarom verdienen daktuinen veel meer aandacht in het hele bouwproces dan er nu aan wordt gegeven.’’ Hartkoorn begon zeventien jaar geleden zijn eigen bedrijf AH Daktuinadvies in Alblasserdam. Groenaannemers en

dakdekkers kunnen bij hem terecht voor advisering, het maken van calculaties, directievoering van projecten en bemiddeling bij conflicten. Daarvoor werkte hij zes jaar bij Mostert en De Winter (het huidige Mostert De Winter, onderdeel van Koninklijke BAM Groep) en ruim twee jaar bij De Punt (later overgenomen door ISS) als uitvoerder, projectleider en calculator.

Pot groene verf Opdrachtgevers willen een groen dak, maar wat daar dan bij komt kijken? Ze hebben vaak geen idee, merkt Hartkoorn.

En ook de architecten en bouwkundigen die opdrachtgevers moeten adviseren, hebben regelmatig weinig verstand van zaken. „Er wordt onvoldoende besproken aan welke wensen en functies een specifiek groen dak moet voldoen.’’ Hartkoorn krijgt soms aanvragen en bestekken onder ogen waarvan de inhoud met knip- en plakwerk uit teksten van andere bestekken is samengesteld. „Het levert draken van besteksbeschrijvingen op. Sommige zijn zo onduidelijk dat ik in feite met een pot groene verf weg zou kunnen komen’’, zegt de daktuinadviseur gekscherend. Onder tijds- en prijsdruk leggen groenaannemers minimale systemen aan, zonder betere alternatieven aan te dragen. Hartkoorn begrijpt best dat aannemers om wat te verdienen de grens opzoeken. „Maar dergelijke dunne systemen zullen niet aan de verwachtingen voldoen en dat doet het product daktuin geen goed.’’ De daktuinadviseur die in zijn werk regelmatig ongewenste situaties onder ogen krijgt, bespreekt in dit artikel een aantal veelvoorkomende problemen die zijn ontstaan door fouten bij de voorbereiding, de aanleg, verkeerd onderhoud van extensieve daktuinen of een combinatie hiervan. „Gelukkig vallen problemen vaak wel geheel of gedeeltelijk te verhelpen.’’ <

TuinenLandschap | 02 | 2014

DaktuinRenovatie.indd 30

09-01-14 16:18

Geen fraai beplantingsbeeld door te dun systeem Waar Woningbouwvereniging in Zwijndrecht. Uitleg Vanwege de geringe draagkracht van het dak is vijf jaar geleden een dun systeem aangelegd. In waterverzadigde toestand weegt dit 25 tot 30 kg/m2. Vaak bestaan

dergelijke systemen uit niet meer dan een dik beschermdoek dat tevens als drainage- en waterbuffer dient en waarop direct de Sedummatten zijn gelegd. In Zwijndrecht pakte dit slecht uit: door voeding- en waterstress was de Sedum perma-

nent roodgekleurd. Oplossing In overleg met de constructeur is nagegaan wat de maximale dakbelasting is. Proefondervindelijk stelde Hartkoorn het maximale verzadigde gewicht van de bestaande vegetatie vast. ,,Dat bleek minder dan 25 kg/m2 te zijn. Tevens bleek dat het dak 10 kg extra kon dragen, dus is substraat toegevoegd.’’ Gekozen is voor een substraat dat in waterverzadigde toestand minder dan 1.000 kg per m3 weegt. Zo kon over het gehele dakvlak de substraatlaag met ongeveer 1 cm worden opgehoogd. ,,Dat lijkt niet veel, maar 1 cm buffert 5,5 l vocht per m2. Dat geeft de beplanting net wat extra reserve.’’ Ook is gekeken waar plaatselijk het dak meer belast kon worden, dat bleek logischerwijs op de draagbalken. Daar is extra substraat aangebracht en een afwijkende beplanting neergezet voor een afwisselender beeld. Bovendien is het hele dak flink bemest.

Lekkage en gras-, mos- en onkruidgroei door waterstagnatie Waar Op het dak van de brandweerkazerne in Wijchen, op daken van bergingen van woningcorporatie Woonkracht10 in Dordrecht en op een daktuin in Den Haag. Oplossingen ▸ Project Wijchen: Hier was sprake

van stagnerende afvoeren en zijn de volledig met Sedum dichtgegroeide goten met grindrand schoongemaakt. Om het probleem in de toekomst te voorkomen, moeten de grindranden regelmatiger worden onderhouden.

