TEL_09-2015

9 Vakblad voor de groenvoorziening | 37e jaargang | 23 april 2015

Bollentuin in bloei Amelanchier arborea ’Robin Hill’ Duiven maakt handboek natuurwetgeving Nieuwe speler op onkruidmarkt

Voorplaat.indd 1

16-04-15 15:33

591327_.indd 2

16-4-2015 16:51:47

Inhoud

Nummer 9 | 23 april 2015

Nieuws 4 5 6 7 8

Dijksma: snelle overgang naar groene middelen Hoveniers en groenvoorzieners gaan ziekte van Lyme met tekendans te lijf Eentonig landgebruik slecht voor bestuivers Waarom komt samenwerking tegen boomziekten zo moeilijk van de grond?

Tuin en Landschap Online

Sortiment 12

10 Gebruikswaardeonderzoek: Amelanchier arborea ’Robin Hill’ 12 Kruipertjes voor vochtige schaduw 16 Bomen tot midden in het water

Bedrijf en Organisatie 22 Duiven kiest voor handboek natuurwetgeving 24 Tien vragen over het nieuwe trekkerrijbewijs 27 Zo zit dat: Wat is er veranderd in het huwelijksvermogensrecht?

24

Ontwerp en Inrichting 30 Bollen in de hoofdrol in historische tuin 34 Piet Oudolf: ’Alles hangt af van wat de beheerders aankunnen’

Aanleg en Onderhoud

Foto voorplaat Hans Clauzing

40 Praktijkervaringen met bomengranulaat 42 Muurplanten beheren 45 Werk in uitvoering: Schilderij aanplanten in Appeltern 30

Machines en Gereedschap 50 Aqualutions: nieuwe speler op onkruidmarkt

Service 52 Leveranciersnieuws 54 Agenda en cursussen 55 Groene Gast: Edwin Bakker

42

TuinenLandschap | 9 | 2015

Inhoud.indd 3

3 16-04-15 15:02

Nieuws

Renovatie Amsterdams Oosterpark in volle gang Foto Ronald Bakker

Dijksma: snelle overgang naar groene middelen

Het Oosterpark in Amsterdam wordt momenteel gerenoveerd.

Het vernieuwde ontwerp, waarbij het huidige park wordt verdubbeld, is van buro Sant en Co uit Den Haag en gebaseerd op het oorspronkelijke ontwerp van L.A. Springer. Aannemingsmaatschappij Van Gelder voert de werkzaamheden uit. In juni moet het park klaar zijn. Het Oosterpark behoort net als het Sarphatipark en het Vondelpark tot de populaire parken van Amsterdam die regelmatig overvol zijn. Om de drukte meer te spreiden, gaat de hoofdstad ook in andere parken investeren; hiervoor wordt €20 miljoen uitgetrokken. Dit staat in de ’Agenda Groen’ die 9 april is gepresenteerd. <

Staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken vraagt Eurocommissaris Andriukaitis om de overgang van hoog-risico naar laag-risico gewasbeschermingsmiddelen te versnellen. Dat staat in een brief aan de Tweede Kamer.

Dijksma schrijft de brief naar aanleiding van het onderzoek door Europees adviesorgaan EASAC naar de effecten van neonicotinoïden op biodiversiteit na bestuiving. Uit dit onderzoek blijkt namelijk dat de middelen op basis van neonicotinoïden niet alleen schadelijk zijn voor honingbijen, maar ook voor andere insecten die een grote rol spelen bij bestuiving van gewassen, biodiversiteit en bodemgezondheid.

Dijksma schrijft dat het rapport haar grote zorgen baart.

Ze heeft de Eurocommissaris daarom verzocht om het rapport te laten beoordelen door Europese voedsel- en warenautoriteit EFSA, om te bezien of neonicotinoïden moeten

worden verboden. Momenteel is er een tijdelijk verbod op het gebruik van een aantal van deze middelen.

De staatssecretaris heeft ook het Ctgb verzocht om de toelating van neonicotinoïden opnieuw te beoordelen in het licht van de bevindingen uit het rapport. Daarnaast heeft Dijksma de Topsector Tuinbouw en Uitgangsmaterialen verzocht om prioriteit te geven aan onderzoek en innovaties gericht op vergroening van gewasbeschermingsmiddelen.

Neonicotinoïden worden niet alleen in de land- en tuinbouw gebruikt, maar ook in diverse bestrijdingsmiddelen voor de particuliere tuin zoals mierenlokdozen. Ook worden neonicotinoïden gebruikt voor insectenbestrijding in het openbaar groen.

De Tweede Kamer heeft vorig jaar al een motie aangenomen waarin wordt opgeroepen tot een totaal verbod op neonicotinoïden voor Nederland. <

Commentaar

Ritueel Het begint een vast ritueel te worden, de jaarlijks terugkerende Week van de Teek. Helaas is het een noodzakelijk ritueel, aangezien er jaarlijks nog nieuwe patiënten bij komen die de ziekte van Lyme oplopen, als gevolg van een tekenbeet.

Volgens gegevens van het RIVM komen er ieder jaar zo’n 25.000 mensen met een ringvormige uitslag bij de dokter, een van de meest zichtbare symptomen van de ziekte van Lyme. Gelukkig is de ziekte goed te behandelen als je er op tijd bij bent. De meeste mensen genezen na een antibioticakuur, toch blijven zo’n 1.000 tot 2.500 mensen per jaar langdurige klachten houden.

Als je bedenkt dat een tekenbeet met name wordt opgelopen na verblijf of werkzaamheden in het groen, variërend van een achtertuin tot bos of duin, dan is het onbegrijpelijk dat nog steeds een meerderheid van de hoveniers en groen-

4

TuinenLandschap | 9 | 2015

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 4

voorzieners zichzelf niet regelmatig controleert op teken.

Toegegeven, als je de instructiefilm van Stigas bekijkt waarop het systematisch controleren van het lichaam en de kleding uitvoerig uit de doeken wordt gedaan, dan lijkt het best een hoop gedoe. Als je de hele dag in het groen hebt staan snoeien of spitten, dan is het laatste waar je zin in hebt een uitgebreide controle van lichaamsdelen en kledingstukken op welhaast voor het blote oog onzichtbare insecten ter grote van een speldenknop. Dan ga je liever met een glas bier op de bank onderuit voor de tv.

Maar als je bedenkt dat die dagelijkse routine van het controleren op teken het verschil kan betekenen tussen een gezond en arbeidszaam leven, en een leven van chronische aandoeningen zoals gewrichtsklachten, zenuwklachten en hartritmestoornissen, dan is het toch eigenlijk maar een kleine moeite.

Ralph Mens vakredacteur

16-04-15 13:48

Hoveniers en groenvoorzieners gaan ziekte van Lyme met tekendans te lijf De bijeenkomst in het kader van de Week van de Teek had wat weg van een vrolijke dansworkshop.

Toch was de aanleiding bloedserieus; tweederde van de hoveniers controleert zichzelf niet op teken.

Hoe krijg je deze groep zo ver dat ze zich deze routine eigen maken?

Eén van de hoveniers die zich vorige week maandag in Utrecht, bij de aftrap van de Week van de Teek, in het zweet danste, was Willem Korstanje van groenbedrijf Boogaart Almere. Vorig jaar registreerde het bedrijf twee gevallen waarbij een medewerker een tekenbeet opliep. Het lijkt weinig, maar één tekenbeet kan genoeg zijn om de gevreesde ziekte van Lyme op te lopen.

Voor Korstanje reden genoeg om teken serieus te nemen. „Door goed te controleren, kun je een hele hoop voorkomen.

Bij ons in het bedrijf komt het onderwerp elk jaar aan de orde tijdens de toolbox meetings.”

Toch blijkt dat in de praktijk veel groenmensen zich niet regelmatig controleren. Korstanje denkt de dans, waarbij het systematisch controleren op teken wordt nagebootst, met name jongeren kan aanspreken. „Het moet een protocol worden. Het is belangrijk voor je eigen gezondheid, maar ook voor je werk. Je kunt overal een tekenbeet oplopen.”

Bewustzijn VHG-directeur Egbert Roozen, nog nazwetend van twee danssessies in een groen shirt, ziet de dans als middel om het bewustzijn over teken te bevorderen. „Iedereen die in het groen werkt, kan de ziekte van Lyme krijgen, de effecten liegen er niet om. Het is dan ook van

belang dat werkgevers en werknemers goed voorbereid zijn.

Kijk daarom naar het voorlichtingsmateriaal in de Arbocatalogus.” Roozen verwacht dat het aantal teken alleen maar toeneemt, onder andere als gevolg van de zachte winters. „Teken worden al actief vanaf 5 graden Celsius.”

Kleding Een van de preventiemaatregelen die VHG en Stigas momenteel onderzoeken, is beschermende kleding. „We doen onderzoek naar alternatieven zonder Deet. Daarbij kun je denken aan kleding met dubbele voering, maar het gaat verder dan dat.” Ook wijst Roozen op het belang van goede reiniging van de werkkleding. „Hang je werkjas niet naast je andere kledij, teken kunnen makkelijk overspringen. Was werkkleding

ook altijd apart om besmetting te voorkomen.”

Registratie Vakbondsbestuurder Monique Daamen van FNV Agrarisch Groen stelt dat de meeste werkgevers geen idee hebben hoe vaak medewerkers worden gebeten. Daarom benadrukt ze het belang van goede registratie. „De ziekte van Lyme begint steeds meer op een beroepsziekte te lijken.

Goede registratie is belangrijk om preventieve maatregelen te kunnen nemen.”

Stigas lanceerde daarom een loket (stigas.nl/tekenbeet) waar werknemers kunnen aangeven waar en wanneer ze zijn gebeten. Werkgevers krijgen zo inzicht in de problematiek, maar ook bedrijfsartsen kunnen de gegevens gebruiken voor een betere behandeling. <

Bonte Bentheimers tegen duizendknoop Foto Gert Budding

Begin deze maand zijn ze uitgezet: de zes Bonte Bentheimers die in Oosterbeek de Japanse duizendknoop moeten gaan bestrijden. Het gaat om een 5.000 m² groot perceel langs de Nico Bovenweg omheind met een hek en schrikdraad. Omwonenden - de hulpboeren - voeren de beesten geregeld bij. In oktober moet blijken hoe effectief de varkens de duizendknoop hebben weggevreten. Het inzetten van de Bonte Bentheimers is een van de maatregelen die de gemeente Renkum uitprobeert tegen de hardnekkige duizendknoop.

De gemeente neemt daarnaast deel aan onderzoek van de NVWA, die op zoek is naar de geschiktste methode. <

TuinenLandschap | 9 | 2015

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 5

5 16-04-15 13:48

Nieuws

Eentonig landgebruik slecht voor bestuivers

Het onderzoek is gedaan in Groot-Brittannië en gepubliceerd in het wetenschapstijdschrift Proceedings B. Het is een van de eerste studies waarin gekeken is naar de relatie tussen historische veranderingen in landgebruik en de verschuivingen in de samenstelling van bestuivers in een gebied. Er is gebruikgemaakt van gegevens over landgebruik in Engeland gedurende ruim tachtig jaar in combinatie met de gegevens van huidige veranderingen in de diversiteit van bijen en wespen. Hieruit blijkt dat wan-

neer er in de loop der jaren een verschillend landgebruik is ontstaan, bijvoorbeeld een dorp, bos en grasland, het aantal bestuivers minder afneemt dan bij een homogeen gebied.

Landbouwgewas bloeit kort Zo blijkt dat de verandering van grasland naar een dorp of stad minder van invloed is op bestuivers dan de verandering naar landbouwgrond. In tuinen of parken groeien veel verschillende planten die in verschillende periodes bloeien.

Hier kunnen bijen en wespen gedurende een lang seizoen gebruik van maken. In tegenstelling tot een landbouwgebied dat vaak een aantal hectare bedekt met een gewas dat maar tijdelijk beschikbaar is voor bestuivers door de korte bloeiperiode. <

www.tuinenlandschap.nl

Bekijk op www.tuinenlandschap.nl een video over het onderzoek

Foto Ellen Prosée

De diversiteit aan bestuivers, zoals bijen en wespen, wordt negatief beïnvloed door veranderingen in landgebruik. Dit blijkt uit onderzoek van onder meer Koos Biesmeijer, wetenschappelijk directeur bij Naturalis in Leiden.

De verandering van grasland naar een dorp of stad blijkt minder negatief dan wanneer het in landbouwgrond verandert.

Knotlindes voor de Hoofdstraat in Schijndel In de Hoofdstraat in Schijndel zijn 14 april de eerste knotlindes maat 60-65 geplant door Buiks hoveniers in samenwerking met de gemeentelijke bomenspecialist. Ze krijgen 10-20 kuub bomengranulaat per stuk mee. De Hoofdstraat wordt heringericht naar een ontwerp van MTD Landschapsarchitecten. De Tilia cordata verschijnen niet alleen in knotvorm in de straat, maar ook als haag en blokvorm. Samen weerspiegelen ze de verschillende vormen van Tilia die van oudsher rond de boerderijen van het lintdorp Schijndel stonden. <

c o l u m n

Garden Lovers Nacht- en Naakttuinieren: daarvoor moet je naar Finland. In het donker met een zaklantaarn op je hoofd, helemaal opgaan in je tuin met de vossen, de nachtkoekoeksbloemen en de naaktslakken.

Pompoenen krijgen het dekentje waar jij eigenlijk die nacht onder zou liggen. Na een uur bloot tuinieren even lekker rollen in de lievevrouwebedstro of in de stekelnootjes. Ieder zijn ding. Of even een boom huggen. Dendrofielen doen het ’s nachts. In het donker kan alles, niemand die het ziet. Heerlijk even tot jezelf komen.

Misschien kan het ook wel bedrijfsmatig? Bij een parenclub willen ze er vast wel voor betalen: blote hoveniers wiedend tussen de vleeskleurige dopheide.

Zo romantisch onder het maanlicht. Maar even alle gekheid op een wilgenstaak; ik zit te kijken naar de documentaire Garden Lovers van de VPRO. Een ode aan de liefde en tuinieren.

6

TuinenLandschap | 9 | 2015

NieuwsPag_6-7-8.indd 6

Het gaat over het liefdesverhaal van Finse stellen die een passie hebben voor tuinieren. De tuin als metafoor voor hun relatie. Soms nog in prille ontwikkeling, vol in bloei of al in de nadagen van het leven.

Ik geniet van de schoonheid hoe de innerlijke Fin met zijn tuin omgaat.

Eén van hen doet aan Nacht- en Naakttuinieren.

Ik ben jaloers op die Fin. Het is natuurlijk de ideale manier om in de stilte van de nacht jezelf te aarden in je tuin en dan vervolgens samen ontwaken in de dauw van de ochtend. Alsof je vanuit je diepste bronnen opstaat.

Vannacht is Meneer Vermeer te vinden in zijn tuin, Naakt, om de zwarte nachtschade te bestrijden en de vlezige, eivormige doosvruchten van het sneeuwklokje te plukken ter vermeerdering.

Jack van Haperen ontwerper/hovenier Ruud Vermeer hovenier Bart Hoes tuinontwerper

Ruud Vrmeer info@meneervermeertuinen.nl

16-04-15 15:25

Waarom komt samenwerking tegen boomziekten zo moeilijk van de grond?

Foto Ellen Prosée

Terwijl programma’s als Itree en Teeb ons leren dat het openbaar groen in Nederland miljarden aan waarde vertegenwoordigt, wordt er nog steeds niet serieus samengewerkt om die waarde te beschermen tegen de dreiging van ziekten en plagen. Dat is zonde want zo’n samenwerking zou veel geld op kunnen leveren voor zowel gemeenten als bedrijven.

Cobra boomadviseurs organiseerde eind vorige maand een brainstormsessie over nationale samenwerking op het gebied van ziekten en plagen in bomen. Met een aantal bedrijven, waaronder Alterra, heeft Cobra het bomenregister opgezet. Een tot de verbeelding sprekende innovatie die alle bomen in Nederland met luchtfoto’s en satellietbeelden in kaart gebracht heeft.

In combinatie met Zieplaweb, het ziekten en plagen registratiesysteem van Cobra, biedt het bomenregister talloze moge-

Deze column valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

lijkheden voor onderzoek, leren van elkaar en verbeteringen in beheer. Tenminste als gemeenten hun informatie over boomsoort en de aanwezigheid van ziekten en plagen aan het register zouden toevertrouwen.

