TEL_06-2014 by Stichting Vakinformatie Siergewassen

6 Vakblad voor de groenvoorziening | 36e jaargang | 13 maart 2014

Hekken knopen Autochtone wintereiken Wennen aan jaarurenmodel Testen klimmateriaal

Inhoud

Nieuws 4 5 6 7 8 9

Man komt om bij vellen van boom Tweede Kamer pleit voor totaalverbod op verkoop van glyfosaat aan particulieren Piet Oudolf wint Rotterdam-Maaskantprijs 2014 Driekwart gemeenten bezuinigt op groen Uitgesproken: ’Groene sector waar zijn we mee bezig?’ Tuin en Landschap online

Sortiment 11 Met vakgenoten naar Parijs 12 Quercus petraea: inheems, maar zeldzaam 12

Bedrijf en Organisatie 18 Frank Crucq: ’Vertrouwen in nieuwe model zal de komende tijd moeten groeien’ 20 iVerde pleit bij gemeenten voor meer groen: ’Het komt goed uit dat er geen geld meer is’ 23 Zo-zit-dat: Kan ik werknemers verbieden sociale media te gebruiken?

Ontwerp en Inrichting 24 Duintuin combineert gecultiveerde en wilde planten 28 Permanente Wilde Weelde Wereld in Appeltern

Aanleg en Onderhoud 32 Is kastanjebloedingsziekte te genezen? 34 Zweeds hekwerk knopen 37 Werk in uitvoering: Snoeien populieren

Foto voorplaat Miranda Vrolijk

Machines en Gereedschap 34

38 Testdag voor klimmateriaal: Verleidelijke snoepjes voor boomverzorgers

Service 43 44 46 47

Gespot: Bufferklinker bespaart op rioleringskosten Leveranciersnieuws Agenda | Colofon Groene Gast: Sjaak Willemstein

TuinenLandschap | 6 | 2014

Nieuws

Groningen plant wilgen aan voor verwarming Foto Henk Tammens

Man komt om bij vellen van boom

Op bedrijventerrein Roodehaan in Groningen planten Krinkels en Quercus Boomverzorging momenteel 195.000 wilgen. Het gaat om 15 ha nog niet bouwrijpgemaakte grond waarvan het uitgifte-tempo is achtergebleven. Op voorstel van de twee groenbedrijven zet Groningen de grond nu in als wilgenplantage. Na drie jaar worden de wilgen tot de grond teruggesnoeid waarna ze weer kunnen uitlopen. De gesnoeide wilgen worden versnipperd en gebruikt als brandstof voor houtkachels waarmee bijvoorbeeld een sportcentrum kan worden verwarmd. Het project heeft een looptijd van tien jaar, het beheer is in handen van Krinkels en Quercus Boomverzorging. <

Op dinsdag 25 februari is een 71-jarige man om het leven gekomen bij het vellen van een monumentale paardenkastanje in het Gelderse Hurwenen. De man kreeg een uitgebroken arm van de boom op zijn hoofd. De man hielp met het opruimen van het hout, dat hij vervolgens mocht hebben. Volgens de hovenier die de boom velde was het slachtoffer zeker ter zake kundig: „Hij was al sinds zijn twintigste professioneel bezig met het vellen van bomen.” Het ongeluk gebeurde volgens de hovenier door een combinatie van pech en het niet naleven van enkele basisregels: „Het ging om een boom van ongeveer 1 m doorsnede, die zich op een hoogte van 3 m splitste in drie zware armen. De eerste arm was al verwijderd en ik was bezig de tweede in blokken af te zagen. Toen brak plotseling de derde arm spontaan uit en trof de man op de grond.’’

Het ongeluk had volgens de hovenier voorkomen kunnen worden als de man zich aan een tweetal regels had gehouden: „Op het moment dat het gebeurde wist ik niet dat hij op het werkgebied aanwezig was. Hij was even naar huis gegaan en had zich bij terugkomst niet aangemeld. Ik zag de arm langzaam uitbreken en had kunnen roepen als ik had geweten dat hij eronder zou staan. Het is dus van levensbelang om altijd contact te houden tussen zager en grondman.”

Rug naar boom Een tweede aandachtspunt is dat de man op het moment van het ongeluk met zijn rug naar de boom stond en het vallende kroondeel dus niet aan zag komen. Sta dus nooit in het werkgebied met je rug naar het werk. De inspectie SZW en de technische recherche hebben hun onderzoek nu afgerond en verwijten de hovenier niets. <

Co mentaar

Gifvrij De kogel is door de kerk. Althans, zo lijkt het. Een meerderheid van de Tweede Kamer wil een totaalverbod op de verkoop van glyfosaat aan particulieren. Nu moet staatssecretaris Mansveld de woorden van de motie nog in daden omzetten. Maar het lijkt niet verstandig de Kamer op dit punt te negeren. Er is dan ook een lange weg afgelegd. Al in 2011 werd de motie Grashoff aangenomen waarin werd gepleit voor een verbod op gebruik van middelen op basis van glyfosaat voor niet-commerciële activiteiten. Drie jaar later is er echter nog steeds sprake van een uitzondering voor gebruik van glyfosaat in particuliere tuinen, en is Roundup nog volop te kopen in de tuincentra. Op dit moment is de regelgeving nog als volgt: particulieren mogen vanaf november 2015 geen Roundup meer op het terras of de stoep gooien, maar ze mogen het wel in de tuin gieten. Of de kassajuf-

TuinenLandschap | 6 | 2014

frouw bij het tuincentrum dat maar even aan de klant uit wil leggen. Terecht constateert Tweede Kamerlid Ouwehand dat een dergelijk verbod totaal niet te handhaven is. Wie gaat controleren of de particulier niet stiekem toch Roundup op zijn stoepje gooit? Toch blijken ook nog veel hoveniers wakker te liggen van een verbod op glyfosaat. Deze zouden een voorbeeld kunnen nemen aan de duurzaamste hovenier van 2013, Sjaak Willemstein (zie Groene Gast, p. 47). Wat hem betreft lopen deze bedrijven tien jaar achter. Willemstein gebruikt al vele jaren geen ’gif’ meer, zoals hij dat noemt. Door onkruid op biologische wijze te beheren, zorgt de natuur zelf voor het juiste evenwicht. Daarnaast propageert hij het gebruik van duurzame producten en (her)gebruik van inheemse materialen. Het lijkt erop dat vanaf volgend jaar de rest van Nederland ook gifvrij gaat werken. Ralph Mens vakredacteur

Tweede Kamer pleit voor totaalverbod op verkoop van glyfosaat aan particulieren De Tweede Kamer dringt bij staatssecretaris Mansveld van Milieu aan op een totaalverbod op de verkoop van glyfosaat aan particulieren. Vorige week stemde een meerderheid van de Kamer voor een motie van de Partij voor de Dieren (PvdD) en D66 met die strekking. In de plannen van het kabinet voor gewasbescherming buiten de landbouw is voorzien in een verbod op chemische onkruidbestrijding op verhardingen per 2015. Ook voor particulieren geldt dit verbod. Voor het gebruik van chemische middelen in particuliere tuinen geldt het verbod echter niet. PvdD-Kamerlid Esther Ouwehand stelde in een debat hierover dat een dergelijk verbod voor particulieren niet te handhaven is. „De Kamer wil een verbod op het gebruik van

glyfosaat. Het kabinet is het met de Kamer eens dat het gevaarlijk spul is, maar in plaats van die motie uit te voeren, legt het kabinet een pakket voor met allerlei uitzonderingen. Zo mogen particulieren Roundup nog gewoon in hun tuintje gieten, als het maar niet op de tegels is. Wie gaat dat handhaven?” Een meerderheid van de Tweede Kamer, waaronder regeringspartij PvdA, stemde vorige week in met een motie van Ouwehand en D66-Kamerlid Gerard Schouw, waarin wordt gepleit voor een totaalverbod op glyfosaat aan particulieren per november 2015. Alleen CDA, VVD, SGP en het lid Bontes stemden tegen. Ouwehand was blij met de Kamermeerderheid voor een verbod: „Landbouwgif wordt in publieksvriendelijke verpak-

king volop aan particulieren verkocht. In tuincentra wordt Roundup aangeprezen alsof het ongevaarlijk is, maar de argeloze consument heeft geen idee wat de risico’s van dit spul werkelijk zijn.”

Zwartboek De PvdD is ook bezig met het aanleggen van een zwartboek met klachten over gebruik van glyfosaat door onder andere gemeenten. Deze klachten worden sinds vorig jaar april verzameld via het meldpunt Gifklikker.nl. Inmiddels zijn hier honderden meldingen binnengekomen van mensen die kampen met gezondheidsklachten of die bezorgd zijn over gebruik van bestrijdingsmiddelen in de openbare ruimte. De PvdD wil het zwartboek later dit jaar overhandigen aan

het kabinet om de regering te manen het middelengebruik snel aan banden te leggen. Daarnaast pleit de partij er bij gemeenten voor om niet te wachten tot november 2015, maar nu al te stoppen met gebruik van chemische onkruidbestrijdingsmiddelen.

Duurzaam Terreinbeheer De Tweede Kamer heeft vorige week ook een motie van GroenLinks-Kamerlid Liesbeth van Tongeren aangenomen. Van Tongeren pleit daarin voor een regeling waarbij alleen laagrisicostoffen voor uitzondering op het verbod in aanmerking komen die voldoen aan de criteria goud en zilver van de Barometer Duurzaam Terreinbeheer van Milieukeur. <

Boomfeestdag in teken van verkiezingen Foto Vidiphoto

Leerlingen van drie basisscholen in het Limburgse Baarlo beleefden vorige week al Boomfeestdag. In het kader van de landelijke actie KernGezond mochten leerlingen van groep zes en zeven bij iedere school twee appelboompjes, zogenoemde MiniTrees, planten. In het landelijke project KernGezond wordt de nadruk gelegd op gezonde voeding en gezond gedrag. Bij boomkweker Han Fleuren, die ook de boompjes beschikbaar stelde, kregen de kinderen uitleg hoe appelbomen werden ’gemaakt’. De rest van Nederland vierde woensdag 12 maart Boomfeestdag. Thema dit jaar is ’Kiezen voor groen’, in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen op 19 maart. Zo vond tijdens de aftrap in Park Lingezegen tussen Nijmegen en Arnhem woensdag een debat plaats over het belang van groen. <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Nieuws

Vanwege de passie en gedrevenheid waarmee hij al 35 jaar de mogelijkheden van de landschapsarchitectuur verkent, wint Piet Oudolf voor zijn oeuvre de Rotterdam-Maaskantprijs 2014. Dit maakte de jury op 7 maart bekend.

te blijven vernieuwen, in antwoord op maatschappelijke ontwikkelingen. Het pas opgerichte Piet Oudolf Groen in de Buurt Fonds, dat kleinschalige initiatieven voor stadstuinen financieel ondersteunt, vindt de jury een sprekend voorbeeld.

De jury prijst Oudolf niet alleen als creatief genie en vakman, maar vooral ook vanwege de maatschappelijke betekenis van zijn projecten. „Met zijn tuinen en parken verrijkt Oudolf het persoonlijke leven van velen en brengt hij mensen bij elkaar.’’ Volgens de jury is Oudolfs werk met name in de stedelijke omgeving, waar de leefbaarheid onder druk staat, van toenemende betekenis. Bekende projecten van Oudolf zijn onder meer de Lurie Garden in Chicago, Battery Park en de Highline in New York en de vernieuwing van de Westerkade in Rotterdam. Ook prijst de jury Oudolf omdat hij in staat is gebleken zichzelf

Oorkonde en €25.000

o l

Oudolf ontvangt de prijs op 14 november uit handen van Ahmed Aboutaleb, burgemeester van Rotterdam. De Rotterdam-Maaskantprijs is een tweejaarlijkse oeuvreprijs voor één of meer personen die het debat over architectuur, landschapsinrichting en stedenbouw stimuleren. De prijs bestaat uit een oorkonde en een geldbedrag van € 25.000. In de oneven jaren wordt de ’Jonge’ Maaskantprijs uitgereikt, een aanmoedigingsprijs voor jonge architecten, landschapsarchitecten of stedenbouwers tot 35 jaar. Vorig jaar ging die prijs naar LOLA landscape architects uit Rotterdam. <

Foto Ralph Mens

Piet Oudolf wint Rotterdam-Maaskantprijs 2014

Minister Plasterk brengt bezoek aan Leids Singelpark Minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken was vorige week in Leiden op bezoek bij de kweektuin van het Singelpark. Plasterk zaaide een kruidenmensgel uit en droeg zo zijn steentje bij aan het Singelpark. De minister bezocht het project als voorbeeld van burgerinitiatief. Burgerparticipatie speelt een grote rol in de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart. Het plan voor het Singelpark is een initiatief vanuit de bevolking om het groen langs de Leidse singels tot een aaneengesloten park te maken. De gemeente Leiden steunt het plan voor het park. <

m n

Lijkenlucht Dat woord kom ik steeds tegen tijdens mijn zoektocht naar meer informatie over de voodoolelie: Sauromatum venosum uit de familie van de aronskelkachtigen. Een bizarre familie met bloemen mooi van lelijkheid. Andere geslachten uit de familie zijn bijvoorbeeld Arisaema, Calla, Amorphophallus, Dracunculus en Arum. Allemaal met prachtige zaadstaven of knobbels met veelal felgekleurde bessen en Nederlandse namen alsof ze uit de tuin van de Addams-familie komen: drakenbol, stinkende duivelstong, cobralelie, slangenhuidplant of draketonglelie. Het geslacht Amorphophallus heeft de grootste bloemen. De lijkenplant Amorphophallus titanum heeft een bloem van drie meter hoog met een kolf die stijf naar de hemel reikt en zelfs warmte afgeeft; de ultieme fallus. Niet voor niks wordt hij de reuzenpenisplant genoemd. Als hij bloeit in de Hortus trekt hij veel zweetbijen, aasvliegen en mensen aan.