▸ Project Den Haag: Hier werd onvoldoende afschot geconstateerd. Wanneer dit het geval is, moet eerst de eigenaar worden gewezen op de consequenties. Oplossingen die de situatie achteraf na de aanleg, moeten verbeteren zijn kostbaar en het resultaat is nooit gelijk aan een dak met een goed afschot. In Den Haag is, in overleg met de VVE, voor de beste maar ook de duurste oplossing gekozen: bovenop de dakbedekking is een compleet nieuwe afschotlaag gemaakt. ▸ Project Dordrecht: Hier was pleksgewijs sprake van een onvoldoende dikke drainagelaag. Op de plekken met wateroverlast is het Sedumen substraatpakket uit het water getild, door de drainagelaag eronder plaatselijk te verdikken. De dikkere drainagelaag zorgt voor een betere afvoer, maar het water blijft wel beschikbaar voor de beplanting.

TuinenLandschap | 02 | 2014

DaktuinRenovatie.indd 31

31 09-01-14 16:19

Zichtbare krimpnaden en beperkte groei door minerale wol Waar Op dak van Amsterdamse woonboot Uitleg Minerale wol is een substraatvervanger en heeft als voordeel dat ze erg licht is en veel water vasthoudt. Nadeel is dat het materiaal flink kan krimpen bij droogte.

Bovendien is het gebufferde water lang niet altijd volledig beschikbaar voor de beplanting. Oplossing „Mijn uitgangspunt is: niet gebruiken’’, zegt Hartkoorn. „Systemen met minerale wol vergen veel onderhoud (water geven bij

droogte) en moeten, meer dan normaal, bemest worden om de beplanting goed te houden. Gebruik liever natuurlijke en duurzamere materialen als substraat.’’ Ligt de minerale wol er eenmaal en zijn er krimpnaden ontstaan, gebruik dan lichtgewicht substraat om de naden op te vullen en strooi deze af met Sedum-stekgoed, ook wel sprossen genoemd, adviseert Hartkoorn. ,,Zorg er bij de aanleg voor dat alles goed dicht tegen elkaar wordt gedrukt, leg de Sedum-matten iets stuikend (bijna tegen elkaar opstaand) en strooi de naden direct goed af met substraat. In het onderhoud is het zaak om direct actie te ondernemen als je naadvorming ziet. Goed bemesten is bij een dergelijk systeem hard nodig.’’

Onkruidgroei, dichte goten en voedingsstress door slecht onderhoud Waar Op kazerne in Wijchen Uitleg Zonder onderhoud worden de groeiomstandigheden op het dak na verloop van tijd armer. Het tekort aan voedingsstoffen veroorzaakt bij Sedum een permanente roodverkleuring. Er kan vermossing

optreden en de soortenvariatie zal afnemen. Dit gebeurt het eerst bij de dunste en dus de zwakste daktuinsystemen. Daarnaast groeien met grind gevulde afvoergoten snel dicht met onkruid of Sedum als er weinig onderhoud wordt uitgevoerd.

Oplossing Een extensieve daktuin moet minimaal één keer in het jaar onderhouden worden. Maar beter is om dit twee keer te doen. Eenmaal in het voorjaar om te bemesten en onkruid te bestrijden en een controlebeurt in de nazomer, waarbij gelet wordt op de voedingssituatie, onkruid en het functioneren van de hemelwaterafvoeren. Belangrijk is om problemen op tijd te herkennen. Ontstaan er grasplekken? Ga dan na wat daarvan de oorzaak is. Maak dichtgroeiende, waterafvoerende goten op tijd schoon. Volgens de richtlijnen mag er een percentage onkruid zitten in een Sedum-mat, maar het onkruid mag niet gaan overheersen. Bestrijd onkruid, als dat mogelijk is, handmatig. Anders hebben biologische onkruidbestrijdingsmiddelen de voorkeur. Die kunnen echter ook weer de Sedum doden, dus wees erg voorzichtig.

TuinenLandschap | 02 | 2014

DaktuinRenovatie.indd 32

09-01-14 16:19

Saai en eenvormig beplantingsbeeld door te weinig soorten Uitleg De gebruikte Sedum-matten bevatten weinig soorten, waardoor een eenvormig beeld is ontstaan. Ook is het mogelijk dat door arme groeiomstandigheden de sterkste soorten zijn gaan overheersen. Oplossing Goedkopere Sedum-

matten bevatten twee tot drie soorten. Hartkoorn spreekt van een kwaliteitsproduct als een mat tussen de zes en acht soorten bevat, en die mag wat hem betreft wat duurder zijn. „Helaas zijn er geen bindende voorschriften opgesteld

