B
10
8
Cover-nw.indd 1
16
18 Wat zeggen de
34
16-07-14 11:13
FOR SALE IN
PORTUGAL / ALGARVE / SILVES
4 HECTARES WITH FLOWER (PROTEA) PRODUCTION, WITH 2 HOUSES TELEFOON: MOBIEL: E-MAIL:
00351 223 745 964 00351 914 967 274 info@diligente.pt
Gartenbau Welzel ist einer der führenden Topfpflanzenbetriebe am Niederrhein. Neben dem Stammbetrieb in Kerken werden an weiteren Standorten in Deutschland und den Niederlanden insgesamt 12ha Hochglasfläche bewirtschaftet. Wir suchen ab sofort einen
Betriebsleiter/in für Kulturführung und Kapazitätsplanung Ihre Aufgaben: Im Fokus der Aufgaben liegt die Umsetzung der strategischen und operativen Ziele in enger Abstimmung mit der Unternehmensleitung und den Betriebsleitern. Sie sind für die Entwicklung und Optimierung der Prozesse in den Betrieben zuständig. Ziel ist die nachhaltige Steigerung der Unternehmensergebnisse. Zu ihrem Anforderungsprofil gehört: • Gärtnerische Ausbildung und sehr gute kulturtechnische Kenntnisse • Praktische Erfahrung in der EDV-gestützten Kultur- und Kapazitätsplanung • Betriebswirtschaftliches Denken • Organisationstalent • Führungsqualität und Teamfähigkeit • Koordination / Abstimmung von betrieblichen Abläufen zwischen den Standorten Wir bieten Ihnen einen sicheren, interessanten und facettenreichen Arbeitsplatz bei leistungsgerechter Bezahlung in einem dynamischen Unternehmen Ihnen liegen die Herausforderungen im Spannungsfeld zwischen der Produktion und kaufmännischen Themen sowie die Mitgestaltung von Arbeitsabläufen, dann senden Sie Ihre Bewerbungsunterlagen ( Motivationsschreiben, Lebenslauf, Referenzen ) und einen frühestmöglichen Eintrittstermin an info@gartenbau-welzel.de oder Gartenbau Welzel - Liebfrauenweg 4 – 47647 Kerken. Bei Rückenfragen steht Ihnen Simon Welzel unter der Nummer 02833 575870 zur Verfügung.
587051.indd 2
16-7-2014 9:53:32
B 14 ’Britten hebben voorkeur voor Britse bloemen’
Vakblad voor de
Opinie 4
Interview: ’Verdere geothermieprojecten opstap naar energietransitie’
4
Commentaar: Grip op het veilingbeleid voorlopig gewaarborgd
5
Stelling: In 2020 klimaatneutraal? Veel te ambitieus!
Nieuws 6
Een selectie uit het meest recente nieuws
B
16
8
Ondernemen: Productschap verdeelt laatste subsidies
10
Afzet: Retail kritischer op residu eindproduct
14
Afzet: ’Britten hebben voorkeur voor Britse bloemen’
16
Afzet:
18
Afzet:
24
Vragen:
Markt 28 28 29
Betere start gypsseizoen
30
Spathyphyllum in dubbele zomerdip
31
Teelt
34 Zonnestroom vooral voor kleine tuinders
32
In beeld: Op zoek naar speld in hooiberg
34
Energie: Zonnestroom vooral voor kleine tuinders
36
Emissie:
38
Teelttips: zonnebloem, chrysant, phalaenopsis, anthurium, gerbera
39
Column: Kees van Egmond
Nieuws 40
’
Service 41
Kasgenoot: Sjors van den Nouland Agenda
36
Voorplaat: Foto: Gerdien de Nooy
29 (2014)
Inhoud.indd 3
3
16-07-14 12:15
Opinie
’Verdere geothermieprojecten opstap naar energietransitie’ fOtO: Gemeente Westland
In het Westland moeten er tot het jaar 2018 zeven nieuwe geothermiepro-
-
bvegter@hortipoint.nl
af zeven aardwarmteprojecten? „In het recentelijk vastgestelde collegewerkprogramma 2014-2018 staat beschreven welke activiteiten de gemeente wil uitvoeren om het Westland economisch sterk, sociaal krachtig en aantrekkelijk te maken. Aangezien energievoorziening voor ons glastuinbouwcluster randvoorwaardelijk is voor product- en procesinnovatie, is gekeken wat daarvoor in het kader van verduurzaming nodig is. We hebben een energiescan laten maken door HVC, waar uit kwam dat het Westland jaarlijks een warmtevraag heeft van 28 petajoule. Dat is mooi in te vullen door aardwarmte. Als wij 16% verduurzaming tot 2020 aanhouden, net als in het kabinetsbeleid, dan kom je via een berekening uit op die zeven nog te realiseren projecten.”
Waarom zes ondiepere boringen en „De zes te realiseren boringen gaan tot diepten tussen de 2.500 en 3.000 m in zogeheten Onder-Krijt-zanden, zoals uitgevoerd bij het
Commentaar Elbert van den Berg hoofdredacteur evandenberg@hortipoint.nl
4
Opinie_NW.indd 4
eerste project binnen de gemeentegrenzen, namelijk Green Well Westland, en het nu lopende project Geothermie De Lier. Er waren alweer enige tijd geleden ideeën voor een nog diepere boring, naar zo’n 4.000 m in de zogeheten Trias-laag, maar dat plan van het consortium FloraHolland, Westland Infra en HVC was op een gegeven moment op sterven na dood door verschillende geologische inzichten. Daardoor waren de risico’s te groot en kon de financiering niet rondkomen. Door een andere aanpak, namelijk via een getrapte boring wat risicovermindering betekent, is dat plan nieuw leven ingeblazen. Bij de ondiepere boringen praat je per project over gemiddeld 10 megawatt waarop zo’n 50 ha aan kassen kan draaien, terwijl een Trias-project een veel grotere capaciteit zal hebben. Dan praat je gauw over 40 megawatt. Het Westlandse glastuinbouwcluster omvat netto 2.400 ha kasoppervlak, en dergelijke Trias-projecten heb je dan keihard nodig om zo’n groot kassengebied van warmte te voorzien.”
Gaat zo’n boring naar een heel grote diepte niet erg lang duren? „Met de huidige aanpak is het wellicht haalbaar dat eind 2015 wordt gestart met boren. Al bekeken is de geologie. Bovenop de reguliere boring moet de tweede boring naar de nog grotere diepte komen. Technisch kan dat, maar alles heeft natuurlijk z’n prijs. Daarvoor zijn we naar het ministerie van EZ gegaan, omdat we een bijdrage van het Rijk willen. Als het kan steun in de vorm van een garantstelling om de risico’s van de eerste boring af te dekken.”
Is dit vooral een prestigeproject van de gemeente Westland? „Natuurlijk zijn de plannen voor zo veel aardwarmteprojecten prestigieus, maar als gemeente vinden we vooral dat de projecten rendabel moeten zijn en dat er zo veel mogelijk tuinders aan deelnemen. Pas dan zijn zogeheten bancable businesscases mogelijk. In het kader van deelname spreken we volop met tuinders, en is er onlangs ook een samenwerkingsverband opgericht.”
Grip op het veilingbeleid voorlopig gewaarb
E
29 (2014)
16-07-14 12:15
Wilt u uw mening geven? Stuur een brief naar postbus 9324,
Stelling
In 2020 klimaatneutraal? Veel te ambitieus! ken, is dat nu niet precies de bottle„Inderdaad ligt daar nu nog een groot probleem. Kwekerijen met plannen voor aardwarmte krijgen de financiering niet rond. Afzonderlijk zijn partijen als glastuinbouwondernemers, banken en overheid wel vóór het realiseren van aardwarmteprojecten, maar alles bij elkaar komt het nog onvoldoende van de grond. Wat wij nu als gemeente Westland willen, is dat van te voren de spelregels worden bepaald en niet gedurende het lopende project. Met name dat laatste, veranderende eisen gedurende het project, horen we nu veel als klacht van tuinders die met aardwarmte bezig zijn.”
gemikt wordt? „Nee, in het collegewerkprogramma wordt ook gesproken over bijvoorbeeld havenwarmte. Dat is onder meer warmte die bedrijven in de industriegebieden binnen de gemeentegrenzen over hebben. Voor de warmtevoorziening van het Westlandse glastuinbouwgebied sluiten we geen enkele energiebron uit. Ook bijvoorbeeld zonnewarmte en warmte-koude-opslag zullen meedoen. Belangrijk is nog aan te geven dat we een duidelijk onderscheid maken tussen warmte en elektriciteit. Ook voor de voorziening met duurzame stroom zijn we plannen aan het maken. Te denken valt aan boringen tot grote diepten van 5 à 6 km, waarna met heet water van enkele graden elektriciteit kan worden gemaakt.”
-
„Technisch gezien is dit de nodige investeringen om klimaatneuom dan rendabel te kunnen produceren is echt een utopie. Op dit moment is het niet eens mo-
Herbert Wooning, „Het is wel een mooie ambitie, en we weten dat het in ieder geval techwel enkele hobbels. Ten economische haalbaarheid. Ten tweede
dat meer dan verdubbeld. Ten derde moeten onze banken mee, maar investeren is niet de bedoeling. Ten vierde neemt het stroomverbruik de laatste jaren alleen maar toe. Behalve groene daar nog beperkt. En als laatste moeten we niet vergeten dat er dit jaar ongeveer niets gebeurt. Geen geld. Voor niets.
wordt. Alleen met een revolutie wordt
Piet Evers, leliebroeier in Moerkapelle en Luttelgeest worden nog sporadisch gebouwd. Hoge Rens Buchwaldt in de alv van donderdag 5 juni in Aalsmeer. Een bank die het beleid bepaalt, dat is voor een aantal tuinders helaas een herken-
glastuinbouw nu vertegenwoordigt. Wie in Den Haag als overheid zitten, weten we. Dat die geen weet hebben wat er loos
dit bedenkt, moet je wel de vraag stellen wat elders in de wereld geproduceerd
week donderdag ’in de herhaling’ niet zo ver komen. Ze stemden in ruime meerderheid in met het nieuwe voorstel voor de verliesdekking en zo houden leden invloed op het beleid van
van nu zal dit ambitieuze plan nooit gehaald worden. Hoeveel winstgevende
bloemen en planten. De grip op het veilingbeleid is daarmee (voorlopig) gewaarborgd. Nu de grip
eens naar de sterk verouderde kassen, die halen de eindstreep niet. En nieuwe
ons verdienmodel, want daar gaat het orde is, is het niet aan de glastuinbouw
29 (2014)
Opinie_NW.indd 5
de wereld binnen te halen.”
5
16-07-14 12:15
Nieuws Lees meer op de website Op deze pagina’s vindt u een selectie uit het nieuws. Een uitgebreide versie van deze berichten maar ook ander
■ Amarylliskwekerij Vreugdenhil in ’s-Gravenzande heeft met het Hoogheemraadschap van Delfland op 9 juli afspraken gemaakt over het gebruik van een waterkelder onder de kas voor zowel gietwateropslag als opvang van hemelwater. Daarmee is de dubbelfunctie van de kelder officieel mogelijk geworden. De afspraken zijn vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst en een watervergunning. De kelder werd in 2009 gebouwd voor het bergen van oppervlaktewater bij hevige neerslag.
■ Onderhandelingen cao Open Teelten weer opgepakt De onderhandelingen over een nieuwe cao Open Teelten zijn weer opgepakt, nadat de bonden vorige maand de voorstellen van de werkgevers hadden verworpen. Op 21 augustus is een volgende gespreksronde gepland. Vooralsnog heeft het heropende overleg niet tot een nieuwe cao geleid. Op tal van punten zijn LTO Nederland en de vakbonden FNV Bondgenoten en CNV Vakmensen het oneens met elkaar. Zo willen werkgevers meer flexibel inzetbare arbeid en besparingen aan de onderkant van het loongebouw. De bonden zetten daarentegen in op een jaarlijkse loonsverhoging.
■ Exportwaarde bloemen en In de eerste zes maanden van dit jaar heeft de Nederlandse exporterende groothandel in bloemen en planten een omzetwaarde gerealiseerd van € 3 miljard, een stijging van 1,6%. Dat maakt de VGB bekend op basis van de exportstatistieken van Floridata. De exportwaarde van de snijbloemen stabiliseerde op € 1,8 miljard. Bij pot- en tuinplanten werd een plus gerealiseerd van 5,5% tot € 1,2 miljard. Het is voor de tweede keer dat de exportwaarde na zes maanden de grens van € 3 miljard bereikt, eerder was dat in 2012.
’Fight water with water’ De tubebarrier is een een waterhoogte van zo’n 15 cm kan tegenhouden. Opgevouwen in een metalen ’koffertje’ is de slurf 50 cm breed, maar uitgevouwen kan water vullen en over een lengte van 10 m bescherming bieden tegen wateroverlast. In een testpolder van TU Delft langs de A13 is de vinding te bewonderen. Bedenkers Robert Alt en Sukhjinder Singh hun vinding interessant is voor glastuinders die wel eens wateroverlast hebben door zomerse hoosbuien. „Door meerdere tubes aan elkaar te koppelen heb je binnen een kwartiertje een in de grond verankerde houd je je kas droog”, aldus Alt.
glastuinbouw verruimd en houdt de provincie niet langer vast aan de ’saldo-nul-benadering’, die uitging van een minimaal glasareaal van netto 5.800 ha (het areaal in 2002). Provinciale Staten van Zuid-Holland stelden op 9 juli de Visie ruimte en mobiliteit en de bijbehorende uitvoeringsdocumenten vast. Daarin is ook het provinciale glastuinbouwbeleid opgenomen.
jaar ten opzichte van 2012 van 3,1% naar 2,9%. Dat is volgens SAZAS vergelijkbaar met de cijfers van de totale agrarische sector. Ook het tweedejaars ziekteverzuimpercentage in de glastuinbouw is gedaald, van 0,85% naar 0,75%.
■ Groen licht voor ontwikkeling Glasparel+ in Waddinxveen
Een opleving in de glastuinbouw is nog steeds niet aan de orde. In bijna alle onderdelen van de sector is sprake van gedwongen verkoop van bedrijven, soms zelfs van executieverkoop. Dat blijkt uit cijfers over het eerste halfjaar van 2014, die makelaarsorganisatie NVM op 10 juli bekend maakte.
De gemeenteraad van Waddinxveen heeft op 9 juli groen licht gegeven voor de ontwikkeling van het multifunctionele glastuinbouwgebied Glasparel+. Nu het bestemmingsplan Glasparel+ is vastgesteld, kan volgens de betrokken projectontwikkelaar Wayland Developments na de zomer worden gestart met de inrichting van het gebied.
■ SAZAS: ’Lichte daling ziektever-
zuim glastuinbouw’ ■ Zuid-Holland stelt glastuinbouwDe provincie Zuid-Holland heeft haar glastuinbouwbeleid bijgesteld. Zo komt er een glasvoor-glasregeling, is de definitie van het begrip
6
Nieuwskort2.indd 6
Het ziekteverzuim in de glastuinbouw is vorig jaar licht gedaald, zo blijkt uit cijfers die agrarische verzuim- en inkomensverzekeraar SAZAS op 10 juli naar buiten bracht. Het eerstejaars ziekteverzuim in de glastuinbouw daalde vorig
■ NVM: ’Opleving glastuinbouw
■ ’Warmterotonde’ economisch rendabel Het idee van het programmabureau Warmte Koude Zuid-Holland om een warmtenetwerk aan te leggen waardoor restwarmte uit de Rotterdamse haven naar Westlandse kassen kan worden getransporteerd – ook wel ’warmterotonde’ genoemd – is economisch rendabel, zo blijkt uit onderzoek van CE Delft. Een maatschappelijke kosten-batenanalyse wijst uit dat 29 (2014)
16-07-14 14:57
FOTO: GERDIEN DE NOOY
Gelezen op Twitter Leandra de Boef (@LeandradeBoef) tievoorstel om het verlies over 2013 te dekken door daarvoor 0,25% in plaats van 0,5% van de in 2013 inghouden liquiditeitsbijdrage te gebruiken. In totaal gaat het om € 11 miljoen. Het resterende netto verlies van € 15,6 miljoen wordt ten laste gebracht van de algemene reserve. Een meerderheid van 78% van de stemwaarde van de stemmende leden was voor het nieuwe voorstel. Er was een meerderheid van meer dan 50% vereist.
■ Vogelbescherming eist verbod op imidacloprid
zo’n rotonde weliswaar € 4,3 miljard kost, maar op termijn € 6.3 miljard oplevert.
■ Asscher komt met wetsvoorstel Het kabinet heeft onlangs het Wetsvoorstel aanpak schijnconstructies (WAS) voor advies naar de Raad van State gestuurd. Deze wet verbiedt een aantal ongewenste constructies en geeft de Inspectie SZW meer mogelijkheden om te handhaven, schrijft minister Asscher van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) in een brief aan de Tweede Kamer.
