TEL_25-2015

25 Vakblad voor de groenvoorziening | 37e jaargang | 3 december 2015

Copyright

Aanbestedingswet op de schop Dossier Vakmanschap: Timmeren voor hoveniers Nieuwe zonnebank voor muurhagedis

Voorplaat.indd 1

30-11-15 13:46

721746_.indd 2

30-11-2015 9:46:14

Inhoud

Nummer 25 | 3 december 2015

Nieuws 4 5 6 7 8

Green Deal voor 1.000 hectare stedelijk groen Schiedam zet postbezorgers in bij afvalschouw Aantal eikenprocessievlinder in 2015 stabiel Particulieren grijpen massaal naar ’alternatieve’ onkruidbestrijdingsmiddelen Tuin en Landschap Online

Sortiment 10 Wintergroene Viburnum 14 Lage Thalictrum 17 Betula medwediewii 20

Bedrijf en Organisatie 18 Eerste Future Green City smaakt naar meer 20 Aanbestedingswet op de schop 23 Zo zit dat: Wordt mijn jaarrekening volgend jaar eenvoudiger?

Klaar voor 2016?

Foto voorplaat Miranda Vrolijk, beeldbewerking Diseno

Ontwerp en Inrichting 24

24 Tuinontwerpen zijn auteursrechtelijk beschermd 28 Boompjeswal Groenlo: lagen van de tijd verenigd

Aanleg en Onderhoud 32 Werk in uitvoering: Onkruid bestrijden 33 Dossier Vakmanschap: Timmeren voor hoveniers 36 Nieuwe zonnebank voor muurhagedis

?

Machines en Gereedschap 38 Elektrische lader voor matig intensief gebruik 43 Gespot: Walbeschoeiing van slootmaaisel 33

Service 44 Leveranciersnieuws 46 Agenda en cursussen 47 Groene Gast: Frank Smeulders

38

TuinenLandschap l 25 l 2015

Inhoud.indd 3

3 30-11-15 13:47

Nieuws

Green Deal voor 1.000 hectare stedelijk groen Foto Wendy Bakker

NVTL stelt bureaulijst open

Op de openingsdag van Future Green City werden diverse manifesten getekend. Zo werd een green deal voor 1.000 ha nieuwe stedelijke natuur getekend. VHG, NL Greenlabel, de Vlinderstichting en Bureau Regelink tekenden, samen met het minsterie van Economische Zaken en Infrastructuur en Milieu. De partners stellen zich tot doel minimaal 1.000 ha natuurvriendelijk beheerd groen in stad of dorp te ontwikkelen.

Tevens werd door de Bomenstichting het manifest De Levende Tuin ondertekend. Eerder tekenden al VHG, NL Greenlabel en Tuinbranche Nederland dit manifest. Partijen scharen zich hiermee achter de filosofie van De Levende Tuin. <

De NVTL heeft tijdens de extra ledenvergadering eind november vóór de openstelling van de bureaulijst gestemd. Ontwerpers zonder tuin- en landschapsarchitectentitel die bureaulid worden van de vereniging komen per 1 januari 2016 ook op de bureaulijst.

Daarnaast verandert het persoonlijk lidmaatschap in een bureaulidmaatschap. Elk ontwerpbureau dat zich professioneel bezighoudt met tuinen landschapsarchitectuur kan een bureaulidmaatschap aanvragen bij de NVTL. Hier vallen ook eenmanszaken onder of ontwerpers die slechts in deeltijd met het vak bezig zijn.

Alle aangesloten leden komen op de bureaulijst. Dit was voorheen niet het geval. Wel zal op de lijst worden aangegeven wie de tuin- en lanschapsarchitectentitel heeft en wie niet, aldus NVTL-voorzitter Frans Boots.

Een belangrijke voorwaarde voor het bureaulidmaatschap is dat een bureau de gedragsre-

gels van de NVTL onderschrijft.

In die gedragsregels staat onder meer dat het lid onafhankelijk opereert en transparant is richting opdrachtgever en collega’s. „Dit betekent dat je dus niet én het project tekent en het ook uitvoert. Hoveniers die het ontwerpen erbij doen, zijn dan ook nadrukkelijk uitgesloten van het bureaulidmaatschap’’, aldus Boots.

Klachten van opdrachtgevers of collega’s over een bureaulid worden voortaan behandeld door een vertrouwenspersoon van de NVTL en de Ereraad; klachten lopen voortaan niet meer via het bestuur.

Omdat het om een statutenwijziging gaat, was de NVTL genoodzaakt om een extra ledenvergadering te beleggen.

Tijdens de eerste in oktober waren er niet genoeg leden aanwezig. Op de vergadering in november is met een grote meerderheid vóór de statutenwijziging gestemd. Slechts drie leden stemden tegen. <

Commentaar

FGC 2016 Vorige week vond in Den Bosch voor het eerst het groenevent Future Green City plaats. Bij zo’n nieuw evenement wordt natuurlijk altijd de vraag gesteld: ’Is het een blijvertje?’

Future Green City voorziet zeker in een behoefte.

Ga maar na, 2015 is het warmste jaar ooit gemeten.

Dit betekent meer wateroverlast, hittestress, maar ook meer nadelige gezondheidseffecten door zaken als fijnstof en luchtvervuiling. Er is dus behoefte aan meer groen in de stedelijke omgeving, en aan oplossingen voor zaken als wateroverlast en piekbuien.

Toch kun je je afvragen of een beurs, die een beetje op een mini-Dag van de Openbare Ruimte lijkt, hier de beste vorm voor is. Ook zijn er meer aansprekende locaties te bedenken dan de Brabanthallen in Den Bosch voor een innovatief groen evenement.

Eén bezoeker merkte op dat er vooral standhouders stonden met oplossingen voor problemen die

4

TuinenLandschap l 25 l 2015

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 4

we zelf hebben veroorzaakt. Door verstening en verdichting in de stad is er te weinig ruimte voor groen, waardoor water bij extreme buien geen kant op kan, en bij hitte is er geen groen dat voor verkoeling zorgt.

De vraag is of dan waterbufferende bestrating de meest voor de hand liggende oplossing is. Moet je niet gewoon meer groen aanplanten?

En daar was misschien op Future Green City net iets te weinig van aanwezig: gewoon groen om de straten en parken mee te verfraaien. Dus volgende keer nog wat meer ’green’ en iets minder ’city’, plus een inspirerende locatie waar je de filosofie van de groene stad aan den lijve kunt ervaren. Bijvoorbeeld het Inspyrium bij Ebben, of Centrum voor duurzame en ecologische ontwikkeling De Veerkracht in Klarenbeek. En mag het in plaats van drie dagen gewoon één dag worden, met iets minder lezingen? Dan komen we volgend jaar zeker weer!

Ralph Mens rmens@hortipoint.nl

30-11-15 13:47

Schiedam zet postbezorgers in bij afvalschouw De gemeente Schiedam zet in de wijk Schiedam Oost postbezorgers in voor het schouwen van bijzettingen bij afvalcontainers.

Hiervoor wordt de techniek van videocodering van PostNL Shore gebruikt. Behalve een efficiënter verwerking en afhandeling van de meldingen, levert deze ook managementinformatie voor beheer op. De pilot in de Schiedamse wijk loopt sinds 13 oktober 2015.

Postbodes kennen de wijk als geen ander. Ze zijn daar meestal 5 dagen per week aanwezig en wonen vaak waar ze werken. „Wij zoeken in Schiedam altijd samenwerking met andere partijen in de wijk, zoals woningcorporaties, zorginstellingen maar ook bewoners zodat we gebruik kunnen maken van elkaars kennis en processen anders kunnen organiseren. Postbodes kunnen ons een schat aan informatie

geven over de wijk, voor het beheer van de openbare ruimte maar ook op sociaal gebied”, legt Bert Vos, programmamanager Kwaliteit Buitenruimte van de gemeente Schiedam, uit.

Vos kwam in contact met Rogier Havelaar, Business Development Manager van PostNL. „Wij zijn gespecialiseerd in het digitaal verwerken, analyseren en coderen van gegevens. Als een adres op een brief voor de sorteermachine onleesbaar is, dan wordt deze gescand en in de Filipijnen opnieuw ingetypt.

Onze techniek van videocoderen wordt bijvoorbeeld ook gebruikt bij het selecteren van orchideeën op het aantal bloemknoppen. Als dat kan, waarom de techniek dan niet toepassen in de openbare ruimte?”

Dagelijkse ronde In Schiedam Oost nemen post-

bezorgers elke dag foto’s van de vuilniscontainers in de wijk tijdens hun ronde. De foto’s die zij genomen hebben, gaan naar PostNL Shore en worden daar gecodeerd en verwerkt. Op het moment dat er huisvuil of grofvuil naast de vuilcontainer staat, gaat er direct een rapportage naar stadsbeheer die daar gelijk actie op onderneemt.

Daarnaast krijgt de gemeente maandelijks een rapportage waarin de opnames zijn geanalyseerd. Dit levert managementinformatie voor beheer op, onder meer waar de meeste bijzettingen worden geplaatst en op welke dag.

Volgende stap Een volgende stap is het schouwen van hondenpoep.

Dat wordt dan verwerkt in een ’hondenpoepkaart’, zodat er op straatniveau gericht actie op kan worden genomen. „Maar

je kunt ook denken aan waarnemingen van scheefstaande paaltjes en onkruid op verhardingen”, legt Vos uit.

Het CROW is betrokken bij het pilotproject. Het kennisinstituut bekijkt in hoeverre en op welke manier de inzet van postbodes meegenomen kan worden in de meetmethoden ’beeldkwaliteit openbare ruimte’.

Tijdens het Nationaal Congres Beheer Openbare Ruimte, op 26 november georganiseerd door het CROW, presenteerde Rogier Havelaar het pilotproject en vroeg de deelnemers aan de workshop mee te denken over een bredere inzet van de postbezorgers in het beheer van de openbare ruimte. De deelnemende beheerders en beleidsambtenaren zagen eveneens mogelijkheid voor schouw van verlichting, straatmeubilair en rioolkolken. <

Groene Kas bij Tergooi ziekenuis geopend Foto Studio Kastermans

Lodewijk Hoekstra en Ruurd Jan Roorda, voorzitter van de raad van bestuur van Tergooi Ziekenhuis, openen de Groene Kas met het planten van een appelboom. De kas staat symbool voor de verbinding tussen natuur en mens, en past binnen de ambitie van Tergooi om een groene, duurzame zorgomgeving voor patiënten te creëren. Deze kunnen er zich terugtrekken en genieten van de bloemen, planten en kruiden, maar ook zelf meehelpen met het verzorgen van het groen, al dan niet samen met bezoekers. De kas, die een initiatief is van de RTL-presentator en NL Greenlabel-voorman, ligt in een tuin met vaste planten en fruitbomen naast de ingang van Tergooi-locatie Blaricum. Stichting Vrienden van Tergooi heeft de €135.000 voor de realisatie, via het werven van donaties en fondsen, bijeengebracht. <

TuinenLandschap l 25 l 2015

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 5

5 30-11-15 13:47

Nieuws

Dit jaar zijn in ruim 1.700 feromoonvallen in ruim dertig gemeenten 20.000 eikenprocessievlinders gevangen. Het gemiddelde van twaalf vlinders per val is vergelijkbaar met vorig jaar. Er zijn wel grote verschillen tussen gemeenten en provincies onderling. Dat meldt het Kenniscentrum Eikenprocessierups.

De verschillen zijn veroorzaakt door een combinatie van beheermaatregelen en variabele weersomstandigheden. De vlinders vlogen dit jaar recordlang door.

De meeste vallen hingen in Drenthe, 888 in totaal. Daar daalde het aantal vlinders met 5%. In Friesland hingen afgelopen jaar 370 vallen en kun je spreken van een echte toename. Er werden 10% meer vlinders per val aangetroffen dan een jaar geleden en zelfs 65% meer dan in 2013. In de provincie Groningen nam het gemiddelde aantal vlinders in

172 vallen toe van 4,4 in 2014 naar 5,6 in 2015.

In de andere provincies hingen beduidend minder vallen dan in de noordelijke provincies waardoor het niet mogelijk is om per provincie een totaalbeeld te geven van de trend. In Noord-Holland is het gemiddelde aantal gevangen vlinders al jaren redelijk stabiel. Met 2 tot 3 vlinders per val is het aantal ook betrekkelijk laag.

Het intensieve beheer is hier waarschijnlijk de verklaring voor. Vanwege de hogere bevolkingsdichtheid in de verstedelijkte gebieden wordt in nagenoeg alle locaties gestreefd naar 100% bestrijding.

Opvallend zijn de vangsten vanaf de derde week van september tot en met 3 oktober.

Dit is bijna een maand langer dan normaal en daarmee een record. In de laatste week van september zijn in de meeste feromoonvallen veel levende vlinders waargenomen. <

Foto Gemeente Haaren

Aantal eikenprocessievlinders in 2015 stabiel

Van Gogh Gevel onthuld Gedeputeerde Christophe van der Maat (rechts) heeft langs de N65 de Groene Van Gogh Gevel onthuld. De wand is begroeid met 4.000 planten van kwekers uit Greenport Midden-Brabant.

In de gevel is het schilderij ’De Zaaier’ van Vincent van Gogh te zien. Dit jaar is het 125 geleden dat de schilder overleed.

Gedurende zijn jeugd woonde hij in het nabijgelegen Helvoirt.

De wand is het eerste project uit het programma ’De N65 als etalage en nog veel meer; de (boom)kwekers aan zet!’ Doel van dit programma is om van de N65 een etalage van de boomkwekerij te maken. <

c o l u m n

Strandtent Nieuwe mensen, nieuwe wensen. Dat bleek maar weer toen een oude opdrachtgever mij onlangs had benaderd om naar hun tuin te komen kijken voor een advies over de inrichting.

Met enige verbazing hoorde ik het verzoek aan.

Hun tuin, relatief klein in vergelijking tot de maatvoering en de inhoud van het huis, had ik namelijk pas vijf jaar geleden ontworpen en viel zowel op papier als na de aanleg helemaal in de smaak.

Nu hebben ze een zoon met een handicap en die is in die tussenliggende periode een volwassen vent geworden. Sport en spel zijn aan hem wel besteed, waarbij hockey veruit favoriet is. Met name de te kleine, patioachtige tuin bleek dus een belangrijke rol te spelen in hun beslissing een ander huis te gaan betrekken.

Nu kon ik de uitnodiging ook plaatsen, ze waren net verhuisd. Naar een mooie vrijstaande villa,

6

met veel buitenruimte in een bosrijke omgeving.

De inrichting van deze tuin, met name de voortuin, strookte echter geheel niet met hun idee daarover.

Niet functioneel genoeg. Saillant detail: de tuin bleek pas twee jaar geleden geheel te zijn gerenoveerd.

Aan mij dus de opdracht er opnieuw naar te kijken, met als belangrijkste functie: een multifunctioneel speelveld. Zonde? Zoals sommige mensen uit de omgeving ongevraagd hun mening met ons deelden.

Nee, zeker niet als je de achterliggende feiten kent.

Het ligt er inmiddels, zeer naar tevredenheid van onze sportieve gebruiker en zijn vriendjes.

