Tuin en Landschap 26

26 Vakblad voor de groenvoorziening | 35e jaargang | 19 december 2013

Sortimentstuinen Terugblik 2013 Groene erfenis Floriade Biotopen van beton

Voorplaat.indd 1

16-12-13 14:45

539668.indd 2

16-12-2013 10:04:44

Inhoud

Nummer 26 | 19 december 2013

Nieuws 4 5 6 7 8

Sectorplan groensector begin 2014 van start Nog geen akkoord nieuwe cao in zicht Bomen efficiĂŤntere fijnstofvangers dan gedacht Uitgesproken: Betrek bewoners bij beheer dan heb je zo een beeldkwaliteitsniveau A+ Tuin en Landschap online

Foto voorplaat PR

Sortiment 12

12 Tweede leven voor sortimentstuin Harry van de Laar 18 Nationale Vasteplantentuin toont kracht van plantcombinaties 24 Sortimentstuin als educatief publiekspark 31 Bladluis op tulpenboom

Bedrijf en Organisatie 32 Terugblik 2014 38 De groene erfenis van de Floriade 2012 in Venlo 41 Wanneer is sprake van werkgevers-aansprakelijkheid?

31

Aanleg en Onderhoud 43 Werk in uitvoering: Planten zware beuken

Service 47 48 50 51

Biotopen in beton gegoten Leveranciersnieuws Agenda I Colofon Groene Gast: Koos, Gerko en Arjan van Beem

38

43

TuinenLandschap | 26 | 2013

Inhoud.indd 3

3 16-12-13 14:45

Nieuws

Aanplant Vlinderhof Máximapark van start Foto Vlinderhof

Sectorplan groensector begin 2014 van start

De eerste heesters en bomen zijn eind november de grond in gegaan van de Vlinderhof in het Máximapark in Leidsche Rijn. Op de foto geeft aanplantcoördinator Edwin instructies aan wijkwethouder Gilbert Isabella en initiatiefemer Marc Kikkert. De Vlinderhof is 5.000 m2 groot en door gemeente Utrecht in maart 2013 overgedragen aan de Aanleg en Beheergroep van de Vlinderhof, een groep van 25 vrijwilligers die er samen een tuin speciaal voor vlinders van willen maken. Het ontwerp is van Piet Oudolf. In totaal zijn er 1.200 heesters de grond in gegaan en een aantal bomen. In het voorjaar van 2014 moet het park helemaal zijn aangelegd. Op de achtergrond is de parkpergola te zien die is ontworpen door West 8 uit Rotterdam en op termijn helemaal begroeid zal zijn. <

De sociale partners in de groensector hebben besloten om de maatregelen uit het sectorplan in januari/februari 2014 van start te laten gaan. Dit vooruitlopend op de beschikking van minister Asscher van Sociale Zaken.

Met het sectorplan is €3,5 miljoen gemoeid. Voor de helft wordt cofinanciering gevraagd.

VHG is van mening dat de crisis met concrete maatregelen in de winterperiode moet worden bestreden. Concreet gaat het om de volgende maatregelen. ▸ Bijscholing vakkrachten.

Medewerkers kunnen een toekomstgerichte bijscholing volgen. De cursus- en verletkosten worden volledig vergoed. Het gaat om vijfdaagse programma’s gericht op duurzame inzetbaarheid. Hoveniers kunnen zich laten bijscholen op gebied van De Levende Tuin, voor groenvoorzieners is er Duurzaamheid en ecologie, Nieuwe contractvormen, Nieuwe technologieën en Flora-

en Faunawet. Er is ruimte voor 1.000 deelnemers. ▸ Aanvullende scholing BBL. Voor 250 BBL-leerlingen is een achtdaags scholingsprogramma te volgen gericht op inzetbaarheid (duurzaamheid en vaktechniek). De cursus- en verletkosten worden vergoed.

Uitvoering van dit cursusprogramma gebeurt in samenwerking met TRI. ▸ Wintervergoeding BBL. Werkgevers die een BBL-leerling de hele winter in dienst houden, komen in aanmerking voor een extra ’wintervergoeding’.

Deze dekt de loonkosten over de periode van januari tot half maart. Er is ruimte voor 400 aanvragen.

Naar verwachting kan men zich vanaf medio januari 2014 aanmelden voor de regeling.

Er wordt naar gestreefd om de betreffende vergoedingen binnen twee maanden uit te betalen. <

Commentaar

Vooruitkijken Traditioneel staan we aan het einde van het kalenderjaar even stil voor een terugblik op het jaar dat achter ons ligt. Het jaar 2013 geeft echter niet heel veel vreugdevols om op terug te kijken, zeker niet op economisch en financieel vlak. Het lijkt vooral een jaar om zo snel mogelijk te vergeten.

Toch blikken we in dit laatste nummer van 2013 kort terug op een aantal opvallende gebeurtenissen in het groene vak. Van een oeuvreprijs voor wat onlangs iemand nog de meest invloedrijke tuin- en landschapsarchitect ter wereld noemde, tot de aankondiging van een verbod op chemische onkruidbestrijdingsmiddelen.

Maar daarna slaan we het boek van 2013 resoluut dicht en kijken we hoopvol naar het nieuwe jaar 2014.

Wordt dit het jaar waarin Nederland na zeven magere jaren de economische crisis achter zich laat? Of wordt het het jaar waarin de werkloosheid naar record-

4

TuinenLandschap | 26 | 2013

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 4

hoogte stijgt? Wordt dit het jaar waarin we, eindelijk, wereldkampioen voetbal worden? Of wordt het het jaar van de zoveelste deceptie voor Oranje?

Dat is het leuke van vooruitkijken, je kunt nog alle kanten op, niets ligt nog vast. Ook al lopen we heel wat jaren mee op deze aardbol en weten we dat veel van onze dromen en voornemens aan het eind van het jaar in duigen zijn gevallen, toch maken we van de scherven iedere keer weer een nieuwe spiegel waar we onze ideeën en verwachtingen op projecteren.

Wat het nieuwe jaar ook mag brengen, de redactie van Tuin en Landschap wenst alle lezers zakelijk en privé alle voorspoed en een goede gezondheid toe.

Van onze kant zullen wij u ook in 2014 op de hoogte blijven houden van al het nieuws en de laatste ontwikkelingen uit de sector. Prettige kerstdagen en een fijne jaarwisseling!

Ralph Mens vakredacteur

16-12-13 14:43

Nog geen akkoord nieuwe cao in zicht Werkgevers en werknemers zijn in klein verband bezig met de laatste knelpunten om tot een nieuwe cao voor hoveniers en groenvoorzieners te komen. De huidige cao loopt op 31 december af.

De onderhandelingen over een nieuwe cao lopen inmiddels al ruim negen maanden. In maart van dit jaar is begonnen met de onderhandelingen. Centraal hierbij stond de invoering van een jaarurenmodel. Vanwege de complexiteit hiervan is op 1 mei besloten de oude cao te verlengen tot eind van dit jaar.

Overeenstemming In juni werden de onderhandelingen voor een nieuwe cao hervat. Eind oktober was over een aantal punten overeenstemming bereikt. ▸ Invoering van een nieuw

beoordelingssysteem. ▸ Aanscherpen van de werkingssfeer van de cao. ▸ Redactioneel verduidelijken van de schoolterugbetalingsregeling. ▸ Toevoegen van drie nieuwe functies aan de cao (administratief medewerker, secretaresse en receptioniste). ▸ Inrichten van de paritaire werkgroep SW. De punten die nog op de onderhandelingstafel liggen zijn het jaarurenmodel, de aanpassing van de reiskostenvergoeding (woon-werkverkeer) en de loonparagraaf. De bonden zetten in op een loonsverhoging van 2,5% verspreid over twee jaar (tweemaal 0,5% in 2014 en tweemaal 0,75% in 2015).

Logistiek probleem FNV-vakbondsbestuurder Monique Daamen durft niet te

zeggen of er voor het einde van het jaar een akkoord ligt. „Alle partijen denken mee, maar er moet veel met de achterban worden gecommuniceerd. Dat is vooral een logistiek probleem.” Dat is ook de reden waarom ervoor is gekozen om niet met de complete delegaties te onderhandelen, maar in kleiner verband.

Belangrijkste knelpunt is volgens Daamen nog steeds het jaarurenmodel. „Pas als we daar uit zijn, kunnen we ook over de andere onderwerpen een akkoord bereiken.”

Kloof overbruggen

verband aan het kijken waar de pijn zit en hoe we het probleem kunnen tackelen.”

Op de vraag of Crucq voor het eind van het jaar een akkoord verwacht, zegt hij: „Het proces ligt niet stil, alles is nog mogelijk. De voornaamste problemen zijn flexibiliteit en de winterproblematiek. We moeten samen het seizoen door zien te komen. Maar een lange periode zonder cao is in niemands belang.”

Mocht er op 1 januari 2014 nog geen nieuwe cao zijn afgesloten, dan blijft de oude cao doorwerken. <

VHG-bestuurslid Frank Crucq stelt dat er nog een kloof te overbruggen is tussen werkgevers en werknemers. „We staan er allemaal positief in, maar er moet nog wel een brug worden geslagen. We zijn nu in klein

Hosper wint Beste Openbare Ruimte Award Foto Pieter Kers

Het Wilhelminaplein in Leeuwarden heeft de Falco Award Beste Openbare Ruimte 2013 gewonnen.

Dit werd bekend tijdens het Landelijk Congres Openbare Ruimte in Zaanstad op 10 december. Het Wilhelminaplein is ontworpen door bureau Hosper landschapsarchitectuur en stedenbouw in Haarlem.

Midden op het plein is een tapijt gelegd van drie soorten natuurstenen klinkers in een gevarieerde bestratingsrichting. Het tapijt ligt los van de gevelwanden; erin zijn ledlampen, afwateringslijnen en kleine fonteinen verwerkt. Meerstammige Acer saccharum staan gestrooid over het plein. Het Wilhelminaplein heeft een sterke verblijfsfunctie maar tevens is het geschikt voor grote evenementen als de kermis of festivals. De vakjury roemde de lef en de vernuftigheid van de ontwerpers van het plein. <

TuinenLandschap | 26 | 2013

NieuwsPag_4-5_A_def.indd 5

5 16-12-13 14:43

Nieuws

Bomen langs wegen en straten worden in de huidige atmosferische modellen mogelijk zwaar onderschat als fijnstofafvangers.

Dat is de belangrijkste conclusie van onderzoekers van Lancaster University in Groot-Brittannië.

Zij onderzochten het effect van het plaatsen van berkenbomen in voortuinen op de hoeveelheid fijnstof binnenshuis.

In de huidige atmosfersiche modellen kan het effect van bomen op hoeveelheid fijnstof die zij afvangen, variëren van 1% tot wel 60%. Dit komt omdat de beweging van de lucht en de beweging van fijnstofdeeltjes langs straten en wegen een complex geheel vormen waarop veel factoren van invloed zijn.

Bestaande situatie De onderzoekers van Lancaster onder leiding van Barbara Maher wilden in een bestaande situatie het effect van bomen op fijnstof meten. Daarom

kozen ze acht huizen uit langs een drukke verkeersweg in Lancaster zonder bomen in de voortuin. In de huizen werd gemeten hoeveel fijnstof er binnenkwam. Behalve met speciale meetapparatuur, deden de onderzoekers dit ook door met een nat doekje de tv-schermen af te nemen. Volgens de onderzoekers slaat fijnstof snel neer op het magnetisch veld van de tv’s.

Vervolgens werden dertien dagen lang dertig jonge Betula pendula in houten boombakken in de voortuinen van vier van de acht huizen gezet. Uit de metingen bleek dat in de huizen met berkenbomen 50% minder fijnstof binnenkwam.

Waarschijnlijk is dit stof op de harige oppervlaktes van de berkenblaadjes neergeslagen.

De onderzoekers concluderen daarom dat de huidige atmosferische modellen het effect van bomen op de fijnstofafvang mogelijk onderschatten.

Foto Rekker Reclame en Fotografie

Bomen efficiëntere fijnstofvangers dan gedacht

Douglasspar valt op woning door Sinterklaasstorm Een Pseudotsuga menziesii is bij de storm op Sinterklaasavond op een woning in Tynaarlo gevallen. Hoveniersbedrijf Janssen De Tuinspecialist werd ingeschakeld om de boom te verwijderen.

De boom ontmantelen terwijl hij op het dak lag, leek Janssen te riskant. Daarom schakelde hij een telescoopkraan in, die de boom aan de top, in tegengestelde richting van de val, van het dak af trok. Daarna maakten de hoveniers ook de onderkant van de boom vast zodat ze hem los van de kluit konden zagen en in zijn geheel ophijsen.

c o l u m n

Jubileum Zou ik nog wel eens vijf en twintig lentes jong willen zijn? Die gedachte speelt zo af en toe door mijn hoofd. Voornamelijk rond de zomermaanden is dat gevoel wat sterker, zeker na een relaxed dagje aan zee. Het strand bevolkt met jonge lui die daar schijnbaar al meerdere dagen in en rond hippe strandtenten bivakkeren.

Het typeert een periode waarin je jezelf als onoverwinnelijk ziet. Een leeftijd waarin je heerlijk ongedwongen en zorgeloos in het leven staat, nog onwetend wat succes maar ook echte stress en tegenslag met je kunnen doen.

Nu, ruim een kwart eeuw later, kan ik met een gerust hart vaststellen dat die wens voor mij niet meer in vervulling hoeft te gaan. Integendeel, ik merk dat het gevoel van ’alles’ aan kunnen zich nog steeds volop laat gelden. Zelfs meer dan ooit. Is het kennis, levenswijsheid? Zijn het mijn vrouw, kinderen, fami-

6

TuinenLandschap | 26 | 2013

NieuwsPag.indd 6

lie, vrienden, waar ik mijn energie uit put? Werkomgeving, collega’s, opdrachtgevers?

Volmondig: Ja! Het is de juiste kwaliteit van olie die de motor op volle toeren laat draaien. Tegenslag wordt snel weggezet, omdat er andere, meer positieve zaken in het vooruitzicht liggen. Zo bleek ook vorig weekend.

Na twee maanden van planning en voorbereiding sinds vele jaren maar eens tijd en geld vrijgemaakt voor een feestje. Op kantoor. Voor iedereen die iets voor mij betekent of heeft betekend. Mooie opkomst, vrolijke gezichten, een warm hart onder de riem, waardering en meer. Het volgende jubileum? Tijd vliegt, dus dat laat niet lang op zich wachten. Jullie zijn hierbij alvast van harte uitgenodigd.

Jack van Haperen ontwerper/hovenier Bart Hoes tuinontwerper Ruud Vermeer hovenier

Bart Hoes info@barthoes.nl

16-12-13 14:50

Uitgesproken

„Sinds 2010 onderhouden wij onze wijk de Hoekwierde in Almere zelf en het groen heeft er nog nooit zo mooi bij gelegen. Het haalt gemakkelijk het kwaliteitsniveau A+. Dat komt omdat het met elkaar onderhouden van de openbare ruimte, meer is dan het werk alleen. Het heeft een enorme sociale impact. Rondom het werk organiseren we borrels en barbecues. De wijkbewoners kennen elkaar en zijn heel betrokken bij hun omgeving geraakt. Ze delen de verantwoordelijkheid voor de buitenruimte en het is hen er veel aan gelegen om die er goed uit te laten zien. Daarnaast hebben ze heel veel lol in het werk zelf en dat werkt aanstekelijk. We

Het is cruciaal dat mensen het vrijwillig doen

Deze kolom valt onder redactionele verantwoordelijkheid van vhg.

begonnen met zestig vrijwilligers en inmiddels zijn er 120 mensen bij betrokken.

De aanleiding om de Stichting Zelfbeheer Hoekwierde op te richten was de grootschalige herinrichting van de wijk door de gemeente drie jaar geleden. We kregen een heel mooi kwalitatief gebied. Almere besloot echter om de frequentie van het groenonderhoud te verlagen omdat er minder geld voor was. Daarom besloten we het onderhoud zelf te gaan doen. Jaarlijks krijgen we een budget van €10.000 en daarvan doen we alles. Alleen de ondergrondse infrastructuur laten we aan de gemeente over. We organiseren het beheer en voeren het ook zelf uit. Ook wanneer er klachten van bewoners zijn, dan lossen we die zelf op.