■ Veiling Rhein-Maas boekt positief tweede kwartaal Alhoewel de verkoop iets minder positief verliep dan in het eerste kwartaal, kijkt Veiling Rhein-Maas – in het bijzonder door een positieve ontwikkeling in juni – op een goed tweede kwartaal terug. De omzet steeg met 7%.
■ Leden zeggen ’ja’ tegen voorstel verliesdekking De leden van FloraHolland hebben op 10 juli in Aalsmeer ’ja’ gezegd tegen het nieuwe direc29 (2014)
Nieuwskort2.indd 7
Vogelbescherming Nederland roept de politiek op per direct gewasbeschermingsmiddellen met de werkzame stof imidacloprid te verbieden. Ook andere middelen met neonicotinoïden zouden tijdelijk verboden moeten worden totdat onderzoek uitwijst dat risico’s zijn uitgesloten. De organisatie is geschrokken van een recent artikel in het wetenschappelijk tijdschrift Nature. Daarin stelden wetenschappers van de Radboud Universiteit in Nijmegen dat vogelpopulaties in het boerenland ernstige schade ondervinden van neonicotinoïden. De gifstoffen doden zo veel insecten, dat de vogels te weinig te eten hebben en in aantal teruglopen.
Geen zin om te vertrekken naar het Westland vandaag. Zo vroeg al meer zin om lekker van het weer te genieten. Zo’n ouderwets spijbelgevoel
VDEplant (@GreenplantsVDE) Trots op mn zus @karinvandereijk winnares meest inspirerende #tuinbouw-vrouw #rankingthegrower categorie #potplanten pic.twitter.com/ RFdJbD5nfD
Eric Moor (@eric_moor) #Amerika, mini orchideeën zijn populair hier en gaan soms voor dezelfde prijs weg als de grote orchideeën
Roel Batelaan (@RoelBatelaan) @TheoDuijvestijn noemt de Poelzone "Goed voor de economie." Er zijn tuinen platgegaan voor hoekje toerisme. Goed voor economie? #wldebat
Jelle Strijbis SV.CO (@SVCOmpanies) Onze Arie loopt voor de 4e keer de #4daagse #succes #nijmeegsevierdaagse #Nijmegen2014
■ FloraHolland behaalt hogere In juni scoorden snijbloemen en kamerplanten een plus in prijs en aanvoer op FloraHolland. Bij tuinplanten lagen beide echter onder het niveau van vorig jaar. In totaal werd juni positief afgesloten met een omzetstijging van 3,1% bij 3,1% meer stuks. Het verschil met de maand mei, waarin de totale omzet 17% lager was dan mei 2013, is groot.
■ VNO-NCW en MKB-Nederland juichen de kabinetsmaatregelen om financiering van het mkb te stimuleren toe, maar dringen aan op een snelle uitvoering, vooral met de stimuleringsplannen voor een ’achtergestelde leningenfonds’ voor het mkb. Ze reageren daarmee op het ’Aanvullend actieplan mkb-financiering’ dat minister Kamp (EZ) vorige week heeft gepresenteerd.
Discussie op LinkedIn Bloemistenklok is een aanwinst Het is nog even wennen zo in het begin, die Bloemistenklok. Klanten van FloraHolland krijgen te maken met veel veranderingen tegelijkertijd. Zoals een nieuwe laadplek, het bekijken van de producten voor de veiling, het inkopen in de nieuwe afmijnzaal, het ontvangen en verwerken van de producten en het inleveren van fusten. En de ervaringen met het geveilde assortiment zijn wisselend. Maar dat zijn de kinderziekten die alle veranderingen kenmerken. Het komt wel goed met de Bloemistenklok. Wat vindt u?
7
16-07-14 14:57
Productschap verdeelt laatste subsidies Het Productschap Tuinbouw (PT) heeft onlangs besloten aan acht projecook geld, maar hoeveel precies besluit het productschap in het najaar.
Quincy von Bannisseht qvb@hortipoint.nl
D
e acht projecten waarvoor het PTbestuur groen licht heeft gegeven, vallen vrijwel allemaal onder de thema’s Promotie, PlantgezondheidFytosanitair-Water en Kas als Energiebron. De Commissie Sierteelt & Groen van het PT had vorige maand al geoordeeld dat het voor de sector van belang is zo snel mogelijk aan de slag te kunnen met deze projecten. Het PT-bestuur heeft daar onlangs mee ingestemd. Een negende project (zie kader: Project ’Het Nieuwe Doen’ aangehouden) kan in principe op geld van het productschap rekenen. Op 14 oktober bekijkt de commissie hoeveel geld daarvoor nog precies beschikbaar zal zijn, waarna het PT-bestuur de zaak op 11 november aftikt. Het productschap zal immers op 1 januari 2015 ophouden te bestaan. In de aanloop naar de opheffing
worden openstaande rekeningen en schulden vereffend. Of er daarna nog voldoende middelen overblijven om resterende projecten te financieren, zal dan moeten blijken. Dit zijn de acht projecten in de bloemensector die PT-geld krijgen:
Sectorverslag IMVO Subsidie: € 30.000. Projectbeschrijving: het opstellen van een verkort sectorverslag internationaal maatschappelijk verantwoord ondernemen (IMVO) voor de sierteeltsector over de jaren 2012 en 2013. In 2010 en 2011 maakte het PT nog sectorverslagen IMVO. Nu het schap zal worden opgeheven, neemt FloraHolland die taak over. De veiling zal vanaf 2014 een IMVO-verslag opstellen voor de sierteelt-
Achtergrond
Project ’Het Nieuwe Doen’ aangehouden Het project ’Het Nieuwe Doen in Plantgezondheid Glastuinbouw’ is door het -
-
bouwproducten (gericht op verlaging
-
8
PT Projecten.indd 8
sector. Omdat over 2012 en 2013 geen verslagen zijn gemaakt, wil FloraHolland een extern bureau twee beknopte sectorverslagen laten maken.
Festa dei Nonni Subsidie: € 44.400, verdeeld over 2014 en 2015. Projectbeschrijving: aanvullende steun voor de bloemenpromotie rond de Italiaanse grootoudersdag Festa dei Nonni op 2 oktober (aangevraagd door de VGB). Vorig jaar stemde het PT in met een financiële bijdrage voor Festa dei Nonni. Nu blijkt extra digitaal en gedrukt promotiemateriaal nodig voor gebruik in tuincentra.
Urban Greeners Subsidie: € 189.000 (totaal), waarvan € 54.000 uit de bloemensector, verdeeld over 2014 en 2015. Projectbeschrijving: het selecteren van jonge ondernemers uit diverse disciplines die na de Floriade 2022 in Almere samen een ’green city’ kunnen opzetten, onder begeleiding van groene deskundigen. De Floriade 2022 kent als thema ’Growing Green Cities’. In negen jaar tijd zal een deel van Almere uitgroeien tot een ’green city’: een grotendeels zelfvoorzienende stad, die haar eigen voedsel en energie produceert, water zuivert en afval hergebruikt. In de aanloop naar de Floriade zal het project jaarlijks ondernemers tussen de vijftien en dertig jaar selecteren, die samen baanbrekende initiatieven ontwikkelen met een mix van fashion, food, kunst, design, sport, cultuur, wonen en werken. Experts uit de groene sector zullen hen helpen deze verder te concretiseren. Gestreefd wordt naar 29 (2014)
16-07-14 11:13
Foto: Gerdien de nooy
Om kennis over aardwarmte snel te kunnen verspreiden in de glastuinbouw heeft de recent opgerichte Dutch Association Geothermal Operators
tachtig Urban Greeners (jeugdambassadeurs voor de Floriade).
Fonds Kleine Toepassingen Subsidie: € 425.000 (totaal), waarvan € 50.000 uit de bloemensector, verdeeld over 2014-2018. Projectbeschrijving: het Fonds Kleine Toepassingen biedt financiële ondersteuning voor de toelating van chemische en biologische gewasbeschermingsmiddelen voor kleine toepassingen. Uiteindelijk moet dat resulteren in nieuwe toelatingen en uitbreidingen van bestaande toelatingen. De werkzaamheden nodig voor indiening van aanvragen bij het fonds worden verzorgd door de Coördinatoren Effectief middelenPakket (Cemp’s). Zij inventariseren knelpunten in de gewasbescherming en gaan, in nauw overleg met de toelatinghouders, op zoek naar oplossingen. Het fonds financiert de toelatingskosten.
Glastuinbouw Waterproof Subsidie: € 470.000 (totaal), waarvan € 235.000 uit de bloemensector, verdeeld over 2014, 2015 en 2016. Projectbeschrijving: met het programma Glastuinbouw Waterproof wil LTO Glaskracht Nederland via enkele deelprojecten 29 (2014)
PT Projecten.indd 9
oplossingen zoeken om de emissie van meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen te beperken. Het PT ondersteunt al jaren vele projecten die beogen de emissie naar het oppervlaktewater vanuit de glastuinbouw te verminderen. Om de continuïteit daarvan, na het verdwijnen van het PT, te borgen, is voor de eerste jaren een budget nodig om de belangrijkste projecten te kunnen financieren. Het gaat daarbij om: een gebiedsgericht pilotproject met landelijke uitstraling, pilots ter zuivering van restwater, doorontwikkeling van zuiveringstechnieken, ondersteuning van het Platform Duurzame Glastuinbouw en (onderzoeks)projecten in het kader van de ’PPS Glastuinbouw Waterproof’ van het topsectorenbeleid.
Subsidie: € 32.854 (totaal), waarvan € 16.427 uit de bloemensector, verdeeld over 2014 en 2015. Projectbeschrijving: proeven rond watergift, microflora en wortelmilieu van onder andere chrysant en delphinium, om tot een minimaal gelijkblijvende of hogere productie per m2 te komen met minder grondstoffen. De belangrijkste vernieuwing ten opzichte van de huidige praktijk is: proactieve sturing
op microflora rondom wortels en inzet op wortelontwikkeling en het verhogen van plantresistentie met waterbehandeling.
Subsidie: € 262.318, verdeeld over 2014-2017. Projectbeschrijving: het aanstellen van een kennismedewerker bij de Dutch Association Geothermal Operators (DAGO). De kennismedewerker geothermie gaat via de DAGO eigenaren van geothermieinstallaties, operators genoemd, ondersteunen. De medewerker zal als centraal informatiepunt en kenniscentrum voor technische vraagstukken fungeren.
Subsidie: € 178.816, verdeeld over 2014 en 2015. Projectbeschrijving: vervolg op onderzoek met tussenbelichting met leds en volledige ledbelichting, waarbij transparante energieschermen en een groeibuis onder de bloemen worden ingezet. De productie wordt gevolgd, evenals energiegebruik, planttemperatuur, lichtniveau en ziektedruk. Daarnaast wordt de teelt gevolgd met het groeimodel van gerbera en ook geüpdatet. <
9
16-07-14 11:13
Retail kritischer op residu e De retail vraagt al bijna standaard om harde garanties dat hun sierteeltproducten duurzaam en eerlijk zijn geproduceerd. Daar komt steeds vaker een nieuwe eis bij: zekerheid over het residu van gewasbeschermingsmiddelen op het eindproduct, en niet alleen voor eetbare gewassen als pluktomaatjes en kruiden in pot.
XXX
Astrid Zoumpoulis
-
10
keurmerkenhandel.indd 10
29 (2014)
16-07-14 11:13
u eindproduct
I
ngegeven door maatschappelijke discussies en steekproeven van milieuorganisaties, trekken retailers de teugels strakker aan. Ze heeft nachtmerries van de oproer die kan ontstaan als een milieu-organisatie bericht over bijen dodende neonicotinoiden in planten en bloemen. Zelf geven ze aan simpelweg hun verantwoordelijkheid steeds serieuzer te nemen. Groen moet groen zijn, punt uit. Daar mag geen zweem van chemie of stervende bijtjes aan hangen. Telers, afnemers, certificeerders en analysebedrijven hebben het er druk mee.
Achtergrond
Van de totale omzet van FloraHolland
toenemende mate niet alleen voor groenten -
Eigen eisen Exporteurs roepen steeds luider dat verdere certificering en garanties noodzaak zijn om retailers in vooral Engeland en Duitsland te kunnen blijven leveren. De Duitse supermarktketen Rewe stelt eigen eisen aan het aantal werkzame stoffen dat op bloemen en planten mag zitten. Voor Ikea is residubepaling een harde voorwaarde voor levering, de Zweedse keten hanteert daarbij een zwarte lijst van middelen en maximumwaardes bij de toegestane middelen. Ook Lidl en Edeka broeden op vergelijkbare voorwaarden. In eigen land schreef Intratuin onlangs een brief naar haar leveranciers nadat Greenpeace in een steekproef aantoonde dat er residu van verdachte middelen op tuinplanten was aangetroffen. Veel eisen die de retail stelt aan sierteeltproducten, zijn al getackeld in keurmerken en certificeringen. Maar het voorbeeld bij Intratuin toont aan dat ’het systeem’ niet waterdicht is.
Duurzaamheid garanties MPS-A, SQ en GAP zijn voor veel Nederlandse, Duitse, Scandinavische en Engelse ketens absolute voorwaarden. Daarmee verzekeren ze zich ervan dat hun leveranciers zich houden aan de voorwaarden voor een duurzame teelt met goede werkomstandigheden. Veelal verbinden ze er hun eigen consumentenmerken aan, die staan voor pure en eerlijke producten. Sinds kort stellen ze ook vaak aanvullende eisen als het gaat om residu van bestrijdingsmiddelen op eindproducten. Hoewel MPS de registratie en de boekhouding van het middelenge29 (2014)
keurmerkenhandel.indd 11
bruik garandeert, valt residuvorming daar (nog) niet onder. Wel is de organisatie vorig jaar van 5% naar 50% steekproeven in monstername gegaan. Tevens kijkt MPS in het project GGG (Goed Gebruik Gewasbescherming) naar nieuwe criteria voor de toelating van middelen. Milieukeur neemt residu-analyse standaard mee in de audits, doorgaans twee keer per jaar. Ook is bij de Milieukeur in de teelt een aantal schadelijke middelen niet toegestaan, die wettelijk wel mogen, zoals de neonicotinoiden. Maar Milieukeur is in de sierteelt nog schaars vertegenwoordigd; bij veertig telers van boomkwekerijgewassen.
sierteelt. Maar deze regel is gebaseerd op voedselveiligheid en is niet zomaar door te trekken naar sierteeltproducten. Organisaties als Greenpeace grijpen de laatste tijd in zowel Nederland als Duitsland ’misstanden’ met middelengebruik bij planten aan om consumenten – en dus leden – voor zich te winnen. Feit is dat het wel een grotere rol zal gaan spelen de komende tijd. Als de consument aangeeft iets belangrijk te vinden, zal de retailer zich willen beschermen tegen afwijkingen en aandringen op aangepaste certificering. Als kwekers daar niet naar handelen, verliezen ze klanten.”
Edeka volgt Reputatieschade inperken Gijs Kok, manager externe betrekkingen bij FloraHolland en bestuurslid bij MPS: „De bestaande labels en certificeringen garanderen geen minimum waardes van residu op eindproducten. Die vraag is bij sierteeltproducten ook pas heel recent ontstaan, vooral vanuit de Duitse retail. Ze willen reputatieschade zoveel mogelijk inperken. Niemand wil met een ’gifschandaal’ in de krant. Labels hebben duidelijk moeite om met deze nieuwe eisen om te gaan. Bij Food hanteert de retail naast de lijst van verboden middelen een maximum aan het aantal toegestane middelen, evenals een zogenaamde MRL (Maximum Residu Level). Om systemen eenvoudig te houden, wordt dit nu vaak doorgetrokken naar de
Het gerucht gaat dat ook Edeka al een eigen middelenlijstje heeft neergelegd bij leveranciers van bloemen en planten. Bert van der Stelt, directeur van handelsbedrijf Salomo Aalsmeer, spreekt dat tegen. „Onlangs stuurde Edeka een brief naar alle leveranciers van groenten en fruit met hun eisen en voorwaarden op dit gebied, naar aanleiding van ophef in de media. Per ongeluk is die brief ook bij al hun sierteeltproducenten terecht gekomen. Die gingen daar meteen over bellen, maar Edeka gaf aan dat het om een fout ging.” Dat neemt niet weg dat ze binnenkort best eens een ’echte’ brief op de mat kunnen verwachten. Van der Stelt: „Ik denk dat Edeka langzaam maar zeker ook garanties gaat vragen wat betreft residu op bloemen en planten.
11
16-07-14 11:13
MPS garandeert dat hun producenten zich houden aan de voorwaarden voor een duurzame teelt met goede werkomstandigheden. Residuvorming valt daar (nog) niet onder. Wel is de organisatie vorig jaar van 5% naar 50% steekproeven in monstername gegaan.
Als er één mee begint, kan de rest niet achter blijven. Dus nu Rewe en Ikea de toon hebben gezet, zal het zeker een sneeuwbaleffect gaan hebben.”