En ja, nu je er toch bent, de achtertuin is het eigenlijk ook niet helemaal, gaven ze mij te kennen.

Het zwembad, oké, dat blijft, maar de rest? En zo wordt op dit moment een oubollige inrichting omgetoverd tot een stoere leeftuin. Een beetje strandtenthouder zou er jaloers van worden.

Jack van Haperen ontwerper/hovenier Bart Hoes tuinontwerper Mark Kino ontwerper

Bart Hoes info@barthoes.nl TuinenLandschap l 25 l 2015

NieuwsPag_6-7-8.indd 6

30-11-15 13:47

Foto Gemeente Haaren

Particulieren grijpen massaal naar ’alternatieve’ onkruidbestrijdingsmiddelen Staatssecretaris Dijksma wil het verbod op chemische onkruidbestrijding op verhardingen per 1 maart 2016 laten ingaan.

Toch zijn er nog grote zorgen bij de Tweede Kamer, met name over het gebruik van chemische en alternatieve middelen door particulieren. Terecht, zo blijkt uit onderzoek door TNS Nipo in opdracht van Tuinbranche Nederland.

Bijna een kwart (23%) van de Nederlandse tuinbezitters gebruikt momenteel glyfosaathoudende middelen zoals Roundup om onkruid of groene aanslag op verhardingen in de tuin of de oprit te verwijderen.

Van deze gebruikers zegt ruim een derde (34%) na een verbod op glyfosaat toch te zullen proberen deze middelen te kopen, hetzij online of in het buitenland. Bijna de helft (45%) zegt over te zullen stappen op azijn terwijl 10% zegt chloor te gaan gebruiken.

Deze kolom valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

Uit de resultaten blijkt dat op dit moment 40% van de tuinbezitters azijn gebruikt om de verhardingen in de tuin schoon te maken. Gemiddeld gebruiken tuinbezitters zes liter azijn per jaar. Dit betekent jaarlijks dat naar schatting tien miljoen liter azijn wordt gebruikt om terrassen, paden en opritten schoon te maken.

Aanzienlijk meer dan bijvoorbeeld chloor (4,9 liter), glyfosaat (3,9 liter) en laagrisicomiddelen zoals Ultima, Cito en Flitser (3,2 liter).

Een meerderheid (54%) geeft aan niets te weten over een mogelijk verbod op chemische en ecologische onkruidbestrijdingsmiddelen. Ruim een derde van de gebruikers (34%) heeft zich nooit laten voorlichten over bestrijdingsmiddelen.

Zorgen Diverse partijen in de Tweede Kamer hebben aangegeven zich zorgen te maken over

dit gebruik van ’alternatieve’ middelen zoals azijn en chloor door particulieren. Zo stelde GroenLinks-Kamerlid Rik Grashoff ook particulier gebruik van chemische middelen op niet-verhardingen te willen verbieden.

Volgens Grashoff kan op deze manier 90% van het gebruik worden teruggedrongen, zelfs als mensen toch besluiten verboden middelen over de grens te kopen.

Mechanische methodes Ook PvdA-Kamerlid Henk Leenders zei tijdens het laatste debat in de Tweede Kamer zich zorgen te maken over gebruik van alternatieve middelen door particulieren.

Leenders pleitte ervoor om mechanische bestrijdingsmethodes ook voor particuliere tuinen beschikbaar te maken.

Deze methodes zijn nu vooral gericht op de openbare ruimte

NieuwsPag_6-7-8.indd 7

Green Deal Staatssecretaris Dijksma zei naar aanleiding van de zorgen uit de Kamer niet uit te sluiten dat particulieren schadelijke middelen gebruiken. Volgens Dijksma zijn er echter bruikbare alternatieven en komt er voorlichting om particuliere tuinbezitters hierop te wijzen.

Dit maakt onderdeel uit van een green deal waaraan wordt gewerkt met Tuinbranche Nederland. Wanneer deze green deal klaar is, is volgens de staatssecretaris nog niet bekend. <

vhg

Roes De tweede dag van Future Green Citiy is zojuist afgesloten met de vakavond van Stadswerk. VHG, Stadswerk en 2XPO willen met dit event inspireren over hoe de leefbare en duurzame stad van de toekomst eruit ziet. Een onderwerp dat ons bezighoudt en waarover we visie willen ontwikkelen samen met beleidsmakers en marktpartijen.

De eerste dag stond groen centraal. Henk Leenders, Tweede Kamerlid van de PvdA, gaf een inspirerend betoog over leiderschap in het groen.

We tekenden een nieuwe green deal om 1.000 hectare nieuwe stedelijke natuur te gaan ontwikkelen en ik mocht de nieuwe beleidsvisie van de provincie Zuid-Holland op groen en gezondheid in ontvangst nemen.

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

en daardoor niet geschikt voor kleinere oppervlaktes.

Als klap op de vuurpijl sloten we de eerste dag af met de VHG-vakavond in aanwezigheid van vele leden en samenwerkingspartners.

Vandaag ben ik dagvoorzitter geweest in het grote theater. Daan Roosegaarde trok een meer dan volle zaal. Geweldig om de diverse sprekers in te mogen leiden en van hen de uitdagingen in de stad van de toekomst te mogen horen.

De eerste twee dagen van Future Green Cities heb ik beleefd als een roes. Van hoogtepunt naar hoogtepunt, waarin ons mooie groene vak centraal staat en waarbij het gaat over kansen en samen doen. Op naar morgen!

TuinenLandschap l 25 l 2015

7 30-11-15 13:47

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Dijksma: 1 maart ingangsdatum gebruiksverbod

De Warande @deWarandeBulbs Veel blad is benauwd voor #stinzenplanten, daarom fijn "mulchen" @HofvanHackfort. Ook: V.kali+kalk strooien

Staatssecretaris Dijksma van Milieu houdt vast aan 1 maart 2016 als ingangsdatum voor de wijziging van het Besluit gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Om dit mogelijk te maken wordt het ontwerpbesluit begin december voor advies naar de Raad van State gestuurd.

Prestigieuze prijs voor West 8

Rob @BoswachterRob Ander huis? Voorkom bomenkap door bij keuze van huur-/ koopwoning ook te letten op bomen. Vraag info aan gemeente/ verhuurder. Bezint enz.

Madrid Rio, ontworpen door onder andere West 8 van Adriaan Geuze, heeft de Veronica Rudge Green Prize in Urban Design van Harvard gewonnen. Het is de tweede keer dat een ontwerp van West 8 de prestigieuze prijs wint.

robert keizer @robertkeizerlbg 12.000 struiken en 350 bomen gelost van @tenelsen_ met @ PBVoorthuizen morgen Voorthuizen in het groen uitdeeldag

Beheerder wil tool maatschappelijke baten groen

BORZoetermeerWest @BOR_ZoetermeerW Bedankt bewoners voor het inleveren van taxussnoeisel. Mooi bedrag aan het Emma Kinderziekenhuis gedoneerd!

Gemeentelijk groenbeheerders zouden meer handvatten willen om de maatschappelijke kosten en baten van groen onder de aandacht te brengen bij politiek en burger. Dit bleek uit een discussie tijdens de klantendag Databank Gemeentelijk Groenbeheer.

Tweede Kamer: groen onderwijs naar OCW De Tweede Kamer wil het groene onderwijs overhevelen van het ministerie van Economische Zaken naar Onderwijs. Een kamermeerderheid heeft een motie daarover onlangs ondersteund.

NVTL stelt bureaulijst open tuinenlandschap.nl Ontwerpers zonder titel kunnen vanaf 1 januari ook op de bureaulijst van de NVTL komen. Hoveniers die ontwerp erbij doen, zijn echter uitgesloten van het bureaulidmaatschap. Terecht?

Vluchtelingen helpen vlinders

Foto Gerdien Bos, De Vlinderstichting

Discussieer mee in de tuinenlandschap-groep

Ab

on

nee

r

Op woensdag 25 november verzorgde De Vlinderstichting een activiteit voor vluchtelingen uit de Mauritskazerne in Ede. Een groep van vijftien mannen en vrouwen ging de natuur in om vlinders te helpen, door kleine boompjes en struikjes uit de grond te trekken. Zo voorkomen ze dat de hei dichtgroeit.

54% zei nee tegen de stelling: ’Verbod glyfosaat terecht op losse schroeven na EFSA-rapport’ Stem mee over de volgende peiling:

’Groenevent Future Green City is een blijvertje’

Ni u op de Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website eu Tuin Foto’s Filmpjes Dossiers Documenten en links naar websites Praat mee ws enL bri ands ef chap 8 TuinenLandschap Landschap l 2255 l 2015

NieuwsPag_6-7-8.indd 8

30-11-15 13:47

721747_.indd 9

27-11-2015 15:48:43

Sortiment

Bij wintergroene Viburnum wordt direct gedacht aan Viburnum davidii, V. rhytidophyllum en V. tinus. Maar er zijn er meer die het toepassen waard zijn. Niet alleen voor de bloei of het blad, maar zeker ook voor de vruchten.

V

iburnum is een bijzonder veelzijdig geslacht met planten die in het voorjaar, de zomer, het najaar en de winter bloeien.

De planten variëren van lage struikjes tot kleine bomen. De vruchten zijn geel, rood, blauw of zwart. Het grootste deel is bladverliezend, een relatief klein deel van de soorten is wintergroen.

De plantfamilie waar Viburnum (tegenwoordig) wordt ingedeeld is Adoxaceae, één van de plantenfamilies waarin de Caprifoliaceae (kamperfoeliefamilie) werd opgesplitst. Naast Adoxa is Sambucus de naaste verwant van Viburnum. Vooral in de bloei en vruchten is deze gelijkenis wel terug te zien.

Viburnum komt, met uitzondering van enkele soorten in Indonesië en Nieuw-Guinea, alleen voor op het noordelijk halfrond en

Tekst en beeld Ronald Houtman

dan voornamelijk in de gematigde gebieden in Noord-Amerika, Europa en (Zuid) OostAzië. Er zijn ruim 200 wilde soorten, circa 125 hybriden en meer dan 250 cultivars.

Deze zijn lang niet allemaal in cultuur, maar het toegepaste sortiment is relatief groot.

Viburnum davidii, V. rhytidophyllum en V. tinus zijn de belangrijkste wintergroene soorten. Tot eind jaren ’80 van de vorige eeuw werd V. tinus nog als onvoldoende winterhard gezien. Mede door de klimaatveranderingen heeft deze soort een enorme groei in populariteit doorgemaakt. Behalve de wintergroene soorten is er ook de halfwintergroene V. x burkwoodii. Deze prima tuinstruik ontstond uit een kruising tussen de bladverliezende V. carlesii en de wintergroene V. utile.

Wintergroene Viburnum Viburnum ’Pragense’ Zeer winterharde hybridecultivar die in 1955 bij toeval in een gemeenteplantsoen in Praag werd ontdekt. Het bleek een hybride te zijn tussen de zeer winterharde Viburnum utile en V. rhytidophyllum. ’Pragense’ heeft de goede eigenschappen van beide ouders geërfd. De gehele plant en ook de bladeren zijn beduidend kleiner en verspreiden minder ’stof’ dan bij V. rhytidophyllum. Van V. utile erfde ’Pragense’ de zeer goede winterhardheid.

V. ’Pragense’ is dan ook een uitstekende struik voor velerlei toepassingen.

10

TuinenLandschap l 25 l 2015

Viburnum-RH.indd 10

26-11-15 15:06

Viburnum utile

Viburnum x globusum ’Jermyns Globe’

Vrij losse, breed opgaandgroeiende struik met relatief klein, sterk glanzend donkergroen blad. Door de vrij kleine bladeren wordt het sierlijke ’open’ effect van de plant versterkt. De bloemen verschijnen vanaf eind april tot in juni. Ze zijn wit en geuren aangenaam. De vruchten zijn glanzend donkerblauw en kleuren later zwart. Een andere belangrijke eigenschap van deze wat ondergewaardeerde soort is de uitmuntende winterhardheid.

Ontstond in 1964 als hybride uit Viburnum davidii en V. calvum, een op V. tinus lijkende Chinese soort die in ons klimaat onvoldoende winterhard is. ’Jermyns Globe’ (genoemd naar het huis dat in het Hillier Arboretum staat) is een afgeplat bolvormige struik tot circa 1,5 m hoog en veel breder. De bladeren lijken het meest op V. davidii maar zijn kleiner, minder glanzend en lichter groen. Ze zijn karakteristiek gegolfd en hebben opvallend rode bladstelen. De bloemschermen zijn beduidend kleiner dan bij V. davidii.

Viburnum x hillieri ’Winton’ Een hybride ontstaan uit de eveneens wintergroene Viburnum henryi en de halfwintergroene V. erubescens. In tegenstelling tot de andere hiergenoemde Viburnum verschijnen de bloemen niet in afgeplatte schermen maar in brede pluimen. Het is een brede, afgeplatte struik met relatief smal en dik leerachtig blad. De crèmewitte bloemen verschijnen in juni en geuren naar vanille. De vruchten, uiteraard ook in pluimen, zijn eerst rood maar kleuren later zwart. > TuinenLandschap l 25 l 2015

Viburnum-RH.indd 11

11 26-11-15 15:06

Standplaats en toepassing

Viburnum tinus Oorspronkelijk als kuipplant veel gebruikt, maar de laatste decennia steeds populairder als tuinplant. De van origine uit het Middellandse Zeegebied afkomstige V. tinus lijkt een bescheiden struikje. Schijn bedriegt hier echter, de planten kunnen meer dan 2,5 m hoog worden.

Er zijn inmiddels een aantal populaire cultivars op de markt waarvan ’Eve Price’, ’Gwenllian’, ’Loren’ (LISAROSE) en ’Variegatum’. Naast het bonte blad van ’Variegatum’ verschillen de andere cultivars voornamelijk van elkaar in kleuren van de bloemknoppen, plantvorm, vertakking en vruchtdracht.

Alle Viburnum houden van een niet te natte, goed doorlatende bodem: veen-, zand- of lichte klei- en lössgronden. De ideale pH ligt voor de meeste soorten en cultivars tussen 4,5 en 5.

Andere soorten, zoals V. rhytidophyllum en V. rhytidophylloides zijn uitgesproken kalkminners. De wintergroene Viburnum kunnen prima in de lichte tot vrij zware schaduw staan, hoewel de planten het goed zullen doen zal dit uiteraard ten koste gaan van de bloei en de daaruit volgende vruchtdracht. Ze dragen vrijwel allemaal meer vruchten na kruisbestuiving. Het is dus sterk aan te raden om bij voorkeur drie of vijf planten bij elkaar te planten.

Wat ziekten en plagen betreft is Viburnum gevoelig voor Phytophtora. Een goede bodem en voldoende vitale planten verkleinen het risico hierop, maar aantasingen zijn nooit helemaal te voorkomen. Ook kunnen sommige last hebben van bladvlekkenziekte (Phoma), met name V. globosum en in mindere mate V. tinus.

De veelzijdigheid van het geslacht uit zich ook in de toepassingsmogelijkheden. Ze kunnen zowel goed in particuliere en bedrijfstuinen en parken worden toegepast als in het openbaar groen. De bescheidenere planten (met name V. tinus) kun je ook prima een plek geven in plantenbakken. De iets grotere, zoals V. ’Pragense’, kun je eveneens in grote plantenbakken in het openbaar groen aanplanten. V. rhytidophyllum wordt uit kostenoverwegingen helaas meestal als zaailing toegepast.