Maar gemeenten lijken niet erg geneigd te zijn om hun informatie te delen. Boomdata worden bewaakt alsof het staatsgeheimen zijn.

Wantrouwen Een ander punt is het wantrouwen tegen bedrijven dat veel gemeenten hebben. Al is het bomenregister in de ’aaibare’ vorm van een coöperatie gegoten, gemeenten vrezen toch dat ze zich afhankelijk maken van een marktpartij. Een bedrijf moet immers geld verdienen en doet dat in dit geval ook nog eens door een product aan te bieden waarom door de gemeente nooit gevraagd is. Daarbij moeten de hoge investeringen in het bomen-

register natuurlijk ook worden terugverdiend.

Zo dreigt een initiatief met veel potentie in de kiem gesmoord te worden. Dat is zonde maar zeker niet de eerste keer. Al vele pogingen tot samenwerking zijn gesneuveld of op een zijspoor beland.

Natuurlijk zijn er hier en daar halve en hele successen behaald met samenwerking, zoals Aesculaap voor kastanjebloedingsziekte en de Iepenwacht in Friesland en Groningen tegen iepziekte. Ook wordt hier en daar samengewerkt tegen eikenprocessierups.

In de meeste gevallen blijkt het echter niet eens mogelijk afspraken te maken om op gelijke wijze te inventariseren.

Laat staan dat er gemeenschappelijk onderzoek van de grond komt. En dat ligt niet alleen aan de beheerders.

Delen van kennis Waar overheden moeite heb-

vhg

Inzetbaarheid Over een uur word ik in Utrecht verwacht, waar ik feestelijk het convenant in het kader van het project Duurzame Inzetbaarheid mag ondertekenen. Het project is een initiatief van het ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid en MKB-Nederland.

Voor de uitvoering van het project heeft MKBNederland zeventien convenantpartners uitgekozen.

Ik ben erg blij dat VHG een van de zeventien geselecteerde partijen is. Aan mijn handtekening vanmiddag hangt een bedrag van €100.000 vast.

Doelstelling is dat we 25 bedrijven in onze sector gaan helpen met concrete activiteiten op het gebied van duurzame inzetbaarheid van medewerkers. Dat is niet vrijblijvend. Er wordt door de projectorganisatie nauwlettend gekeken naar de

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

NieuwsPag_6-7-8.indd 7

ben met het delen van gegevens, hebben bedrijven dat met het delen van kennis.

Terwijl hier toch het adagium ’wie niet kan delen kan ook niet vermenigvuldigen’ lijkt op te gaan. Bedrijven kunnen er veel voordeel aan hebben om van elkaars expertise gebruik te maken en dubbel werk voorkomen.

Een gemeenschappelijk instituut voor en door de sector zou best practices uit de eigen sector en relevante kennis uit het buitenland kunnen halen, richtlijnen kunnen maken voor beheer en inventarisatie en gericht onderzoek kunnen doen in het algemeen belang.

Misschien dat zo’n samenwerkingsverband wel vanuit de beheerders zelf komt. Al een tijdje werken de grote gemeenten samen aan een landelijk kennisnetwerk. Wie weet gaat het er dan toch van komen, het platform om de gegevens in onder te brengen is er al... <

geleverde inspanningen en de bereikte resultaten.

Als VHG vinden we duurzame inzetbaarheid een belangrijk thema. Het project biedt mogelijkheden om concrete ondersteuning aan de geïnteresseerde bedrijven te geven. Bovendien kunnen we op basis van de praktijkervaringen nieuwe handvatten voor duurzame inzetbaarheid ontwikkelen, waarvan ook andere bedrijven weer kunnen profiteren. Een prachtige kans voor onze branche! Om duurzame inzetbaarheid van mensen te koppelen aan het aanleggen en onderhouden van duurzame groene buitenruimten.

Ik neem dadelijk de handleiding van De Levende Tuin mee om die duurzame link voor ons als hoveniers en groenvoorzieners nog eens extra te benadrukken.

TuinenLandschap | 9 | 2015

7 16-04-15 15:25

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

VHG wil wijkparticipatie in ’groene coöperatie’

Rob Beckers @robbeckers Van alle planten op aarde is 80% procent afhankelijk van bijen

Burgers, overheden en marktpartijen kunnen samenwerken in een groene coöperatie aan het beheer en onderhoud van groen in de openbare ruimte. Dat opperde VHG-directeur Egbert Roozen tijdens een werkbezoek van Tweede Kamerlid Grace Tanamal (PvdA) aan Amsterdam.

BlauweKamer @BlauweKamer April is maand van #landschapsarchitectuur. Doel: vergroting bewustwording vak en werk van landschapsarchitecten

Hoveniers verwachten beter resultaat

Tuinarchitect @PerryLandman Vandaag in #Utrecht #Beton gestort. Beter weer hadden we ons niet kunnen wensen. #Tuinarchitect #Tuinaanleg

Ruim 47% van de VHG-leden verwacht dat het resultaat in het tweede kwartaal zal verbeteren ten opzichte van hetzelfde kwartaal vorig jaar. Dat blijkt uit de poll die VHG eind maart heeft gehouden onder haar leden.

’Japanse boktor’ rukt op in Vlaanderen

BrancheverenigingVHG @GroenOndernemen PvdA-Kamerlid mevrouw Tanamal verkent participatie in het groen!

De Japanse boktor, Callidiellum rufipenne, verspreidt zich in Vlaanderen. Entomologen vinden steeds meer larven van deze nieuwe boktor, met name in gekapte of dode coniferenhagen. Het betreft geen quarantaine-organisme.

Harmen v der Meulen @harmenmeulen #teken vangen in park randenbroek met @FedorGassner gelukkig hier nog geen resultaat. #weekvandeteek

Graafschades fors naar beneden In 2014 is het aantal graafschades met ruim 11% gedaald.

Het is voor het eerst sinds jaren dat het aantal graafschades zo sterk gedaald is. Dat meldt toezichthouder Agentschap Telecom op basis van schaderapportages.

Graafschades fors naar beneden tuinenlandschap.nl In 2014 is het aantal graafschades met ruim 11% gedaald. Toch moet het nog beter, vindt de toezichthouder Agentschap Telecom. Wat doet u om graafschade te voorkomen?

Tulpentapijt op Artisplein in volle bloei

Discussieer mee in de tuinenlandschap-groep

Foto Artis, Ronald van Weeren

68%

Ab

on

nee

r

Het kleurrijke Tulpentapijt op het Artisplein staat in volle bloei.

Het kleed bestaat uit 28.000 rode Tulipa Red Princess, 8.400 roze Tulipa Double Princess en 16.000 witte Tulipa Mondial. Ze zijn uitgekozen door Ton Hilhorst, ontwerper van het tapijt, en Michael van Gessel, landschapsarchitect van het plein.

zei ja tegen de stelling: ’Franse regering verplicht groene daken. Dat zouden ze hier ook moeten doen.’

Stem mee over de volgende peiling:

'Werkgever moet hoveniers verplichten om zich te controleren op teken'

Ni u op de Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website eu Tuin Foto’s Filmpjes Dossiers Documenten en links naar websites Praat mee ws enL bri ands ef chap 8 TuinenLandschap Landschap | 9 | 2015

NieuwsPag_6-7-8.indd 8

16-04-15 15:25

591328_.indd 9

16-4-2015 12:36:16

Sortiment

Gebruikswaardeonderzoek

Amelanchier arborea ’Robin Hill Amelanchier arborea ’Robin Hill’ kenmerkt zich als een gulle gever zonder daar veel voor terug te vragen. De trage groeier overlaadt je met uitbundige, witte bloesem en een spectaculaire verkleuring van het blad, maar vergt nauwelijks onderhoud.

Tekst Jacqueline van Wetten | Beeld PPO

A

melanchier arborea ’Robin Hill’ werd door Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) in 2002 aangeplant in een woonstraat in Cuijk, op een golfterrein in Bunnik en op de Vermeerderingstuinen Nederland in Zeewolde. Op alle locaties deden de bomen het goed, maar qua habitus ontstonden duidelijke verschillen.

De bomen in Cuijk staan volledig in verharding, in bomensubstraat op zware zandgrond met rivierkleiafzettingen. Ze gaan de eerste twee jaar snel de hoogte in. Door strekkingsgroei is de kroonvorm ovaal en transparant. De bomen in Bunnik - vrije uitgroei en in bomenzand op rivierklei - staan in het open veld en vangen veel wind. Hier vormden zich dichte kronen met veel kortlot en bloemhout. In Zeewolde staan de

bomen dicht in de buurt van grote bomen. Door lichtconcurrentie bleven de kronen hierdoor vrij open en klein.

Wat opvalt is dat de stammen in zowel Cuijk als Bunnik een lichte kromming tonen. In Cuijk speelt licht hierin een rol, volgens PPO-onderzoeker Leo Slingerland. ,,De bomen buigen af van de huizengevels.’’ In Bunnik is de wind de oorzaak. ,,Op oudere leeftijd wordt de kromming minder.’’

Bij de bomen in Cuijk kwam wortelopslag voor in de boomspiegel. ,,De bomen in het onderzoek zijn geënt op Amelanchier lamarckii’’, zegt Slingerland. ,,De beste groei en minste opslag geeft een onderstam van Sorbus intermedia. Nadeel is echter A. arborea ’Robin Hill’ heeft op het golfterrein in Bunnik een dichte dat deze onderstam bij verplanten kroon met veel bloemhout. moeilijk aanslaat.’’

Gebruikerservaringen Wim Oskam, hoofdgreenkeeper van golfbaan De Brakel in Bunnik: ,,De krentenbomen bloeien hier als een van de eerste en daar word je echt blij van. ’Robin Hill’ is als boomvorm niet veelvoorkomend. Zelf vind ik het meer een struik met een stokje eraan, moet ik eerlijk bekennen. Toch heeft deze krentenboom positieve kanten. Hij vraagt nauwelijks onderhoud. Soms snoei ik een concurrerende tak weg, verder blijf ik er vanaf. Misschien dat ik een klein beetje meeldauw heb gezien, maar daar valt mee te leven. De blaadjes die de boom in de herfst laat vallen, waaien weg. Ik weet niet of het een dure boom is bij aanschaf. Door de trage groei duurt het misschien lang

10

voordat een kweker hem in een goede maat kan leveren, maar ik denk dat deze boom heel goed tot zijn recht kan komen in kleine tuinen. A. arborea ’Robin Hill’ heeft weinig volume en door de trage groei is snoeien niet nodig.’’

Hein Rutten, technisch medewerker wijkbeheer bij de gemeente Cuijk: ,,In Schellingstede zijn er bomen die door verdichting van de ondergrond weinig stamdikte maken, maar over het algemeen doen ze het daar toch goed. Het zijn voor ons makkelijke bomen. Ze zitten in de begeleidingssnoeifase (BGS beeld), in augustus 2017 zijn ze weer aan de beurt. Het kan zijn dat we ze dan overslaan, bij te veel snoei

ga je tegen de groei van de boom in.

Van de acht bomen hebben er zes wortelopslag. Dat is minimaal en door uitgevoerde groeiplaatsverbetering is ook de wortelopdruk acceptabel. Of de boom gevoelig is voor strooizout weet ik niet, omdat we in Schellingstede niet strooien.

Meeldauw zie ik wel, maar het is niet hinderlijk. De bomen hebben er geen last van.

Omwonenden zijn te spreken over de bloei van de boom en dat hij nauwelijks vruchtjes draagt. De fijne bloemblaadjes zijn met een regenbuitje weer weg, overlast geeft dat niet. Daarbij komt dat de bomen in de herfst mooi kleuren. Het is een ideale boom voor in woonwijken en kleine straten.’’

TuinenLandschap | 9 | 2015

amelanchier.indd 10

16-04-15 13:37

In Cu meer

Hill’

hte

Verkrijgbaarheid

Gebruikswaardeonderzoek

Diverse kwekers hebben Amelanchier arborea ’Robin Hill’ als boomvorm in hun sortiment. Vanwege de trage groei zijn met name de grotere maten aan de prijs, volgens Ten Hoven boomkwekers uit Apeldoorn en Van den Berk Boomkwekerijen uit Sint-Oedenrode. Van de Berk geeft aan dat ’Robin Hill’ niet goed tegen strooizout kan.

Het gebruikswaardeonderzoek straatbomen wordt uitgevoerd door Praktijkonderzoek Plant en Omgeving in Lisse met als doel langjarig kennis over de toepasbaarheid van laan- en straatbomen te vergaren en te verspreiden. Met het wegvallen van de financiering vanuit Productschap Tuinbouw in 2013 ligt het onderzoek op dit moment stil.

In Cuijk staat de boomvorm van de krent in bestrating. De groei is meer opgaand en transparant.

In het vroege voorjaar toont A. arborea ’Robin Hill’ gedurende enkele dagen zijn roze tot wit uitlopende bloemtrosjes.

Kenmerken

Groeicurve Amelanchier arborea ’Robin Hill’.

Amelanchier arborea ’Robin Hill’ komt uit het Robin Hill Arboretum in Lyndonville, New York. De boom is voor 1970 in cultuur gebracht. Hij wordt tussen de 5 tot 10 m hoog. De kroon is ovaal en fijn vertakt. Het is een sierlijke boom die geschikt is voor smalle straten en woonerven. ’Robin Hill’ bloeit begin april met witte bloemen in trossen. Opvallend is dat de bloemen in de knop roze zijn. ,,Jammer genoeg is de bloei van korte duur: drie tot maximaal vijf dagen.’’ Bessen maakt de boom niet veel. ,,De weinige bessen zijn al opgegeten door merels en lijsters, voordat ze rijp zijn’’, zegt Slingerland.

,,Ook het geel- en roodverkleurend blad in de herfst is spectaculair’’, vindt de onderzoeker, ,,zeker wanneer de bomen op oudere leeftijd een mooi gevormde en gevulde kroon hebben.’’

PPO heeft bij de bomen in het onderzoek geen meeldauw geconstateerd.

Slingerland: ,,Zaailingen zijn altijd gevoeliger voor deze schimmel dan cultivars, omdat daar bij de selectie op wordt gelet. Volledig resistente cultivars voor meeldauw van Amelanchier ken ik echter niet.’’ Amelanchier arborea ’Robin Hill’ vraagt weinig onderhoud, hooguit is lichte correctiesnoei nodig.

< TuinenLandschap | 9 | 2015

amelanchier.indd 11

11 16-04-15 13:37

Sortiment

Lage bodembedekkers zijn met name in een kleinere tuin ideaal om grote vlakken te beplanten of als vulplant te gebruiken tussen de wat hogere soorten. Ook voor in de schaduw is een aantal minder bekende, maar fraaie soorten beschikbaar. Ze vormen daar een fraaie plantaardige deken.

E

en volledig bedekte grond is ideaal in elke tuin. Of de bedekking nu wordt bereikt met een sluitende hoge beplanting, met een mulchlaag of met lage kruipers maakt eigenlijk niet zo veel uit: de voordelen zijn vergelijkbaar. Onkruid krijgt minder kans, de bodem droogt veel minder snel uit en slaat veel minder vast door slagregens en drup. In de winter heb je met een goed doorwortelde bovenlaag op zware grond veel minder last van stagnerend water. Al deze factoren samen houden het bodemleven gezond.

Het gaat natuurlijk niet helemaal op, maar over het algemeen gebruik je in een kleine tuin kleinere planten dan in

een grote tuin. Wanneer je een vlak wilt beplanten van bodembedekkers met een aantal solitairen erin, zijn echt lage kruipers handig. De onkruidonderdrukkende werking is echter minder dan van robuustere soorten en je zult soms wat pietepeuteriger moeten wieden. Veel gevoelige bol-, knol- en wortelstokgewasjes doen het prima in zoâ&#x20AC;&#x2122;n lage mat.

De hier beschreven soorten houden van lichte schaduw en een voedzame grond.

Hoe vochtiger de grond, hoe meer zon er verdragen wordt. Niet alle soorten zijn algemeen verkrijgbaar, maar bij een gespecialiseerde kweker zijn de meeste wel te vinden.