De rol van de gemeente is veranderd in een adviseur, bijvoorbeeld bij het zaagwerk van grote bomen, dan gaat dat in

samenspraak met de opzichter van de gemeente. Natuurlijk houdt de gemeente een oogje in het zeil, maar niet langer meer als controleur.

Om zelfbeheer te laten slagen is het cruciaal dat mensen het vrijwillig doen. Er zijn genoeg bewoners in de Hoekwierde die niet met ons meedoen. Dat is prima, je moet mensen niet iets gaan opleggen. Uiteraard zijn niet alle wijken geschikt voor zelfbeheer. In een wijk met veel doorganghuizen kun je je afvragen hoe groot de betrokkenheid is van de bewoners bij hun omgeving. Ook kun je niet van die mensen die van een paar tientjes per week een heel gezin in de steigers houden, verwachten dat ze in het perk van de gemeente gaan schoffelen. Toch denk ik dat er in wijken meer vermogen zit aan menskracht waarvan we als samenleving veel meer gebruik zouden kunnen maken.’’

NieuwsPagina.indd 7

Ton Huijzer voorzitter Stichting Zelfbeheer Hoekwierde in Almere, www. hoekwierde.nl

www.tuinenlandschap.nl

vhg

Sport Bewegen is gezond en hip. Ik reed laatst in Utrecht langs een mega-fitnessschool en het viel me op hoeveel mensen daar op de toestellen zaten. In een flits zag ik mensen lopen op een band en fietsen op een trainer.

Hoe kom ik hier op? Gisteren vond een themabijeenkomst over sport en bewegen plaats, die door BSNC, VHG, Stadswerk en het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen samen werd georganiseerd.

Centraal stond de vraag hoe een groene omgeving kan uitnodigen om meer te gaan bewegen. De overheid wil hier een extra impuls aan geven vanuit het Nationaal Programma Gezondheid en Preventie.

Egbert Roozen directeur vhg e.roozen@vhg.org

Foto Stichting Zelfbeheer Hoekwierde

Betrek bewoners bij beheer dan heb je zo een beeldkwaliteitsniveau A+

Het doel is de zorgkosten in Nederland, die steeds verder oplopen, te beteugelen. Mooi was het voorbeeld van Amsterdam. In de presentatie werd duidelijk hoe de Amsterdammers gebruikmaken van hun groene omgeving. Met het Vondelpark op nummer 1 als grootste trekpleister. Maar er zijn ook parken, die nog niet optimaal worden gebruikt. En in sommige wijken met veel groen blijken toch nog relatief veel mensen met obesitas te wonen.

Kunnen we de functie van groen hierop verder inrichten? Wat is hiervoor nodig? Interessante vragen, waarop we nog niet alle antwoorden weten. Maar wel een mooie uitdaging om samen aan te werken.

TuinenLandschap | 26 | 2013

7 16-12-13 14:43

Tuin en landschap o

nline

www. tuinenlandschap. nl

Van onderstaande berichten staat een uitgebreide versie op de site van TuinenLandschap

Groene hbo-opleidingen erg populair

vd Berk over Bomen @BerkBoomkwekers Voorpagina #Trouw; Fijnstof is dodelijker dan gedacht. Nog een reden om bomen (met behaard blad) aan te planten.

Er staan dit jaar meer dan 10.000 studenten bij de vier groene hogescholen ingeschreven. Hbo-opleidingen in het domein van Agro, Food en Groene ruimte zijn daarmee tegenwoordig erg populair.

Patricia Debie @PatriciaDebie Gezocht landschapsarchitecten, groenkunstenaars en ontwerpers; Prijsvraag voor tuinontwerp Honigcomplex te Nijmegen. stichtingfabrikaat.nl

Meto Vroom wint Bijhouwerprijs 2014 Meto Vroom, emeritus hoogleraar Landschapsarchitectuur van Wageningen Universiteit, krijgt de Bijhouwerprijs 2014.

In september volgend jaar vindt de uitreiking plaats. Aan de prijs is een geldbedrag van €25.000 verbonden.

Vitale Groene Stad @VitaleGroenStad Zorg dat de aanleg van groen ook iets toevoegt aan de natuur.

Dit zegt @LodewijkHoekstr in magazine @VitaleGroenStad

DuPré Groenprojecten uitgekozen tot ’Meest Maatschappelijke Partner 2013’

Danielle Hulsebos @danielle_tuin weer iemand blij gemaakt met een mooi TUIN Ontwerp. Start aanleg in januari,als het weer het toelaat! #tuingeluk!

Stichting Atlant Partnership heeft DuPré Groenprojecten in Helmond samen met het bedrijf Arte uitgeroepen tot ’Meest Maatschappelijke Partner 2013’. Het groenbedrijf won het daarmee van Bavaria en de Rabobank.

ELCA blij met groen EU-onderzoeksprogramma ELCA, de Europese koepel voor hoveniers en groenvoorzieners, is tevreden met de aandacht voor groenonderzoek binnen het EU-programma Horizon 2020. In totaal wordt tussen 2014 en 2020 €70 miljard uitgetrokken voor onderzoek en innovatie.

Gevaar bij graafwerkzaamheden tuinenlandschap Inspectie SZW constateert dat bij veel grondwerkzaamheden sprake is van blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Moet er meer aandacht komen voor veiligheid bij graafwerkzaamheden?

Eeuwenoude boomgaard in ere hersteld

Doe mee aan de discussie in de tuinenlandschap-groep

69% Foto IKL-Limburg

zei ja tegen de stelling:

8

eu ws enL bri ands ef chap

Stem mee over de volgende peiling:

’2014 wordt qua omzet een beter jaar voor de groensector dan 2013’

Medewerkers van IKL-Limburg zijn in Thorn bezig met de restauratie van een eeuwenoude fruitgaard bij buitenplaats Huize Groenenberg. In de oude hooi- en appelweide worden 19 nieuwe hoogstamfruitbomen geplant. Een speciale plek is er voor het vergeten appelras Reinette de Thorn. <

Ni

’Met de TEEB-tool kunnen gemeenten worden overtuigd om te investeren in groen’

Bij sommige artikelen in dit blad staan icoontjes, deze verwijzen naar extra informatie op de website Foto’s

Filmpjes

Dossiers

Documenten en links naar websites

Praat mee

TuinenLandschap | Landschap || 00 || 2012 Landschap 2012

NieuwsPagina.indd 8

16-12-13 14:43

539667.indd 9

16-12-2013 10:05:14

539666.indd 10

16-12-2013 11:44:56

Voorwoord

â&#x20AC;&#x2122;Sortimentstuin Harry van de Laar, Boskoop

Sortimentstuin De Kloostergaarde, Borne

Nationale Vasteplantentuin, Appeltern

Sortimentstuinen Vrijwel iedere groene vakman heeft er in zijn jonge jaren heel wat uren doorgebracht: de sortimentstuin van zijn opleiding. Soms gefrustreerd omdat de, zeker in het begin, onuitsprekelijke namen niet willen blijven hangen, andere keren vol enthousiasme over nieuwe ontdekkingen of inspiratie. Hoe dan ook raken sortimentstuinen aan de kern van het groene vak: sortimentskennis.

A

nders dan botanische tuinen, die vanuit een wetenschappelijk oogmerk zijn samengesteld, zijn de planten in sortimentstuinen bedoeld om leerlingen, liefhebbers of vakmensen te laten zien welke planten ze kunnen toepassen in tuinen en openbaar groen.

In dit nummer worden drie sortimentstuinen besproken met elk een andere achtergrond en een ander doel. De bekendste is ongetwijfeld de sortimentstuin Harry van de Laar in Boskoop. Deze tuin heeft de laatste jaren een metamorfose ondergaan. De tuin is een etalage

geworden voor boomkwekerijgewassen, waar kwekers met hun klanten zoals tuincentra, gemeenten, groenvoorzieners en hoveniers naartoe gaan om te tonen wat er mogelijk is met hun sortiment.

De Nationale Vasteplantentuin op Appeltern is ook al zoâ&#x20AC;&#x2122;n uithangbord van kwekers. Leden van de Vereniging voor vasteplantenkwekers hebben hier zoâ&#x20AC;&#x2122;n 350 soorten tentoongesteld in een aantrekkelijk ontwerp van Jacqueline van der Kloet. Hoewel de primaire doelgroep hier de consument is, richten de kwekers hun pijlen met deze tuin toch ook op

Beeld Kwekerij Bakker en Kobessen, Ralph Mens, Miranda Vrolijk

hoveniers en ontwerpers.

De derde sortimentstuin is De Kloostergaarde in Zenderen. Deze voormalige sortimentstuin van een AOC is aangekocht door de gemeente die er een sortimentspark met educatieve doelstelling van wil maken. Met onder meer vrijwilligers, hoveniers van de gemeente, bewoners van een zorgboerderij en de inzet van twee landschapsontwerpers krijgt de tuin nieuw elan.

De redactie van Tuin en Landschap wenst u veel plezier toe bij het lezen van dit nummer.

TuinenLandschap | 26 | 2013

voorwoord Sortiment_Pierre2.indd 11

11 16-12-13 14:23

Sortiment

Tweede leven voor sortimentstuin Harry van de Laar Sinds begin dit jaar staat de sortimentstuin Harry van de Laar in Boskoop op eigen benen. Hing eerder het voortbestaan van de tuin aan een zijden draadje, nu lijkt een gezonde toekomst gewaarborgd.

Tekst Ralph Mens Beeld PR, Ralph Mens, Ron Barendse

12

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin_Boskoop.indd 12

16-12-13 13:52

De opzet van de nieuwe sortimentstuin verschilt sterk van de oude opzet. In plaats van een soortenverzameling is het nu een thematische tuin waarbij de inbreng wordt bepaald door de deelnemers. De tuin reflecteert dan ook de actuele markttrends, maar kent ook veel nieuwigheden. In doelgroep is er sprake van een verschuiving van kwekers naar eindgebruikers.

> De tuin is de etalage van boomkwekerijgewassen en vaste planten voor nationale en internationale bezoekers. De nieuw ingerichte sortimentstuin rust op drie pijlers: innovatie door de aanwezigheid van noviteiten; informatie door de presentatie van een aantal vooraanstaande bedrijven; educatie voor vakgenoten, onderwijs en consumenten over de nieuwste ontwikkelingen in het sortiment van de boomkwekerij. >

n

D

e sortimentstuin Harry van de Laar in Boskoop ligt midden tussen de boomkwekerijen. Van oudsher was de tuin onderdeel van het Proefstation Boomkwekerij van onderzoeksinstelling PPO. Toen enkele jaren geleden PPO uit Boskoop vertrok, bleef de sortimentstuin verweesd achter.

Om het voortbestaan van de tuin te garanderen, werd een stichting opge-

richt, Stichting Sortimentstuin Harry van de Laar. Voorzitter is Dick Nieuwesteeg. â&#x20AC;&#x17E;Proba, de organisatie achter boomkwekerijvakbeurs Plantarium, nam de sortimentstuin over van PPO. Zij hadden geen concrete plannen met de tuin. De boomkwekerijkring Boskoop en de KVBC (Koninklijke Vereniging voor Boskoopse Culturen, red.) is toen om steun gevraagd. Deze laatste heeft het voortouw >

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin_Boskoop.indd 13

13 16-12-13 13:52

14

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin_Boskoop.indd 14

16-12-13 13:52

’’’’’Sortimentstuin Harry van de Laar De sortimentstuin kent een verdeling in vakken en ovalen. In de ovalen staan bedrijven met de producten van de eigen kwekerij waarin zij gespecialiseerd zijn.

In vakken presenteren veredelaars de nieuwste aanwinsten in het sortiment. Hier staan dus voornamelijk nieuwigheden die in principe niet langer dan drie jaar worden gepresenteerd in de sortimentstuin. Ook boomkwekerijvakbeursen Plantarium en GrootGroenPlus planten hier de winnende nieuwigheden gedurende een jaar.

> De gemeente Alphen aan den Rijn heeft een thematische tuin aangelegd waarin onderwerpen zoals eetbaar groen, burgerparticipatie en gezondheid worden uitgewerkt. Zo staan er bakken met sla in de tuin, maar ook druiven en olijven. Verder heeft de gemeente bomen aangeplant die goed fijnstof afvangen.

De gemeente Alphen neemt bewoners mee naar de tuin om de mogelijkheden van bepaalde beplantingen te laten zien.

> PlantenTuin Esveld uit Boskoop heeft een Hortensia-grassentuin aangelegd. Bij de tuin is een bord geplaatst met daarop de ontwerptekening en de plantlijst, zodat de bezoeker aan de tuin eenvoudig kan zien welke soorten er in de tuin zijn gebruikt. De ontwerper van Esveld, Cor van Gelderen, is beheerder van de Nederlandse Planten Collectie Hydrangea. In het ontwerp is getracht een indruk te geven van de enorme variatie in bloemvorm en kleur, maar ook in bladvorm en groeiwijze van hortensia’s.

De sortimentstuin

Dick Nieuwesteeg, voorzitter Stichting Sortimentstuin Harry van de Laar

De Boskoopse sortimentstuin is in 2003 vernoemd naar initiatiefnemer Harry van de Laar. Van de Laar (1929-1999) werkte als sortimentsdeskundige voor Proeftuin Boskoop van PPO. In die hoedanigheid leverde hij een grote bijdrage aan de kwaliteitsverbetering, kennisverspreiding en naamgeving van het sortiment boomkwekerijgewassen in Nederland.

Voorzitter Dick Nieuwesteeg: „Van de Laar was een echte ’planthunter’. Hij reisde naar China en Japan en bracht daar bijvoorbeeld de Bonte Salix (Salix integra ’Hakuro Nishiki’, red.) mee vandaan. Ook vond hij de Microbiota op de toendra van Rusland, een soort die duizenden jaren oud is maar nog door niemand was beschreven.”

De sortimentstuin is de etalage van boomkwekerijgewassen en vaste planten voor nationale en internationale bezoekers.

Meer dan dertig bedrijven participeren in de nieuwe sortimentstuin en dit kan in de toekomst nog worden uitgebreid.

genomen om de tuin te behouden. Het uitdragen van sortiment past perfect in de doelstellingen van de KVBC.” Omdat er geen tonnen op de plank lagen om de tuin in de benen te houden, werd een plan bedacht waarbij diverse partijen stukjes grond kunnen huren en beplanten. Nieuwesteeg: „Aanvankelijk was er nogal wat scepsis of het plan wel zou slagen. We kregen echter meteen steun van bekende boomkwekerijbedrijven als Bontekoe, Esveld, Rijnbeek, Boot & Co en Gebroeders Van der Salm.

Daarna ging de rest gemakkelijker. Nu bellen bedrijven ons op of we nog een plekje hebben. Dat geeft wel voldoening.”

Bulldozer De sortimentstuin kreeg een totale make-over waarbij alleen de grote bomen bleven staan. Verder werd alles met de

De nieuw ingerichte sortimentstuin rust op drie pijlers: - Innovatie door de aanwezigheid van noviteiten.

- Informatie door de presentatie van een aantal vooraanstaande bedrijven.

- Educatie voor vakgenoten, onderwijs en consumenten over de nieuwste ontwikkelingen in het assortiment van de boomkwekerij.

Het ontwerp van de sortimentstuin is van Yolanda Boekhoudt van Grontmeij. „Veel diensten, waaronder het ontwerp maar ook bijvoorbeeld de diensten van de notaris en accountants, zijn voor een deel gesponsord.”

Het onderhoud van de tuinen wordt verzorgd door hoveniersbedrijf Buiten-Buiten uit Boskoop. „Het onderhoud wordt gefinancierd uit de opbrengst van de verhuur van de tuinen.

Zo kan er wekelijks worden gemaaid en wordt het terrein onkruidvrij gehouden.”

Ook is er een groep vrijwilligers actief die wekelijks actief zijn met zaken als snoeiwerk en schilderen. Het Wellant College uit Gouda wordt ook bij de tuin betrokken. Leerlingen hebben een ontwerp voor het laatste deel van de tuin gemaakt en in de uitvoering de begeleiding uitgevoerd en plant- en tegelwerk verricht.

bulldozer gelijk gemaakt. Ook de opzet van de nieuwe tuin is totaal anders dan de oude. „In de oude tuin stonden zo veel mogelijk soorten thematisch bij elkaar, het was echt een verzameltuin. Nu is het afhankelijk van de deelnemers welke soorten worden aangeplant. Zo kregen we laatst een opmerking van iemand die zei: er staat zo veel Hydrangea. Maar dat is logisch aangezien de boomkwekers kweken waar de markt om vraagt. Zo kun je zien wat de trend is.”