over het aantal en de verdeling van die soorten. Gaat het om zes tot acht soorten per tien, vijftig of honderd m2? Er moet een koppeling worden gemaakt naar aantal soorten en oppervlak.’’ Maar ook al is een Sedum-mat met weinig soorten het uitgangspunt, dan is er toch iets moois van te maken. Op een Haagse daktuin vormde een mat met maar vier soorten Sedum de basis. De gewenste soortenvariatie is verkregen door pleksgewijs, cirkels in te planten met Sedum-pluggen. Op een bestaand dak in Zwijndrecht plantte Hartkoorn pleksgewijs extra plugplantjes in grote groepen tussen de bestaande vegetatie (zie foto). „Voornamelijk grootbladige Sedum, waaronder Sedum spectabile, die goed afsteekt bij de alom aanwezige Sedum alba. De Sedum spectabile geven ook nog extra variatie in hoogte.’’

Onvoldoende brandwering en waterafvoer door slechte afwerking details Waar Daktuin in Dordrecht Uitleg Een goed werkend groendak staat of valt met de afwerking van details. Om brandoverslag te voorkomen en om de afvoer van water te verzekeren, is het voorgeschreven om rond dakdoorvoeren

en bij dakopstanden vegetatievrije zones aan te leggen. Die zones worden uitgevoerd in de vorm van een grindrand. Maar grindranden groeien makkelijk dicht met Sedum. Het vergt intensief onderhoud om die goed schoon te houden.

Oplossing Besteed bij de aanleg aandacht aan de details. Ga na wat voorgeschreven en nodig is, en denk na over wat praktisch het beste werkt. Op kleine schuurtjes met een gering dakoppervlak zonder opgaande gevels of dakdoorvoeren zijn vegetatievrije randen vaak onnodig, meent Hartkoorn. De vegetatie kan, volgens hem, in dat geval tot aan de randen worden doorgelegd. Wel moeten loodslabben worden vrijgehouden. Wanneer sprake is van een duidelijke, verdiepte goot(lijn) in het dak (opgaande gevels of dakdoorvoeren) dan is een vegetatievrije zone wel aan de orde. „Die zone hoeft echter niet per se gevuld te worden met grind.’’ Tegels op tegeldragers zijn, wat Hartkoorn betreft, een veel praktischer alternatief, omdat die minder snel dichtgroeien en minder onderhoud vergen. ,,En soms kun je beter niets neerleggen.’’

TuinenLandschap | 02 | 2014

DaktuinRenovatie.indd 33

33 09-01-14 16:19

542702.indd 34

13-1-2014 12:19:36

Werk in uitvoering

Wat Wie

Tekst en beeld Kees van

Grootheest

Zelf een bijzondere aanlegof onderhoudsklus voor deze rubriek? Mail naar

pbennink@hortipoint.nl

’s Nachts planten met hijskraan De Kunst van het Scheppen, Putten Een 250-tons kraan moet er aan te pas komen om een 3,5 ton zware Liquidambar van een vrachtwagen 50 m ver over het huis naar de achtertuin te tillen. Dat lijkt misschien overdreven, maar is het niet. De kraan kan 250 ton tillen op de eerste meter, maar het hijsvermogen neemt met de afstand snel af. Op 50 m is het hijsvermogen niet meer dan ± 4 ton. Om stabiel te kunnen staan heeft de kraan

een opstelbreedte nodig van 12 m. In overleg met de gemeente is daarom besloten de operatie ’s nachts uit te voeren. De gemeente heeft een geluidsontheffing verleend en verkeersregelaars leiden vrachtverkeer en hulpdiensten langs de obstakels. Om 04.00 in de morgen is het werk begonnen; voordat de eerste busdiensten op gang kwamen was het werk gedaan, de kraan opgebroken en de rust hersteld. <

TuinenLandschap | 02 | 2014

WerkInUitvoering.indd 35

35 09-01-14 16:24

Machines en Gereedschap

Nieuwe lijn rupsdumpers Lankhaar Techniek presenteerde een nieuwe lijn rupsdumpers van het Italiaanse Fort. De machines variĂŤren van de Mech 35, een eenvoudige handmatig kiepende 4,5 pk dumper met een capaciteit van 350 kg tot de Alien HY6.5AE, een 9 pk hydrostatisch aangedreven machine met zelflader en een capaciteit van 650 kg. Alle Fort-rupsdumpers hebben een V-snaarkoppeling die automatisch ontkoppelt als je de hendel loslaat. De F410 op de foto heeft twee versnellingen vooruit en een achteruit. Elke snelheid heeft een eigen hendel, zodat je gemakkelijk van de ene naar de andere versnelling kunt schakelen. Een andere bijzonderheid is dat de rupsen constant door een veer op spanning worden gehouden.

