TEL_2627-2015

26/27 Vakblad voor de groenvoorziening | 37e jaargang | 17 december 2015

Wat brengt 2016?

Taxussnoeisel inzamelen tegen kanker Besparen met Belastingtips 2015 Vluchtelingen helpen hier te aarden

Voorplaat.indd 1

14-12-15 10:52

740455_.indd 2

11-12-2015 11:09:29

Inhoud

Nummer 26/27 | 17 december 2015

Nieuws 4 5 6 7 8 9

Warmtebehandeling kbz op de markt gebracht Iepenwacht Groningen gaat verder als Groninger Bomenwacht NVWA brengt beheer springzaad in kaart Historisch Klimaatakkoord Parijs biedt kansen voor groensector Zesde Tuinprofessionaldagen in teken van kennis en informatieoverdracht Tuin en Landschap online

Algemeen 12

12 Een van de oudste natuurgebieden ligt in hartje Den Haag 16 Hoveniers helpen mee bij inzamelen taxussnoeisel tegen kanker

Foto voorplaat Ingimage, beeldbewerking Diseno

Jaaroverzicht

20

20 Nematoden steeds belangrijker bij eikenprocessierupsbestrijding 21 Objectief meten met kwartaalmonitor 22 ’i-Tree kan boombeheer verbeteren’ 23 'Liever Piet Oudolf in de zaal dan op het podium' 24 Plantenverzamelaar Von Siebold geëerd 25 'Nu doorpakken bij groen en gezondheid' 28 Eindejaarstips: Op de valreep besparen op belastingen over 2015

Ontwerp en Inrichting 34 'Vluchtelingen helpen hier te aarden' 38 Haagse Zeeheldentuin toont kracht van burgerinitiatief 34

Aanleg en Onderhoud 41 Werk in uitvoering: Bollenpatroon uitzetten in Zaltbommel 42 De plataan die alles zag 49 Gespot: Tijdelijk hekwerk voor nieuwe aanplant

Service 42

50 52 54 55

Leveranciersnieuws Boekenpagina's Agenda en cursussen Groene Gast: Mike Ubbink

TuinenLandschap l26/27l 2015

Inhoud.indd 3

3 14-12-15 12:26

Nieuws

Foto Brouwers Groenaannemers

Vernieuwde tuin voor Villa Warmtebehandeling kbz Pardoes in Kaatsheuvel op de markt gebracht

Medewerkers van Brouwers Groenaannemers uit De Moer steken de handen uit de mouwen om de tuin rond de vernieuwde Villa Pardoes in Kaatsheuvel te voorzien van groenen speelfaciliteiten. Het groenbedrijf biedt jaarlijks tijdens ’Make a Difference Day’ de helpende hand bij een stichting of goed doel die extra hulp kunnen gebruiken. Dit jaar viel de keuze op Villa Pardoes. Hier kunnen gezinnen met een ernstig ziek kind van 4 tot en met 12 jaar een onvergetelijke vakantie doorbrengen. Brouwers maakte op vrijwillige basis een tuinontwerp en verzorgde daarna met alle medewerkers de tuininrichting en beplantingswerkzaamheden. <

Wageningen UR is een contract aangegaan met Prop Boomtechniek, voor warmtebehandelingen tegen kastanjebloedingsziekte (kbz). Prop heeft de techniek ontwikkeld tot een voor de markt geschikte methode.

Samen met twee andere toekomstige licentiehouders zal de methode worden toegepast tegen kastanjebloedingsziekte.

Deze partijen zullen de methode ter beschikking stellen aan onderaannemers/sublicentienemers in Nederland.

Sinds de grote uitbraak van kastanjebloedingsziekte in 2005 zijn diverse methoden en middelen uitgeprobeerd om de ziekte te beheersen. In 2011 ontdekten onderzoekers van Wageningen UR dat de bacterie die kastanjebloedingsziekte veroorzaakt – Pseudomonas syringae pv aesculi – in proeven gevoelig was voor hogere temperaturen. Wanneer bomen gedurende een paar dagen in een verwarmde kas van rond

de 39oC werden gehouden, bleek de bacterie, maar niet de boom, het loodje te leggen.

Sinds 2013 zijn praktijkproeven uitgevoerd bij diverse gemeenten verdeeld over Nederland.

Rond de stam van volwassen paardenkastanjes wordt een ’warmtedeken’ aangebracht die tijdens een aantal dagen de temperatuur op een hoge waarde vasthoudt.

De komende jaren zullen alle behandelde bomen in een monitoringsprogramma gevolgd worden in hun ontwikkeling.

Wageningen UR blijft betrokken bij het programma en zal regelmatig de resultaten analyseren.

Op dit moment is nog niet bekend hoe lang de behandeling standhoudt. De bacterie is immers nog aanwezig in de omgeving, bijvoorbeeld in of op de niet-behandelde delen van de boom. Het monitoringsprogramma zal daar antwoord op moeten gaan geven. <

Commentaar

Vooruitblik In dit laatste nummer van 2015 staan we traditiegetrouw even stil bij de ontwikkelingen van het afgelopen jaar. Andermaal stond het debat over chemische onkruidbestrijding centraal. Ook kende 2015 weer de nodige weersextremen en er was veel te doen rond belangenbehartiging voor ontwerpers.

De onrust in de buitenwereld deed zich ook voelen in ons kleine land; vluchtelingenstromen die voor polarisatie en maatschappelijke onrust zorgden, en aanslagen in buurlanden, maken dat mensen zich ook in Nederland minder veilig voelen. Toch bleef het ons het afgelopen jaar economisch redelijk voor de wind gaan, vooral aangewakkerd door de oplevende woningmarkt. Maar het herstel blijft broos en het evenwicht wankel.

Ondanks al deze ontwikkelingen hebben we er voor gekozen om niet te lang stil te blijven staan bij het afgelopen jaar, maar juist nadrukkelijk vooruit te

4

TuinenLandschap

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 4

l26/27l 2015

blikken naar komend jaar. Wat wordt het economisch voor een jaar? En welke nieuwe ziekten en plagen vinden we op ons pad? Ook staan er festiviteiten in het verschiet, zoals activiteiten rond het 150e sterfjaar van Von Siebold en een nieuw evenement, O’Fest.

Tussen deze vooruitblikken door, vindt u uiteenlopende artikelen om eens rustig te lezen bij de kerstboom of open haard; over een natuurspeelplaats voor vluchtelingen, over taxus inzamelen voor kankermedicijnen, over een boom die het bombardement van Rotterdam overleefde en over het oudste stukje natuur van ons land dat midden in Den Haag ligt.

Natuurlijk ontbreken ook de eindejaarstips van Egbert Jan Blonk niet waarmee u op de valreep nog aardig wat kunt besparen op uw belastingen. Da's ook mooi meegenomen.

De redactie wenst u fijne feestdagen en een zakelijk en persoonlijk voorspoedig 2016!

Ralph Mens rmens@hortipoint.nl

14-12-15 12:26

Iepenwacht Groningen gaat verder als Groninger Bomenwacht Stichting Iepenwacht Groningen is opgegaan in de Stichting Groninger Bomenwacht. De stichting hield zich al steeds meer bezig met andere boomaantastingen en dat is nu geformaliseerd in een nieuwe naam en structuur.

Ook de eikenprocessierups is een relatief nieuw en groeiend probleem in Groningen. Vorig jaar riep de stichting een werkgroep eikenprocessierups in het leven die een gezamenlijk beheerplan maakte.

De stichting borduurt voort op het succes van de aanpak van iepziekte. Sinds de Iepenwacht ruim tien jaar geleden met een gezamenlijke aanpak iepziekte in de provincie Groningen te lijf ging, daalde de uitval van iepen van 10 naar minder dan 1 procent.

De Iepenwacht Groningen werkte al steeds meer aan de gezamenlijke aanpak van andere boomziekten en –plagen.

Ze organiseerde het begin van dit jaar een bijeenkomst over essentaksterfte, een belangrijk thema voor de Groningse groenbeheerders.

Nieuwe opzet Het werd dus tijd voor een nieuwe opzet met ruimte voor de aanpak van allerlei problemen op het gebied van boombeheer.

De nieuwe stichting gaat werken met een modulair systeem.

Alle deelnemende gemeenten, de provincie en andere terreinbeheerders hebben in eerste instantie een basisdeelnemerschap. Dat betekent dat ze lid zijn van het platform dat bijvoorbeeld gezamenlijk kennis binnenhaalt uit onderzoek, informatie deelt en en beheermethoden ontwikkelt.

Daarnaast kunnen de partijen opteren voor modules voor de verschillende deelgebieden zoals iep, eik of es.

Binnen deze modules kunnen beheerders gezamenlijk werk laten uitvoeren. Zo kan bijvoorbeeld monitoring efficiënter worden uitgevoerd als het centraal wordt georganiseerd en het saneren van iepen of essenbestanden kan goedkoper als het grootschaliger wordt uitgevoerd.

Bomen in het algemeen Naast het beheer van ziekten en plagen houdt de stichting zich bezig met het bevorderen van het Groningse bomenbestand in het algemeen. Er wordt onder meer gewerkt aan het versterken van beplantingen langs belangrijke lijnen in het landschap, zoals provinciale wegen die vanuit Gronin-

gen de provincie in lopen.

Daarbij neemt de Groningen Bomenwacht de lessen uit het verleden in acht. Er worden geen monoculturen van iepen of essen geplant, die in geval van een grootschalige ziekte tot kaalslag in het landschap kunnen leiden, maar er wordt gestreefd naar diversiteit in het bomenbestand.

Officiële start Op vrijdag 4 december is de Stichting Groninger Bomenwacht officieel van start gegaan. In Wehe den Hoorn plantten gedeputeerde Henk Staghouwer en voorzitter Koos Wiersma van de nieuwe stichting twee bomen, een iep en een lindeboom, om deze gebeurtenis te markeren. Het motto van de nieuwe stichting is ’Gezonde bomen in een groene provincie’. <

Bouwen aan sculpturaal speelobject Foto Ronald Bakker

In het Amsterdamse Beatrixpark bouwt Van Vliet uit Harmelen momenteel een bijzonder speeltoestel van spuitbeton. Het ontwerp is van Carve. Mark van der Eng van het ontwerpbureau: „Ik noem het gekscherend het huis van Barbapappa.’’ Als je ervanboven op kijkt, heeft de sculptuur de vorm van een klavertje drie. In en om de bollen worden verschillende speelattributen verwerkt, zoals een glijbaan, een schommel, een kruipbuis, hangmatten en een klimparcours.

Van Vliet, gespecialiseerd in het aanleggen van skatebanen, is gewend om beton in organische vormen aan te brengen. In de loop van januari volgend jaar zal het speelobject worden opgeleverd.

Dan duurt het overigens nog tot maart/april voordat het beton genoeg is uitgehard om het object te kunnen verven. <

TuinenLandschap l26/27l 2015

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 5

5 14-12-15 12:26

Nieuws

NVWA brengt beheer springzaad in kaart

Maaien en handmatig verwijderen noemt het rapport als de meest kosteneffectieve methoden voor het uitroeien of beheren van invasieve Impatiens-soorten. De maatregelen moeten wel vóór de zaadzetting dus in juni of begin juli worden uitgevoerd.

Bij het maaien is het belangrijk dat de planten vlak boven de grond worden gemaaid om uitgroei en bloemvorming te voorkomen. Handmatige verwijdering is arbeidsintensiever dan mechanisch maaien maar kan accurater en ook op moeilijk toegankelijke plekken worden uitgevoerd. Belangrijk is dat na

het uittrekken de stengel volledig wordt gebroken om uitgroei en nieuwe wortelvorming te voorkomen.

Begrazing niet effectief Verder concludeert het rapport dat begrazing over het algemeen niet effectief is, omdat de meeste grazers geen voorkeur hebben voor Impatiens-soorten en liever andere planten eten.

Daarnaast is het vastleggen van springzaad-waarnemingen in een centrale database (zoals de Nationale Database Flora & Fauna) belangrijk. Hierbij kunnen mogelijk ook vrijwilligers worden ingezet. Daarbij is het wel van belang dat zij goed worden getraind en begeleid.

Opvallend is dat het rapport ook adviseert om imkers en plantenkwekers te informeren over bijvoorbeeld de reuzenbalsemien en de schadelijkheid ervan. De twee groepen planten Impatiens glandulifera aan vanwege de rijke nectar die de plant produceert. <

Foto Emile van Rinsum

De NVWA heeft de risicoanalyse voor Impatiens (springzaad) ter inzage gelegd. Het rapport beschrijft onder meer de beste beheermaatregelen om deze invasieve exoot in te dammen.

Reageren op de risicoanalyse kan tot 3 maart 2016 via www.nvwa.nl.

Living pavement verwelkomt onkruid in Rotterdam In Rotterdam zijn begin december doorsnee trottoirtegels vervangen door het opentegelsysteem van het bedrijf Gewildgroei.

De open tegels bieden ruimte voor de spontane opkomst van onkruid. Ontwerpers Bennie Meek en Vincent Wittenberg zijn de initiatiefnemers achter Gewildgroei (gewilde groei). Door de toepassing van de tegels staat volgens hen spontane vegetatie niet langer gelijk aan achterstallig onderhoud, maar wordt het onderdeel van het ontwerp. „Het is werkelijke stadsnatuur, natuur die niet naast de ‘harde stad’ bestaat maar er deel van uitmaakt.’’ <

c o l u m n

Groene oase Het einde van het jaar nadert met rasse schreden.

Afgelopen jaar stond het groene nieuws bol van duurzaamheid, het klimaat en voornamelijk de verandering ervan, de verstening van de particuliere tuinen en de impact van de crisis. Of beter, het einde van de crisis en de positieve invloed die dat heeft op de groene markt.

Veel van deze thema’s hebben mijns inziens een directe invloed op onze werkvloer en onze bedrijfsvoering, of zouden dat moeten hebben. Wij als groene beroepsgroep zouden binnen de thema’s van klimaat en verduurzaming van de buitenruimte een grotere rol kunnen en moeten spelen. Al te lang zijn we op vele vlakken te slaafs en laten we ons te weinig uit over de impact van sommige ingrepen die we, vaak in opdracht, zelf uitvoeren. We laken onze eigen verantwoordelijkheid. Wij als groene ondernemers, werkzaam in het groen, doen te veel grijs werk.

6

TuinenLandschap

NieuwsPag_6-7B.indd 6

l26/27l 2015

Als we alleen al focussen op slecht één thema komend jaar, de verstening van de particuliere tuinen, kunnen we met z’n alleen een wereld van verschil maken. Steek de hand in eigen boezem, een betere wereld begint bij onszelf.

Laten we in 2016 geen volledig bestrate tuinen meer aanleggen. Laat ons onze klanten informeren over de voordelen van groene weelderige tuinen. Laten we niet langer gedachteloos deze bestratingsopdrachten uitvoeren. Laten we onze klanten niet naar de mond praten die vermoeden dat een bestrate achtertuin met buitenkeuken, de moderne Tuin van Eden is. Laten we ze helpen met bewuste keuzes maken.

Laten we in 2016 met z’n allen geen extra vierkante meters meer bestraten. Maar laten we 2016 uitgroeien tot het jaar dat Nederlandse tuinen weer groene oases zijn. Waar we allemaal profijt van hebben.

Jack van Haperen ontwerper/hovenier Mark Kino ontwerper Bart Hoes tuinontwerper

Mark Kino bericht@gedeelderuimte.nl

14-12-15 11:49

Historisch Klimaatakkoord Parijs biedt kansen voor groensector

In Parijs zijn bijna 200 landen het eens geworden over een gezamenlijk aanpak van klimaatverandering. Zo moet de opwarming van de aarde ruim onder de 2 graden blijven. De uitstoot van broeikasgassen moet halverwege deze eeuw in balans zijn met wat de aarde kan opnemen aan broeikasgassen. De plannen die alle landen hebben ingediend worden iedere vijf jaar geëvalueerd waarbij de ambities steeds worden aangescherpt. De eerste evaluatie staat gepland voor 2023.

De reacties op het akkoord zijn over het algemeen positief.

Staatssecretaris Dijksma die namens Nederland aanwezig was bij de onderhandelingen

stelkt dat 12 december groene historie is geschreven. „Voor het eerst in de geschiedenis is er een voor alle landen geldend juridisch bindend klimaatakkoord gesloten. We hebben onze kinderen en kleinkinderen een grote dienst bewezen.”

VNO-NCW-voorzitter Hans de Boer verwacht dat het akkoord een impuls betekent voor het Nederlandse bedrijfsleven. „Door dit akkoord zal de wereldwijde vraag naar duurzame energie- en klimaattechnologie sterk toenemen. Veel Nederlandse bedrijven kunnen op vele terreinen de gevraagde oplossingen leveren waarmee het bedrijfsleven ook op mondiale schaal een belangrijke bijdrage levert aan het oplossen van het klimaatvraagstuk en het aanjagen van duurzame economische groei in grote delen van de wereld.”

Ook milieuorganisaties reageren positief, hoewel er ook kritiek is. Zo stelt Greenpeace dat alle maatregelen bij elkaar

opgeteld de temperatuur niet onder de drie graden zullen krijgen. „Een ramp voor mens en milieu.” Ook vindt Greenpeace 2023 voor een eerste evaluatie veel te laat.