Jammer, want door toepassing van één kloon kan een veel fraaier beeld worden gecreëerd en ontstijgt deze heester het imago van ’gewoon bosplantsoen’.

Viburnum davidii Belangrijke Chinese soort waar, vreemd genoeg, maar één cultivar van is, die ook nog eens nauwelijks wordt gekweekt: ‘Angustifolium’. V. davidii is een lage en brede struik met dikke leerachtige bladeren die steeds drie hoofdnerven hebben. De bladeren zijn zeer donkergroen en glanzend. De crèmekleurige tot rozewitte bloemen staan in afgeplatte tuilen en kunnen worden gevolgd door glanzend donkerblauwe vruchten. Om vruchtdracht te bevorderen kunnen het beste vijf planten of meer bijeen worden geplant.

12

TuinenLandschap l 25 l 2015

Viburnum-RH.indd 12

26-11-15 15:06

Viburnum rhytidophylloides

Viburnum rhytidophyllum

Wederom een hybride tussen een wintergroen (V. rhytidophyllum) en bladverliezende (V. lantana) soort. Werd omstreeks 1925 in Utrecht gevonden. De oorspronkelijke kloon werd ’Holland’ genoemd en is vaak halfwintergroen. De latere ’Interduke’ (DART’S DUKE) is wel wintergroen en een verbetering van ’Holland’. Het is een forse, breed opgaandgroeiende struik met donkergroene bladeren die sterk op die van V. rhytidophyllum lijken, maar breder zijn.

Vooral in het openbaar groen zeer veel toegepaste heester. Dan voornamelijk door zaaien vermeerderd waardoor er in plantsoenen meestal een variabel mengsel wordt geplant. Helaas zijn veel van deze planten niet erg fraai qua eigenschappen. Jammer, want V. rhytidophyllum kan wel degelijk mooi zijn. Een goed voorbeeld hiervan is ’Green Trump’.

De bladeren van deze Nederlandse cultivar zijn glanzend donkergroen en de plant bloeit meestal twee keer per jaar.

Naam

Hoogte

Vruchtkleur

Toepassing

Opmerkingen

V. davidii V. davidii ’Angustifolium’ V. globosum ’Jermyns Globe’ V. henryi V. hillieri ’Winton’ V. odoratissimum

1-1,5 m 1-1,5 m 1-1,5 m 3m 2-3 m 5m

donkerblauw donkerblauw donkerblauw zwart rood naar zwart rood, later zwart

T/O/P T/O T T T/O T

V. ’Pragense’

2,5 m

geen (steriel)

T/O/P

V. rhytidophylloides ’Alleghany’

3,5 m

donkerrood, later zwart

O

V. rhytidophylloides ’Interduke’ (DART’S DUKE) V. rhytidophyllum V. rhytidophyllum ’Green Trump’ V. rhytidophyllum ’Variegatum’ V. tinus V. tinus ’Eve Price’ V. tinus ’Gwenllian’ V. tinus ’Loren’ (LISAROSE)

3,5 m 4m 4m 2,5 m 2,5 m 2,5 m 1,5 m 1,5 m

donkerrood, later zwart helderrood, later zwart helderrood, later zwart helderrood, later zwart zwartblauw zwartblauw zwartblauw zwartblauw

O O T/O T T/O/P T/O/P T/P T/P

V. tinus ’Variegatum’ V. utile

1,5 cm 2m

zwartblauw rood

T/P T/O/P

Laag en breed, mooi blad Bladeren iets smaller dan bij V. davidii In alle delen kleiner dan V. davidii Smal leerachtig blad, sierlijk Sterk en bloeirijk Groot, lichtgroen glanzend blad, beschermen tijdens strenge vorst In alle delen kleiner dan en superieur aan V. rhytidophyllum Zeer breedopgaande groei, rijke bloei en veel vruchten Breedopgaande groei, bloeit 2x per jaar Meestal gezaaid en daardoor variabel Goede habitus, donkergroen blad, rijke bloei Vlekkerig bont blad, curiositeit Ook geschikt als haagplant Bloem(knoppen) iets paarsroze getint Draagt tegelijkertijd bloemen en vruchten Regelmatige, compacte groeiwijze, bloemknoppen paarsroze, bloemen wit verbloeiend Blad met crèmekleurige randen, stabiel Sierlijke struik met fijne structuur, zeer winterhard

Toepassing: T = tuinen; O = openbaar groen; P = plantenbakken (openbaar groen)

TuinenLandschap l 25 l 2015

Viburnum-RH.indd 13

13 26-11-15 15:06

Sortiment

1

2 3

Hans Kramer stelt voor:

Lage Thalictrum Thalictrum roept het beeld op van hoge, soms robuuste planten als de bekende T. aquilegifolium of de metershoge T. rochebrunianum. Maar dit boeiende plantengeslacht lijkt onuitputtelijk in zijn verscheidenheid. Elke keer komen er weer nieuwe botanische soorten in cultuur, waarvan twee veebelovende lage soorten.

Tekst en Beeld Hans Kramer, De Hessenhof

Hans Kramer is vasteplantenkweker.

Hij bestrijdt eentonigheid in Nederlandse tuinen en plantsoenen door onbekend, maar goed toepasbaar sortiment onder de aandacht te brengen. www.hessenhof.nl

14

T

weehonderd soorten Thalictrum zijn er.

Dan heb ik nog niet eens het aantal cultivars meegeteld. Wat zijn er dan eigenlijk weinig in cultuur? Zelfs hier op de kwekerij hebben we maar een derde; een zestigtal verschillende Thalictrum. Zo’n tien jaar geleden kwam T. yunnanense binnen.

Wát een goede plant! Toen ze in het voorjaar uitliepen, dacht ik: ,,Die zijn verkeerd geleverd.’’ Het loof lijkt met zijn enigzins leerachtige ronde blaadjes meer op dat van een kleine Epimedium dan op dat van een Thalictrum met zijn fijne varenachtige blad.

De planten groeiden goed, maar er kwamen in het voorjaar geen bloemen aan. Niet dat dat zo erg is, want het loof is bijzonder aantrekkelijk en sluit de bodem aardig af. Mijn geduld werd op de proef gesteld. Ik moest tot augustus wachten tot de eerste witte, pluizige bloempjes verschenen. Er kwamen er meer en meer, zodat er een prachtige waas van luchtig wit boven de plant hing. De bloei houdt zeker drie

TuinenLandschap l 25 l 2015

Thalictrum.indd 14

26-11-15 15:06

1 De lieflijke lichtlila bloempjes die boven het blad van T. ichangense ’Purple Marble’ uitkomen.

2 Thalictum yunnanense die lager is dan T. Ichangense, maar zeker niet zwakker.

3 Het prachtige purperen blad van T. ichangense ’Purple Marble’ met de tinachtige waas.

Naam en herkomst

1

Waar de naam Thalictrum vandaan komt is niet helemaal duidelijk. Hij zou afgeleid zijn van Thaliktron, een oude Griekse naam voor een plant met korianderachtige blaadjes die door Dioscorides gebruikt werd. Er zijn op dit moment ruim tweehonderd soorten bekend, waarvan de meesten uit China stammen. Maar de planten komen uit alle windstreken, Europa, Azië, Noord-Amerika en zelfs uit Afrika. In Nederland komen twee soorten voor, T. minus, die redelijk zeldzaam is en de forsere poelruit, T. flavum die ik onlangs nog veelvuldig in het natuurgebied de Blauwe Kamer, langs de Rijn bij Rhenen, zag bloeien. Dit is niet alleen een hele mooie plant om in de tuin te hebben, maar hij wordt ook massaal door bijen bevlogen. Bij de bloemen van dit type Thalictrum ontbreken de bloemblaadjes. Ze bestaan uit een dikke bundel meeldraden met lange helmdraden die radiaal uitsteken. Zo krijgen ze hun pluizige, luchtige uiterlijk. Maar er zijn ook Thalictrum met zogenaamde klokvormige bloemetjes. Deze komen meestal uit Azië, zoals de mooie Chinese T. delavayi, waarvan de lila bloemblaadjes met gele meeldraden van dichtbij haast op miniatuur Clematis lijken, ook een Ranunculaceae.

2 3

Wetenschappelijke naam Thalictrum yunnanense en T.ichangense Nederlandse naam Ruit Bloeitijd juli-okt en april-juni Hoogte 20-40 cm Grondsoort humeus, niet te zwaar Standplaats halfschaduw

maanden aan tot de eerste nachtvorst en dat is uitzonderlijk lang. Zo hebben we hier dus een lage, late bloeier die het prima in de schaduw doet. Daarvan zijn er niet zoveel.

De volgende winters breidde de plant zich gestaag uit, alhoewel ze niet heel breed worden. Daar zorgden de zaailingen wel voor, want de plant zaait zich op een prettige manier uit.

Fantastisch blad Thalictrum ichangense die ik uit Engeland ontving onder de cultivarnaam ’Purple Marble’, gedraagt zich op dezelfde manier als T. yunnanense. Ik zie overigens geen verschil tussen ’Purple Marble’ en de soort, ook niet als de plant zich uitzaait.

T. ichangense heeft fantastisch blad wat in het voorjaar fraai purper uitloopt met een tinkleurige waas en later overgaat in een zilverkleurige marmering. Ook hier is

er de sterke gelijkenis qua vorm met het blad van Epimedium.

T. ichangense bloeit veel vroeger dan T. yunnanense. In april kan je de eerste lilaroze bloempjes al verwachten. Ook deze bestaan alleen uit meeldraden, maar door de massa wordt er toch een prachtige show gegeven die zeker drie maanden aanhoudt. Daarbij kleurt het blad uiteindelijk groen, maar de zilveren middenvlek blijft behouden. Een super tuinplant dus, veel beter dan de steeds wegkwijnende T. kiusianum.

Standplaats en gebruik Voor het openbaar groen zie ik geen rol weggelegd voor deze Thalictrum. Daarvoor zijn ze te klein. Of het zou in een chique halfbeschaduwde plantenbak moeten zijn. Als hovenier kun je met deze planten prima aankomen. Je hebt dan een plant die met niets te vergelijken is. Ze

zijn winterhard, zien er het hele groeiseizoen mooi uit en ziektes zijn ze vreemd.

Als je de twee soorten vergelijkt, dan is T. ichangense de grotere variant die op de ideale standplaats, halfschaduw en humeus, 40 cm hoog kan worden. Combineer hem eens met andere mooie schaduwplanten met wat grover blad, zoals de kleinbladige Hosta ’Blue Mouse Ears’ of de nieuwe Actaea pachypoda ’Misty Blue’.

T. yunnanense blijft lager, zo’n 20 cm. De kleine ronde blaadjes staan op draadachtige stengeltjes en bedekken de grond volledig. Het is altijd een nette plant om te zien, dus zelfs als randbeplanting zou de plant geen gek figuur slaan. Het grasachtige blad van Liriope staat er goed bij.

Nu moeten ze alleen nog meer gekweekt worden. Dat zal misschien nog tegenvallen. Er zit geen kwekersrecht op, en soms bekruipt me de gedachte dat dit nu juist de handicap is om de planten aan de man te brengen. <

TuinenLandschap l 25 l 2015

Thalictrum.indd 15

15 26-11-15 15:06

721748_.indd 16

27-11-2015 10:46:51

Sortiment

Betula medwediewii Bij berken denk je aan sierlijke bomen met klein, frisgroen blad en een kenmerkende witte of lichtgrijze bast. Maar een deel van de berkensoorten heeft helemaal geen lichte bast of klein blad.

Betula medwediewii is er zo één. Dit betekent echter niet dat deze soort geen waarde heeft.

Tekst Ronald Houtman, beeld Plants and pictures

D + Mooie goudkleurige bast + Zeer winterhard + Goudgele herfstkleur

– Te breed voor toepassing in kleine tuinen

e Nederlandse naam van (spreek uit ’metwee-di-é-wi-i’) is bijna zo lastig als de wetenschappelijke: Transkaukasische berk. De soort werd vernoemd naar de ontdekker, de Rus Jakob Medvedev, die de plant in 1886 in de zuidelijke Kaukasus ontdekte. De Nederlandse naam verwijst naar het natuurlijk verspreidingsgebied. Van nature komt Betula medwediewii voor in de Kaukasus (onder andere Georgië en NoordTurkije) en is daar zeldzaam. De naam is dus niet erg commercieel. Daar is niets aan te doen, maar de eigenschappen van deze soort rechtvaardigen toch wel een bredere toepassing.

Meerstammig Betula medwediewii groeit uit tot een grote meerstammige struik of kleine boom. Als de plant als struikvorm wordt gekweekt, wordt deze circa 4 tot 5 m hoog. Indien boomvormig gekweekt, wordt een hoogte van ongeveer 6 m bereikt. Aanvankelijk groeit de plant breed eivormig, op latere leeftijd zal hij een vrijwel ronde kroon krijgen.

Het eerste wat opvalt aan deze berk is dat de bast niet wit is, maar geelbruin met een goudkleurige glans en iets afschilferend. Veel mensen zullen de plant dan ook niet direct als berk herkennen.

De jonge twijgen zijn bruin met duidelijke lenticellen en, voor een berk, opvallend dik. De bladknoppen zijn soms iets kleverig. Het ’on-berkse’ karakter wordt versterkt door de tot 12 cm grote ovale bladeren. Deze lijken meer op de bladeren van Alnus incana als van Betula. De bladeren zijn

donkergroen en kleuren diepgeel in de herfst. Het blad loopt vrij laat in het voorjaar uit en blijft in de herfst ook vrij lang aan de plant.

Ook de bloei, met tot 4,5 cm lange, dikke katjes valt later dan bij de meeste andere berken. Opvallend is dat de twijgen met de katjes steeds aan de buitenkant van de plant hangen. De vrouwelijke katjes vallen niet uiteen als de zaden rijpen.

Pas in de winter of soms zelfs erna vallen de vruchtkatjes uit elkaar. Dit in tegenstelling tot de bekende berken zoals B. pendula en B. pubescens. De scheuten waaraan deze katjes hangen sterven na rijpen van de zaden af. Dit levert overigens geen overlast op. De twijgjes zijn maar kort en breken op natuurlijke wijze uit de plant.

Er is één cultivar: ’Gold Bark’. Deze werd in de 60-er jaren van de vorige eeuw door Alphons van der Bom (Oudenbosch) geselecteerd en benaamd vanwege de meer boomvormige habitus en iets lichtere, meer goudkleurige bastkleuren.

B. medwediewii is een gemakkelijk groeiende plant die op veen- en zandgronden prima gedijt.

De plant verdraagt wind, maar groeit van nature het best op een enigszins beschutte plaats. Naast een uitstekende winterhardheid is het een zeer gezonde plant die niet erg gevoelig is voor ziekten en plagen.