TuinenLandschap | 6 | 2014

Voor Het Kantinegesprek wil ik een lezing geven over de voodoolelie. Een knol met veel synoniemen zoals Arum cornutum, Typhonum venosum, Desmesia venosum et cetera. Het is een knol die ik al tientallen jaren in tuinen aanplant en die in de meeste tuinen nog steeds welig tiert. Volgens mij een sterk lid uit het rariteitenkabinet van deze grafbloemenfamilie. Het is een schaduwminnende tuinplant die met zijn parapluachtige bladeren prachtig uit bodembedekkers omhoog komt. Net als de Colchicum is het een wonderknol die zonder grond, zo los op de vensterbank zomaar gaat bloeien, vandaar waarschijnlijk zijn naam voodoolelie. Hij bloeit maar één dag en dan ruikt hij net als de Amorphophallus naar rottend vlees. Een aanrader voor iedereen die gieren in zijn tuin wil. Ik hoop dat er een aantal bloeien als ik de lezing geef of kan ik dat de kok van het restaurant niet aandoen?

Jack van Haperen ontwerper/hovenier Ruud Vermeer hovenier Bart Hoes tuinontwerper

Ruud Vermeer info@meneervermeertuinen.nl

Driekwart gemeenten bezuinigt op groen Driekwart van de Nederlandse gemeenten denkt komend jaar te moeten bezuinigen. Dat blijkt uit een enquête van de NOS. Vorig jaar bleek al uit onderzoek van iVerde dat drie van de vier gemeenten gaan bezuinigen op onderhoud en aanleg van groen. De uitkomsten van het onderzoek van de NOS bevestigen het beeld van brede bezuinigingen door gemeenten. Zo zegt bijna 38% van de gemeenten in financiële problemen te komen, doordat taken van het Rijk bij hen worden ondergebracht. Het tekort is op te vangen door te bezuinigen of door lasten voor burgers te verzwaren. Veel gemeenten wachten met een invulling van de bezuinigingen tot het nieuwe college na de verkiezingen is gevormd. Ondanks dat veel gemeenten willen bezuinigen, denkt meer dan de helft van de gemeenten dat hun financiële positie solide is. Slechts 12% noemt de financiële situatie zorgelijk. Drie gemeenten - Nuenen, Lansingerland en Ten Boer -

spreken zelfs over een ’zeer zorgelijke’ situatie. Uit het onderzoek dat iVerde vorig jaar hield onder tweehonderd gemeenten bleek dat ruim 70% van de Nederlandse gemeenten het budget voor groen voor 2014 verlaagt. Dat was in 2011 nog 60,5%. Bovendien gaan de bezuinigingsplannen om hogere bedragen dan in 2011. En meer dan 55% van de gemeenten verwacht na 2014 nog verdere bezuinigingen.

Tekort gemeenten loopt op Vorige week bleek ook al dat het tekort van decentrale overheden – gemeenten, provincies en waterschappen – verder oploopt. Voor 2014 komt het tekort uit op €3,7 miljard, €600 miljoen boven de overeengekomen norm. Ruim de helft van de overschrijding komt voor rekening van de provincies. Gemeenten begroten voor 2014 het grootste tekort. Met €2,1 miljard is hun negatief saldo €172 miljoen hoger dan de norm die voor alle gemeenten samen is afgesproken. De

waterschappen gaan uit van een negatief saldo van €471 miljoen, €42 miljoen meer dan hun norm. Voor 2015 verwachten de decentrale overheden samen op een tekort van €2,6 miljard uit te komen. Dit is €1,1 miljard minder dan het begrote tekort voor 2014.

'Stop bezuinigingen’ iVerde doet namens de groensector een appèl op gemeenten om niet nog meer te bezuinigen op openbaar groen. Op tal van manieren is de stichting bezig om de interesse van politiek en besturend Nederland te winnen voor het behoud van het openbaar groen. Zo is er een lobbypakket samengesteld dat ondernemers kunnen gebruiken als kapstok voor een lobby bij de gemeentelijke politiek. Het pakket bestaat uit een ’position paper’ met standpunten, een brief met uitleg over iVerde, vragen en antwoorden voor de pers en een voorbeeldbrief waarmee groenbedrijven zelf gemeenteraadsleden kun-

nen aanschrijven om hen te overtuigen van het belang van groen. „De verkiezingsprogramma’s voor 19 maart zijn al geschreven, maar na de verkiezingen worden de coalities gesmeed. Dit is het moment om de mensen die straks de beleidsplannen gaan schrijven, te beïnvloeden,” aldus iVerde.

Andere doelgroepen Behalve op de lokale politiek richt iVerde zich nog op enkele andere belangrijke doelgroepen. Zo zijn via MKB Nederland lokale ondernemersverenigingen aangeschreven over het belang van groen voor ondernemers. Vooral in winkelstraten heeft een groene inrichting een positief effect op het winkelend publiek.Verder zijn basisschoolbesturen benaderd met informatie over de bewezen voordelen van groene schoolpleinen voor het welzijn en de leerprestaties van leerlingen. < Lees ook het artikel over de campagne van iVerde op pag. 20.

608 bomen alsnog in de sandwich Foto TGS

Gemeente Amsterdam is bezig met het verbeteren van de groeiomstandigheden van 608 bomen op IJburg. De bomen in parkeerstroken zijn in de afgelopen jaren aangelegd met bomenzand. Nadien bleek uit onderzoek dat parkeerstroken met 15 cm dunne krattenconstructie beter voldoen. De drukverdeling door de kratten voorkomt insporing, en de luchtlaag in de kratjes voorkomt wortelopdruk. Stadsdeel Oost heeft daarom besloten om in bestaande parkeerstroken alsnog de Permavoid-krattenconstructie aan te brengen. De kratjes worden gevuld met grond die het onderliggende bomenzand verrijkt. <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Uitgesproken

„De groene sector is momenteel een van de minst groene sectoren. De buitenkant is groen, maar daar houdt het vaak mee op. Neem de verharding: terwijl de hele wereld inzet op duurzaamheid houdt de ’groene’ sector stug vast aan de gifspuit. Dat noemen we kwaliteit. Dat daarbij middelen gebruikt worden die bijvoorbeeld de bij ernstig aantasten, daar wordt aan voorbij gegaan. Dit geldt overigens net zozeer voor de middelen die nu als ’ecologisch’ op de markt worden gezet en een ’milieuvriendelijk’ alternatief zouden zijn voor glyfosaat. Die alternatieven zijn gemaakt op basis van organische vetzuren en daarmee zwaar giftig voor

Gif lobby probeert oude wijn te verkopen in groene zak

bijen; ook tasten die zuren waterorganismen aan. Dat iets is gemaakt op natuurlijke basis wil nog niet zeggen dat het niet schadelijk kan zijn. Bovendien zijn aan deze middelen nog extra toxische componenten toegevoegd - zoals de groeiremmer maleïnehydrazide - om de werking te versterken. In feite probeert de giflobby dus oude wijn te verkopen in een groene zak. De groene sector heeft een ontzettend krampachtige houding ten opzichte van het groen. Terwijl iedereen de betekenis van ’groen’ uitdrukt in ecosysteemdiensten, benadert de groene sector de buitenruimte nog steeds cosmetisch. We moeten de natuur juist inschakelen. Te beginnen met het weghalen van al die overbodige verharding, veel beter voor de waterafvoer en als je de vrijgekomen ruimte inplant met bomen gaat de stad ook weer ademen.

Bomen verdampen en zuiveren enorm veel water. Gemeenten geven momenteel veel geld uit aan het aanleggen van dak- en gevelgroen omdat dat duurzaam en ecologisch zou zijn. Terwijl op straatniveau het groen verschraald wordt, maar juist daar veel winst te behalen valt. Als je op straatniveau het groen ecologisch beheert, uitgaat van de bodem of goede groeiplaatsen aanlegt en de juiste planten aanplant, dan doe je het al heel goed. Goed voor bijvoorbeeld de bij, die de barometer voor de biodiversiteit is. Hiervoor is kennis van natuurlijke ecosystemen nodig en die verdwijnt in de groene sector naar de achtergrond. Dat was zestig jaar geleden wel anders: toen werkte elke hovenier ecologisch. Nu noemt de gemiddelde hovenier dat ’alternatief’, terwijl uiteindelijk het gebruik van de gifspuit het alternatieve beheer is.”

Foto Jerom Reinhard

Groene sector, waar zijn we mee bezig?

Annemiek van Loon, consulent voor boom, natuur en landschap

www.tuinenlandschap.nl

vhg

Deze kolom valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

Voorjaar Het mag dan bijna geen winter geweest zijn, toch verlang ik al naar het voorjaar. Diverse bloemen steken hun kopjes al boven de aarde uit. De sneeuwklokjes waren bij mij de eerste. De natuur is door deze zachte winter al vroeg op gang gekomen. Het gazon zou eigenlijk al gemaaid moeten worden. Tot mijn verbazing loopt de bloesem van de perenbomen ook al uit. Ik ben kennelijk niet de enige die zin in het voorjaar heeft. Vorige week stond ik op de beurs TuinIdee. Het was er een gezellige drukte. VHG was op deze beurs aanwezig met de Nationale Wedstrijd Tuinaanleg en met een voorlichtingsstand over de garantieregeling van VHG-hoveniers.

TuinenLandschap | 6 | 2014

We timmeren actief met deze garantieregeling aan de weg. Tuineigenaren kunnen aan de hand van de algemene voorwaarden erop vertrouwen dat, wanneer zij in zee gaan met een VHG-hovenier, zij dan met een professionele hovenier te maken hebben. En als er dan onverhoopt iets mis gaat, dat zij dan een beroep kunnen doen op onafhankelijke geschillenbeslechting en garantie. Een soort Bovag, maar dan voor hoveniers. We mochten hierover vele vragen beantwoorden op onze stand. Een teken, dat de tuineigenaar op zoek is naar een professionele betrouwbare partij.

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Goede start van 2014 voor tuincentra

Green sales @green_sales Groei tuinplanten ligt 4-5 weken voor op schema. Alleen de winters van 2007 en 1990 waren nog warmer.

Tuincentra hebben in de eerste twee maanden van dit jaar hogere omzetten behaald. Dat blijkt uit cijfers van Tuinbranche Nederland. Na de ronduit slechte resultaten van 2013, lijken consumenten weer zin in tuinieren te krijgen.

DeBomenridders @DeBomenridders CDA Hoorn start meldpunt waar men overlastgevende (dwz grote) bomen kan melden! Zijn ze gek geworden?

Heijmans verkoopt golf- en groenactiviteiten Heijmans Wegen heeft zijn groen- en golfactiviteiten verkocht aan het huidige management van de afdeling Sport&Groen. Heijmans behoudt het onderdeel Sport, te weten de realisatie van sportvelden, sportaccommodaties en –verlichting.

D66 Leiden @D66Leiden D66 wil een groen evenementenplein op de Lammermarkt! PeterHoek @PeterHoekNL Een fraai bedrijfsgebouw op een mooie locatie verdient een bedrijfstuin met uitstraling!

Traject Wajongeren ’toonaangevend project’ Een samenwerkingstraject tussen gemeente PijnackerNootdorp, Hovenier Van der Heijden en Shared Value Group is door de arbeidsmarktregio Haaglanden geselecteerd als toonaangevend project in het Regionaal Sociaal Antwoord. Dit is het regionale antwoord op het sociaal akkoord.

WillemsteinHoveniers @DAKtuinen Leerzaam om 8 Aanstormende #hoveniers een cursusmiddag te geven over #delevendetuin @VHG_ZH

Apeldoorn plant eerste energiebos aan De gemeente Apeldoorn plant samen met duurzame energiecoöperatie Apeldoorn (deA) een energiebos aan in Zuidbroek. Het gaat om een proef om te bepalen welke boomsoorten het meest geschikt zijn voor biomassa.

Bedrijven rekenen onterecht hoog btw-tarief tuinenlandschap.nl Veel bedrijven rekenen onterecht het hoge btw-tarief voor onderhoudswerk. Boze opzet of onwetendheid?

Gaasbakken gevuld met heide en violen

Doe mee met de discussie in de tuinenlandschap-groep

68% zei ja tegen de stelling: Foto Ralph Mens

’De Participatiewet biedt kansen voor bedrijven in de groensector’ Stem mee over de volgende peiling:

’Terecht dat Tweede Kamer totaalverbod wil op verkoop glyfosaat aan particulieren’

De gemeente Lisse doet aan verfraaiing van de openbare ruimte middels gaasbakken, oorspronkelijk voor bollen bedoeld, maar nu gevuld met heide en violen. De bakken worden gesponsord door lokale bedrijven zoals Meerlanden, die ook het groenonderhoud in de bollengemeente verzorgt.

Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website Foto’s

Filmpjes

Dossiers

Documenten en links naar websites

h dsc

Praat mee

enL uin T e

ie r b s uo eer euw n on Ni Ab pd

TuinenLandschap Tuin enLandschap | 6 | 2014

NieuwsPag_8-9.indd 9

9 10-03-14 12:32

Praktische informatie Vertrek en aankomst 16 mei t/m 19 mei 2014 Organisatie Garden Tours (zie www.gardentours.nl) Begeleiding Emiel van den Berg zal deze reis begeleiden. Hij is freelance-redacteur van Tuin en Landschap en al meerdere malen in de tuinen en parken van Parijs geweest. Ook is hij al jaren reisgids voor Garden Tours. (zie www.emielvandenberg.nl). Jardin la Bagatelle

Met vakgenoten naar Parijs Dit jaar organiseert Tuin en Landschap samen met Garden Tours een tuinenreis naar Parijs. Onder de deskundige leiding van groenexpert Emiel van den Berg bezoekt u vier dagen lang - van vrijdag 16 mei tot en met maandag 19 mei - de mooiste tuinen en parken van de Franse hoofdstad.

ijdens de TenL-reis bezoekt u een grote variatie aan parken: van groot tot klein, van historisch tot modern. Ook gaat u de Franse versie van verticaal groen, de ’mur végétal’, bekijken, onder meer bij het museum Quai Branly. Daarnaast hebben we de gemeente Parijs gevraagd om u een kijkje te gunnen achter de schermen van de groendienst Departement des Espaces Vertes et de Parcs de Paris (DVDE). Hoe beheren zij de parken? Voor meer info zie ook het artikel in TenL 4. <

Op reis met Tekst en Beeld Gardentours en Emiel van

den Berg

16 t/m 19 mei 2014

Hotel U slaapt gedurende deze reis drie nachten in een driesterrenhotel. Verblijf is op basis van logies/ontbijt, het diner kan in één van de vele restaurants op loopafstand van het hotel gebruikt worden. Deelnemers Groene vakmensen, onder wie hoveniers, groenvoorzieners, ontwerpers, tuinen landschapsarchitecten, kwekers, groenadviseurs, groendocenten en alle anderen die zich vakinhoudelijk met tuinen en parken bezighouden. Vervoer U reist per luxe touringcar. U kunt in Amersfoort, Utrecht of Breda opstappen. Inclusief Vervoer per luxe touringcar met toilet en airco, bemand door een ervaren chauffeur gedurende de gehele reis Begeleiding door Emiel van den Berg Verblijf gedurende drie nachten in hotel Rocroy incl. ontbijt Parkeerkosten Programmaboekje bij vertrek Exclusief Kosten voor entrees voor de tuinen en parken Lunches en diners Verzekeringen Prijs €495, toeslag eenpersoonskamer €155

Boek nu op www.tuinenlandschap.nl of www.gardentours.nl of bel (088) 0071300 Jardin et Musée Albert Kahn

Mur végétal Musée Quai Branly TuinenLandschap | 6 | 2014

Sortiment

Detail van de wintereik met de als druiventrosjes gebundelde eikels en langgesteelde bladeren.