Tekst en beeld Gerard van Buiten, hortulanus Botanische Tuinen Utrecht

Kruipertjes voor vochtige sc Soleirolia soleirolii, beter bekend als kamerplant onder de naam â&#x20AC;&#x2122;slaapkamergelukâ&#x20AC;&#x2122;. De soort komt voor op eilanden in de Middellandse Zee en staat niet bekend als winterhard. Toch zijn sommige vormen prima op wat beschutte plaatsen in de tuin te gebruiken. Op vochthoudende, koele plaatsen vormt het razendsnel grote plakkaten van fraai ragfijn groen. Na een beetje vorst zijn deze plakken helemaal bruin, maar worden meestal in het voorjaar weer snel frisgroen. Het is een ijverig plantje: het kruipt zelfs omhoog in andere planten en kan ze overwoekeren. De groene vorm is het sterkst, maar het is de moeite waard om ook met de zilverkleurige en geelgroene vormen te experimenteren.

12

TuinenLandschap | 9 | 2015

lage kruipers.indd 12

16-04-15 13:37

Een relatief nieuwe en nog onbekende introductie uit Nepal is Persicaria runcinata ’Needham’s Form’. Of de naam correct is weet ik niet, maar hij wordt onder deze naam af en toe aangeboden. Het is een fantastische plant voor in de halfschaduw op voldoende vochtige en luchtige grond. Het is een vlotte groeier die snel flinke matten vormt van ongeveer 10 cm hoog en van juni tot in november bloeit met leuke roze bloemtrosjes. De onderste helft van het blad is diep ingesneden.

Een superplant om in grote vlakken te combineren met mooie solitaire varens of Hosta.

Uit hetzelfde geslacht komt Persicaria vacciniifolia. Het is een onbekend buitenbeentje in de familie en verdient het veel vaker te worden toegepast. Het fijne, puntige en glanzende blad doet met een beetje fantasie aan Vaccinium denken. De plant vormt met bijna houtige stengels kruipende matten, inclusief de bloemstengels wordt hij zo’n 20 cm hoog; een fijnere en nettere uitgave van P. affinis. De late bloei van augustus tot oktober maakt de plant bijzonder waardevol. Het blad wordt ’s winters meestal helemaal bruin, maar herstelt zich prima. Groeit het beste op veenachtige grond.

e schaduw

Gevoelige bol- en knolgewasjes als Erythronium dens-canis zijn lastig te houden in de tuin. Ze gaan vaak heel vroeg in rust, waardoor je ze later in het seizoen gemakkelijk beschadigt bij grondbewerking. De knollen drogen gemakkelijk uit, zeker wanneer je ze los spit. Geplant onder een plantaardig dekentje zitten de knollen veilig voor dergelijk geweld en zaaien zich goed uit. Ook winterharde orchideeën hebben hier profijt van. Langs de beek in de rotstuin groeien bij ons zo al jaren tientallen moeraswespenorchissen in een mat van Leptinella squalida. > TuinenLandschap | 9 | 2015

lage kruipers.indd 13

13 16-04-15 13:37

Lysimachia nemorum, de boswederik, is een zeldzame inheemse plant van natte loofbossen. De naaste verwant L. nummularia (penningkruid) wordt veel vaker toegepast, maar vind ik lang niet zo plezierig.

Hij bloeit misschien wat rijker, maar kan vervelend woekeren. Na een aanvankelijk weelderige groei zie je vaak dat de mat steeds lager en dunner wordt waardoor onkruid nog nauwelijks onderdrukt wordt. De boswederik daarentegen is vrijwel wintergroen, vormt dichte groene tapijten tot 20 cm hoog maar woekert niet echt. De felgele bloemen verschijnen vanaf april gedurende de hele zomer.

Leptinella squalida (vroeger Cotula squalida) is een bekende soort uit Nieuw-Zeeland en algemeen verkrijgbaar. Hij vormt dichte matten met bronsgroene, fijngeveerde blaadjes en wordt amper 5 cm hoog. In de zomer bloeit de plant met weinig opvallende, geelgroene knoopjes net boven het blad. Deze oersterke plant kan prima als ’alternatief gazonnetje’ worden gebruikt in kleine tuinen. De plant doet het eigenlijk overal, behalve in zware schaduw en op hete, droge plekken. Wanneer de soort niet vitaal groeit, kan er veel klein onkruid als straatgras in optreden. Dat levert veel wiedwerk op. In zachte winters blijft de plant goed groen.

Chrysosplenium davidianum komt uit China, is verwant aan het in Nederland inheemse goudveil en lijkt daar ook op. Groot voordeel van deze soort is dat hij niet in rust gaat, maar in zachte winters volledig wintergroen blijft. De plant verlangt een humusrijke, altijd vochtige grond die wel luchtig moet zijn. De fraaie ’goudveilbloemen’ verschijnen vooral in mei en juni, maar bij voldoende vocht in de zomer bloeit de plant gewoon door. Een dankbaar kruipertje voor in de schaduwtuin dat dichte matten vormt en niet hoger wordt dan 10 cm.

14

TuinenLandschap | 9 | 2015

lage kruipers.indd 14

16-04-15 13:38

ort atten og. In opjes f gaenlijk nneer in plant

Schaduw in de natuur

Kamerplanten in de tuin

In de natuur wordt schaduw meestal veroorzaakt door bomen, struiken of hogere planten. Slagschaduw van bouwwerken als huizen en schuttingen kom je daar niet tegen, alleen een steile rotswand is enigszins vergelijkbaar. In de tuin hebben we vaak juist wel te maken met schaduw van gebouwen.

Het grote verschil met beschaduwde groeiplaatsen in de natuur zit hem in het ontbreken van een diep (door bomen) doorwortelde laag, het ontbreken van een strooisellaag en het verdichtende effect van regen op de grond. Om het schaduwplanten op zulke plekken toch naar de zin te maken is een goede strooisellaag in de vorm van een mulch erg belangrijk. De grond slaat niet dicht en de planten halen er hun voeding uit. Gecomposteerde boomschors of verteerd blad zijn bijzonder geschikt.

Slaapkamergeluk is niet de enige kamerplant die we in de tuin kunnen gebruiken. Er zijn meer soorten die behoorlijk winterhard zijn en in de schaduw goed gedijen. Het moederplantje (Saxifraga stolonifera) bijvoorbeeld wordt vaak verkocht als hangplant. De lange rode uitlopers met jonge plantjes eraan hangen dan over de potrand. Hij blijkt meestal prima winterhard te zijn en vlot aardige oppervlakken te begroeien.

In niet te strenge winters blijft het fraai getekende blad groen.

Een andere verrassing is Engels mos. Dit mosachtige groene kamerplantje is spontaan opgedoken in de schaduwhal van de rotsplantenkwekerij, verspreidt zich enthousiast en handhaaft zich al jaren prima. We gaan hem nu ook maar eens op andere plaatsen in de tuin proberen.

We kennen maar weinig vaste planten uit Australië die bij ons goed winterhard zijn. Pratia pedunculata is er een van. De plant kruipt snel met ondergrondse wortelstokken en vormt zo lage, halfwintergroene matten van maar een paar centimeter hoog. Hij voelt zich het meest thuis op koele, vochtige plekken; in de zon verschrompelt het blad en kan hij tijdens droge periodes helemaal verdwijnen.

De kleine, blauwwitte bloemetjes verschijnen de hele zomer en verklaren de Engelse naam: ’Blue Star Creeper’.

De naamgeving is nogal verwarrend: de plant wordt ook wel aangeboden als Isotoma of Laurentia fluviatilis. De cultivar ’County Park’ heeft donkerder blauwe bloemen.

< TuinenLandschap | 9 | 2015

lage kruipers.indd 15

15 16-04-15 13:38

Sortiment

16

TuinenLandschap | 9 | 2015

bomenvoornattestandplaats.indd 16

16-04-15 13:37

Bomen tot midden in het water De extremen in het weer nemen toe. Tuin en Landschap nummer 5 van dit jaar besteedde daar ruim aandacht aan. Door extreme regenval in korte tijd is er behoefte aan beplantingen die meerdere weken in drasse grond, of zelfs permanent in het water, kunnen staan.

Tekst en beeld Ton Stolk

I

n de klimatologisch gematigde zones zijn over de hele aardbol plekken te vinden waar planten van nature permanent of bijna permanent met hun wortels in het water staan. Ook in Nederland kennen we dergelijke natte natuurlijke situaties. Mooie voorbeelden zijn broekbossen, die overwegend als natuurterrein beschermd worden. In de zeer drasse veenbroekbossen groeien bijvoorbeeld in hoofdzaak elzen: Alnus glutinosa. In beekbegeleidende begroeiing in de oostelijke helft van Nederland komen op lemige zandgronden naast

elzen onder meer verschillende soorten wilgen voor, zowel boomvormers als struiken.

In oude stadsparken zien we her en der ook situaties waarin bomen en struiken – waaronder allerlei exoten – op plekken groeien die nauwelijks boven het niveau van de vijvers uit komen. Een fraai voorbeeld van zo’n ’nat’ park ligt in Gouda: het Van Bergen IJzendoornpark.

Hier gedijen allerlei boomsoorten soms al meer dan honderd jaar. Die bomen zijn voorbeelden van soorten die van nut kunnen zijn voor eigentijdse groenaanleg

in de hedendaagse context van klimaatverandering. In extreme buien tijdens de zomermaanden valt er zo veel regen in korte tijd dat dit ernstige wateroverlast veroorzaakt. Tijdelijke opvang van water is dan een optie, bijvoorbeeld in wadi’s of ingesloten laagtes. Bomen die daar geschikt voor zijn, groeien van nature in drasse terreinen, moerassen of aan de oevers van beken en rivieren. Wereldwijd blijkt het om een redelijk omvangrijk sortiment te gaan. Slechts een beperkt deel daarvan wordt in voldoende aantallen gekweekt om nu al op ruimere schaal te kunnen aanplanten. Daarnaast zijn er soorten die nog niet of slechts in kleine aantallen worden aangeboden.

In Dendroflora nummer 49 publiceerden Marco Hoffman en Margareth Hop een artikel met tabellen over planten voor natte locaties. In die tabellen staan heel veel soorten die voor deze toepassing geschikt tot zeer geschikt zijn.

Taxodium distichum

Op wortels dicht bij de stam ontstaan in zeer natte situaties de opvallende kniewortels.

Op de verschillende continenten zijn qua uiterlijk min of meer vergelijkbare soorten te vinden die aangepast zijn aan ongeveer dezelfde, soms extreme groeiomstandigheden zoals het moeras. Botanisch gezien hebben die soorten soms weinig met elkaar te maken. In de vasteplantenwereld is het koppel groot hoefblad (Petasites hybrides, een composiet) en schildblad (Darmera peltata, uit de steenbreekfamilie) een fraai voorbeeld voor deze gelijkenis. Op hun groeiplaats zijn die twee planten volledig uitwisselbaar.

Hetzelfde geldt voor de moerascypres, Taxodium distichum uit het zuidoosten van Noord-Amerika en de watercypres, Metasequoia glyptostroboides, uit Zuid- en WestChina. Beide bomen zijn naaldverliezende coniferen met in hun

jeugd een smal piramidale, later wat bredere kroon die oppervlakkig bezien op elkaar lijken. Beide soorten kunnen tot in het water staan, zoals een aanplant in Arboretum Thiensen ten noorden van Hamburg prachtig demonstreert.

Op wat hogere standplaatsen is voor beide soorten een hoogte tot meer dan 30 m mogelijk.

Taxodium distichum is een echte oever- en moerasboom. Bijzonder is dat uit de wortels dicht bij de stam van oudere bomen, en doorgaans in of vlak langs water, kniewortels kunnen ontstaan. Die verbeteren de zuurstofvoorziening van het wortelsysteem onder water. De moerascypres is een boom bij uitstek om in terreinen aan te planten die regelmatig onder water staan.

Op wat drogere zandgronden is de groei vergelijkbaar.

TuinenLandschap | 9 | 2015

bomenvoornattestandplaats.indd 17

>

17 16-04-15 13:37

Alnus glutinosa In de inleidende tekst is de zwarte els, Alnus glutinosa al genoemd. Als park-, straat- of plantsoenboom wordt deze soort bijna uitsluitend als cultivar toegepast en daarvan hoofdzakelijk Alnus glutinosa ’Laciniata’.

De soort zelf heeft het imago van landschapsboom en kan worden gebruikt in bosplantsoen dat fungeert als tijdelijke vulsoort en verzorgende houtsoort in landschappelijke beplantingen. Dat imago stimuleert niet om hem ook als solitaire boom in de stedelijke ruimte toe te passen.

Argument: het is geen langlevende boom.

Toch kan hij met gemak honderd jaar oud worden, een leeftijd die weinig bomen nog halen in de hedendaagse stedelijke situatie.

Alnus glutinosa is, inclusief zijn verschillen-

Pterocarya fraxinifolia de cultivars, zeer geschikt om aan te planten in zeer natte situaties die zelfs tijdelijk onder water mogen staan. Hij groeit immers van nature aan beek- en rivieroevers en in broekbossen waar het wortelgestel permanent onder water staat.

Een solitaire opgegroeide zwarte els is een onderhoudsarme boom die tot circa 10 m hoogte reikt. De kroon is daarbij smal en niet geheel gesloten. Duidelijk afwijkend van groeiwijze is de relatief veel toegepaste cultivar A. glutinosa ’Laciniata’, met smalle bladlobben die de bladschijf tot de helft insnijden. De boom wordt niet alleen hoger – tot 15 m hoog is geen uitzondering voor oudere bomen – maar vormt tevens een breed piramidale kroon met horizontaal uitstaande takken.

Alnus glutinosa ’Laciniata’ heeft een breed piramidale kroon met horizontaal uitstaande takken.

18

De gewone vleugelnoot, Pterocarya fraxinifolia, is een ideale boom voor terreinen met een zeer hoge grondwaterstand en voor groenstroken die na overdadige neerslag langere tijd drassig zijn. In zijn natuurlijke verspreidingsgebied – in de Kaukasus tot in Noord-Iran – groeit hij vooral in vochtige bossen met een natte, voedselrijke bodem. Bij voorkeur is dat in de buurt van stromend water van rivieren en beken. Deze behoefte aan een permanent natte standplaats is dus in de groenaanleg goed te benutten.

Het heeft er alle schijn van dat als deze boomsoort de juiste bodemomstandigheden heeft, hij weinig tot geen wortelopslag vormt. Juist de kans op wortelopslag levert nogal eens de nodige weerstand om Pterocarya fraxinifolia aan te planten. Wel maakt de vleugelnoot op zeer natte standplaatsen veel oppervlakkige wortels. In het Van Bergen IJzendoorpark in Gouda staan meerdere oude exemplaren. Enkele daarvan hebben zelfs in open water een wirwar aan wortels gevormd, maar nergens is wortelopslag te zien.

Pterocarya fraxinifolia vormt een brede, laagvertakte kroon en wordt zo’n 15 tot 20 m hoog. Bovendien is de boom in de zomermaanden dicht bebladerd. Dit zorgt niet alleen voor veel schaduw, maar ook

TuinenLandschap | 9 | 2015

bomenvoornattestandplaats.indd 18

16-04-15 13:38

voor Med blade straa tijdig geste

Een w fraxin

axinen n neera-

Nyssa aquatica voor veel verdamping en dus afkoeling.

Mede door zijn kroonbreedte en dichte bladerdek is hij minder geschikt om als straatboom toe te passen. Opkronen dient tijdig te gebeuren zodat er geen zware gesteltakken laag aan de stam ontstaan.

j te, t in ren maoen-

e gl-

ere zeer e ark plapen d,

e, t de orgt ok

Een wirwar van waterwortels van een oude Pterocarya fraxinifolia in open water.

Hoewel een mooie boom, wordt Nyssa zelden in het stedelijk groen toegepast.

Daarom zijn ze ook slechts in kleine aantallen op boomkwekerijen te vinden. Als er een tupeloboom wordt aangeplant dan is het bijna altijd de Nyssa sylvatica. Deze soort verlangt een bodem die een groot vochtleverend vermogen heeft, hoewel wat drogere standplaatsen doorgaans niet echt voor problemen zorgen.

In terreinen die tijdelijk of bijna permanent onder water staan is de Nyssa aquatica meer geschikt. Deze soort wordt echter weinig gekweekt en is slechts bij enkele kwekers te koop. En dan vermoedelijk alleen in zeer kleine maten.

Toch is het de moeite waard om Nyssa aquatica aan te planten. De soort is afkomstig uit het zuidoostelijk kustgebied van Noord-Amerika en het stroomgebied van de Mississippi tot ver landinwaarts, maar daar alleen in moerassen en natte uiterwaarden.

