TEL_14-15_2015

14-15 Vakblad voor de groenvoorziening | 37e jaargang | 2 juli 2015

Schoolplein op de schop Munt aanplanten in de tuin?

Besparen dankzij assetmanagement Aanleg vijver stap voor stap

Voorplaat.indd 1

25-06-15 16:21

606824_.indd 2

29-6-2015 13:36:05

Nummer

Inhoud

| 2 julie 2015

Nieuws 4 5 6 7 8

Eerste chemotuin in Nederland geopend Groensector lijkt onderling verdeeld over dossier rond btw-verhoging Commissie VHG-Platform Ontwerpers stapt op Uitgesproken: ’TEEB-stad gaat niet over geld verdienen’ Tuin en Landschap Online

Sortiment

14

10 12 14 18

Lythrum Lythrum gecombineerd Klinkende munt Aantrekkelijke eenlingen

Bedrijf en Organisatie 22 ’Duurzame buitenruimte geeft impuls aan groeninnovatie’ 24 Slim beheren met assetmanagement 27 Zo zit dat: Financiering onderneming uit privé of via de bank?

28 Terug van weggeweest in het Haagse Kijkduinpark 28

Ontwerp en Inrichting 32 Mix van stijlen met oog voor detail 36 Begraven tussen bloemen en heesters

Aanleg en Onderhoud

36

41 42 46 48 51

Appelbloedluis veroorzaakt knobbels Renovatie schoolplein Beheer van een groene erfenis: de Prionatuinen Aanleg van een folievijver Werk in uitvoering

Machines en Gereedschap 52 Rupsdumpers met vele mogelijkheden

Foto voorplaat Rens Kromhout

Service

Inhoud.indd 3

42

57 58 60 62 63

Gespot: Monitor informeert over bloei stinzenflora Leveranciersnieuws Boekennieuws Agenda en cursussen Groene Gast: Bert Voeten

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

3 29-06-15 14:00

Nieuws

Eerste chemotuin in Nederland geopend De chemotuin bij het Tergooi Ziekenhuis is een open houten paviljoen met glazen dak ingebed in een aarden wal met beplanting. Het paviljoen staat via een houten looppad in verbinding met het ziekenhuis, zodat patiënten naar buiten kunnen lopen nadat het infuus voor de chemokuur is aangebracht. Zittend in het paviljoen Foto Bastiaan Miché, Foto Miché

Op maandag 22 juni heeft D66-kamerlid Pia Dijkstra het natuurinclusieve paviljoen van ziekenhuis Tergooi in Hilversum geopend. Hier kunnen patiënten midden in de natuur een chemotherapie ondergaan. Het is de eerste chemotuin bij een ziekenhuis in Nederland en zelfs vermoedelijk in de wereld.

is de patiënt omgeven door vaste planten, heesters en grassen, samengesteld door beplantingsdeskundige Fred Booy van DS landschapsarchitecten.

Bouwkundig architect Bart van der Salm van Vandersalm-AIM uit Zwolle heeft het natuurinclusieve paviljoen ontworpen, hoveniersbedrijf Eemnes legde de tuin aan. Booy koos voor rijkbloeiende en geurende planten die vlinders en vogels aantrekken. De natuur wordt zo het paviljoen ingetrokken.

Vanuit het paviljoen heeft de patiënt zicht op de bosrand.

Deze heeft de beplantingsdeskundige verfraaid met Amelanchier, Cornus en Hamamelis.

Afname stress

Een dag na de feestelijke opening stond de chemotuin open voor publiek tijdens een speciale inloopdag.

Het idee voor het buitenverblijf komt van Pieter van den Berg, internist-oncoloog in Tergooi. De arts wilde de natuur rondom het ziekenhuis dichter bij de patiënten brengen omdat hij verwacht dat natuur de angst over de ziekte en stress

bij behandeling kan verminderen. De chemotuin betekent voor Tergooi ziekenhuizen een belangrijke aanvulling op de oncologische zorg. Andere ziekenhuizenhebben interesse getoond in het project.

Effectmeting De effecten van de buitentherapie op het welbevinden en de gezondheid van patiënten zullen wetenschappelijk onderzocht worden met medewerking van prof. dr Agnes van den Berg van de Rijksuniversiteit Groningen en Jolanda Maas van Vrije Universiteit Amsterdam.

Het maakt onderdeel uit van een breder, meerjarige onderzoek (2015-2019) naar ’Groen in en rond ziekenhuizen’.

Het natuurlijke paviljoen kon niet uit het zorgbudget betaald worden. Met inzet van Stichting van Vrienden van Tergooi, donaties en sportactiviteiten in de regio is in een half jaar tijd de benodigde € 200.000 bijeengebracht. <

Commentaar

Quo vadis?

Vorige week is een al enige tijd tikkende bom gebarsten. De voltallige commissie van het VHG-Platform Ontwerpers stapte op, waarmee het platform op sterven na de dood lijkt te zijn. De geplande activiteiten voor dit najaar zijn van de baan.

Al langere tijd was duidelijk dat er een verschil van opvatting bestaat tussen de commissieleden en het VHG-bestuur, over waar het platform precies voor staat. De ontwerpers zagen het vooral als tijdelijke opstap naar op termijn een volwaardige eigen vakgroep binnen de branchevereniging. De VHG vreest echter dat meer vakgroepen tot verzuiling leidt en ziet het platform als een flexibele en veilige organisatievorm.

Ook lijkt er sprake van een cultuur-clash. De ontwerpers zien zich als creatieve geesten die op artistieke wijze bezig zijn met het ontwerpen van mooie tuinen. De VHG is als ondernemersclub van hoveniers

4

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

NieuwsPag_4-5_B.indd 4

en groenvoorzieners meer van het handen-uit-demouwen-kaliber. Met beide is niets mis, ze zijn zelfs onontbeerlijk voor het uitoefenen van het groene vak, maar de koppeling tussen beide vakculturen lijkt in de praktijk maar moeilijk te maken.

Welke weg gaan de ontwerpers nu? Quo vadis, om in Bijbelse termen te spreken. Aansluiten bij de NVTL die na de zomer mogelijk de deuren opent voor ontwerpers? Dat lijkt voor de hand te liggen, maar ook hier is sprake van een andere beroepscultuur die meer op de grote, landschappelijke schaal dan op de kleinere schaal van de tuin is gericht.

Behalve om cultuur draait het tenslotte ook om de vraag of ontwerpers in staat zijn om gezamenlijk hun belangen te behartigen, en bereid zijn hier collectief de portemonnee voor te trekken. Of dat binnen de VHG, de NVTL of op eigen houtje gebeurt, maakt dan niet zo heel veel uit.

Ralph Mens vakredacteur

29-06-15 13:55

Groensector lijkt onderling verdeeld over dossier rond btw-verhoging Terwijl de politiek nog aan het onderhandelen is over de kabinetsplannen voor een nieuw belastingstelsel, lijken er binnen de groensector op dit vlak verschillende belangen te bestaan.

Dat bleek vorige week tijdens een bijeenkomst van Knooppunt Innovatief Groen in Cuijk.

Henk Raaijmakers, voorzitter van het kennisnetwerk en van de LTO Vakgroep Bomen en Vaste Planten, pleitte er tijdens de bijeenkomst voor om de verhoging van het lage btw-tarief van de politieke agenda te halen. Volgens Raaijmakers is de bouwsector de afgelopen jaren geholpen door de tijdelijke verlaging van het btw-tarief op renovaties, maar komt het herstel in de groensector altijd pas later. „Dat herstel wordt zo in de knop gebroken.”

Raaijmakers stelde dat belangenbehartigers zoals Tuinbranche Nederland, VHG en LTO gezamenlijk moeten optrekken om de verhoging van het btw-tarief van tafel te krijgen in Den Haag. VHG-directeur Egbert Roozen constateerde echter dat de belangen van de diverse sectoren uiteenlopen. „Kwekers vallen onder het permanente lage btw-regime, terwijl hoveniers onder het tijdelijke regime vallen. Het is een moeilijk dossier, omdat de belangen uiteenlopen.”

Motie Onlangs stemde de Tweede Kamer tegen een motie van 50-Plus voor continuering van het lage btw-tarief voor renovaties. Behalve de regeringspartijen VVD en PvdA stemde ook GroenLinks tegen de motie. Dit

is opvallend, omdat GroenLinks in dezelfde week liet weten tegen verhoging van het lage btw-tarief te zijn.

Hoewel nog onduidelijk is of bijvoorbeeld D66 wil praten over de belastingplannen van het kabinet - zonder deze partij is er onvoldoende steun in de Eerste Kamer - lijkt het er op dit moment op dat de verhoging van het lage btw-tarief in de huidige vorm niet doorgaat.

Hoewel daarmee de hoveniers niet geholpen zijn - het lage btw-tarief op renovaties loopt namelijk op 1 juli ten einde - is dit toch goed nieuws voor de hele groensector. Een verhoging van het lage btw-tarief op bomen en planten zou immers kunnen leiden tot een prijsstijging van ruim 14%. Dat heeft het Centraal Bureau voor de Statistiek berekend. In een tijd

waarin overheden bezuinigen op groen, en particulieren nog steeds mondjesmaat de portemonnee trekken voor nieuwe aanplant, zou verhoging van de prijs van planten en bomen desastreus zijn.

Doemscenario FloraHolland-directeur Lucas Vos schetst in een brief aan staatssecretaris Wiebes een doemscenario: „Het loslaten van het verlaagd btw-tarief in Nederland is de eerste dominosteen om in heel Europa de sierteeltsector economisch knock-out te slaan en zeker in Nederland blijvende schade aan te richten. Dat wil zeggen, faillissementen in de hele keten en toeleverende industrie – vrijwel geheel bestaande uit MKB-bedrijven – en een groot verlies aan banen.” <

Gratis tuinadvies in plaatselijke bieb Foto Ed Olivier

In de bibliotheek van Noordwijk adviseert Marianne Franken een tuinliefhebber over zijn plannen om twee tuinen samen te voegen. Franken van Buro B(l)oeiend Plan is een van de 48 tuin- en landschapsarchitecten die 19 juni op initiatief van NVTL gratis spreekuur hielden in bibliotheken in heel Nederland. De belangstellenden kregen geen compleet tuinontwerp, maar werden vooral op weg geholpen in hun eigen tuin met een paar eerste schetsen en ideeën. Voordat ze haar eigen bureau begon werkte Franken twintig jaar in binnen- en buitenland. In Nederland onder andere bij Piet Oudolf in Hummelo en zes jaar als senior tuinvrouw in de Tuinen Mies Ruys in Dedemsvaart.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

NieuwsPag_4-5_B.indd 5

5 29-06-15 13:56

Nieuws

De Begeleidingscommissie van het VHG-Platform Ontwerpers is vorige week gezamenlijk afgetreden. De commissie kan zich niet vinden in de koers van het VHGBestuur. Eerder dit jaar liet de VHG weten geen aparte vakgroep voor ontwerpers op te richten. De commissie besloot daarop om zich te bezinnen op de positie van de tuinontwerpers.

In eerste instantie wilde de commissie verdergaan om te kijken of op termijn er toch een eigen vakgroep kon komen. In april bleek de deur naar een aparte vakgroep echter definitief dicht te zijn. Hans Bouwens, een van de vier afgetreden commissieleden, zegt dat de ontwerpers zich niet serieus genomen voelen door de VHG.: „Als ontwerpers blijven we er een beetje bij bungelen. Terwijl we juist streven naar status voor ons vak als professionals.

Ik pas ervoor om verder te gaan met het platform om alleen hoveniers te leren ontwerpen.”

Bouwens ziet mogelijkheden voor ontwerpers om zich aan te sluiten bij de NVTL. Na de zomer neemt de NVTL een besluit over het openstellen van de bureaulijst voor ontwerpers.

Volgens Bouwens zullen ontwerpers wel zelf de kar moeten trekken. „Ontwerpers zijn een andere doelgroep dan architecten en zullen er ook zelf richting en input aan moeten geven. Ik heb mijn twijfels of dit financieel voldoende wordt gedragen.”

Behoefte Wat er met het Platform Ontwerpers van de VHG gebeurt, is nog niet duidelijk.

VHG-voorzitter Rien van der Spek zegt dat intern zal worden gekeken wat de behoefte is van ontwerpers binnen de achterban. „Er is geen intentie om direct te stoppen met het platform. We gaan na de zomer verder kijken hoe we hier invulling aan kunnen geven.” <

Foto Wendy Bakker

Commissie VHG-Platform Ontwerpers stapt op

Kwekerijdagen Bingerden trekken veel publiek De kwekerijdagen op Huis Bingerden in Angerlo vinden traditiegetrouw in het derde weekend van juni plaats. Niet alleen tuinliefhebbers, maar ook vakmensen, bezoeken jaarlijks de dagen, op zoek naar nieuwe en bijzondere planten van kleinschalige en gespecialiseerde kwekers uit binnen- en buitenland.

Het landgoed vormt het prachtige decor voor de sfeervolle plantenmarkt. Gemiddeld doen 8.000 bezoekers de dagen aan, waarbij het hoogtepunt ligt op de vrijdag. Tijdens het weekend zijn de tuinen en de ’potager’op het landgoed, die onderhouden worden door tuinbaas Jan de Boer, vrij te bezoeken. <

c o l u m n

Wereldgekte Wat het nieuws betreft staan de zomermaanden synoniem voor komkommertijd. Normaliter sla je in die periode het journaal over en bespaar je tijdelijk op het abonnement van je favoriete krant. De economie draait op een laag pitje, tropenroosters worden uit de kast gehaald en men is blijkbaar ’en masse’ hoog nodig aan vakantie toe.

Ik zit zelf niet zo in dat ritme en plan dan ook geen vakanties een jaar van tevoren. En zeker niet in het hoogseizoen. Kans is dan groter dat we elkaar op een ander continent tegen het lijf lopen, dan als we allemaal thuis zouden blijven.

Maar dit keer is het anders, voelt het anders. De markt is plots oververhit geraakt. Hoveniers en aannemers draaien overuren. Recessie? Langer dan een maand op een offerte moeten wachten toont mij een ander beeld. Maar schijn bedriegt. Over een paar maanden gaat de hand weer op de knip.

6

We worden wederom gek gemaakt door de politiek. Met name door het politieke virus van de kortetermijngedachte. Dit virus heeft de nare eigenschap het begrip ’lange termijn’ uit het geheugen van volksvertegenwoordigers te wissen.

Iets wat goed functioneert, of het nu het voor alle betrokkenen prettige 6%-tarief is of een gezonde fiets van de zaak, het is ons niet lang gegund. Jammer, want we kunnen wel een beetje stabiliteit gebruiken.

Zeker in een wereld die letterlijk en figuurlijk in brand staat en met de dag gekker lijkt te worden.

Komkommertijd is voorgoed verleden tijd. De media bestoken ons met beelden waarop je door de vele bommen het bos niet meer ziet. Waren het maar bomen. Het scheelt één letter, maar maakt een wereld van verschil.

Jack van Haperen ontwerper/hovenier Bart Hoes tuinontwerper Ruud Vermeer hovenier

Bart Hoes info@barthoes.nl TuinenLandschap l 14- 2015

NieuwsPag_6-7-8.indd 6

29-06-15 14:07

Uitgesproken

Foto Wendy Bakker

„Nieuwe verdienmodellen zijn een praktisch antwoord op de afnemende rol van de overheid. Er is minder geld en we vinden het niet meer vanzelfsprekend dat de overheid bijna alles bepaalt. Dus moeten we het anders aanpakken. Er is een instrument gelanceerd om dat te faciliteren: de TEEB-stad tool. De gedachte daarbij is dat ook andere partijen een belang hebben bij het openbare groen.

Door de waarde daarvan zichtbaar te maken, zien zij wat hun belang is.

De ’groencollectie’ van de stad Den Haag bijvoorbeeld vertegenwoordigt een aardig kapitaal in economisch, ecologisch, cultureel en recreatief opzicht.

Groenkapitaal in euro’s uitdrukken roept terecht discussie op

Deze kolom valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

Ze heeft ook grote waarde voor de (volks)gezondheid.

heeft – niet getoond zouden worden?

Het groenkapitaal in euro’s uitdrukken roept discussie op.

Terecht. Alleen zou die niet moeten gaan over de prijsstelling (wat vaak gebeurt bij gesprekken met collega’s), maar over het inzetten van het groenkapitaal. Willen we de collectie tegen minimale kosten behouden? Of willen we haar inzetten om een bijdrage te leveren aan het leefklimaat van de stad en nemen we voor lief dat daar kosten mee gemoeid zijn?

Het gaat naar mijn idee dus niet over geld verdienen. En ik verwacht ook niet dat de overheid met TEEB ineens veel nieuwe geldschieters vindt.

Laten we beginnen met de waarde van groen te onderkennen en beschrijven. En het gesprek aangaan met de belanghebbenden. Waar zit het gemeenschappelijke belang?

Hoe liggen de verantwoordelijkheden?

Er zit ook een fundamentele vraag achter: is het verantwoord om het maatschappelijk gefinancierde kapitaal niet aan het publiek te tonen? Zouden de Hagenaars er begrip voor hebben als de Hollandse meesters uit de collectie – die de stad naar mijn mening zeker

Zo kunnen we agenda’s verbinden en een beeld krijgen wie er kan bijdragen aan het beheer en de ontwikkeling van de groencollectie. En coalities smeden. Dat zal een belangrijke (eerste) opbrengst zijn van dit ’verdienmodel’. Pas dan ontstaat ruimte voor (mede-) investeren, financieel of anderszins.” <

NieuwsPag_6-7-8.indd 7

Jacco Schuurkamp Beleidsmedewerker groen gemeente Den Haag en ondernemer

www.tuinenlandschap.nl

vhg

Heerhugowaard Vanavond wordt het spannend in het gemeentehuis van Heerhugowaard. De gemeenteraad zal dan namelijk stemmen over een motie, die tot doel heeft meer groene oplossingen in de stad te ontwikkelen.

Ik werd hiervoor onlangs benaderd door een lid van de raadscommissie Ruimtelijke Zaken van GroenLinks. Hij had gelezen over mijn betrokkenheid bij de expertgroep, die in opdracht van de Europese Commissie het programma Nature Based Solutions in Renaturing the Cities heeft uitgewerkt. Hij wilde weten of dit programma ook naar Heerhugowaard te vertalen zou zijn en of leden van VHG dit mee zouden willen ondersteunen.

Vandaag liet hij me weten, dat hij bij diverse andere gemeenteraadsfracties steun voor de motie heeft

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

Foto PR

’TEEB-stad gaat niet over geld verdienen’

vergaard. Toch zou het nog wel spannend kunnen worden of de gewenste meerderheid wordt gehaald.

Ik vind het een geweldig initiatief en opnieuw een mooi voorbeeld van de vragen die ik steeds vaker vanuit gemeenten krijg.

Zij zijn geïnteresseerd in vergroening met behulp van De Levende Tuin, willen meer weten over groene schoolpleinen of zoeken naar samenwerking in burgerparticipatieprojecten of campagnes om burgers aan te zetten hun tuin te ontstenen.

Allemaal kansen waar ik graag de VHG-leden aan koppel om onze mooie groene boodschap tastbaar te maken.

TuinenLandschap l 14- 2015

7 29-06-15 14:07

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Gouden schoffel voor Baanbrekend Landschap

Michiel Slooijer @Slooijertuinen Al weer een nieuw terras zo kan er meteen weer worden genoten van het mooie weer

Het project Baanbrekend Landschap heeft de Gouden Schoffel gewonnen. Van alle inzendingen vond de jury van deze landelijke prijs dit het beste voorbeeld van Social Return.

Theehuys Anserdennen @Anserdennen De vakmannen van @MartijnBuld hoveniers hebben van het struikgewas weer een heg gemaakt! #goedwerk

Stichting Stadspoort failliet verklaard Stichting Stadspoort is door de rechter failliet verklaard.

Vorige week vroeg de noodlijdende stichting zelf al het faillissement aan. Een eerdere crowdfunding-actie mocht niet baten. Stadspoort is een kennisnetwerk voor gemeenten waarin wordt samengewerkt op gebied van de fysieke ruimte.