Planten geweigerd Een potplantenkwekerij die niet bij naam genoemd wil worden, kreeg begin dit jaar op pijnlijke wijze te maken met de aangescherpte eisen van Ikea. Een partij van 10.000 stuks werd geweigerd toen bij residuanalyse het insecticide chloorpyrifos werd aangetroffen. Het ging in dit geval om een waarde van 0,03 mg per kg droge stof, terwijl Ikea daar maar 0,01 mg van toelaat. De teler geeft aan dat Ikea pas na het afsluiten van het contract de eisen had aangescherpt. Ikea stelt dat alle eisen vooraf gecommuniceerd zijn. De order ging niet door, maar de lijnen zijn niet verbroken. De retailer heeft het voorval achteraf netjes opgelost. Voorheen was MPS-A voor Ikea voldoende om er te kunnen leveren, nu moeten leveranciers tevens MPS GAP (of Global GAP) en MPS SQ hebben en voldoen aan hun voorwaarden wat betreft toegestane middelen en maximumwaardes. Ook willen ze extra residu-controles als het om importmateriaal gaat. Een woordvoerder
12
keurmerkenhandel.indd 12
van Ikea meldt: „Onze IWAY-standaard is leidend voor alle leveranciers als het gaat om richtlijnen voor milieu en sociale aspecten. We monitoren regelmatig en nieuwe leveranciers krijgen de tijd om de benodigde certificaten te behalen.” „Vandaag is het Ikea, morgen volgen er ongetwijfeld meer, want niemand wil in die wereld voor elkaar onder doen”, gonst het in de markt.
Meer residu-analyses De verwachting is dat telers in het vervolg meer onderzoek en analyses moeten laten doen voordat er handtekeningen onder een contract gezet kunnen worden. Zo’n analyse kost tussen de € 150 en de € 250, afhankelijk van het aantal en de aard van de stoffen waar op onderzocht wordt. Er zijn meerdere labs die ze uitvoeren, zoals Groen Agro Control en SGS. Beide geven aan dat de vraag naar residu-analyses toeneemt, zowel van ketens als van certificeerders en producenten zelf. Ines van Marrewijk van Groen Agro Control: „Telers vragen erom in het kader van geïntegreerde gewasbescherming, maar ook vanwege de kritischere houding van de retail. Tevens doen we de monstername en
residu-bepaling sinds vorig jaar voor het audit-programma bij MPS-deelnemers. In de sierteelt zijn nog geen wettelijke normen voor toelaatbare residu-waardes. We kunnen ze hooguit toetsen aan bovenwettelijke eisen zoals die van MPS, Milieukeur en van de retailers. Als er al wettelijke EU-normen komen, zullen die waarschijnlijk nog wel tien jaar op zich laten wachten gezien de voorbereidingstijd die daarvoor nodig is. Tegen die tijd zullen de handelseisen die normen al hebben ingehaald.” Ook de nieuwe regels voor eetbare sierteeltgewassen – aanbieders moeten sinds kort beschikken over het certificaat MPS Fruit&Vegetables of Global GAP met borging van residubepaling – hebben geleid tot meer residu-analyses. Zowel Groen Agro Control als SGS zagen daarnaast een toename in aanvragen na het Greenpeace rapport over middelenresiduen bij sierteeltproducten in de retail.
Greenpeace veroorzaakt schokgolf Beide bedrijven ontkennen niet dat de bevindingen van Greenpeace kloppen, maar kunnen die ook niet onderlegd bevestigen. „Het Greenpeace onderzoek heeft een ware schokgolf veroorzaakt”, zegt Coert Breg29 (2014)
16-07-14 11:14
Mening
Retailers aan het woord -
man van SGS wel. „Het is het begin van een ontwikkeling waarin de retail de eisen op dit gebied gaat aanscherpen. Het ging in dit geval vooral om neonicotinoïden, maar er zijn best ook wel andere middelen die zorgen baren. Vooral de oudere middelen met veel werkzame stoffen die we nog wel eens tegenkomen.” Volgens Bregman gaat residu-analyse een belangrijk onderdeel vormen van certificeringsschema’s. „De klant vraagt om borging. Die wil geen kat in de zak kopen. Alleen als je zowel registratie, boekhouding en residuanalyse kunt aantonen, waarborg je een goed eindproduct. En dan hoeft de afnemer dat niet zelf nog eens te checken.” In de sierteelt, zo zegt Bregman, is residubepaling vooral belangrijk omdat halfwas of stek veelal uit het buitenland komt en gecertificeerde telers dus niet alles zelf in de hand hebben. De groeiende vraag naar aantoonbaar schone en onschadelijke producten doet de hele sector nu richting de certificeerders kijken. Wat kunnen en gaan zij hier aan doen? En welk label moet een sierteeltproduct hebben? Worden individuele richtlijnen van grote afnemers – gecontroleerd door onafhankelijke partijen - wellicht leidend? Het antwoord is nog niet bekend. < 29 (2014)
keurmerkenhandel.indd 13
-
-
-
13
16-07-14 11:14
’Britten hebben voorkeur voor Britse bloemen’ Op de New Covent Garden Market willen Britten vooral Britse bloemen. Maar Britse telers voorzien slechts in 10% van de vraag op het eiland en Britse
groothandelsmarkt in Londen.
E
de rondweg M25 leven 9 miljoen mensen en van de 100 Britse miljardairs wonen er 84 in Londen. Deze regio is bepalend voor de economie.” Gaeme Diplock van Zest Flowers merkt dat de vraag vooral aantrekt in het duurdere segment, nog niet in de andere segmenten. Hij koopt 70% van zijn bloemen in bij Hollandse exporteurs. De rest importeert hij uit Colombia en Engeland, vertelt hij terwijl hij een klant contant afrekent. Zest Flowers is één van de 26 groothandelsbedrijven van bloemen en planten met een vaste plek op de market. Daarnaast staan er twee grossiers van groene bijproducten en vijf van niet-groene producten.
markthal. Kopers neuzen in het uitgestalde assortiment of plaatsen bestellingen. Mark Welford van Bloomsbury Flowers uit Londen kijkt wat hij zal inkopen, in het aanbod van Zest Flowers. Welford maakt onder meer arrangementen voor allerlei bijzondere gelegenheden en heeft een hotelketen als klant. De zaken gaan goed, constateert hij. „De verkoop groeit. Mensen geven weer geld uit. Er is sprake van een ’real bubble’ in Londen.” Het maakt hem niet uit waar de bloemen vandaan komen. „We kopen gewoon wat nodig is. Veel klanten willen Britse bloemen, maar andere landen leveren vaak betere kwaliteit en zijn goedkoper.” Welford benadrukt hoe belangrijk het is dat in Londen de markt aantrekt. „Binnen
Britse aanvoer Foto’s: Peter van Houweling
lke ochtend, behalve op zondag, stromen vanaf een uur of 3 de klanten binnen op de Londense groothandelsmarkt. De markt ligt aan de rand van het centrum, op steenworp afstand van de Theems. Klanten zijn niet alleen bloemisten – 75% van de bloemisten in Londen koopt regelmatig op de markt – maar ook allerlei andere afnemers van bloemen en planten. Een groeiende groep zijn de bloemenarrangeurs en -decorateurs. Steeds meer hotels, restaurants en organisatoren van evenementen schakelen hen in, speciaal in de voorzomer als er veel bruiloften, feestjes en evenementen zijn. Een grote afnemer is het tennistoernooi op Wimbledon, met alles wat daaromheen plaatsvindt. Er is deze ochtend veel bedrijvigheid in de
14
CoventGarden.indd 14
De vraag naar Britse bloemen groeit, constateert directielid Helen Evans van NCGM, maar Britse telers kunnen niet altijd aan de vraag voldoen. Daardoor zijn Britse bloemen vooral populair in het duurdere segment. „Ze zijn te duur voor normale winkels”, zegt een verkoper. „Er is veel vraag naar Britse bloemen”, constateert ook een andere grossier. Toch koopt hij er zelf niet veel in. „Alleen als ze er zijn”, schampert hij. „Britse telers telen wat zij willen. Nederlandse telers telen wat de markt wil.” Britse siertelers zorgen voor zo’n 10% van de omzet van de NCGM. Het zijn vooral traditionele familiebedrijven die buiten telen, legt Evans uit. Het aantal Britse telers is de afgelopen tientallen jaren sterk afgenomen. Een deel van hen ziet de Nederlandse lijnrijders, de ’Flying Dutchmen’, als de belangrijkste oorzaak daarvan. ’Met hun grootschalig aanbod van goedkope bloemen hebben ze de Britse bloemenproductie om 29 (2104)
16-07-14 11:14
Achtergrond
New Covent Garden Market De New Covent Garden Market (NCGM) in Londen is de grootste groothandelsmarkt in Groot-Brittanië. De markt omvat een Flower Market en een Fruit & Vegetable Market. De jaaromzet van de Flower Market is ruim € 59 miljoen in 2013. De omzet van de groente- en fruitmarkt is ruwweg tienmaal groter. Zo’n dertig groothandelaren verkopen ’s Ochtends vanaf 3 uur komen de klanten naar de New Covent Garden Market in Londen. Ook particulieren kopen er bloemen.
zeep hebben geholpen’, staat op een site van een teler die wil dat Britse telers hun krachten bundelen. Als tweede oorzaak noemt hij de opkomst van de supermarkten, die alleen grootschalig inkopen. Supermarkten verkopen inmiddels meer dan 75% van de bloemen in Groot-Brittannië. Volgens Evans neemt het aanbod van de lijnrijders nog steeds toe. Britse bloemisten maken daar graag gebruik van omdat de Hollanders goedkoper zijn. Voor die bloemisten is de recessie nog niet voorbij. Maar de NCGM biedt meer, stelt Evans. „Het mooie van deze markt is dat je bloemen vindt waarvan je niet wist dat je ze wilde.”
British Flower Week De NCGM stimuleert Britse telers op diverse manieren om meer voor de markt te telen, vertelt Evans. „Wij willen niet alleen een marktplaats zijn. Wij willen ook meer begrip kweken tussen Britse telers en afne-
mers.” Niet alleen aan de aanbodkant wil de NCGM een rol spelen. De Market stimuleert ook de afzet van Britse bloemen. Waar mogelijk zet de NCGM die in het zonnetje. Tijdens de British Flower Week, die in juni voor de tweede keer plaatsvond, worden veel activiteiten gebundeld. Alle media worden dan benut. De campagne bereikte via sociale media 200.000 mensen. Ook de pers besteedt er gretig aandacht aan, zowel de algemene pers als de lifestyle pers. Bovendien springt de Royal Horticultural Society er op in. Daar zijn veel bloemenliefhebbers bij aangesloten. Volgens Evans is de week een enorm succes: „ Het overstijgt onze wildste dromen.” Naast de groeiende vraag naar Britse bloemen is er bij klanten van de Londense marktplaats meer vraag naar bloemen met een ouderwetse, antieke uitstraling, constateert Evans. Dat sluit aan bij de huidige mode voor trouwerijen. Bloemen als anjers, lathyrus en delphinium passen daar naadloos bij.
Er is veel vraag naar Britse bloemen, vooral in het duurdere segment. 29 (2104)
CoventGarden.indd 15
Market, behalve op zondag. Klanten komen vooral uit de regio Londen, maar ook uit een ruime straal daar omheen.
De NCGM is volgens Evans uniek vanwege het aanbod van Britse bloemen. Voor Britse siertelers is de markt hét afzetkanaal. De marktplaats is ook uniek met het aanbod aan groene bijproducten. De vraag daarnaar stijgt al jaren. Groothandel Porters Foliage is één van de twee aanbieders hiervan op de NCGM. Het bedrijf handelt al vijf generaties in foliage, vertelt Barry Porter. In die tijd is het assortiment enorm uitgebreid, tot vijfhonderd producten van over de hele wereld. „Iedereen wil wat anders”, zegt hij. „Want iedereen wil anders zijn.” Op dit moment is Flexigrass uit Australië populair. „Die heb ik al drie jaar. De eerste tijd heb ik het vaak moeten weggooien. Het duurt meestal lang voordat klanten een nieuw product gaan kopen. Er is hier geen tv-programma met bloemen, dat zo’n product bekend kan maken.” <
Kopers komen zelfs met personenauto’s die ze vol laden met bloemen.
15
16-07-14 11:14
Duitse kwekers werken samen in PlusPlants
vier van de kwekers van PlusPlants.
Arie-Frans Middelburg afmiddelburg@hortipoint.nl
A
ls de handel ziet dat mijn planten van PlusPlants zijn dan weten ze dat „ ze duurzaam geteeld zijn en dat het om kwaliteit gaat. Dat het om een hoogwaardig product gaat. In mijn eentje kan ik die naamsbekendheid nooit bereiken”, zegt Stefan Greiving als hem gevraagd wordt naar de belangrijkste reden om deel uit te maken van PlusPlants. Greiving runt met broer Manfred Gebrüders Greiving in Wietmarschen in Emsland vlak over de grens met Overijssel. Daar waar de Nederlandse radiozenders nog ongestoord te ontvangen zijn ligt in een grotendeels groene omgeving het solitair gelegen bedrijf van de gebroeders. Er staan 3,5 ha kassen en er is 5.000 m2 open land. Hoofdteelten zijn begonia en hortensia. Bij Greiving begint dus ons bezoek en springen de zonnepanelen op het dak van de schuur direct in het oog en het bord met PlusPlants met de termen: Nachhaltig, Fair en Certifiziert. Van de partij zijn ’Geschäftsführer’ van PlusPlants, Rupert Fey, telers Stefan Lüske en Stefan Greiving.
’Nachhaltig’ staat voor duurzaam en verwijst naar de duurzame manier waarop de leden van PlusPlants energie produceren, leren we van de heren. Behalve de zonnepanelen voor het opwekken van elektriciteit staan er een biovergister en twee WKK’s op het bedrijf van Greiving. Stefan Greiving geeft aan dat olie en gas simpelweg onbetaalbaar zijn voor de Duitse tuinders. Gas doet zo’n 42, 43 cent, rekent Greiving voor. Nu is hij ongeveer de helft kwijt. Alleen als het kouder is dan -4°C gaat hij over op gas. Ook de andere kwekers stoken om economische redenen duurzaam. Bij Hedera
16
Plusplants.indd 16
Lüske van Stefan Lüske valt de houtstookketel te bewonderen en bij Rieke Blumen de biovergister die net als die van Greiving op voornamelijk maïs draait. In totaal heeft de groep negen biovergisters. Bij de boomkwekerij Artmeyer Baumschule is de recirculatie van water ’nachhaltig’ te noemen. Het water wordt opgevangen in vijf bassins, schoongemaakt met biologische middelen en vervolgens hergebruikt, zal Norbert Artmeyer aan het eind van de middag vertellen. Naast het aspect duurzaam is er de certificering. De telers van PlusPlants zijn Global Gap gecertificeerd. Een certificaat dat in de groente gemeengoed is en volgens de Duitse telers in de markt vergelijkbaar met MPS. Klanten eisen dat gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en andere bedrijfsprocessen gedocumenteerd en regelmatig extern gecontroleerd worden. De telers noemen ook kwaliteit als een sterk punt van de groep. „We werken met hoogwaardige producten en bewerken gezamenlijk de markt en onze doelgroepen”, zegt Fey.
Achtergrond
Leden van PlusPlants Gebrudern Greiving, Wietmarschen Artmeyer Baumschule, Hörstel-Riesenbeck Rieke Blumen, Hopsten Gartenbau Acquistapace, Westerstede Aldenhoff, Schermbeck Freese-Gartenbau, Grossefehn. Hetha Flowers, Schembeck Hedera Lüske, Bawinke
Behalve dat een sterke merknaam de kwekers helpt bij de verkoop van hun planten zijn er meer redenen waarom ze deel uitmaken van de telersvereniging die in 2011 werd opgericht. Zo verkopen telers een deel van hun productie gezamenlijk. Telers voegen hun producten desgevraagd samen in een mix. De mix wordt samengesteld op het bedrijf dat op de route richting de klant ligt en/of op het bedrijf dat het grootste deel van de mix levert. „Er wordt niet een kostenexplosief apparaat opgericht waar alle producten worden samengevoegd” zegt Fey erover. Duidelijk wordt ook dat PlusPlants geen verkoopapparaat zal optuigen. „Er zijn kwekers van PlusPlants die veel via Landgard of andere afzetorganisaties doen en we willen niet aan hen voorbij gaan. Dat kunnen we ook niet”, zegt Fey. Wel is de groep met een elektronisch platform bezig waarop in- en verkopers het aanbod – beelden van de planten, belading en prijzen – van PlusPlants kunnen zien en bestellen. De mate waarin telers gezamenlijk verkopen verschilt. Greiving doet relatief weinig mee aan de gezamenlijk verkoop van zijn planten, laat hij weten. Het is bij hem lastig in te passen, omdat hij grotendeels via daghandel verkoopt. Wel draaien zijn gentiana samen met de edelweiss en andere producten van Rieke in een alpenconcept. Belangrijk vindt Greiving – en dat vinden ook de andere telers van PlusPlants – dat de deelname aan PlusPlants voor hem deuren opent om als eerste nieuwigheden te gaan produceren. Als voorbeeld haalt hij een noviteit potanjer aan die hij als eerste in Europa mag telen. Als eenling had hij de nieuwigheid niet gekregen. „Onderscheidendheid is essentieel”, vertelt Greiving. De tijd dat je een product kunt 29 (2014)
16-07-14 11:14
Foto: PlusPlants
neerzetten en zes tot acht weken later met winst kunt verkopen is voorbij.” Producten moeten volgens hem daarom exclusief zijn of veel knowhow of handenarbeid vergen. Dit laatste is te zien op het bedrijf van Lüske die in 2013 bij de groep kwam en daarom nog niet veel gezamenlijk afzet, maar via PlusPlants veel informatie en uit de markt krijgt en daardoor klantencontacten en de afzet kan verbeteren. Veel vrouwen steken stek – Lüske heeft zijn eigen moederplanten – van 14 variëteiten hedera. Bij Rieke die – behalve op 20 ha buitengoed teelt – phalaenopsis kweekt in een kas van 5.000 m2 wordt ook ingezet op onderscheidend vermogen. Er gaan bijvoorbeeld twee phalaenopsisplantjes in een pot en Rieke gaat voor meer dan zes takken.