De plant wordt niet erg hoog, maar door de ronde kroonvorm neemt deze toch een behoorlijke ruimte in. Daarom is B. medwediewii ongeschikt voor kleine(re) tuinen. Maar in grote tuinen, parken en het openbaar groen kan deze mooie en wat exclusieve soort prima worden toegepast. <

TuinenLandschap l 25 l 2015

Betula medwediewii.indd 17

17 26-11-15 15:06

Bedrijf en organisatie

Eerste Future Green City smaakt naar meer

Beurs toont palet aan groene producten en ideeĂŤn Drie dagen lang stonden de Brabanthallen in Den Bosch in het teken van een duurzame, klimaatbestendige stedelijke inrichting. Het vakevent Future Green City bood, behalve een palet aan producten en diensten op gebied van duurzaamheid, ook veel kennis en inspiratie in een grote hoeveelheid lezingen en workshops om de stad van de toekomst groen en gezond in te richten. Hier een greep uit alle activiteiten.

Tekst en beeld Ralph Mens en Peter Bennink

Doorlopend programma van lezingen Future Green City bood een indrukwekkend aanbod aan lezingen. Op de eerste dag vooral over groen, de tweede dag over innovatie en de derde dag stond in het teken van water.

Hoewel de eerste editie van deze beurs niet druk was, werden veel lezingen goed bezocht. Zo was er bij het inspirerende betoog van kunstenaar Daan Roosegaarde over innovatie plaats tekort voor alle belangstellenden.0 Op drie plaatsen tegelijk hielden experts hun verhaal over uiteenlopende onderwerpen. Namens de bomenstichting vertelde Huib Sneep (zie foto) over het rendement van bomen. Ook Hans Kaljee bomenconsulent van de gemeente Amsterdam en David van Uden, directeur van BTL Bomendienst gaven een lezing over dit onderwerp, maar dan met een nspecifieke invalshoek. BTL is met een aantal partners bezig het Amerikaanse waarderingssysteem voor bomen I-Tree te vertalen naar de Nederlandse situatie. I-Tree maakt de diensten die bomen leveren aan de maatschappij inzichtelijk en drukt die diensten per boom uit in een financiĂŤle waarde.

Jacqueline Baar van onderzoeks- en adviesbureau Biomygreen, expert op het gebied van bodem (-schimmels) hield twee keer een lezing. Ze benadrukte daarin het belang en de rijkdom van bodemleven. Naar verluid is de ondergrondse biodiversiteit vergelijkbaar met die bovengronds. Een divers bodemleven helpt planten onder meer beschermen tegen ziektes en maakt ze minder kwetsbaar voor droge periodes.

18

TuinenLandschap l 25 l 2015

FutureGreenCity.indd 18

26-11-15 15:07

e

ma

Vluchten kan niet meer, schuilen wel Dit vreemd uitziende voorwerp doet op het eerste gezicht denken aan een atoomschuilkelder voor de tuin. Het is echter een moderne variant op de traditionele koelkelder en speelt in op de trend van de eetbare tuin en moestuinieren.

Groente en fruit kunnen zo ondergronds worden bewaard bij een temperatuur van tien graden. De Groundfridge van Floris Schoonderbeek werd eerder dit jaar genomineerd voor de Dutch Design Award.

Op Future Green City waren meer zaken te zien die inspeelden op de eetbare stad. Zo was er een expositie ’Volkstuinen als groene motor’ waar de bijdrage van volkstuinparken aan de leefbaarheid van de stad werd getoon. Duidelijk is dat eetbaar groen een grote rol speelt in de stad van de toekomst.

Een ander aspect dat op de beurs centraal stond, was het concept van De Levende Tuin. Door VHG en NL Greenlabel was een voorbeeldtuin aangelegd waarin alle elementen voor een levende tuin aanwezig waren; schuilplekken voor insecten en

vogels, waterpartijen, veel groene bomen en planten, en natuurlijk louter duurzame materialen.

Op de eerste dag van de beurs werd ook een Green Deal ondertekend voor de realisatie van 1.000 hectare nieuwe stedelijke natuur in Nederland. Naast VHG en NL

Greenlabel zetten vertegenwoordigers van het ministerie van Economische Zaken, het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, de Vlinderstichting en Bureau Regelink Ecologie en Landschap hun handtekening.

Innovaties te kust en te keur Als er in de stad niet genoeg ruimte is voor bomen, dan maar het water op. Zoiets moeten ze gedacht hebben bij GKB Realisatie uit Barendrecht. Het bedrijf ontwikkelde het concept van de drijvende bomen en mag

er zeventig gaan plaatsen in de haven van Rotterdam. Als drijvers zijn afgedankte zeeboeien gebruikt. „Waaien ze niet om als het stormt?”, wilde een van de beursbezoekers weten. Het geheim zit onder de waterspiegel,

de boeien zijn namelijk op de bodem verankerd en blijven zo op hun plaats.

Het is slechts een van de vele innovaties die op Future Green City te zien waren. Zo waren er maar liefst dertien aanmeldingen voor de eerste Future Green City 2015 Innovatieprijs, waarvan er uiteindelijk tien zijn genomineerd.

Winnaar werd HIP Groen uit Driebruggen met een nieuw type waterkantbeschoeiing.

Het concept bestaat uit een combinatie van Europees naaldhout en gerecyclede kunststof HDPE en vormt zo een duurzaam en betaalbaar alternatief voor hardhout.

Hydrorock International ontving de tweede prijs met infiltratieblokken voor hemelwater.

WeedControl werd derde met een onkruidbestrijdingswerktuig dat zowel preventief als repressief werkt.

Op de beurs was ook een expositie ingericht van planten - Green junkies genaamd - die zo gekweekt zijn dat ze fijnstof uit de lucht halen en extra luchtzuiverende en CO2-reducerende eigenschappen hebben. Verder was er een presentatie van De Stelling 2.0, een plan voor de aanleg van een groene klimaatgordel rond de Metropool Regio Amsterdam, waardoor een rendabel natuurgebied van 25.000 hectare rond de hoofdstad ontstaat.

TuinenLandschap l 25 l 2015

FutureGreenCity.indd 19

>

19 26-11-15 15:07

Bedrijf en Organisatie

Klaar voor 2016?

Aanbestedingswet op de schop Drie jaar na inwerkingtreding gaat de Aanbestedingswet alweer voor een deel op de schop. Dit is nodig omdat in 2014 nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijnen zijn aangenomen. Enkele wijzigingen bieden kansen, andere wijzigingen vergen voorbereidingen van aanbestedende diensten en inschrijvers. Het is dus van belang om te weten wat er op u af gaat komen.

Tekst Liesbeth Haverkort, Infense advocaten | Beeld Ingimage

20

TuinenLandschap l 25 l 2015

Aanbestedingswetnieuw.indd 20

26-11-15 15:07

N

ederland moet de nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijn als Europese lidstaat uiterlijk op 18 april 2016 hebben verwerkt in haar aanbestedingsregelgeving. Zo kan het dus gebeuren dat drie jaar na de inwerkingtreding van de Aanbestedingswet (die geldt namelijk vanaf 1 april 2013) een flink aantal bepalingen zal gaan wijzigen. Uit het wetsvoorstel Wijzigingen Aanbestedingswet 2012, dat op 29 oktober 2015 aan de Tweede Kamer is toegezonden, blijkt welke wijzigingen op stapel staan voor de aanbestedingspraktijk in Nederland.

Dat zijn er nogal wat. Een aantal veranderingen die met name voor de groenvoorzieningssector interessant is, bespreek ik in deze bijdrage.

IIB-diensten Een belangrijke wijziging is dat vanaf (uiterlijk) 18 april 2016 niet langer een beroep kan worden gedaan op de uitzondering op de aanbestedingsplicht voor zogenaamde ’IIB-diensten’. Voor ’IIB-diensten’ geldt nu - in uitgangspunt - nog een verlicht regime waarbinnen geen verplichting bestaat tot aanbesteden. Plantsoenonderhoudsdiensten, boomonderhoud, snoeien, maaien, het onderhouden van sportvelden en begraafplaatsen vallen allemaal binnen deze, nu nog van de aanbestedingsplicht uitgezonderde, categorie. Verwacht kan worden dat deze diensten na 18 april 2016 vaker zullen worden aanbesteed nu de genoemde uitzondering straks niet meer kan worden toegepast.

Voorbehouden opdrachten uitzondering Een tweede belangrijke wijziging is de aanpassing van de ’voorbehouden opdrachten uitzondering’.

Nu is het zo dat aanbestedende diensten de deelname aan een aanbesteding kunnen voorbehouden aan sociale werkvoorzieningen, waarbij geldt dat ten minste de helft van de betrokken werknemers personen met een handicap moeten zijn die wegens de aard of ernst van hun handicaps geen beroepsactiviteit in normale omstandigheden kunnen uitvoeren. Deze ’voorbehouden opdrachten uitzondering’ kan op grond van de Aanbestedingswet worden toegepast, ongeacht de aard of waarde van de opdracht. Natuurlijk leent de ene opdracht zich beter voor uitvoering door (voornamelijk) mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt dan de andere. Groenonderhoud is een type dienst die zich goed leent voor uitvoering door personen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

De mogelijkheid om deel te nemen aan dit type voorbehouden aanbestedingen wordt per voorjaar 2016 uitgebreid. Niet alleen de ’klassieke’ sociale werkvoorzieningen, maar ook ondernemingen die de maatschappelijke en professionele integratie

Liesbeth Haverkort is advocaat bij Infense advocaten in Deventer, een nichekantoor gespecialiseerd in aanbestedingsrecht, bouwrecht en gebiedsontwikkeling, www.infense.nl.

van gehandicapten of kansarmen tot hoofddoel hebben, kunnen gaan deelnemen aan deze aanbestedingen. Mits ten minste 30% van de werknemers van deze werkplaatsen, ondernemingen of programma’s gehandicapte of kansarme werknemers zijn. Daar waar nu nog wordt geëist dat ten minste 50% van de betrokken werknemers mensen met een handicap dienen te zijn, wordt dat percentage verlaagd naar 30% en wordt hieraan de doelgroep ’kansarme werknemers’ toegevoegd.

Design & Construct Dan een derde wijziging, die met name van belang is voor de meer complexe opdrachten waarin de aanbestedende dienst innovatieve oplossingen zoekt of verantwoordelijkheden voor het ontwerp bij de ondernemer wil gaan neerleggen. Denk bijvoorbeeld aan werkopdrachten waarbij ook het ontwerp van het werk aan de ondernemer wordt opgedragen, zoals Design & Construct. Voor dit type opdrachten mag straks in meer gevallen een concurrentiegerichte dialoog of mededingingsprocedure met onderhandeling (die laatste is de nieuwe naam voor de huidige onderhandelingsprocedure met aankondiging) worden toegepast.

Dit zijn procedures waarin meer ruimte bestaat voor dialoog in de aanbestedingsfase, dan in de (niet-)openbare aanbestedingsprocedures die nu in nagenoeg alle gevallen worden doorlopen.

Keurmerkeisen Onder de vanaf het voorjaar 2016 geldende gewijzigde Aanbestedingswet zal naast dit alles meer ruimte bestaan om keurmerken te eisen. Op grond van de huidige Aanbestedingswet is het zo dat een aanbestedende dienst in beginsel geen keurmerk mag vergen als technische specificatie. Eén van >

TuinenLandschap l 25 l 2015

Aanbestedingswetnieuw.indd 21

21 26-11-15 15:07

de speerpunten van de nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijnen is evenwel dat aanbestedende diensten meer mogelijkheden zullen krijgen om sociale en duurzaamheidsdoelstellingen via aanbestedingen te bereiken. Onderdeel hiervan is dat aanbestedende diensten straks wel keurmerken (bijvoorbeeld milieukeurmerken) mogen vragen als technische specificatie, indien aan een aantal voorwaarden wordt voldaan: ▸ Keurmerkeisen mogen alleen betrekking hebben op criteria die verband houden met het voorwerp van de overheidsopdracht en deze moeten geschikt zijn voor de omschrijving van de kenmerken van het werk, de levering of de dienst die het voorwerp van de opdracht vormen. ▸ Keurmerkeisen zijn gebaseerd op objectief controleerbare en niet-discriminerende criteria. ▸ Het keurmerk moet zijn vastgesteld in een open en transparante procedure waaraan alle belanghebbenden, waaronder overheidsinstanties, consumenten, sociale partners, fabrikanten, distributeurs en niet-gouvernementele organisaties, kunnen deelnemen. ▸ Het keurmerk moet voor alle betrokken partijen toegankelijk zijn. ▸ Keurmerkeisen moeten worden vastgesteld door een derde partij op wie de ondernemer die het keurmerk aanvraagt, geen beslissende invloed uitoefent.

De uitzondering op aanbesteding (IIB-diensten) voor groenonderhoud vervalt onder de nieuwe Europese aanbestedingsrichtlijn.

Uitsluitingsgronden Verder worden er nieuwe uitsluitingsgronden toegevoegd aan het stelsel van uitsluitings-

gronden. Zo mogen ondernemers op basis van slechte prestaties in het verleden (past performance) worden uitgesloten van aanbestedingen.

Als sprake is van aanzienlijke of voortdurende tekortkomingen bij de uitvoering van een wezenlijk voorschrift van een eerdere overheidsopdracht die heeft geleid tot een vroegtijdige beëindiging van die eerdere opdracht, tot schadevergoeding of tot andere vergelijkbare sancties, kan dat straks een reden zijn om uitgesloten te worden tot deelname aan een aanbesteding. Niet alleen de aanbestedende dienst waar de ondernemer in het verleden (ver) onder de maat presteerde, maar ook andere aanbestedende diensten, kunnen de ondernemer op basis van past performance uitsluiten.

Een andere nieuwe uitsluitingsgrond betreft ’belangenconflicten’. Aanbestedende diensten krijgen de verplichting om belangenconflicten c.q. belangenverstrengeling proactief te voorkomen door passende maatregelen te nemen. Het uitsluiten van ondernemers vanwege banden met de aanbestedende dienst of betrokkenheid bij de voorbereiding van een aanbesteding of opdracht, is echter een ’ultimum remedium’. Als minder vergaande, passende maatregelen ook voldoende waarborg bieden ter voorkoming van een belangconflict, zullen deze moeten worden toegepast.

In het kader van de uitsluitingsgronden is het daarnaast belangrijk te weten dat aanbestedende diensten straks ook moeten toetsen of de gestelde uitsluitingsgronden van toepassing zijn op derden waarop een inschrijver een beroep doet om te kunnen voldoen aan de geschiktheidseisen (technische bekwaamheid, beroepsbekwaamheid en financieel/economische draagkracht). Deze derden zullen dus ook bewijsstukken in dit verband beschikbaar moeten hebben. Denk bijvoorbeeld aan de Gedragsverklaring Aanbesteden en verklaring van de belastingdienst.

Elektronisch aanbesteden Tot slot nog een enkel woord over elektronisch aanbesteden, dus ook het elektronisch indienen van een inschrijving, dat het uitgangspunt gaat worden. Inschrijven via Tenderned of via een ander aanbestedingsportaal als bijvoorbeeld Negometrix of Aanbestedingskalender is straks in nagenoeg alle Europese aanbestedingen verplicht.