TuinbrancheNederland @TuinbrancheNL Juli, de maand van de water-vriendelijke tuin. Wat en hoe draag jij bij? @Rainproof020 #biodiversiteit @Levendetuin Ben van Ooijen @BenvanOoijen De Exclusief Geselecteerde Hoveniers maken vandaag plannen voor de toekomst... Veel ideeën voor vernieuwing en belevingsgarantie in de tuin

Lichte toename ziekteverzuim groensector Het ziekteverzuim onder hoveniers en groenvoorzieners is vorig jaar licht gestegen ten opzichte van 2013. Dat blijkt uit het Verzuimrapport 2014 van Sazas. Lag het ziekteverzuim in 2013 nog op 3,45%, in 2014 was dit met 3,49% licht hoger.

’Experimenteer meer met openbaar groen’ Gemeenten moeten meer experimenteren met openbaar groen. Dat zei Remco Valk, directeur van Van Helvoirt Groenprojecten, donderdag 18 juni tijdens de deelnemersbijeenkomst van GrootGroenPlus in Zundert.

’Besteed groenonderhoud uit aan agrariërs’ tuinenlandschap.nl De LLTB wil dat groenonderhoud wordt uitbesteed aan agrariërs.

Nu schiet onderhoud vaak tekort door bezuinigingen van gemeenten. Wat vindt u, is hier geen sprake van broodroof?

Tegels omruilen voor tuinplanten

Fotograaf: Alpha Communications

Discussieer mee in de Tuin en Landschap-groep

Ab

on

nee

r

Er komen steeds meer acties op gang om tuinen te onttegelen.

Zo ontving iedereen die tijdens de Nationale Tuinweek een tegel uit de eigen tuin inleverde bij tuincentrumketen Intratuin gratis twee vlinder- en bijenplanten. Ook inwoners van Den Haag kunnen deze zomer tegels uit hun tuin inruilen voor plantjes.

51% zei ja tegen de stelling: ’Terecht dat VHG niet-leden laat betalen voor deelname aan de Tuin van het Jaar-competitie’ Stem mee over de volgende peiling:

’Ontwerpers kunnen zich het beste aansluiten bij de NVTL’

Ni u op de Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website eu Tuin Foto’s Filmpjes Dossiers Documenten en links naar websites Praat mee ws enL bri ands ef chap 8 TuinenLandschap Landschap l 114 1444-- 2015

NieuwsPag_6-7-8.indd 8

29-06-15 14:07

606825_.indd 9

29-6-2015 13:33:40

Sortiment

Lythrum Een aantal nieuwe selecties zorgt ervoor dat Lythrum opnieuw de aandacht verdient. Deze sterke planten bloeien zeer lang met aren vol fris roze bloemen. Ze passen in borders en vakken, de natuurtuin, in een oeverbeplanting en in een vochtige bloemenweide. De mooiste soorten en cultivars worden hier op een rijtje gezet.

Lythrum salicaria ’Lady Sackville’ is een iets hogere cultivar met helderroze bloemen in vrij dun bezette aren. De stengels en de kelkjes zijn heel donker getint. De groeiwijze is vrij los. Bloei 6-8, hoogte 100-120 cm, 5-7 m2.

Tekst en beeld Modeste Herwig

V

ooral de rechtopgroeiende nieuwe selecties van de kattenstaart zijn de moeite waard. Het zijn sterke, ziektevrije planten die jarenlang met weinig verzorging op dezelfde plek kunnen staan. Lythrum behoort tot de familie Lythraceae en is in veel gebieden op het Noordelijk halfrond inheems. De stengels zijn vierkant en meestal onvertakt, het smalle blad staat in kransen rond de stengels. De stervormige bloemen zitten in een lange schijnaar. Ze zijn aantrekkelijk voor allerlei inheemse insecten en daarom staat de kattenstaart op de lijst van drachtplanten voor de tuin.

Combineren De felroze tint van de bloemen en de lange bloei maken Lythrum tot een prima borderplant. De slanke aren zorgen voor ritme, zeker als groepen van 5-7 planten herhaald worden. Combineer de aarvorm met platte bloemen van bijvoorbeeld Achillea en Echinacea voor een vormcontrast. Ook met Aconitum, Campanula, Thalictrum, Salvia en Hosta zijn fraaie combinaties te maken in de border. Verschillende cultivars kunnen ook prima met elkaar gecombineerd worden, zoals Lythrum salicaria ’Blush’ met ’Zigeunerblut’.

In een beplanting op vochtige grond

10 Lythrum.indd 10

gaat de kattenstaart goed samen met Iris pseudacorus, Astilbe, Filipendula en Carex pendula. Lythrum is ook op zijn plaats in een vochtige bloemenweide. De inheemse Lythrum salicaria is geschikt voor een natuurtuin, deze plant zaait zich wel rijkelijk uit. Om dit te voorkomen, kun je de stengels na de bloei terugknippen. Voor borders en perken is het aan te raden een cultivar te kiezen.

Standplaats De inheemse kattenstaart kennen we van oevers langs sloten en vaarten, waar de plant in vochtige grond groeit. Voor een oeverbeplanting bij een natuurlijke vijver is Lythrum dus een uitstekende keuze. De wortels kunnen in tot 10 cm diep water groeien. Lythrum kan zich echter perfect aanpassen aan bijna elke grondsoort en is ook een goede keuze als er sprake is van normale bordergrond. Kleigrond is geschikt, droge zandgrond kan verbeterd worden door er compost aan toe te voegen.

Een plek in de volle zon of halfschaduw voldoet het best. Vooral in de volle zon mag de grond niet al te droog zijn.

Vermeerderen gaat het best door delen in het voorjaar. <

Lythrum salicaria ’Robert’ is een veel toegepaste wat lagere vorm die zeer rijk bloeit met rozerode bloemen. De dicht bezette aren zijn wat korter dan bij de soort en staan goed rechtop. Bloei 6-8, hoogte 60-80 cm, 5-7 per m2.

Soorten en cultivars ▸ Lythrum junceum, kruipkattenstaart. Een soort uit het Middellandse Zeegebied met stengels die plat op de aarde kunnen liggen. De groeiwijze lijkt verder op L. virgatum. Geschikt voor de natuurtuin. Bloei 6-8, hoogte 25-50 cm, 7-9 per m2. ▸ Lythrum salicaria, grote kattenstaart. Het lancetvormige blad

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

25-06-15 16:16

s vrij dun heel i 6-8,

Lythrum salicaria ’Blush’ is een grootbloemige selectie, geliefd vanwege de zachtroze bloemkleur en de rijke bloei. Vaak zitten er lichtroze tot bijna witte bloemen door elkaar in een aar. Bloei 7-8, hoogte 80-90 cm, 7 per m2.

Lythrum salicaria ’Feuerkerze’ is een goede keuze als een intense bloemkleur gewenst is. De plant heeft dicht bezette aren vol paarsrode bloemen aan stevige roodbruine stelen. Bloei 6-8, hoogte 100-120 cm, 5-7 per m2.

epaste rode ter ei 6-8,

Lythrum salicaria ’Zigeunerblut’ heeft bloemen in een nog wat fellere tint roze tot bijna paars, zeer opvallend. Strak opgaande aren die goed boven het blad uitsteken, bloemen iets in groepjes. Bloei 6-8, hoogte 80-90 cm, 5-7 per m2.

Lythrum virgatum ’Swirl’ heeft lange aren die bezet zijn met kleine roze bloemen. Bij deze vorm zijn ze extra lang en hangen ze sierlijk over. Bloeit zeer lang, zeker als na de eerste bloei wordt terug geknipt. Bloei 6-8, hoogte 70 cm, 7 per m2.

staat in kransen rond de stengels en is frisgroen van kleur. De verschillende tuinvormen lijken nogal op elkaar, de hoogte, de groeiwijze, grootte van de bloemen en de bloemkleur verschillen enigszins.

Op vochtige grond hoger. ’Augenweide’ wordt vrij hoog (120 cm), de bloemen zijn zacht rozerood. ’Brightness’ heeft extra

fel gekleurde bloemen. ’Robin’ is een cultivar die tot 50-60 cm hoog wordt. ’Roseum Superbum’ bloeit met wat grotere, donker rozerode bloemen. Bij ’Rosy Gem’ zijn de bloemen donker rozerood. ’The Beacon’ heeft dichtbezette lange aren met roze bloemen, iets in groepjes bij elkaar. Bloei 6-8, hoogte 100-125 cm, 5-7 per m2.

Lythrum salicaria ’Morden Pink’ wordt vrij hoog en de aren zijn vertakt. De bloemkleur neigt iets naar paars. Op de foto met Campanula naast een kunstmatige vijver. Bloei 6-8, hoogte 80-100 cm, 5-7 per m2.

Lythrum virgatum ’Dropmore Purple’ heeft paarse bloemen die in vrij slanke, vertakte aren aan donker getinte stengels zitten. De stengels zijn sterk vertakt, maar de groeiwijze is toch luchtig. Bloei 6-8, hoogte 80-100 cm, 7 per m2.

▸ Lythrum virgatum, rode kattenstaart. Dit is een sterke vaste plant met fijn blad, de hele groeiwijze is veel luchtiger dan die van de vorige soort. De bloemen zitten in lange, smalle aartjes die licht overhangen. ’Helène’ is een weinig bekende cultivar van De Hessenhof die tot 50 cm hoog wordt. ’Rose Queen’

kan nog wel eens van uiterlijk verschillen, de bloemen zijn in ieder geval feller van kleur dan bij de soort. Bovendien groeien de aren meer rechtop waardoor de plant minder ruimte inneemt. Bloei 7-8, hoogte 70-80 cm, 5 per m2.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Lythrum.indd 11

11 25-06-15 16:16

Sortiment Tekst en beeld Modeste Herwig

Lythrum gecombineerd

Fotograaf: MHGP/Anneke Beemer

In de kleurige nazomerborder De fijne Lythrum virgatum ’Rose Queen’ heeft een opvallende roze tint en bloeit van eind juni tot eind augustus. Een prima plant dus om de nazomerborder kleur mee te geven. In dit ontwerp van Piet Oudolf in de Botanische Tuinen Utrecht vult de kattenstaart de ruimte op tussen grote pollen van Persicaria amplexicaulis ’Firedance’. Op de achtergrond paars van Vernonia crinita ’Mammuth’.

Lythrum virgatum is ook goed te combineren met wat lagere siergrassen zoals Deschampsia cespitosa ’Goldstaub’ en Sesleria autumnalis. Denk voor een mixbeplanting van een groot vak bijvoorbeeld eens aan deze Lythrum, Phlomis russeliana, Kalimeris en een siergras.

In de sfeer van de oever Omdat Lythrum salicaria zowel in vochtige als in normale tuingrond kan groeien is het een prima borderplant. In deze border (ontwerp Karin van den Hoven) naast een kunstmatige vijver kan dankzij de kattenstaart toch de sfeer van een oever ontstaan.

Calamagrostis x acutiflora ’Karl Foerster’ versterkt de natuurlijke uitstraling nog eens, dit ’struisriet’ doet denken aan inheems riet. Vooral in een wat grotere groep komt de roze bloemkleur van Lythrum goed tot z’n recht. De lange aren zorgen voor een krachtig verticaal accent. Ze gaan goed samen met de platte bloemen van Echinacea en de kleine ronde bloemen van Eryngium planum.

www.tuinenlandschap.nl

Namen van soorten en cultivars op deze foto’s

12

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Lytrumgecombineerd.indd 12

25-06-15 16:16

Langs natuurlijk water De oever bij deze natuurlijke waterpartij is behoorlijk vochtig, maar dat is geen probleem voor Lythrum. Hier is een op de natuur ge誰nspireerde beplanting gemaakt met Lythrum salicaria, Iris pseudacorus, Typha angustifolia en Lychnis floscuculi. Andere oeverplanten die hier goed zouden passen zijn Butomus, Iris sibirica, Alisma plantago-aquatica en voor kleur in het voorjaar Caltha palustris. Een dergelijke oeverbeplanting zal wel sterk groeien, de planten zullen in toom gehouden moeten worden. Om woekeren te voorkomen, kunnen oeverplanten eventueel in plantkratten gezet worden, ze zijn dan gemakkelijker op te nemen om te delen.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Lytrumgecombineerd.indd 13

13 25-06-15 16:16

Sortiment

Kruiden zijn razend populair. Vooral allerlei vaste soorten staan in de belangstelling van tuinliefhebbers en veredelaars. Munt neemt daarbij een bijzondere plaats in: het is namelijk heerlijk in de thee, maar in de tuin…? Er zijn echter andere kandidaten dan de gangbare muntsoorten.

H

et geslacht Mentha telt rond de 15 echte soorten en komt voor in Europa, Azië, Australië en Noord-Amerika.

De soorten kruisen onderling gemakkelijk, ook in de natuur ontstaan spontane kruisingen. Vanwege het veelzijdig gebruik in de keuken zijn in de loop der eeuwen talloze variëteiten ontwikkeld.

Over het algemeen houden ze van een vochthoudende, voedzame grond in de volle zon. Ondanks het feit dat ze allemaal munt heten, ruiken en smaken ze lang niet allemaal naar (peper)munt. De meest fantastische namen kom je tegen, van chocolademunt tot eau de cologne-munt.

Deze verwijzen naar een specifieke geur

die je, met enige fantasie, kunt herkennen. De rijke bloei met roze tot paarse bloemetjes in schijnkransen (die vaak weer schijnaren vormen) trekt veel bijen en andere insecten aan.

Tot zover allemaal heel bruikbaar in de tuin. Enig nadeel: ze woekeren bijna allemaal enorm met boven- of ondergrondse uitlopers. Door de uitlopers te begrenzen met bijvoorbeeld metalen ringen kun je ze wel beheersen, maar dan moet je ze telkens verjongen en opnieuw planten.

Er zijn verwante geslachten met een verwijzing naar munt in de naam, die niet woekeren en heel wat gemakkelijkere tuinplanten leveren. <

Tekst en beeld Gerard van Buiten, hortulanus Botanische Tuinen Utrecht

Klinkende munt Mentha x piperita, de pepermunt, is een kruising tussen M. aquatica en M. spicata. Net als de meeste muntsoorten een stevige woekeraar die steeds nieuwe grond of een flinke compostgift nodig heeft. Wordt ongeveer 50 cm hoog en bloeit van juni tot augustus met paarsroze schijnaren. Erg in trek bij bijen en vlinders. De plant heeft een sterke geur en smaak, maar de echte pepermuntsmaak komt van de zuivere pepermuntolie die uit deze plant wordt gehaald. Er bestaan veel verschillende vormen van de pepermunt, met ieder hun eigen smaak en geur.

14

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Klinkende munt.indd 14

25-06-15 16:17

cht

Pycnanthemum virginianum is een wat fijnere soort dan P. muticum, en wordt rond de 70 cm hoog. De bladeren zijn fijn en lancetvormig en missen de zilverige beharing van P. muticum. Het is een probleemloze plant die op elke niet te droge grond groeit in zon en halfschaduw. De minibloemetjes zijn wit met een roze honingmerkje en staan in massa’s bij elkaar in schijnaartjes; de steunblaadjes ontbreken hier. Op een afstand lijken het wel schermbloemen. (Pycnanthemum betekent: ’dicht met bloemen bezet’). De bloei duurt van juli tot in september, en trekt ook weer volop bijen, hommels, zweefvliegen en vlinders aan.

Pycnanthemum flexuosum is de kleinste soort uit het geslacht. Deze maakt fraaie dichte pollen tot 40 cm hoog. Het fijne, naaldvormige blad is donkergroen en geeft de plant voor en na de bloeitijd een keurig aanzien. De bloei lijkt witter dan die van P. virginianum door het contrast met het donkere blad. Deze soort geurt nog het minst sterk van de drie naar pepermunt. De bloei houdt aan van juli tot in september. Naast bijen is deze soort ook in trek bij de Kleine Vos en Atalanta.

Pycnanthemum is een geslacht uit Noord-Amerika. P. muticum is een mooie soort die opvalt door de lange bloeitijd: juni tot soms in oktober.

Dan gonst het van de honingbijen. De lichtroze bloemen zijn niet zo opvallend, maar samen met het grijze blad krijgen de planten een zilverachtig roze kleur. Net onder de eindstandige schijnaren met bloemetjes zitten zilvergrijze steunblaadjes die per vorm nogal variabel zijn. De planten zijn stevig opgaand, ongeveer 90 cm hoog en woekeren niet. De pepermuntgeur en -smaak zijn beter dan die van menig echte munt. >

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Klinkende munt.indd 15

15 25-06-15 16:17

Een bijzondere echte munt: Mentha requienii, de Corsicaanse munt.

De herkomst van Corsica en het Italiaanse vaste land geeft al een idee over de winterhardheid: die is niet geweldig. Het is een extreem laag kruipertje dat maar een paar cm hoog wordt. Zet hem op een zonnige, maar voldoende vochtige en voedselrijke plek. Bij aanraking komt een frisse pepermuntgeur vrij. Ideaal om tussen de voegen van stapstenen en open bestrating te laten groeien.

Agastache foeniculum, de bekende dropplant, heeft een naast familielid dat naar pepermunt geurt: Agastache rupestris. Afkomstig uit het zuidwesten van de VS en Mexico is het echt een plant voor een zonnige en goed doorlatende plek. Het is een kortlevende vaste plant die mooi bossig tot ongeveer 60 cm hoogte groeit. Prachtig fijn zilvergrijs blad met een frisse pepermuntgeur. De lange oranje buisbloemen verschijnen van juni tot in september en zijn eetbaar. Het is een opvallende plant die goed combineert met fijne siergrassen.

Calamintha nepeta, bergsteentijm, is dé perfecte tuinplant met een mooie fijne textuur. De mooie, bossige planten worden zo’n 30 cm hoog en bloeien van juni tot in de herfst. Ideaal te gebruiken als randplant, vooraan in de border of in groepen in een grind- of steppetuin.

De bloemetjes zijn maar klein maar verschijnen in enorme hoeveelheden, waardoor de hele plant maandenlang een luchtige wolk van bloemen is. Een magneet voor bijen en hommels. De cultivars ’White Cloud’ (foto) en ’Blue Cloud’ zijn twee fraaie selecties die bij de Hessenhof gevonden zijn. Het fijne blad met een sterke pepermuntgeur kan prima in de keuken gebruikt worden.

16

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Klinkende munt.indd 16

25-06-15 16:17

miliehet ont die rgrijs n opval-

Inheemse soorten munt

Blauwe Muntgoudhaantje

In Nederland komt een aantal soorten munt in het wild voor. Mentha suaveolens (witte munt), Mentha longifolia (hertmunt) en hun natuurbastaard Mentha x rotundifolia (wollige munt) worden tot ongeveer 1 m hoog. De schijnkransen met bloemetjes vormen schijnaren aan het eind van de stengels. Mentha aquatica (watermunt) en Mentha arvensis (akkermunt) hebben ook hun eigen bastaard: Mentha x verticillata (kransmunt). Ze hebben een meer liggende groeiwijze waarbij de bloemstengels zich oprichten.

De bloemen staan in schijnkransen in de bladoksels.

Mentha pulegium (Polei) heeft een vergelijkbare groeiwijze en groeit net als watermunt op natte plaatsen. Deze soort is echter zeldzaam en staat op de rode lijst in ons land.

De vaak sterke geur en smaak wordt veroorzaakt door verschillende etherische oliĂŤn. De plant maakt die stoffen aan om zich te beschermen tegen vraat.

Steeds vaker verschijnt er echter een mooi glanzend blauw kevertje op alle munt- en aanverwante soorten: het Blauwe Muntgoudhaantje. Dit kevertje heeft lak aan de sterke smaak. De opeenvolgende generaties kunnen de planten volledig kaalvreten. De eerste kevertjes zijn al heel vroeg in het voorjaar tussen de net uitlopende scheuten te vinden. Dat is ook het moment van bestrijden: consequent wegvangen (of spuiten, maar dat staat op gespannen voet met het gebruik in de keuken) van de eerste generatie voorkomt heel veel ellende. Op alle hier beschreven soorten komen de kevertjes voor.

Monarda spp., Bergamotplant, geurt meestal naar bergamotolie (bekend van de Earl Grey thee). Er is echter een ondersoort met de naam Monarda fistulosa subsp. menthifolia, waarvan de naam anders doet vermoeden. De geur is inderdaad anders dan van de andere Monarda, maar doet meer aan oregano denken dan aan munt. Het is een wildvorm die niet zo hoog wordt (75 cm) en die het goed doet op droge grond. De plant heeft weinig last van meeldauw, een stevig opgaande groeiwijze en een mooie violette bloemkleur. De bloemen zijn eetbaar, van de bladeren kun je thee zetten. Zoals alle Monardaâ&#x20AC;&#x2122;s houden ze niet van zware grond en moet je ze elke drie jaar scheuren en opnieuw planten.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Klinkende munt.indd 17

17 25-06-15 16:17

Sortiment

Van veel tuinplanten bestaat er meer dan één wilde soort. Soms zelfs honderden, zoals bijvoorbeeld bij Rhododendron, Salix of Viburnum het geval is. Daarnaast zijn er ook veel geslachten die maar uit één soort bestaan. Uiteraard zegt dit niets over de sier- en gebruikswaarde van deze planten. Toch worden ze vaak over het hoofd gezien.