Driemaal terug Telers zetten slechts een deel samen af, wel zetten ze de gehele productie af onder het label van PlusPlants. Greiving laat in de schuur een deense kar begonia zien. Het label van PlusPlants komt driemaal terug: op de tray, pot en hoes. Op een eigen concept met gentiana is ook het label van PlusPlants 29 (2014)
Plusplants.indd 17
te zien. Ook bij Lüske in de schuur staan de groene trays met het logo en op de karren is een flyer van PlusPlants bevestigd met de tekst ’Mit uns wächst Qualität’. De aangesloten telers werken op veel gebieden samen. Op logistiek gebied proberen ze hun afzet te combineren. Dat levert voordelen op. En er is de gezamenlijke deelname aan beurzen en orderdagen. Het zijn twee belangrijke argumenten die Norbert Artmeyer voor deelname aan PlusPlants aandraagt. Toen hij de groep op IPM zag staan wist hij dat hij moest gaan deelnemen. En ja, er zit ook wel een bepaalde noodzakelijkheid in de samenwerking. „Het zijn niet de makkelijkste tijden”, legt Artmeyer uit. Hij heeft rododendron, conifeer en bodembedekkers als hoofdteelten op zijn bedrijf van 25 ha. „En dan moet je andere, nieuwe wegen bewandelen.” Inkoop gebeurt ook deels gezamelijk. Zoals van de groene trays, of stroom, hoewel een aantal telers nog aan oude contracten vast zit. De bedrijven blijven zelfstandig, verzekeren ze; ze zullen altijd zelf bepalen wat ze telen. Belangrijk is dat de bedrijven die deelnemen onderscheidende producten telen. „Op vijf begoniabedrijven zitten we
niet te wachten”, verduidelijkt Greiving. De bedrijven zijn verspreid over een groot deel van Noord-West Duitsland. Dat wordt die dag duidelijk. De reistijd van het ene naar het andere bedrijf varieert van twintig minuten tot drie kwartier. Dan te bedenken dat het meest noordelijk gelegen bedrijf in Grossefehn en het meest zuidelijke in Köln is gevestigd. Voor de communicatie is dat niet zo’n probleem. Eens in de vier tot zes weken komen de telers op een van de bedrijven bijeen. „Dan rijden we gezamenlijk daarheen”, zegt Lüske nuchter. „Verder hebben we veel contact via telefoonconferenties. Dat werkt heel effectief.” Groei van PlusPlants is geen doel op zich. Sterker nog: het moet niet te groot worden, zegt Greiving. Een bedrijf en de kweker moeten erbij passen. „Er zijn aanvragen zat, maar de club kan niet acht bedrijven tegelijk integreren. Integratie duurt een jaar inclusief een testperiode van een half jaar. We kijken of het voor beide past, ook op menselijk vlak”, besluit Lüske. < Een fotoserie van deze reportage vindt u op:
17
16-07-14 11:14
Cindy van der Zwet cvanderzwet@hortipoint.nl
B
ij de totale groep snijbloemen ligt de omzet ruim 2% lager dan vorig jaar. Bij roos was het omzetverlies steviger (-5,9%). Er kwamen minder stelen op de markt. Uit het buitenland daalde de aanvoer met zo’n 1,5%. Anne Jan Steenbeek van FloraHolland geeft aan dat de verschuiving van klein- naar grootbloemig een reden is voor deze kleine aanvoerdaling. Gemiddeld gingen de importrozen voor € 0,16 van de hand. Nederlandse rozen brachten € 0,40 op. De sanering die al een aantal jaar gaande is, kwam ook dit eerste half jaar weet tot uiting in de cijfers. Er werden 9% minder Nederlandse rozen verhandeld. „Die brachten gemiddeld hetzelfde op als vorig jaar, maar de verschillen per kweker zijn groot”, ziet Steenbeek. Momenteel staat er 320 ha roos in Nederland en Steenbeek verwacht dat dit de komende jaren nog verder zal afnemen, omdat er aan de opbrengstenkant weinig beweging zit. Met de feestdagen werden de Nederlandse rozen redelijk betaald, maar de verkoop rond de Russische vrouwendag viel volgens Steenbeek weer tegen vanwege de devaluatie van de roebel. Hier hadden meer producten last van. Bijvoorbeeld geplozen chrysant. Volgens Dirk van Vuurde van FloraHolland krijgt de chrysant in Oost-Europa ook steeds meer concurrentie van andere producten. „We merken dat het allemaal niet zo zwaar meer hoeft en dan kan er ook vaker voor een alternatief worden gekozen. Daarnaast zijn de Nederlandse bloemen zo’n 10% duurder geworden in Rusland door de devaluatie van de roebel en dat heeft natuurlijk invloed op de afzet”, geeft hij aan. Gemiddeld bracht geplozen chrysant drie cent minder op en kwam de prijs uit op € 0,48.
18
Halfjaar.indd 18
Santini ging ook voor lagere prijzen van de hand door de aanvoertoename van 15%. „Een aantal telers is geschakeld en door de flinke groei in de aanvoer staan de prijzen onder druk. De verwachting is wel dat de markt voor santini gaat groeien; alleen loopt de uitbreiding nu nog voor op de markt. Maar al met al is het in de chrysanten nog redelijk gelopen het eerste half jaar. Zeker als je het afzet tegen sommige andere producten”, nuanceert Van Vuurde.
Ook lelie komt gemiddeld beter uit vergeleken met voorgaande jaren. Wel zijn er verschillen per productgroep te noteren. Bij de Longi’s en de LA’s nam de aanvoer in de eerste zes maanden af. Longi’s werden de laatste jaren niet goed betaald. Bij LA’s was de balans ook al een tijdje zoek. „Er verdween daarvan veel in de discount, maar dit jaar is de prijsvorming bij de LA’s redelijk geweest. Het assortiment is vooruit gegaan.
Phalaenopsis Roos Kalanchoë Bromelia Anthurium Hydrangea Overig kamerplanten Ficus Dracaena Narcis Arrangementen Zantedeschia Hyacint Campanula Spathiphyllum
262.092 35.825 34.177 27.594 26.556 26.395 19.388 16.020 15.829 15.576 14.397 13.635 13.207 12.518 12.179
5,3% 10,1% 10,0% 2,6% -0,2% 7,8% -11,5% -3,8% 2,7% 12,5% 11,2% -2,2% 4,0% 30,7% -4,1%
De sortering is zwaarder en daardoor zijn er ook minder stelen op de markt gekomen. Ook bij de Longi’s is de markt weer meer in evenwicht en is er sprake van een goede productvernieuwing”, vat Paul Borsboom van FloraHolland samen. Bij de Oriëntals stond de prijsvorming voor de klok onder druk door de toegenomen aanvoer. Een product dat het al een aantal jaren moeilijk heeft, is alstroemeria. De aanvoer daalde het eerste half jaar flink ten opzichte van vorig jaar (6,3%), maar dit leidde niet tot een betere prijsvorming. De gemiddelde prijs bleef steken op € 0,17 en dat is voor veel telers niet genoeg. Bij gerbera hetzelfde verhaal. Met name de grootbloemigen hadden het de eerste zes maanden moeilijk. Opvallend was de hoge doordraai, veroorzaakt door de hoge productie en het warme weer in april. Van de grootbloemigen draaiden 4,4 miljoen stuks door, 73% meer dan van vorig jaar. Volgens FloraHolland wordt er meer bemiddeld, waardoor de klokprijs onder druk stond.
66.986 24.999 44.650 14.430 8.233 10.613 11.716 5.613 9.592 24.372 4.181 5.275 23.489 8.743 9.506
4,9% -1,3% 1,2% -1,9% 2,7% 11,1% 8,7% -5,4% 1,8% -4,6% 9,0% 1,9% -3,5% 22,6% -10,8%
3,91 1,43 0,77 1,91 3,23 2,49 1,65 2,85 1,65 0,64 3,44 2,58 0,56 1,43 1,28
3,90 1,28 0,70 1,83 3,32 2,56 2,03 2,81 1,64 0,54 3,37 2,69 0,52 1,34 1,19
Bron: FloraHolland
29 (2014)
16-07-14 12:16
Foto: Cindy Van der Zwet
Bij de germini lag met 18 miljoen stuks de doordraai een derde hoger. Dit product had last van het tulpenseizoen. Toen dit seizoen afgelopen was, werden er weer flink meer germini’s bemiddeld.
Flink meer pioenen Voor telers van pioen was 2014 een goed seizoen. De aanvoerstijging was met 22,6% fors, maar een vergelijking met vorig jaar is lastig te maken. In 2013 kwam de productie door het koude voorjaar pas eind juni op gang. Dit jaar was er sprake van een vroeg seizoen en kon pioen profiteren van de verschillende Moederdagen. Door het mooie voorjaar was er sprake van een productexplosie in mei en juni. Volgens Gerard Gardien kwamen er in de periode week 18 t/tm week 23 zo’n 40 miljoen meer zomerbloemen op de markt, waarvan vooral pioen. Dit gaf bij veel producten druk op de prijs. Ook snijhortensia werd minder gewaardeerd. Gemiddeld ging een tak voor € 0,84
van de hand; tegen € 1,08 vorig jaar. „Nu is de druk van de aanvoer af en dit resulteert direct in betere prijzen”, geeft Gardien aan. Voor hortensia verwacht hij de volgende piek in de productie rond augustus en september. Door het mooie voorjaarsweer staan er meer takken op de plant.
Dracaena stabiel Kamerplanten Bij de kamerplanten zat de totale omzet 3,1% in de plus. Phalaenopsis neemt wederom een groter marktaandeel voor zijn rekening. De aanvoer pluste met bijna 5%. De vraag nam evenredig toe waardoor de gemiddelde prijs in de eerste zes maanden zich kon handhaven. Zowel dit als vorig jaar bracht dit product € 3,90 op. Diverse bloeiende planten werden dit jaar ook goed gewaardeerd en stegen in omzet. Volgens Peter Rodenrijs van FloraHolland waren het vooral de goedkopere bloeiende planten zoals potroos, kalanchoë, cyclaam en potgerbera die redelijk betaald werden.
Top 15 snijbloemen qua omzet de eerste zes maanden van 2014 op FloraHolland. Snijbloem
roos tulp Chrysant ind Grp tr Lelie Gerbera Chrysant ind Grp Ge Freesia Pioen Cymbidium Lisianthus alstroemeria Hydrangea dianthus overig snijbloemen Zantedeschia Totaal
Omzet 2014 (x €1.000)
Aantal stuks verkocht 2014 (x 1.000)
Mutatie t.o.v 2013
Gem. prijs 2014
Gem. prijs 2013
405.860 245.230 161.996 78.482 72.200 34.749 32.748 31.915 30.537 26.120 14.419 13.569 13.440 13.257 12.269
-5,9% -1,3% -0,1% 2,5% 4,7% -7,8% -3,8% 16,1% -5,6% 3,0% -4,1% 14,0% 6,2% 9,2% -1,6%
1.913.137 1.737.643 551.435 134.680 493.834 77.088 191.476 67.078 20.192 64.430 83.677 14.402 104.051 17.305 29.977
-2,5% 4,6% 0,4% -0,9% 0,2% -1,3% 2,4% 22,6% 7,4% 7,2% -6,3% 30,9% 24,2% -12,0% 10,5%
0,21 0,14 0,29 0,58 0,15 0,45 0,17 0,48 1,51 0,41 0,17 0,94 0,13 0,77 0,41
0,22 0,15 0,30 0,56 0,14 0,48 0,18 0,50 1,72 0,42 0,17 1,08 0,15 0,62 0,46
1.405.879
-2,2%
6.554.231
1,5%
0,21
0,22
Bron: FloraHolland
Vakblad voor de Bloemisteri29 (2014)
Halfjaar.indd 19
Mutatie t.o.v. 2013 (%)
„De consument vraagt om betaalbare producten. Bij een aantal planten was het aanbod lager, wat heeft geleid tot betere prijzen. Verder is het zachte voorjaarsweer positief geweest voor de vraag”, verklaart Rodenrijs. Hij ziet de concurrentie uit het buitenland minder worden, vooral uit Denemarken. Voor de duurdere, luxere planten is het eerste half jaar minder goed verlopen. Die ondervinden grote concurrentie van phalaenopsis. Producten als bromelia en anthurium werden vanaf april niet goed betaald. „Er zijn kwekers afgevallen en de aanvoer zal dit jaar nog verder af gaan nemen. Beide planten zijn vrij statische producten. Het lijkt wel of de consument meer leven in een plant wil zien”, denkt Rodenrijs.
Bij de groene planten neemt ficus de grootste omzet voor zijn rekening. De omzet daalde met 3,8% ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Uit de statistieken blijkt dat de gemiddelde prijs van ficus tot en met juni hoger is, maar dat moet volgens Kevin van Embden van FloraHolland in perspectief worden geplaatst. Er was dit jaar een forse uitbreiding in potmaat 27. Dit dreef de gemiddelde prijs op. Van Embden spreekt verder van matige prijzen bij ficus; met name de kleinere potmaten in onder andere elastica’s werden vanaf mei niet goed meer betaald. „Tot en met de feestdagen liepen de kleine potmaten nog wel goed weg, daarna zakte de markt in.” Bij dracaena is sprake van een stabiele markt. Er waren geen grote veranderingen. Niet in aanvoer, maar ook niet in de verhouding klok/bemiddeling. De gemiddelde prijs kwam uit op € 1,65 en dat is vergelijkbaar met voorgaande jaren. „Zeker de eerste weken van het jaar werden dracaena’s goed betaald; de laatste weken stond er wat meer druk op”, weet Van Embden. De prijzen voor de grotere potmaten, bestemd voor de interieurbeplanting waren goed. „Die lopen over het algemeen beter dan een dracaena drie toef. Je ziet een verschuiving in potmaten. De aanvoer 15 en 17 cm-pot daalt.” < Telersreacties: zie volgende pagina’s. >
19
16-07-14 12:16
Tulpenbroeier Gerard Reus van G & K Reus uit Lutjebroek:
’Sterk wisselend tulpenseizoen’ „Het tulpenseizoen kan ik kort samenvatten. Eerst was er schaarste, daarna een overschot. De vraag voorjaar brak aan, het werd warmer en mensen ging de tuin in. Dat nam in heel Europa veel vraag verstoringen. Vlak voor de Pasen trok de vraag gelukkig weer een beetje aan, maar toen naderden we al het einde van het seizoen. Het was dus een sterk wisselend seizoen. Telers die niet van de goede eerste weken hebben mee aanvoer slecht op gang. In de derde week van januari barstte het tulpenseizoen pas echt los.
uitbreiding.”
Gemiddelde prijs in centen
het goed. De aantallen komen er zonder meer. Ik
20
2000
18
1800
16
1600
14
1400
12
1200
10
2010
2011
2012
2013
2014
1000
Verkochte aantallen (xmiljoen)
zoals kerst en oud en nieuw vallen midden in de week. Doorgaans is dit niet gunstig; je mist weer verkoopdagen.
Verkochte aantallen en middenprijs van tulp op de FloraHollandveilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014
Niels Tesselaar van HM Tesselaar Alstroemeria uit Heerhugowaard:
genoeg op de markt. lager en dat hebben we tegen. Dat is een structureel probleem. Er komen steeds meer alstroemeria’s
Gemiddelde prijs in centen
hopen dat we dit vast kunnen houden.”
Verkochte aantallen en middenprijs van alstroemeria op de FloraHolland-veilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014 20
125
19
115
18
105
17
95
16
85
15
20
Halfjaar.indd 20
2010
2011
2012
2013
2014
75
Verkochte aantallen (xmiljoen)
ook niet gunstig. Het Nederlands product wordt daardoor duur. Ik ben benieuwd waar het naar toe gaat. Ik moet zeggen dat de zomer in ieder geval goed is begonnen.