Hij vormt een verdikte, flesvormige stamvoet die geleidelijk versmalt en overgaat in een doorgaande stam. Plantentuin Esveld in Boskoop meldt dat de boom in tien jaar een hoogte bereikt van 5 m. Maar hoe hoog

deze boomsoort uiteindelijk in Nederland kan worden, is niet bekend. In de zomer valt de boom weinig op met zijn wat leerachtige, donkergroene bladeren. In de herfst verkleurt het blad naar opvallend geel. Hij haalt het daarmee echter niet bij de vlammend rode herfstkleur van Nyssa sylvatica.

In het herkomstgebied groeien Nyssa aquatica en Taxodium distichum naast elkaar. In die natte gebied komen nog veel meer soorten voor. Merendeels zijn die soorten hier niet of nauwelijks bekend. Tot de verbeelding spreken namen als: Gleditsia aquatica, Quercus lyrata, Quercus nigra, Carya aquatica, Fraxinus caroliniana en Planera aquatica.

Al bij jonge bomen begint de vorming van de flesvormige stamvoet, karakteristiek voor Nyssa aquatica met een standplaats in het water.

TuinenLandschap | 9 | 2015

bomenvoornattestandplaats.indd 19

<

19 16-04-15 13:38

591329_.indd 20

16-4-2015 14:25:31

591330_.indd 21

16-4-2015 12:36:24

Bedrijf en Organisatie

Duiven kiest voor handboek nat Elke gemeente is verplicht om zorgvuldig om te gaan met de flora en fauna. De groenbranche heeft daartoe een leidraad met gedragscodes opgesteld, die gemeenten daarbij kan helpen. Gemeente Duiven ging nog een stapje verder en stelde een handboek samen. Daarmee is de gemeente niet uniek, maar loopt ze wel voorop.

Tekst Wendy Venhorst | Beeld Wendy Venhorst, Han Bouwmeester/Buiten-Beeld

B

innen de natuurwetgeving is de Flora- en Faunawet één van de belangrijkste wetten, omdat je er bij het uitvoeren van werkzaamheden altijd mee te maken hebt. De wet biedt bescherming aan alle in het wild levende planten en dieren. Bepaalde soorten zijn specifiek beschermd, hiervoor gelden verbodsbepalingen.

De groenvoorzieningsbranche heeft een leidraad met gedragscodes opgesteld, zogenaamde werkprotocollen om schade aan flora en fauna te minimaliseren.

Het ministerie heeft dertig gedragscodes goedgekeurd, waaronder die voor ’Bestendig beheer en onderhoud van groenvoorzieningen’ en ’Ruimtelijke ontwikkeling en inrichting’. Voordeel van een gedragscode is dat er meestal geen ontheffingsprocedure hoeft te worden doorlopen. Dit levert tijdwinst op en kosten worden bespaard. Ook biedt een gedragscode een duidelijke werkwijze en borgt het zorgvuldig handelen.

Gedragscodes Huib Aalders, sinds 2008 werkzaam als adviseur groen, natuur en landschap bij de gemeente Duiven, vertelt dat de gemeente werkt met de Leidraad Floraen Faunawet van Stadswerk en VHG, met daarin de genoemde gedragscodes. „Waarom we niet zelf een gedragscode hebben ontwikkeld? Het is allemaal al een keer uitgedacht, dus ik vind het zonde van de tijd om het zelf te gaan bedenken. Als je een haag snoeit, controleer je eerst op broedende vogels en dat geef je met een lintje aan. Als gemeenten dan met groene lintjes werken in plaats van met rode, dan denk ik: wat maakt het uit hoe je het doet. Als je het maar geregeld hebt.”

Hoewel de gedragscodes in de basis een prima uitgangspunt zijn, wees de praktijk uit dat er nog veel vragen zijn over het zorgvuldig beheer van en het handelen in de openbare ruimte. „Ik ben bij de gemeente de enige die natuur in

De boommarter staat als kwetsbare soort op de ’Rode lijst van bedreigde en kwetsbare zoogdieren in Nederland’. Er komen nog zo’n 350 -400 boommarters in ons land voor.

22

TuinenLandschap | 9 | 2015

fenf duiven.indd 22

16-04-15 13:38

natuurwetgeving zijn pakket heeft en iedereen kwam met zijn vragen bij mij. Toen dacht ik: dit moet anders.”

De adviseur wilde het geheel graag naar een hoger plan tillen en onderwerpen aan elkaar koppelen. Besloten werd om een handboek te maken voor alle afdelingen die te maken hebben met de openbare ruimte. Er werd een werkgroep samengesteld en vragen die er leefden, werden verzameld en beantwoord. Daarbij kreeg de gemeente ondersteuning van een adviseur van IPC uit Arnhem.

Praktisch handboek Er ontstond een heel praktisch handboek met lijstjes, stroomschema’s en checklisten. Aalders licht toe dat het handboek niet alleen informatie bevat over de natuur(wetgeving) en beschikbare instrumenten, maar ook over zorgvuldig beheer, zorgvuldige planvorming, aanbesteding, vergunningverlening, hand-

d voor.

having en het uitvoeringskader. Ook vormt het handboek de leidraad voor implementatie van de gedragscodes waar de gemeente mee werkt.

Het opstellen van het handboek duurt inmiddels twee jaar. En nog steeds zijn er onduidelijkheden, bijvoorbeeld over de aankomende nieuwe natuurwet. „Het is heel lastig om volledig te zijn. Daarom hebben we bijlagen met aannames toegevoegd waarin staat beschreven hoe we met situaties die zich kunnen voordoen omgaan. Dan ligt het in ieder geval vast.

Als er dan nieuwe ontwikkelingen zijn, kunnen we het makkelijker aanpassen”, licht de adviseur toe.

Het laatste concept ligt nu ter inzage en zal dit voorjaar worden vastgesteld.

Vanaf dat moment wil Aalders het handboek ook op de website publiceren. „Dan zijn ook burgers voorbereid als ze bijvoorbeeld een verbouwing willen uitvoeren. Tegelijkertijd kan het ook een stukje draagvlak creëren. Zo krijgen we nog wel eens vragen van bezorgde burgers die erg met de natuur begaan zijn.”

Meerwaarde Grote meerwaarde van het handboek is volgens Aalders dat de gemeente nu een duidelijke werklijn heeft. „We weten precies welke stappen we in een bepaalde situatie moeten nemen. We hoeven het wiel niet steeds opnieuw uit te vinden en kunnen zeggen: ’Zo doen we dat hier.’

Daarmee borg je het werkprotocol. Bovendien is het efficiënter en daarmee ook goedkoper.” Hij voegt daaraan toe dat het handboek eigenlijk meer een processtuk is. „Het gaat niet zozeer om de concrete inhoud, die zit al verwerkt in de gedragscodes. Je stuurt op het proces.”

Een ander voordeel is volgens de adviseur dat je de noodzaak gaat zien van het verzamelen van data. „Als je weet waar de beschermde soorten zitten, kun je in de toekomst risicogebieden aanwijzen. Als iemand in het kader van de Flora- en Faunawet bijvoorbeeld verkennend onderzoek moet doen voor een verbouwing, is het heel handig als

Toepassing gedragscode Afgelopen jaar is al het groenonderhoud in de gemeente Duiven opnieuw aanbesteed.

In de gedragscode groenvoorzieningen staat dat iedere aannemer een plan van aanpak moet schrijven. In het handboek heeft de gemeente aangegeven dat zij per project een ’plan van aanpak ontwerpfase’ maakt, waarbij ze voorstelt hoe het werk wordt gedaan. In aanvulling hierop maakt de opdrachtnemer een ’plan van aanpak uitvoeringsfase’. ,,De aannemer mag als hij wil een nieuw plan schrijven, maar de meeste aannemers nemen het voorstel van de gemeente één op één over. Het meedenken wordt erg gewaardeerd.

Doordat je als opdrachtgever het plan al aan de voorkant toetst, heb je voor alle lopende werkzaamheden dezelfde werkwijze.’’

Huib Aalders, gemeente Duiven

een gemeente weet waar er vleermuizen zitten. Als een gemeente zo’n onderzoek centraal oppakt, kun je sneller beslissingen nemen en kunnen burgers daar op meeliften.”

Aalders zou het andere gemeenten zeker aanraden om een handboek te maken. „De regering wil dat gemeenten steeds meer taken op zich nemen en dat wordt alleen maar meer. Daarom zeg ik: Duik er nu vast in.”

Het handboek kan echter niet één op één worden overgenomen. Aalders: „Je zult per gemeente moeten bekijken wat het beleid is en hoe je daarop gaat inzoomen. Het is een proces dat je als gemeente samen moet doorlopen.”

Hij adviseert daarbij om iemand in de organisatie aan te wijzen die alles coördineert. „Zeker in grotere gemeenten moet er iemand zijn die verantwoordelijk is voor de natuurwetgeving en beslist of hij een handboek of leidraad gaat maken.

Iemand die op de hoogte is van alle ins en outs en zich er helemaal in vastbijt.

Dan valt er veel winst te behalen.” <

TuinenLandschap | 9 | 2015

fenf duiven.indd 23

23 16-04-15 13:38

Bedrijf en Organisatie

Tien vragen over het nieuwe t Vanaf 1 juli heeft iedereen een T-rijbewijs nodig om met een trekker of zelfrijdend werktuig over de openbare weg te rijden. Bezit u het B-rijbewijs, dan wordt bij verlenging het T-rijbewijs bijgeschreven.

Maar wat als u geen B heeft? Tien praktische vragen en antwoorden.

Tekst en beeld Arno Engels

1. Voor wie en wat wordt het T-rijbewijs verplicht?

Voor alle bestuurders van landbouwtrekkers en motorrijtuigen met beperkte snelheid, bij het rijden op de openbare weg. Voor het rijden op bedrijfsterreinen en percelen is het T-rijbewijs dus niet nodig. De minimumleeftijd voor het behalen van het T-rijbewijs is 16 jaar, net zoals dit geldt bij het trekkercertificaat.

2. Wat is het verschil tussen trekkercertificaat en T-rijbewijs?

Het trekkercertificaat is geen officieel rijbewijs, maar een certificaat van vakbekwaamheid. Het valt onder de Arbowetgeving. Het T-rijbewijs daarentegen is een categorie op het Nederlandse rijbewijs, dat valt onder de Wegenverkeerswet. ’T’ wordt op 1 juli 2015 ingevoerd ten behoeve van een betere verkeersveiligheid.

3. Voor welke voertuigen is geen Trijbewijs nodig?

Voor trekkers en motorrijtuigen met beperkte snelheid die, inclusief een verwisselbaar uitrustingsstuk, niet breder zijn dan 130 cm als ze over de openbare weg rijden. De uitzondering geldt alleen voor voertuigen die worden gebruikt om te maaien, onkruid te bestrijden of te vegen.

Ze mogen bovendien geen mogelijkheid hebben om een aanhangwagen of getrokken machine te trekken.

4. Hoe zit het met hoogwerkers en kluitenrooiers?

Op de openbare weg mag u alleen met hoogwerkers en kluitenrooiers rijden als u het T-rijbewijs bezit. Deze machines vallen niet onder de uitzonderingsregels.

24

Wettelijk gezien heeft u ook een T-rijbewijs nodig als u met zulke machines slechts over bermen rijdt. De openbare weg is namelijk met inbegrip van zijkanten, voet- en fietspaden, bruggen en duikers die erin liggen.

5. Wat heb ik nodig bij heftrucks?

Er is geen T-rijbewijs nodig voor heftrucks die smaller zijn dan 130 cm en worden gebruikt bij laden en lossen van voertuigen op de openbare weg nabij eigen terrein. Gaat u met zo’n heftruck plus aanhanger de openbare weg op, dan is het T-rijbewijs wel verplicht. De verplichting geldt dus ook voor heftrucks die breder zijn dan 130 cm en op de openbare weg komen. Dit geldt ook voor bijvoorbeeld elektrokarren, golfkarren en multifunctionele voertuigen. Voor het veilig werken met een heftruck heeft iedere chauffeur sowieso een heftruckcertificaat nodig.

6. Hoe kom ik aan het T-rijbewijs?

Als u vóór 1 juli 2015 reeds het B-rijbewijs heeft, wordt bij verlenging het T-rijbewijs automatisch bijgeschreven. Dit gebeurt gedurende een overgangsperiode van tien jaar, tot 1 juli 2025. Iedereen die een personenauto mag besturen, mag in die periode dus ook trekker rijden op de openbare weg. Haalt u het B-rijbewijs tussen 1 juli 2015 en 1 juli 2025, dan moet u apart het T-rijbewijs halen.

Heeft u geen B-rijbewijs maar wel een trekkercertificaat, dan kunt u dit vanaf 1 juli 2015 omwisselen voor het T-rijbewijs.

Het trekkercertificaat vervalt namelijk op die datum. Het omwisselen is mogelijk tot één jaar na invoering, dus tot 1 juli

2016. Hierbij is wel een Eigen Verklaring nodig: u moet verklaren dat u geestelijk en lichamelijk gezond genoeg bent om een trekker te besturen.

Als u geen B-rijbewijs en ook geen trekkercertificaat heeft, dan is het volgens branchevereniging Cumela verstandig om het certificaat nog voor 1 juli 2015 te halen bij een AOC. Dan ontstaat er geen gat na 1 juli 2015 in uw rijbevoegdheid voor het mogen besturen van een trekker of zelfrijdend werktuig. Na die datum heeft u dus nog een jaar de tijd om het certificaat om te wisselen voor het T-rijbewijs.

Als u het C-rijbewijs heeft, of u behaalt dit ooit in de toekomst, dan wordt automatisch het T-rijbewijs bijgeschreven.

Met een vrachtwagenrijbewijs heeft u dus altijd het recht om trekkers of motorrijtuigen met beperkte snelheid te besturen.

7. Ik heb het trekkercertificaat behaald, maar heb geen bewijs meer. Wat nu?

U kunt een nieuw exemplaar verkrijgen via de agrarische opleiding waar het certificaat is behaald. Neem contact op met uw trekkerdocent van toen. Vanaf 1995 zijn alle afgegeven trekkercertificaten geregistreerd bij kenniscentrum Aequor in Ede. 8. Hoeveel gaat het T-rijbewijs kosten?

Dat is afhankelijk van het aantal lessen dat u nodig heeft. Het theorie-examen gaat ongeveer €40 kosten, het praktijkexamen circa €230. Daarnaast betaalt u bij de gemeente de aanvraagkosten van het T-rijbewijs. Dit kan per gemeente verschillen, maar sinds 2014 geldt er een maximumtarief van €38,48.

Is er ook nog een Eigen Verklaring nodig, dan komt er nog €27,80 bij. Een trekkercertificaat is eenvoudiger en kost daarom minder: ongeveer €200, afhankelijk van de opleiding waar het wordt behaald.

9. Mag mijn buitenlandse werknemer een trekker besturen?

Als uw buitenlandse werknemer een

TuinenLandschap | 9 | 2015

trekkerrijbewijs.indd 24

16-04-15 13:38

e trekkerrijbewijs buitenlands B-rijbewijs heeft, voordat het T-rijbewijs wordt ingevoerd: dan mag hij gedurende de overgangsperiode (van 1 juli 2015 tot 1 juli 2025) trekker blijven rijden op de openbare weg. Hij kan het buitenlandse rijbewijs omwisselen voor het Nederlandse B- en T-rijbewijs, als hij woont in Nederland en voldoet aan de verblijfseisen. Het buitenlandse rijbewijs moet wel zijn afgegeven in een EU-land, Zwitserland, Noorwegen, IJsland of Liechtenstein. Haalt hij B in de overgangsperiode, dan moet hij apart T halen. Heeft hij een buitenlands C-rijbewijs, dan mag hij – net als Nederlanders met het vrachtwagenrijbewijs – altijd in Nederland ook een trekker besturen.