Tekst Ronald Houtman Beeld Plants and Pictures

Aantrekkelijke eenlingen A

ls een geslacht uit slechts één natuurlijke soort bestaat noemen we dit een monotypisch geslacht. Als er maar één soort is, houdt dit trouwens niet automatisch in dat er weinig variatie is. Zo is Calluna vulgaris de enige soort in dit geslacht van heideplanten, maar zijn er honderden cultivars uit deze soort ontstaan. Toch is dit een uitzondering, de meeste kleine tot zeer kleine geslachten hebben ook relatief weinig cultivars. Dit komt ook omdat de kans op hybridisatie kleiner is. Ook hierop zijn natuurlijk weer uitzonderingen. Zo is Fothergilla × intermedia de hybride van de enige twee soorten die dit geslacht kent: Fothergilla gardenii en F. major.

Het is opvallend dat monotypische, of in ieder geval kleine geslachten in bepaalde plantenfamilies vaker voorkomen dan in andere. Zo kennen de rododendronfamilie (Ericaceae) en de rozenfamilie (Rosaceae) relatief veel kleine geslachten.

Andere grote families, zoals bijvoorbeeld de asterfamilie (Asteraceae) of de vlinderbloemigen (Fabaceae) bevatten relatief weinig kleine geslachten.

Natuurlijk hebben deze taxonomische achtergronden niets te maken met de manier waarop de planten in praktijk worden toegepast. Als het daarop aankomt hebben ze een net zo breed toepassingsgebied als welke andere plant dan ook. <

Teelt en verkrijgbaarheid De reden dat deze planten niet algemeen zijn heeft in de meeste gevallen niet te maken met zwakte van de planten, maar vooral met de wat moeilijkere vermeerdering en teelt. Carpenteria, Franklinia, Holodiscus, Jamesia en Neviusia zijn door stekken te vermeerderen maar, met uitzondering van Holodiscus, niet makkelijk te verplanten. Zeker niet als de planten enkele jaren vast hebben gestaan. De andere drie zijn moeilijker te vermeerderen en kwekers zijn aangewezen op de verkrijgbaarheid van zaden.

Kortom, de hier beschreven planten worden slechts op zeer beperkte schaal in Nederland en België gekweekt. Ook nu is Holodiscus de uitzondering in het rijtje, deze plant is op iets grotere schaal in cultuur. Maar hier speelt vooral de onbekendheid de plant parten.

18

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

aantrekkelijke eenlingen.indd 18

25-06-15 16:17

Carpenteria californica Wintergroene heester die na vele jaren circa 2 m hoog wordt. De lang ovale bladeren zijn glanzend donkergroen en staan steeds tegenover elkaar. Het blad hangt enigszins naar beneden en kan een wat ’zielige’ indruk geven.

De lichtbruine takken gaan op latere leeftijd afbladderen, hetgeen bij oude planten een toegevoegde waarde kan zijn. In juni en juli verschijnen de prachtige, tot 7 cm grote zuiverwitte bloemen met een diepgeel hart van meeldraden. De plant is moeilijk verplantbaar en moet daarom direct op de uiteindelijke plaats worden geplant. Er zijn verschillende cultivars, deze verschillen slechts in detail van de soort. Voldoende winterhard.

Chamaebatiaria millefolium Bescheiden heestertje met bossig breedopgaande groeiwijze tot ruim 1 m. De plant valt direct op door het zeer fijne, dubbelgeveerde blad.

Dit heeft zeer veel gelijkenis met het blad van Achillea millefolium. In juli en augustus verschijnen de forse pluimen met witte bloemen en een donkergeel hart. C. millefolium komt van origine uit het (zuid) westen van Noord-Amerika. De plant heeft een goed doorlatende grond en veel warmte – zoveel mogelijk direct zonlicht – nodig. Het is zeker geen gemakkelijke heester, maar wel een bijzonder mooie. Matig tot voldoende winterhard.

Gebruikswaarde en toepassing Buiten het feit dat de beschreven planten allemaal (min of meer) wit bloeien is er weinig overeenkomst in uiterlijk. Toch zijn het vooral liefhebbersplanten die zeker niet geschikt zijn voor grootschalige toepassing. Pas deze heesters dus alleen toe als de klant eens iets bijzonders wil en ook durft. De planten hebben stuk voor stuk een bijzondere uitstraling en aparte sierwaarde, maar je moet hier wel oog voor hebben.

De enige uitzondering in dit artikel is waarschijnlijk Holodiscus. Deze heester kan prima als achtergrond van een border of in kleine groepen worden toegepast, ook in het openbaar groen. De struik komt het best tot z’n recht tegen een donkere achtergrond, bijvoorbeeld een haag van purperbladige beuken. >

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

aantrekkelijke eenlingen.indd 19

19 25-06-15 16:17

20

Jamesia americana

Franklinia alatamaha

Gemakkelijk groeiende heester die in het natuurlijk verspreidingsgebied, westelijk Noord-Amerika, vaak een pioniersplant is. Wordt circa 1,25 m hoog en heeft de neiging om na een aantal jaren rommelig te worden. De bladeren zijn ovaal tot eirond en heldergroen. Op droge, zonnige plaatsen kleurt het roodachtig in de herfst. In juni-juli verschijnen de kleine afgeplatte pluimen met witte bloemen. Deze doen denken aan Deutzia, waar de plant aan verwant is. Houdt van een zonnige standplaats en een niet te voedzame, goed doorlatende grond. Goed winterhard.

In de natuur is Franklinia alatamaha waarschijnlijk uitgestorven; in ieder geval is de plant sinds 1790 niet meer in zijn natuurlijk verspreidingsgebied in Georgia (Verenigde Staten) aangetroffen. Het is een forse struik met een wat losse opgaande groeiwijze. Kan 3-5 m hoog worden. De langwerpig, omgekeerd eivormige bladeren kleuren schitterend oranje tot helderrood in de herfst. In de vroege herfst verschijnen de witte bloemen met een geel hart. Deze lijken het meest op de bloemen van Stewartia, waaraan Franklinia verwant is. De bloemen openen alleen na een warme zomer. Voldoende winterhard.

Oplopanax horridus

Neviusia alabamensis

De naam klinkt al venijnig en de plant is dat dus ook. Verwant aan Aralia heeft O. horridus dezelfde stekelige takken. Kan uiteindelijk 4 m hoog worden, maar zal in Nederland niet veel hoger worden dan circa 1,5 m, en beduidend breder. De grote, diep ingesneden bladeren kunnen 25-30 cm groot worden en zijn heldergroen. Op de nerven aan de boven- en onderkant bevinden zich eveneens stekels. In juni-juli verschijnen de opstaande bloempluimen met vele kleine groenwitte bloemetjes. Na de bloei kunnen rode besvormige vruchtjes worden gevormd. Voor een beschutte standplaats in de lichte schaduw en voedzame, vochtige maar goed doorlatende grond. Goed winterhard.

Bescheiden heestertje met dunne, ietwat broze takken en twijgen. Wordt ongeveer 1 m hoog en iets breder, voornamelijk doordat de plant korte wortelstokken maakt. De takken zijn lichtbruin en dragen lichtgroene ovale bladeren. In het late voorjaar verschijnen de kleine bundels met kleine witte bloemen. De bloemen hebben geen kroonblaadjes en bestaan dus uit bundels meeldraden en stijlen die direct op een groen kelkje staan. Het geeft de plant een fijne structuur. Komt voor in Alabama, in het zuidoosten van de Verenigde Staten en houdt dus van een warme standplaats in de zon of halfschaduw. Goed winterhard.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

aantrekkelijke eenlingen.indd 20

25-06-15 16:17

eder geik angheln met aaro-

rdt e ovale e wituit et osten de

Holodiscus discolor

Xanthoceras sorbifolium

Bossige, opgaand groeiende struik die het meest weg heeft van een forse Spiraea. Niet verwonderlijk dat Spiraea discolor één van de synoniemnamen voor H. discolor is. Wordt circa 2-4 m hoog.

De bladeren zijn (breed) ovaal en doen eveneens Spiraea-achtig aan. Omstreeks juni-juli verschijnen brede hangende pluimen die uit talloze kleine crèmewitte bloementjes bestaan. Onder de naam H. discolor wordt gewoonlijk de variëteit ariifolius gekweekt, die slechts verschilt van de soort door dieper ingesneden bladlobben en beharing aan de onderkant van het blad. Zeer fraaie, te weinig toegepaste bloemheester. Zeer goed winterhard.

De enige plant in dit artikel die niet uit Noord-Amerika maar uit het noorden van China en Mongolië komt. Vrij losse, opgaand groeiende heester, in de natuur uitgroeiend tot kleine boom. Wordt in Nederland circa 2-3 m hoog. De geveerde bladeren doen, getuige de soortnaam, aan lijsterbes denken. De opvallende bloemen staan in tot 20 cm lange trossen. Ze zijn wit met aanvankelijk een geel hart dat na enkele dagen rood verkleurt. Dit verschijnsel doet zich trouwens ook voor bij de paardenkastanje, een familielid van Xanthoceras. Voor een warme, zonnige standplaats op vrij droge, goed doorlatende zand- of lichte kleigrond. Goed winterhard.

Eenlingen in sortiment Soort/cultivar Carpenteria califonica Chamaebatiaria millefolium

Hoogte 1-2 m 1-1,5 m

Bloemkleur wit, geel hart wit, donkergeel hart

Bloeitijd juni-juli juli-augustus

Winterhardheid voldoende matig/voldoende

Franklinia alatamaha

3-5 m

wit, geel hart

september-oktober

voldoende

Holodiscus discolor

2-4 m

crèmewit

juni-juli

zeer goed

Jamesia americana

1-1,5

wit

juni-juli

goed

Neviusia alabamensis

1-1,5 m

wit

mei-juni

goed

Oplopanax horridus

1,5-2 m

groenwit

juni-juli

goed

Xanthoceras sorbifolium

2-3 m

wit, geel tot rood hart

mei-juni

goed

Opmerkingen voor zonnige, vrij droge locaties goed doorlatende, vrij droge grond; heeft veel warmte en zon nodig bloeit alleen na een warme zomer; voor vochtige maar goed doorlatende, zure grond voor vrij vochtige, voedzame grond, gemakkelijke heester zon/halfschaduw; vrij arme, goed doorlatende grond wat broze structuur; voor veengrond of niet te droge, lichte kleigronden niet te zware, vochtige, maar goed doorlatende grond; voor lichte schaduw voor zonnige, vrij droge locaties; vermijd (zware) snoei i.v.m. schimmelinfecties

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

aantrekkelijke eenlingen.indd 21

21 25-06-15 16:17

Bedijf en Organisatie

’Duurzame buitenruimte geeft impuls aan groeninnovatie' NL Greenlabel introduceerde afgelopen najaar een methodiek die inzicht geeft in de duurzaamheid van de buitenruimte. Dit NL Greenlabel gebiedslabel bevat richtlijnen voor de inrichting van een duurzame en levende buitenruimte, met een centrale rol voor groen en een harmonieus samenspel tussen mens en natuur. Mede-initiatiefnemer Nico Wissing verwacht dat dit paspoort ruim baan zal geven aan de innovatie in de groenbranche.

Tekst Ank van Lier | Beeld Ank van Lier, NL Greenlabel

N

a duurzaamheidspaspoorten voor producten, materialen en planten was een paspoort voor een complete buitenruimte – een tuin, wijk of park – een logische vervolgstap, vertelt Wissing. „Ook wat dit betreft is er veel te winnen op het gebied van duurzaamheid. Veel tuinen en parken zijn een soort doodskisten, gemaakt van materialen waarvoor volledige ecosystemen worden gesloopt.

Dat willen we veranderen met het gebiedslabel. Doel is om de sector naar een hoger en duurzamer niveau te brengen en professionals meer bewust te maken van waar ze mee bezig zijn.”

Het NL Greenlabel gebiedslabel is een methodiek om de duurzaamheid van een buitenruimte eenvoudig te kunnen beoordelen. Samen met Royal HaskoningDHV stelde NL Greenlabel een lijst met indicatoren op, die inzicht geven in de integrale duurzaamheid van een tuin of park (zie kader). De resultaten worden vertaald in een duurzaamheidspaspoort, waarbij de mate van duurzaamheid wordt weergegeven met de score A tot en met G.

Nulmeting

Biodiversiteit krijgt in een duurzame buitenruimte een boost dankzij gevarieerde beplanting.

22

„Enerzijds kun je een nulmeting uitvoeren, om de startsituatie in kaart te brengen”, legt Wissing uit. „Aan de hand hiervan wordt duidelijk welke stappen genomen moeten worden om te komen tot een maximaal duurzame buitenruimte; score A. Daarnaast is het mogelijk om alleen het eindresultaat te laten toetsen door één van de geselecteerde ingenieursbureaus. Omdat elke buitenruimte

anders is, is het steeds een kwestie van maatwerk, ook wat betreft prijsvorming.”

Wissing en mede-initiatiefnemer Lodewijk Hoekstra hebben een duidelijke ambitie: met het gebiedslabel willen zij duurzame en levende buitenruimten creeren, waar de waarde van groen centraal staat en mensen prettig en in harmonie met de natuur kunnen leven. „Uitgangspunt is dat de natuur de ruimte krijgt en dat er oog en respect is voor de natuurlijke waarden van een gebied. Daarnaast moet een tuin of park ook sociaal duurzaam zijn: er moet een duidelijke verbinding worden gelegd met de mensen die er wonen. Dit kan bijvoorbeeld met een speeltuin, een ontmoetingsplek of een moestuin. Hiermee willen we de dynamiek terugbrengen in de wijk en zorgen voor meer sociale verbondenheid.”

Biodiversiteit Ook op andere vlakken kan een duurzame buitenruimte een duidelijke meerwaarde hebben, geeft Wissing aan. „Dankzij een integraal duurzaam ontwerp met gevarieerdere beplanting krijgt de biodiversiteit een boost. Daarbij heeft een groene buurt positieve effecten op de gezondheid van bewoners en op het milieu; er is sprake van een betere waterdoorlatendheid en -opslag, en minder geluidshinder. Ook geeft een groene buitenruimte steden een grotere aantrekkingskracht en verhoogt dit de waarde van onroerend goed.”

Wissing verwacht dat de groensector de vruchten zal plukken van het gebiedslabel. Zo zullen tuin- en landschapsar-

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Gebiedslabel.indd 22

25-06-15 16:18

ft

Nico Wissing: „We willen braakliggende terreinen of lelijke plekken in de stad omtoveren tot natuurgebied of tijdelijke natuur.”

chitecten niet meer het sluitstuk zijn in het aanlegtraject. „Voor een duurzame buitenruimte moeten partijen al in een vroeg stadium gaan nadenken over de inrichting van de ruimte. Zelfs nog voordat woningen ingetekend of gebouwd worden. Groenarchitecten krijgen dus een prominentere rol.”

Wissing verwacht dat ook efficiënter en goedkoper kan worden gewerkt doordat bebouwing en groen maximaal op elkaar zijn afgestemd. „Daarbij is het belangrijk flexibel om te gaan met het ontwerp en kansen die zich voordoen te benutten. Is er de mogelijkheid om tweedehands materialen te gebruiken, grijp die kans dan. En omdat de natuur veel meer de ruimte krijgt, kan worden bespaard op onderhoud. Overigens is het niet de bedoeling dat de buitenruimte een wildernis wordt; het moet wel mooi blijven.”

Innovatie De grootste winst voor de sector ligt volgens Wissing in het feit dat ruimte wordt geschapen voor innovatie. Alle materialen en standaarden moeten immers onder de loep worden genomen en eventueel opnieuw ontworpen, zodat deze passen binnen de nieuwe visie en de toepassing in de buitenruimte. „Op deze manier kunnen tuin- en landschapsar-

chitecten, hoveniers en groenvoorzieners zich veel meer onderscheiden in de markt. Aangezien het bij het gebiedslabel draait om groene kennis en de waarde van groen, wordt de waarde van vakmanschap teruggebracht.”

Inmiddels hebben tien tuinen, parken en andere buitenruimten het gebiedslabel, 25 buitenruimten worden nog beoordeeld. Wissing en Hoekstra zetten echter hoger in: samen met gemeenten,

ontwikkelaars en ingenieursbureaus willen zij in drie jaar 1.000 ha nieuwe stedelijke natuur ontwikkelen. „We willen braakliggende terreinen of lelijke plekken in de stad omtoveren tot natuurgebied of tijdelijke natuur. Inmiddels hebben we een oproep gedaan aan gemeenten, om dergelijke plekken aan te melden.

We zijn met diverse gemeenten in een vergevorderd stadium. Samen kunnen we Nederland een stukje mooier maken.” <

Beoordelingscriteria van NL Greenlabel gebiedslabel Ontwerp, aanleg en onderhoud: Prominente rol voor duurzaamheid bij ontwerp, aanleg en onderhoud.

Producten en materialen: Focus op gebruik van duurzame producten en materialen en duurzaam gekweekte planten, die ook op de juiste plek staan.

Energie en klimaat: Er is sprake een positieve energiebalans (zoveel mogelijk voorkomen van CO2-uitstoot), hittestress wordt beperkt en er is geen sprake van licht-, lucht- en geluidshinder.

Bodem en water: De buitenruimte verbetert de bodem- en waterkwaliteit en draagt bij aan een goede waterhuishouding.

Biodiversiteit: De groene ruimte draagt bij aan het behoud van de in het gebied aanwezige waarden, bevordert de biodiversiteit en sluit aan bij de lokale natuur.

Relatie mens & omgeving: Mensen zijn/ worden betrokken bij de totstandkoming van een buitenruimte en het project heeft ook een sociale functie, bijvoorbeeld door hier een ontmoetings- of recreatieplek te realiseren.

Borging: Het plan of de gerealiseerde buitenruimte voldoet aan de kwaliteitseisen die worden gesteld aan een duurzame buitenruimte. Ook is realisatie van het plan financieel haalbaar.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Gebiedslabel.indd 23

23 25-06-15 16:18

Bedrijf en Organisatie

Slim beheren met assetmanagement Je kunt een euro maar een keer uitgeven. Dan wil je als stad wel dat deze goed wordt besteed, zeker bij een schaars goed als groen. De gemeente Rotterdam is sinds verleden jaar overgegaan van reactief naar proactief beheer. Hierbij wordt gestuurd op beperking van risicoâ&#x20AC;&#x2122;s, assetmanagement. Want nu slim investeren, betekent besparen in de toekomst.

Tekst Wendy Bakker | Beeld Gemeente Rotterdam

24

TuinenLandschap l 14- 2015

assetmanagement.indd 24

25-06-15 16:18

V

anaf de 15e verdieping in de nieuwe huisvesting van de gemeente op de kop van zuid heb je prachtig uitzicht op de objecten die de openbare ruimte maken in Rotterdam. Bruggen, wegen, fietspaden, watergangen, lichtmasten én natuurlijk groenstroken en bomen (23 km2), ofwel ’assets’. Begin 2014 is de Maasstad gestart met de invoering van een nieuwe manier van beheren: assetmanagement. Hiermee zorgt de gemeente dat het geld wordt ingezet daar waar het het hardst nodig is en dat de gekozen maatregelen het meeste opleveren voor de stad en haar bewoners.

Optimale balans Wat assetmanagement anders maakt dan de oude manier van beheren is dat er uitgegaan wordt van mogelijke risico’s die het functioneren van de stad kunnen bedreigen.