Een andere belangrijke pijler van de sortimentstuin zijn nieuwigheden. Zo worden de winnende noviteiten van Plantarium en GrootGroenPlus voor een jaar op het terrein aangeplant. KVBC plant er soorten aan voor de zogeheten Sterkeuringen. Ook staan er diverse veredelaars met hun nieuwste soorten.

Nieuwesteeg: „We streven ernaar dat deze soorten niet langer dan drie jaar in >

>

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin_Boskoop.indd 15

15 16-12-13 13:52

Miscanthus sinensis ’Morning Light’ gecombineerd met Hydrangea. Boot & Co is met een aantal showtuinen goed vertegenwoordigd. Deze tuinen hebben ieder een ander concept, bijvoorbeeld Zorgeloos Groen, Contrast, Zomerzon en Vlinders. > de sortimentstuin staan. Zo kun je steeds de nieuwste ontwikkelingen op sortimentgebied terugzien in de tuin.”

Traditioneel Nieuwesteeg constateert dat veel hoveniers en tuinontwerpers vaak kiezen voor traditioneel sortiment en er weinig vernieuwing is op dit gebied. „Hoveniers hebben wel veel kennis van materialen, maar minder van sortiment. Dat is jammer, aangezien het sortiment zich voortdurend ontwikkelt. Vroeger ging het bij sortimentsvernieuwing vaak om toevaltreffers of om onbekende soorten die werden ontdekt. Tegenwoordig wordt er echter heel gericht geselecteerd op kleur en op resistentie.”

Als voorbeeld noemt Nieuwesteeg Hydrangea arborescens ’Annabelle’. „Nederland staat er vol mee. Maar er is inmiddels ook een ’Strong Annabelle’ (Hydrangea arborescens ’Incrediball’, red.), die is sterker op de steel en valt niet snel om.” Ook wordt er veel geselecteerd op resistentie. „Bij Boot worden jaarlijks 3.000 nieuwe soorten rozen veredeld, daarvan blijven er een of twee over. Als er ook maar een vlekje meeldauw of roest op zit, gaan ze eruit. Zo hou je alleen resistente soorten over.”

Ook zijn in de sortimentstuin veel onbekende soorten te zien. „Rijnbeek heeft tweehonderd soorten vaste planten staan die je graag in je eigen tuin wilt hebben.

De meeste ervan ken je niet eens.”

Doelgroep Met de verandering van de opzet is ook een verschuiving qua doelgroep te zien.

Kwamen in de oude tuin voornamelijk kwekers, nu is er sprake van een verschuiving naar de eindgebruiker. „Veel deelnemers komen hier met hun klanten. Zo kunnen ze zien hoe een plant

16

er na twee jaar in de tuin uitziet. Dat is anders dan op Plantarium, dat is een momentopname. Hier kun je de planten het hele jaar door zien.”

Een opvallende deelnemer tussen de kwekerijen en veredelaars is de gemeente Alphen. De gemeente heeft een perceel ingericht met eetbare en gezonde planten, en schenkt ook aandacht aan biodiversiteit en burgerparticipatie. „Er staan groenten en kruiden, maar ook planten die fijnstof afvangen. Mensen van de gemeente komen er met burgers, die worden betrokken bij aanleg van groen en ook zelf onderhoud doen, om te kijken wat mogelijk is.”

Toekomst Nieuwesteeg ziet de toekomst van de sortimentstuin rooskleurig in. „De bezoekersaantallen vallen enorm mee. ’s Zomers komen hier honderden mensen per week. Daar zitten kwekers tussen, consumenten en zelfs buitenlandse bezoekers tot Australië aan toe.

Dat is een groot verschil met de oude situatie. „Vroeger had de tuin voornamelijk soortecht sortiment maar weinig bezoekers. In die tijd waren we de minst populaire botanische tuin. Er werd ook niets aan pr gedaan. Nu timmeren we meer aan de weg met thematuinen en is de tuin ook voor recreanten interessant.

Zo genereren we meer bezoek.”

De voorzitter van de stichting zou nog wel meer hoveniers, ontwerpers, landschapsarchitecten, maar ook vertegenwoordigers van tuincentra op de tuin willen zien. „We moeten laten zien dat we er zijn. Mogelijk kunnen we iets organiseren via de VHG. Daarnaast willen we ook iets doen met een educatiecentrum en horeca op het terrein. Boskoop heeft een bekende naam wat planten betreft, en er liggen nog mogelijkheden genoeg.” <

Rosa ’Bokrathon’ (Marathon). Rozen zijn goed toepasbaar in het openbaar groen. De rozenrassen in het vak Zomerzon zijn speciaal veredeld om grootschalig te worden toegepast in de openbare ruimte. Door het heestervormige karakter groeien de plantvakken snel dicht zodat onkruid geen kans heeft zich te ontwikkelen. >> Pennisetum alopecuroides ’Hameln’, PlantenTuin Esveld. De gebogen lijnen van Hydrangea worden speels gevolgd door gebogen lijnen van siergrassen en niet woekerende bamboe, die in het ontwerp van de hortensiagrassentuin voor de gewenste elegantie > zorgen.

Cornus sanguinea ’Winter Beauty’.

Deze oranjetakkige kornoelje is een opvallende winterverschijning met zijn purperrode takken. >> Hypericum inodorum ’Kolmasun’ (Magical Sunshine) maakt deel uit van een vak Hypericum van Kolster BV uit Boskoop. Deze zijn zeer geschikt voor tuin, terras of voor aanplant in plantsoenen. >>>

KVBC, sortimentsproef Aucuba. De KVBC onderzoekt hier de soortechtheid van beschikbare soorten Aucuba op de Nederlandse markt. De cultivars worden beoordeeld op winterhardheid, gezondheid, bladkwaliteit, besdracht en habitus. > Grassenerf Verweij uit Boskoop is al twintig jaar professioneel bezig om een sterk en speels assortiment bamboes, siergrassen en vaste planten te selecteren, die geschikt zijn voor het klimaat in Nederland. >>

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin_Boskoop.indd 16

16-12-13 13:52

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin_Boskoop.indd 17

17 16-12-13 13:52

Sortiment

Nationale Vasteplantentuin toont kracht van plantcombinaties De Nationale Vasteplantentuin in Appeltern is het uithangbord van de vasteplantenkwekers in Nederland. De drie jaar oude tuin toont in een reeks voorbeeldborders de kracht van de juiste plantcombinaties. Kweker Nico Rijnbeek stond aan de wieg van de tuin: â&#x20AC;&#x17E;De Nederlandse hovenier mag wat vaker een andere plant kiezen dan het vertrouwde sortiment.â&#x20AC;&#x2122;â&#x20AC;&#x2122; Tekst en beeld Miranda Vrolijk

18

TuinenLandschap | 26 | 2013

VasteplantentuinAppeltern_2.indd 18

16-12-13 13:51

Aan de rand van de sortimentstuin is op het oplopende talud de zogenoemde Wow-border aangelegd. Stroken met Calamagrostis acutilfora ’Overdam’, Calamintha nepeta ’Blue Cloud’ en Salvia nemorosa ’Caradonna’ worden afgewisseld met stroken waarin bijvoorbeeld Verbena bonariensies met Agastache hybr. ’Blue Fortune’ zijn gecombineerd, of Pennisetum alopecuroides ’Hameln’ met Phlox divaricata ’Clouds of Perfume’ of Sedum hybr. ’Sunkissed’ met Gypsophila repens ’Rosenschleier’.

Daarachter onder meer Hydrangea paniculata ’Grandiflora’.

>

Dit is de zogenoemde ’bloemeweideachtige grassenborder’. Op de voorgrond de witte pluimen van Lysimachia clethroides. Daarachter onder meer de rozebloeiende Saponaria officinalis ’Rosea Plena’, het geel van Solidago ’Golden Mosa’ en een combinate van Panicum virgatum ’Shenandoah’, Lychnis coronaria en Sidalcea hybr. ’Elsie Heugh’.

<

I

n 2010 zijn de Tuinen van Appeltern uitgebreid met de Nationale Vasteplantentuin. Een tuin van ruim 10.000 m2 groot waarin 350 soorten vaste planten worden getoond in allerlei combinaties. Het is het uithangbord van de 120 kwekers die lid zijn van de Vereniging van Vasteplantenkwekers.

Een van hen is Nico Rijnbeek uit Boskoop. Hij runt in het mekka van de boomteelt samen met zijn zoon Arno het bedrijf Rijnbeek en Zoon. Meer dan 2.500 soorten vaste planten worden >

Nationale Vaste Plantentuin 2014

TuinenLandschap | 26 | 2013

VasteplantentuinAppeltern_2.indd 19

19 16-12-13 13:51

20

TuinenLandschap | 26 | 2013

VasteplantentuinAppeltern_2.indd 20

16-12-13 13:51

Nationale Vasteplantentuin

Nico Rijnbeek Links de take-away 'vlinderplanten met rozenborder’. Met aan de randen de rozebloeiende bodembedekkende Phuopsis stylosa (Perzische kruisjesplant) en Nepeta faassenii ’Kit Cat’.

Verder zijn de oranjebloeiende Achillea ’Walter Funcke’, de witbloeiende Lychnis coronaria ’Alba’ en rozebloeiende Aster ’Purple Dome’ toegepast. Rechts de take-away ’zomerborder’ met onder meer de cremegeelbloeiende Anthemis tinctoria ’Sauce Hollandaise’, de oranjebloeiende Crocosmia ’George Davidson’, Lysimachia ciliata ’Firecracker’ met bruin blad en gele bloemen en Pennisetum alopecuroides ’Hameln’.

Bedrijf Rijnbeek en Zoon, vaste planten Locatie Boskoop Oppervlakte 8 ha Aantal soorten vaste planten 2.500 Functie Lid werkgroep Nationale Vasteplantentuin en bestuurslid van de ISU (International Union Hardy Perennials)

Locatie Tuinen van Appeltern Oppervlakte ruim 10.000 m2 Aantal soorten vaste planten 350 Ontwerp Jacqueline van der Kloet i.s.m. de Vereniging van Vaste Plantenkwekers en de Tuinen van Appeltern Indeling tuin Centraal ligt een grote rechthoekige vijver die verschillende waterplanten toont. Daaromheen liggen de voorbeeldborders. Die borders hebben een thema, bijvoorbeeld borders op kleur zoals de paarse grassenborder, de roodroze border of de witgrijze border. Dan zijn er de mixed borders, de bladplantenborder, de take-awayborders en de wow-borders. Ook zijn er borders door Van der Kloet ingericht op basis van omstandigheden zoals volle zon, schaduw en halfschaduw.

Aanleg en Onderhoud Van Ooijen Hoveniers Meer informatie Vereniging van Vasteplantenkwekers: www.nbvb.nl De Tuinen van Appeltern: www.appeltern.nl

<

In de roze border wisselen stroken met Nepeta grandiflora ’Dawn to Dusk’ en diverse Papaver orientale-cultivars (niet op de foto te zien) zich af met stroken waarin Lavatera hybr. ’Barnsley’ en Gypsophila paniculata ’Flamingo’ groeien.

Het resultaat is een weelderige zachtroze zee van fijne bloemen.

<

op het bedrijf gekweekt en verhandelt.

Veertig procent daarvan blijft in Nederland, een volgende veertig procent gaat naar Europa en twintig procent vindt zijn bestemming in Amerika. Rijnbeek is trots op zijn product en noemt zichzelf een echte vasteplantenpromotor. „Ik wil altijd nieuwe soorten proberen en kijk dan niet naar welke soort me het meeste gaat opleveren.’’ Het liefst zou hij iedereen aan de vaste planten willen krijgen. Dat hij aan de wieg stond van de nieuwe vasteplantentuin, die zijn geliefde product promoot, is dan ook niet zo verwonderlijk.

Rijnbeek legt uit dat de voormalige sortimentstuin in het Rosarium in Den Haag niet meer voldeed. „De tuin lag niet centraal en het onderhoud was op zijn zachtst gezegd schrijnend te noemen.’’

Bij hun zoektocht naar een nieuwe geschikte locatie kwamen de vasteplan-

tenkwekers algauw bij de Tuinen van Appeltern uit. „Het modeltuinenpark is een promotiepark en Ben van Ooijen een promotor pur sang.’’ Daarnaast wogen het relatief hoge bezoekersaantal dat het modeltuinenpark jaarlijks trekt mee én het feit dat Appeltern ruimte biedt voor vernieuwing.

Met het laatste argument doelt Rijnbeek onder meer op het tweejaarlijkse congres van de ISU (International Hardy Plant Union, de internationale vereniging van vasteplantenkwekers) dat in 2012 in Nederland heeft plaatsgevonden. Tijdens het meerdaagse congres zijn meer dan tweehonderd nieuwe vaste planten gepresenteerd. Dit gebeurde op de Tuinen van Appeltern. In een speciaal daarvoor gereserveerd vak in de sortimentstuin, zijn de planten al in 2010 aangeplant. „Zodat ze twee jaar later tijdens het congres volledig volgroeid en afgehard >

TuinenLandschap | 26 | 2013

VasteplantentuinAppeltern_2.indd 21

21 16-12-13 13:51

zouden zijn’’, legt Rijnbeek uit.

Als ontwerper van de tuin kozen de kwekers voor Jacqueline van der Kloet. „Omdat ze een echte sortimentsontwerper is; als beplantingsdeskundige heeft ze haar sporen verdiend’’, zegt de Boskoopse kweker. „Bovendien had ze al vaker samengewerkt met Ben van Ooijen, dus de lijnen waren kort.’’

Voorbeeldborders De Nationale Vasteplantentuin heeft als doel om bezoekers van Appeltern te helpen en te inspireren bij hun keuze voor vaste planten. Daarom heeft Van der Kloet in samenwerking met de kwekers en de tuinendienst van Appeltern, een reeks voorbeeldborders ontworpen. Die laten zien dat met een zorgvuldige compositie van planten je het hele jaar door een prachtig bloeiende tuin kunt hebben (zie kader ’Nationale Vasteplantentuin).

Om het bezoekers gemakkelijk te maken de combinaties in hun eigen tuin toe te passen, zijn van de meeste borders de tekeningen en plantenlijsten te downloaden op de website van de Tuinen van Appeltern. Daarom zijn in de tuin ook met name soorten toegepast waaraan de consument in Nederland redelijk gemakkelijk kan komen, bij de kwekers zelf of bij het tuincentrum. Overigens valt hier volgens Rijnbeek nog wel een wereld te winnen, omdat de meeste consumenten toch met hun lijstjes naar de tuincentra gaan en met name in de herfst is het sortiment daar redelijk beperkt.

Het werkt ook andersom: niet alleen zijn in de vasteplantentuin de planten te zien die goed verkrijgbaar zijn, de tuin creëert ook vraag naar andere onbekende soorten. Neem bijvoorbeeld Miscanthus sinensis ’Little Zebra’ die in de tuin staat aangeplant, Rijnbeek merkt sinds de komst van de nieuwe tuin een duidelijk verhoogde vraag naar het siergras.

Hoewel de Nationale Vasteplantentuin als hoofddoelgroep de consument wil bereiken, zijn volgens Rijnbeek de hoveniers en tuinontwerpers een heel

22

belangrijke subdoelgroep. Elke keer weer schrikt hij van de beperkte kennis onder de beroepsgroep. „De gemiddelde hovenier kiest slechts uit vijftig soorten, dat is mager als je bedenkt dat ik er hier op mijn kwekerij al 2.500 heb staan. Of neem bijvoorbeeld kwekerij De Hessenhof, daar staan er zelfs 6.000.’’

Als vasteplantenliefhebber in hart en nieren gaat die gebrekkige kennis hem zeer aan het hart, al is Rijnbeek ook de eerste om te beamen dat het voor een doorsnee hovenier of tuinontwerper moeilijk is om alle ontwikkelingen op het vasteplantengebied goed te blijven volgen. Die gaan namelijk razendsnel. Zo presenteert Rijnbeek zelf elk jaar weer in zijn catalogi lijsten met nieuwe planten en herintroducties. Die van Nederlandse veredelaars hebben dan al minstens twee of drie op zijn kwekerij gestaan om hun hardheid te testen. Zo presenteerde hij in de Nederlandse handelscatalogus voor 2013/2014 de nieuwe blauwe Veronica longifolia ’Marietta’ van veredelaar Ruud Klein uit Roelofarendsveen. Maar naast die Veronica staan er onder meer ook nog eens tien Astilbe op, elf Echinacea, negen Hemerocallis en twaalf Phlox. Dat is veel, dat weet Rijnbeek ook.

