TEL_21-2014 by Stichting Vakinformatie Siergewassen

21 Vakblad voor de groenvoorziening | 36e jaargang | 9 oktober 2014

Kruidige tuin Grijsbladige bomen met sierwaarde Tips voor een klimaatbestendige stad Mobiele tuinen van Lausanne

Voorplaat.indd 1

02-10-14 14:39

Watermanagement in uw eigen tuin!

Iedereen wil water in de tuin: in de vijver, op bloemen, planten en het gazon. Maar wateroverlast? Daar is niemand blij mee! Steeds meer tuinen hebben een ruim terras om heerlijk van te genieten. Intensieve of langdurige regenbuien kunnen in de tuin wateroverlast veroorzaken. Dit vraagt om oplossingen. ACO EasyGarden helpt met functionele, duurzame en esthetische oplossingen voor het watermanagement in de particuliere tuin! www.aco-easygarden.nl

ACO EasyGarden Regenwater verdient beter!

600546.indd 2

6-10-2014 12:36:08

Inhoud

Nummer 21 | 9 oktober 2014

Nieuws 4 5 6 7 8 9

RVO waarschuwt Almere voor afmaaien orchideeĂŤn Tachtig hoveniers stellen bedrijf open op tweede Landelijke Open Dag Hoveniers Strengere emissienormen voor nieuwe werktuigen Een gezonde stad is onmogelijk zonder groen Bomen in de stad zijn onbetaalbaar! Tuin en Landschap Online

Sortiment 10 Nieuw op GrootGroenPlus 12 Vier tinten grijs 12

Bedrijf en Organisatie 18 Klimaatverandering vraagt om slimme inrichting 21 Zo-zit-dat: WKR per 1 januari 2015

Ontwerp en Inrichting 22 De tuinen zijn geland in Zwitsers Lausanne 26 Gekruide tuin 22

Aanleg en Onderhoud 32 Bomen aan zee 34 Voorwaarden IBR sluiten niet naadloos aan op praktijk

Machines en Gereedschap 38 Doormaaien in scherpe bocht en met Quad-Steer

Foto voorplaat De Vlaamse Tuinaannemer

Service 26

44 Leveranciersnieuws 46 Agenda 47 Groene Gast: Paul Halsema

TuinenLandschap | 21 | 2014

Inhoud.indd 3

3 06-10-14 14:08

Nieuws

’Investeren in festivaltuinen loont’ Foto Ralph Mens

RVO waarschuwt Almere voor afmaaien orchideeën

Consumenten begrijpen festivaltuinen vaak niet. Toch loont het de moeite om als tuinontwerper je nek uit te steken. Dat was de conclusie van een van de rondetafeldiscussies op vakbeurs GrootGroenPlus in Zundert. John Bijlsma van Visio Vireo Tuinen, Connie Ettema van Ettema Tuininrichting, Arie van den Hout van Arie Tuinarchitectuur en Tom de Witte van Ontwerpers van de buitenruimte gingen met elkaar de discussie aan over het belang van experimenteren met tuinontwerpen. Alle ontwerpers waren het erover eens dat deelname aan een tuinfestival als Chaumont of Appeltern een investering is waarvan je pas later weet of het die waard is geweest. <

De gemeente Almere heeft een officiële waarschuwing gekregen van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) wegens het afmaaien van beschermde orchideeën. Dat schrijft Natuurbericht.nl.

Eind mei constateerden meerdere leden van de Werkgroep Europese Orchideeën (WEO) afzonderlijk van elkaar dat nabij Almere orchideeën waren afgemaaid. De werkgroep deed daarop aangifte van de overtreding. In eerste instantie werd melding gedaan bij de Nederlandse Voedsel- en Waren Autoriteit (NVWA). Omdat de overtreding niet op heterdaad was geconstateerd, ondernam deze dienst echter geen actie en werd de kwestie ook aanhangig gemaakt bij de RVO. De vindplaats nabij de Hollandse Brug is al jaren bekend vanwege de tienduizenden moeraswespenorchis (Epipactis

palustris) en honderden exemplaren van zowel rietorchis (Dactylorhiza majalis subsp. praetermissa) als vleeskleurige orchis (Dactylorhiza incarnata subsp. incarnata).

Flora- en faunawet In Nederland zijn specifieke planten- en diersoorten beschermd door de Floraen faunawet. Hiervoor gelden zogenaamde verbodsbepalingen die moeten zorgen voor een gunstige staat van instandhouding. De WEO stelt dat, ondanks herhaaldelijke verzoeken bij de gemeente, er geen gehoor wordt gegeven aan de bescherming van groeiplaatsen met orchideeën. „Ondanks dat de gemeente een gedragscode heeft waarin beschreven staat hoe zij omgaat met beschermde planten en dieren, doet de praktijk hier afbreuk aan.” <

Commentaar

Optocht Er is deze weken ontzettend veel te doen op groengebied. We lopen in optocht van de Nationale Groendag naar GardenExperience, van GreenExpo naar de Nationale Gazondemodag, en van GrootGroenPlus naar de Dag van de Openbare Ruimte. En tussendoor moet er ook nog gewerkt worden. „Leuke discussie”, zei ik tegen Ben van Ooijen van de Tuinen van Appeltern die op GrootGroenPlus deelnam aan een rondetafeldebat over jaarrond groen in de tuin. Een tuinseizoen is ons ontstolen, was de boodschap van het debat. We moeten zorgen dat de consument het najaar weer gaat zien als plantseizoen, net als vroeger. „Het is wel een leuke discussie”, zegt Ben knikkend, „maar het probleem is dat we het tegen elkaar aan het vertellen zijn.” En weg was hij weer, naar een evenement in de Tuinen van Appeltern, iets met avondverlichting meen ik.

TuinenLandschap | 21 | 2014

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 4

Mij enigszins in verwarring achterlatend, besefte ik dat hij gelijk had. Je komt ook steeds dezelfde gezichten tegen bij al die groenbijeenkomsten. „Nou, tot volgende week, bij de Dag van de Openbare Ruimte”, hoorde ik mezelf tegen een standhouder zeggen. De vraag is dus hoe je dat patroon doorbreekt, en hoe je die groene boodschap naar buiten kunt brengen. De Groene Poort in het Haagse Nieuwspoort doet een goede poging. Hier komen vertegenwoordigers van het groene bedrijfsleven, gemeenten en politici samen om te discussiëren over het belang van groen. Ook de Landelijke Open Dag Hoveniers, die dit jaar voor de tweede keer werd gehouden, is een goede gelegenheid om burgers te laten zien en voelen wat het belang is van groen. Want wie kan nou beter de consument vertellen wat de positieve effecten zijn van een groene omgeving dan de hovenier zelf?

Ralph Mens vakredacteur

06-10-14 14:07

Tachtig hoveniers stellen bedrijf open op tweede Landelijke Open Dag Hoveniers Zo’n tachtig hoveniersbedrijven deden zaterdag 27 september mee met de Landelijke Open Dag Hoveniers van de VHG. Dat is evenveel als vorig jaar toen de dag voor het eerst werd georganiseerd. Het vergroten van de regionale bekendheid is een belangrijke reden voor bedrijven om hun deuren open te stellen.

Potje voetbal

Van de tachtig bedrijven deed ongeveer de helft voor het eerst mee met de open dag. Volgens Gonny van der Vlis van de VHG slaan sommige bedrijven bewust een jaar over omdat zij op een open dag nieuwe projecten willen kunnen tonen. De opzet en de insteek van de deelnemende bedrijven varieert volgens haar. Zo zijn er bedrijven die gericht orders willen binnenhalen en daarom van tevoren afspraken met bezoekers hebben gemaakt. „Zo is er een hovenier die tien afspraken

Twee hoveniers die dit jaar voor het eerst meededen, waren De Aar Hoveniers in het Zuid-Hollandse Woerden en Hoveniersbedrijf De Langstraat in het Brabantse Elshout. Theo Post Uiterweer, eigenaar van De Aar Hoveniers, raakte tijdens een bijeenkomst van de studieclub Midden-Nederland die hij samen met zijn twee zoons bezocht, enthousiast voor de open dag. „Met de economie gaat het voorzichtig stukje voor stukje beter. Daarom moeten we nú aan de weg timmeren. Mensen in de regio moeten

over je praten, om dat te bereiken is zo’n open dag heel geschikt.’’ Aan de hand van het draaiboek van de VHG heeft De Aar Hoveniers het bedrijf ingericht. Zo konden bezoekers onder leiding van een medewerker de minigraver uitproberen en lagen de bladblazers klaar voor een potje ’blaasvoetbal’. Die minigraver was een schot in de roos, „je zag bij menige mannelijke bezoeker de ogen gaan glimmen.’’ In de bedrijfshal was een fototentoonstelling opgesteld van gerealiseerde projecten, ook draaide er een film aan de hand van thema’s als ’winter’ en ’natuurvriendelijk tuinieren’. Daarnaast had De Aar Hoveniers ontwerper Pieter Janssen van bureau Groenvorm uitgenodigd. Het hoveniersbedrijf werkt geregeld met hem samen. Bij Janssen konden bezoekers terecht met ontwerp-

Foto Miranda Vrolijk

had, het aantal bezoekers is dan heel laag, maar er kwamen wel direct twee opdrachten uit.’’ Andere bedrijven willen juist hun bekendheid vergroten in de regio en willen daarom zo veel mogelijk bezoekers trekken.

vragen over hun tuin. Tevens informeerde hij hen hoe ze van hun tuin een levende tuin kunnen maken.

Zagen en straten De Langstraat Hoveniers uit Elshout heeft eveneens met andere partijen samengewerkt op de open dag. Zo toonden talloze leveranciers hun producten in de bedrijfshal, van bemestingsproducten die Vos Capelle verkoopt, machines van John Deere, een houten overkapping van Hout & Living tot planten en bomen van Roestenburg Kwekerijen. Aan de hand van een quiz werden de bezoekers over het hele bedrijf geleid. Daarbij kwamen ze onder meer langs een ’bioscoop’ waarin een overzicht van het werk van De Langstraat werd getoond en langs verschillende demonstraties. Medewerkers gaven bijvoorbeeld een zaagdemonstratie en lieten zien hoe je moet straten. Bij die laatste mochten kinderen meehelpen. Marcel Muskens legt uit dat zijn bedrijf al maanden van tevoren is begonnen met een uitgebreide campagne om zoveel mogelijk bezoekers te trekken. „We willen de mensen laten zien wat we allemaal doen, maar vooral dat we de ideale partner zijn om mee samen te werken.’’ Met onder andere stickers op de bussen, reclame op de geadopteerde rotonde, uitgebreide aandacht op sociale media en advertenties in regionale bladen heeft het bedrijf uiteindelijk zo’n zevenhonderd bezoekers binnengehaald. Daar zijn al wat klussen uit voortgekomen. Hoeveel werk de open dag in totaal oplevert, daar is het volgens Meskens nog te vroeg voor om al een uitspraak over te kunnen doen. <

Bij De Aar Hoveniers in Woerden konden de bezoekers de minigraver uitproberen. TuinenLandschap | 21 | 2014

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 5

5 06-10-14 14:07

Nieuws

Strengere emissienormen voor nieuwe werktuigen

Verbetering Volgens EU-commissaris Ferdinande Nelli Feroci zorgt het voorstel voor een verbetering van het milieu. „Ons voorstel zal de uitstoot van schadelijke stoffen aanzienlijk verminderen en de gezondheid van Europese burgers beschermen.” De machines en werktuigen die onder de richtlijn vallen, zijn verantwoordelijk voor 15% van alle stikstofoxiden die in de Europese Unie worden uitgestoten en voor 5% van de totale emissie van fijnstof. Oude motoren mogen gebruikt blijven worden. Zodra de nieuwe verordening van kracht wordt, moeten nieuwe motoren aan de strengere eisen voldoen. <

Minder animo voor laanbomenbeurs Opheusden Terwijl de meeste ogen in de kwekerswereld voor het openbaar groen gericht waren op GrootGroenPlus in Zundert, vond op 1 en 2 oktober in Tree Centre Opheusden de derde EXPO TCO plaats. De beurs telde 79 deelnemende bedrijven en 1.500 bezoekers. Vorig jaar trok de beurs nog 98 bedrijven en 2.100 bezoekers. Deze week evalueert de organisatie de eerste drie edities. Daarna wordt bekeken hoe de toekomst van de beurs eruit gaat zien. De vakbeurs is bedoeld om Opheusden en Omgeving als laanboomregio internationaal op de kaart zetten. <

Herfsttijloos

TuinenLandschap | 21 | 2014

Op uitnodiging van het Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions, in samenwerking met de leerstoel The Architecture of the Interior van de TU Delft, lieten verschillende spreker hun licht schijnen op het belang van groene ruimten in stedelijk gebied. Volgens architectuurhistoricus Cor Wagenaar was de stad lang niet altijd zo’n ongezonde plek. In het pre-industriële tijdperk was de levensverwachting en

-kwaliteit in de steden een stuk hoger dan op het natuurrijke platteland. Pas tijdens en na de industriële revolutie veranderde dat. De stad werd ongezonder. Ter compensatie werd steeds meer stadsgroen aangelegd waarbij de bewoners van de grauwe en ongezonde steden even van het paradijs konden proeven. Landschapsarchitect Saskia de Wit gaf eveneens een overzicht van de rol van groen bij genezing vanuit de historie, zoals de functie en indeling van de groene binnentuin bij een klooster. Volgens haar kan groen op drie manieren aan het herstelproces bijdragen door het stimuleren van activiteit, ontmoeting en van natuurbeleving.