In assetmanagement zoek je naar een optimale balans tussen kosten, risico’s en prestaties. „Eigenlijk deden we dat voor het groenbeheer al”, zegt Tony Pipping Assetmanager Groen en Spelen, „alleen maakten we die afwegingen in ons hoofd en niet altijd even bewust. Nu gebeurt dat wel, ze worden expliciet en meetbaar gemaakt en het is reproduceerbaar.” En dat is nodig, volgens de assetmanager, want groen is een schaars goed en dan wil je wel dat die euro zo goed mogelijk wordt besteed. „Daarbij vindt de Rotterdammer groen in de stad erg belangrijk en kun je met risicogestuurd beheren helder onderbouwen waarom je kiest voor de ene maatregel en niet voor de andere. Een ander voordeel is dat je als ambtenaar explicieter je advies kunt verantwoorden richting politiek. De planning is dat we in 2018 de risico's in beeld

hebben op alle assets en een afgewogen maatregelenpakket hebben ontwikkeld", zegt Pipping.

Bedrijfswaarden Elk object vertegenwoordigt een bepaalde waarde voor de stad en daar wordt door gemeente en haar bewoners belang aan toegekend. Rotterdam kent zeven van deze zogenaamde bedrijfswaarden: economie, veiligheid, bereikbaarheid/beschikbaarheid, kwaliteit leefomgeving, milieu/gezondheid, politiek en wet- en regelgeving. Voor alle mogelijke onderhouds- en beheermaatregelen aan een object wordt bekeken hoe zij scoren op die zeven bedrijfswaarden in termen van risico’s. Wat is het effect van een ongewenste gebeurtenis op de bedrijfswaarden en hoe groot is de kans dat de gebeurtenis zich voordoet (kans van optreden x effect van optreden).

Alle risico’s als ook maatregelen worden uitgedrukt in euro’s. Dan gaat het niet alleen om beheerkosten maar ook om bijvoorbeeld de kosten die imagoschade opleveren of vermindering van kwaliteit leefomgeving. „Bij bomen zijn we gewend om na te denken over veiligheidsrisico’s en met behulp van de boomtaxatie van de NVTB (Nederlandse Vereniging van Taxateurs van Bomen) kun je deze, als ook de economische waarde, goed kwantificeren en in euro’s uitdrukken. Ook de beschikbaarheid van groen is goed te kwantificeren.

Lastiger is dat voor een bedrijfswaarde als kwaliteit van leefomgeving of gezondheid. Dan moet je een antwoord vinden op vragen als: in welke mate neemt de kans toe dat omwonenden vaker last krijgen van hun luchtwegen als een rij bomen wordt verwijderd. En in hoeverre is dat

Boomwortels in fietspaden Tijdens de groendag van de Week van de Openbare Ruimte op 23 april zat Tony Pipping een werkatelier voor waarin hij assetmanagement verduidelijkte met een beheervoorbeeld. Rotterdam krijgt jaarlijks heel wat klachten van ontevreden fietsers over opdrukkende boomwortels in fietspaden.

Allereerst is in kaart gebracht hoeveel kilometer fietspad de gemeente heeft, hoeveel bomen hinder veroorzaken als ook hoeveel fietspaden hobbelig zijn door opdrukkende boomwortels.

De risicobeoordeling ziet er als volgt uit: ▸ Bijna-ongeval 50 x per jaar – hoog risico.

▸ Klachten van bewoners of belangenorganisaties 27 x per jaar – hoog risico. ▸ Spoedreparaties 23 x per jaar – middel risico. ▸ Afsluiten fietspad voor reparaties 23 x per jaar – laag risico.

Mogelijke oplossingen om de risico’s te verminderen zijn: ▸ Correctief handelen door opgedrukt fietspad te repareren door frezen, ’inlay’ in asfalt of opnieuw bestraten. ▸ Vlak polijsten van asfalt, preventief koppen slijpen van het opgedrukte fietspad (kopfrezen).

▸ Preventief frezen en ’inlay’ van de opgedrukte fietspaden.

De preventieve maatregel ’kopfrezen’, waarbij de opgedrukte laag in het fietspad vlak wordt gepolijst, kwam als meest efficiënte uit de risicoanalyse naar voren. Het is een snelle en eenvoudige maatregel die toegepast kan worden bij een groot deel van de fietspaden in de stad en die preventief gebeurt na inspectie. De maatregel levert, als je naar de totaalscore kijkt, op alle relevante bedrijfswaarden (economie (betaalbaarheid), veiligheid en imagoschade (politiek) en beschikbaarheid) het meeste op aan risicoreductie. > TuinenLandschap l 14- 2015

assetmanagement.indd 25

25 25-06-15 16:18

Voor elke asset in Rotterdam wordt een risico-analyse gemaakt.

risico verwaarloosbaar of juist ontoelaatbaar? Pipping geeft aan dat daarover wel informatie beschikbaar is maar lastiger is toe te passen, hetgeen een afweging tussen, risico, kosten en prestaties bemoeilijkt. „Maar als we zo ver zijn, biedt assetmanagement handvatten om de maatschappelijke waarden van groen te onderbouwen.”

Matrix Op stadsniveau zijn de potentiële gevolgen van een gebeurtenis op de bedrijfswaarden, de frequentie en kans van optreden en de ernst van de schade in een bedrijfswaardematrix opgenomen. Op deze manier wordt op een uniforme wijze het risiconiveau op ’assets’ binnen heel Stedelijk Beheer bepaald, of het nu gaat om infrastructuur, openbare kunstobjecten of groen. Dit maakt het mogelijk om naar het hele areaal te kijken en beslissingen integraal af te wegen.

Om risico’s te kunnen inschatten is het belangrijk dat nagedacht wordt over trends en mogelijke veranderingen op de korte, middellange en lange termijn.

Hierbij wordt in Rotterdam gebruik gemaakt van onder meer wetenschappelijke en maatschappelijke gegevens. Op basis daarvan worden toekomstscenario’s vastgesteld. Per scenario wordt een visie ontwikkeld en een strategie bepaald.

Een dreiging die heel reëel wordt voor Nederlandse steden en haar inwoners zijn de klimatologische veranderingen. Zeker voor een stad als Rotterdam die een hoge bebouwingsgraad kent en weinig bergingsmo-

26

gelijkheden. „We willen een klimaatbestendige stad, maar wat heeft de stad daarvoor nodig? Het groen in de stad zal voor bewoners niet alleen ’kijkgroen’ of ’gebruiksgroen’ blijven, maar ook gebruikt gaan worden voor wateropvang. Zijn onze stedelijke parken straks onze stedelijke uiterwaarden?”

Analyse Een logische volgende stap is om de risico’s te analyseren. Wat betekent dat voor ’assets’ zoals het bomenbestand waarvan een deel de wisselende grondwaterstanden niet overleeft? Gekeken wordt, op basis van data uit inspecties, welke maatregelen je preventief of curatief kunt inzetten en hoe deze scoren op de bedrijfswaarden. Is er ander sortiment nodig? Moet de groeiplaats worden aangepast? Welke kosten zijn eraan verbonden en welk effect hebben ze? Door risico’s te wegen en te prioriteren ontstaat een ranking. „Het mooie is dat we dan uit meerdere, mogelijke maatregelen de meest effectieve kunnen kiezen en kunnen plannen wat we als eerste moeten aanpakken.”

Tony Pipping geeft aan dat assetmanagement geen statisch systeem is. „Elke maatregel wordt gemonitord en geëvalueerd. Ook kijken we naar het beheersysteem. Welke info hebben we nodig en welke inspecties voeren we uit? Dit jaar houden we de inspecties tegen het licht en worden de bedrijfswaarden getoetst op bruikbaarheid. Zo blijven we het beheer verbeteren.” <

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

assetmanagement.indd 26

25-06-15 16:18

Zo-zit-dat

Financiering onderneming uit privé of via de bank?

Hovenier Van Hoogen* heeft door de groei van de onderneming extra financiering in zijn bv nodig. Eigenaar Gijs van Hoogen* heeft privé wat beschikbare middelen op een spaarrekening.

Hierover krijgt hij een beperkte rentevergoeding. Hij vraagt zich af of hij het bedrag zakelijk moet gaan lenen van privé of moet hij naar een bank gaan.

Tekst Egbert Jan Blonk | Beeld Peter Moorman

O

m goed antwoord te kunnen geven moeten we kijken naar de volgende aspecten. ▸ Is de bank bereid tot financiering? ▸ Wat zijn de risico’s om er privégeld in te stoppen? ▸ Wat zijn de fiscale gevolgen? ▸ Wat is financieel het meest aantrekkelijk?

Is de bank bereid tot financiering?

Doordat de banken veel kritischer zijn geworden om een financiering te verstrekken, is het van belang te weten of er bereidheid is. Zo niet, dan kun je nog gaan kijken naar andere financierders.

Als de bank bereid is te financieren, is het de vraag of ze de eigenaar van de onderneming ook niet mede-aansprakelijk willen maken. Als je toch aansprakelijk bent, dan is dat geen overweging meer om het om die reden bij een bank onder te brengen.

Wat zijn de risico’s om er privégeld in te stoppen?

Als de bank niet wil financieren, is er wellicht een risico dat het uitgeleende bedrag niet meer terugkomt. Schat de ondernemer dit risico ook zo in, dan kan hij zelf beter geen geld in de onderneming steken.

Als hij het risico gering acht, dan is het Egbert Jan Blonk is accountant bij Grant Thornton, E Egbertjan.blonk@gt.nl * Deze naam is fictief

wellicht een overweging om het geld wel te verstrekken. In dat geval kun je ervoor zorgen dat er ook zekerheden in de vorm van verpanding of hypotheek worden gegeven.

Wat zijn de fiscale gevolgen?

Als de ondernemer geld in zijn onderneming wil stoppen, kan dat op twee manieren.

1. Door het verstrekken van een lening.

Privé ontvangt hij rente die belast is in box 1. Op deze rente is een winstvrijstelling van toepassing. Hierdoor wordt de rente privé belast tegen maximaal 46%, terwijl de rente aftrekbaar is tegen 20 of 25% in de bv. Zeker met de huidige lage rente is dit goedkoper dan over het spaargeld in box 3 1,2% heffing te betalen.

2. Door een agiostorting (extra bedrag op de aandelen). Dan hoeft er geen rente te worden berekend en is er in de bv geen

aftrekpost en in privé geen bijtelpost.

Er wordt over dit geld ook geen 1,2% geheven als in box 3. Het geld is niet direct weer uit de onderneming te halen als je het eruit wil halen. Hiervoor is een notaris nodig.

Wat is financieel het meest aantrekkelijk?

Als er weinig risico is of als de bank de risico’s gaat doorspelen naar de ondernemer in privé, dan is het in de onderneming stoppen van het geld een goede optie, zeker bij de huidige rentestand en de heffing in box 3.

Als de bv nog te verrekenen verliezen heeft, en de ondernemer kan het geld voor een langere periode ter beschikking stellen, dan zal eerder voor optie 2 worden gekozen en anders optie 1.

Overigens is het kabinet bezig met nieuwe belastingplannen. Het is goed deze ook mee te nemen in de afweging van de opties. <

Hoe-zit-dat?

Heeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat, laat het de redactie weten. Met behulp van een deskundige trachten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Zo-zit-dat.indd 27

27 25-06-15 16:18

Bedrijf en Organisatie

Ed Olivier

Een dag mee met Hoek Hoveniers

Terug van weggeweest in het Haagse Kijkduinpark Groenjournalist Ed Olivier volgde het eerste jaar van de hoveniersopleiding aan het Clusius College Alkmaar. Voor Tuin en Landschap loopt hij mee met een hovenier, groenvoorziener, boomverzorger, beheerder, tuin- en landschapsarchitect of ontwerper. Om te zien of de theorie aansluit op de praktijk. En om vast te leggen hoe vakgenoten hun werk in het groen beleven.

Tekst en beeld Ed Olivier

N

a tien jaar is Hoek Hoveniers terug in het Haagse Kijkduinpark, een villapark in de duinen, met zowel particuliere eigenaren als bedrijfsmatige verhuur van vakantiewoningen. Hoek is voor vijf jaar gecontracteerd door de Vereniging van Eigenaren. Belangrijkste doel: het park het karakter van een duinlandschap teruggeven. Daarnaast wordt de waterhuishouding verbeterd door dichtgegroeide poelen toegankelijk te maken en een wadi aan te leggen.

Hoveniers Peter van Haasteren en Hans van Daalen zijn elke week aan het werk in Kijkduin, voor het dagelijks onderhoud: zwerfvuil ruimen, maaien en snoeien. Vandaag – maandag 1 juni – is de bomenploeg bestaande uit Ruben van Praag en Benjamin van Braak ook actief

28

op het terrein, om overhangende takken te snoeien. Veel esdoorns; die snoei je niet in februari/maart, maar in de zomer om te voorkomen dat ze gaan bloeden.

Het meeste kapwerk is al in maart uitgevoerd. Hoek heeft voor deze kapronde de benodigde vergunningen aangevraagd.

Van Praag is ETT’er – European Tree Technician – dus kan en mag hij bomen beoordelen.

6.00 uur Alle medewerkers van de hoofdvestiging Voorhout van Hoek Hoveniers verzamelen zich in de kantine voor de koffie.

De projectleiders praten hun teams bij.

Zijn er vragen van klanten? Wat gaat er vandaag mee? Het hoveniersbedrijf heeft

twaalf nieuwe projecten en twee nieuwe collega’s. „Het gaat goed; je moet tegenwoordig op tijd je materiaal reserveren”, lacht Peter. Voor vandaag hebben we genoeg aan de spullen in onze pick-up; de versnipperaar staat al op het terrein.

7.00 uur Het Kijkduinpark is nog in diepe rust. Een vroege vakantieganger laat zijn hond uit.

Horden jonge konijnen schieten in het rond. Eerst twee uurtjes zwerfvuil ruimen. Het lijkt een vervelend klusje, maar op een zonnige voorjaarsdag genieten we in de vroege uurtjes van de natuur. Hans is een echte vogelman. „Luister! Nachtegaal, winterkoning, fitis, antwoord van de nachtegaal. Dat gaat nog wel een poosje

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Dag-mee-met_Hoek.indd 28

25-06-15 16:18

06.00 uur Alle medewerkers van Hoek Hoveniers beginnen de dag met een gezamenlijk kopje koffie in de kantine. Een goed moment voor overleg over het werk, teamindelingen, materiaal en de belevenissen van het afgelopen weekeinde. Derde van rechts: André Hoek.

door. ’t Is m’n hobby, maar ik kan hier gewoon doorgaan met mijn werk.”

Zwerfvuil ruimen is een vaste klus voor en na het weekend, de wisseldagen op het park. Toen Peter en Hans net begonnen in het park sleepten ze soms tien tot vijftien zakken zwerfvuil bij elkaar.

Nu zijn het er hooguit twee of drie. Een menselijk trekje: in een vervuilde omgeving gooi je makkelijker wat op de grond. „Jammer dat mensen papier verscheuren, voordat ze het weggooien”, lacht Hans. „Dat is veel moeilijker op te rapen.” Vuilniszakken die mensen soms buitenzetten in plaats van naar het huisvuildepot te brengen worden aangepikt door meeuwen. Er wordt nagedacht over het gebruik van geelgekleurde zakken. Daar blijven de meeuwen meestal vanaf. >

07.00 uur Een dag onderhoud in het Haagse Kijkduinpark begint met een rondje zwerfvuil rapen. De maaiers, kettingzagen en heggenscharen worden met het oog op de rust van huiseigenaren en vakantiegangers niet voor half negen ’s ochtends gestart.

9.00 uur Hovenier Peter van Haasteren stelt vast dat de helmbeplanting in een kunstmatig stukje duin in een particuliere tuin is aangeslagen. De braam wordt nog weggehaald; die is hier niet gewenst.

Om een sluiproute op deze plek te blokkeren is 100 m³ zand aangevoerd. Iets verderop is een jong boompje toch nog met een auto platgereden.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Dag-mee-met_Hoek.indd 29

29 25-06-15 16:18

het natuurpark worden de houtsnippers elders verwerkt of gaan ze naar de biomassacentrale.

9.30 uur Koffie en brood. Boomverzorgers Ruben en Benjamin sluiten zich aan. Ruben is het afgelopen weekend 13e geworden tijdens de Nationale Klimwedstrijden. „Hét evenement waar je als boomverzorger bij wilt zijn”, zegt hij. „We delen kennis, wisselen ervaringen uit. Dat is belangrijk want eigenlijk wordt het vak heel snel veel technischer.” Ruben en Benjamin werken nu zo’n 2,5 jaar als boomverzorger bij Hoek. Voor hun opleiding tot respectievelijk ETW’er en ETT’er waren ze al vakbekwaam hovenier. Los van het feit dat hij geniet van zijn vak ziet Ruben toekomst in de bomen: „Hoveniers hebben een mooi vak, maar een boomverzorger is ’s winters ook verzekerd van werk.”

10.00 uur Na de eerste pauze trekken boomverzorgers en hoveniers samen op. Overhangende takken, zaailingen van esdoorns worden afgezaagd en verzameld bij de shredder. Als stagiair leer ik de lange, polsdikke takken in het midden op te pakken om het zware sleepwerk te verlichten. „Niet onder het zaagwerk doorlopen”, legt Peter uit. „Huisregel is dat de hovenier let op de boomverzorger.”

De hoveniers doen hun best om overlast zoveel mogelijk te beperken. Zo wordt bijvoorbeeld het snoeihout eerst verzameld voordat de houtversnipperaar wordt gestart. De houtsnippers worden opgevangen in een huif op de pick-up van de boomverzorgers en afgevoerd naar een opslagterreintje bij de hoofdingang. Gedurende de dag verzamelen ze ongeveer 21 m³ houtsnippers. In verband met de noodzakelijke verschraling van

12.00 uur Projectleider Erna Bouw komt een kijkje nemen op het park. Ze wordt aangesproken door bewoners, die blij zijn dat de natuurlijke plantengroei wordt gestimuleerd. Hans heeft ’s morgens vroeg tijdens het vuilrapen al laten zien welke soorten er weer terugkomen: Anchusa (ossetong), Jacobaea vulgaris (jacobskruiskruid), Verbascum (toorts), Cirsium arvense (akkerdistel) en Silene dioica (dagkoekkoeksbloem). Bijzondere soorten, waarvan alleen de Verbascum in het lespakket van de aankomend hovenier zit. De Euonymus (kardinaalsmuts) en Euphorbia (wolfsmelk) verderop komen bekender voor.

Voor Bouw is het overleg met de groencommissie van de Vereniging van Eigenaren een belangrijke graadmeter. „Je wilt met elkaar de vinger aan de pols houden. Het gewenste eindbeeld is een open karakter van het duinlandschap.

Met boomgroepen, een heesterlaag en kruidige gewassen. Voordat het helemaal zover is zijn we tien jaar verder.”

Om de tien dagen is Bouw zeker in het Kijkduinpark te vinden. „We hebben vorig jaar in de presentatie voor de groencommissie niet gezegd: zó wordt het, maar zó gaan we het aanpakken.

Over tien jaar weten we of dat de juiste beslissing is geweest.” De projectleider trakteert op kakelverse gevulde koeken. „Doet ze elke week”, lachen de hoveniers.

verschil met de hoveniersopleiding waar je alles op beperkte schaal leert. De komende winter staat in het Kijkduinpark een nieuwe kapronde op het programma.

In overleg met de groencommissie, maar uiteraard ook met de gemeente Den Haag en de Algemene Vereniging voor Natuurbescherming (AVN). Er moet ruimte worden gecreëerd. Het park was behoorlijk dichtgegroeid; door snoeien met een maaibalk zijn ontoegankelijke groene wanden ontstaan. De bewoners en huurders van de huisjes achter deze wanden klaagden ironisch genoeg over een gebrek aan privacy.

In de nieuwe open structuur van het park met kruidenlaag voelt iedereen zich nu prettiger. Op verzoek van particuliere eigenaren zijn beplantingen aangebracht en duintjes aangelegd. Soms ook om een barrière op te werpen tegen de bekende olifantenpaadjes en illegale autoroutes.

Het duinterrein is door de gemeente Den Haag ooit ingeplant met een bosplantsoenmengsel: wijkers en blijvers. De beheerder van de toenmalige camping Ockenburgh was blij met de beschutting die de wijkers al snel boden. Misschien

14.00 uur Er lijkt geen eind te komen aan de hoeveelheid snoeihout. Dat is een opvallend

Feiten en cijfers Hoek Hoveniers ▸ Opgericht: 1943. ▸ Werkzaamheden: Full-service hoveniers- en groenbedrijf. ▸ Werkgebied: Noord-Holland, ZuidHolland en Utrecht. ▸ Vestigingen: Voorhout (ZH) en Ursem (NH). ▸ Directie: André Hoek. ▸ Aantal personeelsleden: 70.