29 (2014)
16-07-14 12:24
Kalanchoëkweker René van Dop van Solisplant uit ’s-Gravenzande:
’Het is beter, maar nog niet spectaculair’
100
50000
90
48000
80
46000
70
44000
60
42000
50
2010
2011
2012
2013
2014
40000
Verkochte aantallen (x 1000)
Gemiddelde prijs in centen
Verkochte aantallen en middenprijs van kalanchoë op de FloraHolland-veilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014
’De korte lengtes stonden wel onder druk’
25
2000
23
1900
21
1800
19
1700
17
1600
15
29 (2014)
Halfjaar.indd 21
2010
2011
2012
2013
2014
1500
Verkochte aantallen (xmiljoen)
Gemiddelde prijs in centen
Verkochte aantallen en middenprijs van roos op de FloraHollandveilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014
21
16-07-14 12:16
â&#x20AC;&#x17E;Vanaf week 14 is de daghandel voor bromelia stilgevallen. De contracten lopen door en worden netjes
ook mee. Wel ben ik van mening dat de steeds sterker wordende positie van phalaenopsis niet in ons duwt andere producten uit het schap.
Gemiddelde prijs in centen
Verkochte aantallen en middenprijs van bromelia op de FloraHolland-veilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014 200
16000
180
15600
160
15200
140
14800
120
14400
100
2010
2011
2012
2013
2014
14000
Verkochte aantallen x duizend
meer voor hetzelfde en veel kwekers met ons. Met een goed eindproduct en georganiseerde verkoop kan er nog rendement gehaald worden. Met de daghandel valt dit jaar helaas geen boterham te verdienen.â&#x20AC;?
Nu gaat steeds meer direct naar klanten toe, in speciale verpakkingen of in kleine aantallen. Ook manier kun je nog enigszins marge maken.â&#x20AC;?
22
Halfjaar.indd 22
20
500
17
480
14
460
11
440
8
420
5
2010
2011
2012
2013
2014
400
Verkochte aantallen (x miljoen)
Voor een goed rendement moet je in onze ogen veel service en maatwerk verlenen. Vier jaar geleden
Gemiddelde prijs in centen
Verkochte aantallen en middenprijs van gerbera op de FloraHolland-veilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014
29 (2014)
16-07-14 12:17
350
9000
330
8600
310
8200
290
7800
270
7400
250
2010
2011
2012
2013
2014
7000
Verkochte aantallen (x 1000)
Gemiddelde prijs in centen
Verkochte aantallen en middenprijs van anthurium op de FloraHolland-veilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014
Phalaenopsisteler Joost van Adrichem van Phalaenova, Brielle:
’De markt is weer in balans’ in de lift’
400
70000
380
64000
360
58000
340
52000
320
46000
300
2010
2011
29 (2014)
Halfjaar.indd 23
2012
2013
2014
40000
Verkochte aantallen (x 1000)
Gemiddelde prijs in centen
Verkochte aantallen en middenprijs van phalaenopsis op de FloraHolland-veilingen de eerste zes maanden van 2010 t/m 2014
23
16-07-14 12:17
Vragen Stuur uw vragen naar Postbus 9324, 2300 PH Leiden. U kunt ook bellen, faxen of mailen: Peter van Leth, 071-56 59 688, pvanleth@hortipoint.nl
Een werknemer die 40 uur per arts 10 uur per week passende arbeid verrichten, maar weigert dat. Als werkgever mag ik volgens het volledige loon of slechts over de uren dat de werknemer de passende arbeid niet verricht?
T
ot voor kort bestond veel onduidelijkheid over het antwoord op deze vraag. Rechters interpreteerden de wet op hun eigen manier. De ene kantonrechter oordeelde dat het volledige loon mocht worden stopgezet, de andere kantonrechter oordeelde dat dit alleen mocht over de uren dat de werknemer de passende arbeid weigerde. Hierdoor wisten veel werkgevers niet waar ze aan toe waren en werd regelmatig zekerheidshalve geadviseerd om slechts het loon stop te zetten over de uren dat de werknemer de passende arbeid weigerde. Medio 2013 heeft het Hof Arnhem een belangrijke uitspraak gedaan, waaruit blijkt
0174-637100.
houden wil ik weer wat gaan in-
behalen?
A
fgelopen tijd is er weer veel aandacht voor duurzaamheid in de sierteelt. Zo zijn er de positieve verhalen over het toepassen van aardwarmte en Het Nieuwe Telen. Maar de sector wordt ook negatief belicht als het gaat om bijvoorbeeld het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen door een actie van Green-
24
Vragen-2teksten.indd 24
IllustratIe: Peter moorman
dat het volledige loon mag worden stopgezet indien een werknemer, zonder geldige reden, weigert passende arbeid te verrichten. Enkele (kanton)rechters hebben de uitspraak van het Hof Arnhem sindsdien als uitgangspunt genomen. De Hoge Raad heeft inmiddels de knoop doorgehakt en overwogen dat het wetsartikel is bedoeld om de werknemer te stimuleren zijn herstel en re-
integratie te bevorderen. Het stopzetten van een deel van het loon zal daarbij niet stimulerend genoeg zijn. Een volledige loonstop is volgens de Hoge Raad derhalve geoorloofd indien de werknemer, zonder geldige reden, weigert passende arbeid te verrichten. Er zijn uiteraard gevallen denkbaar waarin een volledige loonstop onredelijk is. Dit dient per geval te worden beoordeeld.
peace die tuincentra op de huid zit om ze duurzamer te laten inkopen om daarmee de bijen in Nederland te beschermen. Op het gebied van energie zullen besparende maatregelen zichzelf al terug moeten verdienen. De overheid kan echter ook een steentje bijdragen. Voor investeringen in energie is er de Energie-investeringsaftrek (EIA). Ook gaat binnenkort de regeling Investeringen in Milieuvriendelijke Maatregelen (IMM) weer open met 25% subsidie. Het loont de moeite vooraf te onderzoeken of uw kas na de investeringen in milieu en energie, voldoet aan de laatste Groen Label Kas-eisen. Hiermee kunt u dan via de Milieu-investeringsaftrek(MIA) en vrije afschrijving (Vamil) een belastingvoordeel halen oplopend tot netto zoâ&#x20AC;&#x2122;n 10% van de
investering. Rentevoordeel halen bij Groen Label Kas-leningen kan nog steeds via de regeling Groenfinanciering. Een andere ontwikkeling die waarneembaar is vanuit de markt, is de vraag naar Milieukeur-producten. Momenteel zijn er geen sierteeltbedrijven onder glas die hieraan voldoen, maar voor groente en fruit telt het areaal al bijna 3.000 ha en in de boomkwekerij heeft 2.200 ha Milieukeur. Achttien duurzame bloemisten met het label Milieukeur kopen duurzaam in. Milieukeur zorgt voor fiscaal voordeel, afzetvoordeel en een goed gevoel.
079-3471300 29 (2014)
16-07-14 11:15
M K Groene planten
2012
35
2013
2014
2012
Middenprijs in centen
Middenprijs in centen
30 25 20 15
Bloeiende planten 2013
2012
2014
160
170
150
160
130 120 110 100
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 week
De prijsdaling van de bloemen zette in week 28 door. De middenprijs kwam uit op 19 cent. Het is beter dan voorgaande jaren.
80
2014
140 130 120 110 100 90
90
10
2013
150
140
Middenprijs in centen
Snijbloemen
80
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 week
Groene planten blijven langzaam in prijs dalen. Met 99 cent dook de middenprijs vorige week onder die van 2013.
18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 week
De middenprijs voor bloeiende planten daalde met 1 cent naar € 1,10. Het is minder dan in 2012, maar beduidend meer dan vorig jaar.
Theo de Vries:
’We kunnen de natuur niet naar onze hand zetten’ Bedrijf: GreenZone Veiling: Veiling Rhein-Maas Week: 28
Maandag „Er staan 1.600 karren bloemen en circa 4.700 cc’s en karren planten. In een groot deel van Europa begint de zomervakantie. Bij de handel is er wat teruggang. Prijzen komen bij veel producten onder druk te staan en het perk- en balkonplantenseizoen eindigt. Sierfruit neemt straks weer een belangrijke plaats in. We proberen met de productie van de buitenbloemen beweging in de zaak te houden.”
Dinsdag „Er staan 1.173 karren bloemen en 3.650 karren planten. Even aandacht voor de sport, want dit houdt menigeen bezig en er wordt door de handel op ingespeeld. De kleuren van alle nationale vlaggen worden met bloemen vertolkt in boeketten en decoraties met toevoeging van specifieke sportitems zoals voetballen. Dat slaat toch goed aan; het gaat zeker leven voor de consument als men verder in het toernooi komt.’’
Woensdag „Het aanbod is bloemen 1.437 en planten 5.789 karren. Steeds op zoek naar andere bloemen in het assortiment om daarmee te prikkelen. Het is niet makkelijk. Wat opvalt is dat bij roos de lange lengtes pittig aan de prijs zijn. In deze tijd van het jaar zijn er gemiddeld veel minder van 29 (2014)
Markt-1-prijsbeelden-nw.indd 25
beschikbaar. De gemiddelde lengtes kosten de helft van de lange lengtes. Kwekers grijpen deze tijd aan om assortiment te wisselen.’’
Donderdag „1.063 karren snijbloemen en 2.319 karren planten. Voor decoratiegroen is het in deze tijd altijd lastig. Ledervaren, salal, beargrass, galax, chico, cocos, aspidistra, aralia en pistache zitten in het groeiseizoen, er wordt niet volop gesneden. Voor sommige producten zijn er gewoonweg geen alternatieven voor handen. Voor menigeen moeilijk te begrijpen maar de natuur kunnen we nu eenmaal niet helemaal naar onze hand zetten.’’
Vrijdag „Er staan 822 karren bloemen en 3.267 karren met planten. Volop problemen met wateroverlast hier in de regio. Na de storm rond Pinksteren waardoor hier regionaal toch aardig wat schade ontstond, staat nu de kraan enkele dagen flink open. 100 mm en meer in een paar dagen tijd. Gewassen hebben er aardig onder te lijden. Verder willen we toch even het Rozenfestival in Lottum onder de aandacht brengen. Honderdduizenden rozen worden verwerkt in prachtige mozaïeken, objecten en tuinen in en om het centrum van Lottum. Dit jaar is het van 8 tot en met 11 augustus.”
25
16-07-14 11:15
In de grafieken wordt de procentuele verandering (= index) weergegeven van de prijs en de totale aanvoer ten opzichte van vorig jaar.
Jacco van der Hoeven
Snijbloemen Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder 150
in procenten
125
100
75
50
23
24
25
Aanvoer index
26
27
28 week
Prijs index
Gemiddelde prijzen hoger In week 28 lagen de prijzen voor de meeste snijbloemen hoger dan in dezelfde week van 2013. De gemiddelde prijs kwam uit op € 0,18, dit is 3 cent meer dan vorig jaar. Het aantal aangevoerde stuks lag 2% onder het niveau van 2013. Bij grootbloemige roos lag de middenprijs 1 cent hoger, er kwam 3% meer aanvoer. Gerbera presteerde afgelopen week beter in vergelijking met vorig jaar. De kleinbloemige
gerbera won 2 cent en de grootbloemige gerbera zelfs 7 cent. Van de kleinbloemige variant kwam 14% minder stuks, van de grootbloemige juist 3% meer. De troschrysant won 2 cent bij een 6% lagere aanvoer, de geplozen variant leverde ook meer op; prijs +4 cent tegen een aanvoer van -10%. Het beeld bij de pioenroos zag er dit jaar compleet anders uit; 84% minder aanvoer tegen een gemiddelde prijs die 42 cent hoger lag.
Kamerplanten Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder 200
in procenten
150
100
50
0
23
24
25
Aanvoer index
26
27
28 week
Prijs index
Minder aanvoer Het kamerplantenaanbod nam af met 2,1% ten opzichte van 2013. De gemiddelde prijs nam in vergelijking met vorig jaar toe met 13 cent en kwam uit op € 1,54. Het aanbod van de phalaenopsis groeide met 7% en omdat de gemiddelde prijs 13 cent hoger lag, steeg de omzet met ruim 11%. Kalanchoë deed het ook beter met een prijstoename van 17 cent. Het aanbod kromp licht met 1%. Het aanbod van potroos nam daarentegen wel met bijna 11% toe, de gemiddelde prijs
moest twee dubbeltjes inleveren. Potanthurium presteerde slecht; bij 21% meer aanvoer kwam de middenprijs 30 cent lager uit. Opvallend was de forse aanvoerkrimp van begonia. Er kwam 40% minder stuks, de prijs won 9 cent. Naast dracaena en ficus was zamioculcas de enige groene plant in de top 15 kamerplanten. De zamioculcas liet een grote omzetstijging zien. Dit kwam door de aanvoerstijging van 60% tegen een gemiddelde prijs die 3 cent lager lag.
Tuinplanten Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder 200
in procenten
150
100
50
0
23 Aanvoer index
26
Markt-2-Veilingbijdragen-nw.indd 26
24
25
26 Prijs index
27
28 week
Minder planten, hogere prijzen De aanvoer van de tuinplanten lag in week 28 21% lager ten opzichte van 2013. De gemiddelde prijs nam toe met 3 cent en kwam uit op € 1,11. De lavendel noteerde een prijs die 42 cent hoger lag dan in 2013, echter lag het aanbod van lavendel 32% lager. De vaste planten brachten gemiddeld 7 cent meer op bij 8% meer aanvoer. De aanvoer van clematis was in vergelijking met 2013 gehalveerd, deze klimplant noteerde wel een prijs die een dubbeltje hoger lag. Tuinhortensia deed het wederom niet goed. De aantallen bleven
17% achter en de prijs moest ook 17% inleveren. De prijsvorming van platycodon was daarentegen wel positief. De gemiddelde prijs steeg 32 cent terwijl het aanbod kromp met 21%. Bij campanula was de prijsvorming stabiel, de prijs nam 2 cent toe, het aanbod nam af met 5%. Gentiana viel op doordat het aanbod was verdubbeld, de prijs won 11 cent.
29 (2014)
16-07-14 11:15
Nederland
Over de toonbank De Bilt
Elise Fonville:
’Wij hebben niets te klagen’ mooie grote tuin eromheen. Dat heeft de omzet weer doen stijgen. Het is een goede, drukke locatie. We kunnen hier veel buitenplanten verkopen en er is ruime parkeergelegenheid.”
Wat is jullie kracht?
Elise Fonville (rechts) met haar schoonzus.
„We hebben elke dag een groot assortiment bloemen staan. Drie keer in de week kopen we zelf in voor de klok bij Plantion in Ede. Wat we voor de klok niet kunnen kopen, dat bestellen we bij de groothandel. Wij kunnen op deze veiling dus prima uit de voeten.”
Nog advies voor telers? Naam: Bloemenboutique Fonville Locatie: De Bilt Sortiment: 65% bloemen / 35% planten Specialiteit: ruim assortiment, verse bloemen
Jullie zijn de winkel gestart toen de crisis uitbrak? „Dat was best spannend, maar wat hadden we te verliezen? Het heeft goed uitgepakt; het loopt goed. We hebben niets te klagen. We zijn vorig jaar verhuisd naar dit pand met een hele
Standpunt
Is er veel concurrentie? „Er zijn in De Bilt drie bloemisten, maar dat gaat prima. Wij vullen elkaar goed aan. Wij richten ons op het middensegment. Er is hier ook een
Wat verkopen jullie veel? „Moeilijke vraag...We verkopen veel bloem- en rouwwerk. Ik verkoop ook opvallend veel kalanchoë; die plant wordt voornamelijk gekocht door een ouder publiek. We leveren daarnaast veel aan bedrijven. Die abonnementen hebben wij van de vorige eigenaar overgenomen en dat is in al die jaren gelukkig goed door blijven lopen.”
Zijn jullie actief op internet? „Onze site is gekoppeld aan de Fleurop-site en wij krijgen steeds meer bestellingen binnen. Ik denk toch zeker zes per dag.”
En in de zomer? Zijn jullie open? „Ja, mijn schoonzus en ik kunnen het in de zomer goed regelen. Een collegabloemist sluit wel haar winkel voor een aantal weken. Daarom verwacht ik dat onze verkopen in de zomerperiode op peil zullen blijven.”