Wat hierbij praktisch lijkt, is dat er een bedrijfsdossier ter beschikking moet worden gesteld waarin inschrijvers hun gegevens en bescheiden, zoals bewijsstukken voor de aanbesteding, beveiligd kunnen opslaan en van waaruit deze stukken steeds aan een aanbestedende dienst ter beschikking kunnen worden gesteld. <

22

TuinenLandschap l 25 l 2015

Aanbestedingswetnieuw.indd 22

26-11-15 15:07

Zo-zit-dat

Wordt mijn jaarrekening volgend jaar eenvoudiger?

Hovenier Erwin de Klijne* heeft gehoord dat de jaarrekeningen komend jaar eenvoudiger worden. Hij vraagt zich af of dit ook voor zijn bedrijf van toepassing is en wat het inhoudt.

Tekst Egbert Jan Blonk | Beeld Peter Moorman

B

ij de bepalingen aan welke verplichtingen de onderneming moet voldoen wordt naar een aantal criteria gekeken.

Een daarvan zijn de zogenoemde groottecriteria. Deze wijzigen komend jaar als volgt: Grootte

Netto-omzet

Activa

Werknemers

Micro

< €700.000

< €350.000

< 10

Klein

< €12 miljoen

< €6 miljoen

< 50

Middel

< €40 miljoen

< €20 miljoen

< 250

Groot

> €40 miljoen

> €20 miljoen

> 250

Het is mogelijk dat u, als gevolg van optrekking van de groottecriteria, onder een ander regime gaat vallen. Indien u gedurende twee achtereenvolgende jaren aan minimaal twee van de drie nieuwe groottecriteria voldoet, dan is dat regime van toepassing.

Er is een nieuw regime micro-ondernemingen. In verband met administratieve lastenverlichting voor het bedrijfsleven zijn de minimale eisen die aan een jaarrekening van een micro-onderneming worden gesteld, sterk verminderd naar alleen nog een balans en een winst- en verliesrekening. Er hoeven geen grondslagen, toelichtingen of overige gegevens meer in de jaarrekening worden opgenomen. De publicatiejaarrekening bestaat alleen nog uit een balans, dus zonder grondslagen/toelichtingen.

Het is ook mogelijk om voor micro-ondernemingen een jaarrekening op fiscale grondslagen op te stellen. Ook dan gelden de minimale eisen die gesteld zijn aan een jaarrekening, te weten een balans en een winst- en verliesrekening. Onderaan

Egbert Jan Blonk is accountant bij Grant Thornton, E Egbertjan.blonk@gt.nl * Deze naam is fictief

de balans wordt dan toegelicht dat de jaarrekening op fiscale grondslagen is opgesteld.

De grenzen voor middelgrote bedrijven zijn opgetrokken. Hierdoor vervalt voor een redelijke groep bedrijven de verplichte accountantscontrole, omdat ze voortaan als kleine onderneming worden aangemerkt.

Deponeringstermijn De maximale deponeringstermijn wordt één maand verkort, van 13 naar 12 maanden. Indien een bestuurder ook aandeelhouder is, wordt deze termijn verkort van 11 naar 10 maanden. In veel gevallen zal de jaarrekening daarom eerder gereed moeten zijn en worden gedeponeerd.

Goodwill Het is niet meer mogelijk goodwill in één keer ten laste van het eigen vermogen of de winst- en verliesrekening te verantwoorden. Goodwill moet geactiveerd en afgeschreven worden.

Het is heel goed mogelijk dat u als gevolg van optrekking van de groottecriteria onder een ander regime komt te vallen. Of dat u onder het nieuwe regime micro-ondernemingen gaat vallen.

Volgens het ministerie van Justitie en Veiligheid vallen circa 655.000 vennootschappen onder het nieuwe regime micro-ondernemingen.

Naast bovengemelde wijzigingen zijn er nog enkele andere wijzigingen die gelijk worden doorgevoerd. Dit zijn vooral technische wijzigingen. <

Hoe-zit-dat?

Heeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat, laat het de redactie weten. Met behulp van een deskundige trachten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Zo-zit-dat.indd 23

23 26-11-15 15:07

Ontwerp en Inrichting

Tuinontwerpen zijn auteursrech Hoewel de hoeveelheid jurisprudentie over het onderwerp armzalig is, rust er wel degelijk auteursrecht op tuinontwerpen. Niemand mag zomaar een tuinontwerp namaken of wijzigen, laat staan fotoâ&#x20AC;&#x2122;s ervan publiceren. Wel wordt het tijd dat ontwerpers op hun strepen gaan staan, want zolang er niemand zijn rechten opeist, blijft de ontwetendheid over dit recht voortbestaan.

Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Miranda Vrolijk en SVS | Beeldbewerking Diseno

?

24

TuinenLandschap l 25 l 2015

Auteursrecht op Tuinontwerp.indd 24

26-11-15 15:07

echtelijk beschermd H

et overkomt elke tuinontwerper: een ontwerp van jouw hand verschijnt op andersmans website zonder echter jouw naam te noemen.

Of de opdrachtgever heeft een ander je ontwerp laten aanpassen waardoor je ontwerp dusdanig is aangetast dat je er niet meer achter kunt staan, of nog erger, je komt erachter dat jouw ontwerp klakkeloos wordt gekopieerd. Vaak zit er niet eens kwade opzet achter en is het onwetenheid waardoor tuinontwerpen zo gemakkelijk van hand tot hand gaan.

De tuinontwerper heeft ondertussen wel het nakijken en loopt belangrijke inkomsten mis. Zelden komt het echter tot een rechtszaak. Toch betekent dit niet dat er geen auteursrecht op tuinontwerpen rust; integendeel dat is er wel degelijk.

Omdat niet alleen opdrachtgevers ontwetend zijn, maar ook veel tuinontwerpers zelf in het duister tasten waar precies de grenzen liggen van het auteursrecht, organiseerden vier van hen - Emiel Versluis, Carrie Preston, Ton Vissers en Carien van Boxtel - eind oktober een studiemiddag in de Hortus van Amsterdam over dit onderwerp. Zo’n veertig man kwam hierop af en lieten zich informeren door Bernt Hugenholtz, hoogleraar Informatierecht aan de Universiteit van Amsterdam.

Hugenholtz op stuitte, maar waaruit overigens geen jurisprudentie is gevolgd omdat er is geschikt - is die tussen de Ier Diarmuid Gavin en de Brit Andy Sturgeon. Beide zijn grote ontwerpers, hebben regelmatig tuinen voor de Chelsea Flower Show (CFS) ontworpen en verschijnen geregeld in tv-programma’s.

In 2006 beschuldigde Gavin Sturgeon van plagiaat. Het paviljoen dat de laatste voor de Cancer Research Garden op de CFS maakte (zie foto) en dat door menigeen als zeer innovatief werd bestempeld, is volgens Gavin gekopieerd uit een ontwerp dat hij in 2002 maakte, maar nooit is uitgevoerd. De rechtszaak tussen de grootheden deed in Engeland behoorlijk wat stof opwaaien, maar of Gavin gelijk zou hebben gekregen van de rechter, zullen we nooit weten.

Een ander buitenlands voorbeeld komt uit Frankrijk en in deze zaak kwam het in 2004 wél tot een uitspraak van de rechter. Bovendien ging het in deze zaak niet alleen om een bouwwerk uit de tuin zoals hierboven, maar echt om het ontwerp zelf. De erven van tuinarchitect Achille Duchêne (1866-1947) claimden dat zijn naam genoemd moest worden in

een fotoboek bij een foto van de kasteeltuin van Vaux-le-Vicomte. Deze tuin is oorspronkelijk door André le Nôtre ontworpen, maar door Duchêne gerestaureerd. Omdat hij niet de beschikking had over de originele tekeningen van Le Nôtre, heeft hij de tuin in de stijl van de beroemde tuinarchitect vormgegeven. ’Omdat Duchêne hierbij eigen creatieve keuzes heeft gemaakt, is de tuin een auteursrechtelijk beschermd werk’, zo oordeelde het Hof van Beroep in Parijs.

Publicatie van foto’s van de tuin zonder vermelding van de naam van de tuinarchitect is daarom onrechtmatig.

Voorbeelden dichter bij huis zijn onder meer een zaak over het Rotterdamse Prinsenpark. Daarin oordeelde de rechter in 2013 dat het auteursrecht van het park in handen is van Bureau B+B die het ontwerp maakte. Ook vond Hugenholtz een rechtszaak van 25 jaar geleden – nogmaals: de voorbeelden van jurisprudentie zijn schaars – waarbij de rechter oordeelde dat een hoveniersbedrijf onrechtmatig foto’s had gebruikt waarop tuinen van een ander hoveniersbedrijf waren te zien. De tuinontwerpen zijn auteursrechtelijk beschermd en publiceren

>

Eigen creatieve keuzes Artikel 10 van de Auteurswet geeft een reeks voorbeelden van wat allemaal auteursrechtelijk beschermd is: boeken, films, muziekwerken en computerprogramma’s bijvoorbeeld. Tuinontwerpen worden in die lijst niet expliciet genoemd, toch kun je volgens Hugenholtz aannemen dat er wel auteursrecht op rust, omdat de wet geldt voor alle ’werken van letterkunde, wetenschap of kunst’. „En dat is een heel ruim begrip, het gaat hier niet alleen om kunst met de grote K.’’ Voorwaarde is wel dat het ontwerp (enigszins) origineel is, er moeten ’eigen creatieve keuzes’ zijn gemaakt.

Behalve de wet zelf, heeft Hugenholtz onderzocht welke uitspraken de rechter hierover heeft gedaan. „Dat zijn er bitter weinig en dat is jammer, er moet echt meer jurisprudentie komen.’’ Een van de meest opvallende rechtszaken waar

Ook bij een restauratie van een tuin kan het ’nieuwe’ ontwerp auteursrechtelijk beschermd zijn als de ontwerper daarbij eigen creatieve keuzes heeft gemaakt. Zoals het geval was bij de restauratie van de kasteeltuin van Vaux-le-Vicomte.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Auteursrecht op Tuinontwerp.indd 25

25 26-11-15 15:07

Een algemene stijl is vrij van auteursrecht, een persoonlijke stijl is dat niet. Of daar ook de ontwerpstijl van bijvoorbeeld Piet Oudolf onder valt – een persoonlijke stijl die zich langzamerhand tot een algemene ontwerpstijl heeft ontwikkeld – blijft twijfelachtig. van foto’s ervan zonder toestemming van de ontwerper mag niet.

Exploitaitierechten Aan de hand van de Auteurswet en de uitspraken in diverse rechtszaken is het dus aannemelijk dat er auteursrecht op tuinontwerpen rust. Maar wat betekent dit nu voor de tuinontwerper?

Allereerst beschikt hij over de zogenoemde exploitatierechten, het recht van openbaarmaking en verveelvuldiging én de persoonlijkheidsrechten, het recht op naamsvermelding en integriteit.

Hugenholtz: „Dit zijn sterke rechten, je hoeft er niets extra’s voor te doen, je hebt ze vanzelf van rechtswege door het creëren.’’ In de praktijk betekent dit dat een tuinontwerper zich kan verzetten tegen de reproductie (kopiëren) van zijn ontwerp, de publicatie van foto’s van een door hem ontworpen tuin en de nabootsing van zijn ontwerp (eventueel in gewijzigde vorm).

Een tuin mag daarom bijvoorbeeld nooit gepubliceerd worden zonder toestemming van de ontwerper. Belangrijk om hierbij te vermelden, is, dat de eigenaar van de tuin, veelal de opdrachtgever, hier niet over beslist. „Er is geen verband tussen het eigendomsrecht en het auteursrecht’’, aldus Hugenholtz. Ook vormt het citaatrecht op het auteursrecht een uitzondering – in de context van een recensie mag je een tuinontwerp

26

publiceren. Daarnaast beschermt het auteursrecht een concreet werk en geen abstract idee, methode of theorie. Een algemene stijl - Hugenholtz noemt als voorbeeld het kubisme - is daarom vrij van auteursrecht. Of daarmee een persoonlijke stijl als die van Piet Oudolf, die zich langzamerhand tot een algemene ontwerpstijl heeft ontwikkeld, ook vrij van auteursrecht is, daarop durft Hugenholtz geen eensluidend antwoord te geven. „Waarschijnlijk wel, maar ik geef er geen garantie op.’’

Om je tuinontwerpen en de daarvoor geleverde creatieve inspanningen beter

te beschermen is het belangrijk om altijd het copyright (het auteursrecht) op je ontwerp te vermelden en er algemene voorwaarden bij te leveren. Daarnaast is het belangrijk om vóóraf met de – vaak ontwetende - opdrachtgever over de auteursrechten te spreken en hierover afspraken te maken. Uiteraard doen veel ontwerpers dit al zoals uit de zaal bleek, daarom werd er ook geopperd om zich te verenigen om als branche in zijn geheel een vuist te kunnen maken. Hugenholtz adviseert om vooral ook meer te gaan procederen: „Je hebt rechten in handen, maar daar moet je wel iets mee doen.’’ <

Modellenrecht Om onderdelen uit je tuinontwerp te beschermen kun je het zogenoemde modellenrecht aanwenden. Dit recht beschermt design. Bijvoorbeeld een ontwerp voor een vuurkorf, houtopslag, paviljoen of meubilair, uiteraard moet zo’n ’model’ wel nieuw zijn en een eigen karakter hebben. In tegenstelling tot het auteursrecht dat je vanzelf van rechtswege verkrijgt, moet je voor het verkrijgen van modellenrecht zelf in actie komen.

Dit kan via het BBIE (Benelux-Bureau voor de Intellectuele Eigendom, www.boip.int). Via de website kun je je model voor €108 deponeren, hiermee verkrijg je een exclusief recht op het model in het Benelux-gebied voor vijf jaar, dit kan vier keer verlengd worden tot een maximum van 25 jaar. Om bescherming te krijgen in de Europese Unie kun je je model via het OHIM (Office for Harmonization in the Internal Market, www.oami.europa.eu) laten registreren.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Auteursrecht op Tuinontwerp.indd 26

26-11-15 15:07

721749_.indd 27

30-11-2015 9:13:40

Ontwerp en Inrichting

Op twee plekken in het park is het Green to Colour-concept van kwekerij Griffioen toegepast. Op de foto markeren de vaste planten een kruispunt van verschillende fiets- en wandelpaden. Er groeit onder meer Persicaria amplexicualis, P. affinis 'Superba', Nepeta faassenii 'Grol' en Carex morrowii 'Variegata'.

28

Bovenop de steile vestingwallen zijn rijen bomen en blokhagen aangeplant, beide bestaan uit Fagus sylvatica. Samen vormen ze nu als het ware de borstwering van de vesting.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Boompjeswal.indd 28

26-11-15 15:08

Aleks Droog www.parklaan.nl

Boompjeswal Groenlo: lagen van de tijd verenigd De Boompjeswal in de Achterhoekse vestingstad Groenlo heeft een forse opknapbeurt gekregen. De vestingwallen hebben weer strakke contouren. In het landschappelijke park aan de overkant van de gracht zijn nieuwe bomen geplant en vaste plantenborders aangelegd. Daarmee zijn twee tijdlagen in het park verenigd door Parklaan Landschapsarchitecten.

Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Paulien Varkevisser

T

ijdens de Tachtigjarige oorlog belegerde Frederik Hendrik in 1627 in opdracht van de Staten Generaal ’die Starcke Stadt Grol’. De belegering duurde dertig dagen, daarna was Groenlo veroverd en zou nooit meer in handen komen van de Spanjaarden. Die Slag om Groenlo ofwel ’De Slag om Grolle’ wordt iedere twee jaar in oktober nagespeeld.

De zogenoemde re-enacters komen vanuit heel Europa en Amerika naar de Achterhoekse stad. Zonder uitzondering prijzen zij de sfeer in Groenlo en het authentiek nagemaakte slagveld.

Gemeente Oost-Gelre heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd om Groenlo als vestingstad neer te zetten. Zo is bij de inrichting van park de Grolse Weiden op de plek van het historische schootsveld een multifunctioneel evenemententerrein ingericht. Hier wordt de historische

veldslag nagespeeld. Een ander voorbeeld is de herinrichting van de Boompjeswal – onderdeel van de vestingwerken – in de binnenstad. Voor het groenontwerp werd Parklaan Landschapsarchitecten uit Den Bosch ingeschakeld. Afgelopen voorjaar heeft de Koninklijke Ginkel Groep uit Veenendaal het park ingeplant; ook gaat dit bedrijf de komende vijf jaar de Boompjeswal beheren.

Tuin- en landschapsarchitect Aleks Droog van Parklaan Architecten legt uit dat de bestaande Boompjeswal uit twee parkdelen met heel verschillende sferen bestaat. De 17e eeuwse vestingwerken hebben strakke rechte contouren. Door de gemeente zijn die voor de herininrichting van het park scherper aangezet: daarvoor is de gracht verbreed, de grond die vrijkwam, is in de wallen verwerkt.

Het parkdeel dat aan de overkant van de

gracht ligt, heeft in de 19e eeuw toen de vestingwerken werden ontmanteld, een meer romantische inrichting gekregen naar Engelse landschapsstijl. Beide tijdlagen zijn door Parklaan Landschapsarchitecten versterkt. „Het ijkpunt is 1627, maar dat wat er zich aan de overzijde heeft ontwikkeld, het 19e eeuwse romantische park, dat gaan we natuurlijk niet wegpoetsen’’, aldus Droog. Bovendien had dat nooit doorgang gevonden, want Stichting Mooi Groenlo, een lokale organisatie die zich met name inzet voor het behoud van het groen in de Achterhoekse stad, hield nauwgezet in de gaten of er niet onnodig bomen en heesters werden gekapt. Voor Droog en Koninklijke Ginkel Groep was dat af en toe laveren tussen bewonerswensen en de werkzaamheden die zij noodzaakelijk achtten.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Boompjeswal.indd 29

>

29 26-11-15 15:08

Zo veel mogelijk bomen zijn behouden of verplant. „Zo groeien er een Magnolia, een aantal prachtige treurwilgen, een Parottia, een Cornus en toverhazelaar’’, somt Droog op. „Dat zijn echt cadeautjes.’’ Toch moest er ook het een en ander gekapt worden omdat de bomen enerzijds uitgegroeid of ziek waren – ze zijn minimaal 120 jaar oud – en anderzijds omdat Parklaan bepaalde zichtlijnen wilde creëren om de beide parkdelen met elkaar te verbinden. „Tijdens bewonersavonden hebben we met de bewoners over de voorgenomen kap overlegd.’’ Zij kregen er ook wat voor terug. Zo zijn er diverse Taxodium distichum op de oeverlijn aangeplant, er kwam een extra treurwilg (Salix sepulcralis ’Chrysocoma’) omdat de bewoners dat graag wilden en een Tilia henryana op verzoek van de lokale bijenvereniging. Op opvallende plekken heeft Droog bijzondere bomen geplant zoals een Libanon-ceder, Ailanthus altissima, een Fraxinus americana ’Autumn Purple’ en een Fraxinus excelsior ’Allgold’ (de twee laatste vanwege de mooie herfstverkleuring).

De vestingwerken zijn beplant met strakke bomenrijen van beuken en linden met een onderbeplanting van blokhagen. „Die vormen nu als het ware de borstwering van de vesting’’, zegt Droog. De gekozen soorten sluiten aan op wat er al groeit.

Het talud van de wallen is redelijk steil, dit in tegenstelling tot het landschappelijke parkdeel aan de overkant van de gracht. Op voorspraak van de tuin- en landschapsarchitect glooit het talud – daar waar er ruimte voor is – geleidelijk af richting het water. „Zodat je vanaf de fiets- en wandelpaden goed zicht hebt op het water, wat belangrijk is in de Engelse landschapsstijl.’’

In het landschappelijke deel lopen diverse fiets- en wandelpaden. Op twee locaties waar verschillende routes elkaar kruisen zijn vaste plantenborders ingericht aan de hand van het Green to Colour-concept van kwekerij Griffioen.

De soorten zijn samen met Antoon Bleumink van gemeente Oost-Gelre uitgekozen. „Daardoor hebben we bijvoorbeeld voor de Nepeta faassenii ’Grol’ gekozen, een directe verwijzing naar Groenlo.’’

Ook heeft Bleumink geholpen bij de sortimentskeuze van de Rhododendronborder. „Ook weer een verwijzing naar de 19e eeuw.”

Divers maaibeheer Niet alleen de contouren en het type beplanting van de twee parkdelen contrasteren met elkaar, ook de manier waarop ze beheerd worden. Het gazon op de vestingwallen wordt strak gemaaid, in het landschappelijke deel niet. Een groot deel is ingeplant met een kruidenrijke vegetatie van Heem en wordt slechts één à twee keer per jaar gemaaid. „Op diverse plekken is langs de ondiepe oevers een moerasvegetatie aangeplant. Het is dan niet mooi om het gazon dat daarop aansluit strak te maaien. Nu loopt het mooier in elkaar over.’’

Een laatste belangrijke ingreep van Parklaan is de herplaatsing van het oorlogsmonument en de volière, waardoor deze beide een mooie achergrond van respectievelijk Rhododendron en vaste planten hebben. <

Boompjeswal Locatie Groenlo Grootte 3,5 ha Jaar aanleg 2014/2015 Ontwerp Parklaan Landschapsarchitecten Aanleg Koninklijke Ginkel Groep Beheer Koninklijke Ginkel Groep Bomen bijgeplant onder meer Ailanthus altissima, Liquidambar styraciflua, Fraxinus americana ’Autumn Purple’ en Alnus glutinosa 'Imperialis'.

Vasteplantenborder Green to Colour onder meer Nepeta faasenii ’Grol’, Persicaria amplexicaulis, Persicaria affinis ’Superba’, Carex morrowii ’Variegata’ en Molinia caerulea ’Edith Dudszus’.

Rhododendronborder Rhododendron 'Cunningham's White', R. ’Nabucco’, R. ’Catawbiense Boursault', R. ’Nova Zembla’ en R. ’Catawbiense Album’.

30

TuinenLandschap l 25 l 2015

Boompjeswal.indd 30

02-12-15 14:57

De Boompjeswal heeft twee nieuwe voetgangersbruggen gekregen. Een daarvan wordt gemarkeerd door de kleurrijke vaste planten van Green to Colour. Op de voorgrond loopt de kruidenrijke vegetatie over in de moerasvegetatie.

De dierentil is door Parklaan ontworpen. In het 4 m hoge bouwwerk kunnen verschillende dieren een schuilplaats vinden. De betonnen voet heeft een uitsparing voor egels. Tussen de gepotdekselde houten planken zitten her en der kleine uitsparingen voor vleermuizen. De gaten bovenin zijn bedoeld voor eekhoorns of zelfs een uil, de nestkastjes voor mussen en spreeuwen.

De volière met prieel is verplaatst en staat nu in de Rhododendronborder. „Je zou het een folly kunnen noemen, net als de dierentil”, zegt Droog, verwijzend naar de bouwwerken die ter decoratie in de Engelse landschapsparken werden gezet.

Achter de nieuw aangebrachte vestingwal bevindt zich het terrein van de scouting met struweel en bos. De vestingwal zelf gebruiken de jongeren om tegenaan te klauteren.

Verschillende bomen zijn in het park gekapt, andere (zoals de twee op de achtergrond) zijn behouden. De Fraxinus americana ’Autumn Purple’ op de voorgrond is nieuw geplant, net als meer bijzondere bomen op opvallende plekken.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Boompjeswal.indd 31

31 26-11-15 15:09

Werk in uitvoering

Wat Wie

Tekst en beeld Peter Bennink

Zelf een bijzondere aanlegof onderhoudsklus voor deze rubriek? Mail naar

pbennink@hortipoint.nl

32

Onkruid bestrijden Gako Groenvoorziening Een oerhollands tafereel; op een van de eerste berijpte ochtenden van het jaar, verwijderen twee mannen onkruid langs een provinciale weg in een weidegebied met schaapjes en molens. De mannen zijn medewerkers van Gako Groenvoorziening uit Everdingen en ze maken deel uit van een team van vijf. Een borstelwagen slaat het onkruid los, waarna een veegwagen de plantenresten opveegt. De twee medewerkers met hun

bosmaaiers met draadkoppen nemen de moeilijk bereikbare plekken voor hun rekening, terwijl een collega er met bladblazer achteraan loopt om de straat schoon te blazen.

Langs de Zuidhollandse provinciale wegen wordt al jaren geen chemische onkruidbestrijding meer gebruikt. De mannen borstelen de weg in anderhalve week schoon, dat gebeurt twee keer per jaar, begin zomer en in het najaar. <

TuinenLandschap l 25 l 2015

Wiu Onkr Gako.indd 32

26-11-15 15:10

Aanleg en Onderhoud

D o s s i e r Va k m a n s c h a p

Timmeren voor hoveniers Het maken van een pergola, het repareren van een houten prieel of carport. Timmerklussen komt elke hovenier tegen. In de cursus timmeren voor hoveniers leren cursisten de basistechnieken.

Tekst en beeld Peter Bennink

D

e hovenier moet eigenlijk alles kunnen maken wat zich tussen het tuinhekje en de huisdeur bevindt.

De klant verwacht dat de tuinman niet alleen alles weet van planten, de bodem en bestratingen, hij moet ook kunnen fungeren als elektricien, metselaar of timmerman. Basale vakkennis van veelvoorkomende technieken is dan ook onontbeerlijk voor ieder hoveniersbedrijf.

Natuurlijk kan niet iedere hovenier alles en het is belangrijk om te weten wanneer je een specialist erbij moet halen. Maar het is wel handig om binnen je bedrijf een breed spectrum van klussen aan te kunnen.

Rebel opleiding en advies biedt daarom verschillende cursussen om hoveniers bij te spijkeren. Eén van die opleiding is de cursus timmeren voor hoveniers. Hoveniers met weinig ervaring of hoveniers die zich vooral met onderhoud bezighouden, hebben niet altijd de kennis en vaardigheden in huis om een timmerklus

op een acceptabel professioneel niveau te klaren. Aan de hand van een aantal concrete opdrachten die voor de hovenier herkenbaar zijn, leren de cursisten omgaan met gereedschappen, de verschillen tussen houtsoorten en hun eigenschappen en het meten en berekenen van de benodigde hoeveelheden materiaal.

De cursus wordt gegeven door Jan Hartog, gepensioneerd ingenieur en zijn hele werkzame leven in de bouw actief geweest. Samen met Dirk Rebel, voormalig hovenier en nu eigenaar van het opleidings- en adviesbedrijf voor hoveniers, heeft hij een cursuspakket samengesteld. Rebel: „Het doel van de cursus is de grondbeginselen van het timmeren te leren. Na één dag timmeren ben je natuurlijk nog geen timmerman.

In de praktijk zul je het verder moeten leren door het te doen.”

De cursisten kunnen bij problemen in de praktijk ook later nog vragen blijven stellen aan hun docent. <

TuinenLandschap l 25 l 2015

Timmercursus.indd 33

33 26-11-15 15:42

>

34

1

2

Rekenen

Basistechnieken

De cursisten beginnen met theorie. Zaken als krachten in het hout, houtsoorten, manieren van zagen (bijvoorbeeld dosse en kwartiergezaagd hout) standaardmaten en duurzaamheid komen aan bod. Daarnaast krijgen cursisten ook de opdracht om een berekening te maken van het hout dat nodig is bij het maken van de praktijkopdracht. Welke lengtes hout er precies nodig zijn en hoe je dat het meest efficiĂŤnt kunt zagen uit de standaardlengtes blijkt geen eenvoudige opgave.

De basistechnieken zijn voor niet-timmermannen lang niet vanzelfsprekend. De cursisten krijgen daarom aanwijzingen zoals: teken de zaaglijnen heel precies af. Als je begint met zagen maak je eerst voorzichtig een zoeklijn, pas als je de juiste lijn te pakken hebt ga je harder en dieper zagen. Gebruik bij het zagen het hele zaagblad. Niet te hard drukken op de zaag, anders krijg je afwijkingen in je zaagsnede. Als je van verschillende kanten zaagt, wordt de afwijking kleiner.

3

4

Handig

Houtverbinding

De cursisten leren de juiste manier om materiaal te hanteren en handigheidjes bij het gebruik van gereedschap. Zo kun je het handvat van de zaag gebruiken om een verstek van 45 graden af te tekenen. Een beitel leg je ondersteboven neer op de werkbank zodat de scherpe rand minder snel bot wordt.

EĂŠn van de opdrachten is het maken van een houtverbinding. Een klus waarbij goed aftekenen, zagen en het gebruik van de beitel geoefend worden. Bovenal wordt hier geoefend om zorgvuldig te werken zodat de verschillende houtdelen precies op elkaar passen.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Timmercursus.indd 34

26-11-15 15:08

5

6

Overkeping

Schoor

Het resultaat is een fraaie overkeping, een verbinding geschikt voor allerlei bouwsels in de tuin. De overkeping is gemaakt van Douglashout. Omdat dit soms lastig te bewerken hout (vanwege de lange vezels) tegenwoordig populair is in de tuin, is ervoor gekozen om juist hiermee te werken bij de cursus. Douglas gaat onbewerkt 10-15 jaar mee in de tuin, niet zo lang als hardhout, maar langer dan grenen of vuren. De grotere duurzaamheid dankt Douglas eraan dat het relatief veel kernhout vormt dat rijk is aan hars en zich na verloop van tijd verhardt. Zo biedt het een natuurlijke weerstand tegen schimmels.

Bij het maken van een schoor voor bijvoorbeeld een pergola of overkapping is het niet per se nodig om een verstek van 45 graden te maken. Leg de balk over de hoek van een tafel of werkbank en teken de maten af. Na het zagen kun je deze eerste schoor gebruiken als mal om eventueel nog meer schoren te maken.

7

8

Passen en meten

Eindresultaat

De eindopdracht is het maken van de bloembak waarvoor bij de theorieles al de berekeningen waren gemaakt. Docent Jan Hartog laat zien hoe je de maten opneemt van de bodem.

Na veel rekenen, passen, meten, zagen is daar dan het eindresultaat, een robuuste plantenbak. Afhankelijk van het gebruik kun je de bodem dieper of minder diep in de bak plaatsen.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Timmercursus.indd 35

35 26-11-15 15:08

Aanleg en Onderhoud

Nieuwe zonnebank voor muurhagedis Maastricht heeft een klimaat dat net even iets milder is dan in de rest van Nederland.