TuinenLandschap | 02 | 2014

Groenesector1.indd 36

13-01-14 13:13

Vakbeurs in Hardenberg: het jaar is weer begonnen De Groene Sector Vakbeurs in Hardenberg doet meestal een beetje denken aan een nieuwjaarsreceptie. Bij een hapje en een drankje worden contacten gelegd en klantrelaties aangehaald en eventuele nieuwigheden getoond. Tekst en beeld Peter Bennink

Luxe compacttrekker uit ItaliĂŤ Antonio Carraro presenteerde een nieuwe compacte kortewielbasistrekker: de Tigre 4000. De Tigre is de opvolger van de Country en is bedoeld voor de hovenier of groenvoorziener die net wat meer wil met zijn trekker. De 4000 heeft 30 pk en vier even grote wielen en een 540 tpm-aftakas. Het hefvermogen is 850 kg. Ten opzichte van zijn voorganger is de er bij de Tigre meer aandacht voor ergonomie. De tunnel is lager, waardoor de instap makkelijker wordt. Alle hendels zitten beter binnen handbereik. De motorkap gaat helemaal open zodat het dagelijks onderhoud gemakkelijker gaat. Naast de Tigre 4000 is er ook de Tigre 4400F, met 38 pk en grotere achterwielen.

TuinenLandschap | 02 | 2014

Groenesector1.indd 37

37 13-01-14 13:13

Lichte verreiker

Zes nieuwe trekkers

Japans accugereedschap

De Beierse fabrikant van knikladers Thaler heeft een verreiker ontwikkeld. De 48 pkmachine van 2.500 kg heeft een hoogte van 1,94 m, een breedte van 1,60 en een kiephoogte van 4,90 m. De hefboom ligt vrij laag, zodat je goed uitzicht hebt vanuit de cabine. De wendbare verreiker kan met twee of vier wielen bestuurd worden en heeft een hondengang. Vanaf €34.000.

New Holland heeft een nieuwe lijn eenvoudige compacttrekkers. De Boomer 20 en 25 hebben resp. 23 en 27 pk, een 3-cilindermotor en heffen 650 kg. De 30 en 35 hebben resp. 28 en 38 pk een 4-cilindermotor en heffen 820 kg. De Boomer 40 en 50 hebben een vermogen van 41 en 47 pk, een 4-cilinder motor en heffen tot 1250 kg. De (vanaf) prijzen variëren van ca. €16.000 ex btw voor de Boomer 20 tot €25.750 ex btw voor de Boomer 50.

Hitachi maakt alles van radio tot hogesnelheidstrein. In de groene sector is Hitachi vooral bekend van de graafmachines en de powertools. Halverwege vorig jaar is er een complete lijn van 36V-accugereedschap voor professioneel gebruik uitgerold. De machines werken allemaal met dezelfde ruggedragen accu. Er is onder meer een kettingzaag, tophandlezaag, bosmaaier en bladblazer.

Vernieuwde loopmaaiers

Vierzits dieseltransporter

Lozeman tuinmachines presenteerde de nieuwe Orec loopmaaiers. De OGR537 en de OGRH537 (met hydrostaat) voor professionele gebruikers hebben een versterkt chasis, versterkte duwboom, bumper en stalen wielen van 235 mm achter en 208 mm voor. De maaiers hebben een Honda OHV-motor, cardan aandrijving en een aluminium maaidek met Roto Stop-mesrem, dat wil zeggen dat de motor blijft draaien als het mes stil staat. De mechanisch aangedreven machines hebben drie snelheden.

De populaire Gator van John Deere is er nu ook in een olijfgroene vierzits dieseluitvoering, de XUV855D S4. De transporter heeft een 3-cilinder Yanmar dieselmotor met een inhoud van 854 cc, onafhankelijke wielophanging en inschakelbare 4x4. Naast vier personen kan deze gator ook 454 kg lading vervoeren in de kunststof laadbak. Deze laadbak heeft afneembare zijpanelen en kan elektrisch of handmatig kiepen. Lichtmetalen velgen en sportstoelen zijn optioneel. <

TuinenLandschap | 02 |2014

Groene Sector P3.indd 38

13-01-14 14:29

542701.indd 39

13-1-2014 12:33:43

ESPALIER

542703.indd 40

13-1-2014 12:18:35

542704.indd 41

13-1-2014 12:19:14

542705.indd 42

13-1-2014 12:33:10

Gespot ▸Basisboek groenontwerp en -beheer ▸Auteur: Rob Arbeider ▸Uitgave: IPC Groene Ruimte, Arnhem ▸ISBN: 978-90-74481-55-7 ▸Prijs: €45,00 ▸Aantal pagina’s: 184 ▸Uitvoering: full colour