Quercus petraea: inheems, maar zeldzaam De wintereik wordt in tegenstelling tot de zomereik in Nederland niet veel aangeplant, ook in de natuur moet je goed zoeken naar Quercus petraea. Toch hoort deze boom hier thuis. Onder meer in Limburg, de Achterhoek en op de Veluwe zijn fraaie voorbeelden van autochtone wintereiken te vinden. Tekst en beeld Bert Maes â&#x20AC;&#x201C; www.ecologischadviesbureaumaes.nl

TuinenLandschap | 6 | 2014

Uitgegroeid hakhoutbos in het Meinweggebied bij Roermond; een zeldzame mix van meerstammige wintereiken, zomereiken en beuken.

Oud strubbenbos van wintereiken op de Veluwe; Caitwickerzand.

Dichte wintereikenbegroeiing in het Vijlenerbos, het grootste en hoogst gelegen plateaubos van Zuid-Limburg.

Fris uitgelopen blad in het voorjaar met de karakteristieke regelmatige lobben.

inds 1989 wordt in Duitsland de Baum des Jahres verkozen, de eerste was de zomereik (Quercus robur). Nu is dan een tweede eik aan de beurt: de wintereik (Quercus petraea). Overigens kent Duitsland, naast vele geïntroduceerde eikensoorten, ook nog twee andere inheemse eiken: de moseik of Turkse eik (Q. cerris) en de zachte eik of donzige eik (Q. pubescens).

Inheems Dankzij DNA-onderzoek weten we dat zowel de wintereik als de zomereik inheems zijn in Nederland en na de ijstijd via migratieroutes uit Spanje en Italië Noordwest-Europa hebben bereikt ongeveer 10.000 jaar geleden. De wintereik heeft een kleiner areaal tot aan de Wisla in Polen. De Spaanse migratielijn betreft vooral het westelijk

deel van Nederland, tot ongeveer het oostelijk deel van de Veluwe, de Italiaanse lijn zijn de eiken die we in Limburg, de oostelijke Veluwe en de Achterhoek aantreffen. Dankzij een breed opgezet onderzoek in heel Europa en in Nederland kunnen we middels DNA-analyse van vrijwel tot op de boom nauwkeurig vaststellen vanwaar de voorouders zo’n 13.000 jaar geleden vertrokken. Dat wil zeggen hoe de eikels via water en vogels, zoals gaaien, hun weg geleidelijk naar het noorden vonden met de opwarming van de aarde. De wintereik is gemakkelijk te onderscheiden van de zomereik door de lange bladsteel, de min of meer wigvormige bladvoet, het regelmatige blad en de dichte beharing aan de onderzijde van het blad. Voor de stervormige haren moet je wel goede ogen hebben of een sterke

loep. Nog gemakkelijker is het als er eikels zijn die als een trosje druiven aan de boom hangen. Daaraan is het Duitse ’Traubeneiche’ ontleend. Niet zelden tref je overigens kruisingen van zomereik en wintereik waarbij de kenmerken tussen beide soorten in zitten. Meestal hebben kruisingen meer kenmerken van de wintereik.

Zeldzaam De wintereik is een vrij zeldzame boomsoort. In tegenstelling tot de zomereik, zie je de soort sporadisch op buitenplaatsen en in parken. Een mooi voorbeeld is de monumentale wintereik op het Korvelplein in Tilburg. Op de zuidelijke Veluwezoom zijn bij landgoederen soms oude groepen van wintereiken te zien. Maar ook in het landelijk gebied is de wintereik niet echt algemeen. Je moet >

TuinenLandschap | 6 | 2014

echt weten waar hij te vinden is. De wintereik is een goede indicator van oude bossen en houtwallen. En meestal gaat het dan om uitgegroeid hakhout en strubbenbos. Het mooiste eikenbos in ons land is ongetwijfeld het Vijlenerbos. Het is het grootste bos van Zuid-Limburg en het hoogst gelegen, zo’n 300 m NAP. Wintereiken komen in de Zuid-Limburgse bossen op meer plaatsen voor en voornamelijk op de hoger gelegen plateaus waar het krijt uitgeloogd is. Ze stammen alle af van de Italiaanse migratielijn van na de ijstijd. Vooral het centrale deel is indrukwekkend door de hoog opgegroeide meerstammige wintereiken en de verspreide monumentale overstaanders. Ze zijn soms al meer dan een eeuw niet meer gehakt. Het Vijlenerbos is vooral ook interessant vanwege de grote diversiteit aan boomsoorten waaronder de zeldzame wilde appel, wilde mispel en niet te vergeten de beuk. Wie echt indrukwekkende eikengroepen wil zien moet over de grens naar het Vlaamse Limburg nabij Opglabbeek. Op de zandverstuivingsheuvels van de Klaverberg staan daar enorme meerstammige boomstoven van bijna 30 m in omvang. Ze zijn onderzocht en alle stammen blijken genetisch bij één moederboom te behoren. De bomen zijn daar voor het laatste in 1870 gehakt.

Wintereik en beuk Wintereiken komen van nature vaak samen voor met de beuk, de boom van dit jaar voor Nederland. Curieus genoeg is de echt inheemse of autochtone beuk een uiterst zeldzame boom. En met de beuk zitten we met een raadsel. Wintereik en beuk zijn boomsoorten die van nature bij elkaar horen. Monumentale wintereik: Korvelplein Tilburg, circa 1870, stamomtrek 411 cm.

TuinenLandschap | 6 | 2014

Oud wintereikenbos in de Achterhoek bij Winterswijk; Roerdink.

Het wintereiken-beukenbos is in de vegetatiekunde zelfs de naam voor een speciaal bostype. Toch zien we dat als wintereik en beuk samen opgroeien, uiteindelijk de beuk het gaat winnen en de lichtminnende eik het loodje legt. In een bos waar eeuwenlang hakhoutbeheer wordt gevoerd verdragen de soorten elkaar echter uitstekend. Buiten Zuid-Limburg is de wintereik nagenoeg afwezig, uitgezonderd de heuvels van het Meinweggebied bij Roermond, en de Zelderse Dries bij Zelderen, langs een meander van de Niers in Noord-Limburg. Beide bossen zijn bijzonder interessant. Het Meinweggebied lijkt een beetje op een savanne, door de verspreide meerstammige bomen in een meer of minder open heidelandschap. Opmerkelijk is dat in de provincie Noord-Brabant de autochtone Wintereik helemaal ontbreekt, terwijl ze in aangrenzend

Vlaanderen wel voorkomen. Waarschijnlijk heeft dat te maken met de te arme zandbodems. Wintereiken prefereren wel zandgronden, maar toch liever niet tĂŠ arm. Zo zien we ze wel op de mineraalrijke en soms leemhoudende bodems van de stuwwallen zoals bij Nijmegen, de Utrechtse Heuvelrug, de Sallandse Heuvelrug en vooral natuurlijk op de Veluwe.

Veluwe De Veluwe herbergt de grootste populatie wintereiken. Het gaat om de oude meerstammig uitgegroeide hakhout en strubbenbossen zoals het Speulder en Sprielderbos, de Elspeeterbossen, de Imbosch, het Asserbos en de oude boskernen van de Kroondomeinen. Hier en daar worden pogingen gedaan om het oude hakhoutbeheer weer op te pakken vanwege de cultuurhistorie

en soms vanwege de natuurwaarde. Probleem daarbij is dat de uitgegroeide stammen te dik zijn geworden, zodat ze geen nieuwe knoppen meer aanmaken. Soms is de wildstand zo hoog geworden dat de frisse nieuwe uitgelopen bladeren worden afgegeten en de boom doodgaat. Wintereiken kunnen zeer oud worden, als ze tenminste niet gekapt worden of het bos niet te donker wordt. Voor de beheerder twee belangrijke zaken om goed op te letten.

Rassenlijst Bomen Diverse autochtone herkomsten van wintereik, waaronder van de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug, Achterhoek en Meinweg, zijn opgenomen in de Rassenlijst Bomen. De autochtoniteit wordt middels ook door DNA-technieken getoetst door het Centrum voor Genetische Bronnen (CGN) en Alterra in Wageningen. <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Bedrijf en Organisatie

Na onderhandelingen van bijna een jaar hebben de bonden en VHG in januari een akkoord bereikt over een nieuwe cao voor hoveniers en groenvoorzieners. Vooral het Jaarurenmodel vormde een heet hangijzer. Voor VHG-bestuurder Frank Crucq waren het de langste onderhandelingen tot nu toe. „Werkgevers en werknemers zullen moeten wennen aan het nieuwe model, het is een andere manier van denken.”

Je kunt mensen niet tien uur lang zwaar lichamelijk werk laten verrichten, dat is niet effectief. Daarbij kost het ook extra geld, omdat boven 9,5 uur een toeslag voor overwerk geldt.”

Waarom is het Jaarurenmodel zo belangrijk voor werkgevers?

genoeg om de regels netjes te hanteren. Zolang bedrijven binnen de afspraken van de cao werken, moeten de werkzaamheden binnen het Jaarurenmodel passen. Er is nu één regeling waarmee je elke voorkomende bedrijfssituatie kan oplossen.”

Waarom is flexibiliteit zo belangrijk?

„We zijn begonnen in februari 2013. Omdat we er voor de zomer niet uitkwamen, hebben we de lopende cao tussentijds met een half jaar verlengd. Met name het Jaarurenmodel was voor de vakbonden in het begin moeilijk te accepteren. Er was angst dat het model tot misbruik zou leiden, ook was er veel aarzeling bij de achterban van de bonden.”

„De oude flexregeling was administratief heel complex en voldoet niet meer. Bij een strenge vorstperiode geeft de flexregeling te weinig ruimte om de winter door te komen. Het nieuwe model geeft meer flexibiliteit en is administratief eenvoudiger voor werknemers. Zo kunnen ze zelf in de gaten houden of ze 9,5 uur hebben gewerkt. De controleerbaarheid neemt dus toe. De vakbonden zien overigens ook de noodzaak van een nieuw model in, aangezien ieder bedrijf een andere uitleg aan de flexregeling gaf. Daarbij hebben we een gelijk belang, namelijk het in stand houden van werkgelegenheid. Het vertrouwen in het nieuwe model zal de komende tijd moeten groeien.”

Wat veroorzaakte die aarzeling?

Hoe kan dat vertrouwen toenemen?

„De bonden waren huiverig voor excessen. Zo bestond de angst dat werknemers in de zomerperiode tot het uiterste worden ingezet, en vervolgens in de winter thuiszitten. Of het idee dat seizoensbedrijven ontstaan die in de winter sluiten. In de praktijk gebeurt dat niet, bedrijven willen gewoon omzet maken. Of het doembeeld dat mensen in de zomerperiode te zwaar worden belast.

„Sowieso komt er aan het einde van de looptijd van de cao een evaluatie van het nieuwe model waarbij wordt gekeken naar neveneffecten en de effectiviteit van het model, hoe werkt het in de praktijk? Verder vertrouwen we erop dat bedrijven niet de grens opzoeken. Je werkt immers met mensen, niet met machines. Bij de bedrijven in de sector is de band met de werknemers over het algemeen sterk

„Landelijk wordt dit jaar ingezet op een loonsverhoging van 3%. In de cao is een loonsverhoging afgesproken van 2,5% over een periode van 26 maanden. Dat vind ik een verantwoorde, voorspelbare loonsstijging. Ook is het terecht dat er niet hoger is ingezet. De economie trekt weliswaar weer aan, maar de groensector profiteert daar niet onmiddellijk van. Doordat het enige tijd duurt voordat projecten worden opgestart, loopt de

Tekst Ralph Mens Beeld BTL

aarom hebben de onderhandelingen zo lang geduurd?

’Vertrouwen in nieuwe model zal de komende tijd moeten groeien’

TuinenLandschap | 6 | 2014

„De noodzaak voor flexibiliteit wordt voornamelijk ingegeven door de wisselende weersomstandigheden. En dan gaat het niet alleen om strenge winters, ook langdurige periodes van droogte of regen kunnen er toe leiden dat werkzaamheden lange tijd stil liggen. Daarnaast zie je door aanbestedingen dat er een fluctuatie in het aanbod van werk ontstaat. Het nieuwe model is heel flexibel toe te passen. Zo kun je bij verlof gewoon de gemiddelde werktijd nemen, zoals dat voorheen ook al gebeurde. Uiteraard kun je als werkgever ook aparte afspraken maken over verlof.”

Niet alle werkgevers zijn blij met de loonsverhoging van 2,5%.

laten staan. Vervolgens moet je wel het gesprek met deze werknemer aangaan. Het is een stuk professionalisering en betekent meer aandacht voor de mensen.”