’Test uw product real life voor betere marktkans’
I Paul Ras Sense marketing & more
Mee eens, oneens of denkt u er heel anders over? Reageer dan bij de marktredactie: A.F. Middelburg, 06-23631549 of mail afmiddelburg@hortipoint.nl
29 (2014)
Markt-3-Toonbank-nw.indd 27
„Ik run de winkel samen met mijn schoonzus en zij verzorgt de inkoop. Zij geeft aan dat er best meer nieuwe, leuke soorten voor de klok mogen komen bij Plantion. Dat mist zij soms wel. Wij zijn altijd op zoek naar bijzondere producten. Onze klanten reageren daar ook goed op. Telers zijn hier overigens altijd welkom in de winkel. Het is goed informatie uit de eerste hand te krijgen.”
grote Albert Heijn die bloemen en planten verkoopt. Natuurlijk is dat balen, maar daar doe je niets aan. Wij houden hun aanbiedingen wel in de gaten. Als zij met phalaenopsis stunten, hoeven wij die plant niet in te gaan kopen. Daar kan je toch niet tegen op boksen.”
n mijn standpunt van mei stelde ik dat de tuinbouw te weinig met de consument praat. Vandaag geef ik een voorzet hoe we daar samen iets aan kunnen doen. Ik spreek vanuit mijn werk in de marketing en communicatie en mijn passie voor de tuinbouw. Binnen deze kaders spreek ik dagelijks tuinbouwondernemers, hun klanten en eindconsumenten. Herkent u de volgende situatie? Een producent zegt: mijn product is topkwaliteit maar toch kopen klanten het niet. Een afnemer zegt: het is goed, maar het past onvoldoende bij de behoefte van de markt en ik vind het eerlijk gezegd niet
zo onderscheidend. Ik zeg: hier liggen kansen die we samen gaan benutten. Het idee is dat u als tuinbouwondernemer uw nieuwe product, merk of verpakking eerst aan de eindconsument voorlegt en erover praat. Zo’n gesprek levert waardevolle informatie en inzichten op. Daarmee kunt u de producteigenschappen aanscherpen en uw product of uw verkoopconcept effectiever in de markt zetten. Stel dat u meer informatie van de klant wil. Hoe krijgt u die? Real life testen van producten of concepten. Maar dat is uw core business niet. Of het gaat u te veel geld en te veel tijd
kosten. Dat is niet verantwoord en niet efficiënt. Met dit in het achterhoofd heb ik de concept store ’Fresh & Green’ bedacht. Ik heb mijn idee voor een concept store aan mensen uit het vak voorgelegd en die waren vrijwel allemaal positief. Ook de WPM Groep, een vastgoedonderneming die landelijk winkellocaties beheert, zag direct mogelijkheden waarvan alle betrokkenen beter worden. Het plan is nu zover dat we het al dit najaar kunnen uitrollen.
27
16-07-14 11:15
A
Iets betere middenprijs is voor gerbera niet genoeg Na de eerste helft van dit jaar ligt de middenprijs voor zowel groot- als kleinbloemige gerbera’s hoger dan vorig jaar, maar gemiddeld is dat niet genoeg. De kwaliteit is goed. „De vraag neemt nu wat af, dat is inherent aan de vakantieperiode”, is de ervaring van inkoper Wilfred Dekkers van Premier & Blenheim over de markt voor grootbloemige gerbera’s. Kleinbloemigen noemt hij nog veelgevraagd, vooral in dozen met dertig stuks. „Klanten willen minder voorraad en zo vers mogelijk”, omschrijft hij de ontwikkelingen in de markt.
Belangstelling mini’s Chris de Hoog, inkoper bij Hamifleurs, signaleert ook in Rusland een toegenomen belangstelling voor minigerbera’s, een mogelijke omschakeling naar goedkoper geprijsde bloemen. „De vraag naar grootbloemigen is daar ook nog altijd groeiend, in
andere landen is er stabilisatie.” In de eerste zes maanden dit jaar lag de aanvoer van minigerbera’s bij de vestigingen van FloraHolland met nipt 400 miljoen stelen nagenoeg op hetzelfde niveau als in 2013. De middenprijs daarvoor eindigde op 13 cent, 1 cent meer dan vorig jaar en 1 cent minder dan in 2012. Een heel klein deel hiervan is import uit met name Portugal, waarvoor 10 cent werd betaald. Dekkers geeft aan, dat de directe inkoop van mini’s op water stijgt. „Daar is veel vraag naar. Op de klok kopen we nog gemengd in dozen bij, maar de directe handel wordt belangrijker.” Dezelfde ontwikkeling ziet De Hoog. „Vooral op maandag willen we veel vroeg binnen hebben. De
Verkochte stelen x duizend
100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000
j’13 f m a m j
j a s o n d j’14 f m a m j
Verkochte stelen x 1.000 grootbloemig
Verkochte stelen x 1.000 mini
Aanvoer van grootbloemige en minigerbera’s op de FloraHollandvestigingen in 2013 en 2014 t/m juni.
klokhandel wordt minder, maar we kunnen niet zonder.”
Meer grootbloemigen Tot en met juni klom het aanbod grootbloemigen met 4% tot 89 miljoen stelen voor een middenprijs van 24 cent. Dat is 2 cent meer dan in 2013 maar net als bij de mini’s 1 cent minder dan in 2012. Deze middenprijs ligt heel dicht op de gemiddelde kostprijs, voor zover deze al is vast te stellen. Telers en leveranciers van uitgangsmateriaal rekenen enerzijds op een daling van het areaal, anderzijds op een stijging van de productie door teeltmaatregelen en vernieuwing van het assortiment. In de veredeling ligt de ondergrens van de productie
inmiddels op 350 tot 400 stelen per m2 per jaar. In hoeverre meer inspanningen in de marketing rendement opleveren ten opzichte van telers die blijven kiezen voor de standaardafzet via klok en bemiddeling, is voor Dick Kooij van Gerbera United in Zevenhuizen en Moerkapelle nog een onbeantwoorde vraag. „Er hangt ook een kostprijs aan het onderhouden van intensieve contacten met de handel, folders en nieuwe media”, nuanceert hij. Datzelfde geldt voor speciale en bijzondere rassen met afwijkende bloemvormen, zoals bolvormigen en spidertypes. „In alle segmenten zie je meer concurrentie op prijs.” ■
Krimp in aanbod zinnia verbetert prijs nog niet De structurele krimp in het aanbod van de zaaizomerbloem zinnia is op jaarbasis niet ten goede gekomen aan een bete-
Foto: DE GRAAF VAN DER ZANDE
„Alleen op bestelling, omdat we er maar kort mee kunnen werken”, meldt inkoper Stefan de
28
Markt-4-Snijbloemanalyses-nw.indd 28
Roos van Premier & Blenheim over zinnia. „Over de hand inkopen zit er absoluut niet in”, doelt
hij op het zo klein mogelijk houden van de voorraad. Rob Mann, inkoper bij DGI, karakteriseert zinnia als een: „Leuk bloemetje. Maar het wordt minimaal door onze klanten gekocht, vooral vanwege de korte houdbaarheid.” Telers betreuren het kwetsbare imago van zinnia. In de handel wordt de bloem ook wel zelfmoordenaar genoemd, omdat vooral van de grootbloemigen de steel snel kan knappen. „Een goede behandeling, zoals schoon water, vrij van blad, is belangrijk”, stelt teler Kees van Beek van C.R. van Beek in Roelofarendsveen. Een collega wijst erop, dat zinnia net als andere zomerbloemen in de keten bij een temperatuur van 8 °C moet worden vervoerd. Vorig jaar steeg de aanvoer van zinnia op de vestigingen van
FloraHolland met 17% tot iets meer dan 500.000 stelen. Dat was waarschijnlijk een incidentele opleving, want de aanvoer krimpt sinds eind jaren negentig van de vorige eeuw structureel. Toen werden er nog ruim 1,5 miljoen stelen aangevoerd, in 2012 zakte dat tot 430.000. Gemiddeld werd 11 cent betaald, vorig jaar en in 2011 gemiddeld 12 cent. Tien jaar geleden lag het gemiddelde op 13 cent: de aanvoerdaling heeft geen verbetering van de prijs opgeleverd. „Eigenlijk is het niet rendabel”, is de ervaring van teler Dirk van Zijverden van de gelijknamige kwekerij in Aalsmeer. „Zinnia telen we al vanaf 1983, steeds een kleine hoek. Maar het zou jammer zijn als deze bloem verdwijnt.” ■ 29 (2014)
16-07-14 11:15
Betere start gypsseizoen voor Nederlandse telers
„De vraag is redelijk en nu het Hollandse aanbod op gang komt is er weer iets extra’s aan te bieden”, omschrijft inkoper Maarten van der Meer van Premier & Blenheim de markt voor gypsophila. Ad van Leeuwen, inkoper bij DGI, omschrijft de belangstelling als matig. „Af en toe een grote order, daarvoor kopen we dan direct in, en verder gaat het tegenwoordig per emmertje.”
Hogere prijzen Met de eerste productie uit kassen hebben Nederlandse telers volgens Richard Hagen in Voorhout en Jan van Rijssel in Lisserbroek goede resultaten geboekt. De statistieken van FloraHolland onderschrijven dit: bij meer dan een verdubbeling van het aanbod tot en met juni lag de middenprijs voor Nederlands gyps op 33 cent. Dat is 3 cent meer dan in 2013 en 4 cent meer dan in 2012. Vooral My Pink deed het goed,
met topprijzen van 90 cent per tak begin juli. „Dat is extreem’’, vindt Van Rijssel. ,,Van die kleur is snel te veel, maar bij een tekort zie je de prijs onverwacht enorm oplopen.” Het buitenseizoen is voor Nederlandse telers net op gang gekomen en zij hopen op een betere afloop dan vorig jaar. „Dat was niet best”, verwijst Hagen naar een middenprijs die bij FloraHolland eindigde op 26 cent, 2 cent minder dan in 2012 en 7 cent minder dan in 2011. Met 6,3 miljoen stelen was het Nederlandse aanbod in 2013 vergelijkbaar met 2012, al lag het veel hoger dan de 4,2 miljoen stelen die in 2011 via FloraHolland werden verkocht. Het importaanbod kromp vorig jaar bij FloraHolland met 19%, vooral door het wegvallen van het gyps via het veilingsysteem vanuit Ecuador. Die trend zet dit jaar door. Dat lijkt ten goede
Foto: DE GRAAF VAN DER ZANDE
Na een voor Nederlandse telers dramatisch verlopen jaar, is de start van het huidige gypsophilaseizoen beter. Het totale klokaanbod lijkt evenwichtiger.
te komen aan een evenwicht in de markt voor Nederlands gyps, waarmee net als de Ecuadoriaanse wordt gemikt op de bovenkant van de markt.
Assortiment Ondanks de krimp met 22% in het klokaanbod bij FloraHolland in 2013 blijft Million Stars marktleider. Nederlandse telers zijn de afgelopen jaren overgeschakeld op een grover assortiment. Voorbeelden van vernieuwing zijn dit jaar de meer dubbelbloemige Vivo, die lijkt op Double Time, en Tango. Hooggespannen zijn de verwach-
tingen van de Zinzi Tyree en Zinzi Discovery. Deze fijnbloemige noviteiten doen de kenners denken aan het vroegere ijzergips. De Zinzi’s worden in Kenia en Nederland geteeld. Van Rijssel rekent op een betere uniformiteit, minder bladproblemen en minder uitval. Een voordeel in de handelsfase is de makkelijkere verwerking. „Er is behoefte aan fijnbloemig, Hollands gyps”, vindt Van Leeuwen en Van der Meer vindt de gelijkenis van Zinzi’s met Million Stars een voordeel. Vernieuwing van het assortiment is welkom, omdat de beschikbaarheid van sommige lijnen beperkt is. ■
Marktacties Promotie Balkon- en terrasplanten 2014: verbena en lantana Woonplant van de maand juli: dieffenbachia Woonplant van de maand augustus: echeveria Tuinplant van de maand juli: hibiscus Tuinplant van de maand augustus: groot fruit, appel, peer, kers PurE Seasonal Flowers juli: gladiool PurE Seasonal Flowers augustus: tanacetum
Bloemenagenda Bloemenbureau Holland, VBW en FloraHolland tot en met 27 juli: hortensia 28 juli tot en met 7 september: zonnebloem 1 september tot en met 12 oktober: chrysant 13 oktober tot en met 9 november: orchidee 10 november tot en met 7 december: lisianthus 1 december tot en met 28 december: amaryllis
6 okt Een tien voor de juf. Een jaarlijks terugkerend geefmoment voor bloemen en planten door kinderen en ouders aan de leerkracht. Zie ook: www.een10voordejuf.nl
Bloemendagen 21 juli Nationale Feestdag (Bel) 1 aug Nationale Feestdag (Zwi) 15 aug Maria Hemelvaart (Bel, Dui, Fra, Ita, Oos, Pol, Zwi) 25 aug Summer Bank Holiday (GB) 1 sep Eerste schooldag (Rus, Pol) 14 sep Ziekendag (Bel, Ned) 21 sep Dank-, boete- en gebedsdag (Zwi) 25 sep Dank-je-wel Dag (Dui) 27 sep Nationale Feestdag van de Franstalige gemeenschap (Bel) 27 sep Dag van de klant (Bel) 1 okt Nationale Vergeet-ze-niet-dag (Ned) 2 okt Grootoudersdag (GB, Ita, Spa) 31 okt Halloween (Bel, Dui, Fra, GB, Ned) 1 nov Allerheiligen (Ned, Bel, Spa, Pol, Ita, Dui)
Heeft u informatie voor de agenda? Mail naar afmiddelburg@hortipoint.nl
29 (2014)
Markt-4-Snijbloemanalyses-nw.indd 29
29
16-07-14 11:15
Analyse bloeiende planten Foto: NoviFlorA
Exporteur over Noorwegen
Spathiphyllum in dubbele zomerdip Hoewel het er de eerste twee maanden op leek dat het de goede kant op ging met de spathiphyllum, was het na half maart mis.
Martijn Schmidt:
’Noorwegen: geen crisis, toch prijsbewust’ Hoe lopen de zaken in Noorwegen? „Goed, de omzet stijgt elk jaar, op een natuurlijke manier. Van de crisis is niets merkbaar. Als je het onderwerp aansnijdt, vragen ze zich af waar je het over hebt. Het is een rijk land, vooral dankzij hun olie. Toch is Noorwegen gevoelig voor prijsconcurrentie.”
Dat is vreemd… „Er heerst in Noorwegen een echte retailcultuur. Een discountketen als Rema 1000, die ook in Denemarken actief is, doet het erg goed in Noorwegen. Daar moeten de bloemisten en tuincentra toch deels in mee, willen ze niet weggevaagd worden.”
Wie zijn uw klanten? „Wij leveren planten aan de groothandel, bloemisten en tuincentra. Het assortiment? Dat loopt met de seizoenen mee. Dus klimplanten, coniferen en rhododendron in het voorjaar, bolchrysanten in de zomer en calluna in het najaar. Verder jaarrond het gangbare Nederlandse assortiment, met phalaenopsis als absolute topper. Die verkopen we er gedurende het hele jaar. Gele met Pasen, witte met Kerstmis en andere kleurtjes de rest van het jaar.”
Hoe staat het met de concurrentie?
Bovendien ligt Noorwegen niet naast de deur „De logistiek is ook lastig, zeker. Snelwegen liggen er alleen rond Oslo, en verder zijn het tweebaanswegen: een weg heen en een weg terug. Ook moet je allerlei pontjes over. Vliegen is geen optie met planten. Wel maken we soms gebruik van een zeetransport, voor bepaalde tuinplanten. Dan moet een klant dus wel meteen een hele zeecontainer afnemen. Phalaenopsis? Nee, daarmee durven we dat nog niet aan.”
30
Markt-5-Exporteur-Afzetzaken-nw.indd 30
Vooral op de klok is het prijsjes schieten. Air So Pure zet inmiddels niets meer af via de klok. Maar ook de bemiddeling wordt beïnvloed door de klokprijs. Volgens Raimond Hagendoorn van Noviflora is het een goede zaak dat
Air So Pure van de klok weg blijft. „Zo houden ze de lijn exclusief en maken ze onderscheid. Veel eindklanten vragen er specifiek naar, vooral in Duitsland, Zwitserland en Scandinavië. Ze hebben voor die kwaliteit en uitstraling een betere prijs over.”
Zomerproductie omlaag „De situatie is zwaar bedroevend bij de spatten. De prijzen zijn volledig ingestort en dat is dan ook het enige wat de vraag nog enigszins op peil houdt. Vooral in de zomer is er echt te veel. Eigenlijk zou de productie in de zomer rigoureus terug moeten, maar helaas gebeurt dat niet”, merkt Marco de Ruijter van E. den Dekker op. Ook voor Noviflora is de spathiphyllum in de zomer maar een klein product. „Van juni tot half augustus is de vraag minimaal. De prijzen zijn nu dramatisch, dat zou telers toch aan het denken moeten zetten”, geeft Hagendoorn aan. Mart Zwinkels heeft besloten om volgend jaar al in juni naar 30% van de voorjaarsproductie te gaan. „Dit jaar hadden we al gehalveerd, maar nog bleek er te veel te zijn. Volgens jaar ga ik in juni nog verder terug. De hele keten is erbij gebaat dat we een betere prijs gaan realiseren”, zegt de teler uit Honselersdijk. ■
150
22000
140
21000
130
20000
120
19000
110
18000
100
2009
2010
2011
2012
2013
17000
Verkochte aantallen x duizend
„In Noorwegen is sprake van een gezonde concurrentie. Wat exporteren wel lastig maakt, zijn de invoerregels. Die hebben ze ingesteld om de eigen kwekers te beschermen. Op kalanchoë en saintpaulia bijvoorbeeld moet de klant 72% invoerrechten betalen. Naast deze invoerrechten zijn er zware keuringen nodig om te kunnen voldoen aan hun fytosanitaire eisen.”