Open voor nieuwigheden Toch zouden wat hem betreft de Nederlandse hoveniers en ontwerpers wel wat opener mogen staan voor nieuwigheden, omdat die volgens hem vaak van een betere kwaliteit zijn. Hij noemt als voorbeeld Agapanthus ’White Heaven’, de bloemschermen van deze witbloeiende Afrikaanse lelie kunnen wel een doorsnee van 25 cm bereiken. „Veel mooier, maar duurder dan de Agapanthus umbellatus ’Alba’, waar veel meer vraag naar is.’’ Volgens Rijnbeek laten Nederlanders zich dan toch door de prijs leiden, terwijl hij bijvoorbeeld in Amerika een andere mores bespeurt. „Daar zijn ze sneller bereid voor kwaliteit te betalen, terwijl hier toch snel naar het oude vertrouwde sortiment wordt gegrepen.’’ <

Foto links en rechts: in de bladplantenborder is onder meer het lichtgroene blad van Alchemilla mollis gecombineerd met het wat donkerder gevlekte blad van Geranium phaeum ’Samobor’ (foto links). Rechts zijn verschillende Hosta-soorten (Hosta hybr. ’Kiwi Full Monty’ en H. hybr. ’Stained Glass’) gecombineerd met Heuchera-soorten (Heuchera hybr. ’Pistache’ en H. hybr. ’Beauty of Color’).

>

Op de voorgrond nog een deel van de bloemenweideachtige grassenborder met Lysimachia clethroides, Panicum virgatum ’Shenandoah’ en Saponaria officinalis ’Rosea Plena’. Daarachter is een deel van een van de twee gele borders te zien met Geum chiloense ’Lady Stratheden’, Kniphofia hybr. ’Earliest of All’ en Achillea millefolium ’Hoffnung’.

>

TuinenLandschap | 26 | 2013

VasteplantentuinAppeltern_2.indd 22

16-12-13 13:51

TuinenLandschap | 26 | 2013

VasteplantentuinAppeltern_2.indd 23

23 16-12-13 13:51

Sortimentstuin als educatief publiekspark De Kloostergaarde in Zenderen is een voormalige sortimentstuin van een hoveniersopleiding. Nadat de school in 1997 is vertrokken, is de tuin in particuliere handen geweest, tot de gemeente de grond in 2007 kocht om er een educatieve sortimentstuin met nieuw elan van te maken.

Tekst Peter Bennink Beeld Bakker & Kobessen, André Bijkerk

24

E

en plek maken waar mensen weer kennis kunnen maken met de natuur om hen heen. Waar jong en oud liefde en interesse bijgebracht kan worden over groen. Dat willen tuin- en landschapsontwerper Irma Te Kiefte-Brok en landschapsarchitect André Bijkerk bereiken met sortimentstuin De Kloostergaarde.

Schoolklassen moeten op de tuin kunnen komen om les te krijgen over de natuur, maar ook voor volwassenen moet de tuin een plek zijn om te leren over de natuur, sortiment en tuinieren. Bijkerk: „Het is misschien nog prematuur, maar ik ben al in gesprek met woningbouwverenigingen die het onderhoud van de eigen tuin, maar ook het beheer van de openbare ruimte aan bewoners willen >

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin Borne.indd 24

16-12-13 14:20

Eén van de absolute blikvangers van De Kloostergaarde is de vasteplantenborder met honderden soorten en cultivars, die opnieuw is ingeplant door de Zenderense kwekerij Bakker & Kobessen. De border is niet louter een verzameling vaste planten maar aantrekkelijk ingericht met verschillende kleurthema's. Hier het warme deel met onder andere Crocosmia ’Lucifer’, Phlomis russeliana, Sedum ’Matrona’, Molinia ’Transparent’ en Pennisetum viridescens.

<

De sortimentstuin werd in 1980 aangelegd en gebruikt voor de hoveniersopleiding van een AOC. Van het oorspronkelijke sortiment zijn nog vooral zijn vooral heesters en bomen overgebleven. Daarbij zitten mooie exemplaren van onder meer de Gymnocladus dioicus, Cercis siliquastrum en deze Davidia involucrata.

>

Kloostergaarde masterplan De gemeente Borne is in 2007 overgegaan tot aankoop van de voormalige Sortimentstuin Het Weleveld.

Doel was de tuin te behouden als groene schakel aan de rand van de Zendersche Esch, passend binnen het ontwikkelingskader van de Groene Poort Borne. Voor verdere ontwikkeling van de Sortimentstuin, inmiddels Kloostergaarde geheten, heeft de gemeente behoefte aan een toekomstvisie. Bijkerk c.s. Tuin- en Landschapsarchitecten en te Kiefte Architecten Tuin- en Landschap hebben aangeboden aan de ontwikkeling van het Masterplan mee te werken met als doel het vak van de tuin- en landschapsarchitectuur meer onder de aandacht te brengen. Aan de hand van een inventarisatie en analyse van de plek is een masterplan opgesteld, waarbij de verschillende deelgebieden kort worden beschreven en door middel van sfeerbeelden worden verduidelijkt.

2. Historie Het terrein waarop de Kloostergaarde is ontstaan hoorde vroeger bij het gymnasium van de Karmelieten.

Het Seminarie was gelegen aan de Hertmerweg, waar nu o.a. Restaurant ‘Het Seminar’ gevestigd is.

De Kloostergaarde diende als sportveld voor de seminaristen. De bewaard gebleven tribune herinnert nog aan deze tijd. Het Agrarisch opleidingscentrum (AOC) nam later haar intrek in de gebouwen van het Seminarie en legde in 1980 op de plek van de Kloostergaarde een sortimentstuin aan. Nadat het AOC vertrok uit Zenderen is de tuin een aantal jaren bijgehouden door vrijwilligers. Dit bleek een intensieve klus en uiteindelijk sloot in 2005 de poort van de sortimentstuin.

In 2007 kocht de gemeente Borne de sortimentstuin aan. Ze ging een samenwerkingsverband aan met nabij gelegen ondernemers; Restaurant ‘Het Seminar’ en Zorgorganisatie Zon. Zorgboerderij Scholtenhof heeft aangegeven structureel in het onderhoud van de tuin te willen voorzien. Zij doen dit samen met de mensen die deel uit maken van het project ‘Workfirst’ van de gemeente Borne, een sociaal activeringsproject voor werklozen. Inmiddels is er veel achterstallig onderhoud verholpen en zijn in 2009 speelvoorzieningen aangelegd. In het voorjaar van 2010 heeft Restaurant het Seminar het theehuis de Karmeliet geopend, hier is tevens een expositieruimte opgenomen.

3. Bodem, topografie en beplanting De bodem van de Kloostergaarde bestaat voornamelijk uit enkeerdgronden; fijn zand, met een grondwaterstand van 40-80 cm beneden m.v. deels uit klei op fijn zand, met een grondwaterstand kleiner dan 40 cm beneden m.v. Reliëf; de Kloostergaarde is gelegen aan de rand van een hogerliggende es. Het gebied watert af richting Bornsche Beek. De aanwezige landschappelijke beplanting bestaat voornamelijk uit eik en gedeeltelijk beuk. De tuin is vormgegeven in Engelse landschapsstijl. Het AOC heeft ca. 1500 plantensoorten aangeplant t.b.v. de studenten. Het sortiment bestaat uit bomen, coniferen, heesters, vaste planten en kruiden afkomstig uit allerlei delen van de wereld.

4. Recreatie, Verkeer en Horeca

7. Dieren

De Kloostergaarde is gelegen in een recreatief aantrekkelijk kleinschalig landschap. Het ligt aan het toeristische wandel- en fietsnetwerk van Twente, de wandelroute Kuierpad Zenderen/Hertme, de fietsroute ‘Erven-en sagenroute’ en de wandelroute ‘Kloosterpad Zenderen’. Recentelijke is hiervoor een wandelpad, het zogenaamde Kloosterpad aangelegd. Het Kloosterpad ligt in het gebied Weleveld, de Zenderensche Esch en in Hertme. Nabij Restaurant ‘Het Seminar’ is een Toeristisch Overstap Punt (TOP) gelegen, een speciaal ingerichte plek met parkeerplaats van waaruit gewandeld en gefietst kan worden. Hoofdontsluiting van de Kloostergaarde is gelegen aan de Hertmerweg, hier zijn een aantal parkeerplaatsen gesitueerd voor auto’s en fietsen. Er is een oplaadpunt voor electrische fietsen aanwezig. Toegang voor onderhoud is gelegen aan de Hebbrodweg. In het voorjaar van 2010 heeft het theehuis de Karmeliet de deuren geopend in de Kloostergaarde, de horecagelegenheid wordt geëxploiteerd door de ondernemers van Restaurant het Seminar. Bezoekers van de Kloostergaarde en passerende recreanten kunnen nu ook hier een culinaire stop maken. In de Karmeliet is een expositieruimte aanwezig.

Verschillende dieren die we in het Twentse landschap zien vinden we ook in de Kloostergaarde terug: schapen in de boomgaard, bijen in de bijenstal en amfibieën rondom de poel. De gevarieerde beplanting zal verschillende insecten, vlinders en vogels aantrekken.

5. Ruimtelijke opbouw

8. Spelen, Educatie, Kunst- en Cultuur

De Kloostergaarde ligt in het kleinschalige essen- en kampenlandschap aan de rand van de Zendersche Esch. De Zendersche Esch bestaat uit verschillende kleine essen en wordt gekenmerkt door openheid met aan de randen bebouwing en beplanting. De randen van de es zijn relatief groen, karakteristieke elementen zijn lanen, bomenrijen, houtwallen, kleine bosjes en solitaire bomen.

De ruimtelijke opbouw van de Kloostergaarde is gedeeltelijk besloten, grenzend aan het bos, halfopen richting es, met open ruimtes tussen de verschillende sortimentseilanden. Het theehuis de Karmeliet heeft een centrale plek gekregen; van hieruit zijn er verschillende zichtlijnen richting landschap en richting tuin aanwezig. Deze zichtlijnen zullen in de toekomst versterkt worden.

In 2009 heeft de gemeente Borne speelvoorzieningen aangelegd, met als doel ook gezinnen met kinderen te trekken en op deze manier de doelgroep te vergroten.

Educatie is een belangrijk onderdeel van het project.

Niet alleen het diverse, uit alle windstreken komende, plantenassortiment komt hiervoor in aanmerking, maar ook de verschillende dieren hebben een educatieve waarde. In de Kloostergaarde is een educatieve route uitgezet. De Kloostergaarde is een zeer geschikte plek om kunst- en cultuur onder de aandacht te brengen. Gedacht kan worden aan evenementen zoals een buitenmarkt met streekeigen producten, een muziekuitvoering, theater, een kunsttentoonstelling etc.

Hiervoor zal ook de oude tribune uit de tijd van de Karmelieten gerestaureerd en herplaatst worden.

6. Deelgebieden Aan de Kloostergaarde zullen naast het theehuis een aantal elementen worden toegevoegd, te weten een boomgaard, een poel, een bijenstal en een moestuin.

Door toevoeging van deze elementen zijn op de Kloostergaarde veel elementen uit het Twentse landschap vertegenwoordigd. Allereerst het bos aan de noordzijde, het erf met het theehuis, vormgegeven als een boerenschuur, streekeigen zwart met rode kap, aan de noordwestzijde. Landschappelijke beplanting aan de zuidoostzijde en het gecultiveerde park, de tuin, in het middengebied. In het masterplan zullen deze deelgebieden nader worden uitgewerkt.

>

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin Borne.indd 25

25 16-12-13 14:20

26

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin Borne.indd 26

16-12-13 14:20

In het pinetum staan onder andere verschillende soorten Taxus, Larix, en een Sequoiadendron giganteum. Om de bomen goed tot hun recht te laten komen en voldoende groeiruimte te geven is het nodig om hier en daar wat te dunnen.

<

In de vasteplantenborder zijn vooral robuuste soorten toegepast die een aantal jaren op hun plaats kunnen blijven staan. Hier het deel van de border met vooral grijs en pasteltinten. Hier staan onder andere Panicum virgatum ’Prairie Sky’, Filipendula rubra ’Venusta’, Veronicastrum virginicum ’Erika’, Eupatorium dubium ’Little Joe’, Salvia officinalis ’Berggarten’, Phlox ’David’ en Persicaria amplexicaulis ’Rosea’. Er komt nog een mogelijkheid voor het publiek om te zien welk sortiment er precies is toegepast. <

Het arboretum heeft deels een bosachtig karakter. Het grenst aan het bestaande eikenbeukenbos. Er zijn veel verschillende loofbomen aanwezig met een gevarieerde onderbegroeiing, heesters, vaste planten en bollen die toe te passen zijn in een bostuin. Deze soorten bloeien vaak in de late winter of de lente.

<

Bij de ontwikkeling van De Kloostergaarde zijn tal van partijen betrokken. Op de eerste plaats de gemeente Borne. De gemeente trekt het project en wil van de Kloostertuin een aantrekkelijk publiekspark maken, waar mensen leren van de natuur en waarmee de groene toeristische structuur van de gemeente wordt versterkt.

Langs de tuin loopt een aantal wandelroutes en het koffiehuis bij de sortimentstuin biedt een pleisterplaats voor wandelaars en fietsers. Tevens wordt het project gebruikt als leerplaats voor werklozen die willen gaan werken in het groenonderhoud of als hovenier.

De sortimentstuin is ook opgenomen in het programma ’De Groene Poort’, dit programma van de Gemeente Borne en de provincie Overijssel heeft als doel het landelijk gebied van Borne te ontwikkelen tot een soort groene long tussen het stedelijk gebied van Almelo en dat van Borne, Hengelo en Enschede.

Vasteplantenkwekerij Bakker & Kobessen heeft de vasteplantenborder ingeplant en onderhoud deze.

Bijkerk cs Landschapsarchitecten en Te Kiefte Architecten hebben belangeloos het masterplan geschreven voor de renovatie van de tuin en zijn ook bij de uitvoering daarvan betrokken. Met hun bijdrage willen ze aandacht vragen voor het vak tuin- en landschapsarchitectuur.

Het nabijgelegen restaurant ’Het Seminar’ heeft in De Kloostergaarde een theeschenkerij geopend. Daarbij worden de groenten en kruiden die in de nieuw ingerichte moestuin worden verbouwd, gebruikt in de keuken van het restaurant.

Bewoners van Zorgboerderij De Scholtenhof doen veel van het dagelijkse onderhoud in de sortimentstuin. De bewoners, mensen met een beperking, maaien het gras, houden de moestuin bij en wieden onkruid.

Veel onderhoud wordt gedaan door vrijwilligers. Twee keer per jaar is er een grote onderhoudsactie waarbij de gemeente materiaal ter beschikking stelt.

Tot slot heeft het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling bijgedragen aan de totstandkoming van het project.

overlaten. Hier op De Kloostergaarde hebben we de mogelijkheden om ze de vaardigheden te leren die nodig zijn om dat goed te kunnen doen.”

Maar voordat de Kloosterhof zover is dat er cursussen gegeven worden, en de tuin op de kaart wordt gezet willen de ontwerpers eerst de kwaliteit van de tuin naar een hoger plan brengen. De tuin is dan ook nog niet ’af’, maar nog volop in ontwikkeling. Dat gaat echter met horten en stoten omdat voor nieuwe ontwikkelingen steeds weer financiering gevonden moet worden.

Toen de gemeente Borne in 2007 de

voormalige sortimentstuin van een AOC kocht, verkeerde de tuin in deplorabele staat, vertelt gemeenteambtenaar Theo Vlaskamp. De eerste jaren nadat de school vertrokken was, werd de tuin nog onderhouden door de nieuwe eigenaar samen met vrijwilligers, maar nadat de grond in andere handen was overgegaan werd er al snel niets meer aan gedaan.

Door concurrentie werden veel soorten in de vaste plantenborders weggedrukt en overal was achterstallig onderhoud.

Oorspronkelijk had de school 1.500 verschillende soorten aangeplant. Daarvan zijn er naar schatting nog 500 over.

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin Borne.indd 27

27 16-12-13 14:20

Vanaf het terras van ’De Karmeliet’ hebben de gasten een uitzicht op de fraaie vasteplantenborder. Het grasveld dat grenst aan het terras kan worden gebruikt voor evenementen zoals concerten.