In tien stappen naar top openbaar groen In het Basisboek, groenontwerp en –beheer pleit Rob Arbeider ervoor projecten in het openbaar groen veel planmatiger aan te pakken. Hij presenteert daarvoor een tienstappenplan: van bestemming tot de onderhoudsplanning. Worden alle stappen goed gevolgd, dan is succes verzekerd, aldus de auteur. Tekst Miranda Vrolijk Beeld Uit besproken boek

PC Groene Ruimte bracht eind vorig jaar het ’Basisboek, groenontwerp en –beheer’ van auteur en docent Rob Arbeider op de markt. Het boek presenteert een tien-stappenplan waarmee elk project in het openbaar groen, hoe klein of groot ook, van begin tot eind kan worden aangepakt. De achterflap van het boek belooft zelfs dat ’deze methode in alle situaties tot het gewenste eindbeeld leidt, tegen minimale kosten en met maximale kwaliteit.’ Een zware belofte; volgens Arbeider echter is zijn methode al keer op keer in de praktijk succesvol gebleken. Het boek heeft een heldere opzet. Eerst volgt een introductie waarin kort de veranderingen in de inrichting en het beheer worden geschetst: van het intensief te onderhouden siergroen in de jaren zeventig tot de meer extensieve, duurzame aanpak vanaf 2005. Volgens Arbeider zijn bij de laatste aanpak de natuurlijke en organisatorische processen leidend. Ontwerpbeslissingen en beheeringrepen worden altijd gekoppeld aan die processen. In de vijf hoofdstukken die volgen, legt Arbeider uit wat hij hiermee bedoelt. In hoofdstuk 1 zijn dat de natuurlijke basisprincipes. Om in het groen te kunnen werken, moet je weten hoe dat zich gedraagt. Arbeider legt dat kort uit aan de hand van groeiplaats en successie. Daarbij plaatst hij de opmerking dat een voorwaarde voor een

efficiënt en duurzaam beheer is, dat er zo min mogelijk in die natuurlijke processen moet wordt ingegrepen. Hoofdstuk 2 gaat in op het organisatorische proces: dit is het tienstappenplan, beginnend met ’Bestemming’: hoe heeft de landelijke overheid de projectlocatie bestemd? Hoofdstuk 3 behandelt vervolgens de ontwerpfase (stap 2 t/m5), van het inventariseren van de randvoorwaarden voor het ontwerp tot de kostenraming van de aanleg en onderhoud. Hoofdstuk 4 besteedt Arbeider in zijn geheel aan stap 6: de aanleg. Het laatste en tegelijkertijd dikste hoofdstuk 5 gaat in op de beheerfase (stap 7 t/m 10): van de overdracht naar de beheerafdeling tot het maken en onderhouden van een onderhoudsplanning.

Nadenken over je keuzen Bij al deze stappen somt Arbeider op welke keuzen je als groene vakman moet maken en waarop je moet letten. Hij hamert er vooral op om na te denken over de gevolgen van je keuzen in latere fasen van het traject. Volgens de auteur helpt het tienstappenplan met name bij het helder communiceren over openbaar groen. Het is dan wel wel zaak dat álle betrokkenen er vanaf het begin mee aan de slag gaan. <

TuinenLandschap | 02 | 2014

Gespot-02.indd 43

43 09-01-14 16:38

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Slingerend of recht Streetlife brengt Rough&Ready onder de aandacht. R&R is een productlijn voor de openbare ruimte, waarbij een natuurlijke stijl gecombineerd is met ongekende samenhang. Slingerende en rechte banken, banken met groen, fietsparkeren, bruggen en boomeilanden zijn in de collectie te vinden.

Nieuw zijn de producten Heartbeat, Carrée en Hug a Tub. In een brochure van Streetlife is de productlijn als totaaloverzicht te bekijken, met inspirerende referentieprojecten als de Olympic Parklands in Londen of projecten in Amsterdam, Scheveningen, Bergen en Stockholm.

Falco introduceert FalcoDomi, een speelse serie straatmeubilair. Uitgangspunt voor de ontwerpen is het contact tussen drie generaties. FalcoDomi heeft drie producten in de collectie, gekenmerkt door een stalen puntelement. Het stalen dak kan in elke gewenste kleur gepoedercoat worden. De plantenbak en zitbanken zijn separaat verkrijgbaar en plaatsbaar, maar goed met elkaar te combineren. Toepassingen zijn bijvoorbeeld stadsparken, pleinen of speelplaatsen. FalcoDomi is vervaardigd van thermisch verzinkt staal en FSC gecertificeerd hardhout.