Conceptverkoper
Gemiddelde prijs in centen
Bedrijf: Noviflora Functie: accountmanager Belangrijkste afzet-landen: Scandinavië, Midden- en Oost-Europa Inkoop: 90% direct bij kwekers, 10% klok Aantal medewerkers: 140
Spathiphyllum heeft het zwaar. Na een vliegende start, kwam er na Vrouwendag een eind aan de voorzichtige euforie. In juli lagen de middenprijzen op een dieptepunt. „We hebben de ’winst’ van de eerste twee maanden allang weer ingeleverd. Op de klok gaan de 12 cmpotten nu voor 30 cent weg, maar bij andere maten is het beeld niet anders. Het laat zien dat er in bepaalde periodes onvoldoende animo is voor de plant. De totale productie is weer iets minder groot dan vorig jaar, maar kennelijk is de krimp onvoldoende”, beschrijft Corné Houtepen van kwekerij Houtepen uit Prinsenbeek. „De planning, of juist het gebrek hieraan is de grootste boosdoener”, vult John Zwaan van FloraHolland aan. „Een productie verschuiving in potmaat 12 en het wegvallen van een order in potmaat 10,5 na week 8 hebben de situatie verergerd. Marktgericht produceren is de grootste uitdaging voor de spathiphyllumkwekers.”
Verkochte aantallen en middenprijs van spathiphyllum op de FloraHollandveilingen van 2009 tot en met 2013. 29 (2014)
16-07-14 11:15
Foto: een 10 Voor de juF
Afzetzaken
Analyse tuinplanten
Waarde flexibele Hollandse bougainvillea daalt Plantenexporteurs werken graag met de bougainvillea’s die aantal kleuren en vormen kunnen leveren.
Foto: VAkblAd Voor de bloemisterij
als bougainvillea.’’ Teler Frans van den Bos van kwekerij ’De Wintertuin’ in De Lier vindt het seizoen afgezien van de eerste aanloop tegenvallen. „Het begon goed, maar toen de eerste leveringen lang in de winkel bleven staan, bleef herhalingsvraag uit. Daarbij werd de prijsvorming op de klok verstoord door aanvoerders uit Italië en Spanje die blijkbaar hun planten niet rechtstreeks konden verkopen.’’
„Er is ongetwijfeld meer import uit Italië en Spanje in de markt’’, steltMartijnBentvelsenvanFloraHolland. „Uit storechecks bij verkooppunten in West-Europa blijkt dat ook. Maar dat aanbod komt niet via FloraHolland, aldus Bentvelsen. „De veilingaanvoer van bougainvillea’s uit Italië is dit jaar weliswaar 20% verhoogd, maar dan gaat het nog steeds om minder dan 95.000 planten. Dat de prijzen onder druk komen, komt doordat ook kwekerijen in Nederland hun productie uitbreiden. Dat geldt overigens vooral voor kwekerijen die het product als kamerplant positioneren. „Als ik dat product uit het overzicht haal, dan blijft nog een 2% stuksgroei over, voor gemiddeld een 6,5% lagere prijs.’’ ■
400
1700
380
1560
360
1420
340
1280
320
1140
300
2009
2010
2011
Wat gaat er gebeuren op 6 oktober?
Meer import
2012
2013
1000
Verkochte aantallen x duizend
Gemiddelde prijs in centen
„Bougainvillea is een van de trekkers in het kuipplantenassortiment’’, vindt Arno Bol van Dames Plants. „Het is voor ons een heel aardig bougainvillea-seizoen. De plant komt beter beschikbaar in andere kleuren dan paars en roze en dat is gunstig voor de populariteit van het product.’’ „Op de Britse eilanden zijn bougainvillea samen met fuchsia de bekendste vertegenwoordiger van de kuipplanten’’, weet Michel Heemskerk, accountmanager Engeland bij Javado. Heemskerk ziet daar ook Italiaanse en Spaanse leveranciers. „Maar afnemers vragen in toenemende mate om maatwerk. Dat is een kans voor de Nederlandse kuipplantenkwekers. Tot op zekere hoogte, want de Britse consument weet zich door het klimaat nauwelijks raad met producten
Agnes van den Berg (midden)
Het gaat nu om heel Nederland?
Gaat het lukken om de landelijke pers te bereiken?
Is het een blijvertje?
Verkochte aantallen en middenprijs van de kamerplant bougainvillea op de FloraHolland-veilingen van 2009 tot en met 2013. 29 (2014)
Markt-5-Exporteur-Afzetzaken-nw.indd 31
31
16-07-14 11:15
Op zoek naar speld in hooiberg -
H
et zoeken naar inhoudsstoffen is eigenlijk zoeken naar een speld in de hooiberg, zonder dat je weet hoe die speld eruit ziet. Er zijn honderden planten, en elke plant bevat weer honderden inhoudsstoffen. Mogelijk zit daar een stof tussen die interessant is voor de een of andere industrie. Na het versnipperen worden de planten ingevroren bij -80°C om later te worden geëxtraheerd. „Dat is te vergelijken met thee zetten”, zegt Karel Lund, directeur van Prisna. De extracten kunnen dan door bijvoorbeeld een farmaceutisch of agrochemisch bedrijf worden geanalyseerd. Zo is er al een stof gevonden in tomatenblad die een werking heeft tegen schimmels. Komend half jaar moet duidelijk worden of dit potentie heeft. Prisna doet de extracties in opdracht van het Kenniscentrum Plantenstoffen. Dit centrum wil een extractenbibliotheek maken van 1.200 plantensoorten die in Nederland commercieel worden geteeld. Daarnaast komt er een database waarin alle oude en nieuwe informatie over de planten wordt verzameld. „De grootste winst is misschien wel dat er zo veel partijen aan samenwerken: telers, veredelaars, kennisinstellingen, regionale overheden en bedrijven uit de farmacie, food en agrochemie”, zegt Leon Mur, directeur van het Kenniscentrum Plantenstoffen. „Dit kan ook leiden tot andere vormen van samenwerking.” Telers kunnen zich nog steeds aanmelden via info@plantenstoffen.nl. De planten moeten vrij zijn van gewasbeschermingsmiddelen, want die kunnen de analyses verstoren. < Tekst en foto: Joef Sleegers jsleegers@hortipoint.nl
32
Spread inhoudsstoffen.indd 32
29 (2014)
16-07-14 11:16
29 (2014)
Spread inhoudsstoffen.indd 33
33
16-07-14 11:16
Zonnestroom vooral voor kleine tu Het opwekken van elektriciteit met zonne-energie is nog geen gemeengoed in de glastuinbouwsector. Met de huidige investeringskosten en elektripanelen vooral winst voor kleinere, niet-belichtende tuinbouwondernemers. Voor grootverbruikers, voor wie een lager elektriciteitstarief geldt, vormt de lange struikelblok. Ank van Lier
Z
onnepanelen zitten in de lift: door dalende prijzen en fiscale voordelen vertienvoudigde in de laatste vijf jaar het aantal huishoudens dat zonnestroom opwekt. In de tuinbouw zijn zonnepanelen echter nog lang niet de standaard. Van der Valk Solar Systems en Royal Brinkman, dat sinds april ook solarpanelen aanbiedt, schatten dat inmiddels zo’n driehonderd projecten zijn gerealiseerd. Diverse andere specialisten vinden deze schatting te optimistisch. Zo geeft onderzoeker Feije de Zwart van Wageningen UR Glastuinbouw, die een verkenning uitvoerde naar de
mogelijkheden van zonne-energie in de tuinbouw, zelfs aan dat er in de tuinbouw ’nauwelijks’ iets gebeurt met zonnepanelen. Zonnepanelen worden met name geplaatst op daken van schuren of loodsen of op delen van de kas waar geen producten worden geteeld, bijvoorbeeld de oppotruimte of de corridor. De toepassing van panelen op daken van kassen waarin producten worden geteeld is in de meeste gevallen geen optie vanwege het lichtverlies dat dit met zich meebrengt. Het project bij Ter Laak Orchids in Wateringen, waar 4.200 panelen zijn geïntegreerd in de kasconstructie,
kan volgens Bram Hanemaaijer van Agro Adviesburo dan ook worden beschouwd als een uitzondering. Wel groeit de belangstelling voor ’drijvende zonnepanelen’ op gietwaterbassins. Volgens Denis de Vette van Van der Valk Solar Systems heeft dit onder meer te maken met het stijgende rendement van deze ’floating systemen’. „Praktijkervaringen wijzen uit dat het rendement van een dergelijke installatie zo’n tien procent hoger ligt dan bij panelen die op een dak liggen of op de grond staan. Reflectie en koeling van het water hebben een positieve invloed.”
Is investeren in zonnepanelen voor particulieren zonder meer interessant, voor tuinbouwbedrijven ligt de situatie anders. Dit komt vooral doordat met name grotere bedrijven, die ook een hoger energievraag hebben, een lager elektriciteitstarief betalen. „Hierdoor kost het meer tijd om de investering terug te verdienen: grootverbruikers moeten rekenen op terugverdientijden van vijftien tot twintig jaar”, zegt Feije de Zwart. „Dat is erg lang, vooral in deze voor de tuinbouw moeilijke tijd.” Voor kleinere tuinbouwbedrijven, die niet belichten en dus weinig elektriciteit nodig hebben, kunnen zonnepanelen wel een interessante optie zijn. Zij betalen een hogere
34
Zonne-energie.indd 34
29 (2014)
16-07-14 11:16
Ank vAn LIer
ne tuinders Inzicht
Pot- en perkplantenteler Bart van der Valk -
-
stroomprijs, waardoor de investering sneller is terug te verdienen; soms wel binnen een jaar of zeven. „Een kleinverbruiker, dat zijn bedrijven met een elektriciteitsverbruik tot zo’n 70.000 kWh, betaalt gemiddeld 15 tot 20 eurocent per kWh, terwijl de prijs van elektriciteit uit zonnepanelen uitkomt op 10 tot 15 eurocent per kWh”, rekent Stijn Schlatmann van energieadviesbureau Energy Matters voor. „Voor hen zijn zonnepanelen dus zeker interessant. Voor bedrijven die meer dan 60.000 kWh verbruiken ligt dat anders: zij betalen vaak maar 8 tot 10 eurocent per kWh. Dan leveren panelen nauwelijks voordeel op.” Jaco van Spronsen ziet ook wel mogelijkheden voor tuinders die veel stroom nodig hebben, mits zij aanspraak kunnen maken op subsidies. „Kleinverbruikers kunnen inschrijven op EIA (Energie Investeringsaftrek)-regeling, de Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek (KIA) en op diverse provinciale en regionale subsidies, voor grootverbruikers is er onder meer de SDE. Als het lukt ze binnen te slepen, kan dit de terugverdientijd fors reduceren.” Bram Hanemaaijer van Agro Adviesburo denkt dat ook het feit dat individuele ondernemers de opgewekte elektriciteit niet mogen salderen en een verdere opmars van zonne-energie in de weg staat. Consumenten kunnen de opgewekte stroom verrekenen met de elektriciteit die ze afnemen van 29 (2014)
Zonne-energie.indd 35
het net. „Ze ontvangen voor de stroom die zij terugleveren dus hetzelfde tarief als zij betalen voor de stroom die ze afnemen van het net. Naast de kilowattuurprijs krijgen zij de btw en de energiebelasting terug. Tuinders kunnen daarentegen niet salderen, wat zonnepanelen voor hen minder interessant maakt. Daarnaast is het salderen van elektra binnen de eerste staffel van de energiebelasting, waar tuinders meestal boven zitten, sowieso het meest interessant.” Het vormen van een zogeheten ’postcoderoos’, waarbij tuinders samenwerken met particulieren in een postcodegebied, kan wel een oplossing vormen voor het feit dat tuinders niet kunnen salderen. „De tuinder legt de zonnepanelen dan op zijn schuurdak of loods en de consumenten gebruiken de opgewekte elektriciteit: een constructie die bijvoorbeeld wordt gehanteerd bij Prominent Tomatoes. Belangrijk is wel dat de betrokken partijen tot afspraken komen over de verdeling van het salderingsvoordeel.”
de daadwerkelijke meerwaarde in de markt, verwacht Van Spronsen dat de behoefte aan een duurzamer imago het aantal zonneenergieprojecten in de tuinbouw een verdere boost zal geven. „Hoewel panelen niet altijd financieel uit kunnen, is het voor telers een kans om zich te profileren als groene en duurzame ondernemers. En dat wordt steeds belangrijker in de markt.” De Vette kan dit beamen. „Steeds meer afnemers van tuinbouwproducten verwachten van hun leveranciers dat zij maatschappelijk verantwoord ondernemen.” <
In het kort ■
■
De terugverdientijd is vaak niet het enige dat telt om al dan niet te investeren in zonnepanelen; ook imagowinst is een factor die meeweegt. Dit helpt ondernemers bijvoorbeeld om een serieuzere gesprekspartner te worden voor bepaalde afnemers. Alhoewel sceptici vraagtekens plaatsen bij
35
16-07-14 11:16
-
Hans Neefjes hneefjes@hortipoint.nl
H
namelijk vanuit teelttechnisch & economisch perspectief nog niet haalbaar. Het praktijknetwerk is nu twee jaar onderweg.
Op bedrijfsniveau is veel aandacht besteed aan bestrijdingsmiddelen en meststoffen in het drainwater en de rol van kwel en inzijging hierbij. Zo is een start gemaakt met het maken van een mineralenbalans; wat geef je aan water en bemesting en waar komt dat terecht. Tevens organiseerde DLV samen met Agrivisi een bemestingscursus
chrysant omdat beter inzicht in bemesting leidt tot minder emissie van meststoffen naar het grond- en oppervlakte water. De twee partijen organiseerden tevens de workshop ’wortelknobbelaaltjes’, een steeds groter probleem in de grondgebonden teelt. Meer inzicht in de levenscyclus en aanpak van aaltjes kan naar verwachting leiden tot minder grondgebonden chemie.
Recirculatie bij kwel en/of inzijging is vanwege de volumes drainwater uiterst moeifoto: Hans neefjes
et mag bekend zijn: de sector heeft afgesproken dat men in 2017 vrijwel emissieloos teelt. Telers in de Bommeler- en Tielerwaard zijn er druk mee (zie kader ’Extra aandacht voor waterkwaliteit’). Eén traject is teelt op substraat los van de grond. Dit wordt bij een van de vijftig deelnemers aan het Praktijknetwerk Optimalisatie Grondgebonden Teelt onderzocht. Een tweede traject – en daar zetten deze telers uit de Bommeler- en Tielerwaard met name op in – is optimalisatie van de huidige grondgebonden teelt. Een teelt los van de grond is tot op heden
36
Netwerkchrysant.indd 36
29 (2014)
16-07-14 11:16
Achtergrond
Extra aandacht voor waterkwaliteit
-
lijk. Een eerste voorzichtige conclusie op basis van analyses is dat het erop lijkt dat er bij kwel en/of inzijging met name bedrijfsvreemde gewasbeschermingsmiddelen in het drainwater voorkomen. Daarnaast is het opvallend dat bij veel kwel en/of inzijging de meeste voedingsstoffen sterk verdunnen, behalve mangaan. Gewasbeschermingsmiddelen uit het drainwater verwijderen is lastig, bleek uit een proef bij Janity Flowers. Een machine van Water IQ is tweemaal ingezet. In beide gevallen werd het drainwater onvoldoende gezuiverd. De machine wordt aangepast. Chemische analyses van het drainwater van vier bedrijven leerden dat de concentratie van een aantal stoffen boven de MTRnormen was. Maar gebruikte middelen als Aaterra en Rizolex komen bij de één wel in de drain en bij de ander niet. DLV Plant gaat samen met fabrikant BayerCropScience uitzoeken hoe dat kan. Het waterschap concludeert overigens op basis van eigen meetgegevens dat bij de inlaat van water in het gebied relatief veel middelen worden gevonden, ook veel ’gebiedseigen’ middelen.
Nauwkeuriger gieten Op drie bedrijven is de vochtigheid van de grond in kaart gebracht met behulp van vochtsensoren van Dacom. Met de meetgegevens is de watergift beter af te stemmen op de behoefte van het gewas. Op het juiste moment de juiste hoeveelheid water geven kan het uitzakken van water tot in de drainagebuizen namelijk tot een minimum beperken. Als de watergift beter wordt afgestemd op de gewasbehoefte en overmatig gieten niet meer plaatsvindt, luistert de verdeling van de watergeefinstallatie nauwer. Hiaten in de verdeling komen namelijk makkelijker naar voren als er zuiniger word gegoten. Hiaten worden snel zichtbaar als telers hun installatie volgens het meetprotocol precisie irrigatie gaan beoordelen. Bij één bedrijf is dit al met succes gerealiseerd.