Buitenruimte Bert van Helvoirt van Van Helvoirt Groenprojecten hoopt dat de afspraken zorgen voor het bewustzijn dat het anders moet en dat dit leidt tot een ander gedrag bij particulieren en bedrijven. „De buitenruimte is hierbij een wezenlijk onderdeel, op gebied van duurzaamheid kan nog veel meer worden gedaan.” Van Helvoirt denkt dat de groensector een heel belangrijke bijdrage kan leveren aan het klimaatprobleem. „Veel mensen zijn kennis van natuurlijke systemen kwijt, deze kunnen we weer in contact brengen met de natuur. Maar ook in het dagelijks handelen kunnen we mensen bewust maken van welke producten ze kiezen.”

Gert Olbertijn van adviesbureau Stabilitas is er gelukkig mee dat alle landen op één lijn zitten.

Olbertijn beoordeelt voor NL Greenlabel materialen op duurzaamheid en bezoekt hiervoor veel bedrijven. „Je ziet dat bedrijven in hun bedrijfsvoering op zoek zijn naar manieren om klimaat- en energieneutraal bezig te zijn. Daar is steeds meer aandacht voor.” Olbertijn denkt dat er zeker kansen liggen voor de groensector, hoewel nog niet duidelijk is hoe dat moet worden ingevuld. „Misschien is er iets mogelijk met afwisselende beplanting die meer CO2 opvangt, en moet er meer groen worden aangeplant.” Olbertijn ziet vooral kansen in de steden. „Meer dan 400 steden hebben afgesproken dat ze de uitstoot van CO2 gaan halveren. Dat biedt zeker kansen. Natuurlijk komt de grote klapper vanuit het terugdringen van fossiele brandstoffen, maar op lokaal niveau kan groen zeker bijdragen aan oplossingen.” <

Leefpatroon planten en dieren verschuift De klimaatverandering laat zich zien in hartje Amsterdam waar Narcissus vrolijk bloeit. Het leefpatroon van veel planten en dieren verschuift als gevolg van het veranderende klimaat, zo blijkt uit het Compendium voor de Leefomgeving van het CBS, PBL en WUR. Planten groeien en bloeien eerder dan voorheen, maar ook libellen en vlinders vliegen vroeger uit. Behalve de verschuiving in het leefpatroon is de verspreiding van dier- en plantensoorten veranderd. De gemiddelde jaartemperatuur in Nederland is de afgelopen eeuw met 1,5ºC gestegen. De tien warmste jaren vallen allen in de afgelopen 25 jaar. <

Foto Ronald Bakker

Foto Emile van Rinsum

Het Klimaatakkoord dat zaterdag in Parijs is ondertekend, biedt ook kansen voor de groensector. Belangrijkste is dat het bewustzijn er nu is dat er iets moet gebeuren om de uitstoot van broeikasgassen tegen te gaan. Groen kan daarbij een belangrijke rol spelen.

TuinenLandschap l26/27l 2015

mte.nl

NieuwsPag_6-7B.indd 7

7 14-12-15 11:49

Uitgesproken

Zesde Tuinprofessionaldagen in teken van kennis en informatieoverdracht Op 19 en 20 januari wordt de zesde editie gehouden van de Tuinprofessionaldagen. Deze kennisdagen worden georganiseerd door toonaangevende bedrijven in de branche en staan volledig in het teken van informatieoverdracht aan iedereen die professioneel met ’tuinieren’ bezig is.

De Tuinprofessionaldagen is zeven jaar geleden ontstaan uit een initiatief van enkele bedrijven die tuinmaterialen produceren, maar niet rechtstreeks zaken doen met de hovenier of tuinarchitect. Er bestond behoefte om direct informatie over te dragen aan de mensen die daadwerkelijk de producten verwerken of voorschrijven. En natuurlijk ook om feedback te ontvangen.

Dat deze behoefte ook onder de professionals bestaat, is inmiddels wel bewezen. Het aantal

deelnemers groeit jaar na jaar en deze editie wordt er op een opkomst gerekend van zo’n 800 tot 1.000 tuinprofessionals.

Ook het aantal bedrijven dat bijdraagt aan de organisatie groeit ieder jaar. Dit jaar zijn er vier nieuwe bedrijven bijgekomen: Stihl, Felix Clercx, Lageschaar vaste planten en Schellevis beton. Ook Tuin en Landschap is dit jaar weer present in het groenpaviljoen.

Volledig nieuwe opzet Voor de inmiddels achttien deelnemende bedrijven is het de uitdaging ieder jaar weer een leerzaam dagprogramma in elkaar te zetten. „Het moet geen herhaling worden”, aldus voorzitter André Pes. „Ook wij willen de terugkerende bezoeker ieder jaar weer verrassen. Onze doelstelling is dat iedereen naar huis gaat met

het gevoel weer bijgeleerd te hebben.”

De afgelopen jaren hebben de presentaties veelal in het teken gestaan van de producten en verwerking. Dit jaar wordt de informatie in de kennis- en inspiratiepaviljoens ingedeeld in de thema’s water, groen en grijs. Er is ruim tijd ingerekend voor de bezoekers om alle paviljoens te kunnen bezoeken.

Voor de kennissessies is dit jaar gekozen voor een bredere insteek. Uit de evaluatie van vorig jaar zijn items naar voren gekomen die de tuinprofessional ook graag behandeld ziet. Denk hierbij aan ondernemerschap en online marketing, specifiek gericht op het vakgebied

mening geven over kansen en bedreigingen in de branche.

Kortom, kennis en inspiratie uit de praktijk voor de praktijk.

Het programma start met een lezing door Paul Smit, filosoof en cabaretier. Smit neemt de toehoorder op humoristische wijze mee in de wereld van het menselijk gedrag en de werking van het brein.

Het programma begint beide dagen om 9.30 uur en duurt tot circa 16.30 uur. Ook dit jaar zal het event plaatsvinden bij Van den Berk Boomkwekerijen in St. Oedenrode. Deelname is gratis, maar bezoekers dienen van te voren te reserveren op de website www.tuinprofessionals.nl. <

Kansen en bedreigingen Een heel bijzonder item wordt het vraag- en antwoorduur met een aantal hoveniers die hun

vhg

Deze column valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

7,4 De VHG-leden waarderen hun tevredenheid over onze activiteiten met een gemiddelde 7,4. Dat blijkt uit het recente ledentevredenheidsonderzoek en daarmee scoren we weer hoger dan de vorige meting. Ik vind dit een geweldige opsteker voor iedereen die zich elke dag inzet voor het belang van onze branche en onze leden. Een goede lobby, promotie, cao en onderwijs worden door onze leden heel belangrijk gevonden om naar de toekomst toe verder te kunnen ontwikkelen. Ook de helpdesk wordt hoog gewaardeerd voor het beantwoorden van vragen en oplossen van voorkomende problemen. Per 1 januari gaan we die ondersteuning nog verder uitbreiden. Wat we onder

8

TuinenLandschap l26/27l 2015

NieuwsPag_8-9.indd 8

meer al doen, is het uitvoeren van de bedrijfsscan, beantwoorden van vragen, het aanbieden van modelovereenkomsten en het verzorgen van gerichte bedrijfsadviezen. Binnenkort is ons kantoor ook op dinsdagavond open en organiseren we spreekuren in het land. Bedoeld om beschikbaar te zijn op momenten die voor onze ondernemers het beste uitkomen. Ook ons workshopprogramma wordt uitgebreid met actuele ondernemersthema’s en we hebben nieuwe tools waarmee onze leden zich verder kunnen ontwikkelen en profileren in de markt. Ik ben ontzettend blij met die 7,4. We maken ons er sterk voor om de stijgende lijn in de ledentevredenheid verder te laten groeien.

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

14-12-15 11:49

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Gouden Mispel 2015 voor Koeientuin

R’dams Milieucentrum @milieucentrum Nu introductie van ’t @Slimdak010 tijdens de #Blauweconferentie in #Rotterdam straks workshop op de #DakAkker

De Koeientuin heeft vorige week de Gouden Mispel 2015 gewonnen. Het unieke initiatief werd door de jury gewaardeerd vanwege het getoonde lef van de ondernemer.

Kustwerk Katwijk Beste Openbare Ruimte 2015

Marc van den Tweel @MarcvandenTweel Prachtige zomereik gepoot in IJburg. Was wens van kinderen op ons OERRR-festival

Kustwerk Katwijk, ontworpen door OKRA Landschapsarchitecten en Arcadis, heeft de Falco Openbare Ruimte Award 2015 gewonnen. Dat werd 9 december bekendgemaakt tijdens het landelijke congres openbare ruimte (LCOR) in Tilburg.

Gemeente Haren @GemHaren Tot 14 december wordt het blad in de bermen nog opgeruimd door onze buitendienst.

Boompjeswal Groenlo géén GreentoColour

PCBomen @PCBomen Net als vorig jaar kun je zelf op 19 of 20 december 2015 gratis je eigen denneboom omzagen op de Veluwe. www.hogeveluwe.nl/ nl/agenda/zaag-je-eigen-kerstboom

In het artikel ’Boompjeswal Groenlo’ in Tuin en Landschap 25 is ten onrechte gesproken over het vasteplantenconcept GreentoColour van Griffioen. GreentoColour heeft geen enkele bemoeienis gehad met dit project, het sortiment is voor een deel afwijkend en het onderhoud kan daardoor grotendeels niet plaatsvinden op de GreentoColour-manier met extreem kort maaien. Griffioen betreurt de publicatie omdat dit project geen maatstaf is voor datgene wat onder de geregistreerde merknaam GreentoColour met gegarandeerd resultaat op de markt wordt gebracht. Vanaf 1 januari 2016 worden GreentoColour-projecten voorzien van een certificaat met bijbehorende garantievoorwaarden.

Pinetum Blijdenstein in Monopoly Hilversum

Tjibbe Joustra gaat Floriade 2022 trekken tuinenlandschap.nl Het college van B&W van Almere heeft Tjibbe Joustra voorgedragen als voorzitter van de Raad van Commissarissen van de Floriade BV voor de Floriade Almere 2022. Goede keuze?

Discussieer mee in de tuinenlandschap-groep

66% zei ja tegen de stelling: ’Groenevent Future Green City is een blijvertje’

Foto PR

Stem mee over de volgende peiling:

'Tjibbe Joustra is de juiste man om de Floriade 2022 te trekken'

Pinetum Blijdenstein zou weleens het eerste arboretum kunnen zijn dat een plekje heeft in een Monopoly-spel. Het Hilversumse pinetum heeft een plek als Kanskaart in het Monopoly Hilversum. Het spel is inmiddels al uitverkocht.

ap

an

Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website Foto’s

Filmpjes

Dossiers

Documenten en links naar websites

h dsc

Praat mee

nL ine

f

ie r b s uo eer euw n on Ni Ab e pd

Tu

TuinenLandschap l26/27l 2015

NieuwsPag_8-9.indd 9

9 14-12-15 11:49

740456_.indd 10

11-12-2015 12:30:28

740457_.indd 11

11-12-2015 11:09:37

Algemeen

D

Het Malieveld en de Koekamp in de residentiestad, onderdeel van het 115 ha grote Haagse bos.

12

oe honderd stappen vanuit Den Haag Centraal en je staat in een groene oase in het stadscentrum. De term stadspark ligt voor de hand, maar het betreft hier een officieel natuurgebied. Ingeklemd tussen de wijken Bezuidenhout en Benoordenhout is het Haagse Bos een oase van rust en erg geliefd bij de Hagenaars. „Mensen kijken soms verbaasd als ik ze uitleg dat het Haagse Bos een echt bos is en deel uitmaakt van het Natuurnetwerk Nederland”, zegt boswachter Jenny van Leeuwen van Staatbosbeheer. „Zoiets verwachten ze niet in een drukke, hectische binnenstad.”

Het 115 ha grote stadsbos is eigendom van Staatsbosbeheer en omvat tevens het Malieveld en de Koekamp. Het Malieveld, vooral bekend van grote festiviteiten en concerten, is al eeuwenlang een grasterrein. De Koekamp was vanaf de 13e eeuw

TuinenLandschap l26/27l 2015

Haagse bos_3Details.indd 12

10-12-15 15:28

Jenny van Leeuwen

Een van de oudste natuurgebieden ligt in hartje Den Haag Het Haagse Bos is een van de oudste natuurgebieden van Nederland en door de ligging midden in het stadscentrum één van de drukst bezochte plekken. Het is waarschijnlijk ook een van de oudste bossen van ons land, met een rijke geschiedenis en een afwisselende flora en fauna.

Tekst Henk Jan van der Veen | Beeld Staatsbosbeheer en Ernst Dirksen

een natte weide waar, in vroeger eeuwen, runderen van de graven van Holland graasden. In de 19e eeuw is het gebied door de tuin- en landschapsarchitect Jan D. Zocher jr. omgevormd tot een Engelse tuin met vijvers en kronkelende paden.

Adellijk Een van de weinige gebouwen in het bos is Paleis Huis Ten Bosch, het 17e-eeuwse huis dat door de Oranjes werd gebouwd en bewoond. Van Leeuwen: „Het Koninklijk Huis en de adel hebben door de eeuwen heen hun stempel op het Haagse Bos gedrukt. Zij reden er rondjes met hun rijtuigen, de graven van Holland gingen er jagen en Filips de Grote zette vijfhonderd jaar geleden dam- en edelherten uit op de Koekamp. Mede dankzij Willem van Oranje is het Haagse Bos altijd bos

gebleven. Hij ondertekende in 1576 de Acte van Redemptie waarin werd bepaald dat het bos niet verkocht mocht worden.

Je zou hier kunnen spreken van het eerste natuurbeschermingsdocument.”

Van Leeuwen laat de term oerbos vallen. „Voor zover we kunnen nagaan heeft hier al duizenden jaren bos gestaan. Dit ontstond na de vorming van de eerste duinen en het buitensluiten van de zee.”

De bosstructuur was in sommige eeuwen meer open moerasbos met een mix van bomen, struiken en grasvegetaties. Het is volgens Van Leeuwen echter niet zo dat dit bos nu vol met stokoude bomen staat. „De oudste bomen zijn beuken van tussen de 200 en 350 jaar oud, ongeveer de maximum leeftijd voor deze boomsoort.

Deze staan vooral aan de noordkant. De meeste bomen zijn na de oorlog geplant en rond de 70 jaar oud.”

Oerbodem Het oerkarakter is vooral terug te vinden in de bodem. De oorspronkelijke bodemlagen zijn op veel plekken in het bos nog volledig intact. De grond is nooit vergraven voor stadsuitbreiding of landbouwgrond. Van noord naar zuid liggen verschillende strandwallen, die na de laatste ijstijd zijn gevormd en overblijfselen zijn van de oude zeekust. Daartussen liggen natte laagtes: veengronden die ontstonden door stagnerend water. „Dit weten we door geologisch onderzoek. Het is fascinerend dat er midden in de stad een bos is waarvan de bodem op veel plekken nog onaangeroerd is”, zegt de boswachter.

Ondergronds mag het bos onaangetast zijn, bovengronds is het echter allerminst rustig geweest. Door de eeuwen heen zijn veel bomen verdwenen en opnieuw aan- >

TuinenLandschap l26/27l 2015

Haagse bos_3Details.indd 13

13 10-12-15 15:28

geplant. Er zijn diverse ingrepen gedaan, variërend van landschappelijke elementen tot kleine bouwwerken. Zo werden begin 1800 op verzoek van Koning Willem I enkele vijvers gegraven in het bos. Ook de Tweede Wereldoorlog heeft grote invloed gehad op de structuur. De Duitsers legden er de Atlantik Wall aan, een verdedigingslinie tegen een mogelijke invasie van de geallieerden, waarbij een deel van het bos werd gesloopt. Ook verwoestten de bombardementen op Den Haag grote delen van het terrein waardoor na de oorlog nog maar 30% van de bomen overeind stond. Na de oorlog plantte Staatsbosbeheer deze gehavende delen opnieuw met bomen in.

Stadslandgoed Wie nu het bos bezoekt vindt er een mengeling van cultuur- en natuurbos.

Volgens Van Leeuwen is dat het beste te vergelijken met een stadslandgoed. Delen doen parkachtig aan, met ligweides, paden en watergangen. „Het beheer is hier ook het meest intensief. De ligweides bijvoorbeeld worden veel gebruikt om te zonnen en te picknicken. Hier maaien we het gras maandelijks in het groeiseizoen. In deze delen hebben we ook bewust afvalbakken geplaatst. Dit is normaal niet het beleid van Staatsbosbeheer, maar gezien de vele bezoekers hier is dit noodzakelijk.”

Het centrale deel van het Haagse Bos is het meest natuurlijk. „Hier houden

we het beheer extensief. Het is een ’reservaat’ binnen een natuurgebied.

In dit deel ervaar je het echte bos, met een mooie opbouw van kruid-, struiken boomlagen en veel dood hout op de bodem. Dode bomen halen we niet weg.

Hier mag de natuur zijn gang gaan, wat een positief effect heeft op de flora en fauna. Dit najaar waren er bijvoorbeeld veel paddestoelen te vinden. In het voorjaar is dit deel een lust voor het oog door de uitgestrekte velden boshyacint en bosanemoon.”