Bonden en brancheorganisaties krimpen, is er genoeg draagvlak voor de cao? „Je merkt dat er veel belangstelling en waardering is voor de cao. Het is een algemeen verschijnsel dat mensen minder collectief zaken willen regelen, maar je moet je afvragen of je individueel beter af bent. Met name voor kleine bedrijven is het niet handig om individuele afspraken te maken. Ook creëer je zo grote ongelijkheid tussen bedrijven. Door het Jaarurenmodel kun je binnen bepaalde kaders zaken juist goed op maat invullen voor je eigen bedrijf.”

Er is een Werkgroep Sociale Werkvoorziening opgericht, waarom?

VHG-bestuurder Frank Crucq: „Je merkt dat er veel belangstelling en waardering is voor de cao.”

sector twee tot drie jaar achter op andere sectoren zoals de bouw.”

In de cao is veel aandacht voor onderwijs, waarom? „De aandacht voor het onderwijs in de cao ligt in het verlengde van het sectorplan voor de hoveniers- en groenvoorzienerssector. Op termijn hebben we weer vakmensen nodig. Om het vak uit te oefenen is kennis nodig. Daarom moeten we blijven inzetten op scholing. We moeten een aantrekkelijke sector voor jongeren blijven. Daarom is er veel geld vrijgemaakt voor scholing in deze cao.”

Wat is er veranderd in het beoordelingssysteem? „Binnen het nieuwe beoordelingssysteem is het mogelijk werknemers te beoordelen op cruciale onderdelen. Dat is goed voor de werknemers en voor het bedrijf: de loonstijging kan zo worden afgestemd op de prestaties. Als een werknemer goed presteert kan hij de loonschaal sneller doorlopen. Aan het eind van de loonschaal kan een bonus van €100 worden toegekend als gebaar om te laten zien dat de prestaties niet onopgemerkt zijn gebleven. Aan de andere kant kun je ook een werknemer die geen zin heeft, op nul

„De werkgroep is opgericht met het oog op de Participatiewet. Deze is heel belangrijk voor de sector en levert veel kansen op. De werkgroep moet kijken wat we hier mee kunnen in het kader van de cao. In het sectorplan zie je dat we nu al cursussen organiseren hoe om te gaan met doelgroepen. Als sector willen we voorsorteren op deze nieuwe wet. De groensector heeft een groot absorptievermogen om mensen te werk te stellen. Gemeenten, zorginstellingen en woningcorporaties stellen het op prijs dat wij als sector onze verantwoordelijkheid nemen.”

Wanneer is de tekst van de cao klaar? „Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de redactionele uitwerking van de tekst. Half maart zal deze naar de minister worden gestuurd voor de algemeen bindend verklaring. Ook hebben we in maart infodagen georganiseerd voor leden en niet-leden. We willen dat werkgevers en werknemers zich zoveel mogelijk bewust worden van het nieuwe Jaarurenmodel.” <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Bedrijf en Organisatie

iVerde pleit bij gemeenten vo or meer gro en

’Het komt goed uit dat er geen De werkkamer van wethouder Mary-Ann Schreurs is misschien wel de mooiste in het stadhuis van Eindhoven, met rondom glas en uitzicht op de Dommel en de tuin van het Van Abbe Museum. Boomkweker Pieter van den Berk komt er praten over het gemeentelijke groenbeleid. Tekst en beeld Wim du Mortier

an den Berk praat op uitnodiging van iVerde met de Eindhovense wethouder Schreurs over het nut van het investeren in groen. In de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart, spoort iVerde groenbedrijven aan in gesprek te gaan met lokale politici. Met het doel ze te overtuigen van de zegeningen van een groene leefomgeving. Zeker nu veel gemeenten door geldgebrek besluiten daaraan juist minder geld uit te geven. Van den Berk hoeft deze wethouder op dat punt niet te corrigeren, want Eindhoven voert een misschien wel voorbeeldig groenbeleid. Nog voor Van den Berk ook maar iets promotioneel heeft kunnen zeggen, steekt Schreurs van wal, als iemand die het gewend is de regie te hebben. „We hebben onlangs een bijeenkomst gehad over de vraag hoe om te gaan met bomen. Iedereen die binnen de gemeente iets met bomen doet was daarbij, maar ook anderen die zich er tegenaan willen bemoeien zoals boomdeskundigen.” „Kijk, bomen zijn het meest structurerend voor je openbare ruimte. Wij hebben het grote genot gehad dat Frans Fontaine (in 1950 hoofd van de afdeling plantsoenen van de gemeenten, red.) hier actief is geweest. Die heeft een bomenstructuur achtergelaten met veel variëteiten. Dat erfgoed is langzamerhand verloren gegaan. Doordat mensen parkeerplaatsen wilden of er werd er eens een omgereden en niet vervangen. En we hebben een periode gehad waarin het meest goedkope materiaal erin gedonderd werd zonder er ondergrond voor vrij te maken. Dat is geweest. De waarde van bomen is hier onomstreden. Behalve misschien bij mensen die vinden dat een boom te

TuinenLandschap | 6 | 2014

veel lekt op hun auto.” Van den Berk: „Ja, niet elke boom staat op de juiste plaats. Maar de waarde die wordt alleen maar meer aangetoond de laatste tijd. Wij hebben een CO2-model ontwikkeld met Wageningen waaruit blijkt dat je veel CO2-positiviteit kunt brengen. Zeker als je met dikkere bomen gaat werken of een dikkere boom op een plaats tot volle wasdom kunt laten komen.”

Kiezen De wethouder schermt de hinderlijke zon met haar hand af om zo Van den Berk in de ogen te kunnen kijken, en vervolgt: „Bij ons is het gewoon uitgangspunt dat bomen van enorme waarde zijn. De structuur van Fontaine willen we daarom maximaal herstellen of doorvertalen naar deze tijd, inclusief al die variëteiten. Het aardige van die bijeenkomst laatst was dat er uitkwam dat we 120.000 bomen hebben in deze gemeente en dat die niet allemaal even belangrijk zijn. Je moet dus kiezen. Zijn de bomen leidend, dan moet je wachten tot die aan het einde zijn en intussen het riool in de gaten houden. Minder belangrijke bomen kunnen best meelopen in bijvoorbeeld het regime van de cyclus van rioolonderhoud. Dan moet je er wel voor zorgen dat het bomen zijn die in een cyclus van dertig jaar passen. Hier in de binnenstad hebben we bomen staan die in principe tien meter hoog kunnen worden maar nu door de stenige ondergrond nog maar drie meter zijn. Van die aanblik word je niet vrolijk.”

Volwaardig „Ik zet maximaal in om van grijs naar groen te gaan. Omdat dat van waarde is

voor de beleving van de openbare ruimte. En dat heeft dan ook nog het grote geluk dat het goedkoper is. Dus in dit geval komt het feit dat er geen geld meer is, juist goed uit.” „Wat we bij die bijeenkomst ook hebben afgesproken, samen met mijn collegawethouder van verkeer, is dat het groen als volwaardig meegenomen wordt in de planvorming. In het ontwerp moet recht gedaan worden aan de bomen en al het groen dat er is. Het is de bedoeling dat alle kennis en kunde die er is daarbij bij elkaar komen. Over wat voor grond het daar is en wat je daarmee kunt doen. En kun je genoeg ruimte creëren zodat die boom het doet. En is het een soort boom die geschikt is voor zijn omgeving, ook in zijn latere uitgroei?” Van den Berk: „Daar zouden wij een rol in kunnen spelen, denk ik. Er is een continue evolutie binnen de soorten en variëteiten van planten. Het druppelen van lindes dat net aangehaald wordt; er zijn ook drupvrije lindes. En we verwachten met klimaatverandering dat de temperatuur gaat stijgen, en ook misschien wel intense regenval. Hoe je daarop kunt inspelen, daar kan een wisselwerking tussen een kweker en een eindklant denk ik van grote waarde zijn.”

Problemen Schreurs: „Daarom vind ik dat jij voor in het proces zou moeten zitten. Wij krijgen over een jaar of twintig echt problemen met die Fontainestructuur. Dus we moeten nu gaan bedenken hoe we dat kunnen gaan aanpakken en welke variëteiten we daarvoor nodig hebben. Daarbij heb je te maken met veel facetten. En dus moet je er veel mensen bij betrekken. Het is niet iets wat iemand in zijn eentje scherp in beeld heeft.” Van den Berk: „Daarin zou je goed samen kunnen optrekken. De vraag is alleen of het aanbestedingsbeleid aansluit bij de dynamische gedachte om samen te werken en te sparren met elkaar.” Schreurs: „Nu moet het niet lijken alsof we hier dingen met elkaar afspreken. De opdracht is dat we de gedachte achter de

geld meer is’ aanbestedingswet - dat iedereen gelijke kansen heeft - recht doen. Maar aan de andere kant moet je vooral ook zorgen dat je de goede dingen doet. Dus dan moet je ook gebruik kunnen maken van deskundigheid. Daar zit de spanning.” Van den Berk: „Het moet per slot van rekening wel meteen in orde zijn hè. Niemand zit erop te wachten dat je terug moet om bomen te vervangen of andere maatregelen te nemen. Als die groeiplaats en plantkeuze in één keer goed gaan met onderhoud erbij, dan moet dat zeker gaan lukken, denk ik.” Schreurs: „Wat ik fantastisch vond aan de bijeenkomst laatst was dat al die

mensen die zeiden dat we moeten kiezen tussen bomen die an sich waarde hebben en minder belangrijke bomen, wel allemaal een hart voor bomen hebben. Juist vanuit dat hart vinden ze dat er harde keuzes moeten worden gemaakt omdat je anders situaties creëert waarvan je zo ongelukkig wordt. En wat ik ook mooi vind, is dat we hier in de regio over zo veel kennis beschikken. Jij hebt een familiebedrijf hier in de omgeving?” Van den Berk: „Sterker nog, we leveren bomen met een trekker met losse kar af. Vaak komt mijn vader mee, die ziet dan of ze niet te veel water geven.” <

Toolkit iVerde om zelf te lobbyen voor meer groen Groene ondernemers kunnen zelf proberen invloed uit te oefenen op de politiek van hun gemeente. iVerde probeert ze daarbij te helpen met een ’lobby toolkit’ waarin tips staan hoe je daarbij het beste te werk kunt gaan. Ook is er een dossier met veel feiten om het pleidooi te onderbouwen om niet te bezuinigen op groen maar er juist in te investeren. Deze ’toolkit’ is aan te vragen door een e-mail te sturen naar info@iverde.org. Ook op de website van VHG staat de nodige informatie. Lokale politici krijgen daarnaast rechtstreeks informatie over de waarde van groen. Behalve iVerde stuurt ook Entente Florale via Vitale Groene Stad brochures en pamfletten naar raadsleden, partijen en gemeenten.

Pieter van den Berk (links) van Boomkwekerij Van den Berk uit Sint Oedenrode in gesprek met wethouder Mary-Ann Schreurs over het groenbeleid. TuinenLandschap | 6 | 2014

Zo-zit-dat

Kan ik werknemers verbieden sociale media te gebruiken? Hovenier Arie de Jong* merkt dat zijn medewerkers foto’s van tuinen die zij aanleggen bij klanten op Facebook zetten. Hij vraagt zich af of hij ze dit kan verbieden. Ook wil hij weten hoe hij in het algemeen met sociale media binnen het bedrijf moet omgaan. Tekst Ralph Mens | Beeld Peter Moorman

teeds meer mensen beschikken over een smartphone of tablet, al dan niet van de zaak, waarmee ze tijdens werktijd kunnen mailen, twitteren, foto’s maken en deze op Facebook of andere sociale media kunnen zetten. Hoe gaat u hier als bedrijf mee om? Veel bedrijven hebben daarom een protocol voor het gebruik van sociale media. Hierin staat aan welke regels medewerkers zijn gebonden wanneer zij sociale media gebruiken. Natuurlijk kunt u ook besluiten het gebruik van sociale media in zijn geheel te verbieden. Dit is echter moeilijk te handhaven, zeker wanneer medewerkers veel buiten de deur zijn. Daarbij mist u dan ook de voordelen die sociale media voor uw bedrijf kunnen hebben.

Facebook In het geval van hovenier De Jong is een verbod wel degelijk een optie. Immers, medewerkers plaatsen ongevraagd foto’s van tuinen van klanten op Facebook. Daarmee schenden ze niet alleen de

privacy van uw klanten, maar maken ze ook inbreuk op het auteursrecht op het ontwerp van de tuinen dat bij het bedrijf ligt. Natuurlijk is de intentie van de medewerkers waarschijnlijk goed; ze zijn trots op hun werk en willen dat graag delen. Hier kunt u als bedrijf ook op inspelen. Vraag bijvoorbeeld bij aansprekende tuinen toestemming aan uw klanten om foto’s op uw website of op het Facebookaccount van uw bedrijf te zetten. Zo maakt u goede reclame voor uw bedrijf. Door toestemming aan de klant te vragen, voorkomt u vervelende incidenten. Bijvoorbeeld doordat inbrekers die de foto’s zien van een huis op verkeerde ideeën worden gebracht.

Protocol Om niet verrast te worden door acties van medewerkers, is het aan te raden als bedrijf een protocol voor het gebruik van sociale media onder werktijd op te stellen. Zorg ervoor dat alle werknemers op de hoogte zijn van dit protocol.