Vooral kwaliteit groen Sociologe en onderzoekster Jolanda Maas wees op onderzoek in de stad Utrecht waaruit

is gebleken dat niet alleen de kwantiteit maar vooral de kwaliteit van het groen van invloed is op gezondheidsbeleving. Volgens Maas is nader onderzoek nodig om dit verder te definiëren, maar ze pleit nu al voor een focus op de kwaliteit van stedelijk groen: gezond, beweegvriendelijk en veilig. Uit eerder onderzoek waar Maas bij betrokken was, Vitamine-G, kwam een duidelijke correlatie tussen de woonplek van mensen en hun gezondheidsbeleving naar voren. Zij enquêteerde daarvoor 250.000 mensen. De kans om je ongezond te voelen is tot 1,5x groter als je in een omgeving woont met weinig groen. Ook werd gekeken naar specifieke doelgroepen met gezondheidsklachten. Een opvallend resultaat was dat het aantal depressieve kinderen spectaculair afneemt in een groene leefomgeving. Groen draagt, ook bij een korte blootstelling,

meetbaar bij aan stressreductie, een betere concentratie en een positieve stemming. De positieve effecten van groen kan volgens haar geld opleveren. Ze refereert daarbij aan berekeningen van KPMG dat 10% meer groen in Nederland de kosten van ziek-zijn met 320 miljoen euro kan verminderen. Tegelijkertijd is ze voorzichtig met zulke berekeningen; longitudinaal onderzoek is nodig om te zien of de gezondheidswinst van groen ook op lange termijn stand houdt. <

Tuinenfestival verdeelt Gouden Potloden

c o l u m n

Als er één tuinplant is waar ik een pesthekel aan heb dan is het wel herfsttijloos: Colchicum autumnale. Het bolgewasje bloeit dezer dagen weer. Zonder verschijning van blad komt er een lichtpaarse bloem boven de grond uit. Een aantal jaar geleden vroeg mijn zoontje vanaf de achterbank in de auto: ,,Pappa, is het al bijna krokusvakantie?’’ Ik vroeg hem om uitleg; het was begin oktober. ,,Nou, omdat de krokusjes bloeien’’, legde hij uit. Op een rotonde stonden onderweg tientallen herfsttijloos uitbundig te bloeien. Hij sloeg de spijker op z’n kop want dat is nou precies mijn probleem met het plantje. Het draagt bij aan de seizoensverloedering. Net zoals je in augustus bij de supermarkt uit moet leggen dat er wel al pepernoten te koop zijn maar dat Sinterklaas nog heel lang wegblijft, moet je bij bloeiende herfsttijloos uitleggen dat het nog lang geen lente wordt. Het is ook altijd ellende met het

gedrocht. De kale bloempjes staan nog niet te bloeien of ze vallen om: liggen ze plat op de grond. Waardeloze tuinplanten zijn het. En van de zomer kopten de kranten: ’Paarden dood door giftig hooi’. Het ging om paarden van een Brabantse stoeterij die hooi hadden gegeten dat was geïmporteerd uit de Duitse Eiffel. Na onderzoek bleek in het natuurhooi plantenresten te zitten van Colchicum autumnale. In Duitsland en Frankrijk komt het plantje in de de vrije natuur voor. Het bevat de stof colchicine. Bij paarden kan deze stof onder meer invloed hebben op de nierfunctie en het centrale zenuwstelsel. De meeste paarden van het voorval in Brabant hadden de restjes van het bolgewasje in hun voerbak laten liggen. De paarden die het wel opaten, werd het echter fataal. Vandaar dat het tijd is voor een algeheel verbod op de toepassing van Colchicum autumnale: het is een onooglijk, zinloos en gevaarlijk plantje.

Bart Hoes tuinontwerper Jack van Haperen ontwerper/hovenier Ruud Vermeer hovenier

Jack van Haperen sales@formaverde.nl

Het tuinenfestival van Appeltern met als thema ’Dromend van Holland’ heeft 4 oktober drie tuinen bekroond met een Gouden Potlood. ’We maken er een musical van’ van Arjan Fokker is het meest inspirerend. De Sedum-bol van Daniëlle Hulsebos en Aad Vermeer kreeg een Gouden Potlood voor het beste materialen- en plantengebruik en de tuin }Synthese’ van Jelle Reeder van Visio Vireo Tuinen werd bekroond voor het beste ontwerp. Alle elf tuinen werden tijdens de bijeenkomst kort ingeleid door een spreker. Bezoekers konden na afloop hun stem uitbrengen. In nummer 13A heeft Tuin en Landschap de elf tuinen uitgebreid belicht. <

Foto Miranda Vrolijk

Nieuwe motoren van niet voor de weg bestemde mobiele machines en werktuigen zoals gazonmaaiers en kettingzagen moeten in de toekomst aan strengere emissievoorwaarden gaan voldoen. De nieuwe regels moeten zorgen voor een verlaging van de uitstoot van stikstof en fijnstof. Een nieuwe verordening moet de afzonderlijke regelgeving in de 28 lidstaten gaan vervangen. Bij de nieuwe voorstellen is rekening gehouden met de technologische vooruitgang die is gerealisserd op het gebied van beperking van emissies.

Daarnaast worden regels in de verschillende lidstaten op één lijn gebracht. Tot slot wordt gekeken naar versimpeling van administratieve regelgeving en verbetering van controle op de naleving.

Foto Peter Bennink

De Europese Commissie wil voor zogenoemde niet voor de weg bestemde mobiele machines strengere emissienormen instellen. Hieronder vallen ook werktuigen zoals maaimachines en kettingzagen. Dat staat in een voorstel dat de Europese Commissie onlangs heeft ingediend.

Een gezonde stad is onmogelijk zonder groen

TuinenLandschap | 21 | 2014

Foto Peter Bennink

Circa 50% van de mensheid leeft in steden. Dat percentage zal de komende decennia stijgen tot ruim 70%. Wat is de rol van groene ruimte op de gezondheid van al die stadsbewoners? Rond deze vraag werd vrijdag 3 oktober het symposium The Urban Paradise georganiseerd. Vanuit verschillende wetenschappelijke invalshoeken werd de potentie van groen belicht. Conclusie: een gezonde stad is onmogelijk zonder groen. Op uitnodiging van het Amsterdam Institute for Advanced Metropolitan Solutions, in samenwerking met de leerstoel The Architecture of the Interior van de TU Delft, lieten verschillende spreker hun licht schijnen op het belang van groene ruimten in stedelijk gebied. Volgens architectuurhistoricus Cor Wagenaar was de stad lang niet altijd zo’n ongezonde plek. In het pre-industriële tijdperk was de levensverwachting en

Vooral kwaliteit groen Sociologe en onderzoekster Jolanda Maas wees op onderzoek in de stad Utrecht waaruit

Tuinenfestival verdeelt Gouden Potloden Het tuinenfestival van Appeltern met als thema ’Dromend van Holland’ heeft 4 oktober drie tuinen bekroond met een Gouden Potlood. ’We maken er een musical van’ van Arjan Fokker is het meest inspirerend. De Sedum-bol van Daniëlle Hulsebos en Aad Vermeer kreeg een Gouden Potlood voor het beste materialen- en plantengebruik en de tuin }Synthese’ van Jelle Reeder van Visio Vireo Tuinen werd bekroond voor het beste ontwerp. Alle elf tuinen werden tijdens de bijeenkomst kort ingeleid door een spreker. Bezoekers konden na afloop hun stem uitbrengen. In nummer 13A heeft Tuin en Landschap de elf tuinen uitgebreid belicht. <

Foto Miranda Vrolijk

Een gezonde stad is onmogelijk zonder groen

TuinenLandschap | 21 | 2014

NieuwsPag_6-7B.indd 7

7 06-10-14 14:01

Uitgesproken

„Er is te weinig geld voor het vervangen van het Nederlandse boombestand. Bomen worden gefinancierd vanuit de algemene middelen en moeten wedijveren met alle andere gemeentelijke belangen zoals sportvoorzieningen, onderwijs en de financiering van de Wmo (Wet maatschappelijke ondersteuning) of de Participatiewet. Het beheer van de totale openbare ruimte staat onder druk, ook voor wegbeheer en openbare verlichting. Eén rechterlijke uitspraak over gemeentelijk aansprakelijkheid als gevolg van ’oneffenheden in het wegdek’, en er komt bestuurlijk geld vrij. Gaat de straatverlichting een half uur eerder uit, dan klinkt de roep

Meer dan de helft van ons boomareaal gaat tussen nu en tien tot vijftien jaar dood

om sociale veiligheid en wordt de beslissing om te besparen teruggedraaid. Ook bomen zijn politiek gezien risicovol. Niet zelden verdeelt een voorgenomen vervanging een straat in twee kampen, die volledig tegenstrijdige belangen nastreven. De ene groep eist het behoud (soms tegen beter weten in zoals bij de Anne Frankboom), de andere groep wil dat die luizenaantrekkende, schaduwgevende rotzooi wordt verwijderd en nooit meer terug komt. Het vraagt politieke moed om te laveren tussen voor- en tegenstanders. En het kost ook nog geld, veel geld zelfs. Een gemiddelde stad met 45.000 inwoners heeft zo’n 30.000 bomen. Per boom is €2.000 nodig, oftewel 30.000 x €2.000 = €60 miljoen. Wanneer elke boom vijftig jaar meegaat, is dit structureel per jaar €1,2

miljoen. Ongeveer net zo veel als de jaarlijkse onderhoudsbegroting voor het totale openbare groen in zo’n gemeente! Met uitzondering van incidentele stadsvernieuwing is vrijwel nergens structureel boomvervanging tot stand gekomen. Stilzwijgend wordt steeds opnieuw één slechte boom met ’verhoogd veiligheidsrisico’ verwijderd. Iedereen kent die jaren ’50-buurtjes en de woonerven uit de jaren ’80 met het restant van de oorspronkelijke bomen. Die bomen gaan tussen nu en tien tot vijftien jaar gewoon dood, oftewel 50 tot 60% van ons boomareaal! Bomen in de stad zijn onbetaalbaar voor ons, voor het leefmilieu. Zorg dat de angst van de tegenstanders van structurele boomvervanging niet bewaarheid wordt: een kaalslag, niet in één straat, maar in hele woonwijken.”

Foto Stoutgroep

Bomen in de stad zijn onbetaalbaar!

Marjan Dat interim (project)manager Stoutgroep

www.tuinenlandschap.nl

vhg

Deze column valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

Poort De Groene Poort is weer een succes geworden. De presentaties en discussie met alle aanwezigen hebben nieuwe ideeën en inzichten opgeleverd. Tijdens de afgelopen gemeenteraadsverkiezingen hebben we er stevig voor gepleit dat er weer geïnvesteerd wordt in groen. Het is dan interessant terug te horen of deze boodschap ook meegenomen is in de werkprogramma’s van de nieuwe colleges van burgemeester en wethouders voor de komende vier jaar. De vijf wethouders, die tijdens de Groene Poort een toelichting op hun werkprogramma hebben gegeven, gaven een beeld van de uitdaging waar zij voor staan. De gemeente Rijswijk bijvoorbeeld, die extra

TuinenLandschap | 21 | 2014

NieuwsPag_8-9.indd 8

geld heeft uitgetrokken voor de aanleg en het onderhoud van groen. Of Vlaardingen, dat de komende jaren nog een stevige bezuiniging op het groen moet doorvoeren, maar volop bezig is te zoeken naar alternatieve financieringsbronnen. En Apeldoorn, dat de waarde van groen volop onderkent en toepast in de ontwikkeling van een levende en duurzame buitenruimte. Het is opvallend dat iedere gemeente daarbij voor zichzelf het wiel uitvindt. Onderzoeker Jolanda Maas maakte daarbij een passende opmerking. Zij nodigde gemeenten, marktpartijen en onderzoeksinstellingen uit vooral ook van elkaars kennis gebruik te maken. Die boodschap is mij uit het hart gegrepen.

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

06-10-14 13:27

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Thema Boomfeestdag 2015 is Bomen en Water

Tuinverz. De Molen @MolenHaastrecht Hoezo boompje groot plantertje dood; je plant gelijk een grote boom. #planttijdisaangebroken

Op woensdag 18 maart 2015 viert Nederland Boomfeestdag. Het thema van deze 59e editie is 'Bomen en Water'.

PARK21 in 2017 locatie Landschapstriënnale

Peter v ’t Westeinde @KwekerijWesthof Er zijn al heel wat #walnoten gevallen. Kijk op walnoten.nl hoe je ze gemakkelijk op kunt rapen met de walnotenrol.

PARK21, het 1.000 ha grote gebied tussen Nieuw-Vennep en Hoofddorp, wordt de locatie van de volgende Landschapstriennale. Dit jaar vond het driejaarlijkse evenement plaats in Park Lingezegen tussen Arnhem en Nijmegen.

Olsson Tuinen @OlssonTuinen #Herfst in de tuin. oktober 2014. Om ook in de winter te kunnen genieten laat u het liefst zoveel mogelijk staan.

Amstelveen en Zuidlaren groenste van Europa De groenste stad en het groenste dorp van Europa liggen wederom in Nederland. Amstelveen en Zuidlaren wonnen beiden goud bij de groencompetitie Entente Florale Europe.

Sandra Honing @Honingpot Het recyclen van een stapel kranten van 1 meter kan één hele boom redden. Zag ik net in een recycle bericht.

ECOstyle: Overgangsregeling voor laagrisicostoffen

Rob @BoswachterRob Volg @BomenOverLeven en geniet van het digitale bomenboek!

ECOstyle, de producent van onder andere Ultima, pleit voor een overgangsregeling voor zogenoemde laagrisicostoffen. Dit is in Frankrijk inmiddels het geval.

'Ontheffingverlening Flora- en faunawet moet beter' Er is een tekort aan capaciteit en deskundigheid voor ontheffingverlening van de Flora- en Faunawet. Daardoor stagneren ruimtelijke economische ontwikkelingen. Dat schrijft het Netwerk Groene Bureaus.

Gedragscode flora en fauna wassen neus? tuinenlandschap.nl Almere, dat een eigen gedragscode heeft, kreeg een waarschuwing wegens het afmaaien van beschermde orchideeën. Gedragscodes zijn een wassen neus. Eens of oneens?

Orchidee vernoemd naar Jane Goodall

Discussieer mee in de tuinenlandschap-groep

72% zei ja tegen de stelling: Foto Rogier van Vugt

’VHG moet samenwerken met Entente Florale op gebied van openbaar groen’ Stem mee over de volgende peiling:

’Gouden potlood als prijs voor tuinontwerpers wint steeds meer aan betekenis’

Leidse wetenschappers hebben een orchidee die in 2003 in Papoea-Nieuw-Guinea is ontdekt, genoemd naar Jane Goodall: Dendrobium goodallianum. De orchidee bloeit slechts één dag en ruikt naar kokos.

h dsc

Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website Foto’s

Filmpjes

Dossiers

Documenten en links naar websites

Praat mee

nL ine

ie r b s uo eer euw n on Ni Ab e pd

TuinenLandschap | 21 | 2014

NieuwsPag_8-9.indd 9

9 06-10-14 13:27

Sortiment

Nieuw op GrootGroenPlus Een dikke maand na de vele introducties op Plantarium worden elk jaar ook op GrootGroenPlus nieuwigheden geïntroduceerd. Twee planten werden met goud bekroond, twee met zilver en vier met brons. Tekst Peter Bennink Beeld Leveranciers

Goud Beste Nieuwigheid Leucothoe keiskei ’Opstal16’ (HALLOWEEN) Juryrapport: Vernieuwend vanwege de zeer smalle, sierlijk gebogen bladeren die ook nog eens donkerrood kleuren in het najaar en de winter. Sierlijke compacte planten, zeer goed en origineel gepresenteerd. Een uitstekende toevoeging aan het sortiment heesters dat in het najaar te verhandelen is.

Goud Nandina domestica ’Selten004’ (BRIGHTLIGHT) Juryrapport: Ondanks het grote, samengestelde blad heeft deze heester toch een fijne structuur en sierlijke uitstraling. De bladkleur is erg mooi en prima toepasbaar in combinatie met andere planten. Lijkt rijk te bloeien. Vernieuwende combinatie van eigenschappen.

Zilver Magnolia grandiflora ’TMGH’ (ALTA) Juryrapport: Mooi gevormd blad, relatief smal voor een M. grandiflora, met een aantrekkelijke bruine onderzijde. Fraaie slank opgaande groeiwijze, daardoor een waardevolle toevoeging aan het sortiment.