Bosbewoners Voor stadse begrippen kent het natuurgebied een gevarieerd planten- en dierenleven. Er komen naar verhouding veel bosbewonende soorten voor, zoals groene en bonte specht, buizerd, boommarter, eekhoorn en konijn. „Soms duikt er een ree op die vanuit de duinen het bos inloopt”, vertelt de boswachter met trots. „Het is opmerkelijk hoe dieren zich hebben aangepast aan de stadse drukte.

De buizerd blijft bijvoorbeeld rustig zitten als volwassenen of kinderen onder de boom doorlopen. Ook de meer schuwe dieren als eekhoorn en konijn laten zich gemakkelijk van dichtbij observeren en zijn niet bang voor mensen.”

Gebruiksdruk Per jaar kan het Haagse bos rekenen op vele honderdduizenden bezoekers.

„Miljoenen bezoeken als je de herhaalbezoeken meerekent. Het precieze aantal weten we niet, het is tien jaar geleden voor het laatst onderzocht. Vooral in het weekend en bij mooi weer is het hier erg druk. Bewoners vanuit omliggende wijken laten hier hun hond uit of zoeken een plek om te zonnen of te spelen met hun kinderen. Doordeweeks fietsen veel mensen er doorheen naar het werk en wordt het gebruikt om in te sporten. Voor hardlopers is het de populairste plek van Den Haag”, aldus Van Leeuwen.

De vraag is of de gebruiksdruk goed samengaat met natuurontwikkeling. „In de helft van het gebied mogen honden loslopen. Dit heeft tot gevolg dat de zoogdierenstand in die delen zich minder goed ontwikkelt dan je verwacht in een bosgebied. Van Leeuwen maakt zich zorgen over het feit dat mensen hun hond toch los laten lopen in de gebieden waar die aangelijnd moet zijn. Aan de bebording ligt het niet, want deze is goed zichtbaar voor het publiek.

De boswachter legt uit dat ze mensen vaak aanspreken op hun loslopende hond en dat ze veel samenwerken met politie en de groene handhavers van de gemeente Den Haag. „De gebruiksdruk zorgt voor een andere prioriteit wat natuurontwikkelingsdoelen betreft.

Aan de andere kant kun je hier zomaar ijsvogels en buizerds tegenkomen en hoor je de bronstroep van edelherten op de Koekamp. Waar vind je dat middenin een stad?’ <

Het oude stadsbos is een oase van ontspanning voor de Haagse burger en wordt vooral in het weekend druk bezocht.

14

TuinenLandschap l26/27l 2015

Haagse bos_3Details.indd 14

10-12-15 15:28

Het natuurlijke bosdeel kent een rijkdom aan vegetatie, zoals een kruidlaag van bosanemoon die de bodem onder de beuk rozewit kleurt.

Voor kinderen is er in het gebied van alles te beleven. Behalve al het boeiends wat de natuur van zichzelf al biedt, kunnen ze ook ravotten in de natuurspeelplek. Staatsbosbeheer biedt kinderen eveneens de mogelijkheid om tijdens een verjaardagspartijtje als hulpboswachter mee te helpen en te leren over de flora en fauna.

Een hertenjong waarvan de moeder het Haagse bos als verblijf voor haar jong uitkoos. Af en toe komen herten vanuit de duinen buurten in het bosgebied.

In het voorjaar staan de loofbomen met hun voeten in een zee van blauw van de wilde hyacinth, Hyacinthoides non-scripta.

De bosuil is een andere bosbewoner die zijn intrek in het Haagse bos heeft genomen, ondanks de grote drukte van de stad.

Als je geluk hebt, kom je schuwe dieren als de eekhoorn tegen in het stedelijke natuurgebied.

TuinenLandschap l26/27l 2015

Haagse bos_3Details.indd 15

15 10-12-15 15:29

Bedrijf en Organisatie

Hoveniers helpen mee bij inzam taxussnoeisel tegen kanker Voor het tweede jaar op rij wordt volop Taxus baccata gesnoeid en ingezameld ten behoeve van de stof baccatine. Deze stof wordt gebruikt in chemokuren. Naast de landelijke actie ’Vergroot de Hoop’ zijn er lokale initiatieven, die onder eigen vlag opereren. De actie ’Snoei voor Leven’ is daar een aansprekend voorbeeld van.

Tekst Wendy Venhorst | Beeld Stichting Vergroot de Hoop

16

TuinenLandschap l26/27l 2015

Taxussnoeisel.indd 16

10-12-15 15:28

Voor het verzamelen van het snoeisel wordt gebruikgemaakt van speciale inzamelpunten.

Taxus baccata ▸ In snoeisel van Taxus baccata zit de stof baccatine, de basisgrondstof voor het kankerremmende middel Taxol. ▸ Snoeisel van een taxushaag van 50 m levert genoeg baccatine op voor de behandeling van één kankerpatient. ▸ Het gaat specifiek om jong, eenjarig snoeisel (takken tot 30 cm) omdat alleen nieuw hout baccatine bevat. ▸ De Taxus moet droog worden geknipt en het snoeisel moet zuiver zijn en daarom met een doek of zeil worden opgevangen. snoeisel gemengd met aarde, gras of bladeren is niet bruikbaar. ▸ Bij 50% van de chemotherapieeën wordt gekozen voor geneesmiddelen op basis van Taxus. ▸ Met Taxol worden de beste resultaten behaald bij eierstok-, borst- en prostaatkanker.

zamelen

H

et inzamelen van taxussnoeisel voor het goede doel is Van Ooijen Tuinen in Lichtenvoorde niet vreemd. Het groenbedrijf, dat een boomkwekerij, groencentrum en hoveniersafdeling omvat, zamelde midden jaren ’90 al eens een paar jaar taxussnoeisel in. Vier jaar geleden zag Anja van Ooijen een oproep van Stolk Medicinal Plants. Het groenbedrijf kweekte op dat moment veel Taxus en nam contact op.

In 2012 en 2013 werd respectievelijk 1.000 en 2.000 kg snoeisel verzameld. In 2014 groeide dat tot ruim 16.000 kg. „We werden in dat jaar benaderd door Lionsclub Oost Achterhoek”, licht Van Ooijen toe. „Zij wilden graag samen met ons zoveel mogelijk snoeiafval ophalen. Zo werd ’Snoei voor Leven’ geboren.”

Voordeel van de samenwerking is dat Van Ooijen vakkennis heeft, terwijl de Lionsclub mankracht en contacten heeft. „Waar mijn man het snoeisel voorheen zelf wegbracht naar de drogerij in Erica, wordt het vervoer nu verzorgd door een transporteur uit de Lionsclub.

Bovendien is het werkgebied vergroot en strekt

het zich nu uit over de hele Oost-Achterhoek.”

In het snoeisel zit baccatine dat wordt gebruikt als grondstof voor Taxol. De kwaliteit van het snoeisel is prioriteit nummer één bij ’Snoei voor Leven’. „Onze kwaliteit is goed; daar durf ik mijn hand voor in het vuur te steken.” Van Ooijen vertelt dat het snoeisel binnen 24 uur bij de drogerij is, zodat het dezelfde avond of nacht nog kan worden verwerkt. „Die 24 uur zijn heilig. Op het moment dat je een takje snoeit, begint het baccatinegehalte al terug te lopen.” Daarom worden jaarlijks maar twee snoeiweekenden vastgesteld waarin het snoeisel kan worden aangeleverd. Dit jaar was dat eind juni en begin juli. „Je zit dan rond de langste dag; dat is het meest ideale moment om te snoeien omdat het gehalte aan baccatine dan het hoogst is. Alles wat je eerder of later snoeit, is kwalitatief minder.” Daarnaast wordt er nauwlettend op toegezien dat het snoeisel droog en vers is en dat het om Taxus baccata gaat. „Het komt nog wel eens voor dat mensen met Buxus komen aanzetten.”

Dit jaar werd 18.000 kg opgehaald. „In vergelijking met de hoeveelheden die via de landelijke actie Vergroot de Hoop worden ingezameld, lijkt dit misschien niet zo veel. Maar door de snelle manier van inzamelen en verwerken, wordt een maximale hoeveelheid baccatine gewonnen.

Daardoor levert Snoei voor Leven een significante bijdrage aan het winnen van deze grondstof voor chemokuren.”

Waardevol Volgens Van Ooijen is het aantal deelnemers flink gestegen. „Het spreekt de mensen ontzettend aan, ze zijn blij dat ze iets concreets kunnen doen.

Eigenlijk is het belachelijk dat taxussnoeisel wordt weggegooid, terwijl het heel waardevol is. Daar willen wij mensen bewust van maken.”

Ook onder kwekers en hoveniers neemt de animo toe. „Ik heb binnen ons werkgebied een bestand van vijftig kwekers en hoveniers. Een aantal snoeit op verzoek van de particulier, maar sommigen gaan ook zelf op zoek naar klanten met Taxus.”

Van Ooijen is ervan overtuigd dat er nog veel meer mogelijk is. „Er zit nog zoveel potentie in dit gebied. Toen ik onlangs rondfietste, zag ik nog genoeg Taxus staan.”

Marc Kothuis, actief lid van de Lionsclub OostAchterhoek, beaamt dat de actie heel positief wordt ontvangen. Kothuis schat dat ze nu zo’n 20% van de particuliere en gemeentelijke markt te pakken hebben. „Er is dus nog veel winst te behalen.” Hij merkt dat gemeenten niet altijd voldoende mensen hebben en dat particulieren het soms >

TuinenLandschap l26/27l 2015

Taxussnoeisel.indd 17

17 10-12-15 15:28

lastig vinden op een ander moment te snoeien dan ze gewend zijn. „Ook hebben sommigen er moeite mee dat de hovenier alleen voor de Taxus komt en een andere keer terugkomt voor de rest van de tuin. We moeten dat goed communiceren.”

Het doel is ’Snoei voor Leven’ in het werkgebied verder uit te breiden. „Maar het moet organisatorisch en logistiek wel te behappen zijn.” Kothuis weet dat andere Lionsclubs hun voorbeeld volgen. „Wel iets kleinschaliger, maar je kunt het ook niet in één keer groots neerzetten. Veel mensen hebben al bij ons geïnformeerd, maar ze lopen allemaal tegen de logistiek aan. Het klinkt heel makkelijk, maar het snoeisel moet binnen 24 uur op de goede plaats zijn. En dat is best een uitdaging.” De ingezamelde hoeveelheid taxussnoeisel heeft €9.000 opgeleverd voor Kika.

Goed doel Monique Zeeuw, projectleider van Vergroot de Hoop, vertelt dat de stichting gemeenten, maar ook hoveniers en kwekers benadert. Zij krijgen 70 cent per kilo en mogen zelf beslissen wat ze hiermee doen. „Ze mogen het geld gebruiken voor de extra snoeikosten, maar ook doneren aan een goed doel.” Eind augustus stond de teller op 256.000 kilo snoeisel, goed voor 2.600 kuren. Daar-

mee is Zeeuw meer dan tevreden. „Je merkt een sneeuwbaleffect. In België, waar de actie al negen jaar loopt, is vorig jaar 900.000 kilo opgehaald. Wij hebben in Nederland dus nog wel een stapje te maken.”

Bij hoveniersbedrijf en groencentrum Wenninkhof in Winterswijk staat tijdens de actieperiode een speciale inzamelbak van Vergroot de Hoop.

Daarnaast zamelt het bedrijf ook zelf taxussnoeisel in. Het groen dat wordt ingezameld, mag - mits donker en koel - veertien dagen worden bewaard om vervolgens te worden afgevoerd.

Eigenaar Jan Bent vertelt dat hij in aanraking kwam met de actie via de VHG, waar hij zelf ook bestuurlijk bij is betrokken. „We vinden het enorm belangrijk om de strijd met deze ernstige ziekte aan te gaan. Er zijn zoveel mensen met kanker.

Mijn vrouw heeft een tumor in de rechternier gehad. Gelukkig is alles nu goed onder controle.

Maar momenteel hebben hier in een straal van 600 m zes mensen kanker. Om maar aan te geven hoe belangrijk het is.”

De opbrengst doneert het bedrijf aan Stichting Nina in Winterswijk, een stichting voor kinderen met hersenstamkanker. De animo is volgens Bent geweldig. „Het is prachtig om te zien hoe mensen met zakken, bigbags en kussenslopen het knipsel komen brengen.” <

Via de VHG werkten veel hoveniers dit jaar mee aan de actie ’Vergroot de Hoop’.

Vergroot de Hoop Onder het motto ’Vergroot de hoop, verklein de kanker’ vindt op initiatief van Stichting ’Vergroot de Hoop’ jaarlijks van half juni tot en met eind augustus een landelijke inzamelingsactie van taxussnoeisel plaats. ’Vergroot de Hoop’ is van oorsprong een Vlaamse actie, opgezet door Boomkwekerij Van Hulle B&C. In 2014 is de actie uitgebreid naar Nederland. Het taxussnoeisel kan worden gedeponeerd bij speciale inzamelingspunten. Bij de start vorig jaar werkten 96 gemeenten mee; dit jaar waren dat er 180. Ook de VHG en diverse begraafplaatsen doen dit jaar mee.

Omdat er ongeveer één kubieke meter snoeisel nodig is voor één chemotherapie, is de slogan: ’Eén kuub voor één kuur’. Voor elke ingezamelde kuub zuiver taxussnoeisel krijgt een gemeente €50, dat mag worden besteed aan een goed doel dat strijdt tegen kanker.

18

TuinenLandschap l26/27l 2015

Taxussnoeisel.indd 18

10-12-15 15:28

740458_.indd 19

11-12-2015 11:10:10

Jaaroverzicht 2015

Marvin Hendriks is hoofd bedrijfsbureau van Wolterinck en projectleider eikenprocessierups.

Tekst Peter Bennink I Foto Casper Conradi

Ver f ijnde planning

’Nematoden steeds belangrijker bij eikenprocessierupsbestrijding’ Volgens Marvin Hendriks, hoofd bedrijfsbureau van groenaannemer Wolterinck, worden duurzaamheid en het beschermen van flora en fauna steeds belangrijker. Samen met Agrifirm ontwikkelde Wolterinck daarom een manier om eikenprocessierupsen in één behandeling met nematoden te bestrijden in plaats van twee.

20

H

et komt allemaal aan op timing en planning volgens Marvin Hendriks.

Met het Beslissings Ondersteunende Systeem (BOS) kun je op basis van de lokale weersverwachting bepalen of je die nacht gaat spuiten of niet.

Als de omstandigheden gunstig zijn dan kun je in één spuitbeurt 90 tot 95% effect behalen en hoef je niet terug te komen.

Normaal gesproken wordt geadviseerd om twee spuitrondes met nematoden te doen voor voldoende effect.

Zo’n BOS is niet helemaal nieuw, in de tuinbouw wordt het al langer toegepast, maar Wolterinck en Agrifirm hebben het programma aangepast om het voor eikenprocessierupsbestrijding met nematoden geschikt te maken.

Het werken met nematoden heeft een aantal voordelen, maar luistert nauw. Voordelig is dat je de aaltjes kunt inzetten als de eikenprocessierupsen net uit het ei zijn, maar de meeste andere rupsen nog niet.

Je doet daardoor betrekkelijk weinig schade

aan de natuur. Ook is het niet schadelijk voor in het water levende organismen, in tegenstelling tot XenTari WG het meest gebruikte middel tegen de eikenprocessierups.

Nematoden moeten echter in het donker gespoten worden omdat ze niet tegen licht kunnen, ook zijn ze grofweg drie keer zo duur en weersgevoelig. Vandaar het BOS dat gebaseerd is op de weersvoorspelling.

Hendriks: „Nematoden leven normaal in vochtige omstandigheden onder de grond, hoe hoger de luchtvochtigheid is, hoe beter ze gedijen, maar het moet niet gaan regenen want dan spoelen ze uit de boom. Bij een temperatuur van boven de 12 graden zijn de aaltjes actief genoeg om met één bespuiting voldoende effectief te zijn voor de 90% effectiviteit die wij garanderen.”

Agrifirm Plant en Wolterinck hebben hun bestrijdingsmethode getest in vijf praktijkdemo’s in de gemeenten Eindhoven en Lochem. Volgend jaar is de BOS methode, met garantie, voor het eerst op de markt beschikbaar.

Januari

Februari

Nog geen duidelijkheid over verbod bestrijdingsmiddelen | Verlenging Barometer Duurzaam Terreinbeheer | Ondernemers voorzichtig positief over economische vooruitzichten 2015 | Bomen geveld door zware januaristorm | Gemeenten gedwongen verder te bezuinigen door oplopend tekort | Veel planten maand eerder dan normaal in bloei

Minder deelnemers groencompetitie Entente Florale | Cao hoveniersbedrijf tussentijds aangepast | Campagne Operatie Steenbreek in Leeuwarden van start | Eerste exemplaar Bomenposter Norminstituut uitgereikt | Aparte VHGvakgroep voor ontwerpers van de baan | Boomkweker en plantenkenner Dick van Gelderen overleden

TuinenLandschap l26/27l 2015

TEL- jaaroverzicht 1 pag deel1.indd 20

14-12-15 11:01

’Vo orb eeld van werken met big data’

Objectief meten met kwartaalmonitor In november is de VHG gestart met het uitbrengen van kwartaalmonitoren voor de branche, samen met het CBS. Deze vormen een belangrijke aanvulling op de economische barometer van de VHG.