Wat moet er zoal in een protocol sociale media staan? Allereerst is van belang te formuleren met welk doel sociale media binnen het bedrijf worden gebruikt. Voor platforms als Whatsapp die kunnen worden gebruikt voor interne communicatie, gelden andere regels dan voor media als Twitter, Facebook en LinkedIn die een openbaar karakter hebben. Maak verder duidelijk onderscheid tussen gebruik van sociale media als privépersoon en gebruik in de zakelijke sfeer. De volgende zeven regels kunnen als leidraad dienen bij het opstellen van een protocol. 1. Verspreid geen vertrouwelijke bedrijfsgegevens. 2. Vraag vooraf toestemming aan een leidinggevende. 3. Voeg een disclaimer aan alle online uitingen toe. 4. Gebruik de huisstijl en respecteer beeld-, auteurs- en citaatrecht. 5. Zorg online voor goede manieren. 6. Bedenk dat internet alles onthoudt. 7. Op overtreding van de regels volgt een sanctie. <

Hoe-zit-dat? Ralph Mens is vakredacteur bij Tuin en Landschap, E rmens@hortipoint.nl * Deze naam is fictief

Heeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat, laat het de redactie weten. Met behulp van een deskundige trachten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden. TuinenLandschap | 6 | 2014

Ontwerp en Inrichting

Duintuin combineert gecultiveerde en wilde planten De tuin van ontwerper Hak de Groot-Zorn in Kijkduin gaat naadloos over in het achterliggende duin. Wilde planten als slangenkruid, gele toorts en teunisbloem mogen hier hun gang gaan. Ondanks de arme zandgrond, de zeewind en de konijnen, die zich hier graag aan de planten tegoed doen, is er een natuurlijk aandoende duintuin ontstaan met een weelderige begroeiing. Tekst en Beeld Hans Clauzing

TuinenLandschap

| 6 | 2014

De grote niveauverschillen en de toepassing van hagen en heesters zorgen voor spanning in de tuin. Wilde duinplanten zoals slangenkruid (Echium vulgare) en koningskaars (Verbascum thapsus) hebben in de duintuin hun weg gevonden. De twee bogen zijn begroeid met Humulus lupulus ’Aureus’, Rosa ’Paul’s Scarlet Climber’, R. ’Golden Showers’ en R. canina.

egin jaren zeventig van de vorige eeuw betrok tuinontwerper Hak de Groot-Zorn de vrijstaande woning ontworpen door architect Jan Duiker in Kijkduin. „Het huis en de ligging in het duin op 800 m2 grond waren perfect maar de tuin was één grote bouwval.’’ De achtertuin stond vol met allerlei bouwsels en er waren rondom de erfgrens overal ingegraven flessen die als afweer tegen de mollen dienden. Om extra ruimte voor haar gezin te creëren werd er een stuk huis aan de bestaande woning gebouwd. Hiervoor moest een flink stuk duin worden afgegraven. Het duinzand wat werd weggegraven, is hergebruikt. Zo ontstond er na twaalf jaar noeste arbeid een duintuin met veel en grote niveauverschillen.

Borduren met planten

Hak de Groot-Zorn www.haktuinontwerp.nl

De Groot-Zorn verruilde in diezelfde tijd haar loopbaan als verpleegkundige voor haar huidige beroep als zelfstandig tuinontwerper en -adviseur. „In die tijd raakte ik enorm geïnspireerd door Piet Oudolf en Henk Gerritsen van de Prionatuinen: de Dutch Wave.’’ Geen strenge regels van hoe het allemaal moet in de tuin, maar meer tuinieren vanuit je gevoel. Deze losse manier van tuinieren (borduren) is terug te vinden in de tuin van De Groot-Zorn. Gecultiveerde planten zijn gecombineerd met inheemse planten die hier een weg hebben gevonden in het duinzand. Naast grote groepen vaste planten groeien er ruim zestig verschillende wilde planten (zie kader ’Uitgelicht’). Planten mogen door elkaar heen groeien of spontaan tussen de bestrating opkomen, zonder dat de tuinontwerper ze gelijk weghaalt. Als de wilde planten te veel worden of gaan woekeren dan worden ze eruit getrokken. „Dat gaat betrekkelijk eenvoudig in deze mulle zandgrond.’’ Door de natuurlijke beplanting en de grote ni-

veauverschillen (tot wel 2,5 m) sluit de achtertuin van Hak aan op het achterliggende duinlandschap. De tuin is ingedeeld in afzonderlijke onderdelen: centraal in de tuin ligt een terras omringd door borders. Daarnaast is er een moestuin aangeplant en ligt er bij de woonkeuken een gazon met borders. Langs het achterliggende duinlandschap loopt een wandelpad waarlangs 1,5 m hoge meidoorn- en beukenhagen zijn geplant. Door de hoogteverschillen en de toepassing van hagen is er een interessante tuin ontstaan die niet in één oogopslag is te overzien. Diagonale maar ook meanderende paden verbinden de verschillende tuinonderdelen met elkaar. De paden zijn deels van gras en deels bestraat met kasseien en oude klinkers. De Groot-Zorn heeft bewust voor eenvoudige bestrating gekozen, zodat alle aandacht naar de beplanting gaat. Levende materialen vormen de basis voor deze tuin. De achtertuin wordt niet bemest. „Ik laat hier alles gebeuren, de natuur mag tot op zekere hoogte, haar gang gaan.’’ De voortuin wordt wel licht bemest. „Eens in de paar jaar vul ik de grond aan met goed bemeste tuingrond, hierdoor heb ik een grotere keuze aan verschillende planten en heesters. Een groot deel van de bomen en heesters die in de voor- en achtertuin staan, komen hier van nature voor: Craetaegus monogyna, Sorbus aucuparia, Hippophae ramnoides, Berberis vulgaris en Salix repens bijvoorbeeld. De tuin is zo ingericht dat er het hele jaar plezier valt te beleven. „Zo staat in de winter bij de ingang van de moestuin achter in de tuin Jasminum nudiflorum en Lonicera fragrantissima te bloeien en te geuren.’’ In de voortuin geven de evergreens structuur aan de voortuin, waaronder Rhododendron ’Cunningham’s White’, R. ’Catawbiense Grandiflorum’, Aucuba japonica, Pseudosasa japonica en Pieris japonica ’Variegata’.

TuinenLandschap

| 6 |2014

Op verschillende plaatsen in de achtertuin zijn zitjes gecreëerd. Hierdoor is het mogelijk om te zitten zonder last te hebben van de altijd aanwezige zeewind. Het woonhuis met haar aanbouwen geeft op dit terras bescherming tegen de felle middagzon. Planten met verschillende bladgroottes en -vormen, zoals Yucca, de bergden Pinus mugo var. mughus en varens, omringen het ronde terras dat bestraat is met kasseien. Hier en daar zijn toortsen spontaan opgekomen.

De achtertuin loopt over in het achtergelegen duin. Deze duinpan, die is begroeid met onder andere duindoorn, wilde liguster en duinrozen, wordt niet bezocht door passanten. Een afscheiding is dan ook niet aanwezig, wat de overgang nog natuurlijker maakt. Hier en daar mogen de brandnetels blijven staan als natuurlijk barrière tegen de konijnen en als waardplanten voor de vlinders. De abeel staat nog in de duintuin en biedt nestgelegenheid voor halsbandparkieten en spechten.

Door de voortuin slingert een pad van oude klinkers. Ook hier heeft de beplanting de overhand. De roos op stam is Rosa ’Bonica’. Deze trosroos geeft in het najaar kleine bottels en wordt tijdens de vogeltrek druk bezocht. Net als in de achtertuin zijn hier wilde en vaste planten gemixt. Verschillende geraniums, de opvallende roodbladige Lysimachia ciliata ’Firecracker’ en varens vormen hier een weelderig geheel.

De voortuin houdt niet op bij de erfgrens, de beplanting groeit er ruimschoots overheen. Papaver rhoeas, Euphorbia cyparissias, Foeniculum vulgare, Hesperis matronalis, Phlomis fruticosa, Salvia, Sisyrinchium striatum en enkele aangewaaide planten maken bezoekers en passanten nieuwsgierig naar al het groen achter de hagen.

TuinenLandschap

| 6 |2014

Uitgelicht

Wild versus gecultiveerd robertskruid (Geranium robertianum), jacobskruiskruid (Senecio jacobaea), zeepkruid (Saponaria officinalis), teunisbloem (Oenothera biennis), echt walstro (Galium verum) ensalomonszegel (Polygonatum odoratum) hebben een plek in de duintuin van De Groot-Zorn gevonden. De grote diversiteit aan wilde en geculitiveerde flora trekt ook flink wat bezoekers aan. De vegetatie vormt een voedselbron voor veel vlinders (waaronder de sint-jacobsvlinder op het jacobskruiskruid en de meekrabvlinder op de Saponaria en andere insecten zoals verschillende sprinkhanen, krekels, kevers, bijen en hommels. Deze insecten vormen weer voedsel voor verschillende kleine zoogdieren en vogels. Zo is er in deze duintuin een fraai ecosysteem ontstaan.

Dat Hak de Groot-Zorn geen moeite heeft met ’onkruid’, moge duidelijke zijn. Als we ’onkruid’ beschrijven als ’gewassen die groeien op ongewenste plaatsen’, dan komen we dichter bij De Groot-Zorns benadering. Naast de gecultiveerde planten, die overigens ook een ’wilde’ habitus hebben, zijn er in deze duintuin ruim zestig verschillende onkruiden te tellen. Variërend van de onooglijke vogelmuur (Stellaria media) tot het duidelijk aanwezige slangenkruid (Echium vulgare). Veel wilde planten vertonen de kenmerkende xeromorfe bouw van de duinplanten: weinig blad om de verdamping tegen te gaan en behaarde plantendelen als bescherming tegen de zon. Het gaat te ver om alle zestig ’onkruiden’ op te noemen, maar om een indruk te geven hierbij een aantal voorbeelden:

TuinenLandschap

| 6 |2014

Ontwerp en Inrichting

Permanente Wilde Weelde We Om het gedachtegoed van Wilde Weelde permanent tentoon te stellen wordt een tuin aangelegd in Appeltern. Een groot gebied van 5.000 m2 ligt klaar om het natuurvriendelijk tuinieren te etaleren. Emiel Versluis van Vis à Vis ontwerpers uit Woudrichem ontwierp het masterplan. Tekst Lilian Verhaak I Beeld Emiel Versluis

p dit moment is de aanleg in volle gang. Afgelopen weken zijn metershoge muren gestapeld, zijn vijvers uitgegraven en heuvels verrezen. Het terrein is een bouwplaats en overal liggen stapels materialen. Er wordt regelmatig in groepen gewerkt, dit voorjaar moet er al een groot gedeelte gerealiseerd zijn, maar het project vergt nog enige tijd voordat het volledig af is. Het is een groeiend proces. De vakvereniging Wilde Weelde is pionier op het gebied van natuurrijk tuinieren. De specialiteiten van de leden omvatten veel verschillende gebieden. Daarom werd een groot terrein in Appeltern uitgekozen, waarin een hele waslijst van uitvoeringsideeën een plek zou kunnen vinden. Versluis: „Op allerlei verschillende niveaus willen we laten zien dat er een andere manier van tuinieren mogelijk is. We zoeken naar de menselijke maat in een ontwerp. We willen plekken maken waar mensen, dieren en planten het naar de zin hebben. Met de tuin in Appeltern kunnen we een hele waaier aan mogelijkheden laten zien, van stadse en kleinschalige initiatieven tot grotere landschappelijke projecten.”

Adoptietuinen De Wilde Weelde tuin in Appeltern is nog

TuinenLandschap | 6 | 2014

lang niet helemaal ingevuld. Dat is heel bewust zo gedaan. Alle leden van Wilde Weelde kunnen een deel van de tuin adopteren: „Er zijn vijf adoptietuinen die helemaal leeg zijn”, zo vertelt Versluis. „Daarin kunnen collega’s een complete kleine tuin ontwerpen van 30 tot 180 m².” Er zijn ook wat plekken in de ontworpen tuin, die nog verder ingevuld en gedetailleerd kunnen worden. Bezoekers kunnen de tuin binnenkomen via een spiraalvormige vaste plantenheuvel. Door de heuvel ontstaan vanzelf verschillende biotopen: de schaduwkant en de zonkant, de lagere vochtige delen en de hoge drogere biotoop. De spiraal vormt de verbinding tussen de vasteplantencollectie-tuin en de Wilde Weelde Wereld. De bedoeling is dat de planten en de combinaties aan de zijde van de vasteplantencollectie-tuin nog vrij gangbaar en bekend zijn. Hoe verder je het pad afloopt, hoe verrassender de plantencombinaties worden. Versluis: ,,En dan moet je niet alleen aan inheemse planten denken, maar ook aan soorten zoals Hans Kramer beschrijft in Tuin en Landschap. In de stadsborders gaan we nog een stap verder en combineren we wilde en gecultiveerde planten met bloeiende groentegewassen, geïnspireerd door de Prionatuinen van Henk Gerritsen. We willen ook op dit detaillistische niveau onze creativiteit laten zien.”

Zevenbladtuin Ben je eenmaal in de tuin, dan zijn er twee lange zichtlijnen die de blik de omgeving in trekken. De ene loopt over de zwemvijver tussen de hoge stapelmuren. De andere zichtlijn volgt het pad met de lange houtwal en trekt de blik oostwaarts. Om in verhouding te blijven met de grootsheid van het uitgestrekte eindeloze landschap, wordt er met robuust bestratingsmateriaal gewerkt. Aan de zuidkant liggen de vijf adoptietuinen. Hier komt de kleinere maat uitgebreid aan bod. Er komt een zorgtuin, een waterbiotooptuin, een eetbare tuin, een zevenbladtuin, en een kleine beest-

jestuin. In die verschillende tuinen zie je ook de verscheidenheid aan ideeën binnen de vereniging. Zo is de zorgtuin bijzonder in zijn vormgeving. Er is niet gekozen voor de klassieke verhoogde bakken opstelling, maar er zijn loungeplekken en er wordt met oude autobanden gedecoreerd. In de kleine beestjestuin zijn veel biotopen voor planten en insecten. Hier kun je tot in het kleinste detail de natuur beleven. Tot de verbeelding spreekt de zevenbladtuin. Wie waagt het om aan deze zo vaak vervloekte plant een hele tuin te wijden? Om zich te oriënteren is de maakster op zoek gegaan naar verhalen rond zevenblad. En iedereen kan er wat over vertellen.

Levendig netwerk In de tuin zelf zijn ook delen geadopteerd. Het plan is in delen geknipt en allerlei groepjes leden nemen de verdere invulling van delen van de tuin voor hun rekening. Zo moest er natuurlijk speelnatuur komen, want veel leden van Wilde Weelde leggen kinderspeelplekken aan. Daarnaast zijn er een stinzenhoek, een bloemenweide en borders met openbaar groen.

reld in Appeltern

Het ontwerp van de Wilde Weelde Wereld biedt de leden van de vereniging op verschillende plekken de ruimte om zelf invulling te geven aan het ontwerp.