>

De meeste vaste plantenborders zijn opgeruimd. De border waar de zonminnende planten stonden, wordt beheerd als bloemenweide. Hier komen tussen de grassen en wilde kruiden ook nog planten op uit de oorspronkelijke sortimentstuin voor, zij het steeds minder.

Het zijn vooral houtige gewassen die overgebleven zijn uit de AOC-tijd. Een pinetum, een arboretum, verschillende solitaire bomen en veel heesters.

De sortimentstuin stamt uit 1980. Veel bomen en heesters hebben dan ook al een aardige omvang bereikt. Er zijn onder meer mooie exemplaren van Davidia involucrata, Parrotia persica, Gymnocladus dioicus, Cercis siliquastrum, Acer saccharinum en Sequoiadendron giganteum bewaard gebleven.

Twents Erf De Kloostergaarde ligt deels besloten tegen een bosrand. Aan de andere kant ligt de tuin tegen de Zendersche Esch aan.

Met als basis de overgebleven beplanting hebben Te Kiefte en Bijkerk een plan ontwikkeld. Het Masterplan van de ontwerpers gaat uit van de landschappelijke elementen in het gebied en respecteert tegelijkertijd het oorspronkelijke idee in de sfeer van de Engelse landschapstuin.

Theehuis De Karmeliet, uitgevoerd als een Twentse schuur, en verschillende landschappelijke elementen zoals een boomgaard, moestuin, hagen en borders met vaste planten en heesters verwijzen naar een Twents erf. Vanaf het centraal gelegen pand lopen verschillende zichtlijnen de tuin in.

Langs de randen van de tuin liggen verschillende tuindelen zoals de moestuin, een speeltuin, een bijenstal met bijenplanten en de thematuinen.

De thematuinen bestaan uit drie percelen waarop tuin- en landschapsarchitecten en ontwerpers kunnen laten zien hoe je met behulp van planten kunt vormgeven. Ieder jaar zal een tuin volgens een gekozen thema worden ingericht, eventueel in combinatie met kunst.

Het plan is om dit in een cyclus van

28

drie jaar te doen, zodat de tuinen ook de tijd krijgen om enigszins volgroeid te raken. Het derde jaar wordt dus echt het kijkjaar. Op het moment zijn twee thematuinen ingericht door de Te Kiefte en Bijkerk.

Arboretum en pinetum Het arboretum en pinetum zijn goed behouden gebleven. Beide kunnen extensief beheerd worden. Wel is het nodig om wat te dunnen en op te ruimen in de heesterlaag van het arboretum, en ook in het pinetum te dunnen om de ’blijvers’ voldoende ruimte te bieden.

Absolute blikvanger in De Kloostergaarde is de nieuwe vaste plantenborder.

Deze border ligt op een prominente plek als eiland middenin de tuin in het zicht van het terras van De Karmeliet. De border is ontworpen en ingeplant en wordt onderhouden door de lokale vasteplantenkwekerij Bakker & Kobessen.

Bij de renovatie van de sortimentstuin hebben hoveniers van de gemeente veel van het initiële grove werk gedaan zoals het weghalen van de vasteplantenborders, grondwerk en het herstellen van het gazon.

Inmiddels doen de bewoners van de nabijgelegen zorgboerderij ’De Scholtenhof’ een groot deel van het dagelijkse onderhoud. Daarnaast wordt er twee keer per jaar een actie gehouden met vrijwilligers. De gemeente levert daarbij materiaal en vrijwilligers voeren onderhoud uit.

Drijvende kracht achter de vrijwilligers is Popke ten Hoor. Hij houdt zich niet alleen bezig met het onderhoud maar maakt zich ook sterk voor educatieve programma’s, en begeleidt scholieren die er een maatschappelijke stage lopen.

Een van de wensen van Ten Hoor is om informatieborden te kunnen (laten) maken bij de verschillende bomen om zo het educatieve karakter van de tuin te versterken. Maar zoals bij elke stap in het opknappen van De Kloostergaarde: eerst moet er geld gevonden worden. <

Vanaf het terras van ’De Karmeliet’ hebben de gasten een uitzicht op de fraaie vasteplantenborder. Het grasveld dat grenst aan het terras kan worden gebruikt voor evenementen zoals concerten.

De thematuinen zijn bedoeld om te laten zien hoe je met planten kunt ontwerpen. De (wisselende) voorbeeldtuinen die hier liggen moeten dan ook een groen karakter hebben.

In de hoek van de tuin tegen het bos aan ligt een van nature natte plek. Het masterplan voorziet hier in een poel waarvan de waterstand afhankelijk is van het grondwaterpeil en de neerslag. In dit deel van De Kloostergarde is ook een bijenstal gebouwd.

>

Kinderen die even zijn uitgeleerd over de natuur kunnen zich vermaken in het speelbos terwijl hun ouders de tuin bewonderen of een kopje thee drinken in het theehuis. >

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin Borne.indd 28

16-12-13 14:21

TuinenLandschap | 26 | 2013

Sortimentstuin Borne.indd 29

29 16-12-13 14:21

- april

4

12.30 2 40

2

00

52 60

539669.indd 30

16-12-2013 10:07:02

Sortiment

Bladluis op tulpenboom Sinds kort hebben we in Nederland te maken met een exotische bladluis op de tulpenboom. Het uit Amerika afkomstige insect produceert kleverige honingdauw waar zwarte schimmels op groeien. Daarnaast verkleurt het blad waardoor de sierwaarde vermindert.

G

elezen op een internetforum uit juni 2007: “mijn tulpenboom staat naast ons terras en iedere week ligt er een zwarte kleverige laag op de tegels. mijn vraag is of iemand weet hoe dit komt”. Op deze vraag kwam indertijd geen antwoord omdat het verschijnsel toen nog niet wijd verbreid voorkwam en dus niet bekend was.

In 2011 werd bij Alterra een pakje met bladeren van een tulpenboom uit de Gemeente Rijssen-Holten ter beoordeling afgeleverd. Het blad was bedekt met een laagje smurrie van honingdauw en bladluizen. Het bleek te gaan om een nieuw fenomeen waardoor de determinatie werd bemoeilijkt. In 2012 werd hetzelfde verschijnsel waargenomen bij tulpenbomen in Arnhem en Wageningen. Ons vermoeden, dat het ging om de bladluis Illioia liriodendri werd bevestigd door de NVWA. Deze soort was nooit eerder in Nederland gesignaleerd.

De tulpenboom Liriodendron tulipifera komt van nature voor in Noord-Amerika.

Nadat de bladluis in de jaren negentig, vanuit Noord-Amerika naar Frankrijk kwam, heeft deze zich verspreid naar verschillende Europese landen zoals Duitsland, Italië, Engeland, Griekenland, Hongarije en Luxemburg. Het was dus eigenlijk een kwestie van tijd dat de bladluis in Nederland zou opduiken.

Levenswijze De bladluizen zitten in kolonies aan de onderzijde van het blad. De volwassen bleekgroene luizen hebben donkere antennes, poten en 2 buisvormige uitsteeksels op het achterlijf. De ongevleugelde vrouwtjes hebben een lengte van 1,7-2,5 mm en zijn levendbarend. In een later stadium ontstaan gevleugelde vrouwtjes.

Door een ongeslachtelijke voortplanting met een korte generatieduur worden in voorjaar en zomer vele generaties gevormd. Vooral in droge en warme perioden kan een snelle populatieopbouw plaatsvinden. In de herfst worden

Tekst en beeld Leen Moraal, extern medewerker Alterra, Wageningen UR

minuscuul kleine eitjes bij de bladknoppen op de twijgen gelegd. In het voorjaar komen de eitjes uit, tegelijkertijd met het uitlopen van het blad.

Op de kleverige honingdauw kunnen zwarte roetdauw schimmels groeien.

Daarnaast komen wespen komen af op de zoete honingdauw waarmee een andere vorm van overlast optreedt.

Naast de tulpenboom wordt ook Magnolia grandiflora in de literatuur als waardplant genoemd. De schade aan de boom is niet noemenswaardig maar door geelverkleuring van het blad kan de boom visueel minder aantrekkelijk worden.

Over mogelijke bestrijding van deze luis is niets bekend, maar doorgaans is dit niet aan de orde omdat Liriodendron veelal in parken wordt toegepast, waar de roetdauw weinig overlast veroorzaakt.

Maar bij het aanplanten van tulpenbomen kan men overlast vermijden door geen bomen bij terrassen, parkeerplaatsen en in straten aan te planten.

TuinenLandschap | 26 | 2013

reserve Liriodendronluis.indd 31

31 16-12-13 14:49

Terugblik 2013

iVerde wil erfenis Groene Stad voortzetten TuinenLandschap april 2013 TuinenLandschap 91 | 525januari 2013

De informatie die onder de vlag van iVerde en De Groene Stad naar buiten wordt gebracht moet wat Roozen betreft gezaghebbend, objectief en transparant zijn. „Het gaat erom de groene filosofie naar voren te brengen.”

Egb ert Ro ozen:

Coalitie ontstaan rond waarde groen Om de erfenis van De Groene Stad veilig te stellen, werd begin dit jaar Stichting iVerde opgericht. Hierin werken VHG, Anthos en LTOvakgroep Bomen en Vaste Planten samen om het belang en de waarde van openbaar groen uit te dragen. „Het is belangrijk met één gezicht naar buiten te treden, met een zo breed mogelijk draagvlak.”

Tekst en beeld Ralph Mens

32

O

ndanks, of misschien juist wel dankzij, het wegvallen van het Productschap Tuinbouw (PT), ontstaan er nieuwe coalities rondom de promotie van groen. Zo is VHG via iVerde verbonden met bloemenveiling FloraHolland, geen voor de hand liggende partner. Roozen: „FloraHolland heeft belang bij binnen- en buitengroen. Doordat zij het PT-programma Groen en Welbevinden hebben overgenomen, en iVerde De Groene Stad, is een bijzondere samenwerking ontstaan.”

Volgens Roozen willen ook andere partijen zich aansluiten bij het platform. Zo zijn er gesprekken met Tuinbranche Nederland waarmee VHG al samenwerkt binnen Stichting Tuinpromotie Nederland (STN). „Nu richt STN zich op de particuliere markt en iVerde op de openbare markt, maar ik verwacht dat we in de toekomst meer zullen gaan samenwerken.

Je bent met elkaar actief in de keten en ook voor een deel afhankelijk van elkaar.” iVerde richt zich op de komende gemeenteraadsverkiezingen, om groen op de politieke agenda te krijgen. Via een drietrapsraket wordt de lokale politiek bestookt met informatie over de waarde van groen. Allereerst worden politieke partijen en colleges direct benaderd. Daarna worden via MKB Nederland ondernemersverenigingen benaderd. Groen

raakt immers aan het vestigingsklimaat, de locatie en het imago. Ten slotte worden basisscholen aangeschreven met informatie over groene schoolpleinen en groen in de klas.

De bedoeling is dat scholen en ondernemers vervolgens de gemeente hierop gaan aanspreken.

Volgens Roozen is er op gemeentelijk niveau momenteel sprake van een tegendraadse beweging als het om de waarde van groen gaat. „Op landelijk niveau is de overheid bezig met groen en gezondheid en biodiversiteit, bijvoorbeeld via Green Deals. Maar gemeenten zijn juist bezig met een enorme kapitaalvernietiging. Wij zeggen: stop met bezuinigen, durf te investeren in groen. Ga de dialoog aan met de groene sector, om te zien wat er allemaal mogelijk is.”

Roozen ziet De Groene Stad vooral als een merk dat via het platform van iVerde in stand wordt gehouden en naar buiten toe wordt gecommuniceerd. „Het is een heel sterk merk met een sterke positie, daar willen we verder op voortbouwen.” Het feit dat het gedachtegoed van De Groene Stad door iedereen wordt gebruikt, vindt Roozen geen probleem. „Ik zie het als een beweging. Hoe breder deze gedragen wordt, en hoe meer mensen zich er verantwoordelijk voor voelen, hoe beter.” <

Januari

Februari

Aantal hoveniersbedrijven in tien jaar tijd bijna verdubbeld | Klijnsma houdt vast aan verplicht quotum Participatiewet | Geen Klic-melding vereist bij maaien van slootkanten | Groene Stad ondergebracht in nieuwe stichting | Kamermeerderheid voor moratorium op neonicotinoïden | Norminstituut Bomen opgericht

Regenwormen verhogen uitstoot broeikasgassen | Sierhek voor Koningsboom gepresenteerd | NMa verlaagt boetes in kartelzaak Maastricht | Pensioenfonds BPL hoeft niet te korten op pensioenen | AOC Oost wint opnieuw Nationale Beroepenwedstrijd Tuinaanleg | Werkgevers zetten bij cao-overleg in op arbeidsflexibilisering

TuinenLandschap | 26 | 2013

TEL- jaaroverzicht deel1.indd 32

16-12-13 14:36

Geranium ’Rozanne’ vaste plant van het jaar TuinenLandschap 10 | 9 mei 2013

Aad Vollebregt

Kwekers promoten vaste planten Op zaterdag 4 mei 2013 was de eerste landelijke ’Dag van de vaste plant’. Tuinfotografe en groenauteur Modeste Herwig maakte op Keukenhof bekend dat Geranium ’Rozanne’ vaste plant van het jaar werd.

Tekst en beeld Peter Bennink

V

anwege de grote toegevoegde waarde voor het sortiment en de goede be­ schikbaarheid werd Geranium ’Rozanne’ gekozen tot eerste vaste plant van het jaar.

De plant bloeit van mei tot de vorst met blauw/lila bloemen met een wit hart.

De vaste plant van het jaar is een initi­ atief van de Vereniging voor Vasteplanten­ kwekers. Nu PPH weggevallen is, neemt de vereniging de promotie zelf ter hand.

Voorzitter Aad Vollebregt: „We willen van de eerste zaterdag in mei voortaan de Dag van de vaste plant maken. Daarin proberen we ook de tuincentra mee te krijgen. We hebben ook al contacten met buitenlandse brancheorganisaties om de dag internatio­ naal te maken.”

Promotieorganisatie iVerde heeft inmid­ dels van de vaste plantenkwekers opdracht gekregen om een promotieplan te schrijven.

Daarin zullen de ’Dag van de vaste plant’ en de ’Vaste plant van het jaar’ ook onderdeel gaan uitmaken.

Voor de vasteplantenbranche was 2013 een bijzonder slecht jaar. Niet vanwege de crisis, maar door het koude voorjaar. Volle­ bregt: „In de dertien weken van het voorjaar moeten we 70 tot 80% van de omzet halen en in de maanden maart en april gebeurde er niets. De afgelopen jaren is de omzet sta­ biel gebleven ondanks de crisis. We zijn dus veel meer afhankelijk van het weer dan van de economische situatie.”

Een substantieel deel van de planten die in Nederland worden verkocht (80% wordt geëxporteerd) wordt via hoveniers afgezet.

Daarom zou er nog wel wat meer contact mogen zijn tussen kwekers en hoveniers vindt Vollebregt: „Hoveniers zouden kwekers kunnen leren over wat ze precies zoeken in het sortiment. Kwekers kunnen hoveniers weer veel leren over de kwaliteit van bepaalde soorten en verbeteringen in het sortiment.

Er is bijvoorbeeld nog altijd veel vraag naar Geranium ’Johnson’s Blue’ terwijl er al lang betere alternatieven zijn zoals ’Orion’ of na­ tuurlijk ’Rozanne’. <

Aad Vollebregt is voorzitter van de Vereniging voor vasteplantenkwekers en eigenaar van Handelskwekerij Van de Reep.

Maart

April

Tijdelijke verlaging btw-tarief goed nieuws voor hoveniersbranche | Eerste Ilex crenata geplant in tuinen Paleis Het Loo | Omzet tuinbranche vorig jaar flink weggezakt | Nvwa komt met nieuwe leidraad voor bestrijding eikenprocessierups | Vier tuinen Mien Ruys op lijst Rijksmonumenten | Dordrecht start met proef effectbestek

Eerste boom in kweektuin Leids Singelpark geplant | Daling aantal leerlingen groen onderwijs | Consument wil hovenier vaker inschakelen | iVerde wil erfenis Groene Stad voortzetten | VHG positief over akkoord tussen sociale partners | Prins Willem-Alexander plant koningslinde in Den Haag | Leerling voelt zich prettig op groen schoolplein

TuinenLandschap | 26 | 2013

TEL- jaaroverzicht deel1.indd 33

>

33 16-12-13 14:37

Oeuvreprijs Prins Bernhard Cultuurfonds Piet Oudolf TuinenLandschap 14/15 | 4 juni 2013

Piet Oudolf:

De prijs betekent veel voor me Beplantingskunstenaar Piet Oudolf werd in 2013 voor zijn oeuvre bekroond met de Prins Bernhard Cultuurfondsprijs. Een absoluut hoogtepunt in de carrière van de groenman. Het naar hem genoemde fonds dat hij ermee won, wil tijdelijke groene projecten mogelijk maken. „En dan vooral op die plekken in de stad waar geen ruimte is.’’