10. Ik werk soms over de grens. Is daar het T-rijbewijs geldig?

Het T-rijbewijs is voorlopig alleen in Nederland geldig. Duitsland en België hebben een eigen nationale trekkerrijbewijs en het Nederlandse T-rijbewijs is nog niet erkend. Nederland gaat hierover nog wel overleggen. Komt u regelmatig over de grens met een trekker, dan adviseert branchevereniging Cumela om het Trijbewijs vanaf de invoeringsdatum wel zo snel mogelijk te laten bijschrijven. Bij een politiecontrole in Duitsland of België kan categorie T dan namelijk problemen voorkomen. De kosten voor dit bijschrijven moet u wel zelf betalen. <

Kentekenplicht voor trekkers Behalve het T-rijbewijs gaat er in de toekomst nog een verplichting voor trekkers gelden: in 2017 wordt naar verwachting de kentekenplicht ingevoerd. Dit zal gemiddeld €450 per bedrijf kosten. Hierbij is uitgegaan van een bedrijfsgemiddelde van vier trekkers of motorrijtuigen met beperkte snelheid, en acht tot tien getrokken voertuigen.

Eerder zou de kentekenplicht gemiddeld €600 per bedrijf kosten. De kosten kunnen nu omlaag omdat digitaal inschrijven en tenaamstellen straks mogelijk wordt voor bestaande voertuigen. Ze hoeven ook niet apart te worden gekeurd. Deze hoeven daarbij geen kentekenplaatverlichting te hebben, omdat moderne platen voldoende reflecteren. Er is ook geen kenteken aan de voorzijde van de trekker nodig.

De kentekening gaat totaal ongeveer €31,5 miljoen kosten. Eerder ging minister Schultz van Infrastructuur en Milieu nog uit van €48 miljoen.

Trekkerbestuurders hebben vanaf 1 juli een T-rijbewijs nodig om op de openbare weg te rijden. Dit moet de verkeersveiligheid verbeteren.

TuinenLandschap | 9 | 2015

trekkerrijbewijs.indd 25

25 16-04-15 13:38

591333_.indd 26

16-4-2015 14:23:24

Zo-zit-dat

Wat is er veranderd in het huwelijksvermogensrecht?

Hovenier Gert Vrolijk is getrouwd met Frederieke. Gert en Frederieke zijn in 2008 getrouwd op huwelijkse voorwaarden. Gert hoort over wijzigingen in het huwelijksvermogensrecht en wil graag weten of deze invloed hebben op zijn situatie.

Tekst Egbert Jan Blonk | Beeld Peter Moorman

P

er 1 januari 2012 zijn er een aantal wijzigingen geweest in het huwelijksvermogensrecht. Deze zijn niet alleen van toepassing als u op huwelijkse voorwaarden bent getrouwd, maar ook als u in gemeenschap van goederen bent getrouwd of een geregistreerd partnerschap hebt. Wat zijn de drie belangrijkste?

de vergoedingsrechten tussen u en uw partner. Deze vergoedingsrechten zijn vooral belangrijk bij echtscheiding. Bent u getrouwd en heeft u of uw partner privévermogen? Dan moet u sinds 1 januari 2012 goede afspraken maken op het moment dat u privévermogen gebruikt voor iets van de ander of voor iets gemeenschappelijks.

betreft niet-consumptieve doeleinden.

Bij deze beleggingsleer moet u bij de toekomstige vergoeding rekening houden met waardestijgingen of -dalingen van het goed waarin geïnvesteerd is. Wilt u niet dat uw partner meedeelt in de waardestijging en -daling, dan zult u hierover aparte, schriftelijke afspraken moeten maken.

Systeem vóór 1 januari 2012

Aandachtspunt

Sinds 2012 is er geen toestemming meer nodig van de rechter om het huwelijksregime te wijzigen. U kunt het regime of de huwelijksvoorwaarden eenvoudig bij de notaris laten wijzigen.

Deed u vóór 1 januari 2012 een investering met uw privévermogen in een zaak van de ander of in iets gemeenschappelijks, dan heeft u recht op een nominale vergoeding. Dit betekent dat u een schuldverhouding heeft ter grootte van het geleende of betaalde bedrag.

Dit bedrag wijzigt niet en wordt de ’nominaliteitsleer’ genoemd.

Vergoedingen binnen het huwelijk

Systeem na 1 januari 2012

Voor investeringen na 1 januari 2012 gelden er belangrijke veranderingen voor

Vanaf 1 januari 2012 geldt in beginsel de beleggingsleer bij investeringen. Dit

Als u op huwelijksvoorwaarden bent getrouwd en heeft afgesproken om elk jaar de niet-opgemaakte inkomsten 50/50 te verdelen, vergeet dit dan niet jaarlijks te verrekenen. Dit kan namelijk kostbaar uitpakken.

Rechters gaan ervanuit dat door niet te verrekenen, de partner recht heeft op de waardestijgingen van de investeringen die met het niet-verrekende inkomen zijn gedaan. Soms leidt dit er toe dat al het vermogen 50/50 moet worden verdeeld. <

Ontbinding huwelijk vanaf verzoek Sinds de wijziging wordt bij een echtscheiding de huwelijksgemeenschap eerder ontbonden. Namelijk al vanaf het moment dat het echtscheidingsverzoek wordt ingediend. Hierdoor vallen inkomsten en gemaakte schulden na het verzoek tot echtscheiding niet meer in de eventuele huwelijksgemeenschap.

Wijzigen huwelijksgoederenregime

Egbert Jan Blonk is accountant bij Grant Thornton, E Egbertjan.blonk@gt.nl * Deze naam is fictief

Hoe-zit-dat?

Heeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat, laat het de redactie weten. Met behulp van een deskundige trachten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden.

TuinenLandschap | 9 | 2015

Zo-zit-dat.indd 27

27 16-04-15 13:40

591332_.indd 28

16-4-2015 16:53:23

591331_.indd 29

16-4-2015 14:22:46

Ontwerp en Inrichting

Bollen in de hoofdrol in historische tuin De stadstuin van tuinontwerper Carien van Boxtel bevindt zich in het historische centrum van Zaltbommel. In deze ommuurde weelderige tuin experimenteert zij met vaste en kuipplanten en eenjarigen. Vooral bloembollen zijn haar grote liefde. Zo verandert Van Boxtel haar gazon elk voorjaar in een kleurrijke bloemenweide door gebruik te maken van talloze verwilderingsbollen.

Tekst Hans Clauzing | Beeld Hans en Nuno Clauzing

30

TuinenLandschap

TuinVanCarienvanBoxtel.indd 30

| 9 | 2015

16-04-15 13:40

Op de voorgrond de purperkleurige tulpen ’Black Jack’, deze tulp bloeit vroeg in het voorjaar en is zeer geschikt om andere tulpen te accentueren, ’Havran’, een auberginekleurige tulp met een aparte bloemvorm en ten slotte de gevlamde kaneelkleurige tulp ’Brown Sugar’.

I

n 2008 besloot Carien van Boxtel haar carrière als juriste te laten voor wat het was en begon ze aan de studie tuin- en landschapsinrichting in Velp. Inmiddels is ze werkzaam als professioneel ontwerper en heeft in korte tijd haar sporen in het vak al verdiend. Zo is zij de drijvende kracht achter de Torentuin, een groot participatieproject in Zaltbommel en heeft ze voor de komende Chelsea Flower Show (19 tot en met 23 mei) de showtuin voor betonfabrikant Schellevis ontworpen.

Haar achtertuin, gelegen achter de oude schoolmeesterswoning, is voor Van Boxtel een belangrijke inspiratiebron geweest om van loopbaan te veranderen. Het huis en de tuin zijn gelegen onder de middeleeuwse Sint Maartenskerk in Zaltbommel en beslaan een oppervlakte van 400 m2.

Rondom is de tuin omgeven door middeleeuwse tuinmuren, terwijl de muur achter in de tuin een deel is van de eeuwenoude stadsmuur. De achtertuin die grenst aan het oude Singelpark, is tien jaar geleden ontworpen door de Amsterdamse tuinarchitect Arend Jan van der Horst.

Grote ijzeren boog

Carien van Boxtel www.carienvanboxtel.com

Van Boxtel heeft samen met hem het ontwerp-/ en schetsproces doorlopen. De beplanting en materiaalkeuze zijn echter door haarzelf bepaald.

Vanuit het woonhuis gezien bestaat de tuin uit een langwerpig gazon met aan weerszijden een pad en borders. Midden in de tuin staat een grote ijzeren boog van ongeveer 3 m hoog en 6 m lang, begroeid met witbloeiende clematissen en ramblerrozen. De boog verdeelt de tuin in twee gedeelten. Het achterin gelegen tuindeel, dat doet denken aan een boomgaard met een kippenhok en frambozen, is duidelijk informeler dan het voorste deel. Helemaal achter in de tuin is een fraai 18e eeuws theepaviljoentje te vinden.

De borders zijn opgebouwd met verschillende heesters en vaste planten. Tulpen nemen een belangrijke plaats in in de borders. Deze zijn door Van Boxtel in zogenoemde ’drifts’ geplant: brede slierten tulpenmengsels slingeren tussen de vaste planten. Tulpen zijn hier erg geschikt voor. „Die stijgen als het ware boven zichzelf uit. Ze lopen door hun lengte mooi vooruit op de vaste planten, die in april en mei nog relatief laag en voornamelijk groen zijn en nog weinig aandacht vragen.’’

De tuinontwerper past vaak deze ’drifts’ toe.

Daarvoor mengt ze de bij elkaar passende bollen in een flinke bak of kruiwagen voordat ze de grond in gaan. Dit om een natuurlijker effect te bewerkstelligen.

Van Boxtel kan maar moeilijk wachten tot het voorjaar begint in haar tuin. „Bollen zijn mijn grote passie’’, geeft ze nadrukkelijk aan. „Ieder jaar plant ik opnieuw bollen aan en maak ik nieuwe kleurencombinaties en probeer ik bijzondere tulpensoorten uit die ik overal vandaan haal.’’ In het voorjaar is ze vooral te vinden in een van de drie belangrijke bollengebieden, op bloemententoonstellingen, de Keukenhof of in de Hortus Bulborum, op zoek naar nog niet ontdekte schatten. Ook bestudeert ze nauwkeurig de verschijningsvorm van elk bolgewas, zoals hoogte, bloemvorm en blad. En natuurlijk de bloeitijd, hoewel het weer daar behoorlijk roet in het eten kan gooien. Alleen met deze plantenkennis is het mogelijk om uitgekiende combinaties te maken. Ook in haar werk als tuinontwerper nemen bollen een belangrijke plaats in. „Naast beplantingsplannen stel ik regelmatig bollenplannen voor cliënten op. Bollen zijn in een beplantingsplan vaak een bijzaak, soms worden ze niet eens in een beplantingsplan opgenomen. In de verschillende opleidingen is er geen of nauwelijks aandacht voor de toepassingen van bollen.’’ >

TuinenLandschap | 9 | 2015

TuinVanCarienvanBoxtel.indd 31

31 16-04-15 13:40

Euphorbia accentueert de kleurige tulpen. De tulpen (’Brown Sugar’, ’Havran’ en ’Black Jack’) zijn in forse en ruime potten aangeplant. Van Boxtel haalt de tulpen er na de bloei grotendeels uit en koopt elk jaar nieuwe. Er zijn een aantal soorten die redelijk betrouwbaar terugkomen, zoals ’Queen of the Night’, ’Springgreen’, ’Flaming Springgreen, ’Ivory Floradale’, ’Purissima’ en ’Flaming Purissima’ en de botanische tulpen, die laat ze wel in de tuin overwinteren.

Lange, brede slierten tulpen tussen de vaste planten in de tuin, zogenoemde ’drifts’, zorgen als het ware voor beweging in de tuin. Van Boxtel mengt de tulpen met kleuren die goed bij elkaar passen vooraf, hierdoor ontstaat een natuurlijk effect.

32

TuinenLandschap

TuinVanCarienvanBoxtel.indd 32

Zicht vanaf het achterste terras in de richting van het woonhuis van Van Boxtel. Rechts een kweepeer in bloei in het boomgaardje. De enorme ijzeren boog overgroeid met witte ramblerrozen en clematissen vormt het middelpunt van de tuin.

Tulipa ’La Belle Epoque’ groeit graag op een beschutte plek en heeft zeer grote dubbele bloemen (als pioenrozen) die in mei bloeien. Ze bloeien langdurig en hebben een unieke kleur: roze-abrikoos wat naar de buitenste randen van de bloemblaadjes steeds bleker wordt.

Tulipa ’Flaming Springgreen’ is één van de weinige tulpen die je in de grond kunt laten zitten en het jaar daarna goed terugkomt. De bloemen die met hun warme rode strepen vergelijkbaar zijn met de ouderwetse types van Rembrandt verschijnen laat in het seizoen en zijn vrij lang op de steel.

| 9 | 2015

16-04-15 13:41

Uitgelicht

Verwilderingsbollen in het gazon laatste bolgewassen gebeurt traditiegetrouw met een zeis. Het gras en het bollenloof zijn dan zo lang, dat die niet met een gewone grasmaaier kunnen worden gemaaid. Na een paar weken en een stevige bemestingsbeurt is het gazon weer in een ’gewone’ groene grasmat veranderd, dat intensief wordt gemaaid. Perfecte timing, omdat juist op dat moment de vaste planten/heesterborders (met zomerbollen), die de bollenweides omringen tot ontwikkeling komen en dan weer beter tot hun recht komen. Ook op een klein postzegeltje gras kun je een dergelijk bollenweitje creëren. „Veel mensen zijn gewend aan een mooi strak gazonnetje, ik denk dat het ook anders kan, interessanter en spannender.’’ Zo voegt de ontwerper als het ware een extra dimensie toe aan de toepassing van het gazon.

>

De twee gazons veranderen ieder voorjaar in twee weelderige bloemenweides, die vanaf februari tot en met half mei voor een feest van kleur zorgen.

Allerlei verwilderingsbollen staan hier gebroederlijk naast inheemse planten als madeliefje, ereprijs en paardenbloem. Wat in de zomer een groen gazon is, staat dan vol met tienduizenden narcissen, Fritillaria, Scilla, Chionodoxa, witte en blauwe druifjes, sneeuwklokjes, botanische krokussen en tulpjes, anemonen, verschillende witte narcissen, Bellevalia, Camassia en Ornithogalum. Dit is een verzameling die in tien jaar is opgebouwd. Van Boxtel laat deze bollen en knollen gewoon in de grond zitten en verwilderen. Na de bloei wacht ze met maaien, zodat het loof goed kan afsterven. De eerste maaibeurt na de bloei van de

N Lees op www.tuinenlandschap.nl een blog van Carien van Boxtel over haar Schellevis-tuin voor de Chelsea Flower Show.

TuinenLandschap

TuinVanCarienvanBoxtel.indd 33

| 9 | 2015

33 16-04-15 13:41

Ontwerp en Inrichting

Piet Oudolf:

’Alles hangt af van wat de behee Na het lezen van ’Oudolf Hummelo’ rest niets anders dan een diepe buiging voor wat Piet Oudolf (70) heeft weten te bereiken. Het boek beschrijft Oudolfs weg van kweker en tuinontwerper naar landschapsarchitect met wereldfaam. Vriend Noël Kingsbury hanteert de penvoering van het boek, maar het is ontegenzeggelijk ook Oudolfs werk.

Een boek dat wel een kijkje in zijn privéleven geeft, maar onder zijn regie. Geen biografie dus, maar wat dan wel? In gesprek met Oudolf.

Tekst Ellen van der Peet | Beeld Tuin en Landschap, Clauzing Photography en uit besproken boek

O

udolf steekt van wal voordat er een vraag is gesteld. „Het was intens. Ik ben de enige die nog leeft en de waarheid kent.’’ Oudolf verwijst naar de jaren tachtig waarin hij vele, intense en lange gesprekken voerde met Rob Leopold (Cruydt-Hoeck en filosoof, overleden in 2005) en Henk Gerritsen (Prionatuinen, overleden in 2008). De jaren waarin de

basis van zijn huidige werk werd gelegd.

Gerritsen was faliekant tegen de dogmatische Engelse tuinstijl. Oudolf: „We wilden het anders doen, ik was op zoek naar een meer natuurlijke stijl van tuinieren.

Maar hoe creëer je een dergelijke leefgemeenschap van planten? Ik las boeken maar werd daar niets wijzer van.’’

Met echtgenote Anja en de kinderen rijdt hij regelmatig op zondag naar Gerritsen voor deze gesprekken. Gerritsen op zijn beurt was geïnteresseerd in wat er op de kwekerij van Oudolf gebeurde en de planten die daar gekweekt werden. „Tuinieren is controle… Op het moment dat je vrijheid toelaat, gebeuren er dingen en kom je op een ander niveau, een extra laag. Henk werkte precies andersom. Hij paste geen vrijheid toe, maar ging interactie met de natuur aan.