Tekst en beeld Ralph Mens

R

ichard Maaskant, hoofd ledencontact VHG: „Wij zijn heel erg content met deze nieuwe tool waarmee we leden kunnen adviseren op gebied van rendementsverbetering. We plukken er nu al de vruchten van.” Het CBS stelt de kwartaalmonitoren samen op basis van btwafdrachten van ondernemers en andere data. VHG geeft aan aan welke gegevens behoefte is. Zo zitten in de meest recente kwartaalmonitor gegevens over het aantal nieuwbouwwoningen. „Dit is voor onze achterban relevante informatie. Iedere nieuwbouwwoning zorgt in de praktijk namelijk voor vier verhuisbewegingen.

Hiermee kunnen we in kaart brengen waar werk te verwachten is de komende tijd.”

VHG was al langer op zoek naar objectieve data om ontwikkelingen in de groensector in kaart te brengen. Zo liep het bedrijfsvergelijkend onderzoek via het PT altijd anderhalf jaar achter op de realiteit.

Dit wreekte zich in 2011 toen de crisis volop werd gevoeld. „Als belangenbehartiger heb je objectieve, actuele gegevens nodig, om te kijken waar de prioriteiten liggen voor bedrijven, waar de knelpunten, wat de invloed is van politieke maatregelen zoals de btwverlaging. Deze gegevens kunnen we ook weer gebruiken bij de lobby richting Den Haag en Brussel.”

Door deze data jaar op jaar te verzamelen en te vergelijken, kan de VHG straks ook beter langjarige ontwikkelingen inschatten.

Toch blijft het lastig om in de toekomst te

kijken, meent Maaskant. „Het economisch herstel is nog broos, je zit dat bedrijven de afgelopen jaren flink hebben ingeteerd op hun reserves. Het duurt nog jaren voordat dat weer op peil is. Daarnaast zie je dat gebeurtenissen zoals de aanslagen in Parijs direct effect hebben op het consumentenvertrouwen.” Inmiddels is er interesse vanuit andere branches voor deze opzet. „VNONCW en MKB Nederland hebben onze aanpak aangeduid als voorbeeld van hoe je big data kunt gebruiken en vanuit collectiviteit naar de bedrijfsvloer kunt vertalen.”

Richard Maaskant, hoofd ledencontact VHG: „Met de CBS-gegevens hebben we een nieuwe tool in handen om onze achterban te ondersteunen.”

Maart

April

Varkens gaan Japanse duizendknoop bestrijden | TuinIdee trekt 20% meer bezoekers dan vorig jaar | Aequor stopt dienstverlening arbeidsmarktvraagstukken | Praxis stopt met verkoop Roundup | 'Criteria middelenverbod voor 1 juni naar de Kamer | Groen in de lift dankzij eetbare tuin en toenemend aantal verhuizingen

IARC noemt glyfosaat 'kankerverwekkend' | Richtlijnen duurzaam onkruidbeheer aangepast | Eerste drijvende plantsoen in Rotterdam te water gelaten | Staatssecretaris roept EU op om overgang naar 'groene' middelen te versnellen | Eentonig landgebruik slecht voor bestuivende insecten | Aantal graafschades vorig jaar fors naar beneden

TuinenLandschap l26/27l 2015

TEL- jaaroverzicht 1 pag deel1.indd 21

>

21 14-12-15 11:01

Jaaroverzicht 2015

Michel Lafaille organiseert nieuw festival O’FEST:

’Liever Piet Oudolf in de zaal, dan op het podium’ Tijdens de Nationale Tuinweek in juni volgend jaar staat er een gloednieuw festival gepland: het O’FEST, geheel gewijd aan de tuinarchitectuur en speciaal bedoeld voor tuinontwerpers. Drijvende kracht erachter is Michel Lafaille van het Ontwerpinstituut: „Het O’FEST moet een plek worden waar elke tuinontwerper zich verder kan ontwikkelen.’’

Tekst Miranda Vrolijk I Beeld SVS

22

V

oor tuinontwerpers zijn er volgens Lafaille nog te weinig plekken – beurzen, congressen enzovoort – om elkaar te treffen en het dan écht alleen over de inhoud van het tuinontwerp te hebben. „Terwijl er onder ontwerpers een geweldige behoefte bestaat om elkaar te treffen. Samen na te denken over moeilijke ontwerpvraagstukken en om op die manier van elkaar te leren. Dat je elkaar daarvoor fysiek treft en in de ogen kunt kijken, is heel belangrijk.’’

Om die reden organiseert Lafaille samen met anderen het O’FEST, festival van het tuinontwerp.

Een week lang vinden er in het ACEC-gebouw van Apeldoorn workshops, lezingen en presentaties plaats. Elke dag heeft een eigen thema, bijvoorbeeld beplantingen of festivals, of nieuwe, extreme ontwerpen van jonge professionals, om maar wat te

noemen. Eveneens kent elke dag een vaste indeling: de ochtend wordt ingevuld door een van de opleidingen (Delft, Wageningen, Velp, Apeldoorn, Den Bosch of Amsterdam), de middag is bestemd voor een workshop en ’s avonds geeft een spreker een lezing. „Voorafgegaan door een optreden van een groenjournalist, die ook eens een stelling poneert over het vak van tuinontwerp.’’ En omlijst met een optreden vanuit een andere kunstdiscipline, waarbij er altijd een link is met de tuinarchitectuur. „Bijvoorbeeld een voordracht uit het toneelstuk De kersentuin van Tsjechov of een Franse chanson over de beleving van de tuin’’, legt Lafaille uit. „Aan de hand van wat jou persoonlijk aanspreekt, kun je een of meerdere dagen bijwonen.’’ De week wordt afgesloten met een afscheidsfeest.

Hoe het programma er inhoudelijk precies uit gaat zien, is nog niet bekend, maar van één ding is Lafaille zeker: het O’FEST gaat hoe dan ook door. Samen met Lodewijk Baljon en Edwin Santhagens vormt hij momenteel een commissie, die het programma en de insteek samenstelt. De ambities zijn hoog: „Het O’FEST moet een plek worden waar elke tuinontwerper zich verder kan ontwikkelen. Wat dat betreft heb ik liever Piet Oudolf in de zaal, dan op het podium.

Het gaat erom dat we gezamenlijk als vakgebied vooruitkomen.’’

Het O’FEST vindt gelijktijdig met de Nationale Tuinweek van Groei&Bloei plaats, van 11 t/m 19 juni. Zowel de VHG als de NVTL hebben hun medewerking toegezegd aan het festival. Daarnaast zoekt Lafaille ook samenwerking met allerlei andere vakvereningingen om een bijdrage te leveren tijdens de week. „Als het maar over het ontwerp van de tuin gaat.’’

Mei

Juni

Nieuwe toelating voor XenTari WG | Eenderde hoveniers denkt klussen niet voor einde lage btw-tarief af te krijgen | Kostenstijging door overgang naar nietchemische bestrijding | Boktor Aromia bungii gevaar voor Prunus en Populus | Buxusplanten aangetast door rupsenplaag | Paleisbrug Den Bosch met beplanting Piet Oudolf geopend

Gevolgen bacterieziekte Xylella fastidioasa desastreus | 'Teken goed te bestrijden met inzet van nematoden' | Harrie Verbeek wordt Nederlands klimkampioen | Botanicus Harry van Trier overleden | Food for Good wint Rabo Stadslandbouw Award | Openstelling bureaulijst NVTL stap dichterbij | 'Meer groen en wateropvang tegen hevige regenval'

TuinenLandschap l26/27l 2015

TEL- jaaroverzicht 2 deel 2.indd 22

14-12-15 11:02

Tekst en beeld Peter Bennink

David van Uden is directeur van BTL Bomendienst en één van de trekkers van de Nederlandse versie van i-Tree.

Nederlandse versie in de maak

’i-Tree kan boombeheer verbeteren’ Het Amerikaanse softwarepakket i-Tree wordt al sinds 2006 gebruikt om de baten van bomen te berekenen. Een aantal boomadviesbureaus, gemeenten, onderwijsinstellingen en organisaties werkt nu gezamenlijk aan een Nederlandse versie.

I

n de Verenigde Staten en inmiddels vele andere landen is het i-Tree een groot succes. In New York City bijvoorbeeld wordt het programma gezien als het krachtigste middel om beleidsmakers van het belang van bomen te overtuigen. Dat heeft inmiddels geresulteerd in een plan om 1 miljoen extra bomen te planten.

De uitgebreide Amerikaanse versie heeft tal van mogelijkheden, van het ontwerpen met bomen tot het schatten van de toegevoegde waarde van bomen voor onroerend goed. De Nederlandse versie richt zich in

eerste instantie op een beperkt aantal ecosysteemdiensten die bomen leveren; het opslaan van CO2, het afvangen van fijnstof en het reguleren van de waterhuishouding.

Maar ook deze beperkte vertaling is niet van de ene op de andere dag gemaakt geeft David van Uden aan. „In Amerika is het sortiment bijvoorbeeld heel anders, dus we moeten kijken welke bomen op de onze lijken, de Amerikaanse klimaatzones waarmee i-Tree werkt zijn niet één op één toepasbaar in Nederland en ook de statistieken over vervuiling zijn heel anders.” Het is dus een hele klus om een in Nederland bruikbare versie van i-Tree te maken.

Een samenwerkingsverband van boomadviesbureaus (BTL, Cobra, De Groot, Bomenwacht, Terra Nostra) en onderzoeksen onderwijsinstellingen (Wageningen UR en Van Hall Larenstein), een aantal gemeenten, VHG, VNG en Stadswerk heeft hiervoor de komende twee jaar uitgetrokken. Van Uden: „Het is uniek dat we met deze brede groep samenwerken, en dat

ieder zijn expertise inbrengt om samen vooruit te komen.”

Er is dan ook een gemeenschappelijk belang; het verbeteren van boombeheer.

Tot nu toe wordt beheer vooral gezien in het licht van kosten, niet van baten. Van Uden: „In de gangbare systematiek is een boom in een te klein plantgat, die ergens dertig jaar staat te kwarren eigenlijk ideaal; hij hoeft niet gesnoeid te worden, niet vervangen te worden, je hebt er eigenlijk geen omkijken naar. Dat hij ook niks oplevert blijft buiten beschouwing.” i-Tree kan het boombeheer naar een hoger plan tillen denkt Van Uden: „De baten van een boom stijgen exponentieel als de boom gezond is en goed groeit, i-Tree maakt de voordelen van goed beheer en een goede groeiplaatsinrichting duidelijk.”

Het afgelopen jaar is er al een eerste pilot gedaan in Almere. Komend jaar zullen er meer pilots volgen en zal er tegelijkertijd gewerkt worden aan de wetenschappelijke basis van het Nederlandse i-Tree.

Juli

Augustus

Eerste chemotuin in Nederland geopend | Commissie VHG-Platform Ontwerpers stapt op | Gouden Schoffel voor Baanbrekend Landschap | 'Gemeenten moeten meer experimenteren met openbaar groen' | Lichte toename ziekteverzuim groensector | Stichting Stadspoort failliet verklaard| Staatssecretaris Mansveld trekt uitzondering voor laagrisicomiddelen weer in

Meerderheid Almere voor Masterplan Floriade | Drenthe gaat bermgras omzetten in groengas | Nederlanders Kuiperij en Wevers vierde op WorldSkills | Bijensterfte hoger dan langjarig gemiddelde | Groensector profiteert van positieve stemming op aantrekkende woningmarkt | Warmte en flinke regenval zorgen voor hoge onkruiddruk

TuinenLandschap l26/27l 2015

TEL- jaaroverzicht 2 deel 2.indd 23

>

23 14-12-15 11:02

Jaaroverzicht 2015

Activiteiten Von Siebold-jaar ▸ Hortus Botanicus Leiden 9/4-10/4 Camellia, 13/5-15/6 Japanse verzamelplanten en 13/5-18/5 Japan & Von Siebold. ▸ Oude Universiteitsbibliotheek Leiden 7/8-7/11 ‘Hortulanus Witte en de planten uit Japan’. ▸ Japanmuseum SieboldHuis, Leiden Permanente aandacht voor Von Siebold. ▸ Boomkwekerijmuseum Boskoop 26/5-1/10 ‘Japan-Von Siebold-Hydrangea, het recept voor een rijk plantengeslacht’. ▸ Botanische Tuin TU Delft 29/5-23/10 ‘Groene weelde uit Japan’.

▸ Oranjerie De Groene Parel, Den Helder 19/6-26/6 ‘Den Helder-Japan’ met Japanse tuin, Japan-markt en lezingen. ▸ Pinetum Blijdenstein, Hilversum Wandelroute langs coniferen uit Japan. ▸ Botanische Tuin Arboretum Oudenbosch 1/4-31/10 Speciale aandacht voor planten uit Japan. ▸ Trompenburg Tuinen en Arboretum, Rotterdam 5/6 Sushiworkshop, 13/9, 8/10 en 30/10 Ikebana - Japans bloemschikken.

2016: Von Sieb old-jaar

Plantenverzamelaar Von Siebold geëerd Hoe zouden onze tuinen en parken eruit zien zonder de Japanse esdoorn, hosta, Japanse iris, hortensia en azalea? De verspreiding van deze exotische planten over Europa is vooral te danken aan Von Siebold. Verbazingwekkend hoeveel planten deze arts, botanicus en reiziger uit Japan meenam. Veel soorten en kruisingen zijn nu nog populair. 2016 is, 150 jaar na zijn dood, daarom uitgeroepen tot Von Siebold-jaar.

Tekst en foto Kyra Kuitert

24

P

hilipp Franz Balthasar von Siebold was een Duitse arts die vanaf 1823 als een van de eerste westerlingen in Japan medicijnen doceerde. Als arts mocht hij geen betaling ontvangen voor zijn diensten maar wel geschenken. Dit werd de basis van zijn etnografische verzameling planten, dieren, zaden en gebruiksvoorwerpen. In 1830 kwam hij in Nederland terug met onder andere 700 soorten Japanse planten, zoals boompioenen, Kerria japonica en Lilium speciosum.

Von Siebold ging in Leiden wonen vanwege de beroemde universiteit en hortus.

In 1832 vestigde hij in een herenhuis in Leiden zijn Japansch Museum en in 1845 bouwde hij het landhuis ‘Nippon’. Hier begon hij zijn ’Jardin d’Acclamatation’ waar hij planten kweekte die hij zelf had meegenomen of nog steeds uit Japan toegezonden kreeg. In de Leidse Hortus staan nog circa vijftien door Von Siebold zelf meegebrachte planten. Vanuit deze tuin en hortus werden veel planten over Europa verspreid.

Zijn bekendste werk is de Flora Japonica, die hij schreef met Joseph Gerhard Zuccarini, hoogleraar en conservator van de bo-

tanische tuin in München. In 1841 kwam het eerste deel uit, met 120 prachtige afbeeldingen. Daar bleef het bij. Doordat de flora duurder uitviel dan begroot ruïneerde de uitgave hem vrijwel. Hij verkocht zijn herenhuis en grote delen van zijn collectie gingen naar de Staat; zij vormden de start van het Rijksmuseum van Volkenkunde.

Von Siebold werd in 1842 in de adelstand verheven met het erfelijke predicaat jonkheer.

In 1990, de 400e geboortedag van de Leidse hortus, werd de ‘Von Siebold Gedenktuin’ aangelegd, een moderne Japanse ‘kare-sansui’ tuin, met een symbolische zee van kleine steentjes. De meeste bomen, struiken en planten zijn afstammelingen van Siebold-introducties. Mede ter ere van 400 jaar Japans-Nederlandse betrekkingen werd in 2000 in Leiden het Japanmuseum SieboldHuis geopend in het pand aan het Rapenburg dat enige tijd door Von Siebold werd bewoond. Het komende Von Sieboldjaar wordt behalve in de Leidse Hortus en het SieboldHuis ook op andere plaatsen gevierd, met speciale aandacht voor Von Siebold en voor planten uit Japan.

September

Oktober

BTL test middel tegen kastanjebloedingsziekte | Bentheimers kunnen duizendknoop niet aan | Stelling 2.0 wint duurzaamheidsprijs | Roosegaarde gaat Smog Free Park in Rotterdam aanleggen | ' Werelds eerste Koeientuin geopend | Alterra start onderzoek 'Groen voor Grijs' | Inspectie SZW gaat hoveniers inspecteren | Europese toelating glyfosaat verlengd

23-jarige boomverzorger uit Aarle-Rixtel komt om tijdens werkzaamheden | Wehkamptuin wint Heem Natuurprijs | Waterschap Scheldestromen gaat reuzenberenklauw chemisch bestrijden | Groen onderwijs komt met eigen AOC-Keurmerk Flora- en faunawet | Europese Commissie investeert €250 miljoen in groene stad | Eerste geluidsscherm van levende bamboe aangeplant

TuinenLandschap |26/27| 2015

TEL- jaaroverzicht deel3.indd 24

14-12-15 11:23

d

So ciolo og Jolanda Maas:

Tekst Wendy Bakker I foto Freek van Arkel

’Nu doorpakken bij groen en gezondheid’ Groen is allang geen franje meer. Dat blijkt uit onderzoeken waarin de werking van de natuur op de gezondheid is onderzocht. ,,Groen en gezondheid heeft bestaansrecht’’, zegt socioloog Jolanda Maas in de onlangs verschenen trendverkenning ‘Beter door groen’. Maar we moeten ervoor waken dat het momentum verloren gaat. Initiatieven zijn nog te afhankelijk van wisselende, tijdelijke financiering.” ,,

W

e lopen in de wereld voorop als het gaat om onderzoek naar groen en gezondheid”, zegt Jolanda Maas, socioloog en onderzoeker bij Vrije Universiteit Amsterdam. ,,Het thema is afgelopen jaar steviger op de politieke, maatschappelijke en groene agenda gezet. In het land ontstaan ook steeds meer initiatieven; van groene schoolpleinen, buurtmoestuinen tot groene zorginterventies. Het sluit aan bij behoeftes van mensen. Groen en gezondheid is een aaibaar onderwerp.”