▸ Streetlife | (071) 524 68 46 | www.streetlife.nl

▸ Falco | (0546) 55 44 35 | www.falco.nl

Aluminium in pastel

Comfortabele bescherming

Het nieuwe Nederlandse tuinmeubelmerk MAX&LUUK komt op de markt met Grace & George, aluminium meubelen in pasteltinten. Het design beantwoordt aan de vraag naar een originele tuinset in trendy kleuren. De meubelen zijn weerbestendig, licht van gewicht, stapelbaar en robuust. Stoel Grace is

leverbaar in white, pearl grey en anthracite, maar ook in de drie pastelkleuren mint, apricot en ice blue. George is een bijpassende tafel, leverbaar in vier uitvoeringen: rond, vierkant en twee rechthoekige varianten. Grace is prima met George te combineren, maar ook met Thomas, een teakhouten tafel.

▸ MAX&LUUK | (013) 528 88 66 | www.maxluuk.com

Speels straatmeubilair

Chaps & More heeft nieuwe kniebeschermers, die robuust zijn en comfortabel dragen. Omdat de beschermers bevestigd worden door middel van een elastische band met klittenbandsluiting wordt insnoering voorkomen. Model 70.100 heeft een comfortabele schuimvulling en slijtvaste kunststof dop-

pen garanderen een lange levensduur. Model 70.200 is naast schuim voorzien van een geribbelde gelpadding en geïntegreerde luchtcellen. De robuuste kunststof doppen kunnen bij dit model gemakkelijk verwijderd worden. De voering van de kniebeschermers is ademend, waardoor zweet vermeden wordt.

▸ Chaps & More | (0049) 52 24 99 45 32 | www.chaps-and-more.de

TuinenLandschap | 02 | 2014

Leveranciers_BoekenTEL2.indd 44

09-01-14 16:40

Basisserie snoeizagen

Elke plek verlicht

Gomtaro is een vernieuwde basisserie snoeizagen met recht zaagblad van Silky. Een verdikking aan het uiteinde van het blad maakt dat de hand beter beschermd tegen het uitglijden op het blad. Gomtaro is verkrijgbaar in verschillende maatvoeringen, 180, 210, 240, 270 en 300. Model 300 heeft twee vertandingen: grof (acht tanden per 30 mm) en fijn (dertien tanden per 30 mm). De eerste is vooral geschikt voor het snoeien van vers hout, de tweede voor droge en harde houtsoorten als bij fruitbomen. De Mirai-Me vertanding, tanden die in de bladdikte zijn ingeslepen, zorgen voor moeiteloos door het hout zagen met een gladde afwerking van de zaagwond.

Hitachi komt op de markt met een snoerloze bouwlamp: UB18DGL. De lamp heeft twee standen en werkt op batterijen. De lamp werkt met Li-ion batterijen 14,4 V en 18 V. Bij gebruik van een Hitachi batterij BSL1840 (18V en 4.0 Ah) geeft deze lamp 11,5 uur onaf-

▸ Silky Europe | (0165) 53 29 92 | www.silky-europe.com

▸ Hitachi Powertools | (030) 608 40 50 | www.hitachi-powertools.nl

gebroken licht. Het is mogelijk UB18DGL op een statief te plaatsen of op diverse manieren op te hangen. In meerdere stappen is de lamp 120° draaibaar, waardoor het elke plek verlicht. De ledlamp geeft een helder licht. De bouwlamp wordt geleverd zonder batterij en oplader.

Boeken Gemeente Deventer heeft het boek Natuur in Deventer uitgebracht. Het boek biedt een compleet overzicht van de flora en fauna in de omgeving van Deventer en laat zien welke soorten in welke gebieden zijn waargenomen. In de diverse biotopen is van alles te vinden, de foto’s brengen de beschrijvingen tot leven. ▸ Natuur in Deventer | ISBN 9789082-13170-3 | €10

Het boek Natuur in de uitverkoop? biedt een kritische beschouwing over de wisselwerking tussen natuur en economie. Het boek maakt duidelijk dat de verbondenheid tussen natuur en economie niet vrijblijvend is, maar noodzakelijk. Ieder hoofdstuk is geschreven door een student, samen met een gerenommeerde vakgenoot.

Het oerrund is een imposant dier van 2,5 m hoog en 1.000 kg zwaar. In het boek Het oerrund, een levende legende is te lezen dat het dier bezig is met een comeback. In Europese natuurgebieden is het steeds vaker mogelijk het dier tegen te komen. Het boek vertelt het verhaal over het legendarische oerrund en is rijkelijk geïllustreerd.