Tekst Miranda Vrolijk Beeld Piet Oudolf

D

e prijs betekent veel voor me’’ begint Piet Oudolf die 2013 betitelt als een ’’ jaar zoals veel voorgaande jaren: met veel leuk werk en een reeks kleine hoogtepunten. „Het krijgen van de prijs springt daar bovenuit. Niet veel mensen krijgen deze prijs en al helemaal niet in de vorm van de laatste jaren: dat er een fors bedrag voor een fonds aan is verbonden.’’ Dat zijn werk is opgemerkt en dat zijn vak een kans maakt voor zo’n prestigieuze prijs vindt hij bijzonder. „Het is een persoonlijke prijs, mijn oeuvre is ermee bekroond. Het is niet zo dat iedereen uit het vak ook is bekroond.

Maar natuurlijk ben ik als tuin- en landschapsontwerper wel een uitdrager van het vak en het is heel goed dat dat een kans maakt.’’

Als prijs heeft hij een fonds op zijn naam gekregen: het Piet Oudolf Groen in de Buurt Fonds. Daarmee wil hij tijdelijke projecten op braakligggende stukken stad gaan financieren. Dat hij deze bestemming heeft gekozen lag volgens de beplantingsman voor de hand. „Ik ben erg aangetrokken tot het nietreguliere, zo heb ik ook altijd op een andere manier naar tuinen gekeken. Omdat het om tijdelijke projecten gaat, zijn de lijnen kort en daar hou ik van, daardoor zijn ze vrij eenvoudig te realiseren.’’ Oudolf benadrukt dat de behoefte aan groen in de stad nog altijd groot is. „We vergeten nog wel eens dat er mensen zijn die bijna nooit in aanraking komen met groen, die zich alleen maar in die stedelijke omgeving bewegen. Daarom is het belangrijk om vooral daar waar er in de stad zogezegd geen ruimte is, groen te realiseren. Daar is de behoefte het grootst.’’

Een belangrijke voorwaarde van het fonds is dat de tijdelijke projecten uit de gemeenschap zelf komen. „Wat de bewoners vinden dat nodig is, dat gaan we doen.’’ Dat werkt volgens Oudolf het beste: „Een reeks kleine initiatieven heeft veel meer effect dan één grote daad.’’

Verder was 2013 voor Oudolf een jaar zoals vele andere. „Ik heb gewoon erg leuk werk.’’ Wellicht dat de Chanel-tuin voor het Palais de Tokyo in Parijs daar nog uit springt, omdat hij zich - vanwege de opening begin mei en het koude voorjaar dat daaraan voorafging - in alle bochten moest wringen om de tuin toonbaar en indrukwekkend te krijgen. „Dat is gelukt, maar dat noem ik een succes, geen hoogtepunt.’’ Volgend jaar belooft een vergelijkbaar jaar te worden. „Met projecten in Engeland, Duitsland en Amerika, we hebben nog genoeg te doen.’’ <

Piet Oudolf is beplantingskunstenaar.

34

Mei

Juni

Tuincentra halen neonicotinoïden uit de schappen | Geranium Rozanne vaste plant van het jaar | Cao hoveniers tot 2014 verlengd | Inspecties bij hoveniers op glyfosaat | Aftrap voor Green Deal in Madurodam | Zutphense stadsakker wint Stadslandbouw Award | Wageningen onderzoekt bestrijding duizendknoop | Hortus Botanicus VU definitief dicht

Harry Verbeek Nederlands kampioen boomklimmen | Chelsea Flower Show opent voor honderdste keer | Onduidelijkheid over toepassing XenTari op recreatieterrein | Profield Events neemt Demo-Dagen over | Geranium Rozanne uitgeroepen tot plant van de eeuw | Certificatieplicht glyfosaat per direct vervallen | Hoveniers betalen over 2013 geen PT-heffing meer

TuinenLandschap | 26 | 2013

TEL- jaaroverzicht deel2.indd 34

16-12-13 13:53

Tamme kastanjeziekte ook in Nederland TuinenLandschap 1815/16 | 29 augustus 2013 TuinenLandschap | 19 juli 2012

Ron Schraven is Hoofd Boomziekten en Aantastingen bij BTL Bomendienst

Ron Schraven:

Boomziektes volop in beweging Essentaksterfte grijpt steeds meer om zich heen, kastanjebloedingsziekte zet door en nieuwe ziekten, zoals Cryphonectria dienen zich aan, terwijl de eikenprocessierups zich juist rustig hield. Ook in 2013 staan ziekten en plagen in bomen volop in de actualiteit.

Tekst en beeld Peter Bennink

I

n augustus deed de Nederlandse Mycologische Vereniging een oproep om gevallen van Cryphonectria parasitica te melden.

De vereniging wil hiermee in kaart brengen of deze schimmelziekte vaste voet aan de grond krijgt in Nederland.

Sinds twee jaar zijn er in Nederland meldingen gekomen van Cryphonectria op Castanea sativa. Kan deze ziekte, een nieuw groot probleem worden in Nederland? Ron Schraven, hoofd Boomziekten en Aantastingen bij BTL Bomendienst denkt het niet: „De ziekte komt vooral voor op Castanea sativa en Carya ovatica en die worden hier relatief weinig aangeplant.”

Cryphonectria zal hooguit een echt probleem gaan vormen als de schimmel ook in eik en esdoorn schade zal aanrichten.

Schraven: „De schimmel kan ook Quercus en Acer aantasten, maar dat lijkt vooralsnog nergens op grote schaal te gebeuren.”

Het grootste probleem waarmee Nederland voorlopig te maken heeft is essentaksterfte. Volgens Schraven is 2013 het jaar geweest waarin bij beheerders het besef is doorgedrongen dat deze ziekte ingrijpende

gevolgen gaat hebben en een doordachte aanpak eist.

Ook kastanjebloedingsziekte blijft actueel. In tegenstelling tot geluiden dat de ziekte op zijn retour zou zijn of dat bomen eroverheen zouden kunnen groeien, zet de ziekte volgens Schraven flink door: „Kastanjebloedingsziekte is wat weinig in het nieuws, maar we zien de epidemie steeds erger worden. Het aantal aantastingen groeit en steeds meer bomen gaan dood.”

Toch is het niet alleen maar ellende.

Voor het tweede jaar op rij is de plaagdruk van eikenprocessierups flink afgenomen.

En dat komt niet alleen doordat gemeenten hun beheersstrategie steeds beter op orde hebben, maar vooral door het weer.

Schraven: „Veel plaaginsecten hebben al een klap gekregen van de late vorst in de winter van 2011-2012. De extreem lange winter van dit jaar heeft ervoor gezorgd dat het seizoen van plaaginsecten erg kort is geweest. We hebben in 2013 daarom niet alleen weinig eikenprocessierupsen gezien, maar ook relatief weinig iepenspintkevers en weinig bladluizen.” <

Juli

Augustus

CROW presenteert Kwaliteitscatalogus op Praktijkmiddag | Landelijke praktijkproef bestrijding Japanse duizendknoop van start | Oeuvreprijs Prins Bernhard Cultuurfonds voor tuin- en landschapsontwerper Piet Oudolf | Koning Willem-Alexander bezoekt Haagse Generatietuin Saffier | Kabinet stemt in met T-rijbewijs | Maaimachines veroorzaken ernstige ongelukken

Onderzoek: ’Chemievrij bestrijden geeft zelfde kwaliteit’ | Rien van der Spek benoemd tot nieuwe voorzitter VHG | Thema Boomfeestdag 2014 wordt ’Kiezen voor Bomen!’ | Dijksma: Geen verbod op maaien en snoeien tijdens broedseizoen | Effecten btw-verlaging hoveniers positief | Tamme kastanjeziekte ook in Nederland gesignaleerd

TuinenLandschap | 26 | 2013

TEL- jaaroverzicht deel2.indd 35

>

35 16-12-13 13:53

Mansveld wil verbod vervroegen TuinenLandschap 19 | 12 september 2013

Tekst Miranda Vrolijk Beeld Hendrik-Jan Konijn

VHG-voorzitter Rien van der Spek wil dat de nieuwe wetgeving rond middelengebruik ruimte laat voor uitzonderingen. „Wat doen we als de Japanse duizendknoop uit de hand loopt?’’

Rien van der Sp ek:

Ondernemers hebben meer tijd nodig Het verbod op chemische onkruidbestrijding op verhardingen al in 2015 laten ingaan, is véél te vroeg. Zoveel is zeker voor VHGvoorzitter Rien van der Spek. Ondernemers hebben meer tijd nodig om hun bedrijfsvoering op het toekomstige verbod aan te passen.

Van der Spek gaat daarom de komende weken de politieke partijen langs om voor een redelijke overgangstermijn te pleiten.

36

S

taatssecretaris Wilma Mansveld van Milieu kondigde in september aan dat zij het verbod op chemische onkruidbestrijding vervroegd van 2018 naar eind 2015. Of deze vervroeging er ook bij de Tweede Kamer doorkomt, dat is dit jaar echter niet duidelijk geworden. Daarmee gaat ook 2013 net als 2012 de boeken in als een jaar waarin de overheid de ondernemers in voortdurende onzekerheid heeft gelaten. En dat is onverkwikkelijk voor VHG-voorzitter Rien van der Spek. „Omdat diezelfde overheid de ondernemers nog steeds op bestekken voor drie tot vijf jaar laat inschrijven waarin wel met chemie wordt gewerkt.’’

Wat Van der Spek met name steekt, is de krappe overgangstermijn. Niet alleen vanwege de investeringen die de bedrijven momenteel doen, maar ook omdat zij niet zomaar over alternatieve biologische middelen beschikken, omdat de toelatingsprocedures veel tijd in beslag nemen. Ook vindt hij dat de wetgeving meer ruimte

moet laten voor uitzonderingen. „Voor het bestrijden van invasieve exoten, wat doen we als de bereklauw of de Japanse duizendknoop uit de hand loopt? En waarmee bestrijden we onkruid op risicovolle terreinen zoals die van de petrochemische industrie?’’ De komende tijd gaat hij daarom bij de verschillende politieke partijen – CDA, VVD, PVV en CU – voor een langere overgangstermijn pleiten. In januari staat de bespreking van het voorstel van Mansveld op de agenda van de Tweede Kamer.

Het afgelopen jaar heeft overigens ook een positief resultaat opgeleverd volgens Van der Spek. „Dat het verbod op chemie ook voor particulieren gaat gelden.’’ Hij is blij dat daarmee de ongelijkheid tussen particulieren en ondernemers eindelijk opgeheven wordt. Al plaatst hij ook de kanttekening dat een verbod op het particulier gebruik van chemie op Europees niveau moet worden afgesproken. „Want anders kun je gewoon in België een voorraadje kopen.’’ <

September

Oktober

Mansveld wil verbod op chemische onkruidbestrijding vervroegen | €700.000 voor onderzoek groene schoolpleinen | Subsidie voor onderzoek naar biogas uit gras | Maaiers trillen nog steeds te veel voor hele werkdag | Ruim 20.000 bezoekers op GroentechniekHolland | Coelo: gemeenten genoodzaakt te bezuinigen

Positieve reacties op Landelijke Open Dag Hoveniers door VHG | Nationale Gazon Demodag trekt 300 bezoekers | Laag btw-tarief toch verlengd tot eind 2014 | Groningen en Dalfsen winnaars groencompetitie Entente Florale | Groenkeur presenteert beleidsvisie 2020 | VHG stelt nieuwe lidmaatschapseisen op en opent lidmaatschap voor ontwerpers

TuinenLandschap | 26 | 2013

TEL- jaaroverzicht deel3.indd 36

16-12-13 14:19

Groenkeur presenteert beleidsvisie 2020 TuinenLandschap 22 | 24 oktober 2013

Matthijs Mesken:

Tekst en beeld Ralph Mens

Groenkeur wordt steeds meer gevraagd Stichting Groenkeur vierde dit jaar haar tienjarig bestaan. Aanleiding om in oktober haar Beleidsvisie 2020 te presenteren. In 2014 gaat directeur Matthijs Mesken op volle kracht verder om het keurmerk onder de aandacht te brengen.

Groenkeur-directeur Matthijs Mesken zegt veel positieve reacties op de Beleidsvisie 2020 te hebben ontvangen. „Het moest nadrukkelijk geen papieren tijger worden.”

T

oen Mesken adviseur Han de Groot vroeg om samen met hem een serie brainstormsessies en discussies op poten te zetten met deelnemers en afnemers van Groenkeur, als basis voor de beleidsvisie, vroeg deze waarom de Groenkeur-directeur de visie niet gewoon zelf schreef.

Mesken: „Natuurlijk kan ik vanachter mijn bureau opschrijven welke kant ik denk dat we op moeten, maar ik wilde juist in gesprek gaan met onze achterban en stakeholders. De visie moest nadrukkelijk geen papieren tijger worden, maar focussen op wat er in het vak gebeurt.”

Een van de zaken die deelnemers van het keurmerk belangrijk bleken te vinden, is een extra onaangekondigde controle, naast de reguliere jaarlijkse audit. Mesken: „In 2014 starten we een pilot. Op deze manier leggen we de lat voor onszelf en de deelnemers nog hoger. Dit kunnen we vervolgens weer communiceren naar buiten toe.”

Groenkeur blijkt intussen nog steeds aan belang te winnen. Volgens Mesken wordt in 70% van de bestekken voor groenvoorzieners Groenkeur gevraagd. Voor boomverzorging ligt dit op 25% en voor dak- en gevelgroen op 15 tot 20%. In de particuliere markt wordt nog te weinig gevraagd naar Groenkeur. Mesken wil met andere orga-

nisaties in gesprek om gezamenlijk op te trekken op dit gebied. „Het idee is om met een aantal serieuze partners de particuliere markt op te gaan. Organisaties als VHG, NL Greenlabel en Tuinen van Appeltern zouden samen aan kwaliteitsborging en promotie kunnen werken. Op die manier kun je samen optrekken richting de consument. Zo’n keurmerk zou net zo

vanzelfsprekend moeten worden als het Bovagkeurmerk voor auto's.”

Mesken heeft veel positieve reacties ontvangen naar aanleiding van de Beleidsvisie 2020. „Er waren zelfs oud-deelnemers die nu terugkomen vanwege de onaangekondigde audits, maar ook omdat Groenkeur steeds meer wordt gevraagd.” <

November

December

Groene nalatenschap Productschap Tuinbouw verdeeld onder partijen | Gemeenten nog weken bezig met opruimen stormschade | Bacterievuur ook boven de rivieren | Vergeten tuinseizoen wil discussie over herfst aanzwengelen | Fonds Piet Oudolf stimuleert tijdelijk groen | Ook ontwerpers kunnen lid van VHG worden

Vakbonden stellen werkgevers ultimatum voor cao-onderhandelingen | Letse supermarkt stort in door aanleg daktuin | Norm voor werken op zitmaaiers verandert niet | Onderzoek: Kinderen pesten minder op groen schoolplein | Lancering TEEB-tool om waarde van groen te berekenen | Gebruik EMVI als gunningscriterium sterk toegenomen

TuinenLandschap | 26 | 2013

TEL- jaaroverzicht deel3.indd 37

<

37 16-12-13 14:20

Bedrijf en Organisatie

Te r u g b l i k o p d e w e r e l d t u i n b o u w t e n t o o n s t e l l i n g

De groene erfenis van de Floriade 2012 in Venlo

Ruim een jaar geleden sloot de Floriade 2012 haar poorten. Wat rest er nog van de wereldtuinbouwtentoonstelling in Venlo? Wat is er over van het aangelegde park en de inzendingen? En anderzijds: wat heeft het evenement hoveniers en groenvoorzieners opgeleverd? Tijd om de balans op te maken.