Volgens Maas is de aandacht mede te danken aan de onderzoeken van de afgelopen jaren waarin is aangetoond dat natuur een positief effect heeft op gezondheid en welbevinden. Maar dat verklaart niet alleen de interesse, geeft ze toe. Door een terugtrekkende overheid en de crisis wordt er breed in de samenleving gezocht naar nieuwe samenwerkingsverbanden en verbindingen. ,,We zijn hierdoor anders naar groen gaan kijken. Het draagt bij aan de oplossing van maatschappelijke vraagstukken zoals klimaatadaptatie, gezonde voeding en gedrag, sociale cohesie, leefbaarheid, werkloosheid en stijgende kosten in de zorg.”

De groensector heeft het onderwerp groen en gezondheid stevig omarmt, stelt ze vast. De zorgsector is nog niet voldoende overtuigd. Het ontbreekt nog aan wetenschappelijk onderzoek dat voldoet aan de

standaarden van de medische richtlijn: effectmeting waarbij een onderzoeksgroep at random wordt opgedeeld in een groep die de interventie (of medicijn) wel ontvangt en een controlegroep die deze niet ontvangt. Hierdoor maken groene interventies nog geen onderdeel uit van het zorgsysteem. Er is andersoortig onderzoek

nodig. Maas geeft aan dat daarmee een begin is gemaakt met de onlangs gestarte studies Groen, grijs en gelukkig en Groene Gezonde Ziekenhuizen. ,,Maar dergelijk onderzoek moet er nog veel meer komen.”

Verder geeft de onderzoeker aan dat er bij behandelaars behoefte is aan meer praktische kennis hoe je groen kunt inzetten bij behandeling. ,,Wacht niet met een project tot alles wetenschappelijk is afgekaart of is uitgedacht. Ga aan de slag met bepaalde kwetsbare groepen en zoek samenwerking.

En deel vervolgens de praktische ervaring die je hebt opgedaan, wat goed en wat mis is gegaan.”

Ze maakt zich soms zorgen over de continuïteit van initiatieven. ,,Deze zijn veelal afhankelijk van tijdelijke subsidies. Het succesvolle project Biowalking lukt het nog niet om binnen de financieringsstructuur van de zorg te komen en blijft dus afhankelijk van kortdurende subsidies.” Maas pleit ervoor om niet zozeer nieuwe sporen te ontwikkelen maar om bestaande uit te werken en te bestendigen. ,,In Rotterdam worden onder meer mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt opgeleid tot Natuursprong-coach. Deze begeleiden kinderen bij beweegactiviteiten in de natuur.

Hiermee werk je aan verbetering van leven van de begeleiders en de kinderen. Twee vliegen in een klap. Maar als de subsidie stopt, hoe dan verder? Ze hebben nog een zetje nodig. Ik zou daar op inzetten, van de ervaringen leren, doorpakken en het stevig op de kaart zetten.”

Bron: Beter door Groen, een trendverkenning naar een Duurzame samenhang tussen groen en gezondheid door JSO en Jolanda Maas in opdracht van Provincie Zuid-Holland.

November

December

Doek valt voor Weed-IT door politieke onzekerheid over middelenverbod | Hoveniers licht positief over groei in werk | BAM verkoopt Mostert De Winter aan Elkarij | Nederlandse verftuin op Chelsea Flower SHow 2016 | EFSA: 'Geen bewijs dat glyfosaat kankerverwekkend is' | Europese toelating voor iepziektevaccin Dutch Trig | Waterplantenkweker Ronald Moerings verongelukt

Schiedam zet postbezorgers in bij afvalschouw | Green Deal voor 1.000 ha nieuwe stedelijke natuur | NVTL stelt bureaulijst open | Aantal eikenprocessievlinders in 2015 stabiel | Onderzoek TNS Nipo: particulieren grijpen massaal naar 'alternatieve' onkruidbestrijdingsmiddelen | Ruim 2.100 bezoekers voor Future Green City | Dijksma houdt vast aan 1 maart voor gebruiksverbod

TuinenLandschap |26/27| 2015

TEL- jaaroverzicht deel3.indd 25

<

25 14-12-15 11:23

740459_.indd 26

14-12-2015 12:59:04

740460_.indd 27

11-12-2015 11:10:21

Bedrijf en Organisatie

Egbert Jan Blonk egbertjan.blonk@gt.nl

Eindejaarstips

Op de valreep besparen op belastingen over 2015 Op de valreep van het oude jaar kunt u nog aardig wat besparingen realiseren door fiscale maatregelen te treffen. Niet alleen verandert regelgeving voortdurend, maar ook door veranderingen in uw financiële situatie ontstaan vaak mogelijkheden voor besparingen op belastingen. Tuin en Landschap zet de belangrijkste eindejaarstips voor u op een rijtje.

Tekst Egbert Jan Blonk | Beeld

Ingimage Algemeen

Lijfrentepremie tijdig betalen Lijfrentepremies binnen de jaar- of reserveringsruimte zijn aftrekbaar in het jaar van betalen. Wilt u nog van de lijfrenteaftrek in 2015 gebruik maken, dan dient de premie nog dit jaar te worden betaald.

Dit geldt ook voor stortingen op een lijfrentespaarrekening of een lijfrentebeleggingsrecht.

Vergeet de middelingsmogelijkheid niet Bij middeling vindt herrekening plaats van de Box 1 inkomens over een periode van drie jaar. De verschuldigde inkomstenbelasting wordt opnieuw berekend over de gemiddelde Box 1 inkomens (verliezen worden tenminste op nihil

28

gesteld) en vergeleken met de eerder op de aanslag verschuldigde bedragen. Bij sterk wisselende inkomens kan dit een teruggave opleveren.

Benut schenkingsvrijstelling Schenkingen van ouders aan hun kinderen zijn in 2015 vrijgesteld van belasting tot een bedrag van €5.277. Deze vrijstelling wordt eenmalig verhoogd tot €25.322 als het kind minimaal 18 jaar is en tot 40 jaar. Heeft u kleinkinderen dan kunt u per kleinkind een bedrag van €2.111 belastingvrij schenken.

Levensloopregeling in een keer uit laten keren Neemt u in 2015 uw gehele levenslooptegoed op, dan wordt er over een

gedeelte van het opgenomen bedrag geen loonbelasting geheven. Er geldt dan een vrijstelling van 20% van het levenslooptegoed per 31 december 2013. U kunt onder voorwaarden ook tot uiterlijk 2021 door blijven sparen, doch dan geldt geen gedeeltelijke vrijstelling meer.

Verlaag uw Box 3 vermogen Over uw heffingsgrondslag in Box 3 betaalt u jaarlijks per saldo 1,2% belastingheffing. Hierbij is uw Box 3 vermogen op 1 januari bepalend. Vanaf 2017 wordt er naar verwachting een schijventarief ingevoerd voor Box 3. Hierbij geldt tot €100.000 vermogen en rendement van 2,9% (heffing per saldo 0,87%), voor vermogen tussen €100.000 en €1 miljoen 4,7% rendement (heffing per saldo 1,41%)

TuinenLandschap l26/27l 2015

Eindejaarstips.indd 28

10-12-15 15:29

Schenken In 2015 kunt u een bedrag van €5.277 belastingvrij schenken aan uw kinderen tot 18 jaar, €25.322 aan kinderen tussen 18 en 40 jaar, en €2.111 aan ieder kleinkind.

Sparen U kunt onder voorwaarden tot uiterlijk 2021 door blijven sparen voor de levensloopregeling. U kunt ook uw gehele levenslooptegoed in 2015 in één keer opnemen, dan wordt over een gedeelte van het opgenomen bedrag geen loonbelasting geheven.

en daarboven 5,5% rendement (heffing per saldo 1,65%).

Overweeg uw Box 3 inkomen te verlagen door bijvoorbeeld schenkingen of giften te doen, grote uitgaven nog dit jaar te doen, uw hypotheek (deels) af te lossen of uw vermogen in een bv of open fonds voor gemene rekening onder te brengen.

Bedrijf

Willekeurige afschrijving voor starters Startende ondernemers kunnen ervoor kiezen om bedrijfsmiddelen willekeurig (dat wil zeggen sneller of trager) af te schrijven. Zij kunnen de aanschafwaarde (exclusief de restwaarde) zelfs in één keer ten laste van het resultaat brengen. >

Aflossen U kunt uw Box 3 inkomen verlagen door een deel van uw hypotheek af te lossen, door schenkingen of giften, of door uw vermogen in een bv of open fonds voor gemene rekening onder te brengen.

TuinenLandschap l26/27l 2015

Eindejaarstips.indd 29

29 10-12-15 15:29

Het moet gaan om bedrijfsmiddelen die ook in aanmerking komen voor de KIA. Een personenauto valt hier dus niet onder, een bestelauto weer wel. U bent een startende ondernemer als u ook in aanmerking komt voor startersaftrek.

Verrekening ondernemingsverliezen Ondernemingsverliezen van eenmanszaken kunt u verrekenen met winsten van de drie voorafgaande jaren (carry back) en negen volgende jaren (carry forward).

Bij ondernemingsverliezen van vennootschappen is deze termijn beperkt tot één jaar (carry back). De termijn voor carry forward bedraagt eveneens negen jaar.

Schenken van uw onderneming Indien u een onderneming of aandelen in een bv ’gratis’ (of tegen een te lage prijs) overdraagt aan uw kind, kunt u onder bepaalde voorwaarden in aanmerking komen voor de bedrijfsopvolgingsfaciliteit van de Successiewet.

Ondernemingsvermogen dat wordt geschonken of wordt vererfd is tot circa €1 miljoen geheel vrijgesteld voor de successiewet en het meerdere boven €1 miljoen is voor 83% vrijgesteld.

Werkkostenregeling Per 1 januari 2015 is de werkkostenregeling voor alle werkgevers verplicht.

Binnen deze regeling kunt u in 2015

maximaal 1,2% van uw totale fiscale loon (de ’vrije ruimte’) besteden aan onbelaste vergoedingen en verstrekkingen voor uw werknemers. Over het bedrag boven de vrije ruimte betaalt u loonbelasting in de vorm van een eindheffing van 80%. Daarnaast kunt u bepaalde zaken onbelast blijven vergoeden, verstrekken of ter beschikking stellen door gebruik te maken van de zogenoemde gerichte vrijstellingen. Controleer tijdig of de regeling correct wordt toegepast.

Einde VAR Per 1 april 2016 wordt naar verwachting de verklaring arbeidsrelatie (VAR) beëindigd. Vanaf dat moment kunt u werken met door de Belastingdienst goedgekeurde overeenkomsten. Dit is niet verplicht, maar alleen als er gewerkt wordt conform een dergelijke overeenkomst is de opdrachtgever gevrijwaard voor inhouding of naheffing van loonheffingen.

Voor de bv

WBSO en Innovatiebox

tezamen een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting? Dan kan het voordelig zijn om één of meer bv’s te ontvoegen. Hierdoor kunt u meerdere keren gebruikmaken van de eerste schijf van 20%, waardoor u over de totale winst minder vennootschapsbelasting hoeft te betalen.

Betaal eigen bijdrage voor privégebruik aan bv Voor het privégebruik van een door de bv aan u ter beschikking gestelde auto dient een bijtelling van bijvoorbeeld 25% op uw fiscaal loon plaats te vinden. Hierover bent u derhalve loonbelasting verschuldigd. Als de bijtelling plaatsvindt tegen het hoogste belastingtarief van 52%, kunt u er voor kiezen om een eigen bijdrage ter hoogte van de bijtelling aan de bv te betalen. Deze bijdrage vormt dan een aftrekpost op de fiscale bijtelling, zodat de 52% loonbelasting niet verschuldigd is. De vergoeding vormt een belaste opbrengst voor uw vennootschap. Doordat de belastingdruk op resultaten van de

Maak gebruik van WBSO en innovatiebox voor Speur- en Ontwikkelingsactiviteiten In de innovatiebox is het tarief voor de vennootschapsbelasting slechts 5%.

Heroverweeg uw fiscale eenheid Heeft u meerdere bv’s en vormen zij

Plan uw investeringen en desinvesteringen Sinds de invoering van de kleinschaligheidsinvesteringsaftrek (KIA) is het verstandig waar mogelijk uw (des) investeringen jaarlijks te plannen.

Investeringen Bent u of is uw bv van plan op korte termijn aanzienlijk te investeren? Ga dan na of het gunstiger is nog te investeren in 2015, dan wel te wachten tot 2016. Zo kunt u optimaal profiteren van de KIA. De hoogte van de KIA is afhankelijk van de omvang van uw investeringen. Het kan dus aantrekkelijk zijn uw investeringen te spreiden over 2015 en 2016. Door investeringen

30

over de jaren te spreiden, is de hoogst mogelijke investeringsaftrek te realiseren.

Desinvesteringen Bij de verkoop van bedrijfsmiddelen waarvoor u destijds investeringsaftrek heeft genoten, bestaat de verplichting om een belaste desinvesteringsbijtelling over de verkoopopbrengst aan te geven in het geval de verkoop plaatsvindt binnen vijf jaar na aanvang van het kalenderjaar van investeren. Ter voorkoming van deze bijtelling kan het interessant zijn de verkoop uit te stellen.

Bijtelling Als de bijtelling voor een auto van de zaak plaatsvindt in het hoogste belastingtarief van 52% kunt u er voor kiezen een eigen bijdrage ter hoogte van de bijtelling aan de bv te betalen.

TuinenLandschap l26/27l 2015

Eindejaarstips.indd 30

10-12-15 15:29

bv (vennootschapsbelasting en aanmerkelijkbelangheffing) minimaal 40% en maximaal 43,75% bedragen, kunt u een belastingbesparing realiseren van 12% respectievelijk 8,25%.

Aflossen van uw vordering op uw vennootschap Heeft u een vordering op uw eigen vennootschap, dan zal op deze vordering het zogenaamde â&#x20AC;&#x2122;terbeschikkingstellingsregimeâ&#x20AC;&#x2122; van Box 1 van toepassing zijn. Als u deze vordering wilt laten aflossen door de vennootschap, dan kunt u het beste nog even wachten tot na 1 januari 2016.

Op die manier bespaart u de Box 3 belastingheffing over 1,2% van het afgeloste bedrag.

Pensioenopbouw Overweeg uw pensioenopbouw eigen beheer. Voor het einde van het jaar wordt meer duidelijk in welke vorm pensioen in eigen beheer gaat wijzigen, laat u goed informeren en bekijk welke mogelijkheden het beste voor u zijn. <

Innovatie Door gebruik te maken van de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingsactiviteiten) en de innovatiebox, voor het ontwikkelen van nieuwe producten of diensten, komt u in aanmerking voor de vennootschapsbelasting van 5%.

Pensioen Voor het einde van het jaar wordt duidelijk in welke vorm pensioen in eigen beheer gaat wijzigen.

Overweegt u pensioenopbouw in eigen beheer, houd dit dan goed in de gaten.

atsunt u an de

TuinenLandschap l26/27l 2015

Eindejaarstips.indd 31

31 10-12-15 15:29

740461_.indd 32

14-12-2015 12:58:53

740462_.indd 33

11-12-2015 11:10:33

Ontwerp en Inrichting

V

Barry Bimmerman van De Twee Heren uit het Noord-Hollandse Grootebroek legt uit hoe een motorkettingzaag werkt. Samen met compagnon Jan de Vries heeft hij het klim - en klauterparcours (foto boven) ontworpen en aangelegd.

34

an Haren in Groningen tot Middelburg in Zeeland: de veertig vakmensen die meewerkten aan de opbouw van de natuurspeelplaats kwamen overal vandaan. Zij zijn óf lid van vakvereniging Wilde Weelde (ecologische hoveniers) óf aangesloten bij Stichting Springzaad (netwerk voor natuur en kinderen).

Volgens Sigrun Lobst – die samen met Petra Wevers de vrijwillige inzet coördineerde – waren veel bedrijven blij eindelijk echt iets met hun werk voor de vluchtelingen te kunnen doen. „Ondanks dat we het allemaal heel druk hebben, zet je je dan toch een dag of meer in, omdat je werkelijk ter plekke kunt helpen.’’

Natuurgebied Heumensoord nabij Nijmegen herbergt één van de grootste tijdelijke opvanglocaties voor vluchtelingen. Zo’n drieduizend mensen onder wie veel kinderen, verblijven in de paviljoens.