De tuinen worden deels dit voorjaar aangelegd. Alle leden van Wilde Weelde worden uitgenodigd om mee te werken. Versluis: „De vereniging telt heel veel zzp-ers. In je eentje is zoiets lastig te realiseren. Maar door de samenwerking kunnen we het wel van de grond krijgen.” Bovendien leidt deze werkwijze ook weer tot nieuwe uitwisseling tussen de leden onderling: ze doen nieuwe contacten op, leren van elkaar en wisselen kennis en informatie uit. Op deze manier wordt de vereniging een levendig en heel functioneel netwerk. De dagelijkse leiding van het project ligt in handen van een projectgroep. Behalve Emiel Versluis zijn er ook collega’s bezig met de planning, de coördinatie en de uitvoering. Voor de realisatie van

alle onderdelen draagt Hoveniersbedrijf Soontiëns uit Eindhoven de overkoepelende zorg.

Materialen Materialen komen van allerlei plekken. Als er wat nodig is worden er oproepen gedaan en van allerlei kanten worden materialen aangeleverd. Zo komen nu voor de muren trottoirtegels in kleine partijtjes en met grote vrachtwagenladingen binnen. Duizenden zijn er nodig. Een andere partij vroeg om houten pallets om mee te gaan bouwen. Firestone sponsorde vijverfolie en Aquaflow leverde waterdoorlatende stenen. Er wordt ook samengewerkt met Gardenswimm. Zij leggen met hun dealers een

zwemvijver aan die wij ontworpen hebben. Zo kunnen we laten zien dat de luxe van een zwembad ook in een natuurlijke tuin past. De samenwerking van de vereniging kent niet alleen voordelen. De organisatie ervan kost relatief erg veel tijd. Bovendien is het belangrijk om een duidelijke uitgangspositie te hebben en je daar ook aan te houden. Al die leden hebben natuurlijk ook eigen ideeën. Versluis: „Met een kerngroep waken we ervoor dat de tuin een geheel blijft en het niet een verzameling van ideetjes wordt. We kijken wat mogelijk is en soms sporen we collega’s ook aan om wat meer buiten de bekende kaders te denken.” Versluis wil graag dat het geheel een groene oase wordt, een rustpunt in de tuinen van Appeltern voor de bezoekers aan het einde van het terrein. Bovendien is het een prima gelegenheid om ook andere activiteiten te ontplooien zoals ontmoetingen, themadagen en workshops. <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Kunstgras, een ideale oplossing voor het aankleden van dakterrassen en een stuk goedkoper dan bijvoorbeeld vlonders. Onderhoudsvriendelijk en altijd mooi!

EasyLawn is een vertrouwde fabrikant en leverancier van kunstgras en bijproducten. Met verschillende hoogtes, vormen en kleuren maken wij kunstgras dat natuurgetrouw is en heel zacht aanvoelt. Als partner staan wij voor u klaar met snelle service, installatietrainingen, T. +31 23 30 400 18 info@easylawn.nl www.easylawn.nl www.tigerturf.nl

reclamemateriaal, prima garantievoorwaarden, verkoopleads en een hele goede marge. EasyLawn levert niet direct aan particulieren. Alle aanvragen brengen wij onder bij onze dealers. Bel of mail voor een afspraak om ons kunstgras te bekijken en ons gratis partnerprogramma te bespreken. U zult ervaren dat u met ons de juiste kunstgraspartner heeft gevonden.

Retailprijs

Adviesverkoopprijs

Retailprijs

Adviesverkoopprijs

Retailprijs

Adviesverkoopprijs

Retailprijs

Adviesverkoopprijs

€ 20,98

€ 33,02

€ 14,50

€ 18,97

€ 12,77

€ 17,77

€ 14,02

€ 20,66

(excl. btw)

Aanleg & Onderhoud

Is kastanjebloedingsziekte te genezen? Hoewel er al een flink aantal preparaten en middelen is geprobeerd, moeten beheerders meestal lijdzaam toezien hoe hun paardenkastanjes door de kastanjebloedingsziekte wegkwijnen. Wellicht dat een nieuwe doorbraak in onderzoek door Wageningen UR daarin verandering brengt. De bacterie blijkt met een warmtebehandeling goed te zijn te doden.

TuinenLandschap

| 6 | 2014

Tekst en beeld AndrĂŠ van Lammeren en Fons

van Kuik, Wageningen UR

Deelnemen aan onderzoek Mocht u meer informatie willen hebben of heeft u zieke kastanjebomen die u wilt laten deelnemen aan het onderzoek, dan kunt u contact opnemen met de auteurs: André van Lammeren, Wageningen Universiteit, leerstoelgroep Celbiologie, andre.vanlammeren@wur.nl en Fons van Kuik, Wageningen Universiteit en Research Centre, PPO, fons.vankuik@wur.nl.

adat in 2002 de paardenkastanjebloedingsziekte voor het eerst werd opgemerkt in Nederland, is onderzoek ingezet om de aard en oorzaak van de ziekte te achterhalen. Door de werkgroep Aesculaap is in 2006 vastgesteld dat het gaat om een bacterieziekte veroorzaakt door Pseudomonas syringae, pv. aesculi. De bacterie kan verspreid worden door mens en dier maar ook door waterdruppels. De bacterie kan de plant binnendringen op plaatsen van verwonding, en zich vermeerderen in de bast. Als de ziektedruk voldoende groot wordt, sterft het bastweefsel op de stam plaatselijk af. Aan de buitenkant is dat te zien aan rood-bruine vloeistof die naar buiten lekt. Karakteristiek zijn dan ook scheuren in de bast met plaatselijk nat of opgedroogd bloedingssap. Als de aantasting hevig is, leidt dat tot sterke vermindering van de sapstroom naar de wortels, waardoor de boom kan doodgaan.

Perspectief Sinds het uitbreken van de kastanjebloedingsziekte zijn meerdere methoden en middelen uitgeprobeerd om de bacterie te bestrijden. Echter, allemaal zonder bevredigend resultaat. Nu lijkt er echter toch een methode in ontwikkeling te zijn die perspectief biedt. Uit laboratoriumonderzoek is gebleken dat de ’kastanje-bacterie’ gevoelig is voor warmtebehandeling. Bij een hogere temperatuur gedurende een paar dagen legt de bacterie het loodje terwijl kastanjezaailingen daar wel tegen kunnen. Om dat principe verder uit te werken zijn paardenkastanjezaailingen eerst kunstmatig geïnfecteerd en vervolgens onderworpen aan een warmtebehandeling. Bacteriën bleken te zijn gedood en de schade aan de boompjes bleef beperkt

tot bladschade en enige schade aan de knoppen. De resultaten waren dusdanig bemoedigend, dat de stap is gezet naar grote bomen in het veld. Er is een apparaat gemaakt waarmee een deel van de stam kan worden verwarmd. Rond de stam van volwassen paardenkastanjes wordt een ’warmtedeken’ aangebracht die tijdens een aantal dagen de temperatuur op een hoge waarde kan vasthouden.

Temperatuur niet constant Voor dit onderzoek zijn zieke bomen geselecteerd in Lisse, Haren en Bennekom en behandeld in de periode augustus 2013 tot januari 2014. Warmtebehandeling in de zomer bleek niet schadelijk voor de bomen, maar wel was er een storende factor. De temperatuur in de stam was namelijk niet constant, maar wisselde sterk tussen dag en nacht. Overdag verdampen de bladeren veel vocht en zuigen de bomen koel grondwater op, waardoor de stam in de buitenste laag van het hout plaatselijk afkoelt. Hierdoor is het lastig de temperatuur in de bast op een constant niveau te houden. Ook in de wintermaanden zijn proeven gedaan, dus in de bladloze periode van de bomen. De boom is dan in rust en de basttemperatuur kan dan goed op een constant hogere waarde worden gehouden. Komend voorjaar weten we of de warmtebehandeling in de winter geen nadelige effecten heeft op hergroei van de boom. Ter controle hebben we steeds voor en na een warmtebehandeling getoetst of er ’kastanje-bacteriën’ in bastmonsters van aangetaste bomen konden worden aangetoond. Dat bleek vóór de warmtebehandeling meestal wel het geval en na de behandeling meestal niet. <

Waarom stambehandeling zou kunnen werken Vanuit het Aesculaap-onderzoek zijn aanwijzingen gekomen dat de bacterie die paardenkastanjebloedingsziekte veroorzaakt, via de bloemen de kroon kan infecteren. Bloembesmetting is gezien in bomen met en zonder bloedingsziekte-symptomen en kan veroorzaakt zijn door wind, regen of insecten. Vanuit de bloemen kan de bacterie via regendruppels en via het water dat langs de takken naar beneden stroomt, in contact komen met kleine beschadigingen in de bast van de stam. Er is dan ook geen rechtstreeks contact tussen de aantastingen in de kroon en aantastingen in de stam. Ook wordt de bacterie niet meegenomen in de sapstroom door het transportweefsel in de bast. Wanneer de infecties op de stam kunnen worden behandeld, dan kan de kastanjeboom zich herstellen van plaatselijke infectiehaarden, de sapstroom naar de wortels in stand houden en naar verwachting voldoende reserves opbouwen om de bacterie in toom te houden.

Lees dit artikel nog eens na op uw tablet, laptop of PC. Scan de QR-code en u krijgt via de mail een link naar deze publicatie.

TuinenLandschap

| 6 | 2014

Aanleg en Onderhoud

Zweeds hekwerk knopen Er komt geen spijker aan te pas: het traditionele Zweedse hekwerk is helemaal van hout en wordt nagenoeg volledig met de hand in elkaar gezet. Het knopen van het hek heeft volgens erfgoedhovenier Oltman Aukema nog het meeste weg van wilgentenen vlechten, met dit verschil dat wilgen erg vergankelijk zijn en het Zweedse sparrenhout jarenlang meegaat. Tekst en Beeld Miranda Vrolijk

TuinenLandschap | 6 | 2014

ltman Aukema, eigenaar van hoveniersbedrijf Oltman’s Groen in het Friese Sint Annaparochie, zag het Zweedse hekwerk voor het eerst op de Tuinen van Appeltern. Hij was meteen verkocht door de diagonale lijnvoering en het pure van het product. Het hekwerk is volledig gemaakt van Picea abies, zowel de liggers, de staanders als de bindingen: er komt geen spijker aan te pas. Het hek bleek gemaakt door een Zweeds bedrijf op uitnodiging van de Nederlandse Mirèse Heijting die jaren geleden tijdens een vakantie in het Scandinavische land op het product was gestuit. Onder de naam Ol'Hermans proberen de Zweden buitenlandse markten voor hun ambachtelijke hekwerk aan te boren. Om het hek in Nederland vermarkt te krijgen, moest echter de prijs omlaag. Dit bracht Aukema en Heijting op het idee om de techniek van het knopen zelf te leren. Een paar weken terug toog de hovenier naar Zweden; twee weken later kwamen

de Zweden naar Nederland om het knopen aan zijn medewerkers te leren. Al sinds de Middeleeuwen heeft het Zweedse hek deze vorm. Het diende toen niet alleen om het vee uit de gewassen te houden; de Zweden geloofden ook dat het hek allerlei bovennatuurlijk gespuis van het erf hield. Het is gemaakt van 80 tot 120 jaar oude sparren die een stamdoorsnede van slechts 8 tot 10 cm hebben. Vanwege de barre omstandigheden in de Zweedse bossen zijn de bomen heel langzaam gegroeid. Het hout is daardoor keihard en gaat onbehandeld lang mee: in Zweden minimaal zo’n 35 tot 40 jaar. Oltman’s Groen levert het hek op aanvraag. Het benodigde hout wordt dan door Heijting via Ol’Hermans uit Zweden geïmporteerd. Aukema en zijn medewerkers knopen er vervolgens ter plaatse de hekken van. Volgens hem is het hek heel geschikt voor landgoederen of grote landschappelijke tuinen. „Maar ook kleinere tuinen worden er mooi door ingelijst.’’

De liggers zijn zo’n 5 tot 6 m lang en hebben een doorsnede van 8 tot 10 cm. Toch zijn deze stammen van Picea abies al zo’n 80 tot 120 jaar oud. Door de barre omstandigheden in de Zweedse bossen zijn ze heel langzaam gegroeid. Vanwege de dichtheid van het hout is het keihard, een spijker krijg je er niet in. De Zweden kappen de stammetjes met de hand uit de bossen rondom Svenstavik in centraal-Zweden. Het zijn de exemplaren die we in Nederland de ’wijkers’ zouden noemen (blijvers-wijkersmethode). Met name de bomen die mooi recht omhoog zijn gegroeid, pikken de Zweden eruit.

De onderste 40 tot 50 cm van de staanders wordt gebrand, dit deel gaat de grond in. Het laagje koolstof houdt de schimmels en bacteriën tegen en voorkomt dat het hout gaat rotten. Deze techniek is al eeuwenoud. Aan de bovenkant van de staanders is te zien wie het hekwerk bekostigd heeft: ze worden schuin afgezaagd, het laagste punt wijst richting de eigenaar van het hek.

Het hek bestaat uit een rij dubbele staanders die 80 cm uit elkaar worden geplaatst. Daartussen worden de liggers geschoven, die rusten op de bindingen en de grond. Het hoogste uiteinde van de ligger komt precies in het midden van twee paren staanders. Een 6 m lange ligger wordt door zeven paren staanders ondersteund. (Links: Oltman Aukema)

Van de toppen van de sparren worden de bindingen gemaakt. Een top is 1 m lang en wordt in tweeën gespleten. Om ermee te kunnen knopen, gaan de bindingen eerst in de ’koker’. In deze ton worden ze door middel van kokend heet water zacht gemaakt. Dat vergemakkelijkt het knopen. Het topje van de boom laten de Zweden zitten.

TuinenLandschap | 6 | 2014

Het knopen van de binding begint met het vastzetten van het groene topje. Die steekt aan de buitenkant van het hek naar boven. Dit is traditie: door de toppen te laten zitten, worden trollen en geesten buiten de deur gehouden, zo luidt de overlevering. De binding wordt daarna een aantal keer rond de twee staanders getrokken.