TuinenLandschap | 21 | 2014

Nieuwigheden GGplus.indd 10

06-10-14 14:08

Brons Carex oshimensis ‘Eversheen’ (EVERCOLOR) Juryrapport: Fris gekleurd, sierlijk overhangend blad. 'Eversheen' maakt deel uit van de Evercolor-serie en is hierin een goede toevoeging. Heeft een brede gebruikswaarde (pot, tuin, openbaar groen). Prima presentatie.

Brons Picea pungens ’Baby Blue’ (SUPER BLUE SEEDLING) Juryrapport: Zaadvermeerderd ras, zeer uniform van groeiwijze, vulling en naaldkleur. Het is vooral de ’winst’ die deze plant biedt ten opzichte van geënte cultivars wat ’Baby Blue’ vernieuwend maakt.

Brons Nyssa sylvatica ’Wildfire’ Juryrapport: Breed opgaande boom waarvan vooral de jonge scheuten opvallen door de intens purperrode kleur. Groeit uit tot een grote boom die fantastische herfstkleuren kan geven.

Zilver Betula nigra 'Summer Cascade' Juryrapport: Fraaie treurvorm met groter blad en een gezondere uitstraling dan B. pendula 'Youngii'. De stam waarop geënt wordt (B. nigra) bladdert al na enkele jaren sterk af. Zal een gele herfstkleur geven.

Brons Caryopteris clandonensis ’Elst33’ (BLUE EMPIRE) Juryrapport: Fors groeiende planten met een frisse, gezonde uitstraling. Bloemen iets groter dan bij andere cultivars. Blad opvallend lang en grijsgroen van kleur; combineert goed met de bloemen. Tegelijk met GrootGroenPlus werd in Tree Centre Opheusden voor de derde keer de laanbomenbeurs gehouden. Ook hier werden nieuwigheden gepresenteerd. Tot beste noviteit op deze beurs werd Carpinus betulus ’Rockhampton Red’ verkozen. ’Rockhampton Red’ is een haagbeuk met een opvallend oranje/ rode herfstkleur die goed groeit en een evenwichtige kroonopbouw heeft. Toe te passen als laanboom, solitair of haag.

TuinenLandschap | 21 | 2014

Nieuwigheden GGplus.indd 11

11 06-10-14 14:08

Sortiment

TuinenLandschap | 21 | 2014

Grijsbladige heesters.indd 12

02-10-14 15:01

Vier tinten grijs Een kleuraccent in het blad kan een belangrijke toevoeging zijn aan de sierwaarde van bomen en planten in tuinen en parken. Meestal benut men voor dit soort accenten bont-, geel- of roodbladige planten. Maar grijsbladige bomen kunnen ook, al zijn de mogelijkheden beperkt. Tekst en beeld Ton Stolk

lanten uit gebieden met veel zon, sterke wind, weinig neerslag en/of een bodem die weinig vocht vasthoudt, hebben verschillende manieren ontwikkeld om in een dergelijke omgeving te overleven. Hun strategieën zijn onder meer zich klein houden – bijvoorbeeld door compacte groei of klein blad – of zich inpakken tegen verdamping. Het verpakkingsmateriaal kan dan bestaan uit een waslaag maar ook uit een dichte beharing. Beide vormen van bescherming voorkomen een al te sterke verdamping via het blad bij zon en wind. Planten met een dichte beharing zijn als gevolg daarvan doorgaans grijs of zilverachtig van kleur. Zij stralen daarmee uit dat ze van een droge plek houden, wat tevens bijdraagt aan een aparte, zonnige sfeer van de beplanting. Anderzijds brengen grijze planten rust in een beplanting. Ze zijn minder opdringerig dan bijvoorbeeld bont- of geelbladige soorten. Vergelijk wat dat betreft het effect van een Salix alba ’Sericea’ met dat van een Robinia pseudoacacia ’Frisia’. Grijs is een veel neutralere kleur. In tegenstelling tot het opdringerige geel van de ’Frisia’ zorg het grijs van de wilg ’Sericea’ voor rust en ruimte. Een algemene stelregel is bij grijsbladigen, en zeker bij grijsbladige halfheesters en vaste planten, dat ze bij voorkeur in de volle zon staan en een goed doorlatende, dus drainerende niet te rijke bodem verlangen. Met name in de herfst en winter mag de bodem voor die planten niet te veel water vasthouden. Ze houden nu eenmaal niet van natte voeten. Ditzelfde geldt voor enkele van de hier beschreven grote struiken die tot een kleine boom kunnen uitgroeien.

(grote foto links) Salix alba ’Sericea’ langs een singel in Den Haag.

(kleine foto links) Zilverkleurig is het blad van Salix alba ’Sericea’, erachter het grijs van vermoedelijk Salix alba ’Liempde’.

Salix alba ’Sericea’ Witte wilg is een van de vele volksnamen voor de schietwilg, Salix alba. Het is een naam die als gegoten past bij de cultivar Salix alba ’Sericea’, één van de meer dan dertig bekende selecties van de schietwilg. De naam Sericea verwijst naar zijde en hier dus naar de zijdeachtig behaarde bladeren. Die beharing blijft de hele zomer door. Een oude wetenschappelijk naam voor deze boom is Salix argentea, wat zilver, zilverkleurig of zilverwit betekent. In de herfst verkleuren de bladeren naar geel. Salix alba als soort is een boom van de eerste grootte en kan afhankelijk van de selectie ruim 20 tot 25 m hoog worden. Hoewel de selectie ’Sericea’ een tragere groeier is dan algemenere cultivars als ’Belders’ en ’Liempde’, bereikt de zilverwitte wilg ’Sericea’ uiteindelijk zeker een hoogte van 15 m en op gunstige standplaatsen wel 20 m. Dit in tegenstelling tot vermeldingen van 6 m, hooguit 10 m in catalogi van diverse laanboomkwekers. Her en der in Nederland staan in parken en plantsoenen, ook bijvoorbeeld in Den Haag, exemplaren die rond de 20 m hoog zijn. De kroonvorm wijkt af van de meeste schietwilgselecties, die overwegend een meer hoge dan brede kroon vormen. Salix alba ’Sericea’ heeft al als jonge boom een ronde kroon. Ook op latere leeftijd is de kroon bij vrijstaande exemplaren net zo breed als hoog.

TuinenLandschap | 21 | 2014

Grijsbladige heesters.indd 13

13 06-10-14 13:18

Elaeagnus angustifolia Wie de olijfwilg, Elaeagnus angustifolia, zonder begeleidingssnoei zijn gang laat gaan, heeft hieraan een zeer forse, brede struik. De gesteltakken zullen op den duur volledig uitzakken. Dit is zeker niet lelijk mits er maar voldoende ruimte is, en er niet al te veel aan hoeft te worden gezaagd. Een pracht exemplaar staat wat dat betreft langs de Rijn in Andernach, een struik van bijna 10 m hoog en om en nabij twee keer zo breed. Boomkwekers weten van Elaeagnus angustifolia een fraai boompje te kweken. Wel vereisen die nazorg vanwege herhaaldelijk optreden van stamschot. Maar met de juiste behandeling ontstaat een boom van zo’n 8 m hoog. Het langwerpige blad is aan de bovenzijde grijsgroen, aan de

Pyrus salicifolia ’Pendula’ onderzijde zijdeachtig door de dichte bezetting van sterharen. In combinatie met zijn eigenzinnige groei is deze Elaeagnus een opvallende boom. In mei verschijnen in de bladoksels van jong kortlot in grote aantallen de kleine klokvormige bloemen. Hoewel de bloemen niet erg opvallen, ze zijn van binnen geel en van buiten zilverkleurig, valt de bloei wel degelijk op door de aangename geur die ze verspreiden. Insecten weten de boom dan goed te vinden. Daarna verschijnen olijfvormige vruchten die geel worden en met zilverachtige schubben bezet zijn. De olijfwilg doet het goed op vrij natte maar liever op zeer droge standplaatsen. De voorkeur gaat uit naar een goed doorlatende, kalkhoudende bodem. (foto boven) Twee als bolboompje gesnoeide Elaeagnus angustifolia in een voortuin in Weustenrade. Gezien de verschillen in groei en bladkleur zijn het vermoedelijk zaailingen. (foto links) De bovenzijde van het blad is licht grijsgroen, de onderzijde wit van de dichte bezetting met sterharen.

Een wild peertje met wilgachtig smal, wat gedraaid grijs blad. Dat is Pyrus salicifolia ’Pendula’. Zijn jonge scheuten groeien wat woest alle kanten op maar gaan op den duur hangen. Mede door de opmerkelijke groeiwijze en zijn bescheiden afmetingen (tot 4 m hoog en breed) verdient hij vaker te worden toegepast. Hij zorgt voor prima kleuraccent in tuinen en plantsoenen. In heel wat situaties is hij zelfs beter op z’n plaats dan het bontbladige wilgje Salix integra ’Hakuro-nishiki’, dat ooit door sortimentsdeskundige Harry van de Laar uit Japan is meegebracht. Het blad van dit wilgje is namelijk behoorlijk gevoelig voor zonnebrand, wat sterk ontsierend werkt. Van deze grijsbladige Pyrus wordt door kwekers feitelijk alleen de pendula-vorm aangeboden. Het verschil tussen de wilde vorm en dit handelsproduct is niet bijzonder groot, want van de laatste hangen de takken slechts wat meer af. Maar treuren doet de wilde soort feitelijk ook. Zijn sierwaarde ontleent de grijsbladige treurpeer aan zijn groeiwijze gecombineerd met het zilverkleurige blad. Daar komt in april gelijktijdig met het uitlopen van het blad nog de rijke perenbloesem bij. Het aantal bijna kogelronde peertjes

TuinenLandschap | 21 | 2014

Grijsbladige heesters.indd 14

02-10-14 15:02

Hippophae salicifolia Nog een forse struik die met de nodige begeleidingssnoei als boom is toe te passen. Hippophae salicifolia is nauw verwant aan onze inheemse duindoorn, maar groeit beduidend hoger (tot 8 à 10 m hoog) en losser. Het blad is smal en lang (tot zo’n 7 cm), aan de bovenzijde mat olijfgroen, aan de onderzijde grijsviltig behaard. In totaal geeft de boom een grijsgroene indruk. In de handel is hoofdzakelijk de selectie ’Robert’, een introductie van boomkwekerij Ton van den Oever. Ondertussen zijn er meer kwekers die deze selectie voeren. ’Robert’ is een mannelijke vorm – geeft dus geen vruchten – uit Arboretum Kalmthout en is vernoemd naar de voormalige eigenaar Robert de Belder. Als boom maakt deze Hippophae moeilijk Ofschoon Pyrus salicifolia ’Pendula’ veel bloesem heeft in het voorjaar, draagt hij nooit veel vruchten. (foto boven) Pyrus salicifolia ’Pendula’ aan de J. van Marrewijklaan in Den Haag. dat hieruit voortkomt, is echter beperkt. Ze blijven hard en zijn niet eetbaar. Ze worden niet veel groter dan zo’n 2 cm doorsnee.

een harttak waardoor goede begeleiding noodzakelijk is. Zo ontstaat een boom met een grillige, onregelmatige groei en een open kroon met afhangende twijgen. In tegenstelling tot de inheemse duindoorn dragen de takken geen of slechts weinig doorns. Met de inheemse duindoorn heeft Hippophae salicifolia gemeen dat het een echte pionierplant is die graag op schrale grond groeit. Ook is hij zeer goed bestand tegen zeewind. De windvastheid is zeer groot, terwijl droogte nauwelijks een probleem vormt. Een nadeel kan zijn dat hij vrij makkelijk wortelopslag maakt, waarmee hij weer wel een zandige bodem weet vast te leggen. Het liefst groeit hij op een zandige en kalkhoudende plaats die droog en arm is. <

(foto links) Het zeer smalle lancetvormige, grijzig-olijfgroene blad van de boomduindoorn. (foto boven) De Hippophae salicifolius in het Zuiderpark in Den Haag staat wat in de verdrukking van andere, grotere bomen.

TuinenLandschap | 21 | 2014

Grijsbladige heesters.indd 15

15 02-10-14 15:02

Venray

Sector Vakbeurs

9, 10 en 11 december 2014 14.00-22.00 uur

DĂŠ vakbeurs voor de groene branche

met Gelijk ekerij w Boomkbeurs Vak Venray

Evenementen

HAL

Evenementenhal Venray De Voorde 30, 5807 EZ Venray

HARDENBERG T 0478 - 51 97 90 GORINCHEM I www.evenementenhal.nl VENRAY E venray@evenementenhal.nl

600547.indd 16

Ons evenement. UW W MOMENT.

6-10-2014 13:18:37

MEEWERKEND OPZICHTER LANDGOED Landgoed Ampsen is een particulier landgoed in de gemeente Lochem. Het Landgoed is 680 hectare groot waarvan 380 hectare bestaat uit bos en natuurterrein. Ten behoeve van het dagelijks beheer van tuin en park, bos en natuurterreinen, alsmede gebouwen zijn wij op zoek naar een ervaren meewerkend opzichter landgoed Het accent ligt nadrukkelijk bij het beheer van tuin en park.

Persoonlijke eigenschappen: - betrouwbaar - flexibel - zelfstandig - resultaatgericht - communicatief - goede onderhandelingsvaardigheden

Tot de taken behoren o.a. : - leiding geven aan de medewerkers van het landgoed; - maken van werkplanningen voor het dagelijks beheer; - uitvoeren van werkzaamheden in tuin,park en bos; - begeleiden onderhoud aan boerderijen en huizen; - adviseren over en beoordelen van uitbestedingen; - begeleiden en controleren van loonwerkers en opdrachtnemers; - toezicht houden op het publiek en optreden tegen vernielingen, stroperij, illegale vuilstort etc. ; - toezicht houden op de naleving van de contracten met pachters, huurders en andere gebruikers van grond en/of gebouwen; - administratie voeren.

De ideale kandidaat is een ervaren hovenier met een brede belangstelling en (mogelijk) een achtergrond op het gebied van bosbouw, natuurbeheer, monumenten en/of toezicht.

Functie-eisen: - MBO+ werken denkniveau; - aantoonbare relevante praktijkervaring van minimaal 10 jaar; - buitengewoon opsporingsambtenaar (of bereid zijn dit te willen worden).

Ons bedrijf is een gerenommeerd internationaal groothandelscentrum voor boomkwekerijproducten en vaste planten, gevestigd op het ITC Boskoop in Hazerswoude. We leveren een uitgebreid, exclusief assortiment van een constante, hoge kwaliteit aan hoveniers, landschapsarchitecten, bloemisten en andere professionals. We halen dit uit eigen land, maar ook uit Italië, Spanje en België, in vele soorten, maten en aantallen, maar altijd van dezelfde prachtige kwaliteit. Noem het liefde voor het vak, perfectionisme. De producten staan overzichtelijk uitgestald op een buitenterrein van 3 hectare en in een kas. Ze kunnen worden opgehaald of thuis bezorgd. Alles is mogelijk, want naast kwaliteit staat service bij Greenlink centraal. We werken in een klein team van 12 gemotiveerde mensen. Iedereen beschikt over een stevige groene ondergrond en iedereen heeft een eigen taak. Daarnaast helpen we elkaar, waar mogelijk en nodig, zeker in drukke tijden. Veel aanloop van klanten zorgt voor veel dynamiek. Aandacht hebben we voor onze klanten, voor onze producten maar ook voor onze mensen en voor elkaar.