30

▸ Project: Kijkduinpark, Machiel Vrijenhoeklaan, Den Haag. ▸ Totale grootte 38,5 ha, in onderhoud bij Hoek: 13,5 ha. ▸ 203 recreatie-duinvilla’s, gras rond duinvilla’s 20.300 m². ▸ Duinbeplanting 3.000 m². ▸ Bossingels 68.000 m². ▸ www.hoekhoveniers.nl

14.00 uur Voor particuliere eigenaren is drainage aangebracht die uitkomt op een wadi. Hier is een dikke veenlaag afgegraven en gevuld met drainzand. De jonge Hippophae rhamnoides (duindoorn) wordt met plastic wikkels beschermd tegen konijnenvraat.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Dag-mee-met_Hoek.indd 30

25-06-15 16:19

zijn ze daarom ook niet weggehaald, maar zeker is dat de blijvers er op den duur door in de verdrukking zijn geraakt.

Daardoor is er geen duurzaam bosbestand opgebouwd.

Peter laat een volledig kromgegroeide eik zien. „Je ziet wat er gebeurt; de esdoorns houden zóveel licht tegen. We gaan ze volgend jaar weghalen, want vroeg of laat valt zo’n eik om. We zijn er nu vooral om de veiligheid van de huisjes te garanderen. Daarna zullen we een ronde gaan doen met de boomverzorgers, om te zien wat de wijkers en wat de blijvers zijn.”

15.50 uur Opruimen. De bak met houtsnippers wordt voor de laatste keer geleegd. Na het snipperen hebben de hoveniers alle paden netjes achtergelaten door bladeren en takken bij elkaar te harken en vervolgens het pad nog een keer schoon te blazen met de bladblazer. Nog even overleggen. De boomverzorgers hebben nog een dag werk in het park. Peter en Hans doen morgen borderonderhoud in Katwijk. <

12.00 uur Overleg met projectleider Erna Bouw. Zij waakt samen met de groencommissie van de Vereniging van Eigenaren over het jaarbudget voor de renovatie van het park. In maart 2015 is daarvoor gekapt en in 2016 zal ook nog een selectieve kapronde noodzakelijk zijn om het gewenste eindbeeld in zicht te brengen.

www.tuinenlandschap.nl

Voor meer foto’s van deze reportage.

15.00 uur Boomverzorgers Ruben van Praag en Benjamin van Braak voeren gesnoeide takken en esdoornzaailingen in de shredder in. De snippers worden afgevoerd, zodat er geen voedingsbodem ontstaat voor ruigtekruiden, zoals brandnetel. Op plaatsen waar weinig recreanten komen, laten de hoveniers kleine stukken brandnetel staan voor de vlinders en vogels.

bracht nlaag e Hipstic

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Dag-mee-met_Hoek.indd 31

31 25-06-15 16:19

Ontwerp en Inrichting

Mix van stijlen met oog voor detail Ontwerper Mark Kino uit Amersfoort noemt het een mediterrane poldertuin.

Met beplanting en sfeerelementen die zowel doen denken aan reizen naar zuidelijke landen als aangevoerde kleigrond vanuit de Biesbosch. â&#x20AC;&#x17E;Het woord polderen betekent ook het samenbrengen van dingen die je eigenlijk niet samen kunt brengen. Compromissen sluiten. Dat is in deze tuin duidelijk gebeurd.â&#x20AC;?

Tekst en Beeld Emiel van den Berg

32

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

TuinVanMarkKino.indd 32

25-06-15 16:18

Onder het balkon werden de stalen H-profielen met eiken planken bedekt. Kino: „Nu lijken ze op de balken van de kaders in de tuin.” Zo kent de tuin een hoog niveau van detaillering. De rode plavuizen zijn extra hard gebakken. „Maar ze zijn toch wat poreus voor buiten. Er komt nog een coating over.”

B

Mark Kino – RUIMTE www.gedeelderuimte.nl

ij een nieuwe ontwerpopdracht maakt Mark Kino nooit zomaar een ontwerp simpelweg op basis van de wensen van de opdrachtgever. „Ik wil eerst meer over hen weten. Wat voor mensen zijn het?’’ In het geval van deze tuin in Dordrecht waren de opdrachtgevers twee mannen met verschillende ideeën over de tuin. Beiden verknocht aan de mediterrane landen maar sterk verschillende types, met heel andere werkzaamheden. „Het ontwerpproces duurde relatief lang, we hebben allerlei paden bewandeld om uiteindelijk alle elementen samen te brengen.’’ De Koninklijke Ginkel Groep heeft de tuin aangelegd.

Van de oorspronkelijke tuin bleven de twee beeldbepalende bomen staan, een witbloeiende meidoorn en een roodbladige Prunus. Meteen werd de diversiteit aan muren op de erfgrens duidelijk.

Verschillend in materialen en divers in hoogtes.

Lastig was ook de taps toelopende grenslijn achterin de tuin. „Dat maakt de tuin visueel ondiep, vandaar dat ik als eerste extra diepte in de tuin wilde brengen.’’ Kino deed dat door het plaatsen van vier hoge kaders van eikenhouten balken. De eerste drie staan op één lijn, de vierde verspringt. „Zo heb ik eerst een zichtlijn aangezet om die op het einde te breken. Dat zorgt voor spanning.’’

Als de bamboehaag aan het einde van de zichtlijn over een paar jaar hoger is, wordt dit coulisseneffect nog sterker. „Ook de palm speelt dan een prominentere rol.’’ De hoge kaders zorgen voor een interessante doorkijk, ook over de oude muur die achterin de tuin staat. „Zo ensceneer je dat de tuin verder doorgaat. Gelukkig heeft die achterliggende tuin veel groen, dat versterkt dit effect.’’

Aan de linkerzijde van de tuin wilde Kino volume toevoegen, als tegenhanger van de eikenhouten kaders en om de lastige basisvorm van de tuin te doorbreken. Dat gebeurde in de vorm van een kleine kas die meteen een lelijke grensmuur

wegwerkte. In de kas kunnen de vele mediterrane kuipplanten overwinteren.

Het grote terras tegen de woning loopt tot aan de beide grenslijnen. „Doorgaans kies ik niet voor een terras van links naar rechts en probeer ik groen zo dicht mogelijk tot aan het huis te brengen. Hier kon het niet anders, de rode plavuizen liggen op een betonconstructie die dient ter ondersteuning van de woning.’’ Om het terras te vergroenen, staan er diverse potten. Ook is het balkon begroeid. De plavuizen op het terras zijn dezelfde als die in het souterrain, zo worden beide ruimtes met elkaar verbonden.

Aansluitend tegen het terras ligt de vijver.

Dichtbij zodat er direct contact is. De vijver ligt net uit het midden, zit aan de achterzijde rijk in de beplanting en sluit met zijn wateroppervlak direct aan op het terras, zodat je meteen het heldere water in kunt kijken om de diepere planten te zien.’’

Een van de paden en het terras achter in de tuin bestaat uit Scoria Bricks, een tweedehands Engelse baksteen – gebakken van slib uit de Theems – met een blauwgrijze kleur. „De uitstraling past perfect bij een oud huis als dit, en bij de oude rode plavuizen. We hebben veel opties bekeken, ook natuursteen en oude gebakken klinkers, maar dit beviel het beste.’’ Een tweede pad bestaat uit riviergrind. „Een heel fijne ronde fractie, je kunt er met blote voeten over lopen.’’

De beplanting, die het eerste groeiseizoen doormaakt, bestaat uit een mix van bestaande planten uit voorgaande tuinen, aangevuld met wat zuiders sortiment in de vorm van kuipplanten, palm en bamboe die goed aansluiten op Fatsia japonia, Camellia japonica en Hydrangea aspera. Er is aandacht voor alle seizoenen met herfstbloeiers en verkleurende Parthenocissus, winterbloeiende Clematis armandii ’Apple Blossom’ en diverse Helleborus. Daarnaast groeien er veel vaste planten. < >

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

TuinVanMarkKino.indd 33

33 25-06-15 16:18

Traditioneel heeft een muurkas altijd een open wand die tegen een aangrenzende muur leunt. Dat kon in deze situatie niet en daarom kreeg de kas hier een houten supportmuur. Een eigen aanpassing in een standaardfabricaat van De Wiltfang. Het Red Cedar-hout krijgt later vrijwel dezelfde verkleuring als de eikenhouten kaders.

Zowel de meidoorn als de sierkers werden opgesnoeid. De zelfgemaakte houten panelen breken de hoge, antraciet geschilderde schutting.

Ze zijn opgehangen om de indruk te wekken dat je ze kunt schuiven, als een kamerscherm. De eigenaren hadden iets soortgelijks gezien in De Tuinen van Appeltern.

34

Het waterelement ontwierp Kino zelf. „Belangrijk was een rustig geluid, als een langzaam lopende kraan. De drie elementen lopen mee met de vorm van de vijver.” Langs het terras had Kino liever een dunnere lijngoot gebruikt, maar deze goot was al in de tuin aanwezig.

Zicht vanonder de houten kaders richting het huis. De beplanting in de tuin is gevarieerd. De eigenaren hingen zelf de insectenhotels en vogelnestkastjes op. „Dat leeft bij veel mensen en zit ook in mij. Het gaat in een tuin immers om flora én fauna. Er moet leven in zitten”, aldus Kino.

De muur was enigszins vervallen en moest opgeknapt worden. Kino: „Liefst zichtbaar.

Als je iets toevoegt, mag je dat ook zien.” De eikenhouten lat werkt als sterke breedtelijn, eronder zijn de leidingen verwerkt. Samen met rozemarijn, salie en lavendel versterkt de druif de mediterrane sfeer rondom dit achterste terras.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

TuinVanMarkKino.indd 34

25-06-15 16:19

Uitgelicht

Driedelig lichtplan Voor de tuin bedacht Mark Kino een uitgekiend belichtingsplan bestaande uit drie, onafhankelijk van elkaar te bedienen groepen. Alles is dimbaar en alles is led. „Ik vind het belangrijk dat je buiten licht creëert, dat je de tuin ook ’s avonds kunt beleven. Dat geeft de tuin een extra laag, maar wordt jammer genoeg te weinig gedaan in tuinen.” Hij benadrukt dat het licht niet per se dient om alles beter te zien, maar meer om een extra verhaal te vertellen.

Lichtgroep één bestaat uit drie grondspots die hoge elementen aanlichten: de palmboom, de bamboe en de roodbladige Prunus. „Zo wilde ik de dieptelijn ook tijdens de donkere uren benadrukken.” De rvs-inbouwspots kunnen behalve in wit ook in groen, geel, blauw of rood schijnen. Omdat ze geschakeld zijn, hebben ze wel altijd steeds dezelfde kleur. „De eigenaren hebben in het huis een vergelijkbare verlichting, zodat daarmee huis en tuin eenvoudig met elkaar zijn te verbinden.

Afhankelijk van de stemming kiezen ze

een kleur. Zo werkt blauw verkoelend tijdens een zomeravond en warmt rood de koude wintertijd op.”

Lichtgroep twee beschijnt met drie wandlampen het achterterras. De lampen zijn aan de oude muur bevestigd en hebben felle neerwaartse lichtstralen die de Scoria Bricks extra accent geven.

Tevens hebben ze een subtiele opwaartse gloed als sfeerlicht. Ze zijn zo opgehangen dat je niet in de lichtbron kijkt. „Ook niet als je op de stoelen zit.”

Tot slot liggen bij de vijver drie eivormige Outdoor Gregg-lampen die het voorste terras aanlichten. „Deze lampen spelen ontwerptechnisch de belangrijkste rol. Het zijn kunstelementen omdat ze ook overdag aanwezig zijn en aandacht vragen. Alledrie de lichtgroepen spelen zo een eigen, significante rol in de tuin.”

Alle verlichting is behalve met een afstandsbediening ook vanuit het huis en vanuit de kas te bedienen. Een elektricien voerde de werkzaamheden uit. „Het was geen standaardwerk, uiteindelijk geeft het hele verlichtingsplan de tuin extra betekenis.”

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

TuinVanMarkKino.indd 35

35 25-06-15 16:19

Ontwerp en Inrichting

Begraven tussen bloemen en heesters Echte natuur is het niet. Zo wil ontwerper Ada Wille de uitbreiding van begraafplaats IJsselhof in Gouda ook helemaal niet noemen. Toch sluit de natuurlijke inrichting van bloemrijk grasland afgewisseld met heesters en bomen, aan bij de groeiende vraag naar natuurbegraven. „Alleen de echte diehards zullen zeggen dat het geen natuur is.’’

Ada Wille www.adawille.nl Tekst Miranda Vrolijk Beeld Rens Kromhout

L

andschapsarchitect Ada Wille spreekt liever van een natuurlijke inrichting. „Tussen de traditionele inrichting van een begraafplaats en een natuurbegraafplaats in zijn meest pure vorm, heb je natuurlijk een scala aan tussenvormen.’’

Met de meest pure vorm bedoelt ze begraafplaatsen in bestaande natuurgebieden die al een hoge of beschermde natuurstatus hebben of daar waar nieuwe natuur met een hoge kwaliteit wordt ontwikkeld, waarin de grond zo min mogelijk wordt verstoord en waarbij de grafrust eeuwigdurend is. Dat zijn bijvoorbeeld de begraafplaatsen die aangesloten zijn bij de BRANA, de branchevereniging voor natuurbegraafplaatsen. Het natuurbeheer staat voorop. Bij IJsselhof is dat niet het geval. „Maar het heeft door een inrichting van bloemrijk grasland met bomen en heesters én het weglaten van

36

de grafstenen, een natuurlijk uiterlijk, dat veel mensen aanspreekt.’’

Al sinds 2007 is de landschapsarchitect betrokken bij de uitbreiding van de Goudse begraafplaats. De gemeente wilde dat uitvaartorganisatie Yarden de 1 ha die naast de begraafplaats ligt, in gebruik zou nemen. Die extra oppervlakte zou plaats moeten bieden aan 1.300 graven, 520 urnengraven en 400 urnennissen. In eerste instantie zou de uitbreiding een traditionele parkachtige inrichting krijgen.

Wat het gehele proces echter heeft vertraagd is een toekomstige dijkverzwaring. IJsselhof is buitendijks aangelegd langs de Goejanverwelledijk die in de komende jaren verzwaard moet worden.

De beschikbare ruimte voor de graven werd hiermee aanzienlijk verkleind.

Omdat voor de uitbreiding een parkje moest wijken, was er een herplantplicht

voor 120 bomen, waarvan 50 in de maat 25-30. Die bomen mogen echter niet in de kernzone van de dijk worden geplant; in de zone naast de kern, de beschermingszone, is een vergunning nodig voor opgaande houtige gewassen. Ook voor de graven is dat nodig.

Waar die toekomstige dijkgrenzen precies zouden komen te liggen, en of de dijk binnen- of buitendijks versterkt zou worden daarover zijn nogal wat overleggen geweest tussen Yarden, gemeente, het Hoogheemraadschap en Wille.

Uiteindelijk bleek op de kop van het uitbreidingsdeel ook nog een belangrijke waterleiding van Oasen te liggen, waardoor de oppervlakte nog kleiner werd. „De grafdichtheid die de gemeente wilde in combinatie met een parkachtig uiterlijk, werd hierdoor onmogelijk.’’

Na een aantal jaar haalde de werkelijk-

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Natuurbegraven Gouda.indd 36

25-06-15 16:19

Foto boven: Dit jaar is de begraafplaats ingezaaid. Door de glooiingen zal een gevarieerd landschap ontstaan met droge en natte biotopen.

Foto onder: Beschikbare locaties voor een graf zijn met bordjes aangegeven. De grond die voor een groot deel uit opgespoten zand bestaat, bleek in eerste instantie te schraal voor het zadenmengsel. Bij de eerste zaai kwam er niks op. Daarom heeft groenaannemer Van der Veen door de bovenste 10 cm grond 3 cm teelaarde gefreesd om hem iets rijker te maken. Ook heeft deze ingreep ervoor gezorgd dat de toplaag daarmee minder stuifgevoelig werd â&#x20AC;&#x17E;en het zaad bij de eerste storm zou zijn weggewaaid.â&#x20AC;?

>

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Natuurbegraven Gouda.indd 37

37 25-06-15 16:19

heid het ontwerptraject in. „Er bleken minder graven nodig’’, zegt Wille, „omdat er meer geruimd kan worden op de bestaande begraafplaats en omdat steeds meer mensen voor een crematie kiezen.’’

Dit alles – het kleinere oppervlak en de bijgestelde capaciteitseis – in combinatie met het markgerichte denken van Yarden leidde ertoe dat de beheerder van de begraafplaats in overleg met Wille op het idee kwam om een natuurlijke sfeer te ontwerpen. „Yarden kan mensen nu ook een graf in de natuur aanbieden.’’

Om het natuurlijk deel aan te laten sluiten op de bestaande begraafplaats is de hoofdas van Acer saccharinum ’Pyramidale’ met vijftig stuks in de maat 25-30 doorgetrokken, net als een tweetal bomenassen dwars daarop. Daarnaast heeft Wille nog zo’n zeventig solitairen (zowel één- als meerstammigen) verspreid laten aanplanten, met name soorten die ecologisch interessant zijn: veel besdragers en stuifmeelleveranciers (zie kader). Samen met Jacob van der Veen van Groentotaal

A. De Boer, die de begraafplaats onderhoudt en hem ook heeft aangelegd, heeft ze die beeldbepalende bomen uitgezocht bij boomkwekerij Ebben.

Door de bijgestelde prognoses hoeft er nog maar twee graven diep te worden begraven, en werd het mogelijk hoogteverschillen aan te brengen (-30 tot 50 cm).

De kruidenmengsels die zijn ingezaaid zullen die verschillen versterken, evenals de heesters die tegen de glooiingen zijn geplant, waardoor ruimtelijk een dynamisch geheel ontstaat. In het bloemrijke grasland worden paden uitgemaaid.

Bij de keuze voor het zadenmengsel heeft Jacob van der Veen zich laten adviseren door de Cruydt-Hoeck. Er zijn twee mengsels ingezaaid (zie kader). Voor de plekken waar niet meteen begraven wordt een hoger bloemrijk mengsel. Daar waar wel direct wordt begraven een lager herstellend mengsel, „dat vooral tegen betreding kan’’, zegt Van der Veen. Wanneer een graf gedolven wordt, dan wordt een 5 cm dikke toplaag apart gehouden

„vanwege het zaad.” Die laag wordt later weer op het graf geplaatst. Het streven is om het lage mengsel twee keer per jaar te maaien en het hoge een keer.

Hoewel niet te zien, heeft Wille voor het uitbreidingsdeel wel een gravenplan gemaakt. „Ter onderbouwing van de beschikbare capaciteit en om voor Yarden het kosten/batenplaatje duidelijk te maken.’’ Het is ook niet zo dat de graven kriskras op het uitbreidingsdeel gedolven zullen worden, zoals dat bij natuurbegraafplaatsen wel gebeurt. Evenmin is de grafrust eeuwigdurend. „Mensen kunnen kiezen tussen een heester- of bloemengraf’’, legt Wille uit.

Het verschil zit in de locatie en de markering. Een heestergraf sluit aan op een van de heesterlagen en kan gemarkeerd worden met een heester. Een bloemengraf ligt in de bloemenweide en heeft geen markering. Wel komen er op termijn gemeenschappelijke nagedachtenisplekken. „Zo blijft de sfeer overal op het natuurlijke deel hetzelfde.’’ <

Natuurbegraafplaats IJsselhof Locatie Gouda, uitbreiding van de bestaande begraafplaats Grootte 1 ha Projectperiode 2007-2015 Ontwerp Wille Landschaps en Begraafplaatsarchitectuur in Culemborg Aanleg en Onderhoud Groentotaal A. de Boer in Assen Grafcapaciteit: 600 graven Soort graven bloemen- of heestergraf, een heestergraf kan gemarkeerd worden met bijvoorbeeld een Amelanchier lamarckii, Rosa rubiginosa of Aronia arbutifolia. De graven worden voor vijftien of twintig jaar aangekocht Aantal bomen 120, waaronder Acer saccharinum ’Pyramidale’ (25-30), Crataegus persimilis ’Splendens’, C. media ’Paul’s Scarlet’, Mespilus germanica ’Westerveld’, Betula albosinenis ’Fascination’, Koelreuteria paniculata, Quercus palustris en Q. rubra (12-14) Aantal heesters 25, onder meer Acer monspessulanum, Cornus mas, Malus toringo sargentii, Prunus serrula en Corylus avellana ’Purpurea’ in de maat 300-350 cm Zaadmengsel afkomstig van de Cruydt-Hoeck met onder meer pinksterbloem, gewone reigersbek, vertakte leeuwentand en kleine klaver in het lage mengsel en knoopkruid, wilde peen, schermhavikskruid, muskuskaasjeskruid, dagkoekoeksbloem en gele morgenster in het hoge mengsel

38

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Natuurbegraven Gouda.indd 38

25-06-15 16:20

Tussen de bestaande begraafplaats en het natuurlijker gedeelte zijn vier strooivelden aangelegd. EĂŠn daarvan is ingericht met een gemeenschappelijk asgraf: via de stenen kelk vloeit de as van de overledene weg in een ondergrondse betonkelder. Strooivelden zijn volgens Wille vaak rommelige, lelijke plekken omdat mensen de plek toch willen markeren. Met de askelder en een gemeenschappelijk markeringspunt voorkom je dit.