Hij kon dingen laten gaan, ik kwam uit de gecultiveerde wereld. Henk gebruikte

Het door Oudolf ontworpen Leuvehoofd in Rotterdam. „Gemeente Rotterdam heeft twee medewerkers vrijgemaakt voor het onderhoud. Dat doen ze goed’’, aldus Oudolf.

34

TuinenLandschap | 9 | 2015

Hummelo_2.indd 34

16-04-15 13:40

eheerders aankunnen’ ook wilde planten. Hij probeerde er evenwicht in te brengen en verloor wel eens de controle. Na zoveel jaar heb ik ook dingen moeten laten gaan en loslaten, dat leverde nieuwe inzichten op en de kennis die nodig was om natuurlijk ogende plantengemeenschappen te kunnen ontwerpen.’’

De weg van Oudolf Dit is dan ook waar het boek Hummelo om draait. Het legt uit welke weg Oudolf bewandelt heeft, met wie er contacten waren, wie zijn werk beïnvloed heeft en hoe de opdrachten tot stand kwamen.

Het is Oudolfs en Kingsbury’s versie van de gebeurtenissen. Al lezend vraag je je soms af, waarom Kingsbury niet vaker Oudolf rechtstreeks aan het woord laat.

Regelmatig interpreteert hij wat Oudolf zou hebben gedacht. De momenten dat

Oudolf in zijn hoofd laat kijken, zijn schaars. Het is geruststellend te lezen dat ook hij wakker kan liggen van een ontwerp en of iets wel goed komt. Te vaak lezen we een soort van opstapeling van succesmomenten door Kingsbury’s ogen, alles lijkt goed uit te pakken en wederom een succes te zijn, dat is jammer.

Zeker omdat Oudolf tijdens ons gesprek de opmerking maakt alleen maar lastige mensen tegen te komen en dat hij liever de ideale opdrachtgever heeft dan de ideale opdracht. Hoe zijn de keuzes van interviewkandidaten gemaakt en wat zeg je tegen een van de beste vrienden van Oudolf?

Toch is de keuze voor Noël Kingsbury een logische voor Oudolf. Hij heeft voldoende inside kennis, heeft Leopold en Gerritsen gekend en heeft ook in de Engelse tuinwereld de benodigde contacten, zo legt Oudolf uit. „Hij is de enige die weet hoe het in elkaar zit, wie had het anders moeten schrijven? Ik ben vrij complex in mijn hoofd en mijn werk moet voor zich spreken.’’

Terug naar zijn werk dus. Het boek eindigt waar het begint: de vraag hoe een natuurlijk ogende plantengemeenschap aan te leggen is. Op de vrijgekomen plek in Hummelo na het sluiten van de kwekerij is een vasteplantenweide gekomen.

Oudolf experimenteert met zaadmengsels van inheemse planten. Geen ’meadow’ volgens hem, maar gewoon een tuin. Is een dergelijke beplanting geschikt voor de openbare ruimte? Oudolf antwoordt beslist: „De Highline is daar het ultieme voorbeeld van. Dat is mijn grootste experiment. Laatst nog kreeg ik de vraag: ’Hoe gaan jullie dat beheren?’

Door te monitoren, alles wat ik ontwerp is nog steeds een tuin, het is niet wild, het lijkt zo, je moet het nog steeds controleren. We zitten wel op de grens van de mogelijkheden, de beheersbaarheid.

Alles verandert, dat is een gegeven.”

Belangrijke personen In het boek krijgen voor Oudolfs ontwikkeling belangrijke personen als Gerritsen, Mien Ruys en Leopold maar ook Ernst

Oudolf Hummelo Oudolf Hummelo is tegelijkertijd verschenen in het Nederlands en Engels (€39,50 Fontaine Uitgevers). Het beschrijft een stuk hedendaagse Nederlandse tuingeschiedenis en biedt een overzicht van Oudolfs belangrijkste werken in de openbare ruimte en de totstandkoming ervan, voorzien van mooie foto’s.

Verwacht niet te veel persoonlijke details, het is nadrukkelijk géén biografie of portret.

Auteur Noel Kingsbury staat daarvoor ook te dicht bij Oudolf als vriend en bewonderaar en is onderdeel van de gezamenlijke geschiedenis. Oudolf Hummelo is niet hét Dutch Wave boek, maar geeft wel voor het eerst inzicht in deze bijzondere periode van de Nederlandse tuingeschiedenis en de verwevenheid met pioniers in Duitsland, Zweden en zelfs al in de VS.

Pagels en Karl Foerster een minibiografie van twee pagina’s. Over Ton Ter Linden, altijd in één adem genoemd als pionier in de Dutch Wave doet alleen Fleur Zonneveld uitspraken in het boek. Was hij niet belangrijk? „Jawel’’, zegt Oudolf. „We bezochten zijn tuinen, maar van samenwerking was geen sprake. Ton ging altijd zijn eigen gang. Hij werkte al vanaf het begin als kunstenaar. Kende lang niet alle plantennamen maar was bezig met het geheel. We deden het allemaal op onze eigen manier en dat was juist zo interessant.”

Hoe blijvend is zijn werk? Wat is er over veertig jaar? Oudolf: „Wellicht is het dan niet meer wat het nu is, het heeft wel de intentie, er ziet een idee achter.

Wat ik doe, kan wel voorbijgaan, maar dat is dan wel een gebrek aan kennis.’’

Later in het gesprek keert dit thema terug. Er is geen ideale opdracht, maar een ideale opdrachtgever. Eén die beseft dat alles pas begint na de aanleg en oplevering en dus geld overheeft voor onderhoud door vakmensen. Alles hangt af van

TuinenLandschap | 9 | 2015

Hummelo_2.indd 35

>

35 16-04-15 13:41

Noel Kingsbury (tweede van links) en Piet Oudolf (midden) tijdens de presentatie van het boek ’Oudolf Hummelo’.

wat beheerders aan kunnen, de kennis die zij hebben. Oudolf probeert de regie te houden, blijft zijn projecten bezoeken en praat met de beheerders ter plekke.

Projecten waar dat niet zo gaat, laat hij los. Het Van Abbe museum in Eindhoven bijvoorbeeld. Na de aanleg was er geen contact meer vanuit de gemeente en daarom is het niet in het overzicht van te bezoeken werk achter in het boek opgenomen. „Het is te gedateerd en ik heb er geen regie meer over. De gemeente Rotterdam daarentegen heeft twee medewerkers vrijgemaakt voor onderhoud aan Leuvehoofd, dat doen ze goed.’’ Oudolf reist regelmatig naar New York, neemt daar graag nieuwe projecten aan, zodat hij ook oude projecten kan bezoeken en monitoren tegelijkertijd. Feit is wel dat het werken in de openbare ruimte ook beperkend werkt in de keuze van de planten. Die moeten langlevend en sterk

zijn. „Ik houd ook van kortlevende planten, maar die kan ik dan niet toepassen.’’

Is alles al gedaan? „Dat vroegen ze tien jaar geleden ook en toen moest de Highline nog op mijn pad komen. Ik heb net die tuin in Somerset (aanleg tuin bij gallery Hauser & Wirth) ontworpen en ben door de Biënnale in Venetië in de kunstwereld terechtgekomen. De kunst is de hoogste vorm van wat je kunt doen, als je daar gewaardeerd wordt voor wat je doet… Er wordt gekeken naar wat je maakt en niet hoe je dat doet.” Oudolf voelt zich door dergelijke opdrachten erkend in de kunstwereld. „Wat wij proberen te bereiken in de openbare ruimte is iets wat mensen aanraakt, wat met ze doet. Dat is mijn belangrijkste drijfveer.

Het gaat erom dat de ander er wat aan heeft. De openbare ruimte is mijn speelveld geworden om mensen in aanraking te brengen met iets dat meer is dan tuinieren. Er is geen moment dat ik denk aan stoppen, ik denk dat ik me dan heel leeg zal voelen. Het is een vak, omdat je alles moet weten, maar het is ook een vorm van expressie, een vorm van communicatie, waarbij mijn tegenspelers onbekenden zijn.’’

Bedevaartsoord

Voor Oudolf belangrijke personen krijgen een korte biografie in het boek, hier met Rob Leopold.

36

De vraag of zijn werk kunst is, of kan zijn, wordt niet behandeld in het boek.

De mening van kunstkenners is niet gevraagd. Kingsbury trekt in Hummelo dan ook te snel de conclusie dat dit wel zo is. Een interessante vraag waar

hopelijk het antwoord op komt. Kan tuinieren als een kunstvorm gezien worden of is het hooguit toegepaste kunst?

Hoe gaat het verder met Hummelo, een bedevaartsoord zoals Kingsbury schrijft?

Oudolf lacht. „Het ziet er anders nog goed uit.’’ De toekomst van de tuinen in Hummelo vindt Oudolf niet zo belangrijk: „Misschien wordt het minder in Hummelo, het werk wat ik buiten doe is veel belangrijker. Sommige klanten zijn nog nooit in Hummelo geweest. Wat wij doen is tijdelijk, alles zal uiteindelijk verloren gaan, 25 jaar is de doorloopcyclus…

Alleen bomen worden steeds mooier naarmate ze ouder worden.”

Hummelo maakt duidelijk dat het niet om heel hard werken en talent alleen gaat. Ook om de gunfactor en een portie geluk. De opdracht die zijn doorbraak wordt, droompark Enköping in Zweden, komt min of meer toevallig tot stand.

Kingsbury schrijft in Hummelo dat door Oudolf het beroep van landschapsarchitectuur erkenning krijgt. Is dat zo? Is dit niet een geval van ’één zwaluw maakt nog geen zomer’, gezien de woorden van Thomas Rainer op het Dublinse GLDA congres begin februari 2015: ’een gemarginaliseerd beroep, ondergeschoven aan de architect van het gebouw’. „Hij heeft gelijk’’, beaamt Oudolf, „ik heb geluk gehad.’’ Ziet Oudolf talenten in de jongere generatie Nederlandse tuinontwerpers? „Moeilijk te zeggen, wel heel hardwerkende mensen, maar je dacht toch niet dat Mien Ruys destijds over ons dacht als talenten?’’ <

TuinenLandschap | 9 | 2015

Hummelo_2.indd 36

16-04-15 13:41

591334_.indd 37

16-4-2015 12:37:24

591335_.indd 38

16-4-2015 12:37:43

Vos Capelle, natuurlijk goed

591336_.indd 39

16-4-2015 12:38:02

Aanleg en Onderhoud

Praktijkervaringen met bomengranulaat

Een oer-Hollands compromis pr Bomengranulaat moet de groeiomstandigheden van bomen op plaatsen met verkeersbelasting verbeteren. Gemeente Utrecht overweegt dit medium voor het eerst toe te passen. Beheerder Jeroen van Gaalen informeerde daarom naar ervaringen in andere gemeenten.

Tekst Ton Stolk | Beeld Gerrit-Jan van Prooijen

W

at zijn de ervaringen met bomengranulaat binnen gemeenten?

Met deze vraag klopte Jeroen van Gaalen, beheerder cultuurtechniek gemeente Utrecht, aan bij de leden van de Intergemeentelijke Studiegroep Boomverzorging (ISB). Dit leverde hem een tiental korte tot uitgebreide reacties op.

Een groot aantal leveranciers biedt tegenwoordig bomengranulaat aan.

Want het product is zeker geen nieuwkomer meer voor de groenwereld en de civieltechniek. De oudste bomen in granulaat staan in Huizen en dateren van eind jaren zeventig. Ook toen werd de toepassing van lavabrokken bij bomen met argusogen bekeken. En gezien de vraag van Van Gaalen bestaat die scepsis nog altijd.

Wat is bomengranulaat?

Bomengranulaat, een mix van grond of een plantsubstraat en steen, is een oer-Hollands compromisproduct. De wegbeheerder wil stabiele straten, de groenbeheerder wil gezond groeiende bomen. Ondanks verkeersbelasting wil men ook bomen kunnen planten. Bomengranulaat kan dan als oplossing worden aangedragen.

Het op elkaar rustende granulaat vangt de druk op; het grondsubstraat in de tussenruimten is er voor de wortelgroei.

Dit niet voor de eerste vijf of tien jaar, maar voor een periode van minstens dertig jaar, liefst nog langer.

40

Granulaat is een verzamelbegrip voor gebroken steenmateriaal. Allerhande steensoorten worden benut, zoals: lavabrokken, grauwacke, vermalen puin en porfier of graniet. Op vermalen bouwpuin na komt al dit steen uit het buitenland. Negatief hieraan zijn de lange transportafstanden en de vernietiging van landschappen.

Lava is een poreus materiaal in ruwe brokken, maar is geen breuksteen. Hoewel poreus draagt lava in bomengranulaat weinig bij aan de vochtvoorziening.

Grauwacke is een sedimentair, hard gesteente ontstaan door omvorming van zandsteen. Sommige leveranciers gebruiken in bomengranulaat porfier en graniet voor locaties met zeer zware verkeersbelasting, omdat de drukvastheid groter is dan van grauwacke. Gebroken puin bevat veel kalk en werkt daarmee pHverhogend op het toegevoegde substraat, wat de ontwikkeling van veel boomsoorten negatief be誰nvloedt.

Alleen gezeefd materiaal Toegepast wordt gezeefd steenslag, dus van uniforme afmeting of fractie. Gebeurt dat niet dan is er ook fijner steenmateriaal aanwezig en is doorworteling niet meer goed mogelijk.

Als zeefmaat hanteren veel leveranciers van boomgranulaat de maat 16-32 mm. Kleiner of groter komt ook voor. In Huizen zijn indertijd zeer grove lavabrokken verwerkt. Voor een wortelgroei is de

maat van de ruimten tussen het steengranulaat van belang. Bij de blootgelegde wortelpruik van de els in Purmerend (zie kader), met hoofdzakelijk matig fijne tot fijne wortels, waren die tussenruimten vermoedelijk te klein om een natuurlijker wortelstelsel met dikkere wortels te vormen. Dat zou pleiten voor een grotere zeefmaat van het granulaat.

Een gebruikelijke verhouding voor bomengranulaat is twee delen steen en een deel grond, zo stelt Evert Ros van New York Boomadvies. In Amerika wordt volgens hem tot 80% granulaat toegepast.

Maar let wel: waar stenen zitten, kunnen geen wortels groeien. Een plantplaats met bomengranulaat vereist daarom globaal drie keer zoveel kubieke meters als wanneer bomenzand wordt toegepast.

Alleen dan levert een plantplaats aan zijn boom over langere tijd voldoende mineralen en water.

Kanttekeningen Bij bomengranulaat worden vanuit de groenwereld diverse kanttekeningen geplaatst. Uit rapportages van Evert Ros (New York Boomadvies), Els Couenberg (Natura Ingenium) en Gerrit-Jan van Prooijen (Prohold), die veel bomenonderzoek doen bij gemeenten, volgt hier een samenvatting. Hun bevindingen sluiten op elkaar aan en overlappen elkaar.

De grootste tekortkoming bij wat nu als bomengranulaat op de markt is, is dat eenduidige normen voor de samenstelling ontbreken, ondanks de nationale beoordelingsrichtlijn: BRL 9341 Steenachtige substraten (boomgranulaat/ daktuinsubstraat). Het gemis aan normen geldt zowel voor de grootte en vorm van de stenen als de porositeit en sterkte van de stenen. Verder varieert de bijgemengde grond van humusarme, kleiige grond, humusrijke substraten tot bomenzand en hanteren de leveranciers hun eigen recept en mengverhouding van steen en grond.

TuinenLandschap | 9 | 2015

Bomengranulaat.indd 40

16-04-15 13:41

Een blootgelegd voorbeeld

is product

Enkele jaren terug was de ISB in Purmerend aanwezig bij het opengraven van een vijf jaar eerder in bomengranulaat aangeplante els: Alnus glutinosa â&#x20AC;&#x2122;Laciniataâ&#x20AC;&#x2122;. Het bleek dat de boom in het zand op het geweven antiworteldoek op het granulaat een uitgebreide beworteling had ontwikkeld.

Het straatzand was vrijwel tot de stam aangebracht. Het granulaat zat tot 90 cmdiepte, het grondwater begon op 70 cm.