In Landschapsarchitectuur en stedenbouw staan de 27 beste projecten die Nederlandse landschapsarchitecten en stedenbouwkundigen hebben voorgebracht in 2012-2013. Klassieke ambacht komt in het jaarboek voorbij en er is aandacht voor nieuwe rollen die ontwerpers zich aanmeten. De projecten laten zien dat de vakwereld verandert.

▸ Natuur in de uitverkoop | ISBN 978-9050-11482-0 | €19,95

▸ Het oerrund, een levende legende | ISBN 978-90-8740-160-3 | €29,95

▸ Landschapsarchitectuur en stedenbouw | ISBN 978-90-7527-165-2 | €27,90

TuinenLandschap | 02 | 2014

Leveranciers_BoekenTEL2.indd 45

45 09-01-14 16:40

Cursussen

Vakmanschap | ontwerp en sense of place Lezing, 17 januari, Houten.

Nederlandse rondhoutveiling 22 februari, Arnhem. ▸ www.bosgroepen.nl

▸ www.makeblijde.nl

Praktijkopleiding calculator, werkvoorbereider Meerdaagse cursus, 21 januari, Deil en Heerenveen. ▸ www.groenetechnieken.nl

Huis & Tuin Beurs, 27 februari t/m 2 maart, Leeuwarden.

Groenbeurs Brabant 22 en 23 januari, Sint Oedenrode

▸ www.huis-tuin-beurs.nl

▸ www.groenbeursbrabant.nl

Maison & Objet Internationale vakbeurs, 24 t/m 28 januari, Parijs, Frankrijk.

Stinzenplanten Lezing door Heilien Tonckens, 2 maart, Leiden.

Groen management, zakelijke bedrijfsvoering voor hoveniers Meerdaagse cursus, 21 januari, Deil en Heerenveen. ▸ www.groenetechnieken.nl

▸ www.hortusleiden.nl

▸ www.maison-objet.com

Florall Beurs, 4 en 5 maart, Gent, België.

Actualiteiten in de groenvoorziening Verleningsbijeenkomst spuitlicentie, 23 januari, Lunteren.

IPM Vakbeurs, 28 t/m 31 januari, Essen, Duitsland.

▸ www.florall.be

▸ www.veluweplant.nl

▸ www.messe-essen.de

Stinzenplanten en andere vroege bloeiers Zondagwandeling, 9 maart, Leiden.

Veilig werken langs de weg Cursus, 23 januari, Biddinghuizen.

Voorjaarsbeurs Menkehorst 3 t/m 6 februari, Hengelo.

▸ www.hortusleiden.nl

▸ www.menkehorst.nl

Vakmanschap | wetenschap en ontwerptraditie Lezing, 7 februari, Houten.

▸ www.degroenepraktijk.nl

Afrikaanse liefdeslelie en meer Afrikaanse schonen Bollenweekend, 15 en 16 maart, Utrecht.

Kadertraining voorman Meerdaagse cursus, 21 januari, Deil en Heerenveen. ▸ www.groenetechnieken.nl

▸ www.uu.nl/botanischetuinen

Varens en mierenplanten Zondagwandeling, 9 februari, Leiden.

Vakmanschap | vakmanschap in uitvoering Lezing, 21 maart, Houten.

Duurzaam groenbeheer Kennisdag, telt mee voor spuitlicentie, 23, 28 (of 29) januari, 11, 13 februari, diverse locaties.

▸ www.hortusleiden.nl

▸ www.makeblijde.nl

▸ www.innogreen.nl

Tuinbouw Relatiedagen 11 t/m 13 februari, Gorinchem.

Dag van de stadslandbouw Congres, 14 t/m 17 mei, Utrecht.

▸ www.evenementenhal.nl

▸ www.dagvandestadslandbouw.nl

B5 - Monitoring, benchmark en assetmanagement Bijeenkomst CROW, 28 januari, Tilburg.

Sneeuwklokjes in het duin Evenement, 16 februari, Bakkum.

Fleurig Beurs, 11 t/m 15 juni, Bennekom (Ede).

▸ www.doornduyn.nl

▸ www.fleurig.nl

Tuinidee Beurs, 20 t/m 23 februari, 's-Hertogenbosch.

GaLaBau Beurs, 17 t/m 20 september, Nuremberg, Duitsland.