Voor de hoofdontsluiting die aansluit op de bestaande begraafplaats is grind gebruikt, het centrale plein is verhard met gebakken klinkers. Op termijn kan hier nog een overkapping komen met een Sedum-dak.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Natuurbegraven Gouda.indd 39

39 25-06-15 16:20

606826_.indd 40

26-6-2015 16:40:56

Sortiment

Appelbloedluis veroorzaakt knobbels De appelbloedluis veroorzaakt knobbelvormige zwellingen. Jonge bomen worden in de groei geremd en takken kunnen afsterven door het optreden van een secundaire schimmel. Bij sierappelsoorten in het stedelijk groen kan een cosmetische schade optreden.

D

e appelbloedluis Eriosoma lanigerum is een meestal ongevleugeld insect, maar in de nazomer komen soms gevleugelde exemplaren voor.

Het tot 1,6 mm lange paarsbruine lichaam is dicht bedekt met een witte wasachtige substantie. De antennes zijn kort en aan het einde van het achterlijf zitten twee zeer kleine ’horentjes’.

Met al deze kenmerken onderscheiden ze zich van de bladluizen. De bloedluizen overwinteren als larven op beschutte plaatsen aan de stam en takken, maar ook ondergronds op de wortels. Vanaf eind maart zitten de luizen op stam, twijgen en blad en begint de afscheiding van witte wasdraden. Bij wegstrijken ontstaat een bloedrode kleur. De bloedluis vermeerdert zich ongeslachtelijk waarbij wel twaalf generaties per jaar kunnen ontstaan.

Bloedluiskankers Door het zuigen van de bloedluis op de

stam ontstaan knobbelvormige zwellingen die bloedluiskankers worden genoemd. Bomen kunnen in de groei worden geremd en takken kunnen ten slotte afsterven door het optreden van de secundaire schimmel Nectria galligena die via de zuigwondjes kan binnenkomen.

De met bloedluiskanker aangetaste jonge scheuten zijn gevoelig voor bevriezing.

De waardplanten zijn voornamelijk Malus, maar ook wel Pyrus, Sorbus, Cotoneaster, Crataegus en Amelanchier. De luizen zitten ’s zomers in dichte groepen op de schors van Malus, vooral op plekken waar een boom is beschadigd. Bij de in het wild groeiende Rosaceae zit de luis op het onderste gedeelte van de stam en in de takoksels.

Bestrijding In 1920 heeft men in Europa vanuit Noord-Amerika de sluipwesp Aphelinus mali ingevoerd die daar de natuurlijke vij-

Tekst Leen Moraal, externe medewerker Alterra Wageningen UR Beeld A. van Frankenhuyzen

and van de appelbloedluis is. De geparasiteerde luizen worden hard en zwart. De sluipwesp heeft zich hier goed gevestigd, maar is niet in staat gebleken de bloedluizen afdoende in toom te houden.

In de fruitteelt kan men een geïntegreerde bestrijding uitvoeren met chemische middelen die de natuurlijke vijanden zoals sluipwespen, oorwormen, zweefvlieglarven en lieveheersbeestjes zoveel mogelijk sparen. In het stedelijk groen is dat niet van toepassing en kan men beter preventief te werk gaan.

Zo zijn er verschillen in gevoeligheid tussen cultivars. Daarvan is een aardig praktijkvoorbeeld: jaren geleden was in Amsterdam een jonge straatbeplanting met de sierappel Malus ’Liset’, zwaar aangetast door de appelbloedluis. In deze beplanting was echter één boom geheel vrij van luizen, het bleek een Malus ’Toringo’ te zijn, die per ongeluk was mee geplant. <

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Appelbloedluis.indd 41

41 25-06-15 16:19

Aanleg en Onderhoud

Renovatie schoolplein In krap drie weken tijd legde hoveniersbedrijf Stoop Tuinen uit Nuenen een nieuw plein aan bij basisschool Atalanta in Eindhoven. De inrichting is groen, maar wel strak met speelelementen die allemaal multifunctioneel zijn.

Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Gerdien de Nooy

E

Indeling van de ruimte Het centrale verhoogde bomenplein deelt het schoolplein in tweeën. In de lengte daarvan ligt de verlaagde zandbak en een zitje onder twee platanen. De zandbak is verlaagd aangelegd omdat dit het invegen of eruit scheppen van het zand een stuk makkelijker maakt. Links en rechts van het bomenplein zijn twee lopers van betonplaten te vinden. Het pannaveld met tribune en een duikelrek zijn rechts aangelegd, een grote esdoorn is behouden. Zo’n twintig wilgen zijn over het schoolplein gestrooid. Met een beukenhaag die 2 m hoog mag worden, is het bestaande hekwerk ingepakt . De haag is in het verlengde van het bomenplein en langs de oostelijke erfgrens onderbroken om zicht te bieden op het groen dat verderop in de wijk ligt.

42

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

en aangename ruimte maken, dat was het hoofddoel van ontwerper Gert-Jan Schouwenaar van Stoop Tuinen met het plein van de Eindhovense basisschool. Dit bestond voorheen uit een zee van betontegels, een verhoogde zandbak, wat zitbankjes en een tafeltennistafel; eromheen een hek van 2 m hoog. Een inrichting geënt op het natuurlijk spelen waarbij vooral amorfe vormen worden gebruikt, is niet de stijl van Schouwenaar. Hij heeft voor een strakke belijning gekozen met veel groen waarbij nagenoeg alles multifunctioneel is. „Omdat kinderen vaak niets nodig hebben om hun eigen spel te verzinnen.’’

Neem de twee toegangswegen. Die bestaan uit betonplaten van 3 m bij 1,20 m. „Allereerst vanwege de esthetische functie. Maar daarnaast zijn het net grote krijtborden, een klas kan er met z’n allen gaan tekenen, waarbij elk kind zijn eigen vel heeft.’’ Of het pannaveld dat een belangrijke wens van de school zelf was. Ernaast heeft Schouwenaar een betonnen tribune ontworpen. „Maar het voetbalveld kan eveneens als een mini-theater dienen voor toneelstukjes of dansjes, noem maar op. En andersom uiteraard ook.’’

Het centrale bomenplein met de gekandelaberde platanen ligt iets verhoogd zodat het een kleine barrière vormt. Het kan dienen als buitenlokaal, daarnaast worden de picknicktafels gebruikt als verzamelpunten om gegroepeerd naar binnen te gaan. Over het hele plein heeft Schouwenaar een tiental knotwilgen gestrooid met eromheen een lage blokhaag van beuk. „De ruimte wordt er veel aangenamer van omdat het veel meer aansluit bij de menselijke maat, vooral van de allerkleinsten.’’ Tegelijkertijd zijn de wilgen aanleiding voor allerlei soorten spel, kinderen kunnen zich erachter verstoppen en er tussendoor met fietsen en steppen telkens opnieuw hun eigen parcours kiezen. <

Bijzonder project

Twaalf zuignappen De 30 bij 30 tegels van het bestaande plein zijn hergebruikt. Het plein is echter wel een stuk opgehoogd. Alle tegels zijn daarom verplaatst én schoongemaakt voordat ze op hun plaats van bestemming kwamen. Voor het verplaatsen van de 30 bij 30 tegels werd een machine van Noijen Heesakkers ingezet. Die heeft een apparaat waarmee twaalf tegels tegelijkertijd opgepakt kunnen worden. Dit werkt volgens Van den Driesche perfect. „Elke zuignap heeft een eigen vacuümmeter met een apart kraantje. Wanneer je ziet dat die terugloopt, weet je dat de tegel eronder gescheurd is. Wanneer je het kraantje op tijd dichtzet, kun je die tegel eruit halen en voorkom je dat ze alle twaalf eraf vallen.’’

In de meivakantie die voor de leerlingen van Atalanta drie weken duurde, is het schoolplein aangelegd. Met acht man heeft voorman Ronald van den Driesche van Stoop Tuinen de klus geklaard. Hij legt uit dat het voor het hoveniersbedrijf dat voornamelijk particuliere tuinen aanlegt, een bijzonder project was. „Bij het straatwerk moesten we bijvoorbeeld rekening houden met drie straatkolken. Als je gewoon een terras aanlegt, heb je daar niet mee te maken. De kolken hebben we verlegd om een mooiere belijning te krijgen.” Ook het laten aflopen van de bestrating in combinatie met het waterpas leggen van het pannaveld en de bijbehorende tribune was een heel gepuzzel. Uiteindelijk loopt de verharding per meter, 1,3 cm af. Maar ook de hoeveelheid straatwerk, zo’n 1.000 m2, wijkt af van het ’gewone’ werk. Voor het egaliseren, aantrillen en verplaatsen van de tegels huurde Stoop Tuinen daarom Noijen en Heesakkers uit Boekel in. Om het logistiek allemaal in goede banen te leiden, is eerst de helft van het plein leeggehaald. Op de andere helft werd het materieel uitgestald, zo is er 120 kuub zand, 60 kuub gebroken puin, 40 kuub zwarte grond, 15 kuub speelzand en 7 kuub dolomiet aangevoerd. De andere helft werd vervolgens aangelegd. Als eerste zijn de betonplaten gelegd, vervolgens de straatkolken en de rest van de verharding. Tegelijkertijd werd het centrale bomenplein aangelegd. Daarna volgden het pannaveld, de knotwilgen en het duikelrek.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Aanleg Groen Schoolplein.indd 43

>

43 25-06-15 16:20

Afwerking bepaalt eindbeeld De tien platanen zijn geplant in zwarte grond met molmmest. Dit is een combinatie van tuinturf, compost en stalmest. Met de kraan zijn de bomen in de plantgaten getild. Strakke lijnen zijn in dit ontwerp belangrijk, daarom zijn niet alleen de plantgaten heel precies uitgemeten, ook is er volgens Van den Driesche veel aandacht besteed aan de afwerking. Zo staan alle kniepaaltjes op exact dezelfde hoogte, daarnaast staan ze allemaal in dezelfde richting. Ook de boombanden zijn bij alle bomen op dezelfde manier bevestigd: de band voor is hoger geplaatst dan de achterste. „Dit staat chiquer”, zegt Van den Driesche, „en het versterkt de strakke lijnen.”

Voordat de bomen de grond ingingen, zijn ze eerst gekandelaberd om dikke opgaande knotten te creëren en om de beworteling te stimuleren.

Resultaat

Bescherming voor beukenhagen

De leerlingen van Atalanta hebben in twee groepen pauze: één met de jongste groepen en één met de oudste. Een aantal weken na de aanleg begint het schoolplein al aardig groen te kleuren. Vooral de blokhagen van beuk, die uit de koeling kwamen zijn in rap tempo uitgelopen.

De beukenhagen rondom de wilgenbomen zijn afgezet met kniepaaltjes en glad draad. Dit om te voorkomen dat de kinderen er dwars doorheen gaan rennen. Op termijn zullen de hagen zo stevig dichtgroeien dat de paaltjes weggehaald kunnen worden. De vierkanten zijn uiteindelijk 1,80 m bij 1,80 m geworden in plaats van de ingeplande 2 m bij 2m. „Omdat we zo min mogelijk willen slijpen, werken we zo veel mogelijk op de tegelmaat”, aldus Van der Driesche.

www.tuinenlandschap.nl

Voor extra foto’s van de aanleg en het resultaat.

44

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Aanleg Groen Schoolplein.indd 44

25-06-15 16:20

Doppen op drainagebuizen De drainagebuis die rondom de boom is aangelegd, wordt gebruikt om de nieuwe aanplant water te geven. Daarin kan eenvoudig de tuinslang worden gehangen. In de laatste week van de meivakantie deed Van den Driesche dit zelf, inmiddels gebeurt het door de leerlingen van de school. Van den Driesche heeft op elke buis een dop gemaakt. Wanneer het op termijn niet meer nodig is om de bomen water te geven, dan kunnen de buizen afgesloten worden. Met wat extra dolomiet erop, is er niks meer van te zien. De dolomiet ligt op een fundering van gebroken puin met een heel fijne fractie van (0-20 mm); zowel het gebroken puin als de dolomiet is vlak gemaakt en aangetrild.

Kunstgras op pannaveld Op het pannaveld ligt kunstgras. „Dat materiaal vind ik een uitkomst”, zegt Schouwenaar, „niet als vervanger van gras maar juist van verharding omdat het zacht is en daarmee multifunctioneel.” Ook onder het duikelrek is kunstgras toegepast, het fungeert daar als valdemping en past visueel bij het pannaveld. De op maat gemaakte kunstgrasmat ligt waterpas en op hoogte van de bestrating. Eronder ligt een fundering van gebroken puin (fractie 0-20 mm) en een dempingsmat. Om de kunstgrasmat vast te klemmen zijn langs de buitenrand banden aangelegd die op hoogte liggen van de onderkant van de mat, het kunstgras ligt daaroverheen en vastgeklemd tussen de banden en de tegels. De mat is ingeveegd met fijn zand dat zo’n 25 kg/m2 weegt, „die ligt dus muurvast”, aldus Van der Driesche. Voor de plaatsing van de hekken en doeltjes heeft Stoop Tuinen Total Fence uit Mierlo ingehuurd.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Aanleg Groen Schoolplein.indd 45

45 25-06-15 16:20

Aanleg en Onderhoud

Beheer van een groene erfenis: de Prionatuinen De zon staat hoog aan de hemel, een warme dag om te werken in de Prionatuinen in Schuinesloot. Tijd voor een korte pauze onder de bomen naast de ’buxuskippen’ die zeven jaar na de dood van plantenkenner Henk Gerritsen nog steeds het grasveld onveilig maken. Gitta Luiten kocht samen met haar partner Jorn Konijn in 2012 huis en tuinen om deze te redden van een mogelijke ondergang.

Gitta Luiten Eigenaar Prionatuinen

Tekst Ellen van der Peet Beeld Ellen van der Peet en uit 'Buiten is het groen'

De Prionatuinen. Informatie over openingstijden, vrijwilligersdagen en activiteiten is te vinden op www.prionagardens.blogspot.nl of de facebookpagina. De oude website van Henk Gerritsen vindt u via www.prionatuinen.nl/prionahenk.

46

TuinenLandschap l 14- 2015

L

uiten bezocht de tuinen als adviseur en verloor haar hart aan het bijzondere levenswerk. Ze gaf haar functie als directeur van cultuurfonds Mondriaan Stichting en het stadsleven in Amsterdam op. En vertrok naar Drenthe om in het begin vooral brandnetels te trekken in de verwaarloosde tuinen. „In principe mogen we er alles mee doen wat we willen, maar dat is niet de bedoeling, dit moet behouden blijven’’, begint Luiten. „Gerritsen dacht het goed geregeld te hebben, verzamelde bekwame mensen om zich heen die zijn en Anton Schlepers levenswerk konden beheren. Dat had hij goed gedaan.’’ Maar niemand had ermee gerekend dat er successiebelasting betaald moest worden en het ontbrak aan geld op de bank.

De zieke Gerritsen dacht aan het eind van zijn leven na over hoe het verder zou kunnen gaan met de tuinen. In ’Buiten is het groen’ (2008), dat hij vlak voor zijn dood voltooide, schrijft hij over een mogelijke opvolger en over de tuinen als opleidingsplaats voor groenstagiairs van Universiteit Wageningen. „De laatste weken van zijn leven was hij terug in de tuinen. Hij leefde weer wat op en zittend op een stoel vertelde hij wat te doen’’, zegt Pien van der Stadt. Zij werkte al acht jaar lang met Gerritsen in de tuinen, daarvoor was ze werkzaam bij tuinarchitect Mien Ruys.

Nu komt Van der Stadt niet alleen vrijwillig iedere donderdag werken in de tuinen maar adviseert ze Luiten hoe Gerritsens tuinen in zijn geest te beheren.

De tuin ’Achter de heg’, een cottagetuin, heeft haar speciale aandacht vertelt Luiten tijdens de rondleiding. De tuin

waar Gerritsen zich zorgen over maakte, omdat zijn partner Anton Schlepers daar met dahlia’s aan de slag ging. In eerste instantie tegen de zin van Gerritsen in, maar na Schlepers dood in 1993 miste hij juist die bijzondere, kunstzinnige inbreng.

Michel Vleugels, een bezoeker van de tuinen, ging vanaf 1999 meewerken en startte met Gerritsen een kwekerij verbonden aan Priona. Nu fungeert hij als adviseur voor de nieuwe eigenaren.

Daarnaast zijn er nog meer adviseurs die samen met Luiten en Konijn het beheer van de tuin bepalen.

Kenmerken zoeken Luiten: „Ik heb Henk zelf niet gekend, was ook nog nooit in de tuinen geweest, maar ben door alle verhalen een Gerritsen-kenner geworden. Als je iemands levenswerk wil behouden, dan moet je op zoek naar wat dit werk zo kenmerkt.’’

Ze slaat ’Spelen met de natuur’ (1993) open, geschreven door Gerritsen en wijst een foto van een tuin van Mien Ruys aan. „Dit bijvoorbeeld is typisch Ruys. Daar ga je ook hier naar op zoek, die typerende kenmerken van de tuin.’’

Dat zijn onder andere de kunstwerken gebaseerd op het werk van Schlepers, die Gerritsen na diens dood aan de tuin toevoegde om de sfeer van Antons organische en vergankelijke kunstwerken terug te krijgen. Het bijhouden van de buxusknipsels vergt ook begrip van Henks gedachtegoed. Het lijken wel kippen met eieren maar zijn het niet als je nauwkeurig kijkt. We denken alleen dat we dat zien. De grillige knipsels in ’Kaatje’s tuin’ (vernoemd naar Elisabeth

De kippenknipsels in Kaatje’s tuin vormen nog steeds een protest tegen de strakke, formele tuinen.

Lestrieux waar Schlepers als fotograaf veel mee samenwerkte) zijn een soort protest tegen strakke, formele tuinen. „Een groot misverstand is dat Henk zevenblad aanplantte, hij leerde er alleen mee leven. Toen dat in Engeland van hem gevraagd werd, nam hij boos het vliegtuig naar huis’’, zegt Luiten.

Spontaan herstel van de tuin Na aankoop gingen de tuinen een jaar dicht om orde op zaken te stellen. De verwaarloosde borders waren overwoekerd door onder meer brandnetels en braam.

Lopend door Kaatje’s tuin vertelt Luiten: „Het is heel bijzonder om te zien dat allerlei planten vanzelf weer terugkeren.’’

Ze wijst op een daglelie, door Gerritsen geplant en nu weer in bloei. Allerlei zaad ontkiemt na jaren in rust te zijn geweest nu er weer licht en lucht is. Zaailingen laten staan, is ook kenmerkend voor Gerritsens werk die de spontaniteit van de natuur als leidraad had, net als een bloeiende groentetuin en bijzondere planten die bijna nergens anders in cultuur zijn en Gerritsen vanuit de bergwereld verzamelde tijdens zijn reizen.

Gerritsens boeken en de vele foto’s die Schlepers maakte, vormen één groot documentatiewerk naast de kennis van mensen als Van der Stadt. „Toch’’, zegt

Luiten „veranderen er onherroepelijk dingen. De bomen bijvoorbeeld groeien door en beïnvloeden de klimaatomstandigheden in de tuin. De ’All American tuin’ is nooit geworden zoals Henk bedacht heeft, is eigenlijk gewoon mislukt.

Dat was al voor zijn dood duidelijk. We laten het verder spontaan ontwikkelen.’’

Elders in de tuin bracht Luiten zelf veranderingen aan: een border bij het Theehuis werd verlegd en opnieuw aangeplant. „Ik denk dan natuurlijk wel na of het logisch is binnen de tuinen.’’