Arbeidsvoorwaarden: Salariëring is conform CAO bos en natuur. Inschaling is afhankelijk van kennis en ervaring. Informatie en sollicitatie: Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met de heer L. Schoolkate, beheerder Landgoed Ampsen, e-mail: leoschoolkate@zonnet.nl, telefoon: 06- 46320129. Uw sollicitatiebrief en cv kunt u tot 3 weken na verschijning van deze advertentie zenden aan: Landgoed Ampsen t.a.v. de heer L. Schoolkate Laan Ampsen 8a,7241 NG Lochem E-mail: leoschoolkate@zonnet.nl

Greenlink groeit en heeft ambities om nog verder te groeien. Voor ons team zoeken wij een

Verkoper/Medewerker Marketing m/v In deze functie vervul je een belangrijke commerciële rol. Je vult het commerciële team aan, waarin een binnendienstverkoper, een inkoper en de directeur van het bedrijf al actief zijn. Je houdt je bezig met het werven van nieuwe klanten en accountmanagement. Het maken van offertes en verwerken van verkoopopdrachten zijn onderdeel van de werkzaamheden. Regelmatig zal je ook behulpzaam zijn bij de inkoop en bij de voorraadbewaking. Hiervoor heb je veel contacten met de andere collega´s in het bedrijf. Af en toe spring je ook in om hand- en spandiensten aan collega´s te verlenen. In deze functie bezoek je regelmatig bestaande en nieuwe relaties van Greenlink. Daarnaast ben je verantwoordelijk voor zowel de webshop als voor de website van ons bedrijf. Je initialiseert en draagt marketing activiteiten uit in overleg met collega’s. Bij deze taken verwachten we dat je zelfstandig je werk indeelt en organiseert, maar tevens dat je je opstelt als teamplayer. Voor deze functie vragen wij - HBO niveau, bij voorkeur in de groene sector - kennis van boomkwekerijproducten en van de markt - goede communicatieve vaardigheden - goede kennis van de Nederlandse en Engelse taal - zelfstandigheid en een praktische instelling - minimaal 3-5 jaar verkoop werkervaring binnen de sector Zie je jezelf dit allemaal doen, stuur dan je CV per E-mail naar fred@greenlink.nl. Voor meer informatie kan je kijken op onze website www.greenlink.nl. Wil je meer weten over de functie, bel dan met Fred de Koning, telefoonnummer 06 5147 1242

Acquisitie wordt niet op prijs gesteld.

600548.indd 17

6-10-2014 12:37:09

Bedrijf en Organisatie

Klimaatverandering vraagt om s De meest recente klimaatscenario’s van het KNMI laten zien dat Nederland de komende decennia te maken krijgt met hetere en drogere zomers, piekbuien en nattere winters. Dit vraagt om een andere, doordachte inrichting van onze steden. Groen speelt hierbij een cruciale rol.

Tekst Paulette Dicker, adviseur klimaatadaptatie Royal HaskoningDHV | Beeld Royal HaskoningDHV

oor een deel kunnen we onze woonomgeving zelf aanpassen (adapteren), voor een deel zullen we echter moeten leren omgaan met de veranderingen (accepteren). Dit sluit ook aan op het idee van klimaatadaptatie zoals dat in het Deltaprogramma staat omschreven. Elke stad heeft zijn eigen klimaat. Gebouwen, bomen en wateren zorgen voor eigen luchtstromen en verschillen in temperatuur. Als gebruikers kunnen we het stadsklimaat voor een deel zelf beïnvloeden. Zo leidt meer groen tot een beter stadklimaat, dus ’groen moet je doen’. Maar in de praktijk blijkt het iets lastiger dan het klinkt. Het groen kan op de verkeerde plek staan. Of er wordt groen weggehaald uit beheeroverwegingen, zonder rekening te houden met de klimaatverandering. Daarom luidt het credo: ’Meer groen kan, maar wel met een (stadsklimaat)plan’.

Stadsklimaatkaart Voor een goed overzicht van het klimaat in de stad kan een stadsklimaatkaart worden gemaakt. Deze bestaat uit een analyse van zaken als hittestress, fijnstof, watertekort, wateroverschot, gecombineerd met kwetsbare locaties. Het kan hierbij gaan om economische kwetsbaarheid als er sprake is van overlast of een verslechtering van de gezondheid, of kwetsbaarheid gezien vanuit het gebruik. Uit de stadsklimaatkaart wordt duidelijk waar schaduw en verdamping nodig is, waar de wind vrij moet kunnen waaien om te koelen en de concentratie fijnstof te verdunnen. De kaart geeft

ook aan waar gevelgroen en bomen goed tot hun recht komen. Gevelgroen en daktuinen hebben vooral effect op de temperatuur in de gebouwen waar ze zijn gesitueerd (tot 3°C minder warm). Bomen hebben effect op de temperatuur in de openbare ruimte (5°C tot 20°C minder warm). Een omgeving met gebouwen die overdag intensief worden gebruikt, zoals kantoren, scholen en winkels, vraagt dan ook om veel bomen. Bij woningen is het juist belangrijk dat de omgeving ’s nachts kan afkoelen. Daar is een meer open, groene omgeving nodig die ervoor zorgt dat de warmte van overdag kan worden afgestaan aan de lucht. Logischerwijs geldt dat bij gemengde functies, ook gemengd groen moet worden toegepast, bijvoorbeeld open grasvlaktes voorzien van bomen. Bomen met hoge kronen kunnen overigens een verkoelende luchtstroom bewerkstelligen mits deze vrij kan uitstromen naar de omgeving.

Afwisseling nodig Bij klimaatverandering denken we met name aan hitte en extreme buien. Maar Nederland kent ook veel grijze dagen waarop mensen snakken naar licht. We hebben daarom een afwisseling van licht en schaduw nodig, en geen donkere, dichtgegroeide stadsparken. We genieten van bankjes in de zon én van bankjes onder de bomen. De keuze van het groen luistert dus nauw. Een beetje gechargeerd gezegd moet het groen in de zomer bestand zijn tegen droogte, aan het eind van de zomer

tegen wateroverlast en in de winter tegen de vrieskou. In Nederland hebben we afwisselend groen nodig dat goed bestand is tegen weersveranderingen. Maar ook andere belangen spelen een rol. De schaduw van de boom is fijn in de hete zomer, maar vogeluitwerpselen op de auto die onder boom staat worden minder gewaardeerd. Zonnecollectoren zijn het meest efficiënt als ze vrij in de zon staan, dus liever geen schaduw van bomen op deze plek. In ecologisch beheerde graszones willen we geen hondenpoep. En wat is belangrijker: groen in de straat of een parkeerplaats? Zoveel mensen, zoveel wensen. Het optimale ontwerp voor het stadsklimaat is niet altijd het optimale gebruikersontwerp. Uiteraard hou je daar wel zoveel mogelijk rekening mee en betrek je gebruikers zo vroeg mogelijk bij het ontwerp. De gebruiker moet op zijn beurt een beetje meebewegen met het grotere belang. Dat kan weerstand oproepen. Daarom moeten ontwerpers en beleidsmedewerkers goed geworteld zijn bij de planvorming. Want je kunt de inrichting van de openbare ruimte wel aanpassen aan klimaatveranderingen, maar de aanpassing moet ook in het hoofd van de gebruikers plaatsvinden.

Samenspel Behalve als bron van schaduw en verdamping, helpt groen ook om regenwater op te vangen, zodat er geen of minder wateroverlast ontstaat. Heftige regenbuien worden niet volledig ondergronds afgevoerd. De rijwegen krijgen in sommige gevallen een functie als waterweg en groenzones worden een tijdelijke waterberging. Het beïnvloeden van het stadsklimaat is dus een samenspel van het benutten van de diverse functies van groen, wegen en water. Het is ook een samenspel tussen de openbare en de particuliere ruimte. Stenen voortuinen verwarmen de stedelijke omgeving onnodig. In een groene variant kunnen ze juist als welkome wateropslag dienen. Mensen hebben graag stenen tuinen, omdat dat minder

TuinenLandschap | 21 | 2014

Stadsklimaat.indd 18

02-10-14 14:40

m slimme inrichting onderhoud met zich meebrengt. De tegeltuinliefhebber moet dan ook enthousiast worden gemaakt voor een groene, onderhoudsarme tuin.

Groenplan Uiteindelijk ontstaat er een groenplan dat met van alles rekening houdt, inclusief klimaatverandering. Het plan gaat pas leven wanneer iedereen het begrijpt. Het heeft een logica nodig die gemakkelijk is uit te leggen. Er is een simpele lakmoesproef voor het groenplan: wanneer de gemiddelde burger het begrijpt, is het een goed plan. En als de burger het begrijpt, begrijpt de politicus het ook, en de volgende generatie beheerders ook. Met andere woorden: houd het simpel.

Door een gebrek aan informatieoverdracht kan een plan in de loop van de tijd onlogisch worden. Gewoon, omdat men niet meer weet waarom een bepaalde keuze in het verleden is gemaakt. Zo kan een bospassage langs een fietspad uit veiligheidsoverwegingen onwenselijk zijn. In plaats daarvan is daarom gekozen voor een groenstrook. Om te voorkomen dat men tegen een muur van schuttingen aankijkt, wordt een haag aangeplant die machinaal te snoeien is. Al deze denkstappen moeten worden vastgelegd voor een volgende generatie beheerders. Want alleen als je het ontwerp begrijpt, kun je zien of verandering mogelijk is. <

Goed groenontwerp Het lijkt een tegengestelde beweging: er is meer groen nodig om de effecten van de klimaatverandering op te vangen, terwijl er tegelijkertijd minder geld beschikbaar is voor beheer. Er zijn genoeg voorbeelden van gemeenten die uitdunnen en omvormen. Maar ook meer groen is niet per se beter. Het gaat om het goede groen op de goede plek, en om goed beheer. Een goed groenontwerp zorgt voor weinig onderhoud en geeft een eenduidig beeld. Wanneer je noodgrepen moet toepassen om planten in leven te houden, is het ontwerp niet goed. Daarnaast heeft jonge aanplant extra aandacht nodig, net zolang tot het vak volgroeid is en onkruid weinig kans krijgt. Zijn er kansen voor groen bij klimaatverandering? Legio. Het ontwerpen van een uitgebalanceerd stadsklimaat wordt een expertise die nu al stapsgewijs vorm krijgt. Het juiste groen op de juiste plek speelt daarbij een cruciale rol.

Een overzicht van voorbeelden van slim gebruik van groene en blauwe functies die helpen bij het klimaatbestendig inrichten van de stad. TuinenLandschap | 21 | 2014

Stadsklimaat.indd 19

19 02-10-14 14:40

BTL Realisatie feliciteert

Gemeente Weert De groenste regio van de wereld! Door het behalen van een gouden score bij de competitie Communities in Bloom, mag de gemeente Weert zich vanaf 20 september 2014 de GROENSTE REGIO VAN DE WERELD noemen (2012 groenste stad van Nederland en 2013 groenste stad van Europa). BTL Realisatie, vestiging Roermond werkt al jarenlang samen met de gemeente en wil haar dan ook feliciteren met het behalen van deze mooie titel!

600549.indd 20

6-10-2014 13:17:31

Zo-zit-dat

WKR per 1 januari 2015: ook voor u van toepassing Hoveniersbedrijf Jan de Groot* heeft de laatste jaren de Werkkostenregeling nog niet toegepast en van de oude regeling gebruikgemaakt. Jan heeft begrepen dat dit nu over is en vraagt zich af welke impact de laatste wijzigingen voor 2015 voor hem nog betekenen. Tekst Egbert Jan Blonk | Beeld Peter Moorman

p 3 juli van dit jaar kondigde de staatssecretaris in een brief aan de Tweede Kamer een vijftal wijzigingen van de Werkkostenregeling (WKR) aan. Deze wijzigingen dringen de administratieve lasten voor u als werkgever terug en verbeteren de uitvoerbaarheid van de WKR. Het gaat om de volgende wijzigingen: 1. Beperkte introductie van het noodzakelijkheidscriterium Het onderscheid in fiscale behandeling tussen computers, smartphones en tablets wordt weggenomen. Voor de zakelijke iPad zal niet langer de ’zakelijke gebruikseis’ gelden. Indien uw werknemer een iPad nodig heeft om zijn werk te doen, kunt u deze verstrekken zonder fiscaal rekening te houden met het privévoordeel van uw werknemer. 2. Jaarlijkse afrekensystematiek U hoeft nog maar één keer per jaar vast te stellen wat uw verschuldigde belasting in het kader van de WKR is. In de huidige regeling gebeurt dit per aangiftetijdvak. 3. Concernregeling Heeft een moedermaatschappij vrijwel de volledige eigendom (95%-eis) van de (klein)dochtermaatschappij(en), dan geldt voortaan één collectieve vrijstelling (vrije ruimte). In de huidige regeling geldt de vrijstelling per inhoudingsplichtige.

4. Vrijstelling voor branche-eigen producten De bestaande regeling voor personeelskorting zal in de vorm van een gerichte vrijstelling in de WKR worden gecontinueerd. 5. Vergoedingen, verstrekkingen en terbeschikkingstellingen Een nieuwe gerichte vrijstelling zal worden ingevoerd ten aanzien van een aantal werkplek gerelateerde voorzieningen waarvoor nu een nihil waardering geldt. Daaronder vallen dan de ter beschikking gestelde voorzieningen, de verstrekte en de vergoede voorzieningen.

Budgetneutraal Om deze wijzigingen budgetneutraal in te kunnen voeren, wordt de vrije

ruimte verlaagd van 1,5% naar 1,2%. Eindelijk komt er duidelijkheid over het al dan niet verplicht worden van de WKR. De staatssecretaris verlengt het huidige keuzeregime niet opnieuw. Dit betekent dat met ingang van 1 januari 2015 de WKR verplicht wordt voor alle werkgevers, dus ook voor u.

Voorbereidingen De voorgestelde aanpassingen maken het voor veel werkgevers minder ingewikkeld de WKR in te voeren. Nu is het van groot belang dat de werkgevers die de WKR nog niet toepassen, zo snel mogelijk voorbereidingen te treffen. Over een paar maanden is het al 2015. Zorg dat u tijdig inzicht heeft welke gevolgen deze regeling voor u heeft en pas uw administratie aan op deze regeling. <

Hoe-zit-dat? Egbert Jan Blonk is accountant bij Grant Thornton, E Egbertjan.blonk@gt.nl

Heeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat, laat het de redactie weten. Met behulp van een deskundige trachten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden.