TuinenLandschap l26/27l 2015

asielzoeker Heumensoord.indd 34

10-12-15 15:29

Vakmensen b ouwen vrijwillig natuursp eelplek

’Vluchtelingen helpen hier te aarden’ Met veel vrijwillige én deskundige handen is in Nijmegen in vijf dagen tijd een natuurspeelplaats gebouwd. De vluchtelingenkinderen van opvanglocatie Heumensoord kunnen hier ravotten, maar ook bezoekers van het gelijknamige natuurgebied. „Dit is meer dan oude spullen inleveren. Hier konden we echt met ons werk iets doen om mensen op drift te helpen een voet op Nederlandse bodem te krijgen.’’

Tekst Miranda Vrolijk | Beeld Springzaad

Voor Natuurmonumenten, eigenaar van de grond, aanleiding om onder haar vrijwilligers en medewerkers geld in te zamelen voor een tijdeljke natuurspeelplaats naast het terrein. Sigrun Lobst, die gespecialiseerd is in het ontwerpen van speellandschappen, werd gevraagd een schetsontwerp te maken. Met de hulp van hoveniersbedrijf BTL, aannemer André Weijers en de speelnatuurspecialisten uit het netwerk van Springzaad en Wilde Weelde is in november de speelplek gerealiseerd.

Het terrein ligt buiten de hekken van de opvanglocatie, omdat Natuurmonumenten wil dat de plek ook toegankelijk is voor bezoekers van het natuurgebied.

De speelplek is tijdelijk want het terrein wordt voor de Nijmeegse Vierdaagse in juli gebruikt door Defensie om de militairen die meelopen, te huisvesten.

„We mochten bijvoorbeeld niet in de bodem roeren om reliëf aan te brengen of bomen kappen’’, legt de ontwerper uit. „Het is nu dan ook meer een verzameling van speelelementen geworden, dan echt een speellandschap wat ik normaal gesproken maak.’’

Lobst maakte een schets voor de speelplek. Natuurmonumenten zelf stelde het benodigde hout ter beschikking, afkomstig uit productiebossen. „Het ingezamelde geld wilde ik zo efficiënt mogelijk besteden. Voor de donateurs is het een groot bedrag, maar voor het realiseren van een speelplaats was het natuurlijk te weinig.’’ Daarom besloot de ontwerper om een beroep te doen op de Wilde Weelde en Springzaad. Hieraan zijn bedrijven verbonden die veel ervaring hebben met de aanleg van natuurlijke speelplaatsen. „Zij hebben genoeg

aan een schetsontwerp. Zij weten precies hoe ze de elementen moeten maken zodat ze ook veilig zijn, wat erg belangrijk is. Bovendien zijn ze gewend om aan participatieprojecten deel te nemen.’’

Wat handig was richting de vluchtelingen die spontaan kwamen meehelpen.

Aan de hand van wat de bedrijven aan kennis en kunde aanboden, heeft Lobst de verschillende speelelementen verdeeld. Ze stelde groepen van drie à vier personen samen die verantwoordelijk waren voor één bepaald element. „Ik leverde foto’s van de bestaande situatie aan, gegevens over het bodemprofiel en een schets van het element, zij brachten de benodigde gereedschappen en materialen mee.’’ Zo is er een zandspeelplek met houten boomstamtafels gemaakt, een heuvel met daarin een glijbaan, rioolbuis en trapelementen verwerkt,

TuinenLandschap l26/27l 2015

asielzoeker Heumensoord.indd 35

>

35 10-12-15 15:29

Veertig professionals van Wilde Weelde en Springzaad werkten vrijwillig aan de natuurspeelplaats van Heumensoord.

een fietscrossbaan, hoge klimstoelen, een huttenbouwplek en een verzameling zitelementen bij de hoofdingang.

Metallofoon Ook waren er bedrijven die aanboden om zelf ontworpen elementen aan te leggen. Zo hebben de Twee Heren uit het Noord-Hollandse Grootebroek in 1,5 dag een touwklimparcours aangelegd. „Die werken zo efficiënt, dat is geweldig om te zien’’, zegt Lobst. Een ander voorbeeld is de zogenoemde metallofoon van Hans van Dorp. Met dit reusachtige muziekinstrument bestaande uit rechtopstaande boomstammen waaraan metalen platen zijn bevestigd, kunnen kinderen samen muziek maken. De gemeente Nijmegen doneerde een aantal toestellen die ze over had. „Geen afgekeurde toestellen’’, benadrukt Lobst. Deze schommel, glijbaan en wipkippen zijn door BTL op het terrein geplaatst. Door al deze vrijwillige inbreng kon het door Natuurmonumenten ingezamelde geld besteed worden aan de benodigde materialen Zelfs het keuren van de elementen is vrijwillig gedaan door Koen de Maertelaere van Kinderspel.

Het liefst had Lobst de speelplaats helemaal samen met de vluchtelingen aangelegd, omdat veel van hen zich

36

TuinenLandschap

asielzoeker Heumensoord.indd 36

hier willen inzetten om zo in contact te komen met Nederlanders en de taal te oefenen. Maar om dat op korte termijn te organiseren met het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers) bleek te ingewikkeld. Daarom heeft ze het nu spontaan laten gebeuren. „En dat werkte net zo goed.’’ De reuring van de aanleg trok elke dag bekijks van zowel kinderen als volwassenen. Verschillende kinderen hebben meegeholpen met het graven van gaten, het vullen van de zandspeelplek en het samen met de boswachter verzamelen van hout voor de huttenbouwplek. „Die persoonlijke aandacht, laten zien dat we ze nodig hebben, daar zijn kinderen gevoelig voor.’’ Ook verzamelde zich op de meest zonnige plek elke dag mensen die kwamen kijken. „Op die plek, die het meest aangenaam is, hebben we daarom met de boomstammen een verzameling zitelementen gemaakt.’’

Hoofd, schouders, knie en teen Soms was het nodig om de kinderen een beetje op weg te helpen met het spelen.

Zo was de zandbak in hun ogen ’af’ toen die was gevuld met zand. „Een van de vrijwilligers is daarom naar de kringloop gegaan om wat zandbakspullen te halen’’, zegt Lobst. Na het bakken van de eerste zandtaart door de vrijwilliger,

kreeg die al snel navolging van de kinderen. De taalbarrière speelde geen rol bij het contact met de vluchtelingen, „met handen en voeten kom je een heel eind.

Bovendien was het voor de kinderen een mooie gelegenheid om hun pas geleerde Nederlands in de praktijk te brengen. Zo zongen we een van de laatste dagen al met ze ’Hoofd, schouders, knie en teen’.’’

En hoe gaat het nu verder? Op 13 december is de speelplek officieel geopend.

Volgens Lobst zou het mooi zijn als de vrijwilligersgemeenschap van Natuurmonumenten zich over de plek ontfermt.

Zij adviseert hen om op vaste tijden naar de opvanglocatie te komen en spullen zoals touwen en scheppen mee te nemen voor de kinderen om mee te spelen op het terrein. „Daarnaast zou het goed zijn om de volwassenen en kinderen verder het bos mee in te nemen, want dat doen veel vluchtelingen niet. Dat dat hier gewoon veilig is, daarvan zijn ze zich waarschijnlijk niet bewust.’’ Wat Lobst vooral ook hoopt, is dat binnen het vak de speelplek van Heumensoord navolging krijgt. „Het gezamenlijk doen, kun je heel goed gebruiken als communicatiemiddel. Tuinieren is bij uitstek het middel om ergens te aarden, hiermee kunnen we de vluchtelingen helpen om letterlijk een voet op Nederlandse bodem te krijgen.’’

l26/27l 2015

10-12-15 15:29

De contouren van de zandspeelplek zijn klaar. Nu het is wachten op het zand.

Paul Paardekooper van Paardekooper Tuinen in Wageningen in gesprek met een van de vluchtingelingenkinderen.

De boomstammen van Natuurmonumenten zijn ook gebruikt om een zandbak te maken. Na een eerste aarzeling bakken de kinderen nu volop taarten met zand.

Met vereende krachten worden de palen gezet van de metallofoon, dit reusachtige muziekinstrument is ontworpen door Hans van Dorp, Klank- en Vormgeving (www.hansvandorp.com).

Op de boomstammen van de metallofoon zijn metalen platen bevestigd. Door met takken tegen de platen te slaan, kunnen kinderen samen muziek maken. „Muziek is bij ook uitstek iets wat verbindt.’’

<

TuinenLandschap l26/27l 2015

asielzoeker Heumensoord.indd 37

37 10-12-15 15:29

Ontwerp en Inrichting

Haagse Zeeheldentuin toont kracht van burgerinitiatief De Zeeheldentuin in Den Haag kwam tot stand omdat burgers zelf de handen ineensloegen. DGJ Architects & Landscapes maakte het inrichtingsplan. Het project heeft inmiddels internationale erkenning gekregen: tijdens de wetenschappelijke conferentie EUGIC is het project bekroond met een Europese award.

Tekst Miranda Vrolijk Beeld DGJ Architects &

Landscapes

I

n 2006 brandde de Mariaschool aan de Haagse Tasmanstraat volledig uit. De vrijgekomen grond werd aangekocht door woningcorporatie Haag Wonen die er een appartementencomplex met vijftig woningen wilde bouwen. De omwonenden waren het daar niet mee eens; naar voorbeeld van andere succesvolle Haagse gemeenschapstuinen (bijvoorbeeld Emma’s Hof die in 2013 Tuin van het Jaar werd) wilden zij het terrein groen inrichten. „De crisis kwam hen uiteindelijk te hulp’’, zegt Daniel Jauslin van DGJ Architects & Landscapes, het bureau dat het ontwerp voor de gemeenschappelijke tuin maakte. De bouw van de appartementen liep door het tegenvallende economische tij ernstige vertraging op. In 2012 ging de woningcorporatie daarom in op de wensen van de bewoners. Die hadden zich inmiddels in de stichting Zeeheldentuin verenigd. De corporatie stelde

echter wel de eis dat de stichting voor de helft eigenaar van de grond zou worden.

Met andere woorden: de stichting diende met een paar ton over de brug te komen.

Tijdens de kooponderhandelingen raakte DGJ betrokken bij het project. „De stichting wilde een professioneel ontwerp laten maken om daarmee financierders te overtuigen en fondsen te werven’’, legt Jauslin uit. De tuin- en landschapsarchitect was net naar Den Haag verhuisd en zag in de opdracht een kans om wat te betekenen voor zijn nieuwe buurt. Samen met zijn werknemers – van wie een aantal zich ook tot de omwonenden van de Zeeheldentuin schaarden – heeft hij het ontwerp gemaakt. „Je zou kunnen zeggen dat we een professioneel ontwerp hebben gemaakt, tegen een niet-professioneel loon.’’

Vier verschillende zones Op het terrein heeft Haag Wonen uiteindelijk 26 nieuwe appartementen gebouwd, die zijn in 2014 opgeleverd. De resterende 1.700 m2 is ingericht naar het ontwerp van DGJ. Volgens Jauslin had stichting Zeeheldentuin een helder wensenlijstje: er moest een speelplek komen, een boomgaard, een gazon om een balletje te kunnen trappen, een moestuin en een picknickplek. Een vast gegeven was

De tafels en picknickbanken zijn door de omwonenden zelf gemaakt onder begeleiding van ontwerper/houtbewerker Guido Marsille.

38

TuinenLandschap

Zeeheldentuin.indd 38

l26/27l 2015

10-12-15 15:30

„Toen de tuin werd aangelegd, waren zij allemaal druk met verhuizen, ze hadden dus wel wat anders aan hun hoofd. Máár bijna de helft van de nieuwe bewoners is wel donateur van de Zeeheldentuin’’, zegt Jauslin.

Haags Milieucentrum

De verhoogde moestuinbedden zijn gemaakt van wilgentenen, houten planken of gebruikte stoeptegels.

Aannemer Verboon heeft van elk een voorbeeld gemaakt, waarna omwonenden zelf de rest hebben gebouwd.

het pad dat de woningcorporatie liet aanleggen dwars over het terrein: daarmee werd de ingang van het appartementencomplex verbonden met de Tasmanstraat. „De tuin is verdeeld in vier verschillende zones met eigen functies die we in elkaar over laten lopen’’, zegt Jauslin. Zo is de boomgaard met het speelgazon gecombineerd, loopt het moestuingedeelte langzaam over in het siergedeelte met grote picknicktafels en verbindt een meanderend beekje de speelplek met het sier- en moesgedeelte.

Het moestuingedeelte bestaat uit negentig moestuinen die qua oppervlakte variëren van 1,5 tot 4 m2. De tuintjes hebben allemaal een fantasievorm en ze zijn verhoogd aangelegd. Enerzijds

omdat de kwaliteit van de bestaande grond twijfelachtig is om eetbare gewassen te telen; anderzijds is er nu een soort doolhof ontstaan waar kinderen – zónder toezicht – gewoon doorheen kunnen rennen. „Dat vond ik heel belangrijk.

Daarnaast zit je elkaar nu ook niet in de weg als je bezig bent in je tuin, omdat er altijd meerdere wegen naar een plek leiden.’’ Bewoners uit het Zeeheldenkwartier – ouders met kinderen, studenten, grootouders met kleinkinderen – beheren de tuinen. Elk jaar verdeelt de stichting de tuinen opnieuw onder diegenen die een tuin willen. Opvallend hierbij is dat van het nieuwe appartementencomplex – dat uitkijkt over de tuin – slechts een paar mensen een moestuin hebben.

Het siergedeelte van de tuin is beplant met voornamelijk vaste planten. De tuinen landschapsarchitect legt uit dat de Zeeheldentuin als een van de duurzame voorbeelden dient van het Haags Milieucentrum. „Daarom wordt er bijvoorbeeld geen drinkwater gebruikt om water te geven en zijn bestrijdingsmiddelen taboe.

Verder wordt in de tuin eigen compost gemaakt en hebben we vaste planten toegepast om te laten zien dat je niet elk jaar opnieuw eenjarigen hoeft aan te planten.’’ Het vasteplantengedeelte onderhoudt Groene Helden, waarin DGJ participeert. Eigenlijk fungeert de Zeeheldentuin als een soort moederbed: in de naburige stadswinkel van het tuin- en landschapsarchitectenbureau worden stekjes uit de tuin opgekweekt en verkocht.

Tijdens de European Urban Green Infrastructure Conference (EUGIC) die dit jaar in november voor het eerst werd georganiseerd, sleepte de Zeeheldentuin de eerste prijs in de wacht. Tijdens de conferentie in Wenen trof een groot aantal wetenschappers op het gebied van groene stedelijke infrastructuur elkaar, zo was de Nederlands-Duitse Helga Fassbinder van Biotope City en verbonden aan de Universiteit van Eindhoven een van de sprekers. „In heel Europa nemen burgers dit soort initiatieven en zijn bezig met stadsvergroening’’, zegt Jauslin. Volgens hem is de internationale erkenning voor het project belangrijk; ook voor de stad Den Haag zelf, een van de geldschieters van de Zeeheldentuin.

Wellicht dat het de stichting ook helpt voor verdere fondsenwerving, want die gaat nog steeds door. „Eerst was het doel het realiseren van de tuin zelf, maar nu moet die ook onderhouden worden.’’ <

TuinenLandschap l26/27l 2015

Zeeheldentuin.indd 39

39 10-12-15 15:30

740463_.indd 40

14-12-2015 12:59:13

Werk in uitvoering Wat Wie

Bollenpatroon uitzetten in Zaltbommel Carien van Boxtel | tuin- en landschapsontwerp

Tekst Miranda Vrolijk Beeld Raphaël Drent

Zelf een bijzondere aanlegof onderhoudsklus voor deze rubriek? Mail naar

pbennink@hortipoint.nl

Rondom de Sint-Maartenskerk zet tuinontwerper Carien van Boxtel samen met illustrator Ilse Weisfelt een patroon uit waarin duizenden bollen geplant gaan worden. Het patroon bestaat uit bloem- en bladornamenten die ook in de kerk terug te vinden zijn. Eerst hebben de twee een grid van 2 bij 2 m in het gazon uitgezet. Daarna begon het overzetten van de tekening, hiervoor gebruikten ze spuitbussen en een roller met kalkverf, een milieuvriendelijk materiaal dat ook veel op sportvelden gebruikt wordt.

Samen met leerlingen uit het praktijkonder-

wijs en de vaste tuinlieden van de kerk zijn de bollen geplant. Voor het patroon heeft Van Boxtel twaalf verschillende soorten verwilderingsbollen uitgezocht die door JUB Nederland zijn geleverd, bijvoorbeeld Crocus sieberi ’Firefly’ en Puschkinia libanotica. Ze bloeien allemaal vroeg, zijn niet te invasief en geven weinig blad. „Ik streef naar twaalf weken bloei, daarnaast wil ik het gewone gazonbeheer niet te veel in de wielen rijden. Rond de derde week van april zijn de bollen uitgebloeid.

Dan hebben ze nog vier à vijf weken voordat de eerste maaibeurt plaatsvindt.’’ <

TuinenLandschap l26/27l 2015

WerkInUitvoering2627.indd 41

41 10-12-15 15:30

Ontwerp en Inrichting

42

TuinenLandschap l26/27l 2015

Plataandiealleszag.indd 42

10-12-15 15:30

De oude situatie, een functionele verhoogde groeiplaats, al bijzonder ruim voor een stadsboom op zo’n drukke locatie.