▸ www.tuinidee.nl

▸ www.galabau-messe.com

▸ www.makeblijde.nl

▸ www.levende-stad.nl

Spuitlicentie 2 Driedaagse cursus, 28 januari, Lunteren. ▸ www.veluweplant.nl

Schimmels in zicht Licentieverleging gewasbescherming, 28 januari, Alkmaar.

▸ www.onderwijsgroepnwh.nl

Gedragscode flora en fauna 2 Cursus, 28 januari, Alkmaar. ▸ www.onderwijsgroepnwh.nl

EMVI - Gunnen op waarde Cursus voor aanbesteders, 29 januari, 5 februari, 12 maart, 7 mei, 25 juni, 24 september, 8 oktober, 3 december, diverse plaatsen. ▸ www.crow.nl

VTA Tweedaagse cursus, 29 januari, Biddinghuizen. ▸ www.degroenepraktijk.nl

Gewasbescherming en biociden Workshop, 30 januari, Wageningen. ▸ www.ctgb.nl

BHV herhaling brand en ontruiming Cursus, 30 januari, Alkmaar. ▸ www.onderwijsgroepnwh.nl

Organisatie op de werkplek Meerdaagse cursus, 31 januari, Deil en Heerenveen. ▸ www.groenetechnieken.nl

Spuitlicentie 1 Cursus, 31 januari, Ochten. ▸ www.fruitpark.nl

Ruimtelijk tekenen Vierdaagse cursus, start 1 februari, 1 maart, Utrecht. ▸ www.tuinontwerpen3d.nl

Communiceren met je opdrachtgever Driedaagse praktijkcursus, 3 februari, Apeldoorn. ▸ www.ontwerpinstituut.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

Redactie Bakker hoofdredacteur 06 35 11 56 17 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Marrit Molenaar, Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Bert Hassing, John Jennissen vormgevers ▸ Wendy

▸ Basisvormgeving

46 Agenda.indd 46

Gerrie van Adrichem

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld (0342) 49 48 44 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice. Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2014 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

TuinenLandschap | 02 | 2014

09-01-14 16:36

Foto Inge van den Meeberg

Agenda

Foto Inge van den Meeberg

Groene Gast

Jansen Hoveniers Op jullie website staat dat jullie ’zwartwerkers’ inzetten. Leg eens uit? „We wilden de focus richten op de 6% btw-regeling. Om ons als bedrijf te onderscheiden wilden we dat met humor en een knipoog doen. Daarom kwam ik op het idee om ’zwartwerkers’ in te zetten. We zijn begonnen met een advertorial in regionale weekbladen waarbij we een tipje van de sluier oplichten met verwijzing naar onze site jansenhoveniers.com. Daarna hebben we een filmpje gemaakt voor het kantoor van de Belastingdienst. Dat leverde 25.000 hits op Facebook op.”

Martijn van Tilburg, marketing/klantenrelaties, Jansen Hoveniers, St. Willebrord.

Jullie hebben in smoking het tuinonderhoud gedaan bij een klant, hoe ging dat in zijn werk? „Het idee was om de campagne voor de kerst te laten ’landen’.

Daarom hebben we bij een klant een filmpje gedraaid waarbij medewerkers van Jansen Hoveniers in smoking – in het zwart dus - onderhoud verrichten. Het filmpje eindigt met champagne en nieuwjaarswensen. Dat filmpje werd ook weer meer dan 20.000 keer bekeken op Facebook.”

Hoe waren de reacties? „Erg positief. In eerste instantie was de actie bedoeld om naamsbekendheid te creëren en ons op een originele manier kenbaar te maken. Maar ook bestaande klanten reageerden erg positief. Intern leefde het ook en werknemers vonden het leuk om mee te werken aan de campagne.”

Levert het ook extra werk op? „Dat is altijd moeilijk te meten

en was ook niet direct waarop we hebben ingezet. We merken wel dat de 6%-regeling helpt in gesprekken met klanten. Het scheelt toch 15% op arbeid, wat in de praktijk de de grootste kostenpost is. Dat kan net dat duwtje zijn voor een klant om het licht op groen te zetten en werkzaamheden nu te laten doen. Of om iets extra’s te laten doen als dat binnen het budget past.”

Wat wordt de volgende actie? „Dit jaar bestaan we 25 jaar, daar willen we ruchtbaarheid aan geven. Zo gaan we cadeautjes weggeven en evenementen op het bedrijf organiseren. Ook gaan we verenigingen die we sponsoren erbij betrekken. De smoking hoeft dus nog niet in de kast, want ook 2014 wordt een feestelijk jaar!” <

TuinenLandschap | 02 | 2014

Agenda.indd 47

47 09-01-14 16:37

542706.indd 48

13-1-2014 12:18:01