De ruwe, donkere bast is steeds naar buiten gekeerd omdat dit er mooier uitziet en omdat het steviger is. Ondanks dat de bindingen zacht zijn gemaakt, zijn ze nog behoorlijk stug om mee te werken: kracht in de handen is daarom noodzakelijk voor het knopen. Wanneer de binding is afgekoeld zit hij muurvast om de staanders. Het uiteinde van de binding dat te ver uitsteekt, wordt later weggezaagd.

Tussen de grond en de eerste binding en tussen de bindingen zelf liggen steeds twee stammetjes. Wanneer een nieuwe ligger tussen de staanders is geschoven worden op verschillende hoogtes vervolgens de bindingen geknoopt. Bij een volledige ligger zijn dat er drie. Bij het begin van het hek en de hoeken is het even puzzelen met het plaatsen van de verschillende lengtes van de liggers.

Het zetten en knopen van het sparrenhout resulteert in een robuust natuurproduct dat door de diagonale liggers stijlvol oogt. Oltman’s Groen levert het Jämtgård-model, het basismodel met enkele liggers. Het Zweedse bedrijf Ol’Hermans maakt zelf nog twee andere modellen: bij het Leksand-model worden dubbele liggers toegepast en bij het Roslagen-model worden de liggers in tweeën of vieren gespleten.

TuinenLandschap | 6 | 2014

www.tuinenlandschap.nl

Voor meer informatie zie www.olhermans. com en www.oltmans-groen.nl

Werk in uitvoering

Wat Wie

Tekst Peter Bennink Beeld Ralph Mens

Zelf een bijzondere aanlegof onderhoudsklus voor deze rubriek? Mail naar

pbennink@hortipoint.nl

Snoeien populieren Zelkova Boom- en Groenverzorging Een team van Zelkova Boom- en Groenverzorging snoeit een rij populieren in de binnenstad van Leiden. In de bak van de 35 m hoge hoogwerker staat een European Treeworker die de takken snoeit. Op de grond wordt het snoeisel verwerkt door een grondman met een Vermeer BC 1400 houtversnipperaar, die de snippers direct in een gesloten wagen blaast. De snoeibeurt maakt

onderdeel uit van het reguliere onderhoud aan de Leidse bomen. Jaarlijks controleert de gemeente de bomen. Aan de hand van deze controles wordt beoordeeld wat de werkwijze wordt in dat jaar. Alle rooi- en snoeiwerkzaamheden in Leiden worden door Zelkova uitgevoerd. De bomen op de foto worden doorgaans eens in de twee Ă drie jaar gesnoeid. <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Machines en Gereedschap

Te s t d a g v o o r k l i m m a t e r i a a l

Verleidelijke snoepjes voor bo Binnen de boomverzorgingssector volgen vernieuwingen elkaar in hoog tempo op. Internetplatform Treehugs.nl organiseerde in februari een informele testdag in het Betuwse Ingen, waar klimmers de kans kregen nieuwe materialen en machines zelf uit te proberen.

Tekst en beeld Jacqueline van Wetten

e Zigzag, de Spiderplate, de Sequoia. Klinkende namen, die boomverzorgers doen likkebaarden. Als snoepjes zo verleidelijk, liggen ze voor het grijpen in het Betuwse Ingen. Voor de tweede keer organiseerde Tamil Verhagen, boomverzorger en beheerder van het internetplatform Treehugs.nl, een middag waar boomverzorgers nieuwe klimmaterialen en gereedschappen kunnen testen. De informele testdag die 1 februari plaatsvond trok circa honderd bezoekers uit heel Nederland. ,,Nieuwe producten staan hier niet op een display om er alleen maar naar te mogen kijken. Hier mag je er daadwerkelijk mee de boom in, en hout zagen. Dat spreekt de mensen aan’’, verklaart Verhagen de hoge opkomst. Binnen de boomverzorgingssector volgen vernieuwingen elkaar in hoog

Ronald van Beek uit Sleeuwijk, boomverzorger bij de gemeente Gorinchem, over de Zigzag2 (Petzl) „Dit gaat veel gecontroleerder. Lichter ook, ik kan de lijn met één hand strak trekken. En dat telt, ik word toch wat ouder. Op dit moment gebruik ik het hitchclimbersysteem om de boom in te gaan. Maar de loopeigenschappen van de Zigzag2 zijn vele malen beter in vergelijking met knopen die, zeker wanneer de lijn nat is, stroever werken. En die kleine stropjes die je gebruikt, kosten toch ook een paar tientjes per stuk en slijten snel. De Zigzag2 kost €155, dat haal je er wel uit. Ja ik schaf dit zeker aan.”

TuinenLandschap | 6 | 2014

tempo op, vertelt Verhagen. Soms gaat het daarbij om grotere machines. Zoals de versnipperaar die Haecksler op de testdag liet zien en pas anderhalf jaar in Nederland verkrijgbaar is. De compacte machine waarbij de motor onder de trechter is geplaatst, heeft een maximale breedte van 71 cm en kan dus door bijna iedere tuinpoort. Bovendien is de in Slowakije gefabriceerde versnipperaar minder duur dan vergelijkbare compacte apparaten van bijvoorbeeld het Belgische Rajo. Ook Stihl kon een noviteit op machinegebied tonen. Waar merken als Husqvarna (zie T&L 18, 2013), Hitachi en Dolmar al eerder elektrische tophandlezagen op de Nederlandse markt brachten, heeft Stihl sinds januari van dit jaar ook zijn sortiment elektrisch gereedschap uitgebreid met een dergelijke

Tamil Verhagen, eigenaar van Betuwe Boomverzorging in Ingen over de Easy Ballancer (Shizzl) „Dikke, horizontale boomtakken moet je soms in stukken afzagen en naar beneden gooien. Dat is zwaar werk, zeker als je jezelf niet prettig kunt zekeren en dus steeds staat te balanceren. Met de Easy Ballancer kun je die grote, dikke takken in één stuk afzagen en gecontroleerd laten zakken. De set bestaat uit een afvanglijn met daaraan een karabiner en een Spiderplate bevestigd. Door de Spiderplate gaat een 15 m lange bevestigingslijn die met twee speciale hittebestendige stropjes gemakkelijk is af te stellen en onder spanning is te zetten. De grote Easy Ballancer die 3.000 kg kan hebben, zal rond de €170 gaan kosten.”

omverzorgers machine, de MSA 160T. Boomverzorger Verhagen had al eerder een prototype van de Sthil tophandlezaag in handen en is te spreken over het lage gewicht en het vermogen van de machine. Bovendien maakt de Stihl-machine niet zoveel lawaai. Anderen zijn gecharmeerd van de smalle ketting op de zaag.

Verlangend uitkijken Wat vernieuwingen betreft in de klimwereld gaat het om minder opvallende, maar zeker niet minder onbelangrijke innovaties. Zo toonde het Franse Petzl de Zigzag2 (zie kader), een mechanische prusikknoop. Naar de Zigzag2 werd door boomklimmers verlangend uitgekeken. Een eerdere versie van de Zigzag werd al enthousiast gebruikt, maar dit apparaat moest door de fabrikant worden teruggeroepen nadat een mankement

leidde tot een ongeluk met een Duitse klimmer. Het gebrek is nu verholpen: het materiaal waarin de Zigzag2 is uitgevoerd is steviger en bovendien heeft de ring waar de karabiner doorheen gaat een rubberen bekleding gekregen, waardoor de karabiner niet meer overdwars kan draaien. In Ingen stonden de boomklimmers bijna in de rij om de Zigzag2 uit te mogen proberen. De Zigzag2 is vergelijkbaar met de Unicender van het Amerikaanse Rock Exotica dat ook op de testmiddag vertegenwoordigd was. ,,De Unicender kan zowel dubbel- als enkellijns gebruikt worden en de klimmer kan ermee naar boven en naar beneden, zonder dat hij zich hoeft los te koppelen’’, legt Steven Ibelings uit. De Unicender heeft echter nog geen CE-markering voor de Europese markt, al gebruiken Nederlandse klim-

Dennis Janssen, boomverzorger bij DEJA-treeworks in Eindhoven over de Sequoia SRT (Petzl) „Hoe lang het ook duurt, ik hang hier best. Deze gordel is veel comfortabeler dan het vorige model, dat ik nu gebruik.’’ Janssen pakt er zijn oude klimgordel bij, zwaar behangen met karabiners in soorten en maten, om te laten voelen wat hij bedoelt. ,,De oude gordel is meer een sportgordel, deze nieuwe heeft bredere banden en dikkere padding. Dat geeft veel meer comfort. De prijs? Ja, hij kost €250, maar ik wil hem toch. Deze zit zo lekker, dat is het prijskaartje wel waard.’’

Treehugs.nl Het internetplatform Treehugs.nl is eind 2004 opgericht en wordt beheerd door Tamil Verhagen. Het drukst bezochte deel van het platform is het forum waar zo’n 1.000 geregistreerde leden discussies voeren over onder andere materialen, veiligheid, boomaantastingen en klimwedstrijden.

mers het apparaat al wel onder het mom van: „Als Amerikanen er niet mee uit de boom vallen, dan zullen wij dat ook wel niet doen”. Rock Exotica toonde tevens een geavanceerde dynamometer (load cell) voor het meten van belastingen en spanningen van ankerpunten en klimmaterialen. De metingen van de Enforcer, zoals het apparaat heet, zijn met een app (iPhone) op de mobiele telefoon uit te lezen. Het apparaat is te gebruiken bij het vervaardigen van klimsystemen, bijvoorbeeld een kabelbaan. De Enforcer voldoet aan de PBMrichtlijn en kan dus niet alleen materiaal maar ook personen dragen.

Eenvoudig vernuft Uitblinkend in eenvoud, maar vernuftig in gebruik zijn de materialen die boomverzorger Tamil Verhagen bedenkt en produceert onder de naam Shizll. In 2011 bracht hij de Ropeslider (een vervanger voor een pulley) en de Spiderplate (een vervanger voor een rigging plate) op de markt. „Klimmers gebruiken de Spiderplate nu vooral als een zelfklemmende, metalen knoop waarvan de lijn altijd eenvoudig los kan. Maar je kunt er nog veel meer mee”, verklaart Verhagen optimistisch. Omdat die verschillende toepassingen niet altijd door klimmers worden benut, brengt Verhagen de Spiderplate nu als onderdeel van sets op de markt. Op de testdag demonstreerde hij de set die onder de naam Easy Ballancer (zie kader) wordt verkocht. <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Gespot

▸Technische specificaties: ▸Afmeting: 220 mm x 110 mm x 220 mm ▸40 litersteen gewicht: 8,8 kg/st ▸41 stuks/m2 ▸www.bufferklinkernederland.nl

Bufferklinker bespaart op rioleringskosten Klimaatdeskundigen voorspellen dat het aantal hevige regenbuien de komende jaren toeneemt als gevolg van klimaatverandering. De laatste tijd komen steeds meer producten op de markt die hier op inspelen. Zo is er nu de bufferklinker die overtollig hemelwater tijdelijk kan bergen.

Tekst Ralph Mens Beeld Fluvia Bufferklinker

Koepelorganisatie Rioned waarschuwt al enige tijd dat het huidige rioolsysteem niet is opgewassen tegen hevige stortbuien. Om overlast of schade te voorkomen, zijn ook boven de grond passende oplossingen nodig. Een nieuw product, uit België afkomstig, kan hierbij helpen. De bufferklinker is een betonnen straatsteen met een geintegreerde holte onder het rijvlak. Deze holte zorgt voor buffering van piekbelastingen van maximaal 80 l/m2. Zijdelingse kanalen verbinden de holtes met elkaar en maken zo een betere infiltratie en vertraagde afvoer mogelijk. Door de geringe diepte die dit systeem nodig heeft - de steen is 22 cm hoog - is deze toepasbaar bij hoge grondwaterstan-

den. De doorlatendheid van de ondergrond is bepalend voor de maximale buffering over een langere periode. Er bestaan twee uitvoeringen van de bufferklinker. Type 40 kent een maximale buffering van 40 l/m2; type 80 kent een maximale buffering van 80 l/m2. De klinkers kunnen met elk type oppervlakteafwerking samengaan zoals gras, grind, natuursteen, betonklinkers of asfalt.

Toepassing De klinkers kunnen worden toegepast op diverse terreinen zoals bedrijventerreinen, dorps- en schoolpleinen, fietspaden, opritten en parkeerplaatsen. Alle kleuren en formaten voor de eindafwerking zijn mogelijk, evenals gebakken materialen of natuursteen. De klinkers werken kostenbesparend, omdat een apart regenwaterriool overbodig is. Doordat het water wordt gebufferd, worden kosten voor waterbassins, extra regenputten en waterpompen vermeden. Het water wordt gebufferd waar het valt. Een volledig gespreide buffering leidt tot een betere infiltratie en een optimale grondwaterspiegel. De bufferklinker is verder 100% recyclebaar en daarmee extra duurzaam. Tijdens de productie van de bufferklinker wordt geen externe energie gebruikt in het droogproces. <

TuinenLandschap | 6 | 2014

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Afscheiding verbindt De Groenschutting van Buurjongens zorgt ervoor dat tuinen en buren weer verbonden worden. Plantvakken kunnen samen gebruikt worden en door een voedertafel en vogelhuisje worden vogels gestimuleerd in de tuin te verblijven. Groenschutting kan naar eigen wens ingevuld worden, waardoor de tuin een persoonlijke plek wordt. De wanddelen zijn gemaakt van thermisch behandeld hout en matten van wilgentenen. Deze duurzame en milieuvriendelijke materialen hebben geen onderhoud nodig. Naast rust en privacy brengt deze schutting gezelligheid en natuur en maakt het van de tuin een levendig schouwspel. ▸ Buurjongens | 06 11 39 10 85 | www.buurjongens.eu

Kleur in de tuin Stoel Seaser geeft samen met tafeltje/krukje Teaser kleur aan de tuin. Het duo is leverbaar in tien hippe kleuren, die onderling met elkaar te combineren zijn. Seaser en Teaser is een ontwerp van Rogier Waaier. Ze zijn gemaakt van polyethyleen, een hoogwaardig en recyclebare kunststof. Dit materiaal is sterk, slijtvast en ongevoelig voor weersinvloeden. Regenwater wordt aan de zijkant

afgevoerd. De frisse kleuren blijven fris: het materiaal is kleurecht en gemakkelijk schoon te maken. De vormgeving is organisch en eigenwijs. Door armleuningen en een ronde zit waarbij de onderrug steun krijgt, is het zitcomfort verrassend goed. Seaser heeft een gewicht van 11 kg, Teaser 5 kg. In een speciale holle ruimte kunnen de meubels verzwaard worden tot 30 kg, waardoor ze stormbestendig worden.