De combinatie van zonuren, temperatuur en geschikte leefgebieden maakt de stad geschikt voor de warmteminnende muurhagedis. De gemeente Maastricht werkt aan een ambitieus plan voor een duurzame populatie.

Tekst Henk-Jan van der Veen | Beeld Henk-Jan van der Veen en gemeente Maastricht

D

e muurhagedis is al decennialang bekend van een aantal vestingswerken in hartje Maastricht, misschien al wel eeuwenlang. Nadat verschillende stadsmuren in de loop der jaren door wegen- en stadsuitbreiding waren gesloopt, ging het met de hagedissen snel bergafwaarts. Eind zeventiger jaren schatte men de populatie op ongeveer honderd dieren en halverwege de jaren tachtig werden op de belangrijkste vindplek slechts iets meer dan dertig hagedissen geteld.

Behalve verdwijnen van de stadsmuren heeft ook de restauratie van de overgebleven stadsmuren een rol gespeeld in de afname van de muurhagedis. Restauraties werden te grootschalig en grondig uitgevoerd. De grond rondom de muren werd vlakgeschoven met groot materieel, muren werden volledig dichtgemetseld, voeggaten verdwenen en daarmee ook de kieren en gaten die van belang zijn als

Maastricht is de enige plek in Nederland waar de muurhagedis van nature voorkomt.

36

schuil- en winterverblijf voor de muurhagedis. Om te voorkomen dat het dier volledig zou verdwijnen, werd eind jaren tachtig een kweekprogramma gestart en een aantal jaren later nieuwe volwassen dieren uitgezet op de muren. Sindsdien neemt het aantal hagedissen weer toe en leven er naar schatting zeshonderd tot achthonderd hagedissen op de stadsmuren.

Kolonisatie industrieterrein „Tegenwoordig pakken we restauratiewerk van de muren hagedisvriendelijk aan en houden we rekening met het leefgebied’’, zegt Miranda Pas, beleidsmedewerker mobiliteit en milieu van gemeente Maastricht. Geen rigoureuze ingrepen, maar juist kleinschaliger en ’slordiger’. In de praktijk betekent dit bewust richels, voegen en holletjes openhouden waarin de dieren zich kunnen verschuilen en kunnen zonnen. Het dier

De oude spoorlijn in het Frontenpark is nu een wandelpad.

De betonplaten liggen op de oude rails. De muurhagedissen kunnen zich onder het pad vrij bewegen.

komt hierdoor weer op meerdere plekken voor in de stad, met de verdedigingswerken de Hoge en Lage Fronten als belangrijkste kerngebieden. De Hoge Fronten is in 1992 aangewezen als Beschermd Natuurmonument en wordt al vele jaren lang natuurvriendelijk beheerd door het CNME Maastricht (Centrum voor Milieu en Natuur Educatie). Ook heeft het reptiel enkele gebieden langs het spoorwegterrein Maastricht-Lanaken en het extensief gebruikte industrieterrein Bosscherveld weten te koloniseren.

Stadsnatuur De komende jaren zou deze uitbreiding wel eens op meer plaatsen kunnen gebeuren. Met het project Belvédère heeft de gemeente Maastricht een ambitieus plan gelanceerd waarin stad- en natuurontwikkeling hand in hand gaan. Pas: „We slaan hiermee meerdere vliegen in één klap. We verbeteren de leefbaarheid

In de steenruggen kunnen de muurhagedissen overwinteren en jongen krijgen.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Muurhagedis.indd 36

26-11-15 15:09

Het verdedingswerk de Hoge Fronten is een belangrijke vestigingsplaats van de muurhagedis. Het ligt midden in de stad Maastricht.

en bereikbaarheid in het gelijknamige stadsdeel en we creëren ruimte voor nieuwe (stads)natuur. Het project omvat diverse voorzieningen in de bestaande leefgebieden, waaronder de Hoge en Lage Fronten en nieuwe verbindingen tussen de verschillende leefgebieden.

De verwachte oplevering van dit groene raamwerk is eind 2018.’’

Een van de speerpunten in het plan is de aanleg van een nieuw tracé voor de Noorderbrug, een belangrijke verkeersader tussen de stad en België, die opschuift in noordelijke richting. De weg doorkruist niet alleen een bedrijventerrein, maar ook diverse natuurgebieden waarin de muurhagedis voorkomt. „Dit lijkt in eerste instantie nadelig voor het dier, maar door het verschuiven van de weg en verkleining van het industrieterrein ontstaat er ruimte voor grootschalige natuur.’’ Er ontstaat een 20 ha groot Frontenpark, door de Hoge en Lage Fronten met elkaar te verbinden. „Het is een van de mitigerende maatregelen die we nemen voor de muurhagedis’’, aldus Pas. Een ander nieuw leefgebied is de Belvédèreberg aan de noordzijde van het plangebied, die dit jaar is opgeleverd. De Belvédèreberg is een voormalige vuilstort die geheel geschikt is gemaakt voor de muurhagedis. „Afgelopen winter heb-

ben we hier kilometers stenen wallen en puinrillen aangelegd’’, zegt Pas. „Het moet één van de nieuwe kerngebieden worden in Maastricht. Zo zijn er deze zomer 75 volwassen muurhagedissen in dit gebied uitgezet, die zijn weggevangen uit de leefgebieden die door de aanleg van de nieuwe weg zijn verdwenen. Behalve de muurhagedis zijn ook honderden gevangen hazelwormen in dit gebied uitgezet.’’

Ontheffing Flora- en faunawet Voordat de plannen ook daadwerkelijk konden worden uitgevoerd, is achter de schermen veel werk verricht. Pas: „De muurhagedis is een wettelijk beschermde soort en mag volgens de wet niet worden verstoord, gevangen of vervoerd.

Hier is een ontheffing voor de Flora- en Faunawet voor nodig. In 2012 hebben we met onder meer Arcadis, Ravon, CNME en reptielendeskundige Bert Kruyntjens een rapport gemaakt met de actuele verspreiding, huidige kwaliteit van de leefgebieden en gewenste maatregelen voor een duurzame populatie. Vervolgens hebben we bij de ontheffingsaanvraag alle deelprojecten samengevoegd tot een integraal plan: een groen raamwerk waar we per project de positieve en negatieve maatregelen voor de muurhagedis in beeld hebben gebracht. Zo werd duide-

lijk dat de plannen een meerwaarde hebben voor de soort en er meer nieuwe leefgebieden ontstaan.’’ De totale kosten bedragen ongeveer twee miljoen euro.

Grijze stenen Inmiddels is een groot deel van de maatregelen uitgevoerd en zijn er in de gebieden stapelmuren, steenkorven, steenbedden en puinruggen neergelegd.

Tussen de Hoge en Lage Fronten zal een droge gracht met stenen onder de weg worden aangelegd die beide gebieden met elkaar verbindt. Al doende merkte men welke maatregelen goed werken en welke niet. „Zo waren de puinruggen geen echt succes, ze raakten snel overgroeid en doordat ze langs een wandelroute lagen, zorgden honden voor verstoring’’, aldus Pas. Daarentegen werkten de grijze stenen langs het pad in de Lage Fronten goed. „De stenen werken als een zonnebank, ze warmen snel op en de kieren en gaten zijn perfecte schuil- en overwinteringsplekken voor hagedissen.’’

Ook opmerkelijk waren de waarnemingen van muurhagedissen op het terrein van bandenspecialist Vredestein. Pas: „De dieren vonden tussen de struiken en de banden een goed leefgebied. Het zwarte rubber warmde snel op en onbedoeld hadden de dieren er tientallen extra zonnebanken bij.’’ <

TuinenLandschap l 25 l 2015

Muurhagedis.indd 37

37 26-11-15 15:09

Machines en Gereedschap

Elektrische lader voor matig inte Na een jaar intensieve voorbereiding introduceert Frisian Motors een elektrische mini-lader. De eerste veertien machines staan klaar voor verkoop. Door de elektrische aandrijving zijn ze vooral geschikt voor hoveniers en groenvoorzieners die niet continu doorwerken met zo’n machine.

Tekst Marein Kolkmeijer Beeld Marein Kolkmeijer,

Frisian Motors

38

F

risian Motors is gespecialiseerd in elektrisch aangedreven voertuigen en machines. Na de elektrische transporter en de zitmaaier is er nu de elektrische werktuigdrager.

FM houdt zich met name bezig met ontwikkeling van elektrische systemen en niet met de machine zelf. Daarom is men uitgegaan van een bestaand concept, waarbij de brandstofmotor is vervangen door een elektromotor. De elektromotor drijft een hydraulische pomp aan en die zorgt voor de rest. Ook de rij-aandrijving is dus hydraulisch en niet met elektromotoren. Dat laatste is wel overwogen. Dat zou in feite efficiënter zijn maar daar heb je hele verfijnde techniek bij nodig om dat alles goed te laten samenwerken en die is erg duur.

Dan zou de machine onbetaalbaar worden. De machine is dus qua onderhoud en bediening vergelijkbaar met een brandstof aangedreven lader.

Alles is eraan gedaan om zo min mogelijk stroom te gebruiken. Er zitten sensoren op de hydromotoren die de vraag registreren en de elektromotor laten moduleren en energiebesparend werken. Als de machine minder prestaties hoeft te leveren of even stilstaat dan reageert de elektromotor daarop en trekt minder stroom.

De machine is betrekkelijk stil en heeft geen uitstoot. Al valt het geluid bij vol vermogen nog wel tegen in vergelijking met dat van een elektrische auto.

Maar het is toch wel een aanbeveling als je moet werken in een kwetsbare omgeving. De FM 120 is 10 à 15% duurder dan een vergelijkbaar brandstofmodel.

Je moet wel rekening houden met een afschrijving van de accu’s over 4 à 5 jaar. Maar dankzij de lage gebruikskosten is de meerprijs in ca. 2,5 jaar terugverdiend. <

TuinenLandschap l 25 l 2015

FM elec Lader.indd 38

26-11-15 15:09

Knikbesturing De basis van de minilader is een bestaand casco met knikbesturing en 4-wielaandrijving. Het elektrische hydraulische systeem is daar ingebouwd en alle kunststof carrosseriedelen zijn speciaal ontworpen. Dankzij het zware accupakket tussen de achterwielen heeft de machine een laag zwaartepunt en is hij zeer stabiel. Een rolbeugel geeft nog meer veiligheid.

Werktuigen Voorlopig is er keuze uit circa tien werktuigen.

Dat worden er meer als de machine aanslaat in de markt. Ook naar elektrische aanbouwmachines wordt gekeken. Een 230 V omvormer met stopcontact voor opladen of gebruik elektrisch handgereedschap is optioneel.

Touchscreen Alles wordt via het waterdichte lcd touchscreen bediend, alleen het rijden en het bedienen van de werktuigen doe je met de voeten. Het scherm geeft aan wanneer het tijd is voor onderhoud. De ecometer op het scherm geeft tijdens het werk aan hoe efficiënt je de machine gebruikt.

intensief gebruik FM-120 Vermogen 15-30 kW, 72 Volt Hefvermogen 350 kg Rijsnelheid 0-10 km/u traploos Afmetingen (lxbxh) 227x117x210 cm Wielbasis 1,21 m Netto gewicht incl. accu’s 870 kg Prijs excl. btw vanaf €18.500 (actieprijs)

Accu’s Er zitten negen onderhoudsvrije AGM accu’s in van 200 Ah die samen 72 V leveren. Het piekvermogen is 30 kW. Daarmee kan afhankelijk van het werktuig tussen 2,5 en 6 uur gewerkt worden. Optioneel kunnen er zwaardere accu’s in dat levert 20% meer capaciteit. Ook met Lithium accu’s is een grotere actieradius mogelijk en die hebben bovendien het voordeel van snelladen.

Milieuvriendelijk

▸ Frisian Motors, Bakkeveen (Fr) www.frisianmotors.com

Het hydraulische systeem wordt geleverd met 21 l biologisch afbreekbare olie. Dat betekent minder schade voor het milieu als je er wat van morst. De FM-120 is een uitstootvrije milieuvriendelijke machine waarvoor de overheid bij de aanschaf fiscale voordelen biedt voor bedrijven. Daarnaast is het natuurlijk goedkoop ’tanken’: nog geen 3 euro per volle acculading.

TuinenLandschap l 25 l2015

FM elec Lader.indd 39

39 26-11-15 15:09

Gespot

▸▸▸ 100 bij 100 mm, lengte tot maximaal 5 m ▸▸▸ groen; afhankelijk van de hoeveelheid gras ▸▸▸ prijs is competitief t.o.v. hardhout (total cost of ownership) ▸▸▸ beschikbaar vanaf najaar 2016

Walbeschoeiing van slootmaaisel Drie waterschappen hebben ieder 30 meter Plantpaal versie 1.0 sinds begin dit jaar als proef langs een waterweg staan. Doel is om te komen tot een paal die qua hardheid en levensduur tropisch hardhout evenaart. Medio 2016 moet Plantpaal, versie 2.0, praktijkrijp zijn.

Tekst en beeld Dick van Doorn

O

p het gebied van duurzame walbeschoeiingen staan de ontwikkelingen niet stil. In TenL 24 werd de gerecyclede beschoeiing van HIP Groen besproken, die op de Future Green City de innovatieaward won.

In dit artikel wordt Plantpaal besproken, een walbeschoeiingspaal die biobased en recyclebaar is en voor zo’n 50% uit slootmaaisel bestaat. Het project is opgezet door de waterschappen Reest en Wieden, Hunze en Aa’s en Vechtstromen in samenwerking met de Kamer van Koophandel (KvK) in Groningen, het bedrijf Millvision en Stenden PRE Hogeschool Emmen. Het project is gedeeltelijk gefinancierd door de provincie Drenthe. „Najaar 2016 moet versie 2.0 marktrijp

zijn. Deze versie moet kostencompetitief ten opzichte van hardhout zijn”, zegt Ir. Leon Joore, innovatiedirecteur bij Millvision. „We zijn samen met een mkbconsortium, BBCT geheten, bezig om de paal door te ontwikkelen tot een product waar waterschappen en bedrijven die walbeschoeiing zetten hun voordeel mee kunnen doen.

Groot voordeel van hergebruik van maaisel is dat het niet meer nutteloos wegrot langs de slootkanten en eveneens de CO2-uitstoot minder wordt.” Het is nu nog wel opletten hoe je de palen in de grond zet. De huidige versie kun je niet heien, het gat moet nu eerst voorgespoten worden.

Henk Post, sectorhoofd Watersysteem bij Waterschap Reest en Wieden in Meppel: „Deze innovatie heeft voor ons dermate veel voordelen dat we als eerste de marktrijpe versie af gaan nemen.

Het levert voor ons als waterschap een kostenbesparing op, de grondstof komt uit de omgeving en het is een biobased product. De vraag is nog wel; hoe krijgen we het maaisel zo kostenefficiënt mogelijk naar de fabriek?”

Nu gaat het alleen om beschoeiingen, maar wellicht komt er op termijn een hele lijn producten die een biobased vervanger zijn van (tropisch)hardhout. Ook is het consortium bezig met plantpotten die geheel oplossen in de grond. <

TuinenLandschap l 25 l 2015

Plantpaal.indd 43

43 26-11-15 15:11

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Jaarrond zomers De houten overdekking van Abrisud ademt gezelligheid en natuurlijke sfeer uit. Het hout gaat door zijn uiterlijk op in de natuurlijke omgeving.