De nieuwe groeiplaats is groter en een stuk fraaier en past helemaal bij de facelift die de lijnbaan heeft gekregen.

De plataan die alles zag Op de Rotterdamse Lijnbaan staat de enige monumentale boom in dit deel van de stad, die het verwoestende bombardement van mei 1940 overleefde. De boom wordt gekoesterd en heeft op een van de drukste plekken van Nederland een nieuwe groeiplaats gekregen van maar liefst 500 m3.

Tekst Peter Bennink | Beeld Peter Bennink, Huib Sneep, atelier Quadrat,

Rijksdienst voor het Culturele Erfgoed

D

e oude plataan op de Lijnbaan in Rotterdam, ook wel de lijnbaanplataan genoemd, is een boom met een verhaal. Het is in de wijde omgeving de enige grote boom die het bombardement van 14 mei 1940 overleefde.

De Platanus hispanica is in 1851 geplant in de binnentuin van het Coolsingelziekenhuis. Dit ziekenhuis was tijdens het bombardement zwaar beschadigd geraakt, ondanks een groot rood kruis op het dak. De boom bleef echter gespaard en overleefde ook de hevige brand die de bommen veroorzaakten.

Begin jaren ’60 werden de laatste barakken van het ziekenhuis gesloopt en werd de Lijnbaan doorgetrokken tot aan het Binnenwegplein. Van het Coolsingelziekenhuis bleef alleen de Coolsingelpoort behouden. Deze heeft

een prominente plek gekregen op de Lijnbaan op een tiental meters van de plataan.

De poort en de plataan vormen nu een historische combinatie op de toch al historische Lijnbaan (zie kader). Toch heeft de boom nooit de bekendheid gekregen die de ’boom die alles zag’ in de Bijlmermeer of de Anne Frankboom wel gekregen hebben.

Pleintje Gelukkig heeft het gemeentebestuur van Rotterdam de symbolische waarde van de boom ingezien. Toen de Lijnbaan begin jaren ’60 werd doorgetrokken tot aan het Binnenwegplein, is er speciaal om de boom heen gebouwd waardoor er een pleintje ontstaan is.

De lijnbaanplataan is ook opgenomen in de vier kilometer lange bomenroute die de gemeente in het centrum van Rotterdam heeft uitgezet. Naast de plataan voert deze wandeling onder meer langs de ruim 70 jaar oude Gleditsia waarmee de Lijnbaan beplant is. Daarnaast voert de route langs nog negentien andere monumentale en/of opmerkelijke bomen in de Rotterdamse binnenstad.

De lijnbaanplataan heeft bij de recente herinrichting van de Lijnbaan enkele jaren geleden een voor stadsbomen ongekend riante groeiplaats gekregen. De ’oude’ groeiplaats was al ruim. De boom die ongeveer een halve meter hoger staat dan de omliggende winkels had een rechthoekige standplaats van enkele honderden kubieke meters. Deze ruimte was afgedekt met roosters en omlijst

TuinenLandschap l26/27l 2015

Plataandiealleszag.indd 43

>

43 10-12-15 15:30

door een bank waarop het winkelend publiek even kon gaan zitten.

Toen in 2010 de stadsverwarming die onder de Lijnbaan doorliep vervangen werd, was dit aanleiding voor een algehele facelift van de winkelstraat. Quadrat, atelier voor stedebouw, landschap en architectuur kreeg opdracht voor deze reconstructie. Het profiel van de straat werd onder handen genomen en de bestrating vervangen door antraciet natuursteen.

Ook de groeiplaats van de plataan werd opnieuw ingericht. Voor onderzoek naar en advies hierover riep Gemeentewerken Rotterdam, nauw bij het project betrokken, de hulp in van bomenexpert Huib Sneep.

Quadrat ontwierp een ’plantenbak’ in de vorm van een superovaal. De bak bestaat uit natuurstenen elementen die dienstdoen als bank en tegelijkertijd de teelaarde waarin de boom staat omsluiten. Bewortelingsonderzoek wees uit dat de wortels zich weliswaar tot ver buiten de groeiplaats uitstrekten, maar dat ze diep genoeg zaten om de zware natuurstenen elementen zonder al te veel

schade aan de wortels te funderen. De gemiddelde hoogste grondwaterstand is vrij gunstig met een geschatte diepte van 1,5 m. Zo is de boom niet afhankelijk van regenwater.

Bomengranulaat Naast de teelaarde binnen de bak heeft de boom 2 tot 4 m daarbuiten een doorwortelbare ruimte van bomengranulaat.

Dit mengsel met een skelet van grauwacke zandsteen voor de stabiliteit en daartussen klei voor een langdurige levering van mineralen is een meter diep. In totaal heeft de boom een doorwortelbaar volume van meer dan 500 m3. Wanneer je de vuistregel hanteert dat een boom per jaar van gezonde groei 1 m3 doorwortelbaar volume nodig heeft, kan de boom dus nog 500 jaar vooruit!

Omdat de bestrating op de lijnbaan gevoegd is en geen ruimte voor gasuitwisseling tussen bodem en de lucht laat, is er gebruikgemaakt van de, veel voor parkeerplaatsen toegepaste, sandwichconstructie. Op de granulaatlaag is een laag permavoid kratjes gewikkeld in

geotextiel aangebracht. Deze laag kratjes vormt een tweede maaiveld met een luchtlaag. Via zestien speciaal voor dit doel ontworpen tegels met openingen erin kan de bodem ’ademen’.

De onderbeplanting in de bak speelt een belangrijke rol. De planten houden het gevallen blad vast en zorgen zo voor een natuurlijke kringloop, ook houden ze de bodem open en voorkomen ze dat deze uitdroogt. De groeiplaats is echter niet gemakkelijk voor vaste planten, het is er, zeker in de zomer, droog en donker.

Om de juiste planten te kiezen heeft Sneep onderzoek onder verschillende platanen met onderbeplanting gedaan en vasteplantenkweker Bert Griffioen geconsulteerd. Uiteindelijk is gekozen voor Aster, Vinca major ’Variegata’, Ophiopogon planiscapus ’Niger’en Helleborus argutifolius. Daarnaast staan er enkele heesters zoals Viburnum tinus en Magnolia.

De onderbeplanting functioneert uitstekend. Ook de boom is gezond en vitaal zoals is af te lezen aan de goede groei en bladbezetting tot diep in de herfst.

De Lijnbaan De Lijnbaan was de eerste winkelpromenade in Nederland, en de eerste autovrije winkelpromenade van de wereld. De aanleg begon in 1949 en in 1953 ging de lijnbaan open. Het ontwerp kwam van het architectenbureau van den Broek en Bakema.

Het Lijnbaanensemble is in de woorden van atelier Quadrat: „Hét symbool van de Rotterdamse wederopbouw en vormt daarvan het ruimtelijk hart.” De winkels van de Lijnbaan zijn opgenomen op de lijst van rijksmonumenten.

Vanaf 1962 is de lijnbaan doorgetrokken naar de warenhuizen aan het Binnenwegplein, dit was mogelijk door de sloop van de laatste barakken van het voormalige Coolsingelziekenhuis. Dit is ook het moment waarop de lijnbaanplataan werd geïncorporeerd in het winkelgebied.

44

TuinenLandschap l26/27l 2015

Plataandiealleszag.indd 44

10-12-15 15:30

Uit het bewortelingsonderzoek bleek dat de wortels tot ver buiten de oude groeiplaats reiken, maar diep genoeg zitten om de zware natuurstenen bank goed te kunnen funderen. Te zien is dat de boom in een echte stadbodem staat met zand en puin.

De plataan en de Coolsingelpoort van het deels kapotgebombardeerde en vervolgens gesloopte Coolsingelziekenhuis vormen een historische combinatie in het hart van Rotterdam.

Door speciaal voor dit project ontworpen tegels kan de bodem ’ademen’.

Boven op de laag bomengranulaat van een meter ligt een ’sandwich’ van permavoidkratten gewikkeld in geotextiel. Deze constructie zorgt voor een tweede maaiveld en daarmee voldoende lucht in de bodem.

Hoewel de boom in uitstekende conditie is, zijn er toch ankers in aangebracht om de zware armen te borgen op deze drukke locatie.

Aan het flinke jonge schot is goed te zien dat de boom het naar zijn zin heeft en goed groeit in deze volkomen kunstmatige omgeving.

TuinenLandschap l26/27l 2015

Plataandiealleszag.indd 45

<

45 10-12-15 15:30

Gespot

▸Bedrijf: Lesta Hekwerk, Nieuwe Wetering ▸Product: 80 - 100 cm hoog hek van gecoat staal ▸Huur: vanaf minimaal een week, koop onder verrekening huurdeel mogelijk ▸Huurprijs: € 0,22 per strekkende meter per week, exclusief montage ▸Samenwerking: Vasteplantenkwekerij Griffioen Wassenaar

Tijdelijk hekwerk voor nieuwe aanplant Een net aangeplante beplanting in de openbare ruimte is kwetsbaar. Lesta Hekwerk uit Nieuwe Wetering brengt een 80 – 100 cm hoog hek op de markt dat tijdelijk gehuurd kan worden. Het hekwerk beschermt jonge aanplant tegen betreding. Een flexibele verhuurformule maakt de toepassing minder kostbaar.

Tekst Wendy Bakker Beeld Lesta Hekwerk

V

ertrapte planten en olifantenpaadjes in een nieuw zorgvuldig aangelegd plantvak. Het is als de eerste kras op de lak van je auto. Om betreding te voorkomen worden veelal houten paaltjes met strakgespannen staaldraad om plantvakken aangebracht. Deze zijn echter weinig duurzaam, je springt er eenvoudig overheen of kinderen kruipen er onderdoor.

Naar aanleiding van dergelijke ervaringen die vasteplantenkwekerij Griffioen Wassenaar had met de beplanting van het Green to Colour-concept heeft Lesta Hekwerk een nieuw laag hekwerk ontwikkeld.

Dit kan gehuurd worden zolang bescherming van het plantvak nodig is. Griffioen biedt deze mogelijkheid als optie aan bij het Green to Colour-beplantingsconcept.

Op de staanders van het hekje is op 40 cm hoogte een mat van rasterwerk geplaatst dat eveneens 40 cm hoog is. ,,De vrije ruimte is bedoeld om het onderhoud niet te belemmeren. Je kunt gemakkelijk schoffelen en maaien. Het straatvuil waait door de open ruimte uit het plantvak”, zegt Joop Klunder van Lesta Hekwerk. Het hek is gemaakt van verzinkt staal dat een coating heeft gekregen. Het is te verkrijgen in de kleuren groen of zwart.

Op verzoek kan het hekwerk voor elk beplantingsproject maar ook evenement gehuurd worden door gemeenten,

groenvoorzieners en hoveniers. „Omdat we weten dat je het hekwerk niet altijd wilt laten staan, maar het meer een tijdelijk noodzakelijk kwaad is, en omdat aanschaf vaak te duur is, hebben we er een huurformule op los gelaten”, legt Klunder uit.

Vanaf een week te huur Het hekwerk is al vanaf één week te huren en zolang als de klant dat nodig acht. De opzegtermijn is een week. De kosten bedragen € 0,22 per strekkende meter per week, exclusief montage van het hekwerk. De opdrachtgever kan ervoor kiezen om de plaatsing door Lesta te laten doen, maar kan ook zelf het hek plaatsen. Na de huurperiode verwijdert Lesta het hekwerk. „We knappen het bij beschadigingen na verhuur weer helemaal op.” Het bedrijf heeft ruime ervaring met het verhuren van hekwerken. Ook verwijderen ze oude hekken waarvan ze de bruikbare delen opknappen en in elkaar zetten. „Hergebruik en duurzaamheid is immers onderdeel van onze bedrijfsfilosofie”, licht Klunder toe.

Mocht de opdrachtgever er alsnog voor kiezen het hek te laten staan, dan is koop mogelijk waarbij het huurdeel wordt verrekend. <

TuinenLandschap l26/27l 2015

gespot Lesta hekwerk.indd 49

49 10-12-15 15:30

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Werken op hellingen Lintrac 90 is volgens leverancier Duport de enige vierwielgestuurde trekker in zijn klasse.

Dankzij de achterasbesturing is de uitzwaai van de voorlader kleiner.

De draaicirkel van Lintrac 90 is 7 m. De viercilinder motor heeft een inhoud van 3,4 l en een vermogen van 102 pk. De

zelfreinigende partikelfilter zorgt ervoor dat de machine voldoet aan emissie-eisen. De hefinrichting tilt maximaal 3.400 kg. Door zijn lage zwaartepunt is Lintrac 90 geschikt voor werk op hellingen. Met voorlader vervangt de trekker, door zijn wendbaarheid, een minishovel.

Voor wie houdt van goed gesorteerd gereedschap is er een speciaal voor Hitachi ontwikkeld opbergsysteem. Opgeruimd gereedschap is vindbaar, de vakman kan daarom sneller aan de slag.

Vrijwel elke machine van Hitachi past in een van de vier basiskoffers, dankzij gevormde kunststof inlegboxen en machinehouders. Er zijn vier hoogtematen, die onderling stapelbaar en aan elkaar te koppelen zijn.

Dit maakt dat het gereedschap stevig opgeborgen is tijdens transport. Het systeem biedt ook ruimte voor het opbergen van accessoires. Het wielonderstel maakt het flexibel.

▸ Duport | (0523) 61 34 93 | www.duport.nl

▸ Hitachi Power Tools | (030) 608 40 50 | www.hitachi-powertools.nl

Extra overspanning

Compacte onkruidbranders

De zeven meter brede en zes meter diepe terrasoverkapping van Design Veranda leunt slechts op twee staanders.

Dankzij het gebruik van metaalsoorten als versterking in de liggers en in de goot, lukt het deze Superior Veranda deze overspanningen te halen.

Het dak van Superior Veranda

is bedekt met glas tot een dikte van 12 mm of polycarbonaat.

De veranda voldoet aan draagen spankracht voor zware sneeuwlast. De veranda is ontwikkeld door het Duitse bedrijf Gardendreams. Dealer Design Veranda verkoopt op maat gemaakte tuinkamers, terrasoverkappingen en carports.

▸ Design Veranda | 0800 80 95 | www.design-veranda.nl

50

Sneller aan de slag

Empass introduceert heetwaterunits MCB en MCE voor onkruidbeheer. Met deze units geeft het bedrijf gehoor aan de vraag om een extra compacte, elektrische unit en een veilige unit op gas.

MCB verwarmt het water met een op gas gestookte brander.

De machine is geschikt voor

onkruidbeheer en reiniging op middelgrote oppervlaktes. Vernieuwde MCE is een compacte elektrische unit die wendbaar is door het driewiel onderstel met trekboom. De unit is geschikt voor bijvoorbeeld tuinen en andere kleine oppervlakten.

De unit is 80 cm breed en past door smalle tuinpoorten.

▸ Empas | (0318) 52 58 88 | www.empas.nl

TuinenLandschap l26/27l 2015

Leveranciers_7kaders+Kort2627.indd 50

10-12-15 15:30

Kort

Voor bijen en vlinders Sempergreen lanceert Bee & Butterfliesmat, een bijen vlindervriendelijke vegetatiemat. Het bedrijf gaat hiermee in actie tegen bijen- en vlindersterfte.

De toenemende sterfte komt door een gebrek aan nectar en stuifmeel. De dieren zijn essentieel voor de voedselproductie en de biodiversiteit. Voor de mat is een grote variëteit aan waard- en nectarplanten geselecteerd in samenspraak met de Bijenen Vlinderstichting. De ruim vijftig soorten planten hebben diverse bloeiperiodes van het vroege voorjaar tot het late najaar. Tijdens het productieproces maakt Sempergreen geen gebruik van pesticiden, waardoor de matten milieuvriendelijk zijn.

Angeline Kierkels is benoemd tot algemeen directeur van Meerlanden Holding. Dit bedrijf is o.a. actief in beheer openbare ruimte. Kierkels was directeur publieke sector. ▸ Meerlanden | www.meerlanden.nl

Bij Rijksmuseum Huis Doorn is een aantal Solid banken van Streetlife geplaatst. Er is gekozen voor het robuuste en tijdloze meubilair, omdat het strakke, minimalistische design aansluit bij de glazen nieuwbouw en de bestaande, boomrijke omgeving. ▸ Streetlife | www.streetlife.nl

Ebema, actief in de productie van betonproducten voor de bestratingsmarkt, heeft Sonja Kuypers en Jan Panis aangesteld als co-CEO’s. Hiermee kiest het familiebedrijf voor een nieuwe koers. ▸ Ebema | www.ebema.be Valtra breidt de T-serie tractoren uit met HiTechmodellen, leverbaar voor alle vermogensklassen. De serie is nu beschikbaar met transmissies HiTech, Active, Versu en Direct. ▸ Mechan Groep | www.mechangroep.nl

Forever & Ever, altijd bloeiende hortensia’s in diverse kleuren, is door een partnerschap met boomkwekerij Udenhout beschikbaar voor openbaar groen en landscaping. ▸ Forever & Ever | www.forever-ever.eu

▸ Sempergreen | (0343) 53 96 99 | www.sempergreen.nl

Garantie op gelast maaidek Zitmaaierfabrikant Snapper heeft vier nieuwe modellen in het assortiment opgenomen: zitmaaier SPX300 en zeroturnmaaiers ZTX150, ZTX200 en ZTX550. Drie modellen zijn uitgerust met een gelast maaidek, waarop levenslang garantie verleend wordt.