▸ Lonc | (070) 711 37 59 | www.lonc.nl

Positie van de bij verbeteren Hoewel de populariteit van de honingbij groot is, heeft de kwaliteit van haar leefomgeving wel een boost nodig. Arie Koster en Annemiek van Loon brengen als bijenmakelaars partijen en kennis bijeen met als doel de positie van de bij te verbeteren. Daarnaast bieden zij een praktische invulling aan bijenbeheer. Bijenbeheer bevordert een landschap dat gezond is voor bijen. Overal zijn mogelijkheden voor meer biodiversiteit en een gezondere leefomgeving. Voorbeelden van bijenbeheer zijn een bijenlint, een beheerplan, workshops op maat en advies op locatie op gebied van vegetatie, beplanting, beheer en beleid.

▸ Bijenmakelaars | (0318) 52 08 07 (Arie Koster) | 06 46 49 64 12 (Annemiek van Loon) | www.bijenmakelaars.nl

TuinenLandschap | 6 | 2014

Buitenhaard van cortenstaal

Verbeterde haakarm

Buitenhaard SmokeStack is geïnspireerd op archetypische fabrieksschoorstenen. De haard is ontworpen door Frederik Roijé en staat symbool voor vooruitgang. De vorm van SmokeStack verwijst naar herinneringen uit het verleden, waarbij de schoorsteen een kenmerk is in het landschap. Het formaat van de haard (198 cm hoog en een diameter van 50 cm) maakt dat hij een opvallend detail in de tuin wordt. De buitenhaard is vervaardigd van cortenstaal, waardoor hij een unieke uitstraling krijgt. Het materiaal corrodeert, waardoor een duurzame beschermlaag gevormd wordt. SmokeStack wordt in Nederland geproduceerd en is verkrijgbaar via de website van de ontwerper.

Hissink presenteert de nieuwe G2-haakarm van BIGAB. Ten opzichte van het vorige model heeft deze een aantal verbeterpunten. Door de dubbele cilinder heeft de G2 een kiphoek van 60°, dit is een toename van 12°. De kipsnelheid is verdubbeld. Kleinere aanpassingen waar-

▸ Frederik Roijé | (020) 416 57 06 | www.roije.com

▸ Hissink & Zn | (0575) 47 65 55 | www.hissink-oeken.nl

Kort Bureau Architectenregister heeft Mirjam del Canho aangesteld als directeur. Del Canho bekleedde diverse functies binnen de rijksoverheid. Het bureau voert taken uit, opgedragen op grond van de Wet op de architectentitel, de wet die o.a. de titels stedenbouwkundige en tuinen landschapsarchitect beschermt. ▸ Architectenregister | (070) 346 70 20 | www.architectenregister.nl

Ibis en TSD bundelen hun krachten om bedrijven in de groensector te helpen hun diensten volgens de RAWsystematiek aan te bieden en conform de UAV te administreren. TSD is in de groene sector sofwareleverancier en Ibis levert RAW-software ▸ Ibis | www.ibis.nl | TSD | www. tsd.nl

borgen de veiligheid, zoals een dubbele hydraulische vergrendeling voor het frame en een dissel met boutverbinding voor extra flexibiliteit. De duidelijke markering voor het kippen of afzetten verhoogt de veiligheid, omdat er vanaf de cabine te zien is welke handeling er verricht wordt.

Internet Pottery Pots is sinds begin dit jaar in het pand van Duif's Florist Articles in Aalsmeer getreden. Met deze verhuizing willen beide bedrijven elkaar versterken. Pottery Pots heeft door deze samenwerking meer ruimte gekregen, waardoor artikelen uit voorraad leverbaar zijn.

den. Oosting heeft ervaring binnen de overheid en overheidsgerelateerde dienstverlening. Spaarnelanden is verantwoordelijk voor het beheer en het onderhoud van de openbare ruimte van gemeente Haarlem. ▸ Spaarnelanden | (023) 751 72 00 | www.spaarnelanden.nl

▸ Pottery Pots | www.potterypots.nl

De NDV biedt naast de drie cursussen Inleiding tot dendrologie, Dendrologie voor gevorderden en Vervolgcursus dendrologie ook cursussen op maat aan. De vaste cursussen worden op verschillende locaties gegeven. ▸ NDV | (070) 514 11 27 | www.dendrologie.nl

Robert Oosting is aangesteld als directeur van Spaarnelan-

Plant Health Care verandert de naam naar Plant Health Cure. Deze verandering van één letter symboliseert volgens de marktleider op het gebied van mycorrhizatechnologie en bodembiologie een andere benadering. De gezondheid van planten gaat verder dan alleen zorg (care). Het bedrijf verhuist daarnaast van Vught naar Oisterwijk. ▸ Plant Health Cure | (013) 720 03 00 | www.phc.eu

ANNO2000 heeft een nieuwe website. Op deze site worden beelden getoond van de projecten, prikkelende verhalen, filmpjes, inspirerende elementen en praktische zaken. ▸ www.anno2000tuinen.nl

Ook Buro Ruimte & Groen heeft een nieuwe website. De vernieuwde huisstijl en de heldere indelingen geven weer waar het bureau voor staat: funtioneel, creatief en vernieuwend. ▸ www.ruimte-groen.nl

Op de wesite van Felix Clercx is de nieuwe catalogus te downloaden. Ruimte voor ideeën en ontwerpmogelijkheden en productgerichte foto’s maken de catalogus inzichtelijk. ▸ www.felixwood.nl/catalogus.html

TuinenLandschap | 6 | 2014

Agenda

Cursussen

House and Garden Beurs voor tuinen landschapsinrichting, 13 t/m 16 maart, Moskou, Rusland. ▸ www.garden-expo.ru

Rozen snoeien Demonstratie, 14 en 15 maart, Zaltbommel. ▸ www.stadskwekerij.nl

Afrikaanse liefdeslelie en meer Afrikaanse schonen Bollenweekend, 15 en 16 maart, Utrecht. ▸ www.uu.nl/botanischetuinen

Groen als bindmiddel Soet op Suyt stadsontwikkeling Knooppunt Café, 20 maart, Helmond. ▸ www.knooppuntbouwenmetgroen.nl

Vakmanschap | vakmanschap in uitvoering Lezing, 21 maart, Houten. ▸ www.makeblijde.nl

Open dag Stoas 22 maart, Wageningen ▸ www.stoasvilentum.nl

250 jaar Copijn in het groen Tentoonstelling, 4 april t/m 1 augustus, Wageningen. ▸ www.wageningenur.nl/library/specialcollections

Congres, 14 t/m 17 mei, Utrecht. ▸ www.dagvandestadslandbouw.nl

Dag van de projectontwikkeling 'Ruimte voor vakmanschap en ondernemerschap', 15 mei, Den Bosch. ▸ www.dagvandeprojectontwikkeling.nl

NatuursteenVakdag 23 mei, Harderwijk. ▸ www.brancheplatformnatuursteen.nl

IABR-2014 Urban by Nature Tentoonstelling over architectuur en stadslandschappen, 24 mei t/m augustus, Rotterdam. ▸ www.kunsthal.nl

Fleurig Beurs, 11 t/m 15 juni, Bennekom (Ede). ▸ www.fleurig.nl

Festival of Plants 13 t/m 15 juni, 13 en 14 september, Heers, België. ▸ www.hex.be

Verborgen tuinenweekend 14 en 15 juni, Rotterdam. ▸ www.verborgentuinen.nl

Demo-Dagen 10 en 11 september, Arnhem, Papendal. ▸ www.demo-dagen.nl

Week van de openbare ruimte Themadagen, 7 t/m 11 april, Putten. ▸ www.openbareruimte.nl

Agrotechniek Holland 10 t/m 13 september, Biddinghuizen. ▸ www.agrotechniekholland.nl

Freisinger Gartentage 10 t/m 12 mei, Freisinger, Duitsland. ▸ www.freisingergartentage.de

Dromen in Zuid-Limburgse tuinen Open tuinen, 14, 21 en 22 juni, Zuid-Limburg.

Dag van de stadslandbouw

▸ www.zuidlimburgsedroomtuinen.nl

Zorgvuldig handelen Flora- en faunawet, niveau: opzichter/uitvoerder Cursus, 19 maart, Arnhem. ▸ www.ipcgroen.nl

Herkennen, beheersen en bestrijden van ziekten en plagen in de groenvoorziening Kennisbijeenkomst, 19 maart, Arnhem.

24 maart, Arnhem. ▸ www.ipcgroen.nl

Motorkettingzagen 1 lichte velling Cursus, 24 maart, Arnhem. ▸ www.ipcgroen.nl

Het grote EMVI-spel Training, 25 maart, diverse plaatsen.

▸ www.ipcgroen.nl

▸ www.crow.nl

Duurzaam onkruidbeheer op verhardingen (DOB) Kennisbijeenkomst, 19 maart, Arnhem.

Kies je verdienmodel Workshop, 25 maart, Middelharnis. ▸ www.gt.nl/kiesjeverdienmodel

▸ www.ipcgroen.nl

Inspecteur veiligheid speelgelegenheden Opfriscursus, 20 maart, 10 april, diverse locaties. ▸ www.keurmerk.nl

Veilig werken met de minigraver Cursus, 21 maart, Alkmaar.

BHV voor boomverzorgers Cursus, 25 maart, Arnhem. ▸ www.ipcgroen.nl

Veilig werken langs de weg voor uitvoerenden Cursus, 25 maart, Arnhem. ▸ www.ipcgroen.nl

▸ www.onderwijsgroepnwh.nl

Motorkettingzagen hout onder spanning Cursus, 21 maart, Arnhem.

Kleine tuinen parkmachines onderhoud en gebruik Cursus, 25 maart, Arnhem. ▸ www.ipcgroen.nl

▸ www.ipcgroen.nl

Dendrologie Start zesdelige vervolgcursus, 22 maart, Doorn.

Biologische bestrijding gebruik feromonen Kennisbijeenkomst, 25 maart, Alphen aan den Rijn.

▸ www.dendrologie.nl

▸ www.ipcgroen.nl

Snoeidag 24 maart, Winschoten.

Herkennen, beheersen, bestrijden ziekten en plagen in groenvoorziening Kennisbijeenkomst, 25 maart, Alphen aan den Rijn.

▸ Aanmelden: snoeidag@gmail.com

Natuurlijk spelen en het WAS Cursus, 24 maart, diverse locaties. ▸ www.keurmerk.nl

ETW - Boomklimmen 1 | basis klim- en werktechnieken Cursus,

▸ www.ipcgroen.nl

BHV voor boomverzorgers herhaling Cursus, 26 maart, Arnhem. ▸ www.ipcgroen.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

Redactie Bakker hoofdredacteur 06 35 11 56 17 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Marrit Molenaar, Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Bert Hassing, John Jennissen vormgevers ▸ Wendy

▸ Basisvormgeving

TuinenLandschap | 6 | 2014

Gerrie van Adrichem

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld (0342) 49 48 44 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice. Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2014 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

Foto Ralph Mens

Groene Gast

Sjaak Willemstein Uw bedrijf is verkozen tot Duurzaamste Hovenier van Nederland, verrast? „We zijn al eens tweede geworden. Het was spannend of deze keer een klein hoveniersbedrijf zou winnen. Meestal win je het op duurzaamheidsgebied niet van grote bedrijven. Het was dan ook een verrassing dat er twee winnaars waren, een voor bedrijven tot tien werknemers en een voor grotere bedrijven.”

Hoe ging de verkiezing in zijn werk?

Sjaak Willemstein is eigenaar van Willemstein Hoveniers, Waddinxveen

„Nadat we ons hadden ingeschreven, moesten we een uitgebreide vragenlijst invullen. Daarna kwam de jury bij ons over de vloer om te kijken hoe we werken. Wij zijn al vele jaren bezig met de aanleg van duurzame tuinen en werken veel met milieuvriendelijke en hergebruikte materialen. Denk

aan zaken als insectenhotels, vogeldrinkschalen en wilgenschuttingen. Daarnaast werken we met olivijnzand, dat CO2 bindt, zo compenseren we gereden kilometers.”

Waarom is Willemstein Hoveniers op duurzame tuinen overgestapt? „Nadat we tweede werden, zijn we helemaal op duurzaam overgestapt. Daarvoor hinkten we nog op twee gedachten: de ene tuin legde je duurzaam aan, terwijl je de andere met Chinees natuursteen dichtstraatte. We krijgen nu een ander type klant. Ook krijgen we een betere uurprijs. Daarnaast hebben we door hergebruik en gesloten grondbalans minder afvoer.”

Hoe reageren de klanten? „Klanten zijn erg enthousiast. We merken dat we veel opdrachten via

mond-tot-mondreclame krijgen. Mensen zijn blij met hun tuin. Alle tuinen die we aanleggen, hebben wel een hoekje met eetbare planten zoals kruiden en groenten. We leggen mensen uit hoe ze de tuin kunnen onderhouden, en dat ze een paar brandnetels kunnen laten staan, want dat is een waardplant voor vlinders.”

U heeft ook een webshop? „Sinds een paar weken is onze webshop www.deduurzametuin.nl in de lucht. Hier kunnen mensen duurzame artikelen kopen, maar er staan ook kant-en-klare tuinen op. We willen mensen triggeren om ook zelf iets aan duurzaamheid te doen, door bijvoorbeeld te kiezen voor gebakken klinkers in plaats van natuursteen. De eerste bestellingen zijn geplaatst.” <

TuinenLandschap | 6 | 2014