* Deze naam is fictief TuinenLandschap | 21 | 2014

Zo-zit-dat.indd 21

21 02-10-14 14:41

Ontwerp en Inrichting

Uit de lucht gevallen jungle Langs de drukbereden Avenue de la Gare pal naast de Edipresse-toren staat een grote rode zeecontainer. Vanaf de straat zijn flarden groen te zien van wat er zich binnenin bevindt: een weelderig geheel aan tropische planten. De containertuin is 15 m2 groot, hij lijkt echter een stuk groter omdat de binnenkant bekleed is met spiegels. Het stukje jungle lijkt zo uit de lucht te zijn gevallen. Die bevreemdiging is precies wat de ontwerpers met hun ’Botanic Box’ wilden bewerkstelligen. De containertuin is gemakkelijk te transporteren en kan naar believen ergens worden neergezet, daar waar de klimatologische omstandigheden hetzelfde zijn en de jungle zal blijven gedijen. Volgens de ontwerpers is het met de Botanic Box mogelijk om een stukje natuur te kunnen betreden daar waar je maar wilt: thuis, op het terras of in de openbare ruimte. En dus ook in het stadshart waar de natuur ver weg is.

▸ Naam Botanic Box ▸ Ontwerp nuvolaB (Italië) en Esther Métais (Frankrijk)

TuinenLandschap | 21 | 2014

LausanneJardins.indd 22

02-10-14 14:42

Bekijk extra foto’s op www.tuinenlandschap.nl

De tuinen zijn geland in Zwitsers Lausanne Sinds 1997 vindt om de vijf jaar een internationaal tuinenfestival in het Zwitsere Lausanne plaats. Zo’n dertig groene, innovatieve projecten sieren dan de binnenstad. Doel van het festival is om de tuin als kunstobject voor de stad te bevorderen. De editie van dit jaar (14 juni tot en met 11 oktober) had als thema ’Landing’. De nadruk bij de selectie uit de vierhonderd ingezonden projecten lag dan ook op de mobiliteit van het groen. Afgelopen maanden waren de ’tuinen’ in Lausanne geland maar de installaties kunnen ook redelijk eenvoudig in andere steden hergebruikt worden. Een selectie. Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Milo Keller, Anne-Laure Lechat en Matthieu Gafsou

▸ Naam Outbreak ▸ Ontwerp FHV Architectes en Adrien Zwingli (Zwitserland)

Groene parasiet De portico achter de fontein van Rue Neuve lijkt uit zijn voegen te barsten. Een massa aan gras stulpt tussen de zuilen door naar buiten. De architecten van Fruehauf, Henry en Viladoms wilden met hun installatie Outbreak een contrast neerzetten tussen het statische van het gebouw en het dynamische van het groen dat voortdurend evolueert. Voor de beplanting gingen ze te rade bij beplantingsdeskundige Adrien Zwingli. Het verticale van het gras tart de logica, het groen lijkt het gebouw van binnenuit te parasiteren: een ongewone verschijning in een stadse omgeving.

TuinenLandschap | 21 | 2014

LausanneJardins.indd 23

23 02-10-14 14:42

▸ Naam Bubbles ▸ Ontwerp Spadom, groenafdeling van de stad Lausanne

Bloeiende zeepbellen ’Bubbles’ is een bijdrage van Spadom, de groenafdeling van de stad Lausanne. In elke editie van het festival zijn een aantal plekken in de stad gereserveerd voor de landschapsarchitecten van deze afdeling. Dit jaar hebben zij onder meer de promenade Derrière-Bourg ingevuld. De landschapsarchitecten hebben het festivalthema ’Landing’ letterlijk genomen: op de promenade zijn 21 ’zeepbellen’ geland. Net zoals luchtbellen die op het water landen voor een moment hun vorm behouden, zo ogen de witbloeiende bollen ook frêle en licht. Muziek en echte zeepbellen versterken de poëtische sfeer. De bollen hebben een doorsnede die varieert van 110 tot 170 cm, ze zijn gemaakt van polystyreen en daardoor heel licht. Ze zijn omspannen met gaas waardoor de grond en de bloemen op hun plaats blijven. Van binnenuit worden de bollen bewaterd. Daarvoor is in het gazon een beregeningsinstallatie aangelegd.

▸ Naam Places de Parcs ▸ Ontwerp Catherine Cotting, Yann Mingard en bureau Fulgaro (Zwitserland)

Parken op bezoek Het is twijfelachtig of automoblisten blij waren met de installatie Places de Parcs langs de avenue Vinet. Verschillende parkeerplaatsen werden deze zomer namelijk ingenomen door stukjes park. Volgens de ontwerpers was dat hard nodig, want hoewel de foto wellicht anders doet vermoeden is avenue Vinet niet heel groen. De vier mobiele platforms dragen elk een stuk groen uit vier Zwitserse steden: Basel, Bern, Geneve en Zurich. Op foto’s aan de muur is te zien waar de fragmenten zijn uitgesneden. Zo is uit het Parc des Bastions in Geneve (met de beroemde reformatiemuur) een simpel stuk gazon naar Lausanne getransporteerd. Uit het Elfenaupark in Bern is een combinatie van gras en sieren eetbare bloemen tijdelijk naar Lausanne verhuisd. In de parken zelf zijn foto’s geplaatst van de mobiele groene platforms. Op die manier bereikt Lausanne Jardins ook buiten haar stadsgrenzen een nieuw publiek.

TuinenLandschap | 21 | 2014

LausanneJardins.indd 24

02-10-14 14:42

▸ Naam MG Architectes paysagistes, Manon Briod en Julien Mercier (Zwitserland) ▸ Ontwerp Plant lines

Gemeenschapstuin in de lucht Een gemeenschappelijke tuin verhoogt de sociale interactie in een buurt, maar wat als je daar de ruimte niet voor hebt? Dan creëer je zo’n tuin gewoon in de lucht, aldus de ontwerpers van ’Plant lines’ in de passage Mercier. Hun idee is geïnspireerd op de waslijnen die in grote steden tussen de gevels van gebouwencomplexen worden gespannen. Het ophangsysteem voor de plantpotten kan gebruikt worden om planten uit te wisselen, daarnaast is het een sieraad voor de buurt.

Een pluktuin in de stad Midden op het Riponne-plein is een 600 m2 grote pluktuin aangelegd ontworpen door productontwerper Jorg Böner uit Zürich. Pick up flowers is een cadeau van de stad Lausanne aan haar inwoners. Zij kunnen er zelf een bosje bloemen plukken net zoals je dat in de vele pluktuinen buiten de stad kunt doen, of gewoon in het wild. Betaling is naar eigen inzicht. De bloemen worden door de beheerders in een kas opgekweekt en geregeld in de tuin uitgeplant om aan de vraag van de bewoners te kunnen voldoen.

▸ Naam Pick up flowers ▸ Ontwerp Jorg Böner (Zwitserland) > TuinenLandschap | 21 | 2014

LausanneJardins.indd 25

25 02-10-14 14:42

Ontwerp en Inrichting

Gekruide tuin Een tuin die voor ontspanning zorgt maar waar ook de natuur in al haar vormen, kleuren en geuren beleefd kan worden. Die opdracht paste helemaal in het straatje van Pieter Maes van Guerill Tuinen. Hij realiseerde een â&#x20AC;&#x2122;gekruide tuinâ&#x20AC;&#x2122; waarbij de zintuigen optimaal geprikkeld worden en won hiermee goud in de categorie Jong Talent van De Vlaamse Tuinaannemer. Tekst Wendy Bakker | Beeld De Vlaamse Tuinaannemer

TuinenLandschap | 21 | 2014

OntwerpVlaams.indd 26

02-10-14 14:57

Het avondterras geeft vanuit de huiskamer toegang tot de tuin. Het terras is gefundeerd op een gestabiliseerd zandbed. De planken van IPE-hout zijn verzonken op de regels geschroefd. Aan de raamzijden van het bijgebouw heeft Maes ruimte open gelaten voor de beplanting, zodat de natuur dicht bij huis is. Hier groeien Polystichum setiferum en Santolina chamaecyparissus.

Pieter Maes, Guerill Tuinen www.guerill.be

,,Elke kleine tuin kent wel een grote uitdaging’’, merkt tuinaannemer Pieter Maes van Guerill uit Evergem (België) op. In de tuin van 180 m2 stond hij voor twee complicaties. Aan het huis is enkele jaren geleden een bijgebouw gemaakt met een eigen ’welnesscentrum’ voor de tuineigenaren. De architect situeerde het nieuwe deel pal naast een gracht. Deze werd gedempt. Het water hernam echter zijn natuurlijke loop waardoor de lagergelegen tuin kampte met wateroverlast. Maes installeerde rondom de bebouwing een ringdrainage op 1 m afstand van het gebouw. Via deze ringdrainage wordt het overtollige water nu weggeleid naar een verzamelput waarin een dompelpomp het naar de hoger gelegen riolering aan de straatkant pompt. De buis naar het riool is weggewerkt in een brede haag van Cotoneaster dammeri. Het bijgebouw ligt tevens 40 cm lager dan de dorpel van het huis. Dit ving hij in het ontwerp op door een verdiept zitgedeelte aan te brengen op de hoogte van het bijgebouw. ,,Door het verschil in hoogte krijgt de tuin spanning. En het was voor mij een uitgelezen kans om kruidenbakken te plaatsen.” Maes is behalve tuinaannemer ook herborist. ,,Veel esthetische planten hebben een geneeskrachtige werking. Ik pas in elke tuin wel een aantal toppers toe.” Geur, kleur en aantrekkelijkheid voor bijen en andere insecten zijn bepalend in zijn keuze. In de tuin waarmee hij goud won, vallen Helichrysum italicum en Hyssopus officinalis op. De eerste staat aan de uiteinden van de bakken vlak langs het pad zodat je de plant aanraakt als je erlangs loopt. Die verspreidt dan zijn kerrieachtige aroma. De tuinaannemer koos voor hyssop omdat deze bijen trekt, winterhard en halfgroen is. ,,Daarbij heeft hij een mediterrane look”, legt hij uit.

Toevluchtsoord De mediterrane uitstraling was een van de wensen van de tuineigenaren. De tuin moest een toevluchtsoord worden waar ze de natuur kunnen beleven en op adem kunnen komen van een drukke werkdag. Tussen de gebouwen is het leefgedeelte van de tuin gesitueerd. Dit zorgt voor een microklimaat waar de warmteminnende kruiden zich helemaal thuis voelen. Grenzend aan de woonkamer ligt het vlonderterras. Vanaf dat terras bereik je met twee treden het lagergelegen tuindeel. Een pad van Castle grind leidt naar de zonovergoten vierkante zithoek omgeven door kruidenbakken. Maes plaatste de zitkuil in een hoek van 45° op het pad. Door de diagonalen lijkt de tuin groter dan hij is. ,,Normaal kies ik voor meer organische vormen, maar de architectuur van het huis leende zich daar niet toe”, verklaart hij. Vanuit de zitkamer en de slaapkamer kijk je direct op het water van een vijver, die ter hoogte van de dorpel tegen de gevel aan is geplaatst. De slaapkamerdeur komt uit op een stapstenenpad dat over de vijver lijkt te zweven en wordt doorgezet naar de entree van het ’welnesscentrum’. De zijtuin naar de entree van de tuin is groen en sober gehouden met grote plantvakken en in kleurschakeringen van grijs- en groenbladigen. De opdracht was koren op de molen van Maes die garant staat voor de levende tuin. Het is niet voor niets dat zijn bedrijf Guerill heet. Een samenvoeging van guerilla en guérir (genezen in het Frans). Zijn tuinen zijn een revolte tegen de ’bevroren tuinen’, zoals hij de statisch vormgesnoeide tuinen in het Vlaamse landschap noemt. Het mag veel natuurlijker van hem, waarbij hij de kennis over de nutsfunctie van planten graag met zijn klanten deelt. ,,We zijn vervreemd van de natuur, het wordt tijd dat we de kennis weer opharken.’’

TuinenLandschap | 21 |2014

OntwerpVlaams.indd 27

27 02-10-14 14:57

Een fraaie gelaagde combinatie van Stachys byzantina ’Big Ears’, Stachys officinalis, Iris pseudacarus ’Variegata’, Verbena bonariensis en de knalgele Helichrysum italicum.

Zicht vanaf het avondterras op het verdiepte tuindeel en het begin van de zijtuin. Voor de weg is op het talud het haagmassief van Cotoneaster dammeri aangeplant, met daarvoor Hydrangea paniculata ’Limelight’ en nog net zichtbaar de roodbruine halmen van Calamagrostis acutiflora ’Karl Foerster’. Op de hoeken van de kruidenbak staat Helichrysum italicum. De gele toeven van Helichrysum, Santolina en het lichtgroengele van Hydrangea lichten tussen de vele tinten van paarsblauw in de tuin op.

De verhoogde bakken (b:50 cm, h:60 cm) zijn opgebouwd uit oregonhout bezet met cederhout. In de houten wanden is puntverlichting aangebracht. Het grind in de zithoek is opgesloten door betonbanden. Omdat het hout kan gaan werken, heeft de tuinaannemer een latje van cederhout op de banden bevestigd. De betonbanden zetten de lijn van het onder 45° gedraaide vierkant door, net als de traptreden naar de zijtuin. Als beplanting is Rosmarinus officinalis ’Repens’ en Salvia officinalis ’Marrubium Vulgare’ toegepast. In het grote plantvak staan Hyssopus officinalis en Agastache foeniculum tussen hagen van Osmanthus heterophyllus. Rechts tegen de wand groeien Stachys byzantina ’Big Ears’, Sedum ’Herbstfreude’ en Perovskia atriplicifolia ’Blue Spire’.

Vanaf de slaapkamerdeur loopt een pad van stapstenen over de vijver naar de deur van het ’welnesscentrum’ van de bewoners. De stenen van Belgisch blauwsteen liggen bij het gebouw in champagnekleurig Castle grind dat wordt opgesloten door betonbanden. Maes koos voor dit grind vanwege de hardheid van het materiaal en de mediterrane uitstraling. Het materiaal is in de hele tuin doorgevoerd. Het cartoonachtig vrouwenbeeldje is van kunstenaar Dirk de Keyzer en op aanraden van Pieter Maes geplaatst. Verbena bonariensis geeft hier hoogte aan de tuin en vormt een transparant scherm.

TuinenLandschap | 21 |2014

OntwerpVlaams.indd 28

02-10-14 14:57

Uitgelicht

Vijver tegen huis Vanaf de slaapkamer en de ’living’ kijken de bewoners op de vijver. Enerzijds wordt het hoogteverschil bij het huis hiermee opgevangen, anderzijds is de natuur vanuit het woongedeelte direct te beleven. De strakke vijver ligt tegen het huis aan op een betonplaat van 15 cm dik. De randen bestaan uit acht op elkaar gemetselde betonstenen waartegen verkleefd epdm-folie is aangebracht. De randen zijn afgewerkt met Belgisch blauwsteen. Op aluminium regeldragers liggen verlijmde

stapstenen. Hierdoor zweven ze boven het wateroppervlak. Eenderde van de vijver is een zuiveringsdeel met een filterpomp die het water rondpompt door lavasteentjes. Daarbij plaatste de tuinaannemer een beluchtingssysteem met zuurstofpomp. In het filterdeel is Iris pseudocarus ’Variegata’ aangeplant. Verder groeien nog Pontederia en Thalia dealbata in de vijver. Er zwemmen geen vissen. Een borrelsteen van natuursteen zorgt voor licht klaterend geluid in de vijver.