De tuin kan niet zonder de vele vrijwilligers. Er zijn een aantal werkdagen per jaar waarop vele handen licht werk maken. „Dat is soms ook best lastig’’, vertelt Luiten, „om uit te leggen wat wel en niet moet blijven staan. Zaailingen tussen stenen bijvoorbeeld, zoals rondom de rotstuin die Gerritsen absoluut had laten staan en typisch voor de sfeer in de tuin zijn, belanden zomaar op de composthoop als ik niet oplet.’’

Je moet de kiemplantjes van planten die in de tuin thuishoren, kunnen herkennen en niet te netjes zijn. Maar er is genoeg ander werk te doen, zoals reparaties en grof snoeiwerk. Er is een ril van snoeihout om het perceel aangelegd voor de fauna door Luiten en de vrijwilligers.

Een van hen is Stefan Jaspers (rondde

een hoveniersopleiding en studeerde aan Van Hall Larenstein), hij komt regelmatig een paar dagen helpen omdat hij de tuinen wil leren kennen. Ze vormen een inspiratiebron voor zijn eigen ontwerpen.

Financiën Geld blijft een probleem. Monumentale erkenning is er voor de tuinen niet, er zijn alleen monumentale bomen. „Dat is in Nederland lastig. Gebouwen kunnen een monumentenstatus krijgen en dan is de bijbehorende tuin gelijk veiliggesteld.

Tuinen alleen gaat niet’’, legt Luiten uit.

Ze blijft dan ook werkzaam als adviseur in de cultuursector. Er is weinig tijd om aan de bekendheid van de tuinen te werken en mensen blijven daarom denken dat de tuinen gesloten zijn.

Giften en donateurs zijn en blijven belangrijk. De Henk Gerritsen foundation zet zich daarvoor in. Het theehuis is onlangs in gebruik genomen als bedand-breakfast. Er zijn regelmatig open dagen en andere activiteiten, alles om het levenswerk van Gerritsen te behouden en beheren. Want nu, zeven jaar na zijn dood, wordt zijn gedachtegoed beter begrepen. Middels zijn boeken en tuinen maken velen kennis met een andere manier van tuinieren, één met de natuur als uitgangspunt. <

TuinenLandschap l 14- 2015

Onderhoud Prionatuinen.indd 47

47 25-06-15 16:20

Aanleg en Onderhoud

Aanleg van een folievijver Veel hoveniers leggen niet elke dag een vijver aan. Daardoor worden zowel qua materialen als qua constructie, nog wel eens wat missers gemaakt volgens experts. In dit artikel de aanleg van een pvcvijver, stap voor stap.

Tekst Dick van Doorn Beeld Dick van Doorn, Albert Moes

H

enri Gruppen, mede directeureigenaar van T. Gruppen Vijvertechniek uit Ruinerwold en Natalie Hofman, directeur-eigenaar van Vijvertuin Ada Hofman in Loozen/Hardenberg, krijgen regelmatig klanten waarbij de vijver verkeerd is aangelegd of met de verkeerde materialen. Ook kunnen vijvers vaak duurzamer aangelegd worden, met minder materiaalverspilling, dan nu het geval is. Gruppen: „Bij de aanleg van vijvers wordt tegenwoordig vaak gewerkt met een liner die in de fabriek uit één stuk is gemaakt en is opgerold.”

Materiaal besparen Bij een liner uit één stuk houd je bij een vijver met een oppervlakte van zo’n 400 m2 zo’n 50 m2 vijverfolie over. Vandaar dat Gruppen in plaats van een voorgevormde liner de rollen pvc-folie inkoopt bij Nederlandse Plastic Industrie (NPI) uit Tzummarum en ze zelf ter plaatse op maat snijdt.

48

Een ander punt waar Gruppen op wijst wat materiaalgebruik betreft is het gebruik van rubberfolie. „Zorg ervoor dat je zeker weet dat je speciaal EPDM rubberfolie voor de vijver gebruikt en geen dakfolie. Bij dakfolie komt na zo’n 3 à 4 jaar zink of lood vrij in het water waardoor de vijver groen wordt, de vissen doodgaan en vijverplanten zich slecht ontwikkelen.”

Volgens vijverspecialist Hofman is EPDM rubberfolie met zo’n € 8 tot € 12 per m2 wel iets duurder dan pvc-vijverfolie dat zo’n € 5,50 per m2 kost.

Volgens Gruppen is het zeer belangrijk om, zodra het pvc-vijverfolie afgewerkt is, de vijver meteen te vullen. „Vóórdat je de rand afwerkt. Als je dit niet doet kan het folie bij het vullen enorm onder spanning komen te staan. Het kan zelfs losgetrokken worden tussen de geschroefde planken door of onder de stenen of keien doorgetrokken worden of wegzakken.” <

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Vijveraanleg.indd 48

25-06-15 16:20

1

2

Pas op met puin

Lassen

Omdat aan één kant van de vijver enige tijd geleden grond met puin is gestort heeft T. Gruppen Vijvertechniek aan deze zijde wit beschermvlies van de Nederlandse Plastic Industrie (NPI) onder het pvc-folie gelegd. Zodoende voorkom je dat het pvc-folie kapot gaat. „Behalve puin is het uiteraard ook uitkijken met scherpe stenen of glas in de ondergrond”, aldus Henri Gruppen. Hier zijn ze bezig om 6 m brede pvc-vijverfolie die ter plaatse op maat gesneden is over het beschermvlies te trekken.

Gruppen gebruikt stroken van 6 m brede pvc-folie van NPI die ze zelf op de locatie op maat snijden. „Dit is duurzamer omdat vrijwel niets van de folie verloren gaat”, aldus Gruppen. Als je met een liner uit één stuk werkt heb je volgens Gruppen ook meer last van vouwen. „Die gaan, zodra er water in de vijver komt, rechtop staan. Dat is geen mooi gezicht. Vandaar ook dat je in veel vijvers keien ziet liggen om deze vouwen in de folie te verhullen.”

3

4

Afwerking vijverrand

Ronde versteviging

De vijverspecialist knipt of snijdt alle vouwen in de pvc-folie open en last ze dan met een hetelucht-lasapparaat dicht. Hofman: „Gebruik voor de afwerking in ieder geval geen begroeiingsmatten (heveleffect), folie met aquariumgrind (na nachtvorst ligt grind in vijver), zink (giftig) of turf (te zuur).”

Op de kruisingen, die ontstaan zijn door het aan elkaar lassen van de verschillende delen en de insnijdingen, last Gruppen voor de zekerheid nog een ronde versteviging. Bij vijvers op veengrond laat Gruppen, in verband met de slappe ondergrond, net onder de afwerklijst het folie iets langer zodat er iets meer speling is.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Vijveraanleg.indd 49

>

49 25-06-15 16:21

50

5

6

Vloeibare folie

Geen bloedend hout

De ronde verstevigingen op de kruisingen worden door een medewerker van T. Gruppen Vijvertechniek nog eens extra van vloeibare folie voorzien om de laatste 0,1% te kunnen garanderen dat er geen lekkage zal optreden. Gruppen: „Zodoende kunnen we voor de volle 100% garanderen dat de vijver dicht is. Wij gebruiken een eigen merk en je hebt bijvoorbeeld ook het middel Impermax.”

Als beschoeiing gebruikt Gruppen massaranduba of azobé hardhout vanwege de lange nerf en goede buigzaamheid, maar er zijn veel houtsoorten die geschikt zijn. Wat de afwerklijst betreft, die deels in het water komt, heb je volgens Hofman veel minder keus. „Eigenlijk zijn er maar twee houtsoorten geschikt voor afwerkingsplank, namelijk massaranduba en bankirai. Andere hardhoutsoorten zijn niet geschikt omdat ze ’bloeden’ wat ten koste gaat van de waterkwaliteit. Kunststof kan ook nog, mits cadmium-vrij, maar werkt wel onder weersinvloeden.”

7

8

Eerst water, dan afwerklijst

Eindresultaat

De parkoenpalen worden waterpas gezet. Kleine verschillen zijn er altijd. Vandaar dat Gruppen eerst de vijver laat vollopen en daarna pas de dunne massaranduba-lat er op schroeft. Gruppen: „Draai de schroeven er daarbij zo hoog mogelijk aan de bovenzijde in. Zo kun je het waterpeil zo hoog mogelijk krijgen.”

De vijver is goed dicht en lekt geen water. Omdat de afwerkingsplank er pas opgeschroefd is nadat de vijver gevuld is, staat er geen spanning op de pvc-vijverfolie. Hofman adviseert om binnen 24 uur nadat de vijver klaar is zuurstofplanten in de vijver te zetten om alggroei te voorkomen. Zeker bij warm weer.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Vijveraanleg.indd 50

25-06-15 16:21

Werk in uitvoering

Wat Wie

Tekst Peter Bennink Beeld Marco Brouwers

Zelf een bijzondere aanlegof onderhoudsklus voor deze rubriek? Mail naar

pbennink@hortipoint.nl

Plaatsen boombunker Greenmax/Gebr. van Kessel Medewerkers van Gebr. Van Kessel Wegenbouw B.V. uit Buren zijn bezig met het verdelen en verdichten van bomengrond in een boombunker van Silva Cell modules op het NS-plein in Tilburg.

De mannen zijn op weg geholpen door Werner Hendriks van Greenmax dat de Silva Cells levert.

Hendriks: â&#x20AC;&#x17E;Naast een handleiding bieden we de aannemer altijd aan om de eerste dag te helpen met praktische tips en tricks. Verschillende bedrij-

ven hebben verschillende aanwijzingen nodig. Bij civieltechnici let ik er altijd op dat de grond goed van kwaliteit is en voldoende organische stof bevat. Bij cultuurtechnische bedrijven gaat alles wat met de boom te maken heeft meestal wel goed en let ik meer op zaken als verdichting onder de groeiplaats en van de zijkanten.â&#x20AC;?

De groeiplaats is eerder dit jaar aangelegd en binnenkort worden de bomen geplant. <

TuinenLandschap l 14- 2015

WIU Silva Cells.indd 51

51 29-06-15 11:52

Machines en Gereedschap

Rupsdumpers met vele moge lij Cormidi heeft een nieuwe serie minidumpers op de markt gebracht. Het zijn compacte machines op rupsen. De professionele modellen C60 en C85 zijn uitgerust met een opklapbare rijplank en hebben vele aanbouwmogelijkheden.

Tekst en beeld Marein Kolkmeijer

52

C

ormidi heeft een uitgebreide range van rupsdumpers. De C60 en C85 zijn de meest geschikte modellen voor professionele toepassing in de groensector.

Deze twee machines hebben ofwel een gewone lage kantelbak, maar kunnen ook worden uitgerust met Hi Tip: een optie waarmee de bak nog hoger kan worden getild om bijvoorbeeld over de rand van een container te kunnen lossen. De kiephoogte wordt daarmee 1,45 m.

Ook een zelflaadsysteem is mogelijk.

Dan krijgt de machine een kantelbare bak waarmee rechtvooruit kan worden geschept en vervolgens boven de machine geleegd.

Bij de C60 heb je de keuze uit een 6,5 kW Honda benzinemotor of een 5,5 kW Yanmar dieselmotor en bij de C85 uit een 9,5 kW Honda benzinemotor of een 7,3 kW dieselmotor.

De C85 dumper heeft behalve de kiep-

bak nog verschillende opties die op het frame kunnen worden gemonteerd, zoals een grondboor, een palletvork, dozerblad, roterende borstels, een sleuvenfrees en een kettingzaag. De machine heeft twee gesloten hydraulische systemen. Eén voor de aandrijving en één voor hydraulische functies.

De aandrijving van de C85 gebeurt met twee variabele zuigerpompen. Load sensing zorgt voor een maximale aanpassing aan moeilijke omstandigheden. Een hogedruk tandwielpomp zorgt voor de extra hydraulische functies.

Productiebedrijf in Napels Cormidi is een productiebedrijf van machines voor klein grondverzet bij Napels (It) met een eigen research- en ontwikkelingsteam. Het gehele productieproces van ontwerp tot productie, testen en doorontwikkelen vindt in hetzelfde gebouw plaats. <

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Cormidi rupsdumper.indd 52

25-06-15 16:20

Laden Hoewel dit soort dumpers in de volksmond doorgaan voor een mechanische kruiwagen heb je voor het laden van de bak wel iets meer nodig dan een schop. De machine is alleen praktisch als je ook de beschikking hebt over een kleine graafmachine of over de optionele op de machine gemonteerde hydraulische kantelbak.

Bediening Tijdens het rijden sta je op een treeplank en houd je je vast aan een stalen buizenframe. Als de trede is opgeklapt of er staat niemand, dan kan de machine niet worden verplaatst. De bedieningsknoppen zitten binnen het frame en zijn dus goed bereikbaar. De mechanische parkeerrem voorkomt dat de machine per ongeluk in beweging wordt gezet.

Heffen Standaard zijn de machines uitgerust met een laag kiepende bak die niet kan worden opgeheven, maar slechts gekanteld met behulp van hydraulische cilinders. De C60 en C85 hebben de Hi Tip optie. Daarbij staat de bak op een scharende hefconstructie waarbij de bak kan worden gekanteld boven bijvoorbeeld een container.

ge lijkheden Cormidi C85 Motor Honda Gx 390 9,5 kW benzine of Yanmar LN 100 AE 7,3 kW diesel Transmissie Hydraulisch Rupsbanden 180 mm breed Max. rijsnelheid 6,5 km/u (op benzine) of 5,5 km/u op diesel Laadgewicht 800 kg Eigengewicht 720 kg Kiephoogte standaard 0,74 m, hi-tip: 1,45 m Prijs vanaf € 8.250 excl. btw Optie Hi Tip: € 2.000

Motor Achter de motorkap heb je gemakkelijk toegang tot de meest essentiële onderdelen voor onderhoud: het dubbele luchtfilter, de 55 Ah accu met schakelaar en vulopening voor smeerolie. De oliekoeler heeft een elektrische ventilator. De inhoud van de brandstoftank is 10 liter. De tandwielpomp van het hydraulische systeem levert 150 bar.

Rupsbanden Zware stalen getande wielen drijven de rupsen aan met behulp van twee variabele hydraulische zuigerpompen. De twee geleidewielen zijn oscillerend op een driehoekig kantelbaar frame gemonteerd waardoor een ondersteund grondvlak ontstaat dat zich soepel aan oneffenheden van de ondergrond aanpast zonder grip te verliezen.

▸ www.verhoevenbv.com

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Cormidi rupsdumper.indd 53

53 25-06-15 16:21

Gespot

▸Website: www.stinze-stiens.nl/ stinzenflora-monitor. ▸Doelgroep: cultuur- en natuurliefhebbers ▸Initiatiefnemers: Willem van Riemsdijk en Trudy van RiemsdijkZandee ▸Contact: stinze.stiens@icloud.com ▸Twitter: @MonumentStiens

Monitor informeert over bloei stinzenflora Sinds begin dit jaar is www.stinzestiens.nl/stinzenflora-monitor actief. Deze site ontsluit actuele informatie over de bloeiperiode van stinzenplanten en waar ze staan.

Handig voor als je een bezoek wil plannen. Acht terreinen uit Friesland zijn aangesloten bij de monitor. Doel is dat uit te breiden naar terreinen uit heel Nederland.

Tekst en beeld

Alex de Haan, persbureau Noordoost

H

et eerste seizoen van de Stinzenfloramonitor is florissant verlopen.

Initiatiefnemers Trudy en Willem van Riemsdijk-Zandee uit Stiens zijn tevreden met het overzicht op de digitale monitor, die informatie over de bloeiperiode van stinzenplanten in acht terreinen, waaronder een kerkhof, in Friesland ontsluit.

Tijdens het bloeiseizoen rolt uiterlijk elke donderdag een actueel overzicht van de aangesloten terreinen bij de familie Van Riemsdijk in de digitale brievenbus.

Daarin staat vermeld of de plant al volop bloeit, op punt van uitkomen staat of dat de bloei afneemt. De actuele informatie komt van de beheerders of verzorgers van de terreinen. Trudy van Riemsdijk-Zan-

dee: ,,Elke rapporteur stuurt zijn eigen verhaal, soms inclusief een persoonlijke noot. Ook krijgen we foto's van het terrein of de planten, zoals ze er op dat moment bij staan. Ik verwerk de gegevens in een bestand en Willem schrijft er een verhaal bij.”

Op de site wordt alle informatie in een kleurige grafiek weergegeven. Van de elf genoemde soorten wordt ook de hoeveelheid vermeld op de plek waar ze voorkomen. ,,We beperken ons tot de belangrijkste kernsoorten, maar wijzen in ons wekelijkse verhaal wel op de ’bijsoorten’, zoals het witte hoefblad, de blauwe anemoon of de prachtframboos''.

Openstelling „We zijn dit jaar eind februari begonnen, maar er stonden al eerder soorten in bloei. Daarom denken we er aan volgend jaar medio februari al los te gaan.” Ongeveer half mei beginnen de laatste planten te bloeien. „De verschillen per plant zijn soms groot. Knikkende vogelmelk bloeit op terreinen met zware kleigrond veel eerder dan op terreinen met lichte grond.”

De Van Riemdijks zijn zelf regelmatig elders wezen kijken. „Alle locaties zijn heel verschillend. De aard, de ligging, de historie: niets is gelijk. De kracht van de monitor is dat nu alle informatie wordt gebundeld.” Op termijn moet de monitor een kenniscentrum op het gebied van

stinzenflora worden met het liefst een landelijke dekking.

Niet elke tuinliefhebber kan zich zonder meer bij de stinzenfloramonitor aansluiten. Beheerders moeten bereid zijn om hun tuin, park of landgoed voor bezoekers open te stellen. Dat hoeft niet het hele jaar door te zijn, maar kan op gezette tijden. Voorwaarde is dat het terrein de moeite van het bezoeken waard is. „We denken dan niet aan een tuin waar een paar stinzenplanten staan. Het moet een beetje schaal hebben en een semi-wild karakter.”

Aanleiding De initiatiefnemers zijn zelf de trotse bezitters van de Tún bij het Doktershûs, een 19e-eeuwse slingertuin die is aangelegd door de tuinarchitect Gerrit Vlaskamp. Aanleiding voor het opzetten van de monitor was een tevergeefs bezoek aan de velden met de dichtersnarcissen in de bergen boven het Meer van Genève in Zwitserland. „We hadden de reis gepland, want ik wist dat ze daar in het voorjaar bloeiden. Dat wilde ik zien”, vertelt Willem van Riemsdijk. De teleurstelling was groot toen bleek dat, door een koud seizoen, de narcissen nog niet in bloei waren. Na de reis ontdekten het echtpaar een website, die de actuele bloei vermeldde en ook op welke hoogten in de bergen de witte narcissen nog bloeiden. <

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Gespot-stinzenfloramonitr.indd 57

57 25-06-15 16:20

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Mengsels voor biodiversiteit De ecologische dakbeplanting van ZinCo zorgt voor meer biodiversiteit. De mengsels zijn biologisch gekweekt en bevatten de juiste combinatie van bodembedekkers en opgaande planten.

Het assortiment bestaat uit een serie van twaalf nieuwe mengsels die precies zijn afgestemd

op extensieve groendaken.

Daarin is een inheems mengsel te vinden met zeventien soorten bloemen en kruiden die van nature in ons land voorkomen. Ook een mengsel voor een bijen- en vlinderdak, met daarin negentien planten met een hoge nectarproductie, is in het assortiment opgenomen.

Husqvarna introduceert 536LiB, een accublazer voor de professionele gebruiker. Deze emissievrije bladblazers met Li-ion accu hebben een laag geluidsen trillingsniveau en leveren prestaties die benzineaangedreven machines evenaren.

536LiB weegt 3,5 kg en ligt door soft-grip goed in de hand,

zowel links als rechts. De luchtstroom in de blaaspijp is 700 m/h en de blaassnelheid van maximaal 54 m/s is voorzien van cruisecontrol.

Door het minimale lawaai is de machine zowel binnen als buiten te gebruiken, handig als de bedrijfshal schoongemaakt moet worden.

▸ ZinCo | (020) 667 48 52 | www.zinco.nl

▸ Husqvarna | (038) 521 00 35 | www.husqvarna.nl

Drie kleuren in één

Comfortabel schommelen

Stone&Style heeft het gamma Megategels Rockstone en Carreau uitgebreid met nieuwe kleuren. Beide tegelvarianten zijn nu verkrijgbaar in negen varianten.