Tekst Ank van Lier I Beeld Tina Piano fotografie

S

inds mei van dit jaar is het 66 ha tellende Floriadeterrein in Venlo vrij toegankelijk voor het publiek. Toen droeg de Floriade bv het park over aan Venlo GreenPark, een samenwerkingsverband van de gemeenten Venlo, Venray, Peel en Maas, Horst aan de Maas en Gennep. „De ontwikkeling van GreenPark Venlo gebeurt in twee fases. De komende vijf tot zeven jaar willen we vooral ruimte bieden aan kleinschalige, startende bedrijven”, legt Jan Linssen, directeur van Venlo GreenPark, uit. „Hiertoe verhuren we de paviljoens op het park. Op dit moment worden deze geschikt gemaakt voor deze bestemming; eind dit jaar zijn de eerste paviljoens klaar voor gebruik. Er is inmiddels al een lijst met geïnteresseerden.”

Op langere termijn - Linssen denkt aan een periode van 15 tot 25 jaar - moeten de overgebleven paviljoens plaatsmaken voor permanente bedrijfsgebouwen. „Een dergelijke grootschalige ontwikkeling, die onderdeel moet gaan uitmaken van de Kennis-As Limburg en waarover we in gesprek zijn met de Provincie Limburg en de Universiteit Maastricht, kost erg veel tijd. Daarbij is de huidige tijd er niet naar om deze plannen op korte termijn te realiseren. Vandaar dat we nu kiezen voor een ontwikkeling in twee fases.”

Geen gouden bergen

De vasteplantenborders op het Floriadeterrein staan er nog steeds en worden regelmatig onderhouden.

38 Floriade.indd 38

Naast de fysieke erfenis van de Floriade is de vraag wat de wereldtuinbouwtentoonstelling in figuurlijke zin heeft nagelaten? Wat heeft het evenement de deelnemende bedrijven opgeleverd?

Ralf Vaessen van Herman Vaessen Tuin Boom Groen in Maasbree is louter positief. „Neem je in deze regio het

woord ’Floriade’ in de mond, dan denkt iedereen alleen nog aan het miljoenenverlies. Dat is jammer, want het was een fantastisch mooi evenement, waar veel Nood-Limburgse bedrijven van hebben geprofiteerd.”

Vaessen was een van de drie hoveniersbedrijven binnen de combinatie Noord-Limburgs Groen die tekende voor het onderhoud van het Floriadeterrein.

Daarnaast onderhield Noord-Limburgs Groen ook afgelopen jaar het terrein. „Een mooie klus die ons veel naamsbekendheid heeft opgeleverd. Dat merken we nog elke dag”, zegt Vaessen. „Ook hebben we laten zien dat je door samenwerking veel kunt bereiken. En dat het mogelijk is om een hoog kwaliteitsniveau te realiseren als je vakmensen en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt laat samenwerken. Daarom gaan we zeker verder met Noord-Limburgs Groen. Afgelopen jaren hebben we als collectief al diverse nieuwe klussen binnengehaald.

Daarnaast was de Floriade voor ons een mooie instrument voor klantenbinding; we hebben een paar honderd klanten rondgeleid over het terrein.”

In financieel opzicht leverde de Floriade Vaessen geen gouden bergen op. „We hebben bijna zes jaar gelobbyd om het onderhoud van het Floriadeterrein te kunnen binnenslepen; dit kostte enorm veel tijd en energie. Maar op de vlakken die ik net noemde, heeft de Floriade juist geweldig veel winst opgeleverd. Dat is niet in geld uit te drukken.”

Smaak te pakken De strekking van de reacties van Wim Lips van Lips Hoveniers en Tom van Duuren, voorzitter van Wilde Weelde, komt

TuinenLandschap | 26 | 2013

16-12-13 13:53

De groene structuur van het Floriade-basispark is nog duidelijk zichtbaar. Diverse elementen zoals het amfitheater zijn behouden.

grotendeels overeen met het verhaal van Vaessen. Ook zij zijn niet rijk geworden van de Floriade, maar hadden het evenement niet willen missen. Lips, die zijn energetische tuinconcept presenteerde tijdens de wereldtuinbouwtentoonstelling, noemt de Floriade ’een verrijking voor hemzelf, voor de sector en voor de regio’. „Mijn doel was om, via onze Feel Good Garden, de meerwaarde van een energetische tuin over te brengen. En deze boodschap is zeker aangekomen; dat merken we aan de grote hoeveelheid reacties die we tijdens en na de Floriade kregen, en nu nog steeds. Het afgelopen jaar kwamen er diverse nieuwe opdrachten binnen, waardoor de continuïteit van ons bedrijf mede werd gewaarborgd.”

Bij Wilde Weelde, de vakvereniging van natuurvriendelijke ondernemers in het groen, heeft de Floriade er vooral toe geleid dat het collectief meer naar buiten gaat treden. De materialen die werden gebruikt in de Floriade-inzending worden nu toegepast bij de aanleg van een natuurrijke tuin in Appeltern. „Toen we besloten mee te doen aan de Floriade, hadden veel Wilde Weeldeleden de nodige scepsis”, vertelt voorziter Tom van Duuren. „Inmiddels zijn ze

helemaal bijgedraaid: de Floriade heeft veel aandacht opgeleverd, voor ons collectief en voor natuurrijke tuinen in het algemeen. Daarnaast is het contact tussen leden intensiever geworden.”

Er wordt nu meer kennis uitgewisseld tussen de leden en meer samengewerkt.

Omdat ze elkaars specialisatie kennen, gunnen leden elkaar eerder een opdracht.

Van Duuren: „In andere opzichten heeft de Floriade onze leden weinig concrete opdrachten opgeleverd. Maar we hebben wel de smaak te pakken, het is leuk om samen zaken op te pakken en respons te krijgen op je werk. Vandaar dat we de komende acht tot tien jaar van de partij zijn in de Tuinen van Appeltern.” <

Project ’Greenport hub naar werk’ op Floriadeterrein „Het Floriadeterrein in Venlo wordt getransformeerd tot een groen businesspark waar ruimte is voor agrofood en logistiek, maar waar ook gelegenheid is om te recreëren”, vertelt Jan Linssen, directeur van Venlo GreenPark. De groene structuur van het Floriade-basispark is nog duidelijk zichtbaar.

Linssen: „Zelfs de vasteplantenborders zijn behouden. En ook de tuinenallee ligt er nog; deze maakt onderdeel uit van het groene hart van GreenPark Venlo. Bedrijven kunnen hier straks een tuin adopteren.” Naast het groene skelet, de Innovatoren en VillaFlora is een deel van de gebouwde inzendingen behouden gebleven. Ongeveer de helft hier-

van is intact waaronder de paviljoens van China, België en Spanje.

Het groenonderhoud werd tot dit najaar uitgevoerd door Noord-Limburgs Groen. „Medio december starten we met het project ’De Greenport hub naar werk’ dat we opzetten in samenwerking met het Citaverde College en het UWV”, vertelt Linssen. „Een groenaannemer gaat samen met werklozen het onderhoud van Venlo GreenPark verzorgen. De uitkeringsgerechtigden kunnen tegelijkertijd een cursus volgen op het gebied van groenonderhoud.

Hierdoor moeten zij op termijn kunnen doorstromen naar betaald werk.”

TuinenLandschap | 26 | 2013

Floriade.indd 39

39 16-12-13 13:53

539671.indd 40

16-12-2013 11:31:56

Zo-zit-dat

Wanneer is sprake van werkgeversaansprakelijkheid?

Werknemer Bas van Hovenier Akker&Co* verrichtte snoeiwerkzaamheden voor een opdrachtgever. Bas had bij deze werkzaamheden een trap nodig, maar die was hij vergeten mee te nemen. Hij gebruikte daarom een op de locatie aanwezige ladder.

Tekst Tessa Viragh | Beeld Peter Moorman

D

eze ladder ging schuiven tijdens het werk, waardoor Bas viel en letsel opliep. Hij vorderde schadevergoeding van zijn werkgever. Akker&Co voert ter verdediging aan dat zij een streng beleid voert ten aanzien van het gebruik van trappen en ladders en haar werknemers regelmatig veiligheidsinstructies geeft.

Akker&Co is verplicht zich te houden aan de Arboregelgeving. Arboregels voor het gebruik van ladders en het voorkómen van ongelukken zijn streng.

Akker&Co is dus verplicht beleid te voeren om arbeidsongeschiktheid te voorkomen en moet voldoende veiligheidsmaatregelen treffen.

Schadeplicht Een werkgever behoort alle voorzieningen te treffen die redelijkerwijs nodig zijn om te voorkomen dat werknemers tijdens het werk schade lijden. Schiet u als werkgever tekort in die zorgplicht, dan bent u aansprakelijk voor eventuele schade jegens een werknemer. Deze schadeplicht vervalt wanneer u kunt

aantonen dat u aan de zorgplicht hebt voldaan of wanneer u kunt aantonen dat de schade het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer.

Zorgplicht Wat van u in redelijkheid mag worden verlangd, hangt af van de omstandigheden. De Hoge Raad benadrukt keer op keer dat werkgeversaansprakelijkheid geen risicoaansprakelijkheid is.

Wat ook telkens terugkomt in de rechtspraak is het feit dat door de dagelijkse omgang met onveilige situaties het aannemelijk is dat de gebruiker niet meer alle voorzichtigheid in acht neemt die nodig is om ongelukken te voorkomen.

Denk bijvoorbeeld aan de veiligheidsbril die iemand tijdens het werken met een gevaarlijke machine afdoet, omdat er na jaren werken met de machine nog nooit iets ernstigs is gebeurd.

Zo zal Akker&Co haar werknemers steeds opnieuw op de gevaren moeten wijzen en hen verplichten de beschikbare veilige materialen te gebruiken in plaats

van andere toevallig aanwezige materialen.

De Hoge Raad heeft een aantal criteria ontwikkeld om te toetsen wat van de werkgever verwacht mag worden: ▸ Als de werkgever bekend is of behoort te zijn met het gevaar, dan moet hij maatregelen nemen. ▸ Als het te verwachten is dat de oplettendheid van de werknemers gemakkelijk zal verslappen. Doordat ze vaak dagelijks dezelfde werkzaamheden verrichten, moet hij nagaan of de door hem regelmatig te geven instructies ook daadwerkelijk worden opgevolgd. ▸ Een werkgever moet maatregelen nemen om te voorkomen dat een gevaar zich verwezenlijkt, als dat in redelijkheid van hem verwacht mag worden.

Conclusie Of Akker&Co aansprakelijk kan worden gehouden, zal met name afhangen van de vraag of de veiligheidsinstructies en de beschikbaarheid van veilig materiaal voldoende waren. <

Tessa Viragh is juridisch adviseur bij Grant Thornton, E Tessa.viragh@gt.nl

Hoe-zit-dat?

* Deze naam is fictief

Heeft u vragen of problemen die geschikt zijn voor bespreking in de rubriek Zo-zit-dat, laat het de redactie weten. Met behulp van een deskundige trachten wij het juiste antwoord of de juiste aanpak van uw probleem te vinden.

TuinenLandschap | 26 | 2013

Zo-zit-dat.indd 41

41 16-12-13 14:19

539670.indd 42

16-12-2013 10:07:35

Werk in uitvoering

Wat Wie

Tekst: Peter Bennink Beeld: De Limieten

Zelf een bijzondere aanlegof onderhoudsklus voor deze rubriek? Mail naar

pbennink@hortipoint.nl

Planten zware beuken Kwekerij De Limieten, Huizen Kwekerij de Limieten plant een dubbele rij van 100 beuken met een hoogte van 10 m en een omtrek van 80 cm in de havenstraat in Huizen. De bomen worden geleverd door de Limieten en M. van den Oever Boomkwekerijen. De helft van de bomen komt in een plantsoen, waar de bestaande zandgrond vermengd wordt met teelaarde. De andere helft komt tussen parkeervakken te staan, waar ze 16 m3 granulaat tot hun beschikking

hebben. De herinrichting van de Havenstraat in Huizen moet er voor zorgen dat er een aantrekkelijke en logische verbinding komt tussen het Oude Dorp en de Oude Haven. De gemeente hoopt hiermee recreanten, die per boot Huizen bezoeken, te verleiden om ook naar het Oude Dorp van Huizen te gaan en mensen vanuit het Oude Dorp te prikkelen om naar het mooie havengebied te wandelen of te fietsen.

TuinenLandschap | 26 | 2013

WIU-TEL26.indd 43

43 16-12-13 14:19

539673.indd 44

16-12-2013 10:08:10

539674.indd 45

16-12-2013 10:08:40

539675.indd 46

16-12-2013 11:45:28

Gespot

▸Groenkompas Rocks & Landscaping ▸Vierlingsbeek ▸www.hetgroenkompas.nl

Biotopen in beton gegoten Iedereen kent wel de van beton gemaakte rotsen en landschappen in themaparken. Groenkompas past deze techniek echter ook toe in particuliere tuinen. „Doordat deze methode van tuinaankleding erg vaktechnisch en artistiek is, hebben slechts weinig bedrijven in de wereld zich hierin gespecialiseerd.”

Tekst Ralph Mens Beeld Groenkompas

J

eroen Weijmans van Groenkompas uit Vierlingsbeek noemt zichzelf trendsetter op gebied van floorscaping en landscaping. Door toepassing van verschillende technieken wordt speciale verstevigende mortel zo aangebracht en gemodelleerd dat het de uitstraling van een natuurgetrouwe omgeving krijgt.

Weijmans: „De mogelijkheden zijn bijna onbeperkt. Van zwemvijvers tot zandbakken, bloembakken, wandbekledingen, terrassen van gemodelleerd beton. Het voordeel is dat er geen voegen aanwezig zijn waardoor onkruid geen kans krijgt.

Daarbij zijn er eindeloze architectonische en artistieke mogelijkheden.”

Weijmans begon zich te interesseren voor deze techniek, omdat hij het onwenselijk vindt dat natuursteen aan de ene

kant van de wereld wordt afgegraven om aan de andere kant van de wereld te worden verwerkt. „Enkele jaren geleden begon ik me te oriënteren op materialen die de puurheid van de natuur uitstralen.

Door trainingen in de VS en Engeland en door zelf te experimenteren, hebben we nu skills in huis zoals rockscaping, floorscaping en wallscaping.”

Met deze technieken kunnen diverse natuurtypes worden nagebootst in tuinen. „Kleine tuinen worden door rotspanelen compleet andere biotopen. De toepassing is ook ideaal voor zwemvijvers, zwembaden binnen en buiten.”

Bij rockscaping wordt gewerkt met panelen, die in mallen worden gespoten met beton. De mallen zijn 100% replica’s van echte rotsen en worden later ingekleurd met acrylverf. Een andere optie is om ter plaatse gestort beton met kleurstof in te kleuren. Met mallen worden later de prints erin verwerkt. Bij floorscaping worden vloeren gemaakt van speciale printmortel die in het stortprocedé wordt gekleurd met kleurstof, waarna er mallen in worden geprint.

Verschillende stempels, bijvoorbeeld van hout of natuursteen, worden in de verse mortel gestempeld. Bij wallscaping worden muren voorzien van een elastische stucmortel waarop prints mogelijk zijn.

Weijmans: „Zo kunnen we natuursteen laten waar deze hoort: in de natuur!” <

TuinenLandschap | 26 | 2013

Gespot.indd 47

47 16-12-13 14:19

Leveranciersnieuws De informatie in deze rubriek is verstrekt door de leveranciers

Ecologisch afboorden Voor de afwerking van een vijverrand of afboording heeft Distripond Ecologics Ecolat. De latten zijn buigzaam en ideaal voor bijvoorbeeld glooiende vormen.

Ecolat is gefabriceerd van gerecycled kunststof, een rotbestendig materiaal met een lange levensduur. Voor een

geboven vijvervorm is de afboording verkrijgbaar in rollen van 25 m. Voor rechte vormen is het product verkrijgbaar in 2 m lange latten. Door middel van Ecopic paaltjes met een H-profiel worden de latten bevestigd. Deze zijn eenvoudig in de grond te slaan en garanderen stabiliteit.

▸ Distripond | (0032) 13 61 88 70 | www.distripond.com

Werkend de ketting slijpen Oregon lanceert een nieuw programma met accugereedschappen. Kettingzaag CS 250 is onderdeel van dit programma.