TuinenLandschap | 21 |2014

OntwerpVlaams.indd 29

29 02-10-14 14:57

gabion & green

P R O

600550.indd 30

6-10-2014 12:38:13

WILT U HET GAZON EN DE BORDER IN DE WINTER EEN DUWTJE IN DE RUG GEVEN? GEBRUIK DAN VIANO NAJAARSBEHANDELING! De speciale formule van deze meststof zorgt ervoor, dat het gazon en de border sterk de winter in gaan en er ook weer sterk uit komen. Door de toevoeging van Magnesium is het gazon ook in de lente nog groen. Het gazon heeft dan al een behoorlijke voorsprong. Uniek is de toegevoegde Humifirst. Dit is een combinatie van humusen fulvozuren die actief de groei van wortelhaartjes stimuleren. Het gras kan hierdoor beter voeding opnemen en voldoende reserves aanmaken om tot in het voorjaar groen te blijven. De beplanting ontwikkelt een dichter en groter worteloppervlak waardoor het beter bestand is tegen winterse omstandigheden en dus ook een flinke voorsprong heeft in het voorjaar. Bovendien verlaagt de toevoeging van Humifirst de dosering per m2.

Dit resulteert in een zeer lage kostprijs.

info@benjburgum.nl 0511-481339

Slechts â&#x201A;Ź 0,05/mÂ˛

Geef het beste, krijg het mooiste

600551.indd 31

6-10-2014 12:37:11

Aanleg en onderhoud

Onderzoek groeiomstandigheden aan zee

Bomen aan Zee In badplaatsen aan de Noordzee is het goed toeven, ze trekken dan ook veel toeristen. Bezoekers, inwoners en toeristische ondernemers stellen echter steeds hogere eisen aan de kwaliteit van de buitenruimte. Sommige plekken ’schreeuwen’ om een nieuwe inrichting. Bomen kunnen daarin een belangrijke rol spelen maar groeien aan zee niet vanzelf. Tekst Marcel Smeets | Beeld Peter Bennink, Marcel Smeets

teeds weer opnieuw stellen inwoners en ondernemers de vraag waarom de buitenruimte van hun badplaats zich kenmerkt door verhardingen en beton. Een groenere omgeving zou toch prettiger zijn voor inwoner en bezoeker. Waarom is er zo weinig groen? Bestuurders reageren daarop vaak positief terwijl beleidsmedewerkers en beheerders uit ervaring weten dat de realisatie van groene ruimte aan zee geen sinecure is.

Extreme groeiomstandigheden Wat heeft een houtachtig gewas aan zee nodig heeft én wat heeft het kustlandschap te bieden? Buitenruimte in de nabijheid van de zee wordt gekenmerkt door een bodem van leemarm zand, zonder humus, geen klei-humuscomplex, en het grondwater soms wel op 12 m beneden het maaiveld.

De beschikbare doorwortelbare ruimte is beperkt vanwege een dichte bebouwing met bijhorende kabels en leidingen. Dit terwijl het houtachtige gewas zuurstof, water, voedingsstoffen, mineralen en doorwortelbare ruimte nodig heeft. Bovengronds biedt het kustlandschap een permanente zuidwestenwind met daarin zand en zoutdeeltjes die blad en knop belagen. Er is dus ondergronds én bovengronds sprake van extreem negatieve groeiomstandigheden. Om toch bomen te laten groeien onder deze extreme omstandigheden zijn tal van maatregelen nodig op het gebied van ontwerp, aanleg en beheer. Groen aan de kust is dus mogelijk, maar kost wel geld. Wanneer inwoners, ondernemers en bestuurders in badplaatsen bereid zijn te investeren in een kwalitatieve buitenruimte met meer groen zal het toeristisch bezoek groeien en daarmee de toeristische bestedingen.

De buitenruimte in Nederlandse kustplaatsen, zoals hier in Noordwijk aan zee is vaak kaal en stenig. Groen, met name bomen, zou een grote rol kunnen spelen in het verbeteren va

TuinenLandschap | 21 | 2014

Bomen aan zee.indd 32

02-10-14 14:45

Onderzoek

Afnemende beperkingen Bij het terugdringen van de extreme groeiomstandigheden is het van belang om planmatig te werk te gaan. De opstelling van een groenstructuurplan is het startpunt. Hierin wordt een ’zonering van afnemende beperkingen’ opgenomen, een basislijst van bruikbaar sortiment, de nodige natuurlijke en technische maatregelen én een financiële paragraaf. Bovengronds nemen de beperkende groeiomstandigheden van wind, zand en zoutspray landinwaarts af. De zonering is afhankelijk van de ligging ten opzichte van de heersende windrichting en hoe deze beïnvloed wordt door eventuele natuurlijke barrières of bebouwing. Het is zaak deze in kaart te brengen zodat formeel vastgesteld wordt in welke zone het zinloos is bomen aan te planten en waar wel in groen geïnvesteerd kan worden. Voor de lange termijn is het van belang dat bij de stedenbouwkundige planning

n het verbeteren van de kwaliteit van de buitenruimte.

rekening wordt gehouden met de invloeden van zee, wind, zand en zout. Pas de kennis van aerodynamica toe en creëer windluwe zones waar groen kan gedijen.

Inheemse gewassen Inheemse gewassen die in duinbosgemeenschappen in het kustlandschap voorkomen verdienen aanbeveling. Planten als duindoorn, liguster, berk en zomereik hebben bewezen meer dan gemiddeld wind, zand en zout te weerstaan. Daarnaast zie je steeds meer niet-inheemse gewassen als zwarte den, steeneik en tamarisk in de buitenruimte van badplaatsen, ook deze planten zijn behoorlijk zoutresistent. In het rapport Bomen aan Zee (zie kader) is een selectie van inheemse gewassen naar duinbosgemeenschap opgenomen. Het is een startpunt bij de keuze van geschikte inheemse gewassen. Ook de lijst ’Zoutgevoeligheid van boomkwekerijgewassen’ van Wageningen Universiteit biedt houvast bij het vinden van geschikt sortiment. Zone-bepaling en assortimentskeuze brengen ons bij ondergrondse groeiruimte. Voorwaarde voor succes is het vakkundig prepareren van de ondergrondse groeiruimte: voldoende doorwortelbare ruimte begint bij 20 m3 of 20 jaren van ongestoorde groei, verrijking van het aanwezige leemarm zand en de (bijna) permanente aanvoer van vocht.

Creëer beschutting Bovengronds dienen, afhankelijk van de zone, voorzieningen getroffen te worden tegen negatieve wind-, zand- en zoutinvloeden. Dat kan met behulp van maatregelen waarbij gewassen elkaar beschutten of door middel van bouwtechnische voorzieningen. Wanneer bomen en struiken in groepen aangeplant worden staan ze samen sterker. De boom aan de zuidwestzijde vangt de eerste klappen op en beschermt daarmee de boom die erachter staat. Jonge aanplant van bomen in de vorm

Marcel Smeets, adviseur toerisme, landschap en bomen, was voorheen onder andere directeur VVV Noordwijk aan Zee. Daar raakte hij bekend met de problematiek van de weinig groene en kwalitatief onvoldoende buitenruimte van Nederlandse badplaatsen. In maart organiseerde Smeets het seminar Bomen aan Zee en in juli behaalde hij cum laude zijn bachelor Tuin- en Landschapsinrichting bij Hogeschool Van Hall Larenstein. In zijn eindwerk wordt de vraag gesteld: Wat zijn de beperkende groeiomstandigheden van bomen aan zee. Ook geeft hij praktische adviezen in: ’Bomen aan Zee. Handleiding, ontwerp, aanleg en beheer.’

Marcel Smeets

van veren tussen heesters geeft het gewas meer gelegenheid te wennen aan de standplaats en zal op de lange termijn voor een sterker gewas zorgen. Professionals die aan zee met groen werken hebben in de praktijk veel kennis opgebouwd. Gebleken is dat er tussen gemeentes onderling op dit vlak nauwelijks aan kennisuitwisseling gedaan wordt. Het is van belang de in de praktijk opgedane kennis uit te wisselen en van elkaar te leren. Kennis opgedaan bij universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstituten bereikt niet altijd de werkvloer. Bomen kunnen aan zee succesvol aangeplant worden en groeien wanneer men weet hoe men welk sortiment waar aanplant en bovendien voor de bomen blijft zorgen. Zonering, assortimentskeuze, het prepareren van de ondergrondse groeiruimte én het realiseren van beschutting en bescherming brengen hoge investeringsen beheerkosten met zich mee maar zijn voorwaarden voor duurzame groei van bomen aan zee. <

TuinenLandschap | 21 | 2014

Bomen aan zee.indd 33

33 02-10-14 14:45

Aanleg en Onderhoud

Zo hanteren veel gemeenten gescheiden potjes voor aanleg en onderhoud van groen. Dat is ook het geval in Nijkerk waar in 2013 een afschermende beplanting rond gemeentewerf Blekkerserf is aangeplant. Grasveld: ,,Men denkt in hokjes, iedereen is zijn eigen budget aan het beheren.’’ Gemeenten staan er niet bij stil dat de kwaliteit van het plantmateriaal en de zorg die je besteedt aan de aanplant ervan, effect heeft op de hoeveelheid onderhoud in de jaren die volgen. ,,Maar durf wat meer uit te geven in het begin, je verdient het weer terug’’, is de ervaring van Grasveld.

Afschermende beplanting

Voorwaarden IBR sluiten niet naadloos aan op praktijk De integrale beplantingsmethode waarop Frits Ruyten in 2006 promoveerde is in Nederland in een beperkt aantal projecten toegepast. Landschapsarchitect Grasveld is enthousiast. Gemeentelijke groenbeheerders reageren voorzichtiger. De methode biedt voordelen, maar sluit niet altijd naadloos aan op de manier van werken zoals gemeenten en groenbeheerders dat gewend zijn. Tekst Jacqueline van Wetten Beeld Maarten Grasveld en

fotostudio Merjenburgh

TuinenLandschap | 21 | 2014

,,I

k geloof in de methode’’, zegt landschapsarchitect Maarten Grasveld. Naast zijn eigen bureau voor tuinen landschapsarchitectuur in Culemborg, startte hij het bedrijf Innovirens, een samenwerkingsverband waarin boomkwekers, uitvoerende partijen en Grasveld als plannenmaker, de integrale beplantingsmethode Ruyten (IBR) op een integrale manier willen toepassen. Door de IBR te gebruiken, wordt de kwaliteit binnen het vakgebied verhoogd, is zijn overtuiging. ,,Met de methode ontwerpen architecten plannen vanuit het eindbeeld en krijgt de opdrachtgever inzicht in hoe dat eindbeeld vanaf de aanleg tot stand komt.’’ (zie kader Integrale beplantingsmethode Ruyten) Het is de landschapsarchitect een doorn in het oog dat de ontwerptekeningen en de flashy 3D-presentaties die

opdrachtgevers vooraf te zien krijgen op geen enkele wijze voldoen aan hoe projecten worden opgeleverd. ,,Op de verkoopplaatjes tonen we volgroeid groen, maar als het plan dan is gerealiseerd staan er wat tandenstokers’’, zegt hij verontwaardigd. ,,En nazorg? Ho maar. Ik vind dat vreemd. We leveren nu niet de kwaliteit die we voorspiegelen.’’ In het ideaal van Ruyten moet bij gebruik van de methode aan een aantal voorwaarden worden voldaan. Zo zijn de budgetten voor aanleg en beheer aan elkaar gekoppeld, werken leveranciers van plantmateriaal, aannemers en plannenmakers intensief samen, en worden langjarige beheercontracten (tien - twaalf jaar) afgesloten, het liefst met de aannemer die ook de aanleg doet. In de praktijk kan aan die drie voorwaarden niet altijd worden voldaan, weet Grasveld.

In Nijkerk is in 2013 een afschermende beplanting rond gemeentewerf Blekkerserf aangeplant. Met een kostenvergelijking kon Grasveld aantonen dat de IBR weliswaar duurder is bij aanleg, maar dat de kosten voor aanleg en beheer uitgesmeerd over een periode van tien jaar lager zijn dan wat de gemeente er gewoonlijk aan uitgeeft. Dat klonk Nijkerk goed in de oren. „Bovendien kwamen omwonenden met de wens om rond de gemeentewerf direct een groene afscherming te creëren. Dat lukt niet met klein groen. Daarom kozen we ervoor om op deze plek de IBR toe te passen’’, zegt

groenbeheerder Alexander den Dikken van de gemeente. Den Dikken is tevreden over hoe de beplanting op de locatie Blekkerserf er nu bijstaat. Het ziet er na amper twee jaar al volwassen uit. „Maar het ging allemaal niet vanzelf’’, tekent hij aan. ,„Dat is ook begrijpelijk. De IBR gaat dwars tegen de gangbare manier van werken in. Kwekerijen en groenaannemers zijn die andere werkwijze nog niet gewend.’’ Zo werd in eerste instantie niet het juiste plantmateriaal aangeleverd door het groenbedrijf dat bij de aanbesteding van het project als goedkoopste uit de bus kwam. „Pas toen we de eerste vracht hadden terug gestuurd, kregen we de grotere maten die we nodig hadden.’’ In Nijkerk zijn elf soorten struiken en bomen aangeplant. De bomen hadden bij aanplant een kruinhoogte die varieerde van 7 tot 8 m en de struiken waren 2 tot 2,5 m hoog (de IBR hanteert een eigen maatvoering). En ook bij het beheer waren er strubbelingen. Terwijl de IBR uitgaat van een beperkt onderhoud, klopten omwonenden regelmatig aan bij de gemeente omdat ze vonden dat er gemaaid moest worden. Den Dikken: ,,Voor de meeste bewoners is de aanblik te natuurlijk, te ruw. Maar als je toch gaat maaien, laat je het kostenvoordeel schieten. Ik vind daarom dat je de IBR wel in natuurlijke

omgevingen of in overgangsgebieden aan de randen van steden of dorpen kunt gebruiken, maar beter niet kunt toepassen in het zicht van woningen.’’ Landschapsarchitect Grasveld is het daar niet mee eens. Hij meent dat je met selectief maaien en door keuzes te maken in het beheer van de onderlaag wel degelijk aantrekkelijke aanzichten kunt creëren die bewoners zeker zullen waarderen. En dat heeft ook met communicatie en verwachtingen te maken, meent hij. ,,Als partijen al jaren gewend zijn om het beheer op een bepaalde manier uit te voeren, moeten we misschien beter uitleggen waarom het nu anders kan. En dat moeten we niet alleen vertellen aan de aannemer, maar ook aan de omwonenden.’’