Het granulaat was dus te diep ingevuld, wat na vijf jaar niet voor zuurstofproble-

men heeft gezorgd. Het geheel was tot in het grondwater doorworteld. Het merendeel van de wortels was van de categorie fijn (dunner dan 5 mm) tot matig fijn (5 tot 10 mm), enkele waren grover (2 tot 3 cm doorsnede). Alle wortels in het granulaat groeiden kronkelig, dit in tegenstelling tot de krachtig groeiende wortels boven het antiworteldoek. Bij het lostrekken van de kluit scheurden de wortels in het granulaat af.

Bron: verslag Els Couenberg, Natura Ingenium

Het planten van bomen in granulaat is moeilijk uitvoerbaar. Dit geldt in nog sterkere mate voor herplant en verplanten of verschuiven van bomen in granulaat.

Voor de aanleg zijn veel grotere plantgaten nodig dan voor bomenzand. Daarbij is zwaar en duur transport noodzakelijk. Een groeiplaats met bomengranulaat vormt eenmaal aangelegd een obstakel in de ondergrondse ruimte.

Onderzoek Onderzoek naar voedingstoestand en zuurstof is na aanleg bijna niet mogelijk.

Doordat tijdens de aanleg de grond tussen het granulaat weinig wordt verdicht, zakt water snel weg en kan door gemis aan voldoende capillaire werking ook niet meer terugkomen.

Met name op hangwaterprofielen zorgt dit voor versneld uitdrogen van de plantgaten. Watergeven na aanleg verdient dus extra aandacht bij bomen in bomengranulaat.

Oververdichting van granulaat is niet mogelijk. Wel is enige nazetting mogelijk, gezien de spoorvorming die soms optreedt. Het granulaat voorkomt ook niet dat wortels oppervlakkig groeien.

Jitze Kopinga van Alterra, onderdeel van Wageningen UR, ziet als onderzoeker dat er naar het effect van granulaat op bomen en straatwerk nog nergens onafhankelijk onderzoek is gedaan.

Van Prooijen wijst er op dat er voldoende alternatieven zijn voor de aanleg van groeiplaatsen voor bomen zonder de nadelen van granulaat. Maar desondanks stelt hij, kan bomengranulaat in specifieke situaties bruikbaar zijn om een groeiplaats voor bomen te realiseren.

Wel moet dan het te gebruiken volume minstens 2,5 keer zo veel zijn als bij een groeiplaats met een volledig doorwortelbaar medium. <

De wortelpruik in het granulaat bestaat vooral uit fijne kronkelige wortels. De rechte wortels groeiden boven op het antiworteldoek.

TuinenLandschap | 9 | 2015

Bomengranulaat.indd 41

41 16-04-15 13:42

Aanleg en Onderhoud

Muurplanten beheren FLORON heeft 2015 uitgeroepen tot het ’Jaar van de Muurplanten’. Veel muurplanten zijn sinds 1988 beschermd, maar niet elke gemeente draagt evenveel zorg voor deze spontane natuur op muren. Amsterdam en Utrecht hebben voorbeeldfuncties. Wat is hun geheime wapen?

Tekst Kirsten Dorrestijn Beeld Kirsten Dorrestijn en Ton Denters

Foto onder: Langs de muur van de Nieuwe Kade in Utrecht bekijkt de stadsecoloog Gitty Korsuize een muurleeuwenbek.

Foto rechts: Een oud muurpakketje met steenbreekvaren is geïntegreerd in een nieuwe muur in Amsterdam.

42

G

ele helmbloem, muurbloem, klein glaskruid, tongvaren, steenbreekvaren en zwartsteel, het zijn enkele voorbeelden van beschermde muurplanten. In veel gemeentes gaan ze verloren bij de renovatie van kademuren. Soms door het ontbreken van kennis. „Als er al vrijwilligers zijn die de planten inventariseren, wordt er meestal niets met de gegevens gedaan’’, zegt stadsflora-specialist Ton Denters. „In sommige steden met grachtenmuren, wordt al dan niet bewust systematisch de wet overtreden.’’

Gedragscodes Utrecht en Amsterdam houden bij herstel en onderhoud van kademuren veel rekening met de planten. In beide steden gelden gedragscodes voor de omgang met beschermde muurplanten.

Bij werkzaamheden worden mitigerende maatregelen toegepast om de muurvegetatie zoveel mogelijk te sparen.

Hierdoor is een ontheffingstraject niet

nodig, wat veel vertraging scheelt bij projecten.

In Amsterdam zijn de muurplanten extreem goed geïnventariseerd. Sinds 1989 houdt een groep vrijwilligers tot in detail bij welke soorten op welke plekken groeien. De gegevens zijn gedigitaliseerd in een interactieve kaart, zodat de gemeente er ook gebruik van kan maken.

De gemeentemedewerkers zijn bovendien goed geïnstrueerd over de gang van zaken, volgens Denters. „Alle projectmedewerkers weten dat ze bij renovatiewerkzaamheden de muur moeten laten controleren op muurplanten voordat zij aan de slag kunnen. Tien jaar geleden ging het nog wel eens mis. Als de vrijwilligers erachter kwamen dat de gemeente zich niet aan de gedragscode had gehouden, werd de Algemene Inspectiedienst ingelicht en kreeg het project soms een proces-verbaal. Sindsdien gaat het beter.’’

Door de goed gereguleerde samenwerking tussen vrijwilligers en gemeente is

TuinenLandschap | 9 | 2015

Muurvarenbeheer.indd 42

16-04-15 13:42

Amsterdam:

’Elk jaar een muurplantenoverleg’ het aantal muurplanten in Amsterdam aanzienlijk toegenomen.

In Amsterdam en Utrecht is de ’wolkenmethode’ gangbaar: bij renovatie van een muur wordt om de beschermde planten heen gewerkt, er blijven ’wolkjes’ planten over. Alleen die delen van een muur worden gerenoveerd waar dat noodzakelijk is. Daarbij wordt zachte, kalkrijke mortel gebruikt, zodat de muurplanten sneller kans hebben terug te keren op de gerenoveerde gedeelten.

Het speciale recept voor muurplantvriendelijke mortel bestaat uit onder andere schelpkalk, humeus zand en tras (gemalen tuf). Daardoor zijn de voegen sneller geschikt voor muurplanten. De mossen en korstmossen die ontstaan, vormen een mooi substraat voor muurplanten.

Een laatste redmiddel als een muur helemaal afgebroken wordt, is om de planten te verplaatsen. Een pakketje stenen uit de oude muur wordt ingemetseld in een nieuwe muur. De slagingskans is niet gegarandeerd, maar volgens Denters heeft tot driekwart van de pogingen een positief resultaat. „De planten krijgen een forse tik, maar kunnen zich vaak op den duur toch weer uitbreiden.’’

Samen met zo’n vijftien vrijwilligers inventariseert stadsplantenkenner Ton Denters om het jaar de 100 km aan kademuur die Amsterdam rijk is. Dit doet hij al sinds 1989. De gegevens zijn ingevoerd in een digitale kaart, die publiekelijk toegankelijk is. Van zowel beschermde als niet-beschermde soorten is de exacte locatie ingetekend.

Enkele jaren geleden is Denters gaan werken bij het Ingenieursbureau van de Gemeente.

Daar komt zijn kennis goed van pas. Hij begeleidt projecten waar het behoud van de muurflora aan de orde is. ,,Er is geen stad waar de samenwerking tussen vrijwilligers en de gemeente zo goed is’’, vertelt Denters trots. ,,De projectleiders kloppen bij ons aan om natuurscans te laten maken. Wij kijken per geval welke maatregelen er genomen kunnen worden. Vaak hoeft bijvoorbeeld niet de

hele muur te worden vernieuwd, maar kan er om de planten heen worden gevoegd. We vragen de aannemer gebruik te maken van muurplantvriendelijke mortel. Het overbrengen van planten naar een andere locatie is ook wel eens gebeurd, maar ons uitgangspunt is altijd om de planten zo veel mogelijk te laten staan.’’

Elk jaar houdt de gemeente een ’muurplantenoverleg’ waarin behalve relevante gemeentemedewerkers en mensen die het onderhoud aan muren verrichten ook vrijwilligers van de Werk- en adviesgroep muurplanten vertegenwoordigd zijn. „We bespreken wat goed gaat, wat beter kan en hoe je het best om de planten heen kunt voegen. Dit jaar zullen we ook polsen of er bij de projecten behoefte is aan een receptenboek met praktische maatregelen om de planten te behouden.’’

Niet af hankelijk van één persoon Een recent geslaagd voorbeeld van het behoud van muurplanten in Amsterdam zijn de tongvarens in de putten bij de Sloterplas. De gemeente stond op het punt om de putten te vervangen toen de stadsecoloog van Amsterdam-Nieuwwest de tongvarens ontdekte. Besloten is om de putten niet te vervangen, maar ze op te hogen met muurplantvriendelijke mortel. Ook komen er nieuwe, moderne roosters op de putten waarmee ze worden omgetoverd tot ’fraaie kijkgaten met verrassende natuur’.

Volgens Denters is het belangrijk dat het niet maar één persoon is die zich inzet voor de muurplanten in een stad. „De bescherming is nu te veel afhankelijk van enkelingen, die weinig medewerking krijgen. Dat is wonderlijk, omdat zij juist een bijdrage leveren aan de bescherming waarvoor de gemeente moet staan. De gemeente dient zelf de verantwoordelijkheid te dragen en kan gebruikmaken van hun expertise.’’ <

Utrecht:

’Kalkrijke mortel werkt het beste’ Om de uitvoerders handvatten te geven voor het naleven van de Utrechtse gedragscode heeft stadsecoloog Gitty Korsuize een Veldgids voor beschermde dieren en planten samengesteld. Ook de beschermde muurplanten worden hierin behandeld. „Als uitvoerders twijfelen of op een bepaalde muur beschermde soorten staan, kom ik zelf kijken.’’

Bij de renovaties in de jaren negentig in Utrecht zijn verschillende manieren van restaureren met behoud van muurplanten uitgeprobeerd. De ’wolkenmethode’ kwam als beste uit de bus en deze wordt nog steeds het meest toegepast. Een enkele keer worden planten overgebracht naar een andere locatie.

In de muur langs de Nieuwe Kade, een gracht die tien jaar geleden opnieuw is uitgegraven, zijn uitsparingen opengelaten voor muurplanten. Met dit experiment hoopte de

stadsecoloog de groei van muurplanten te stimuleren, met als achterliggende gedachte dat de muur dan minder vatbaar zou zijn voor graffiti. In de uitsparingen zijn onder andere muurleeuwenbek, tongvaren en steenbreekvaren geplaatst. „Dat was een heel gepiel.

Al waren de plantjes op een smal formaat gekweekt, ze vielen er steeds weer uit. Later hebben we de gaten wat groter geboord. De steenbreekvaren deed het de eerste jaren niet goed. Nu de muur wat meer gaat verweren, zie ik wel spontane planten opkomen, zoals muurleeuwenbek ,muurvaren en jawel, één enkele steenbreekvaren.’’

In de nieuwe kademuren van de Catherijnesingel die op dit moment wordt uitgegraven, worden geen uitsparingen opengelaten. Hier wordt wel kalkrijke mortel gebruikt. „Dat werkt denk ik toch het best.’’

TuinenLandschap | 9 | 2015

Muurvarenbeheer.indd 43

43 16-04-15 13:42

591337_.indd 44

16-4-2015 16:54:01

Werk in uitvoering

Wat Wie

Tekst Miranda Vrolijk Beeld Anita Pantus

Zelf een bijzondere aanlegof onderhoudsklus voor deze rubriek? Mail naar

pbennink@hortipoint.nl

Schilderij aanplanten in Appeltern Marcel Bellert en Irene de Jong Hovenier Marcel Bellert en ontwerper Irene de Jong plantten op 11 april hun schilderij in de Tuinen van Appeltern. Hun border van 2,5 bij 3 m is geïnspireerd op het schilderij ’De Aardappeleters’ van Vincent van Gogh. Een donker schilderij met voornamelijk bruintinten. De basis wordt gevormd door donkerbladige bladplanten als Heuchera ’Black Out’ en H. ’Silver Scrolls’. In de vijf bekistingen - de aardappeleters van het schilderij - komen aardappelplanten en dahlia’s en tulpen die wit en zalmkleurig bloeien, „de mutsen van de eters’’. Het bruine gras is Carex buchananii

en verbeeldt de tafel van het schilderij. „We hebben meer planten dan gewoonlijk ingeplant zodat de border snel dichtgroeit en omdat het schilderij maar twee jaar blijft liggen, maar ook weer niet te vol, zodat de planten wel iets kunnen groeien’’, legt De Jong uit.

De tuinendienst van Appeltern had de grond plantklaar gemaakt, De Jong en Bellert hebben een bemesting - Terra Fertiel van EcoStyle - daaraan toegevoegd om de beworteling van de planten te stimuleren. In totaal zijn op Appeltern twintig ’schilderijen’ aangeplant. <

TuinenLandschap | 9 | 2015

WerkInUitvoering - 9.indd 45

45 16-04-15 13:42

Machines en Gereedschap

Aqualutions: nieuwe speler op o De Weedsolution machines uit de nieuwe Aqualutions-lijn zijn niet alleen milieuvriendelijk omdat er geen chemicaliĂŤn aan de pas komen, maar ook omdat het hete water op een milieuvriendelijke manier wordt gemaakt en gedistribueerd, terwijl de gebruikskosten daarbij een stuk lager liggen dan bij de andere machines op de markt.

Tekst Marein Kolkmeijer Beeld Meclean

50

TuinenLandschap

Weedsolution.indd 50

D

e Weedsolution heetwater-onkruidbestrijdingsmodule is ontwikkeld door Meclean, een bedrijf dat reinigingsmachines produceert. Dit bedrijf heeft veel ervaring met hogedruk heetwatertechnieken en heeft van daaruit onkruidbestrijdingsmachines ontwikkeld onder de merknaam Aqualutions.

Meclean heeft gekeken naar een aantal nadelen van heetwater-onkruidbestrijding zoals de prijs, de uitstoot en de afhankelijkheid van de juiste watertemperatuur. Onkruidbestrijding met heet water is volgens Meclean in het algemeen erg afhankelijk van degene die de machine bedient. Deze mag niet te snel rijden en moet de watertemperatuur goed in de gaten houden.

De branders die het water verwamen in de Weedsolution werken op LPG in plaats van diesel, waardoor de roetuitstoot van broeikasgassen 7x lager ligt, er geen roetuitstoot is, en de kosten voor

wateropwarming 50% lager zijn.

De waterpomp wordt door een elektromotor op accuâ&#x20AC;&#x2122;s aangedreven. Dat levert ook weer een kostenbesparing op.

Daarnaast wilde Meclean voor een goede werking dat de bediening geen invloed zou hebben op de watertemperatuur.

Er is een Temperature Control System (TCS) aangebracht dat ervoor zorgt dat het water gegarandeerd op de juiste temperatuur om eiwitten te laten stollen (99,5 graden Celsius) uit de nozzles komt, ongeacht de buitentemperatuur of de temperatuur in het reservoir. Er hoeft niets te worden ingesteld of geregeld.

Wanneer de temperatuur te laag dreigt te worden, wordt de doorvoersnelheid van het water langs de branders automatisch verlaagd zodat het water de tijd krijgt op de juiste temperatuur te komen. Dat resulteert in een heetwateropbrengst van +/- 10 l/min (WS I) en +/- 20 l/min (WS II).

De werksnelheid is maximaal 4 km/u. <

| 9 | 2015

16-04-15 13:44

Modulair De Weedsolution wordt op een aanhanger of laadbak geplaatst. 3-puntsophanging of Euroaansluiting zijn optioneel. De WS I kan verdubbeld worden naar de WS II, III of meer. Bij de WS I is de werkbreedte 50 cm middels een vaste spuitbalk of een handspuitbalk, al dan niet op wielen.

De WS II heeft een werkbreedte van 1 m met een vaste spuitbalk.

Combisysteem Behalve onkruid bestrijden kan de Weedsolution ook reinigen met hogedruk. Aangezien de techniek daarvoor toch al min of meer aanwezig is op de machine heeft deze standaard een hogedruk reinigingsfunctie met 130 bar werkdruk. Hiermee kun je bijvoorbeeld een terras of houten vlonders schoon spuiten.