De overdekking heeft een vaste of telescopische structuur met wegneembare wanden, een skelet in gelamineerd duurzaam verlijmd hout, dub-

belwandige dakplaten en laterale platen. Hij heeft een hoge resistentie tegen schokken en hagel en heeft een dubbelzijdig UV-behandeling gekregen.

Het hout is verkregen uit duurzame bosbouw (PEFC).

Met deze overdekking is het mogelijk jaarrond zomers te genieten.

Ohashi komt met drie modellen houtversnipperaars op de markt: ES72G, ES130GH en ES283D. De drie verschillende machines zijn compact, staan op rupsen en rijden zelfstandig door smalle poorten en over smalle paden.

De motoren in de machines hebben respectievelijk 6,3,

14 en 25 pk. ES72G kan hout met een diameter van 7 cm versnipperen, ES130GH 13 cm en ES283D 18 cm. De machines hebben een brandstof besparende modus voor smalle takken en zijn eenvoudig te vervoeren in een transporter, op een aanhanger of in een kleine vrachtwagen.

▸ Abrisud | www.abrisud.nl

▸ Shibaura Europe | (026) 326 99 99 | www.ohashi-houtversnipperaars.nl

Verdubbelt levensduur

Maai en mulch ruw terrein

Postsaver produceert sleeves, waarmee geïmpregneerde palen tegen vocht en houtrot beschermd worden. Houten palen rotten op het vlak luchtgrond, terwijl de rest van de paal intact blijft.

De bescherming is opgebouwd uit twee lagen: een buitenlaag in polyethyleen en een

smeltbare bitumen afdichting binnenin. De sleeve wordt om de paal gekrompen met een gasbrander. Door de hitte smelt het bitumen en krimpt de thermoplastische huls.

Het resultaat is een sterke bescherming tegen vocht en rotting. De levensduur van palen wordt hiermee verdubbeld.

▸ Q-chem | (0251) 23 30 25 | www.postsaver.eu

44

Brandstofbesparende modus

Klepelmaaier AS 701 SM is geschikt voor maaien en mulchen op ruw terrein. Door een smalle werkbreedte en laag gewicht is dit model eenvoudig te besturen.

Het maaiwerktuig met klepels in Y-vorm is in staat om hoog gras, houtachtige gewassen en struiken te verkleinen tot een

fijne gemalen mulch. Het restmateriaal kan blijven liggen als meststof. Dit maakt dat de machine toepasbaar is op extensieve groene ruimten.

De 360 graden draaibare zwenkwielen aan de voorzijde zorgen, samen met de wielremmen, voor een manoeuvreerbare machine.

▸ Stierman De Leeuw | (0575) 59 99 94 | www.stiermandeleeuw.nl

TuinenLandschap l 25 l 2015

Leveranciers_24.indd 44

26-11-15 15:11

Drie takverbindingen International Tree Services komt met het Cobra kroonverankering combi pakket op de markt. Dit pakket bestaat uit materiaal voor drie takverbindingen, bestaande uit een 20 m kabel voor takken tot 40 cm en een 20 m kabel voor takken tot 60 cm.

Het Cobra combipakket moet

bij bomen met plakoksels takken tegen uitscheuren beschermen. Het kroonverankeringssysteem is geschikt voor snelle inbouw. De verankering is verstelbaar. Duidelijke richtlijnen en inbouwtekeningen zorgen voor eenvoudige installatie. De kabel mag niet op spanning bevestigd worden.

▸ International Tree Services | 06 53 49 13 03 | www.poelbosbouw.nl

Puurheid en inspiratie Heartseats maakt hartvormige banken, naar ontwerp en idee van Johan Leemkuil en Elvira van Bochove. Met houten latjes en een ijzeren onderstel verwijst deze bank naar de klassieke tuinbank.

Heartseats gebruikt Nobelwood, een dennenhout dat via een 100% biologisch procedé

▸ Heartseats | www.heartseats.nl

Internet

Kort Grontmij is sinds kort onderdeel van Sweco. De twee organisaties vullen elkaar geografisch gezien aan. Sweco vormt hiermee het grootste architecten- en ingenieursbureau van Europa. ▸ Grontmij | www.grontmij.nl

Door de aanhoudende groei van opdrachten in de Randstad heeft De Enk Groen & Golf een vestiging geopend in Rijnsaterwoude. Door deze stap kan het bedrijf zijn klanten flexibeler bedienen.

De Enk richt zich binnen de groensector op de aanleg en het onderhoud van golfbanen, daktuinen en terreininrichting. ▸ De Enk | www.deenkgroenengolf.nl

Shibaura Europe levert twintig tractoren aan stad Pforzheim in Duitsland. De tractoren

verduurzaamd wordt en een hardheid heeft dat vergelijkbaar is met teak. Het ijzer wordt in de werkplaats in Dordrecht handmatig gebogen, de latten worden er gefreesd en geboord. Leemkuil en Van Bochhove vinden dat de bank staat voor liefde, inspiratatie, puurheid en samen delen.

worden zowel voor maaiwerkzaamheden als voor de winterdienst ingezet. ▸ Shibaura Europe | www.shibaura.com

Bera ontvangt het Cradle to Cradle Certified Silver, een certificaat voor duurzame productie. Het bedrijf ontving het certificaat voor Bera Gravel Fix Pro. Bera levert stabilisatiesystemen voor grind en gras, regenwaterinfiltrerende ecosystemen en andere producten om de toenemende regenwateroverlast te beperken. ▸ Bera | www.bera-bv.com

Peter Soefhof begint tuinontwerp- en adviesbureau Bureau Buitenruimte. Soethof wil ondersteunen en inspireren bij de inrichting van tuinen. Bureau Buitenruimte is gevestigd in Giesbeek.

▸ Bureau Buitenruimte | www.bureau-buitenruimte.nl

Stierman De Leeuw is de importeur van TP houtversnipperaars. Hiervoor ging het bedrijf een partnerschap aan met de leverancier Linddana A/S. De Deense fabrikant zet de standaard voor het moderne houtversnipperen voor het gebruik door de biomassa. ▸ Stierman De Leeuw | www.stiermandeleeuw.nl

Bloembollenbedrijf JUB Holland uit Noordwijkerhout heeft een webshop voor hoveniers, tuincentra en groenvoorzieners. De bollen in de webshop zijn te sorteren op kleur, cultivar, hoogte, bloeien planttijd. Per cultivar is een foto van het bloeiend resultaat te zien. ▸ www.jubholland.nl

Metabo brengt een korte en lichte accuboormachine op de markt. Deze BS 18 Quick is geschikt voor werkzaamheden in kleine ruimten. Het Quick-systeem maakt het mogelijk binnen enkele seconden te wisselen tussen boren, schroeven en haaks schroeven, zonder gereedschap.

Operatie Steenbreek maakt zich hard voor het groener maken of houden van tuinen en omgeving en de daarvoor nodige activiteiten. Het Haags Milieucentrum roept op tuinen of openbare ruimten die passen bij Operatie Steenbreek te melden. De voorbeelden zullen bekendgemaakt worden via de website, social media en Milieumail.

▸ Metabo | www.metabo.nl

▸ www.haagsmilieucentrum.nl

TuinenLandschap l 25 l 2015

Leveranciers_24.indd 45

45 26-11-15 15:11

Agenda

Cursussen

Tree views Tentoonstelling, t/m 13 maart, Meise, België

B-VCA Cursus, 4 december Goes, 15 december en 28 januari Veghel, 20 januari Roermond, 22 januari Breda

▸ www.plantentuinmeise.be

Takeuchi demodagen 11 en 12 december, Berkel en Rodenrijs

▸ www.tritrainingen.nl

▸ www.verhoevenbv.com

SketchUp Cursus voor gevorderden, 4 december, Capelle aan den IJssel

Open demodagen 11 t/m 13 december, Ammerzoden ▸ www.ahlmann.nl

De Groene Sector Vakbeurs, 12 t/m 14 januari, Hardenberg

▸ www.ontwerpacademie.nl

SketchUp Tweedaagse basiscursus, 4 en 11 december, Capelle aan den IJssel

▸ www.evenementenhal.nl

▸ www.ontwerpacademie.nl

Groenbeurs 20, 21 januari, Haaren

Werkvoorbereiding, organisatie en planning Tweedaagse workshop, 8 december, 19 januari, 16 februari, Elspeet/Waddinxveen

▸ www.groenbeurshaaren.nl

Greensales Huisbeurs, 25 januari t/m 6 februari, Noordscheschut ▸ www.pietervanderlinden.nl

Voorjaarsbeurs Harry Menkehorst 1 t/m 4 februari, Hengelo ▸ www.menkehorst.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

Landelijk congres openbare ruimte 9 december, Tilburg ▸ www.lcor.nl

UAVgc Cursus, 10 december, Ede

Dag van de openbare ruimte Beurs, 3 en 4 februari, Brussel, België ▸ www.openbareruimte.be

Landelijke dag Vlinderstichting 5 maart, Wageningen ▸ www.vlinderstichting.nl

Floraliën Bloemen- en plantenevent, 22 april t/m 1 mei, Gent, België ▸ www.floralien.be

▸ www.crow.nl

▸ www.oega.ch

Plantenkennis module wk Cursus, 16 december, locatie passend bij het onderwerp ▸ www.ontwerpacademie.nl

Begroten en offertes 1 - Aanleg Tweedaagse workshop, 6 januari, 17 februari, Elspeet/Waddinxveen ▸ www.hoveniersacademie.nl

Werken met mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt Cursus, 11 januari Steenbergen, 12 januari Eindhoven, 13 januari Roermond ▸ www.tritrainingen.nl

Houtconstructies voor de hovenier Vijfdaagse workshop, 15 januari, Piershil ▸ www.hoveniersacademie.nl

Plantenkennis hovenierspraktijk I Zevendaagse workshop, 19 januari Opende/Pijnacker/Arnhem ▸ www.hoveniersacademie.nl

Snoeien muurfruit Cursus, 12 december, 16, 23 januari, 19, 26 maart, Achterveld ▸ www.tonsandig.nl

Plantenkennis bomen Driedaagse cursus, start 15 december Roermond, 4 januari Eindhoven, 5 januari Steenbergen ▸ www.tritrainingen.nl

Öga Vakbeurs, 29 juni t/m 1 juli, Koppigen, Zwitserland

5 januari Steenbergen ▸ www.tritrainingen.nl

Plantenkennis combinatieles Driedaagse cursus, start 15 december Roermond, 4 januari Eindhoven,

Plantenkennis hovenierspraktijk III Zevendaagse workshop, 19 januari Opende/Pijnacker/Arnhem ▸ www.hoveniersacademie.nl

Veilig werken aan en langs de weg Cursus, 19 januari Roermond/ Horst, 22 januari Breda ▸ www.tritrainingen.nl

Hercertificeren Flora & Fauna Deel 1 en 2, 25 januari, Biervliet ▸ www.tritrainingen.nl

Budgetbewaking en nacalculatie Workshop, 26 januari, 8 maart, Elspeet/Waddinxveen ▸ www.hoveniersacademie.nl

Klanten binden, opdrachten winnen! Tweedaagse workshop, 27 januari, 24 februari, Elspeet/ Waddinxveen ▸ www.hoveniersacademie.nl

BHV Herhalingscursus, 28 januari, Venlo ▸ www.tritrainingen.nl

Spuitlicentie 1 Tweedaagse cursus, 1 februari, Ochten ▸ www.fruitpark.nl

Motorkettingzaag met of zonder bosmaaier Basiscursus, 1 t/m 4 februari, Eindhoven ▸ www.tritrainingen.nl

Begroten en offertes 2 - Onderhoud Workshop, 3 februari, 16 maart, Elspeet/Waddinxveen ▸ www.hoveniersacademie.nl

Wintersnoei appel- en perenbomen Tweedaagse workshop, 9 februari, Frederiksoord ▸ www.fruithof-frederiksoord.nl

Herkennen van winterkenmerken Cursus, 10 februari, 17 november, Hilversum ▸ www.cobra-adviseurs.nl

Wintersnoei appel- en perenbomen Workshop, 28 februari, Frederiksoord ▸ www.fruithof-frederiksoord.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

46

Redactie Bakker hoofdredacteur (06-35115617 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@ hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Diseno vormgeving ▸ Wendy

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld T (0342) 49 48 44 F (0342) 41 31 41 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice.

Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2015 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

TuinenLandschap l 25 l 2015

Agenda_Cursus3kolom25.indd 46

26-11-15 15:14

Foto Ralph Mens

Groene Gast

Frank Smeulders Uw bedrijf bestaat 60 jaar, nog iets bijzonders gedaan? „We vieren het jubileum deze week in besloten kring met het personeel. Het 50-jarig jubileum hebben we destijds wel uitgebreid gevierd.

Begin dit jaar hebben we een speciaal tulpenmengsel in vijf verschillende kleuren aan onze vaste klanten aangeboden. We hebben het mengsel zelf samengesteld met paarse, roze en witte tulpen, het is chique en vrolijk tegelijk.”

Ondanks de ’hoge’ leeftijd van het bedrijf zijn jullie volop actief op sociale media.

Tuintechnisch Bureau Smeulders Nuenen www.ttbsmeulders

„Klopt, we zijn actief op Facebook, LinkedIn en Twitter. We bieden onze volgers seizoensgebonden tuintips, zo laat je zien dat je er bent. We staan zo min mogelijk op beurzen, het bereik op sociale

media is veel groter en is een minder grote investering. Wel hebben we een extern bedrijf dat dit voor ons bijhoudt, hiermee hebben we regelmatig overleg.”

beplanting, overkappingen en zwemvijvers. Mensen willen vooral genieten, maar krijgen ook interesse in de tuin als ze er mee bezig zijn en willen dan vaak zelf ook iets in de tuin doen.”

Hoe lopen de zaken? „Wij zitten in een redelijk stabiele markt met een trouwe klantenkring, dat proberen we vast te houden. Je merkt wel dat de tuinaanleg nu wat aantrekt, door de nieuwbouw en tuinrenovaties.

Gelukkig hebben we tijdens de crisis niemand hoeven ontslaan. We werken met 16 vaste mensen en daarnaast een deel uitzendkrachten. We willen zoveel mogelijk zelf de controle over het werk houden om zo voor kwaliteit te zorgen.”

Wat voor trends ziet u momenteel? „Klanten vragen veel naar wilde

Wat vindt u van groenevent Future Green City? „Ik kom vooral om op de hoogte te blijven van innovaties die ik in ons eigen werk kan toepassen. Daarnaast wil ik eventueel nog lezingen bijwonen. Ik bezoek naast beurzen ook tuinshows zoals Chelsea en Parijs, en af en toe boomkwekerijen in Zundert en Boskoop.”

Hoe ziet u de toekomst? „We gaan in principe op dezelfde voet verder met een zo hoog mogelijke kwaliteit. Er is weer vertrouwen in de markt.” <

TuinenLandschap l 25 l 2015

GroeneGast_1pag.indd 47

47 30-11-15 12:25

721753_.indd 48

27-11-2015 10:45:07