SPX300 heeft een 23 pk v-twin-

motor, hydrostatische aandrijving en een maaibreedte van 122 cm. Bij de zeroturnmaaiers is ZTX150 het instapmodel. Het maaidek is bij deze machine 117 cm breed. ZTX200 en 550 hebben beide gelaste maaidekken van respectievelijk 107 en 132 cm breed. ZTX550 is standaard uitgerust met rolbeugel.

▸ Van der Haeghe | (0345) 78 81 04 | www.vanderhaeghe.nl

Driehoekige ankervorm Driehoekige picknicktafel Anker biedt plaats aan zes personen. De tafel laat zich mooi combineren met parasol Inumbrina.

Van bovenaf is duidelijk te zien waar de tafel zijn naam aan dankt. Anker is gemaakt van gegalvaniseerd staal en hardhout. Gekozen kan worden

voor gepoedercoate tafelpoten.

Diverse kleuren hout en staal geven diverse combinatiemogelijkheden. De picknicktafel heeft een lengte en diepte van 216 cm, een hoogte van 74 cm en een gewicht van 108 kg.

De tafel is te verankeren met speciaal bevestigingssysteem en bijpassende schroeven.

▸ Extremis | 0032 57 34 60 20 | www.extremis.be

TuinenLandschap l26/27l 2015

Leveranciers_7kaders+Kort2627.indd 51

51 10-12-15 15:30

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Boeken

52

De zakgids Kruiden biedt informatie over wereldwijd de meest voorkomende kruiden.

Veel van deze planten vind je in Nederland en België. Van meer dan 180 soorten kruiden zijn er heldere beschrijvingen van de meest in het oog springende kenmerken en groeicondities. De gids is handzaam en heeft een sterke plastic hoes.

Groene tuinen ontwikkelen zich volgens het Duitstalige, rijk geïllustreerde, boek Grüne Gärten als een trend. De kleur groen is elegant en harmonieus. Het boek presenteert achttien tuinen die consequent zijn ontworpen met de kleur groen. Daarnaast zijn vijftig groene planten uitgelicht met interessante informatie en verzorgingstips.

In de Plantengids van De Hessenhof staat een uitgebreide beschrijving van de ruim 2.800 soorten vaste planten die de biologische kwekerij in Ede kweekt. Het handzame boek beschrijft hoe met de vaste planten omgegaan moet worden. Zaken als de beste standplaats, beste combinaties en bloei verlengen komen aan bod.

In Tussen tent en villa staat een overzicht van honderd jaar vakantieparken in Nederland. Het boek is rijk geïllustreerd met historisch beeldmateriaal. In drie delen komt de geschiedenis aan bod: 1920-1960 als vlucht uit stadsleven, 1960-1980 als tweede woning en 1980-nu als belevingseiland. Een aantal markante parken zijn uitgelicht.

▸ Compact Gids Kruiden | ISBN 978 90 215 60847 | €9,99

▸ Grüne Gärten | ISBN 978-3-7667-2170-9 | €39,95

▸ Plantengids | www.hessenhof.nl | €4

The rooted city laat overeenkomsten en verschillen zien in de manier waarop Europese hoofdsteden zijn geworteld in hun landschap. Er zijn veel landschapskarakteristieken te benoemen, bepalend zijn voor het succes of falen van een stad. Met het gedachtengoed uit het boek kan benoemd worden welke mogelijkheden en kansen er zijn in een stad en welke problemen er spelen.

Willemstein hoveniers bestaat dertig jaar. Ter gelegenheid hiervan schreef Sjaak Willemstein het boek Duurzame tuinen. Het beschrijft hoe een duurzame tuin tot stand komt, welke duurzame tuinen Willemstein heeft gemaakt en met welke principes en materialen. Diverse duurzame producten worden omschreven. De foto’s in het boek zijn gemaakt door Hans Clauzing.

In Veldgids Slakken en mossels staan meer dan 200 soorten beschreven, met informatie over verschijningsvorm, habitat, voorkomen, verpreiding en ecologie. Een toegankelijke determinatietabel voor in het veld, kleurenfoto’s, illustraties en handige tips voor waarneming en determinatie, verzamelen en beheren maken het boek compleet.

Het boek Canon van Het Groene Woud geeft een beeld van de historische landschapsontwikkeling van Het Groene Woud, vanaf de prehistorie tot heden. Door middel van het beschrijven van cruciale gebeurtenissen en verschijnselen wordt het ontstaan van het gebied duidelijk. In het boek wordt aangegeven waar in het landschap elementen van vroeger zichtbaar zijn.

▸ The rooted city | ISBN 978-90-7527-193-5 | €20

▸ De duurzame tuin | ISBN 978-90-821-7334-5 | €19,50

▸ Veldgids Slakken en mossels | ISBN 978-90-5011-515-5 | €29,95

▸ Canon van Het Groene Woud | ISBN | €29,95

▸ Tussen tent en villa | ISBN 978-94-6208-074-4 | €39,50

TuinenLandschap l26/27l 2015

Leveranciers_Boeken_16x.indd 52

10-12-15 15:31

Een stadspark heeft niet alleen decoratieve elementen, het dient ook als groene long.

Designing Parks onderzoekt esthetische en ruimtelijke aspecten van de planning van stadsparken. Het boek is gewijd aan de vraag hoe een ideaal, hedendaags stadspark er uit moet zien. In detail wordt de planning en de fundamentele principes van een park in Berlijn gepresenteerd.

Natuurbeheerders zorgen voor de instandhouding van cultuurhistorisch landschap en voor recreatiemogelijkheden in landelijk gebied.

Grondeigenaren hebben daar wel een gezonde financiële basis voor nodig. Ondernemen met natuur geeft een overzicht van de mogelijkheden waarmee eigenaren de grond rendabel maken.

Bijna twee eeuwen bloembollencultuur hebben in de Duinen Bollenstreek hun sporen nagelaten. Ondernemende families veranderden duinen en bossen in een bloeiend cultuurlandschap. Landschap & erfgoed van de bloembollencultuur vertelt het verhaal van de Bollenstreek en van de mensen die hun stempel op het gebied hebben gedrukt.

▸ Ondernemen met natuur | ISBN 978-90-5345-505-0 | €29,95

▸ De Bollenstreek Landschap & erfgoed van de bloembollencultuur | www.bollenerfgoed.nl | €25

Goede gebiedsontwikkeling kan niet zonder goed ondernemerschap. Daarvoor zijn opdrachtgevers nodig met visie, gedrevenheid, vakmanschap en volharding. Om inspirerend opdrachtgeverschap te stimuleren, wordt jaarlijks de Gouden Piramide uitgereikt. In 2015 is het thema gebiedsontwikkeling. In Naar Goed Gebruik worden de winnaars gepresenteerd.

Gartengestaltung geeft duidelijke richtlijnen voor alle besluitvorming en overwegingen bij het ontwerpen van een tuin. Het boek bevat casestudies en ideeën van meer dan vijftig tuinontwerpers, die duidelijk worden gepresenteerd. Het Duitstalige boek adviseert en dient als inspiratie voor diverse soorten tuinen, planten, decoratie en verlichting.

Infrastructure laat aan de hand van invalshoeken en internationale best practices zien hoe met een juiste mentaliteit, samenwerking en ontwerp infrastructuur een betekeningsvol onderdeel wordt van onze leefomgeving.

Het praktijkgerichte boek gaat over ontwerpen en realiseren van straten, pleinen, bruggen, viaducten, maar ook biotopen en geluidswallen.

▸ Naar Goed Gebruik | ISBN 978-94-6208-245-8 | €29,50

▸ Gartengestaltung | ISBN 978-3-7667-2168-6 | €39,95

▸ Infrastructure | ISBN 978-94-6208-201-4 | €29,50

▸ Designing Parks | ISBN 978-3-86859-381-5 | €29,80

Laubbäume is een uitgebreide referentie van loofboomsoorten in Europa, Azië en Noord-Amerika. Het boek vertelt over biodiversiteit en het gematigde klimaat waarin de bomen zich thuisvoelen.

Verschillende soorten worden op alfabetische volgorde in het boek behandeld. Aan het blad is af te leiden over welk soort het gaat, vergelijkende afbeeldingen helpen hierbij. ▸ Laubbäume | ISBN 978-3-87617-134-0 | €146

In Oude bossen, houtwallen en heggen in het hoogste Zuid-Limburg worden oorspronkelijke inheemse bomen en struiken van Zuid-Limburg beschreven. Met behulp van kaartjes kan de lezer op zoek gaan naar dit nog onbekend stukje Nederland. Een overzicht met kenmerken van alle voorkomende soorten en vele foto’s bieden extra hulp. ▸ Oude bossen, houtwallen en heggen in het hoogste Zuid-Limburg | ISBN 978-90-73187-90-0 | €19,95

TuinenLandschap l26/27l 2015

Leveranciers_Boeken_16x.indd 53

53 10-12-15 15:31

Agenda

Cursussen

Tree views Tentoonstelling, t/m 13 maart, Meise, België

Plantenkennis bomen Driedaagse cursus, 4 januari Eindhoven, 5 januari Steenbergen

▸ www.plantentuinmeise.be

▸ www.tritrainingen.nl

De Groene Sector Vakbeurs, 12 t/m 14 januari, Hardenberg ▸ www.evenementenhal.nl

Plantenkennis combinatieles Driedaagse cursus, 4 januari Eindhoven, 5 januari Steenbergen ▸ www.tritrainingen.nl

▸ www.groenbeurshaaren.nl

Begroten en offertes 1 - Aanleg Tweedaagse workshop, 6 januari, 17 februari, Elspeet/Waddinxveen

▸ www.pietervanderlinden.nl

Voorjaarsbeurs Harry Menkehorst 1 t/m 4 februari, Hengelo ▸ www.menkehorst.nl

Motorkettingzaag met of zonder bosmaaier Basiscursus, 1 t/m 4 februari, Eindhoven ▸ www.tritrainingen.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

Groenbeurs 20 en 21 januari, Haaren

Greensales Huisbeurs, 25 januari t/m 6 februari, Noordscheschut

Werkvoorbereiding, organisatie en planning Tweedaagse workshop, 19 januari, 16 februari, Elspeet/ Waddinxveen

B-VCA Cursus, 20 januari Roermond, 22 januari Breda, 28 januari Veghel

Vitale organisaties hebben de toekomst! Masterclass, 2 februari, Houten ▸ www.werkenaanmorgen.nl

▸ www.tritrainingen.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

Hoe krijgen we onze gebouwen groen? Congres Buildin' Green, 21 januari, Hoofddorp

Herkennen van bomen, winterherkenning Tweedaagse cursus, 2 en 3 februari, Wageningen ▸ www.cursuscentrumcambium.nl

▸ www.buildingreen.nl

Werken met mensen met achterstand tot de arbeidsmarkt Cursus, 11 januari Steenbergen, 12 januari Eindhoven, 13 januari Roermond

Hercertificeren Flora & Fauna Deel 1 en 2, 25 januari, Biervliet

Begroten en offertes 2 - Onderhoud Workshop, 3 februari, 16 maart, Elspeet/Waddinxveen

▸ www.tritrainingen.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

Houtconstructies Vijfdaagse workshop, 15 januari, Piershil

Budgetbewaking en nacalculatie Workshop, 26 januari, 8 maart, Elspeet/Waddinxveen

Implementatie flora- en faunawet in gemeentelijk beleid Cursus, 4 februari, Oosterbeek

▸ www.hoveniersacademie.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

▸ www.cursuscentrumcambium.nl

Snoeien muurfruit Cursus, 16, 23 januari, 19, 26 maart, Achterveld

Boomanatomie en -fysiologie Cursus, 26 januari, Oosterbeek

▸ www.tonsandig.nl

▸ www.cursuscentrumcambium.nl

Wintersnoei appel- en perenbomen Tweedaagse workshop, 9 februari, Frederiksoord

Plantenkennis hovenierspraktijk I Zevendaagse workshop, 19 januari Opende/Pijnacker/Arnhem

Klanten binden, opdrachten winnen! Tweedaagse workshop, 27 januari, 24 februari, Elspeet/ Waddinxveen

Herkennen van winterkenmerken Cursus, 10 februari, 17 november, Hilversum

▸ www.tritrainingen.nl

Dag van de openbare ruimte Beurs, 3 en 4 februari, Brussel, België ▸ www.openbareruimte.be

Lentetuin Breezand 3 t/m 7 maart, Breezand ▸ www.lentetuin.nl

Landelijke dag Vlinderstichting 5 maart, Wageningen ▸ www.vlinderstichting.nl

▸ www.fruithof-frederiksoord.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

Tulp Festival 1 t/m 30 april, Amsterdam ▸ www.tulpfestival.com

Floraliën Bloemen- en plantenevent, 22 april t/m 1 mei, Gent, België ▸ www.floralien.be

Boominfodag 9 en 10 juni, Velp ▸ www.boominfodag.nl

▸ www.hoveniersacademie.nl

▸ www.cobra-adviseurs.nl

Plantenkennis hovenierspraktijk III Zevendaagse workshop, 19 januari Opende/Pijnacker/Arnhem

BHV Herhalingscursus, 28 januari, Venlo

▸ www.hoveniersacademie.nl

▸ www.tritrainingen.nl

Meer natuur tegen lagere kosten Cursus, Ruyteninstituut, 11 februari, Heelsum

Veilig werken aan en langs de weg Cursus, 19 januari Roermond/ Horst, 22 januari Breda

Spuitlicentie 1 Tweedaagse cursus, 1 februari, Ochten

▸ www.cursuscentrumcambium.nl

▸ www.fruitpark.nl

▸ www.tritrainingen.nl

Wintersnoei appel en peren Workshop, 28 februari, Frederiksoord ▸ www.fruithof-frederiksoord.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

54

TuinenLandschap

Agenda_Cursus3kolom2627.indd 54

Redactie Bakker hoofdredacteur (06-35115617 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@ hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Diseno vormgeving ▸ Wendy

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld T (0342) 49 48 44 F (0342) 41 31 41 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice.

Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2015 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

l26/27l 2015

10-12-15 15:31

Foto Gerdien de Nooy

Groene Gast

Mike Ubbink Waarom heeft u deze plek uitgekozen?

ging overgestapt?

„Omdat ik de omgeving hier heel mooi vind, het open landschap van het Groene Hart. Daar past zo’n karakteristieke wilg perfect bij.”

„Ja, ik kwam er al snel achter dat mijn kennis van bijvoorbeeld boomziektes minimaal was. Dat was lastig als mensen met vragen kwamen of een boom kon blijven staan. Daarom heb ik de opleiding voor European Treeworker (ETW) gevolgd. Mijn liefde voor het boomverzorgingsvak werd daardoor alleen maar groter en groter, dat ik besloot om me helemaal op de bomen te richten. Sinds dit jaar run ik mijn bedrijf TreeUnit.”

Hoe bent u in het groen beland?

Mike Ubbink (24) is eigenaar van TreeUnit, een boomverzorgingsbedrijf in Ter Aar

„Mijn moeder had vroeger een hoveniersbedrijf, de Groene Aar. Ik vond het altijd prachtig om met haar mee te gaan en daarom ben ik de hoveniersopleiding aan het Wellantcollege in Gouda gaan doen. Toen ik net klaar was, kon ik twee kanten op. Het bedrijf waar ik stage liep wilde me graag in dienst.

Of ik kon verder met het bedrijf van mijn moeder, zij zou stoppen omdat ze een ernstige vorm van reuma had gekregen. Ik koos voor het laatste.”

En uiteindelijk naar de boomverzor-

Wat maakt de boomverzorging voor u leuk en interessant? „Sowieso vind ik het klimmen super. Maar wat ik vooral ook interessant vind, is dat je met levende bomen bezig bent. Wanneer een boom bijvoorbeeld ziek is en je neemt maatregelen waardoor je

hem ziet opknappen, dat vind ik prachtig, daar kan ik echt van genieten. Wij behandelen bomen ook altijd met respect, wij kiezen partij voor de boom.”

Hoe bedoelt u? „Wanneer een klant bijvoorbeeld een boom wil laten kappen omdat hij zonnepanelen wil, dan kies ik het standpunt van de boom. Die staat er immers vaak al dertig jaar?

Terwijl de klant opeens bedacht heeft dat er zonnepanelen moeten komen. Ik leg dan uit dat er meerdere mogelijkheden zijn. Kappen is nogal resoluut. Ook wanneer een boom staat te kwarren, geef ik hem liever nog een kans. Per slot van rekening ben ik een boomverzorger, geen bomenkapper. Behalve natuurlijk als een boom zo ziek is dat hij gevaarlijk wordt.” <

TuinenLandschap l26/27l 2015

GroeneGast_MikeUbbink.indd 55

55 14-12-15 10:58

740467_.indd 56

11-12-2015 11:11:02