Watergeven heikel punt Het watergeven is een ander heikel punt in het beheer. Omdat in Nijkerk de bomen deels op een talud staan is een regeninstallatie aangebracht. ,,Maar we moesten er erg achteraan zitten om te zorgen dat de beregening in het voorjaar ook daadwerkelijk werd aangesloten en in het najaar werd afgekoppeld’’, vertelt Den Dikken. ,,Terwijl water geven juist extra belangrijk is als er grotere maten bomen worden gebruikt.’’

Foto links en boven: in Nijkerk is in 2013 een afschermende beplanting rond gemeentewerf Blekkerserf aangeplant volgens de integrale beplantingsmethode Ruyten. Uitgesmeerd over tien jaar bespaart de gemeente hiermee 25% op de kosten van aanleg en beheer. TuinenLandschap | 21 | 2014

Aanleg en Onderhoud

Afschermende beplanting

fotostudio Merjenburgh

TuinenLandschap | 21 | 2014

,,I

In Zwijndrecht is de aanplant van bomen en struiken volgens de IBR-methode gecombineerd met het inzaaien van een bloemenmengsel.

Groenbeheerder Ton den Dulk van de gemeente Zwijndrecht waar de IBR in 2014 werd gebruikt voor de aankleding van een voormalig benzinestation aan de Brugweg en rond de gemeentewerf op bedrijventerrein Bakestein, kan daar over meepraten. ,,In juni en juli van dit jaar was het heel droog. Doordat een medewerker van de aannemer op vakantie ging en zijn werk niet goed heeft overgedragen, is toen vergeten om de bomen extra water te geven. Dat is dodelijk. Omdat in de IBR grote bomen worden gebruikt, is het verlies dan ook meteen groot. Maar innoVIRENS heeft dat wel netjes opgepakt en inboet gepleegd.’’

Gevarieerder beeld Den Dulk staat ondanks de problemen achter de methode. ,,De IBR levert een gevarieerder beeld op en meer biodiversiteit en dat is waar we in Zwijndrecht naartoe willen.’’ Zo is op de locatie aan de Brugweg, een voormalig Esso benzinestation, de aanplant van bomen en struiken gecombineerd met het inzaaien van een bloemenmengsel. Die kruidenlaag is een goede basis voor de ontwikkeling van een rijke biodiversiteit. Op de locatie rond de gemeentewerf op industrieterrein Bakestein zijn verschillende soorten bomen en struiken aangeplant, onder meer eik, els, Gelderse roos en hazelaar. Het is de bedoeling dat na 2015 de

TuinenLandschap | 21 | 2014

eigen gemeentelijke buitendienst het onderhoud van Innovirens overneemt. Den Dulk verwacht dat die overgang soepel zal verlopen. ,,Misschien dat onze mensen nog een korte cursus nodig hebben over het selectieve maaien (welke plekken maai je wel en welke planten laat je staan vanwege het beeld of vanwege de verhoging van de biodiversiteit), maar verder hoeft er aan de bomen niet veel meer te gebeuren. Welke bomen geveerd zijn of halfstam, dat is na drie jaar al bepaald. En ook hebben ze al genoeg ruimte om zich te kunnen ontwikkelen.’’ ,,Als de bomen en heesters de eerste twee jaar goed doorkomen, heb je er de volgende jaren weinig omkijken meer naar’’, zegt ook Grasveld. Hij merkt op dat de gemeenten weliswaar wat huiverig tegenover de methode staan, maar eigenlijk niets te verliezen hebben. ,,Men wil groen, maar kan of wil niet meer de hoge beheerskosten opbrengen. Dan is de IBR de oplossing.’’ Wel vereist de methode de nodige plantenkennis. ,,Dat is een uitdaging want jammer genoeg hebben niet veel bureaus en aannemers dat nog in huis.’’ Maar als er een goed contact is met kwekers en aannemers moet het lukken om met de IBR een goed resultaat te krijgen. ,,Ik merk, ook bij anderen, dat door deze manier van werken de lol van het vak weer terugkomt. Kwaliteit wordt weer het uitgangspunt’’, aldus Grasveld. <

Integrale beplantingsmethode Ruyten In 2006 promoveerde Frits Ruyten op de integrale beplantingsmethode. In deze methode worden meer volwassen en meer gevarieerde bomen en struiken op onregelmatige en definitieve eindafstand van elkaar aangeplant met als doel om sneller en goedkoper het beoogde eindbeeld van een beplanting te bereiken. In het Prins Bernardbos, een 30 ha groot recreatiebos bij Hoofddorp dat aangelegd werd voor de Floriade in 2002, is de integrale beplantingsmethode Ruyten (IBR) voor het eerst naast de traditionele blijverwijkermethode toegepast. Sindsdien is de methode in verschillende andere projecten gebruikt. Een overzicht van projecten is te vinden op www.innovirens.nl of op www.ruyteninstituut.nl.

advertentie_hovenier (3).indd 6 600552.indd 37

10/1/2014 5:13:35 PM 6-10-2014 12:40:44

Machines en Gereedschap

Doormaaien in scherpe bocht e Dankzij het Quad-Steer systeem draait de Toro GM360 een rondje van 360 graden strak om de kleinste obstakels heen zonder schade aan de grasmat. Achteruit steken is vrijwel niet meer aan de orde en dat spaart veel tijd. Met de 4WD kom je ook op lastige terreinen goed uit de voeten.

Tekst en beeld Marein Kolkmeijer

38 Toro.indd 38

Maaihoogte

Meerdere werktuigen

Draa

De maaihoogte is makkelijk vanaf de zitplaats met een pen/gatsysteem in zes stappen in te stellen tussen de 25 en 152 mm. Met diezelfde voorziening kun je het maaidek ook snel even optillen om afval of andere obstakels te ontwijken. Het maaidek steekt links verder buiten de machine dan rechts. Daarom werkt het prettiger linksom draaiend om een obstakel heen te maaien.

Met het optionele QAS-snelkoppelsysteem voorop heb je bij de 4WD de mogelijkheid andere eenvoudige werktuigen aan te koppelen, zoals een rolbezem of schuifblad. Deze worden aangedreven door het omzetten van de aftakas van het maaidek en het plaatsen van een tussenas. Er is een extra hydraulische aansluiting voor bijvoorbeeld de schuinstelling van de borstel.

De dr het m Daard den in draait draai terug Je blij doorm

TuinenLandschap | 21 | 2014

02-10-14 14:46

Ervaringen

Arie Doldersum, teammanager groen bij ROVA, Zwolle: „We hebben één machine voor het vierde seizoen en dit jaar nog twee nieuwe erbij gekocht. De eerste hebben we gehuurd omdat het toen een nieuwe machine was en we bang waren voor kinderziektes. Maar die machine geeft nu een heel duidelijk beeld: qua onderhoudskosten is hij behoorlijk concurrerend. Hij heeft zelfs nog geen nieuwe banden. Omdat de wielen even groot zijn en het maaidek in het midden zit, heb je een heel ander stuurgedrag dan bij een frontmaaier en daardoor slijten de banden minder. Omdat de machine 4W bestuurd is, kan je altijd vooruit blijven rijden en heel kort om obstakels heen. Je kan aan één stuk door maaien waardoor de maaicapaciteit wel 20% groter is dan bij een machine met een frontdek. De transportsnelheid is ook hoger dan bij een frontmaaier.”

Aart van de Meent, vestigingsmanager sociale werkvoorziening Emco Groep, Emmen:

Rini van der Weele, terreinmedewerker bij Natuurpark Het Flevolandschap:

„Het is niet de goedkoopste machine, maar hij is bijzonder wendbaar. Dat komt ook doordat het dek tussen de wielen hangt. En hij is heel compact waardoor de jongens goed zicht hebben op waar ze rijden. Daarnaast is de cabine goed toegankelijk. We hebben mensen aan het werk met een beperking en iemand die slecht ter been is. Die kan prima in de machine komen. Ergonomisch gezien is de machine een plus voor onze mensen. We hebben er weinig onkosten aan. Bij een frontmaaier slijten allerlei onderdelen, lagers meer door de klappen die de machine krijgt bij kuilen en gaten. Dat heb je bij dit dek helemaal niet. Je kunt met de vier gelijke wielen makkelijker stoepranden op. We hebben nu het derde seizoen ermee gedraaid.”

„Door de 4-wielaandrijving kan je met de machine op natte terreinen goed uit de voeten. Hij is ook superwendbaar. We hebben veel laanbomen en paaltjes en daar kun je heel strak omheen maaien. Er blijft weinig staan. Je kunt er kort langs en snel ook. We hebben nu vier seizoenen met de machine gedraaid en hebben er weinig problemen mee. De vorige machine was een kleiner type; zo’n zeroturn met van die hendels om te sturen. Die beviel eigenlijk ook goed. Maar deze is wendbaarder en beter geschikt voor natte terreinen. Om de messen te verwisselen tillen we in de werkplaats met de lier de voorkant van de machine op, of soms met een ketting aan een voorlader. Dat is veel handiger dan met de krik.”

ht en met Quad-Steer

orop

even idek ra

GM360 Motor 4-cil. Kubota vloeistofgekoelde dieselmotor, 26,8 kW (36 pk) Aandrijving hydraulisch op 2 of 4 wielen Max. rijsnelheid vooruit 22,5 km/u Max. rijsnelheid achteruit 13,7 km/u Maaidek 183 cm of 254 cm Prijs 4WD met cabine vanaf €48.500 Prijs 2WD zonder cabine vanaf €29.550

Draaicirkel

Besturing

De draaicirkels van de vier wielen hebben bij het maken van een bocht hetzelfde middelpunt. Daardoor treedt er geen wringing op van de banden in het gras. De achterkant van de machine draait binnen de breedte van het maaidek. De draai om direct langs een gemaaide strook gras terug door te maaien neemt geen extra ruimte in. Je blijft zonder stoppen of steken heen en weer doormaaien.

De besturing is niet zoals bij een zeroturn met twee hendels maar met een gewoon stuur met een draaibereik van twee slagen. Dat werkt voor veel mensen makkelijker. Er is een 2WD en een 4WD uitvoering. De 4WD heeft een cabine met airco als optie. Alle machines hebben een Kubota vloeistofgekoelde dieselmotor. Daarvan zijn alle onderhoudspunten zonder gereedschap bereikbaar.

▸ Jean Heybroek, Houten www.jeanheybroek.com www.toro.com

TuinenLandschap | 21 | 2014

Toro.indd 39

39 02-10-14 14:46

BRANCHEWIJZER Afhaalcentrum

Automatisering

Beregening

CALCULEREN EN MEER!

'ÂŤ OHYHUDQFLHU YDQ VRÇ˝ZDUH YRRU

Een volledig calculatieprogramma dat aansluit bij het ideale beeld van u als hovenier en ondernemer; practisch en doeltreffend.

Probeer vrijblijvend een gratis proefperiode met support wanneer het bij u uitkomt.

*URHQH 3URIHVVLRQDOV

www.espalier.nl info@espalier.nl 0413 - 26 09 37

3URMHFWDGPLQLVWUDWLH 2QWZHUS %HKHHU

%HZH]HQ VRÇ˝ZDUH ZDDUPHH XZ EHGULMI QRJ VXFFHVYROOHU NDQ ZRUGHQ

ZZZ WVG QO

EĂ? TPGUXBSF WPPS VX CFESJKG

1SPGFTTJPOFFM FO [FFS HFCSVJLFSTWSJFOEFMJKL

Daktuinsystemen Eenvoudig meer controle

JOGP!JUHTPGUXBSF OM

Beton

ALLES VOOR UW TUIN

INFOGROEN Software BV T +31 (0)172 23 54 44 www.groenvision.com/hovenier Powered by

Ruim 30 jaar ervaring in: - Siertegels

Complete software oplossingen voor de hovenier en groenvoorziener

- Gebakken stenen - Sierbestrating - Natuursteen - Muur-/Stapelelementen - Voor ieder budget

Buiter Beton, verrassendâ&#x20AC;Ś veelzijdig... flexibel !!

www.buiterbeton.nl

Bel of mail voor meer informatie over advertentiemogelijkheden: tel: 0342-494889, fax: 0342-494299, e-mail: svstraffic@bdu.nl

600553.indd 40

6-10-2014 12:42:43

BRANCHEWIJZER Daktuinsystemen

Groeiplaatsverbetering

Meststoffen

Overig

WWW.EKOGRAS.COM ZIE ONZE NIEUWE WEBSITE

MET HOVENIERSUPPORT OPEN DAG ZAT. 27 SEPTEMBER

www.tfi4000.nl info@tfi4000.nl

t 035-5770970 f 035-5770971 m 06-10961851

EEN HOGER RENDEMENT WWW.HOVENIERSUPPORT.NL

OOK VOOR SEDUMROLL MATTEN

Oprijplaten

telefoon: 06 1029 2513 email: info@ekogras.com

Groeiplaatsinrichting

Onafhankelijk Keurmerk

EasySedum tegel

MOOI EN GEMAKKELIJK! Daktuincentrum de Mient Verkoop drainagematerialen Daktuinsubstraat Terra Top 40 ltr. Kwekerij sedumpluggen XL 1e Mientlaan 11, 2223 LG Katwijk T: 071 3646111 E: info@ugbv.nl

Groene rentmeester

Silva Cell Groeiplaatsconstructie Wortelschermen Boombakken Boomverankering Boomstambescherming Beluchting en Bewatering en diverse aanverwante producten

Duurzaam groen begint met een goede basisinrichting van het plantvak

www.greenmax.eu

KWALITEIT, VAKMANSCHAP EN GARANTIE Het onafhankelijke keurmerk voor groene kwaliteit Geaccrediteerd door de Raad voor Accreditatie Aangesloten bij de Geschillencommissie Groen Vermeld op Consuwijzer

Machines Stichting Groenkeur T 030 - 659 5663 F 030 - 659 5655

E info@groenkeur.nl I www.groenkeur.nl

Bel of mail voor meer informatie over advertentiemogelijkheden: tel: 0342-494889, fax: 0342-494299, e-mail: svstraffic@bdu.nl

600554.indd 41

6-10-2014 12:43:15

BRANCHEWIJZER Personeelsdiensten

GREEN-PERSONEELSDIENSTEN.NL

Steenkorven

Taxaties

Zaden en bollen

Vijvers

Bel of mail voor meer informatie over advertentiemogelijkheden: tel: 0342-494889, fax: 0342-494299, e-mail: svstraffic@bdu.nl

600555.indd 42

6-10-2014 12:44:40

Als calculator bij de Enk ben je kwaliteiten klantgericht en beschikt je over goede communicatieve vaardigheden. Je hebt ervaring met diverse aanbestedingsvormen, waarbij je een scherp oog hebt voor contractuele aspecten,

Passie voor groen Bij de Enk hebben we een passie voor groen. De basis daarvoor werd decennia geleden al gelegd. Sindsdien bouwen we met veel plezier en inzet aan een solide bedrijf dat een goede naam hoog te houden heeft. Met de specifieke kennis en ervaring die we in al die jaren opgedaan hebben, richten we ons binnen de groensector op ons eigen specialisme: de aanleg en het onderhoud

kansen en risico’s. Je kunt creatief en out-ofthe-box denken en dit uitdrukken in een plan van aanpak die onze opdrachtgevers overtuigen van onze kwaliteiten. Beschik jij over deze competenties en ben jij de calculator die wij zoeken? Jouw profiel: r̾Je hebt de opleiding HBO (Larenstein) afgerond; r̾Je hebt minimaal 5 jaar ervaring als calculator; r̾Je hebt affiniteit met groen; r̾Je werkt nauwkeurig en bent accuraat; r̾Je beschikt over een energieke persoonlijkheid; r̾Je bent creatief en proactief; r̾ Je bent communicatief vaardig en hebt een commerciële instelling.

van golfbanen, daktuinen - voornamelijk voor multifunctioneel gebruik - en terreininrichting. We willen ook vooruitstrevend en toonaangevend zijn en daarom houden we oog voor trends en innovaties. Ambachtelijk vakmanschap combineren we graag met nieuwe technieken en inzichten.