De kettingzaag heeft een laag trillingsniveau op de handvatten en een automatische kettingsmering. Met het Powersharp-system kan de

gebruiker tijdens het werken in vijf seconden de ketting slijpen. CS 250 heeft een hoge kettingsnelheid en een 36V LION accusysteem met een lange standby. Optioneel is voor deze machine een snellader met koeler beschikbaar.

Via het Stierman YouTubekanaal is CS 250 in actie te zien.

▸ Stierman | (0575) 59 99 99 | www.stierman.info

Zuidelijke sferen in de tuin Voor het designontwerp van de steen GeoAlivo heeft de sfeervolle en mooie patio in de zuidelijke binnentuin model gestaan. GeoAlivo is onderdeel van de serie GeoSteen van MBI, betonsteen met een hoogwaardige toplaag met kleurechte natuurlijke materialen.

Het verband in deze tegel is richtingloos, waardoor een ongekende veelheid aan natuurlijke patronen mogelijk is. Hoewel het patroon ingewikkeld oogt, is installatie eenvoudig. GeoAlivo bestaat namelijk uit één vorm, een vijfhoekig model met natuurlijke geschuurde kanten. Welke richting een tegel ook neergelegd wordt: het past.

GeoAlivo bestaat uit vier verschillende kleuren en patronen.

De telgens zijn voorzien van Protection Plus factor 15, een duurzame toplaagbescherming waardoor de steen beter en langer mooi blijft. De bestrating is kleurecht en onderhoudsarm. Het verband laat zich prima combineren met andere producten uit de GeoSteen-collectie van MBI. ▸ MBI Beton | (0383) 99 42 73 | www.mbi.nl

48

TuinenLandschap | 26 | 2013

LeveranciersTEL26.indd 48

16-12-13 13:55

Kort

Werving- en selectiebureau Lutgo heeft met het aantrekken van consultant Ytzen Mollema haar activiteiten uitgebreid naar de sectoren groenvoorziening, hoveniersbedrijven, tuincentra, boomkwekerij en toeleveringsbedrijven. Mollema kent de groene sector en zal zijn betrokkenheid en kennis inzetten bij het vinden van de beste match tussen kandidaten en opdrachtgevers. ▸ Lutgo | (0397) 25 55 70 | www.lutgo.nl

Landtech Zuid, een dochteronderneming van Kams de Wild Participaties, heeft een deel van de activiteiten van Jans-VanGemeren Mechanisatie overgenomen. Landtech Zuid wordt hiermee dealer voor Claas, Amazone en Ka-

Internet

weco voor Midden Brabant.

Het leveringsprogramma wordt uitgebreid met andere merken, zodat een compleet pakket kan worden geboden. ▸ Kamps de Wild | (0316) 36 91 11 | www.kampsdewild.nl

Aphrodite Marble Centre, importeur van natuursteen, is verhuisd naar een nieuwe locatie in Hellevoetsluis. De import van Europees natuursteen wordt met deze verhuizing uitgebreid, met als kernactiviteit Grieks en Italiaans natuursteen. ▸ Aphrodite Marble Centre | (085) 878 12 72 | www.aphroditemarble.nl

traditionele Brabantse boerenlandschappen. De eerder verschenen boeken Boerenerven en Het nut ging voor de sier dienden als uitgangspunt voor dit nieuwe boek. ▸ Tradtionele Boerenlandschappen, Boerenerven en Landbouwhuisdieren in Brabant | te bestellen via www.debrabantseboerderij.nl

Donkergroen en Verwijmeren Groen gaan samen verder vanuit Etten-Leur. Voor Verwijmeren heeft door de langdurige crisis geen perspectief meer voor de toekomst.

Donkergroen denkt door deze samenwerking de klanten in Brabant en Zeeland beter te kunnen bedienen. Ad Verwijmeren wordt de bedrijfsleider in deze nieuwe opzet.

De derde geheel herziene druk van Winterflora bomen en struiken is als e-book verkrijgbaar. Het boek verschijnt eind januari en bevat enkele nieuwe soorten en veel nieuwe tekeningen. Door een mail te sturen naar postbus@ natuurmedia.nl is de bestelwijze van het e-book te verkrijgen. ▸ Winterflora bomen en struiken | postbus@natuurmedia.nl | €9,50

Luchtfotograaf en landschapsarchitect Peter van Bolhuis heeft bijna 18.000 luchtfoto’s gemaakt, waarin met gevoel van begrip en precisie het landschap in beeld wordt gebracht. Op zijn nieuwe website is de nalatenschap van Van Bolhuis te bewonderen en te bestellen.

Het boek Traditionele Boerenlandschappen, Boerenerven en Landbouwhuisdieren in Brabant is een vernieuwde en uitgebreide versie over

▸ Donkergroen | (076) 544 94 02 | www.donkergroen.nl

▸ www.petervanbolhuis.nl

Op de circa 25.000 ha militaire terreinen in Nederland komt veel bijzondere natuur voor.

Missie Natuur geeft een verrassende kijk in de natuurlijke rijkdom, de geschiedenis en de relatie tussen militair gebruik en natuur. De auteur beschrijft stille plekjes waar de natuur ongestoord haar gang kan gaan en vertelt welke soorten je in bepaalde gebieden aantreft.

Het boek De bollen zijn weer best behandelt de geschiedenis van familiebedrijf Koninklijke Bloembollen- en Zaadhandel van Tubergen.

Er wordt diep ingegaan op botanische zoektochten naar kruisingen in tulpen, irissen en freesia’s voor de Eerste Wereldoorlog. Het bedrijf ontving in 1969 het predicaat koninklijk maar moest in 1977 verkocht worden.

LOLA landscape architects (Lost Landscapes) ontwerpt en onderzoekt landschappen die zijn vergeten of vervallen, of die juist gaan veranderen.

De ontwerpers combineren kennis over grootschalige ecosystemen met een eigen opvatting over ruimte. Met de publicatie Lost Landscapes pleit LOLA voor een ontwerppraktijk waarin de menselijke ervaring centraal staat.

▸Missie Natuur | ISBN 978-905011465-3 | €19,95

▸De bollen zijn weer best | ISBN 978-90-8704-378-0 | €25

▸Lost Landscapes | ISBN 978-946208-106-2 | €24,50

Boeken Het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) presenteert de Reisgids Beweegvriendelijke Omgeving.

Het boek bevat een tienstappenplan en thema’s als groene ruimte en speelruimte worden uitgediept. Daarnaast worden instrumenten gepresenteerd: een model, een scan, ontwerpprincipes en een beweegwijzer app. ▸Reisgids Beweegvriendelijke Omgeving | de gids is te downloaden via www.nisb.nl

TuinenLandschap | 26 | 2013

LeveranciersTEL26.indd 49

49 16-12-13 13:55

Cursussen

Landschappen van Bas Smets Tentoonstelling, t/m 5 januari, Antwerpen, België.

Vakmanschap | wetenschap en ontwerptraditie Lezing, 7 februari, Houten.

▸ www.desingel.be

▸ www.makeblijde.nl

Winterpaleis Het Loo Paleistuin in wintersfeer, t/m 5 januari, Apeldoorn.

Varens en mierenplanten Zondagwandeling, 9 februari, Leiden.

Tuinbouw Relatiedagen 11 t/m 13 februari, Gorinchem.

Sketchup Vierdaagse basiscursus, start 10 januari, 7 februari, Utrecht. ▸ www.tuinontwerpen3d.nl

Motorzagen lichte velling Cursus, 13 januari, Biddinghuizen. ▸ www.degroenepraktijk.nl

▸ www.evenementenhal.nl

▸ www.devor.nl

De groene sector Vakbeurs, 7 t/m 9 januari, Hardenberg.

▸ www.hortus.leidenuniv.nl

▸ www.hortusleiden.nl

▸ www.paleishetloo.nl

Wintershow Gebr De Vor, 27, 28, 30 december, Achterveld.

Plant families of the tropics Engelstalige cursus, 6 januari, Leiden.

Sneeuwklokjes in het duin Evenement, 16 februari, Bakkum

Ontwerpkunde voor tuin en park Start tiendaagse opleiding, 16 januari, Apeldoorn.

▸ www.doornduyn.nl

▸ www.ontwerpinstituut.nl

Tuinidee Beurs, 20 t/m 23 februari, 's-Hertogenbosch.

Gebiedsontwikkeling nieuwe stijl Zoekevent, 16 januari, Amersfoort.

▸ www.tuinidee.nl

▸ www.gebiedsparticipatiecongres.nl

Huis & Tuin Beurs, 27 februari t/m 2 maart, Leeuwarden.

Onwerpmethodiek buitenruimte Start tiendaagse opleiding, 17 januari, Apeldoorn.

▸ www.evenementenhal.nl

Bomen in de winter Zondagwandeling, 12 januari, Leiden. ▸ www.hortusleiden.nl

Vakmanschap | ontwerp sense of place Lezing, 17 januari, Houten.

▸ www.huis-tuin-beurs.nl

▸ www.makeblijde.nl

▸ www.ontwerpinstituut.nl

Stinzenplanten Lezing door Heilien Tonckens, 2 maart, Leiden.

Groenbeurs Brabant 22 en 23 januari, Sint Oedenrode

▸ www.hortusleiden.nl

▸ www.groenbeursbrabant.nl

Maison & Objet Vakbeurs voor woondecoratie en design, 24 t/m 28 januari, Parijs, Frankrijk. ▸ www.maison-objet.com

IPM Vakbeurs, 28 t/m 31 januari, Essen, Duitsland.

Veilig omgaan met bestrijdingsmiddelen Verlengingsbijeenkomst spuitlicentie, 21 januari, Lunteren.

Florall Beurs, 4 en 5 maart, Gent, België.

▸ www.veluweplant.nl

▸ www.florall.be

OR en de gemeenteraadsverkiezingen Regiobijeenkomst CROW, 21 januari, Rijswijk.

Stinzenplanten en andere vroege bloeiers Zondagwandeling, 9 maart, Leiden.

▸ www.levende-stad.nl

▸ www.hortusleiden.nl

Spuitlicentie 1 Vierdaagse cursus, 21 januari, Lunteren.

Afrikaanse liefdeslelie en meer Afrikaanse schonen Bollenweekend, 15 en 16 maart, Utrecht.

▸ www.veluweplant.nl

Voorjaarsbeurs Menkehorst 3 t/m 6 februari, Hengelo. ▸ www.menkehorst.nl

▸ www.uu.nl/botanischetuinen

▸ www.messe-essen.de

Hout onder spanning Cursus, 21 januari, Biddinghuizen.

▸ www.degroenepraktijk.nl

Actualiteiten in de groenvoorziening Verlengingsbijeenkomst spuitlicentie, 23 januari, Lunteren. ▸ www.veluweplant.nl

Veilig werken langs de weg Cursus, 23 januari, Biddinghuizen. ▸ www.degroenepraktijk.nl

B5 - Monitoring, benchmark en assetmanagement Bijeenkomst CROW, 28 januari, Tilburg. ▸ www.levende-stad.nl

Spuitlicentie 2 Driedaagse cursus, 28 januari, Lunteren. ▸ www.veluweplant.nl

EMVI - Gunnen op waarde Cursus, 29 januari, 5 februari, 12 maart, 7 mei, 25 juni, 24 september, diverse plaatsen. ▸ www.crow.nl

VTA Tweedaagse cursus, 29 januari, Biddinghuizen. ▸ www.degroenepraktijk.nl

Gewasbescherming en biociden Workshop, 30 januari, Wageningen. ▸ www.ctgb.nl

Ruimtelijk tekenen Vierdaagse cursus, start 1 februari, 1 maart, Utrecht. ▸ www.tuinontwerpen3d.nl

Communiceren met je opdrachtgever Driedaagse praktijkcursus, 3 februari, Apeldoorn. ▸ www.ontwerpinstituut.nl

Colofon Tuin en Landschap is een tweewekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia, Issnnummer 016 533 50 Schipholweg 1 Postbus 9324, 2300 PH Leiden www.tuinenlandschap.nl Secretariaat: Linda Laman en Alice Hoogenboom (071) 565 96 78 tuinenlandschap@hortipoint.nl

Redactie Bakker hoofdredacteur 06 35 11 56 17 / wbakker@hortipoint.nl ▸ Peter Bennink vakredacteur (071) 565 96 53 / pbennink@hortipoint.nl ▸ Ralph Mens vakredacteur (071) 565 96 52 / rmens@hortipoint.nl ▸ Miranda Vrolijk vakredacteur (071) 565 96 56 / mvrolijk@hortipoint.nl ▸ Alice Hoogenboom redactie-assistent (071) 565 96 79 / ahoogenboom@hortipoint.nl ▸ Gerdien de Nooy fotograaf ▸ Marrit Molenaar, Jenny Mostert, Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker bureauredacteuren ▸ Bert Hassing, John Jennissen vormgevers ▸ Wendy

▸ Basisvormgeving

50 Agenda.indd 50

Gerrie van Adrichem

Abonnementenservice Aanvraag en wijziging abonnement naar BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld (0342) 49 48 44 abonnementen@bdu.nl Abonnementsprijs per jaar: €240 (excl. 6% btw). Studenten en scholieren €180 (25% korting, excl. btw). Buitenlandse abonnees betalen een toeslag voor portokosten.

Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement kan contact worden opgenomen met de abonnementenservice.

Voor inhoudelijke vragen en opmerkingen en voor vragen aan externe auteurs kunt u contact opnemen met de redactie.

Exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Wiljo Klein Wolterink mba uitgever (0342) 49 42 63 Advertentie-exploitatie BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia ▸ Gert-Jan Bloemendal media adviseur (0342) 49 48 07 / g.bloemendal@bdu.nl ▸ Ron van de Hoef verkoopleider (0342) 49 42 63 / r.v.d.hoef@bdu.nl Druk BDUprint

©BDUmedia, 2013 Alle rechten voorbehouden Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Algemene voorwaarden op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld; evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers worden met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

TuinenLandschap | 26 | 2013

16-12-13 14:18

Foto Ralph Mens

Agenda

Foto Ralph Mens

Groene Gast

Koos, Gerko en Arjan van Beem Hoe is jullie tuincentrum GroenRijk Zwanenburg ontstaan? „Oorspronkelijk zijn we begonnen met een plantenkwekerij dichtbij de boerderij, voornamelijk kamerplanten. Die verkochten we naast de boerderijproducten. Daar kwamen later potterie, vijverspullen en buitengoed bij. Omdat de opbrengst van de planten niet geweldig was, zijn we op een bepaald moment helemaal overgeschakeld op het tuincentrum.”

Jullie waren derde bij de verkiezing ’Leukste tuincentrum van Nederland’.

Hoe komt dat?

Koos, Gerko en Arjan van Beem, GroenRijk Zwanenburg.

„Wij onderscheiden ons door onze kleinschalige, lokale aanpak. We zijn geworteld in de regio en als familiebedrijf doen we veel aan lokale activiteiten. Zo hebben we onlangs het schoolplein van een

plaatselijke school opgeknapt en hebben we bij de voetbalvereniging voor nieuwe bestrating gezorgd. Verder houden we groene workshops met Rob’s Roadshow van Rob Verlinden.”

Hoe is de hovenierstak erbij gekomen? „Onder de naam Hoveniersbedrijf GroenRijk van Beem zijn we in 2002 met de hovenierstak begonnen. Het is ontstaan doordat vanuit het tuincentrum veel vraag van klanten naar hovenierswerkzaamheden was. Als tuincentrum wek je vertrouwen bij de klant.

Daarbij kunnen we de planten en bestrating in de winkel laten zien.

Het tuincentrum werkt zo eigenlijk als een grote showroom. We willen hier nog meer het accent op leggen binnen het tuincentrum.”

Hoe lopen de zaken? „De wisselwerking met het tuincentrum loopt erg goed. We hebben een goed team van zo’n acht tot elf man waardoor het goed te combineren is. Verder hebben we alle machines en gereedschappen in eigen beheer en hebben we korte lijnen met leveranciers. We groeien jaarlijks met 20%.”

Wat doen jullie rond de kerst? „We hebben vrijdag 20 december een overdekte kerstmarkt. Daar staan lokale winkeliers die in kraampjes hun producten verkopen, er zijn oliebollen en muziek.

Verder hebben we een kerstshow in de winkel en verkopen we Deense Nordmann-sparren die we persoonlijk in Denemarken hebben geselecteerd.” <

TuinenLandschap | 26 | 2013

Agenda.indd 51

51 16-12-13 14:18

539676.indd 52

16-12-2013 10:09:42