Tractiebatterijen De pomp werkt op 24 Volt. Je hebt minimaal 380 Ah aan accu’s nodig om een dag te kunnen werken. De stroomkosten voor het opladen zijn een fractie van de brandstofkosten met een benzine- of dieselmotor. De LPG tank heeft een inhoud van 170 l en wat betreft de watervoorraad kun je kiezen tussen een 500 of 1.000 l tank.

op onkruidmarkt WS I Verwarmingsbrander LPG Aandrijving pomp batterijen 24 V Werkdruk 2 bar Werkbreedte spuitbalk 50 cm Watertemperatuur 99,5 graden Celsius Watertank 500 of 10.000 l LPG tank 170 l Gewicht (leeg) 600 kg Werksnelheid 2 - 4 km/u Waterdebiet 10 l/min Geluidsniveau 60 dBA Prijs vanaf €20.000 (WS II vanaf €35.000 excl. btw)

V-straal Het water komt met een V-straal van 15 graden uit de spuitbalk waardoor je meer oppervlak bereikt.

Dit is mogelijk door de gegarandeerde watertemperatuur. Er wordt niet selectief gespoten omdat de sensoren geen kiemen zien en het resultaat minder zeker is. Zo zijn in plaats van vier behandelingen per jaar slechts zes behandelingen noodzakelijk.

WS Compact Aqualutions heeft ook een instapmodel voor hoveniers ontwikkeld. Dit apparaat heeft geen accu’s en geen waterreservoir maar een 230 V aansluiting en een wateraansluiting. Helaas is bij dit model geen LPG-brander mogelijk. Er zit een dieselbrander in.

Deze machine is dus duurder in gebruik dan de modulaire WS modellen.

▸ Aqualutions/Meclean, Terneuzen www.meclean.eu

TuinenLandschap

Weedsolution.indd 51

| 9 |2015

51 16-04-15 13:44

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Herdenkingsbank Met de herdenkingsbank Contour van GroundLevel straatmeubilair wordt zeventig jaar vrijheid herdacht. In de rugleuning is een tekst gegraveerd.

De bank is speciaal ontwikkeld voor dit jubileumjaar in vrijheid en is vervaardigd van FSC gecertificeerd hardhout.

De poten zijn verzinkt en poedergecoat. Eventueel zijn voor de Contour armleuningen beschikbaar. De bank meet 180 cm. Met de meegeleverde grondankers is het mogelijk hem in te graven en aan te gieten met beton. Optioneel zijn twee prefab betonfunderingen leverbaar.

SunSquare levert zon- en regenwering op maat. De geautomatiseerde zonnezeilen zijn geschikt voor een kleiner balkon, maar ook voor grotere terrassen.

De schermen bieden bescherming tegen invloeden van buitenaf. Ze kunnen vrijstaand geplaatst worden of aan een

gebouw worden gemonteerd.

Per opstelling is de afmeting van 10 tot 70 m². Het materiaal van het doek is van hoge kwaliteit en een windsensor beschermt het door ervoor te zorgen dat het oprolt bij een windsnelheid van 40 km/u.

De steunen zijn gemaakt van gepolijst roestvaststaal.

▸ GroundLevel straatmeubilair | (0313) 84 37 43 | www.groundlevel.nl

▸ MSK SunSquare | (0416) 36 29 44 | www.sunsquare.nl

Extra lang

Handzaam werkvlot

De extra lange eettafels Trento, Ardea en Bolano van SUNS zijn gemaakt van de combinatie aluminium met gerecycled teakhout. De tafels hebben een sobere en strakke vorm.

Het tafelblad van Bolano is 330 cm lang. Trento heeft open wangpoten en een lengte van 250 cm. Ardea is een uitschuif-

tafel, waarmee het blad van 220 cm verlengd kan worden tot 334 cm. Het voordeel van het gebruik van gerecycled hout is dat het hout uitgewerkt is. Verschillende modellen stoelen in de collectie van SUNS passen bij deze drie tafels. Voor Bolano en Trento is een bijpassende lage bank beschikbaar.

▸ SUNS | (073) 684 05 02 | www.hello-suns.nl

52

Bescherming op maat

EasyFloat introduceert een klein werkvlot van bijna 6 m².

Het vlot bestaat uit twee pontons van polyethyleen.

Een ponton meet 1,2 x 2,4 m.

Door twee pontons te koppelen ontstaat een werkvlak van 2,4 x 2,4 m of 1,2 x 4,8 m.

De pontons hebben elk een gewicht van 50 kg, samen hebben zij een drijfvermogen van

400-450 kg. EasyFloat is door het lichte gewicht eenvoudig mee te nemen in bestelauto of aanhangwagen en maakt werken vanaf het water mogelijk. De set wordt standaard geleverd met een koppelset en twee paalhouders. Extra paalhouders, palen en accessoires als een motorsteun of reling zijn optioneel verkrijgbaar.

▸ DutchFloat | 06 12 88 75 37 | www.easyfloat.nl

TuinenLandschap | 9 | 2015

Leveranciers_Boeken_A_nw8.indd 52

16-04-15 13:44

Wilde bloemen inspireren

Snoerloze bouwplaats

In de herziene uitgave van de catalogus van Cruydt Hoeck is het uitgebreide assortiment wilde bloemenzaden te vinden.

Het boekwerk laat ook een aantal inspirerende projecten en voorbeelden zien.

Volgens Cruydt Hoeck zijn er vier goede redenen om wilde bloemen toe te passen in de tuin. Ten eerste draagt het bij aan een goede leefomgeving voor bestuivende insecten en andere dieren. Daarnaast maken wilde bloemen openbaar groen of tuin mooier en beter, wilde bloemenweides zijn vaak gemakkelijk en voordeliger dan gangbaar groenbeheer en met wilde bloemen worden volgende generaties geïnspireerd met grote zorg om te gaan met de planeet.

Matabo streeft naar een snoerloze bouwplaats en heeft in dat oogpunt een aantal nieuwe oplossingen en machines gepresenteerd.

Meer dan twintig nieuwe machines zijn in het assortiment opgenomen.

Voor de tuin- en landschapsarchitectuur biedt Metabo

▸ Cruydt Hoeck | (0516) 44 11 44 | www.cruydthoeck.nl

▸ Metabo | (0346) 25 90 60 | www.metabo.nl

machines die handig zijn bij het leggen van betonplaten, of het installeren van trappen en muren. Hiervoor is een haakse slijper handig, maar ook een boor- en beitelhamer, schroefmachine, afkort- en verstekzagen, water- en pomptechnologie en een heggenschaar.

Boeken Harmonie in jouw tuin met Feng Shui geeft de lezer inzicht in de principes van Feng Shui. Aan de hand van dit inzicht kan een sfeervolle, harmonieuze, maar ook praktische tuin tot stand komen, waarin in elk seizoen iets te beleven is. De filosofie van Shui, ontstaan in China, bestudeert de energiestromen in de leefomgeving en het effect daarvan op de mens.

Hoewel bomen verkoelende schaduw brengen en schone lucht, zijn zij ook aanleiding voor een burenruzie. Het standaardwerk Bomen met je buren van de Bomenstichting haalt misverstanden uit de lucht en legt uit wat de rechten en plichten zijn van boomeigenaren en gemeenten. Met sprekende voorbeelden wordt de problematiek in beeld gebracht.

▸ Harmonie in jouw tuin | ISBN 978-94-91442-75-9 | €24,95

▸ Bomen met je buren | €17,50 | www.bomenstichting.nl

425 jaar geleden is Hortus botanicus Leiden gesticht. Ter gelegenheid van dit jubileum is een boekje uitgegeven. De auteur is hoofd collectiebeheer Gerda van Uffelen. Zij vertelt over de historie van de Hortus en besteedt aandacht aan de veranderingen in de tuin en de plantencollecties.

Het boekje is verkrijgbaar in vier talen. ▸ 425 jaar Hortus botanicus Leiden | www.hortusleiden.nl | €1,95 (gratis voor bezoekers)

Het Duitstalige boek Grosse Ideen für kleine Gärten laat zien hoe tien tuinbezitters met beperkte ruimte een prachtig toevluchtsoord gemaakt hebben. In groot formaat foto’s worden stenen paden, weelderige planten, afgelegen hoeken, een lelievijver of fontein gepresenteerd. Gedetaillerde tuinontwerpen laten zien hoe de tuinen gemaakt zijn. ▸ Grosse Ideen für kleine Gärten | ISBN 978-3-7667-2147-1 | €29,95

TuinenLandschap | 9 | 2015

Leveranciers_Boeken_A_nw8.indd 53

53 16-04-15 13:44

Agenda

Cursussen

Week van de openbare ruimte Themadagen, t/m 23 april, Putten

SketchUp Meerdaagse basiscursus, 1 mei, Utrecht

Veiligheid van speelgelegenheden Praktijkcursus, 21 mei, Utrecht

▸ www.weekvandeopenbareruimte.nl

▸ www.ontwerpacademie.nl

▸ www.keurmerk.nl

1boom Expositie, t/m 28 april, Rotterdam

Biodiversiteit in de praktijk Driedaagse training, 6 mei, Arnhem

Burgerparticipatie in de openbare ruimte Cursus, 21 mei, Delft.

▸ www.trompenburg.nl

▸ www.ipcgroen.nl

▸ www.crow.nl

Lente-explosie t/m 10 mei, Kasteeltuinen, Arcen

SketchUp Meerdaagse basiscursus, 6 mei, Capelle aan den IJssel

▸ www.kasteeltuinen.nl

▸ www.ontwerpacademie.nl

Tuinarchitectuur Start cyclus 32 weken, 21 mei, Utrecht of Capelle aan den IJssel.

Het garenkokerskwartier Expositie, t/m 14 juni, Haarlem

Studie voorlichtingsavond 11 mei, Capelle aan den IJssel

▸ www.architectuurhaarlem.nl

▸ www.ontwerpacademie.nl

Bloemenpaleis Het Loo ’de tuin aangelegd en omgespit’ Expositie, t/m 30 augustus, Apeldoorn

Kwekerijsafari 12 mei, vanuit Amsterdam

▸ www.ontwerpacademie.nl

Omgevingsrecht Vijfdaagse opleiding, start 21 mei, Utrecht ▸ www.sbo.nl

▸ www.cobra-adviseurs.nl

▸ www.paleishetloo.nl/bloemenpaleis

Belmonte op z’n best Tuinmarkt, 26 april, Wageningse Berg

Tuinfotografie Cursus, 12 mei, Utrecht

▸ www.ontwerpacademie.nl

▸ www.ontwerpacademie.nl

Tuinfotografie Meerdaags atelier, 23 mei, Utrecht

Bomen op begraafplaatsen Cursus, 12 mei, Cuijk

▸ www.ontwerpacademie.nl

▸ www.cursuscentrumcambium.nl

Inspecteur veiligheid van speelgelegenheden Opfriscursus, 25 mei, Zwolle

▸ www.belmontearboretum.nl

Limburg Bloembollenland Bloembollenfestijn, 26 april, 3 mei, Hout-Blerick ▸ www.decarishof.nl

Herkennen zomerkenmerken Cursus, 19, 21 mei, Hilversum, Cuijk

Freisinger gartentage Beurs, 8 t/m 10 mei, Freising, Duitsland

▸ www.cobra-adviseurs.nl

▸ www.freisingergartentage.de

Toepassen van vaste planten, innovatie in het openbaar groen Cursus, 19 mei, Nieuwerkerk a/d IJssel

Stone+tec Vakbeurs, 13 t/m 16 mei, Nuremberg, Duitsland

▸ www.cursuscentrumcambium.nl

▸ www.stone-tec.com

Jardins & Loisirs Tuinevenement, 14 mei, Chevetogne, België ▸ www.la.fete.de.jardinsetloisirs.be

Ruimtelijk tekenen Meerdaagse cursus, 21 mei, Capelle aan den IJssel

UAVgc Cursus, 20 mei, 2, 17, 30 juni, 9, 22 september, 7 oktober, 11 november, 10 december, diverse locaties ▸ www.crow.nl

▸ www.keurmerk.nl

Erfgoed Conferentie Atlas voor gemeenten, 27 mei, Dordrecht ▸ www.atlasvoorgemeenten.nl

Quick start SketchUp Tweedaagse cursus, 29 mei, Capelle aan den IJssel ▸ www.ontwerpacademie.nl

Seizoensborder Meerdaags atelier, 29 mei, Utrecht

▸ www.ontwerpacademie.nl

Natuursuper Leerlokaal, 29 mei Geldrop, 30 juni Deurne ▸ www.natuursuper.nu

Actuele insectenaantastingen in bomen Cursus, 1 juni, Arnhem ▸ www.cursuscentrumcambium.nl

Kwekerijsafari 2 juni, vanuit Flevopolders ▸ www.cobra-adviseurs.nl

Gemeentelijk speelruimtebeleid Cursus, 3 en 4 juni, Utrecht ▸ www.speelruimte.nl

Rode bosmieren in de dagelijkse beheerpraktijk Cursus, 3 juni Wageningen, 10 juni Elp ▸ www.boscursus.nl

Conceptueel ontwerpen Cursus, 11 juni, Capelle aan den IJssel ▸ www.ontwerpacademie.nl

Ontwerpen met beplanting Cursus, 11 juni, Capelle aan den IJssel ▸ www.ontwerpacademie.nl

Over de Prairietuin Cursus, 17, 24 juni, De Wilp ▸ www.siergras.nl

Tuinarchitectuur Proefles, 18 juni, Utrecht of Capelle aan den IJssel ▸ www.ontwerpacademie.nl

Beeldkwaliteit Praktijkmiddag, 24 juni, Ede ▸ www.levende-stad.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

54

Redactie Bakker hoofdredacteur (071 565 96 55 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@ hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Diseno vormgeving ▸ Wendy

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld T (0342) 49 48 44 F (0342) 41 31 41 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice.

Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2015 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

TuinenLandschap | 9 | 2015

Agenda_Cursus3kolom09.indd 54

16-04-15 13:44

Foto Jan Willem van Vliet

Groene Gast

Edwin Bakker Hoe lang keurt u al speeltoestellen? ,,Sinds 1999, er kwam toen binnen het Liftinstituut een vacature vrij voor het keuren van toestellen. Ik vind het een bere-interessante materie omdat speeltoestellen op het oog heel eenvoudig lijken, maar er komt heel veel bij kijken. Je bevindt je altijd in het spanningsveld tussen veiligheid en het gedrag van kinderen. Enerzijds moeten kinderen hun grenzen kunnen verleggen, maar anderzijds moet het toestel ook veilig zijn. Daarin ligt de uitdaging voor de keurmeester.’’

Edwin Bakker werkt bij het Liftinstituut, een door het ministerie van VWS aangewezen keurende instantie (AKI) van speeltoestellen.

Sindskort zit u ook in de examencommissie van de Stichting Veilig Spelen.

Wat wordt precies uw taak? ,,Ik ga de examenvragen beoordelen die door het kenniscentrum eX:plain zijn gemaakt voor het examineren van (aankomende)

inspecteurs. Zijn de vragen aan de praktijk gerelateerd? Roepen de vragen twijfel op of zijn ze waterdicht? Zijn er meerdere interpretaties mogelijk? Ook behandelt de commissie de bezwaren van examenkandidaten.’’

Waarom bent u in de examencommissie gegaan? ,,Omdat ik het belangrijk vind dat het niveau van de mensen die zich met het keuren van speeltoestellen bezighouden, omhooggaat.

Via de examencommissie kan ik meehelpen het aantal ongevallen te reduceren. De veiligheid van speeltoestellen is sinds de komst van het Warenwetbesluit attractieen speeltoestellen in 1997 enorm verbeterd, maar sommige gemeenten en organisaties denken er nog altijd te gemakkelijk over.’’

Welke speeltoestellen vragen meer aandacht bij het keuren? ,,De samengestelde toestellen, een combinatie van een klimtoren, netten en een glijbaan bijvoorbeeld. Dan kunnen de afzonderlijke toesteldelen wel veilig zijn, maar omdat ze naast elkaar staan niet meer. Het is dan voor ons de uitdaging om in overleg met de producent het gevaar eruit te halen. Daarnaast zijn ook de speeltoestellen in het kader van natuurlijk spelen wat ingewikkelder omdat zij vaak grillig van vorm zijn of boven water gebouwd zijn.’’

Wanneer heeft een keurmeester zijn werk goed gedaan? ,,Als kinderen er tijdens het spelen niks van merken en vele jaren plezier kunnen hebben van het speeltoestel omdat het veilig is.’’ <

TuinenLandschap | 9 | 2015

GroeneGast_1pag.indd 55

55 16-04-15 13:44

591342_.indd 56

16-4-2015 12:38:27