600556.indd 43

Jouw kansen bij de Enk: De Enk Groen & Golf biedt medewerkers een inspirerende en uitdagende werkomgeving waarin je de kans krijgt je verder te verdiepen in je eigen vakgebied. De randvoorwaarden en faciliteiten om je functie goed te kunnen uitoefenen zijn bij ons vanzelfsprekend goed geregeld. Heb je interesse in deze functie, stuur of mail dan jouw motivatie en cv naar: De Enk Groen & Golf T.a.v. F. Reulink Bennekomseweg 128 6871 KH Renkum f.reulink@deenkgroenengolf.nl

Wij zijn op zoek naar een:

ervaren calculator 6-10-2014 13:56:12

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Dun en stevig Samson introduceert Grasshopper en Odos, twee picknicksets vervaardigd van vezelbeton. Odos bestaat uit een tafel, bureau en stoel, Grasshopper uit een tafel met een bank. Vezelbeton is dun én stevig. De herkomst ligt in de bouwindustrie, waar het gebruikt

Sneller klaar met maaien wordt voor steeds slankere en grotere brugoverspanningen. De wapening en het beton vormen één mengsel. Voordelen ten opzichte van gewoon beton is dat het licht is, grote vrijheid in vormgeving biedt en slagvaster is. Door de toevoeging van silica krijgt het extra elasticiteit en sterkte.

Met een bosmaaier langs de obstakels in de wegberm maaien wordt door Greenstopper overbodig. De ring past om alle lichtmasten, palen, bermplankjes en hectometerpaaltjes. Omdat het maaien minder tijd kost, wordt werktijd verkort, verkeer minder lang opgehou-

den en de veiligheid van weggebruikers bevorderd. Greenstopper heeft een diameter van 90 cm en is vervaardigd van donkergrijs gerecycled kunststof. Het materiaal is eenvoudig op maat te zagen. Eenmaal ineen geklikt zijn de delen niet meer van elkaar te halen.

▸ Samson Urban Elements | (0575) 58 39 11 | www.samson-urban-elements.nl

▸ Greenstopper | (06) 83 24 23 15 | www.greenstopper.nl

Kleur op groene daken

New Yorkse wachtbank

Sempergreen ontwikkelde drie typen vegetatiematten, elk in een specifieke kleurstelling. De matten Dazzling Yellow, Passionate Pink en Sparkling White zijn samengesteld om kleur te geven aan groene daken. Naast de kleurige bloemen zijn de vegetatiematten be-

plant met sedum en wintergroene planten. De bloemen en planten zijn geselecteerd op aantrekkingskracht op vlinders en bijen. De planten groeien op een kokosvezelmat en een speciaal substraat. De matten zijn geschikt voor daken met een maximale hellingshoek van 25 graden.

Al veertig jaar is de bank beeldbepalend in de New Yorkse metro, nu zijn ze ook verkrijgbaar in Nederland. De New York Metrobank is geschikt voor zowel binnen als buiten. De variant voor buiten is vervaardigd van massief Meranti hardhout en Okumé

watervast multiplex en krijgt zijn kleur door walnootwaterbeits. Een viervoudige coating van lijnolie, zuivere hars en Chinese houtolie beschermt de bank. New York Metrobank heeft een lengte van 308 cm, een diepte van 50 cm en een hoogte van 78 cm. De zithoogte is 48 cm.

▸ GjaltProducties | (06) 22 72 42 71 | www.gjaltproducties.nl ▸ Sempergreen | (0343) 53 96 99 | www.sempergreen.com

Foto: Hans Willemsen

TuinenLandschap | 21 | 2014

Leveranciers_8-KadersNW.indd 44

02-10-14 14:46

No1 goes outdoor Jarenlang was No1 een hit als pot voor binnen, nu brengt Scheurich een variant voor buiten op de markt. De pot is dikwandig en licht in gewicht. No1 is verkrijgbaar in wit graniet, zwart graniet en taupe graniet, maar ook felle kleuren zijn in het assortiment opgenomen: Pure Ocean,

Pure White, Pure Lime, Living Taupe, Pure Berry en Metallic Grey. Scheurich produceert deze serie met spuitgietmachines. Naast No1 zijn nog een aantal nieuwkomers voor buiten in het assortiment: Wave Globe Bowl (een ronde diepe schaal) en Wave Globe Cubo (vierkant met ronde hoeken).

Goed rondom zicht De middenchassis 3R- en grootchassis 4R-serie compacttrekkers vervangen John Deere’s 3020- en 4020-serie. Standaard hebben ze een joystickbediening voor de bediening van gemonteerde werktuigen. De compacttrekkers zijn uitgerust met een Yanmar

dieselmotor met drie en vier cilinders van 33 tot 66 pk, vierwielaandrijving en eHydro transmissie. De ComfortGard cabine is standaard bij de 4Ren optioneel bij de 3R-serie. Deze heeft een laag geluidsniveau en is met robuuste glazen ruiten ontworpen voor goed zicht romdom.

▸ Scheurich | www.scheurich-shop.de

▸ John Deere | (077) 850 82 11 | www.johndeere.nl

Bosbodem in de border

Nieuw maaidek

Bosstrooisel is een onkruidvrije bodemverbeteraar op basis van gecomposteerd blad. Met dit product wordt de strooisellaag van een bos gesimuleerd. De natuurlijke laag voorkomt opkomend onkruid. Bosstrooisel brengt extra organische stof, voeding en bodemleven

in de bodem. Door de behandeling wordt droogtestress in droge periodes voorkomen en is de bodem geïsoleerd bij extreme hitte of vorst. Het advies van Van Iersel is eerst wortelonkruiden verwijderen en het product na aanplant of in bestaande plantenborders minimaal 5 cm af te strooien.

▸ Van Iersel | (0411) 64 81 00 | www.van-iersel.eu

Ransomes Jacobsen introduceert nieuwe cirkelmaaiers: MP493 en MP653. Beide machines hebben drie instelbare werkstanden en zijn voorzien van een nieuw type maaidek. Het maaidek is vervaardigd van Domex-staal, wat het dek sterk en lichter maakt dan dekken geproduceerd uit con-

ventioneel staal. Alle maaimessen zijn voorzien van een eigen hydromotor, waardoor snaren, pulleys en smeerpunten ontbreken. De zijdekken hebben een aanrijbeveiliging, waardoor het mogelijk is ze 150 mm naar achteren te laten wegdraaien bij het raken van een obstakel.

▸ C. van der Pols | (0181) 45 88 45 | www.pols.nl

TuinenLandschap | 21 | 2014

Leveranciers_8-KadersNW.indd 45

45 02-10-14 14:46

Agenda

Cursussen

Bewoners en bewerkers van buitenplaatsen Fototentoonstelling, t/m 14 november, Heemstede.

Veilig werken langs de weg Cursus, 14 oktober, Biddinghuizen. ▸ www.degroenepraktijk.nl

▸ www.buitenplaatsinbeeld.nl

Met social media communiceren over de openbare ruimte Regiobijeenkomst Oost-Nederland, 28 oktober, lokatie nog niet bekend.

Werkvoorbereiding, organisatie en planning Tweedaagse workshop, 4 november, Utrecht. ▸ www.hoveniersacademie.nl

Kroonjuwelen van de Hortus Tentoonstelling, t/m 31 december, Amsterdam.

Veranderingen in gedragscode beheer en onderhoud Voorlichtingsbijeenkomst, 15 oktober (Apeldoorn) en 31 oktober (Leiden).

▸ www.crow.nl

Beeldbestekken Cursus, 29 oktober, Ede.

Begroten en offertes 2 - Onderhoud Workshop, 5 november, 10 december, Utrecht.

▸ www.dehortus.nl

▸ www.stadswerk.nl

▸ www.crow.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

Honderd jaar groen onderwijs in Boxtel Publieksdagen, 11 en 12 oktober, Boxtel.

Basisregistratie grootschalige topografie Bijeenkomst, 16 oktober, locatie nog niet bekend.

Landelijke gebruikersdag Norminstituut Bomen 30 oktober, Amersfoort.

Uw openbare ruimte maakt het verschil Congres, 5 november (Almere), 10 december (Nijmegen).

▸ www.helicon.nl

▸ www.stadswerk.nl

▸ www.norminstituutbomen.nl

▸ www.lcor.nl

Kijk op de herfst Presentatie en beurs, 14 t/m 16 oktober, Boskoop.

Hercertificering B-VCA Cursus, 16 oktober, Zeewolde.

Bomen met toekomst Cursus, 6 november, Hilversum.

▸ www.floralisboskoop.nl

▸ www.degroenepraktijk.nl

SVS-inspecteur Cursus en examen, 30 en 31 oktober, diverse locaties.

▸ www.cobra-adviseurs.nl

▸ www.keurmerk.nl

Buitenplaats De Wiersse open dag 19 oktober, Vorden. ▸ www.dewiersse.nl

Alles im grünen Bereich Beurs, 4 en 5 november, Kalkar, Duitsland. ▸ www.messekalkar.de/nl

Motorzagen Driedaagse basiscursus, 20 t/m 22 oktober, Biddinghuizen.

Ondergrond in de stad Workshop, 31 oktober, Amersfoort.

▸ www.degroenepraktijk.nl

▸ www.pao.tudelft.nl

Inspecteur veiligheid van speelgelegenheden Opfriscursus, 7 november, 8 december, diverse locaties. ▸ www.keurmerk.nl

Verzorgen van monumentale bomen Cursus, 21 oktober, Arnhem. ▸ www.cursuscentrumcambium.nl

Effecten van bomen op stedelijk klimaat Cursus, 4 november, Oosterbeek. ▸ www.cursuscentrumcambium.nl

Betondag 20 november, Rotterdam. ▸ www.betondag2014.nl

VOL VCA Cursus, 21 of 22 oktober, Biddinghuizen.

IPM Vakbeurs, 27 t/m 30 januari, Essen, Duitsland.

▸ www.degroenepraktijk.nl

▸ www.ipm-essen.de

Werkvoorbereiding, organisatie en planning Tweedaagse workshop, 9 november, Waddinxveen. ▸ www.hoveniersacademie.nl

Strategisch beheer openbare ruimte Vijfdaagse cursus, 4 november, 's-Hertogenbosch.

Werken rond kabels en leidingen Cursus, 11 november, Zwolle.

Bomen en buren, juridische verdieping Cursus, 23 oktober, Cuijk.

▸ www.haskennistransfer.nl

▸ www.crow.nl

Dag van de openbare ruimte Beurs, 4 en 5 februari, Brussel, België.

▸ www.cobra-adviseurs.nl

Bomen met toekomst Cursus, 4 november, Cuijk.

▸ www.openbareruimte.be

3D tekenen met SketchUp Basiscursus, 24 oktober, Utrecht.

▸ www.cobra-adviseurs.nl

Juridische aspecten van bomen in de openbare ruimte Cursus, 11 november, Oosterbeek.

Green Roof Association Congres, 20 en 21 april, Istanbul, Turkije.

▸ www.ontwerpacademie.nl

Botanisch tekenen Herfstcursus, 4 t/m 7 november, Leiden.

▸ www.greenroofworld.com

VTA Driedaagse cursus, 28, 29 oktober, 10 november, Arnhem.

▸ www.anitawalsmitsachs.nl

▸ www.cursuscentrumcambium.nl

Boomanatomie en -fysologie Cursus, 11 november, Oosterbeek. ▸ www.cursuscentrumcambium.nl

▸ www.degroenepraktijk.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

Redactie Bakker hoofdredacteur (071 565 96 55 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@ hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Diseno vormgeving ▸ Wendy

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld T (0342) 49 48 44 F (0342) 41 31 41 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice. Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2014 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

TuinenLandschap | 21 | 2014

Agenda_Cursus3kolom.indd 46

06-10-14 13:04

Foto Ralph Mens

Groene Gast

Paul Halsema Uw bedrijf bestaat twintig jaar, geeft u een feest? „We hebben een verrassingsfeest gehouden in de kantine met familie en vrienden. We organiseren binnenkort nog een uitje met het personeel en hun partners. Daarnaast hebben we een jubileumboekje uitgegeven.”

Waarom een boekje?

Paul Halsema is eigenaar van Halsema Hoveniers uit Den Haag

„Wij zijn gericht op de particuliere markt, daarin is vertrouwen een belangrijk aspect. Vandaar dat ons personeel met hun gezicht in het boekje staat. Ook proberen we het vak te promoten en mensen bewust te maken van groen. Zo staat er een groen schoolplein in dat we in Den Haag hebben aangelegd. We hebben samen met de kinderen een plantdag georganiseerd waarbij ik iets vertelde over de functie

van bomen en planten en hoe ze groeien. De kinderen reageerden heel enthousiast.”

Wat staat er verder in het boekje? „We hebben een aantal prominente Hagenaars, maar ook familieleden, gevraagd naar hun favoriete groene Haagse stekkie. Daar komen heel verschillende plekken uit, van het Haagse Bos en Park Zorgvliet tot de eigen achtertuin en het gras van het ADO-stadion. Daarnaast vertelt ons personeel wat hun favoriete plek is.”

Wat is uw eigen favoriete groene plek? „Dat is het Haagse Westbroekpark waar deze foto is genomen. Het is een laagdrempelig park met een rosarium, veel grote bomen en goed verzorgde vasteplanten-

borders. Het is mooi verdeeld in verschillende functies; het rosarium voor de tuinliefhebbers, een aparte plek om te barbecueën en een voetbalveld voor de jeugd. Groen is belangrijk voor de ontspanning, recreatie. Het is goed dat Den Haag ook ondanks de bezuinigingen in dit park investeert.”

Hoe bent u de crisis doorgekomen? „Goed, we hebben niet te klagen over het werk. Dankzij aandacht voor kwaliteit, vakkennis en door afspraken goed na te komen, zorgen we dat onze klanten tevreden blijven. Je moet niet onder de prijs gaan werken, dan graaf je je eigen graf. Ook zijn we blij met elke klant, ook de kleine klanten. De toekomst ziet er positief uit. Er zijn nog genoeg mensen die geld uit willen geven aan hun tuin.” <

TuinenLandschap | 21 | 2014

GroeneGast_1pag.indd 47

47 02-10-14 14:46

600557.indd 48

6-10-2014 12:42:11