Big White, Grand Blanc, Latte, Turf, Henna, Marbre Brun, Marbre Gris, Tricolore Cendre en Tricolore Panache pas-

sen in de nieuwe trend naar differentiatie in esthetiek en beleving. Ook de wildverbanden Mega-Linea XXL en MegaCaprice zijn verkrijgbaar in de negen kleuren. Tegels Tricolore Panache en Tricolore Cendre hebben een nuancering van drie verschillende kleuren in één steen.

▸ Stone&Style | 0032 89 61 00 62 | www.stone-style.com

58

Blazen met cruise control

Bundle is een combinatie van een zit- en schommelbank en is geïnspireerd door de natuur.

De structuur doet denken aan takken die je sprokkelt in het bos.

De manier waarop de ’takken’ met banden zijn samengebonden, biedt zitcomfort.

Dezelfde banden houden het

geheel omhoog en dienen als rugleuning. Lionel Doyen bewijst met Bundle dat slechts twee materialen en wat padvinderstechniek genoeg zijn voor een mooi ontwerp. Bundle heeft een gepoedercoat frame dat beschikbaar is in diverse kleuren en in een zitbank- of schommelversie.

▸ Extremis | 0032 57 34 60 20 | www.extremis.be

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Leveranciers_7kaders+Kort1415.indd 58

29-06-15 11:52

Kort

Constant op toeren Met DGA504RTJ, een 18V accuslijper van Makita, is gemakkelijk steen, tegels en metaal te slijpen. De elektronische sturing regelt dat de machine tijdens het slijpen constant op toeren blijft.

De accuslijper is, naast overbelastingsbeveiliging, voorzien van de nieuwste koolborstelloze motor. Deze is sterker geworden en geschikt voor krachtige machines. DGA504RTJ is energiezuinig en gebruikers kunnen langer op een acculading doorwerken. Een lichte behuizing en ergonomische handgreep maakt dat werken met deze machine comfortabel is. Type DGA505 is vergelijkbaar, echter extra uitgerust met een lepel(veiligheids) schakelaar.

OutdoorNL en Esthec hebben gekozen voor het bundelen van krachten. In de ontwerpen van OutdoorNL is gekozen voor Esthec Terrace als exclusief terrassysteem. ▸ Esthec | (078) 684 54 84 | www.esthec.com

Bomenwacht Nederland heeft haar regiokantoor verhuisd. Omdat het Nijkerkse kantoor door activiteiten in het midden van het land uit zijn jasje gegroeid is, is gekozen voor een groter kantoor in Barneveld. ▸ Bomenwacht Nederland | (010) 264 65 55 | www.bomenwacht.nl

Miklos Suijk is de nieuwe bedrijfsleider van Copijn Boomspecialisten. Suijk werkte eerder al voor Copijn en heeft de laatste jaren ervaring opgedaan als verkoopadviseur en hoofd uitvoering bij BSI Bomenservice. ▸ Copijn | (030) 264 43 33 | www.copijn.nl

In de cursus Snoeien conforma handboek bomen wordt in theorie en praktijk uitgelegd hoe het Handboek Bomen op de juiste manier wordt toegepast op een snoeiproject. De beoordelingsstappen conditie, boomtype, takvrije stam, aanwezigheid probleemtakken, percentage, lokale probleemtakken en de daadwerkelijke snoei zijn de leidraad. ▸ Snoeien conform handboek bomen | 10 of 17 september, Barneveld | www. ocbor.nl

▸ Makita | (040) 206 40 40 | www.makita.nl

Onkruidvrij en valdempend Al enige tijd hebben kokossnippers een veiligheidscertificaat voor valdempende ondergronden. Bijkomend voordeel van het materiaal is dat het onkruidwerend is en jaren meegaat.

Onlangs verraste Pokon Naturado de Speel & Beweegtuin van veehouderij en zorgboer-

derij Groot Kootwijk in Barneveld met een vloer van kokos bodembedekker. De zorgboerderij voor onder meer kinderen met autisme of ADHD ondergaat een metamorfose met nieuwe speeltoestellen. Pokon levert diverse bodembedekkers als kokos, cacaodoppen en boomschors.

▸ Pokon | (0318) 52 16 05 | www.pokonnaturado.nl

Thermisch comfort Abrisud heeft een nieuw assortiment zwembad- en terrasoverkappingen. Een van de noviteiten is Home Aluminium, een overdekking in verandastijl.

Home Aluminium werd ontworpen voor thermisch comfort. Is het buiten te warm of te koud? Onder de overdekking is

daar niets van te merken. De structuur en materialen (glas of polycarbonaat) zijn gericht op thermische prestaties. Het aluminium maakt de overdekking roestvrij en inert. Op de grond zorgt een water- en winddichte rail voor isolatie en corrigering van niveauverschillen.

▸ Abrisud | 0800 022 20 03 | www.abrisud.nl

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Leveranciers_7kaders+Kort1415.indd 59

59 29-06-15 11:52

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Boeken Hans Clauzing beschreef en fotografeerde de vijftig tuinen en kwekerijen die hij de afgelopen vijf jaar bezocht. Het resultaat is het inspiratieboek Inspirerende tuinideeën. Van de kleine stadstuin tot een landelijke tuin van een hectare of meer. Het boek laat in woord en beeld de gedrevenheid van de mensen achter de tuinen zien. ▸ Inspirerende tuinideeën | ISBN 978-94-026-0044-5 | €22,50

60

De gids 12 maanden in de tuin laat zien wat je wanneer moet doen om zeker te weten dat de planten en bomen goed verzorgd zijn en de tuin het hele jaar bloeit. In het boek staan meer dan 1.300 seizoentips voor bomen, heesters, klim- en bloeiende planten, de moestuin en weersomstandigheden. Een handige checklist geeft praktische tips per maand. ▸ 12 maanden in de tuin | ISBN 97890-8989-638-4 | €14,99

In 1500 planten staan meer dan 1.500 foto’s en beschrijvingen van planten. De planten zijn alfabetisch geordend, symbolen laten zien waar de plant zich thuisvoelt, qua bodem, zonlicht en winterhardheid. Bomen, vaste en eenjarige planten komen aan bod, maar ook struiken, groenten en fruit, perk- en potplanten en bodembedekkers. ▸ 1500 planten | ISBN 978-90-8989637-7 | €14,99

Met ’permanente tijdelijkheid’ stelt bureau ZUS een radicaal nieuwe manier van stad maken voor. Het is een strategie die vertrekt vanuit een stedelijke realiteit van waarden, materie en mensen: een filosofie die geënt is op het verleden en gericht op de toekomst. Stad van permanente tijdelijkheid is een handboek voor het maken van stad.

Volgens het boek 101 Rozen zonder zorgen vergen rozen echt niet zoveel kennis en onderhoud als vaak wordt beweerd. Het boek bevat praktische en toegankelijke tips, snoeiregels, een bemestingsschema en stap-voor-stapfoto’s en laat de 101 gemakkelijkste, sterkste, mooiste en langst bloeiende rozen zien voor elke mogelijke plek in de tuin.

Het e-boek Borderplannen laat de mooiste plantencombinaties zien voor de border.

Door een afwisselende collectie van twintig borders bij elkaar te brengen, is het boek een inspiratiebron. Zowel klassieke als eigentijdse varianten komen aan bod. Het boek bevat informatie over ontwerpen van borders door te kijken naar vorm, kleurgebruik en manier van planten.

▸ Stad van permanente tijdelijkheid | ISBN 978-94-6208-219-9 | €34,50

▸ 101 Rozen zonder zorgen | ISBN 978-90-2233-066-1 | €24,99

▸ Borderplannen | www.herwig garden.info | €4

Als overgangsgebied tussen huis en straat speelt de stoep een belangrijke rol. Bewoners worden steeds vaker medeverantwoordelijk gemaakt voor de inrichting en het onderhoud ervan. De stoep laat aan de hand van essays, interviews, casestudies en een analyse van ruim 6.000 Rotterdamse straten de drijfveren zien om van de stoep een eigen plek te maken. ▸ De Stoep | ISBN 978-94-6208209-0 | €29,50

Lodewijk Wiegersma dook in de archieven elf prijsvragen in de tuin- en landschapsarchitectuur op uit de periode 1947-1997 en voegde hier een prijsvraag uit 2006 aan toe.

De opgave en de winnende inzendingen worden op systematische wijze en voorzien van commentaar beschreven in Schetsen aan een betere omgeving. ▸ Schetsen aan een betere omgeving | ISBN 978-90-75271-904| €17,90

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Leveranciers_Boeken_16x 1415_2.indd 60

29-06-15 11:52

De 2 km lange Dreef in Heemstede heeft een brede middenberm met daarin honderd verschillende bomen en heesters. Theo Out toont ze in het boek Bomen op de Heemsteedse Dreef. De foto’s zijn van alle seizoenen. Daarnaast bevat het boek historische beelden, een korte uitleg over de aanleg in 1932 en over de reconstructie in de jaren negentig. ▸ Bomen op de Heemsteedse Dreef | ISBN 978-90-823687-0-3 | €19,95

De ruimtelijke metamorfose van Nederland 1988-2015 laat zien hoe omvangrijk en ingrijpend de ruimtelijke metamorfose is geweest sinds de ruimtelijke ordening in 1988. Het boek is een kritische reflectie op 25 jaar ruimtelijke ontwikkeling in woord, beeld en kaarten en bespreekt de erfenis van Vinex. ▸ De ruimtelijke metamorfose van Nederland 1988-2015 | ISBN 978-946208-197-0 | €24,50

De gardeneske tuin laat veel foto’s zien van rond 1900, van een verdwenen tuin in Veghel. De beelden laten zien hoe rijk een tuin uit die tijd kon zijn, met veel bloembedden in allerlei patronen en vormen, subtropische planten, rotspartijen etcetera. Het boek bevat daarnaast verhalen over de locatie, de familie en de gardeneske tuinstijl als fenomeen.

Duizenden jaren hebben eiken het gezicht bepaald van het landschap in Oost-Nederland. Centraal geleid vanuit Overijsselse landgoederen ontstond de eikenhoutcultuur.

Historicus Ab Goutbeek biedt met Eikenhout langs de Vecht een blik op de geschiedenis van deze cultuur, gebaseerd op archiefonderzoek. Het boek is geïllustreerd met foto’s en tekeningen.

▸ De gardeneske tuin | ISBN 97890-820550-1-6 | €15,75

▸ Eikenhakhout langs de Vecht | ISBN 978-90-5345-490-9 | €19,95

Rond Amsterdam liggen talrijke buitenplaatsen, gesticht tussen de 17de en 20ste eeuw.

In De Amsterdamse buitenplaatsen worden de rijke lustoorden van weleer opnieuw tot leven gebracht. Een helder overzicht van zestig, nog bestaande, historische buitenplaatsen, met meeslepende verhalen over onder andere rijkdom, macht, architectuuren tuingeschiedenis. ▸ De Amsterdamse buitenplaatsen | ISBN 978-90-5345-491-6 | €19,95

Tjalling Waterbolk wordt gezien als een van de belangrijkste archeologen van ons land.

Werk van eeuwen is een tot boek uitgesponnen interview.

Het geeft een gedetailleerd verslag van Waterbolks jeugd, zijn opleiding aan de universiteit, zijn opvolging van Van Giffen en zijn hoogleraarschap. Een fotokatern weerspiegelt zijn Werk van eeuwen. ▸ Werk van eeuwen, gesprekken met Tjalling Waterbolk | ISBN 978-902325-416-4 | €24,95

Archiprix International is een tweejaarlijkse competitie, waarin alle 1.600 ontwerpopleidingen worden uitgenodigd hun beste afstudeerprojecten voor te dragen. In Archiprix International Madrid 2015 is een representatieve selectie te vinden van de ingezonden projecten, met de genomineerden, de winnaars en de favorieten. ▸ Achiprix International Madrid 2015 | ISBN 978-94-6208-218-2 | €29,50

De wereld verstedelijkt en stadsparken krijgen daarom een steeds grotere rol. Great City Parks biedt een uitgebreide vergelijking van dertig belangrijk openbare parken in grote steden in West-Europa en Noord-Amerika. Het boek geeft een duidelijk beeld van waarom parken zijn gemaakt, hoe ze zijn ontworpen, hoe ze worden beheerd en welke plannen er nog zijn. ▸ Great City Parks | ISBN 978-041553-805-3 | €52,99

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Leveranciers_Boeken_16x 1415_2.indd 61

61 29-06-15 11:52

Agenda

Cursussen

Rozenfestijn t/m 12 juli, Kasteeltuinen, Arcen

Inspiratiebezoek Londen 26 t/m 28 augustus

SketchUp Basiscursus, 3, 8, 15, 22, 29 juli, Capelle aan den IJssel

Toepassing siergras Cursus, 16 en 23 september, De Wilp

▸ www.kasteeltuinen.nl

▸ www.meusefoundation.eu

▸ www.ontwerpacademie.nl

▸ www.siergras.nl

Botanica Tentoonstelling, t/m 2 augustus, Leiden

Open dagen straatbaksteenfabrikant Bylandt 29 augustus, Tolkamer

Flora- en faunawet Workshop, 9 juli, Eemnes

Boomtaxatie Cursus, 22 en 23 september, locatie nog niet bekend

▸ www.nladviseurs.nl

▸ www.ocbor.nl

SketchUp Gevorderdencursus, 10 juli, Utrecht

UAVgc Cursus, 9, 22 september, 7 oktober, diverse locaties

▸ www.ontwerpacademie.nl

▸ www.crow.nl

▸ www.beeldeninleiden.nl

▸ www.bylandt.com/erfgoedfestival

Bloemenpaleis Het Loo ’de tuin aangelegd en omgespit’ Expositie, t/m 30 augustus, Apeldoorn

GroenTechniek Holland Vakbeurs, 8 t/m 10 september, Biddinghuizen

▸ www.paleishetloo.nl/bloemenpaleis

▸ www.groentechniekholland.nl

Tropisch Vlinderfestival t/m 20 september, Utrecht

HEX Open tuinendagen, 12 en 13 september, Heers, België

Bacterievuur Workshop, 11 augustus Haaren, 19 augustus Boxmeer, 27 augustus Opheusden

Natuurwet- en regelgeving in de praktijk Tweedaagse cursus, 24 september, Utrecht

▸ www.uu.nl/botanischetuinen

▸ www.hex.be

▸ www.naktuinbouw.nl

▸ www.sbo.nl

De groene schatkamer Tentoonstelling 425 jaar Hortus, t/m 20 september, Leiden

Nationale gazon demodag 23 september, Biezenmortel

Bomen en recht Cursus, 3 september, Cuijk

Omgevingsrecht Opleiding, start 1 oktober, Utrecht

▸ www.nationalegazondemodag.nl

▸ www.cobra-adviseurs.nl

▸ www.sbo.nl

Tuinen van de toekomst Evenement, 26 september, Wageningen

Opzichter/uitvoerder buitenruimte Cursus, 3 september, Arnhem

Houtrot Cursus, 5, 8, 26 oktober, 5, 9, 19 november, diverse locaties

▸ www.tuinenstichting.nl

▸ www.ipcgroen.nl

▸ www.boom-kcb.nl

Presentatie herfst en meer 13 t/m 15 oktober, Boskoop

Coördinator gladheidsbestrijding Opleiding, 9 september, Bunnik, 4 november Zwolle

Mycological Tree Assessment Cursus, 6, 9, 27 oktober, 6, 16, 20 november, diverse locaties

▸ www.crow.nl

▸ www.boom-kcb.nl

Snoeien conform handboek bomen Cursus, 10, 17 september Barneveld

Succesvol inrichten openbare ruimte Cursus, 8 oktober, Amersfoort

▸ www.bibliotheek.leidenuniv.nl

Planten uit de oertijd Tentoonstelling, t/m 4 oktober, Hilversum. ▸ www.pinetum.nl

De Tempelhof Open tuin, 4, 5, 11, 12 juli, Winssen

▸ www.floralisboskoop.nl

▸ www.huubenadelheid-kortekaas.nl

Hortulanuswandeling Diverse thema’s, 12 juli, 16 augustus, 13 september, Rotterdam

Chrysantenshow 10 oktober t/m 1 november, Kasteeltuinen, Arcen ▸ www.kasteeltuinen.nl

▸ www.crow.nl

▸ www.trompenburg.nl

Water in de openbare ruimte Vakbeurs, 15 oktober, Houten

▸ www.ocbor.nl

DemoDag straten en infiltratievoorziening 15 juli, Moergestel

▸ www.waterindeopenbareruimte.nl

Wat zullen we eten? Themadag Future Food, 13 september, Utrecht

Mycological Tree Assessment Masterclass, 12, 19, 30 oktober, 12, 23, 27 november, diverse locaties

▸ www.wketelaars.nl

Enchanted gardens 17 oktober t/m 1 november, Kasteeltuinen, Arcen

▸ www.uu.nl

▸ www.boom-kcb.nl

Najaarsbeurs 26 t/m 28 augustus, Boskoop

▸ www.kasteeltuinen.nl

Bomenbeheer van A tot Z Cursus, 15 september, Doorn

Zwammen en boomveiligheid Cursus, 13 oktober, Midden-Nederland

▸ www.ocbor.nl

▸ www.cobra-adviseurs.nl

▸ www.floralisboskoop.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

62

Redactie Bakker hoofdredacteur (06-35115617 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@ hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Diseno vormgeving ▸ Wendy

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld T (0342) 49 48 44 F (0342) 41 31 41 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice.

Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2015 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

Agenda_Cursus2kolom1415.indd 62

29-06-15 11:52

Foto Willem Paterik

Groene Gast

Bert Voeten Uw bedrijf bestaat 25 jaar. Hoe kijkt u op deze periode terug?

Bert Voeten Plancompagnons Landschapsarchitecten BNT

„Het is voorbijgevlogen. Er kwamen in clusters steeds andere projecten aan de orde. De eerste jaren waren we veel bezig met geluidschermen, daarna met begraafplaatsen, stadsparken en natuurgebieden. Later kregen we veel projecten rond provinciale en rijkswegen voor landschappelijke inpassing. Zo zijn er op organische wijze door de jaren heel diverse opdrachtgevers langsgekomen.”

men met Trifolium realiseren we projecten ’turnkey’, begeleiden het proces van begin tot eind en doen ook beheer en onderhoud. We werken in de hele breedte van het vakgebied, van landschappen tot particuliere tuinen. Persoonlijk heb ik veel interesse in groen erfgoed.

Ik heb rijksmonumenten, landgoederen en historische landschappen gedaan. Ook begraafplaatsen vind ik interessant; je moet rekening houden met functionaliteit, maar ook met emoties.”

Wat is jullie specialiteit?

Welk project spreekt u erg aan?

„Onze specialiteit is ontwerpen.

Voor de voorbereiding van de uitvoering werken we met andere partijen samen. Zo hebben we veel projecten met Witteveen+Bos gedaan, en de laatste jaren met Trifolium uit Nieuwkuijk. Sa-

„In 1998 heb ik een plan voor Park Hoge Vucht in Breda ontworpen dat in 2000 is uitgevoerd. Het ligt in een sociaal zwakke buurt waar niemand durfde te komen. Vijftien jaar later floreert het nog steeds. In 2012 is het uitgeroepen tot mooiste

park van de stad. Belangrijk is dat het goed is vormgegeven, maar minstens zo belangrijk dat het goed wordt gebruikt, dat houdt het levendig.”

Hoe ziet u de toekomst? „Je ziet dat projecten zich door de jaren steeds in golven aandienen. Het is moeilijk te zeggen in welke golf we momenteel zitten.

Je ziet wel een verschuiving in opdrachtgevers, van overheid naar private initiatieven. Daardoor zijn projecten kleinschaliger, en is er meer betrokkenheid van burgers en bedrijven. Ook zie je een verschuiving van grote bouwprojecten naar kleinere inbreidingslocaties.

Verder krijgt groen in de stedelijke omgeving steeds meer functies, waardoor meer eisen aan het groen worden gesteld.” <

TuinenLandschap l 14-15 l 2015

GroeneGast_1pag.indd 63

63 29-06-15 11:52

kn Va aa na g f be dier nu i sc be s o h i h e ok kb e a a rs i r ng

spuitlicentie halen? â&#x20AC;&#x153;Gewoon vanuit huis,

10% korting! ervaring en eigen teelt

licentienl 606830_.indd 64

29-6-2015 12:38:05