In 2013 zijn diverse bijeenkomsten georganiseerd om kennis te delen tussen telers, fabrikanten en beleidsmakers. Zo toonde Maarten Klein van DLV Plant met behulp van fluorescerend spuitpoeder aan dat er 29 (2014)
Netwerkchrysant.indd 37
-
grote verschillen zijn tussen de verschillende spuittechnieken in chrysant. De onderkant van het blad wordt zelden geraakt, tenzij onderdoor wordt gespoten. Spuiten met luchtondersteuning geeft de beste en meest fijne bedekking boven op het blad. Met het Projectbureau Herstructurering Glastuinbouw Bommelerwaard is gesproken over dimensionering, impact en noodzaak van riolering in de tuinbouwgebieden van de Bommeler- en Tielerwaard. Bij het Waterschap Rivierenland is draagvlak gecreëerd voor de problematiek van kwel en inzijging, en het zoeken naar een praktische oplossing voor deze waterstromen. Op dit moment is er onvoldoende zicht op de hoeveelheid drain, inzijging en kwel. In overleg met het Waterschap is besloten om de waterstromen op het bedrijf nauwgezetter te registreren. De meting kan geschieden door Ultrasone meter (kosten circa € 850) of een elektromagnetische meter (€ 1.500 tot € 5.000). Zeker is al dat de volumes te groot zijn om volledig te hergebruiken. Daarnaast kan omwille van kosten en capaciteit beter worden voorkomen dat al dit water via de riolering naar de waterzuivering gaat.
grootst is. Het praktijknetwerk blijft tevens ervaringen opdoen met vochtsensoren van Dacom en samen met de fabrikanten Bayer, Syngenta en Surfaplus zal worden gekeken naar mogelijkheden om middels hechters de afspoeling van gewasbeschermingsmiddelen bij het watergeven te beperken. Het werken met een mineralenbalans zal op meer bedrijven gaan plaatsvinden, net als het registreren van de waterstromen. De individuele bedrijfsbezoeken en groepsbijeenkomsten blijven plaatsvinden. <
Aandachts- en leerpunten Zorg dat u de waterstromen op uw
-
De optimalisatie van de bedrijfsvoering moet leiden tot een grondgebonden teelt met geringe emissie. Dat is belangrijk voor telers en beleidsmakers. Er zijn reeds technische en teelttechnisch zaken ontwikkeld, die de grondteelt emissiearmer maken (zie kader ’Aandachts- en leerpunten’). Deelnemers aan het praktijknetwerk gaan tot 2015 door met het op vrijwillige basis analyseren van drainagewater. Bij een projectgroep van vier ’kwel-/inzijgingsbedrijven’ zal dat vooral gebeuren als het water in de Waal hoog staat en de kans op kwel en/of inzijging het
-
37
16-07-14 11:16
Teelttips ZonneBLoem rattenkeutelziekte Zonnebloem heeft regelmatig last van de rattenkeutelziekte, oftewel sclerotinia. Als deze schimmel de zonnebloem eenmaal heeft aangetast is deze verloren en kan niet meer worden gesneden. Onder aan de voet van de plant ontstaat dik wit schimmelpluis waaruit vrij snel de zwarte sclerotiën groeien, waaraan de schimmel zijn naam
mineervlieg In het Westland en in de Bommelerwaard worden veel mineervliegen waargenomen. Naast veel vraatstippen zijn de eerste gangen gesignaleerd. Bij geïntegreerde bestrijding is wekelijks uitzetten van 4-6 buisjes diglyphus per ha meestal voldoende. Neem
onderkanten van de stelen niet meer geraakt zodat de behandeling veel minder effect heeft. De ziekte kan een behoorlijke schade veroorzaken.
bij grote infectiedruk Trigard in de spuitcocktail op.
dium voor veel zuigschade ofwel kleine lichte vlekjes op het blad. Tik tegen de plant aan, en ze rollen uit het groeipunt. Kortstaartluis is goed te bestrijden met Actara en Calypso. Beide middelen zijn chemisch verwant aan Admire en hebben een negatief effect op phytoseiulus (2030% doding) en diglyphus. Calypso blijkt een nevenwerking te hebben tegen mineervlieg. Beide middelen hebben een nevenwerking op wants.
Bobbeltjesvirus.
is. Verzamel van verschillende plekken ongeveer 3 cm onder de toplaag 500 cc (of 1.000 cc) perlite. Verwijder de meeste wortels en mix het substraat met 750 cc (1.500 cc) schoon (regen)water (EC 0,0). Schud dit en laat het 1 à 2 uur staan. De EC in de oplossing moet tussen 0,4-0,8 liggen. Een EC van meer dan 0,8 betekent dat de perlite te zout is en dat er doorgespoeld moet worden. De EC-waarde kan globaal vergeleken
worden met een drain- of knijpmonster door de gemeten waarde met 2,5 te vermenigvuldigen.
Luis kan een behoorlijke spelbreker zijn. Geïntegreerde bestrijden gaat met phytoseiulus en preventief wordt bij de remstofbespuiting meestal Plenum meegespoten. Bij een bestaande luizenaantasting is Plenum niet altijd effectief. Op verschillende bedrijven zorgt kortstaartluis, kleine groene luisjes, al in een jong gewassta-
gewas en veel beter voor de doeken en de installatie.
1:1,5 analyse perlite
anthurium Schermdoek reactie Bij wisselende weer komt het nu regelmatig voor dat in korte tijd de straling met meer dan 600 watt afneemt. Vaak loopt de doekstand achter de feiten aan. Houd globaal aan dat nu het doek rond de 20-30 minuten dicht mag blijven. Dit is gunstig voor het
38
Teelttips-Schoffelen_nw.indd 38
regenbuien
rattenkeutelziekte te danken heeft. Deze schimmel groeit in de plant en doet deze verwelken. Alleen preventief is hier iets aan te doen. Spuit voordat het gewas dicht staat, op ongeveer 30 cm hoogte, een keer met Rovral met veel water, zodat het hele gewas is geraakt en dus ook de onderkant van de stelen. Als pas wordt gespoten als het gewas dicht staat, worden de
Kortstaartluis.
ChrySant
ZomerBLoemen
De EC bij perlite wordt meestal bepaald aan de hand van de drainwaterEC. Dit is meestal een betrouwbare methode. Toch kan het voorkomen dat de EC in het substraat te hoog ligt terwijl de drainEC acceptabel is. Meestal is dat bij verzouting van de bovenlaag van perlite. Via een 1:1,5 analyse is te bepalen of daar sprake van
Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301
De laatste week zijn er plaatselijk grote regenbuien gevallen. Dit heeft direct invloed op de voedingstoestand van de grond. Zeker bij groeiende gewassen, die ook nog eens moeite hebben om gezond te blijven of om genoeg lengte te halen, kan dit problemen opleveren. Bemest zo snel mogelijk met een snelle stikstofmeststof zoals kalksalpeter of ureum zodat de plant aan de groei blijft. Later zal de normale mineralisatie vanuit de grond het weer overnemen. Let op deze snelle werking en gebruik geen langzaam werkende meststoffen. Voer eventueel een extra schimmelbestrijding uit omdat gewassen die niet doorgroeien gevoelig zijn voor schimmels als echte en valse meeldauw. Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301
Drie tot vier weken voor de oogst zijn in verschillende rassen planten te vinden met virusachtige verschijnselen: gevlekt en gebobbeld blad, meestal aan één kant van de plant en de groei blijft achter. Het beeld doet sterk denken aan tomatenbronsvlekkenvirus, en wordt ten onrechte bobbeltjesvirus genoemd. Het is geen virus. Snij bij twijfel aangetaste planten tot aan de wortel in de lengterichting door. Als de stengelba-
Luchtvochtigheid Vanaf nu is de luchtvochtigheid met betrekking tot het klimaat de belangrijkste factor. Vocht is echter niet los te zien van (gewas) temperatuur en licht omdat dit drietal gezamenlijk bepaalt hoe hard er aan de plant ’getrokken’ wordt. Streef de komende tijd het volgende na: VD tussen
sis zwart-bruin is aan één kant, dan was er aantasting van rhizoctonia bij de start van de teelt, of was het stek hol door erwinia en trad secundair rhizoctonia op. Als er aan de stengelbasis geen afwijking is, dan moet serieus rekening worden gehouden met tomatenbronsvlekkenvirus. Een intensieve tripsbestrijding is dan noodzakelijk net als verwijdering van aangetaste planten. Dirk Jan Binnendijk Tuinbouwadviezen, 071-5416564
de 6 en 8 en RV tussen de 65-75% uitgaande van een kastemperatuur van rond de 26-27°C. Zijn deze waarden niet haalbaar dan is het belangrijk om op het midden van de dag (tussen 11.00-15.00) naar een lager lichtniveau te gaan. Uiteindelijk mag dat niet te veel ten koste gaan van de optimale week lichtsom.
André Lont, Bureau IMAC Bleiswijk, 010-5219094 29 (2014)
16-07-14 11:16
Schoffelen
PhalaenoPsis Voeding in afkweek
Temperatuur
Aan het einde van het voorjaar en in de zomer komt het vaker voor dat de bladkleur van de planten in de afkweek wat flets (lichtgroen) en vlekkerig is. Vaak is dit het gevolg van een tekort aan voeding. In de koeling en afkweek wordt over het algemeen minder stikstof en meer kalium gegeven. Het aanbod aan stikstof kan voor de planten in de afkweek te laag zijn. Giet dan regelmatig tot maximaal de helft van het aantal gietbeurten met het voedingsschema van de opkweek. Of pas het bemestingsschema tijdelijk aan naar meer stikstof door bijvoorbeeld magnesiumnitraat te verhogen of te kiezen voor ammoniumfosfaat.
Bij warm weer kunt u een te hoge kas- en planttemperatuur voorkomen. Begin vroeg met luchten. Besteed daarbij veel aandacht aan de kiergrootte in het scherm. Start met een kleine schermkier. Kies tussen 11:00 en 14:30 uur voor het tegengaan van de warmteopbouw en scherm 20% - 30% meer licht weg.
Gerbera Gewasbescherming Bij de meeste telers staat de nieuwe aanplant in de kas. Nu is het zaak om alles goed na te lopen. De spint is iets hardnekkiger dan vorig jaar. De feltiella komt nu pas lekker opzetten en krijgt de plaag er wel onder. De ontwikkeling van phytoseiulus viel tegen en vaak moest er gecorrigeerd worden met Scelta, Floramite of Cantack. Buiten zijn veel motten actief, vooral in de schemering. De turkse mot wordt altijd als eerste gevonden. Als vogels de rupsen niet meer aanpakken – het tweede legsel is uitgevlogen – start dan met het spuiten 29 (2014)
Teelttips-Schoffelen_nw.indd 39
afdroging Juist in deze tijd van het jaar is de kans groot dat het substraat onder in de pot te nat blijft. Door de weersomstandigheden ontstaat het gevoel dat er veel gegoten moet worden. Maar door de meer vochtige en warmere buitenomstandigheden kan de afdroging juist vertra-
van Bacillus thuringiensis. Indien er grotere rupsen gevonden worden kunt u overstappen op de chemie. Belangrijk is wel te weten welk middel u inzet. Er zijn rupsenmiddelen die de biologie verstoren, zeker van encarsia. Wittevlieg ontwikkelt zich snel. De roofmijten presteren onder de maat en er moet te veel gecorrigeerd worden. Telers die laat gestart zijn met encarsia en eretmocerus zien de wittevlieg trager ontwikkelen. Ook zijn revenuen van de inzet van delphastus op de haarden te zien. Daarnaast kan worden bijgestuurd met biologische correctiemiddelen als Bio soap, Trialin, Agricol, ER II, Savona en Inseclear. Blijf nog even af van de chemie, want een plaag kan nog beheersbaar worden door de biologie. Zo
gen door een afnemende invloed van het stoken. Het is daarom belangrijk om een minimumtemperatuur in de onderbuis aan te houden van 40 – 45°C. Overdag is het goed deze minimumbuistemperatuur naast een verlaging op instraling te verlagen op kastemperatuur door bijvoorbeeld de minimumbuis met 20°C te verlagen in een traject van 30°C – 32°C. Maar aan het einde van de dag (na 16:00) en in de nacht is ondanks de warmere nachten de genoemde buistemperatuur echt nodig voor het stimuleren van de plantactiviteit en afdroging van het substraat onder in de pot.
heeft diglyphus vaak vanuit het niets de mineervlieg onder controle gekregen. Vanaf deze tijd steekt ook trips de kop op. Monitor wekelijks de vangplaten en kijk of er voldoende roofmijten in het gewas zitten. Klopt daarnaast geregeld enkele bloemen uit. Adulten maar ook larven zitten graag in oude bloemen die al stuifmeel bevatten. Neem daarom alle rijpe, beschadigde bloemen weg. Bij nieuwe aanplant is het meestal ’schoon starten met chemie, en daarna biologisch naar de winter toe’. Scouten en monitoren is in deze fase belangrijk om een goed beeld te krijgen. Bestrijd zo veel mogelijk plaatselijk en probeer residu op het gewas te voorkomen.
Kees van egmond kees@kees-ineke.nl
Coöperatief ’Het risico is aanwezig dat de leden die een regioavond hebben bezocht het nu slaapverwekkend gaan vinden, maar dat is niet anders.’ Ik kan een geeuw maar moeilijk onderdrukken. De nacht was toch al kort door die strafschoppenserie. Kom op Buchwaldt, denk ik bij mezelf, afronden! Ik wil naar bed. Het zijn enerverende tijden. Kwekers die tijdens een vergadering het management terugfluiten omdat ze het oneens zijn met het te voeren beleid. Het is de perfecte illustratie dat ook bij de gewijzigde bestuursstructuur de ledenvergadering het laatste woord heeft. Daar heb ik trouwens nog niemand over gehoord. Enerverend ja. Want juist in een tijd dat tuinders zich tot elkaar wenden door het oprichten van telersverenigingen (samen sta je sterker!) krijgt de telersvereniging die FloraHolland heet te maken met leden die zich hardop afvragen of lid zijn van de veiling wel zoveel voordeel biedt. Ze denken dat ze best zonder die paraplu kunnen. De veiling? Die kost alleen maar meer geld, dat zie je toch? Logisch dat een aantal van hen daarom ook tegenstemmen als er van de leden offers worden gevraagd. Waarom zou je meedoen als het beleid je niet aanstaat? Zelf hebben ze vaak ook heel andere ideeën bij hoe het wél moet. In vroeger tijden werden zulke mensen spoedig in het bestuur gekozen. Dan zongen ze al snel een toontje lager. Wat mij tijdens de regiovergadering en ook bij de ALV door het hoofd speelde was het woord vertrouwen. Er is door de directie een voorstel gelanceerd dat werd goedgekeurd door de raad van commissarissen. Een voorstel dat ook is besproken in adviesraden. Hoeveel vertrouwen heb je in je collega’s als je dan toch tegen zo’n voorstel stemt? Soms moet je eigenwijsheid opgeven voor de wijsheid van anderen. Ook dat is coöperatief. De leden hebben uiteindelijk hun vertrouwen uitgesproken in het voorgestelde beleid. Aan Lucas Vos en Rens Buchwaldt de taak om dat vertrouwen niet te beschamen. Tijdig en volledig informeren van de leden bij tegenvallers is daarbij noodzakelijk gebleken. Regioavonden zijn opeens weer belangrijk . Ik zou die telersverenigingen maar niet te groot laten worden. Je zal al die neuzen dezelfde kant op moeten laten wijzen...
Eric Kerklaan, DLV Plant 06-53427249
39
16-07-14 11:16
Nieuws
De opzet voor het Landelijk meetnet gewasbeschermingsmiddelen land- en tuinbouw is klaar. Dat schrijft de Unie van Waterschappen in een brief aan haar aangeslotenen. Het meetnet – opgezet door Deltares en Rijkswaterstaat – telt in totaal 98 vaste meetlocaties, verspreid over het beheergebied van 22 waterschappen. Met dit meetnet wil de overheid normoverschrijdingen vanuit de land- en tuinbouw op het gebied van de emissie van gewasbeschermingsmiddelen kunnen ontdekken. Ook moet via het meetnet kunnen worden herleid wie de meest aannemelijke veroorzaker is van normoverschrijdingen.
Tweede Nota Op die manier heeft de overheid een instrument in handen waarmee kan worden gekeken in hoeverre de doelstellingen uit de Tweede Nota Duurzame Gewasbescherming ’Gezonde groei, duurzame oogst’ worden gehaald. Die nota schrijft voor dat de kwaliteit van zowel oppervlaktewater als drinkwater uiterlijk in 2023 op orde moet
zijn. Zo moet het aantal overschrijdingen van de milieukwaliteitsnormen in 2018 met de helft zijn afgenomen ten opzichte van 2013 en in 2023 met 90%. In 2018 en 2023 vindt een evaluatie plaats van het gewasbeschermingsbeleid. De meetgegevens van de waterschappen spelen daarin een belangrijke rol. Om de voortgang van het gewasbeschermingsbeleid te kunnen monitoren, heeft het meetnet een looptijd van 2015 tot en met 2023. De 98 meetlocaties zijn geselecteerd uit de bestaande meetnetten van de waterschappen.
Sectoren Het meetnet richt zich op de volgende sectoren: glastuinbouw, bloembollen, boomkwekerij, fruitteelt, akkerbouw en mais- en grasland. Om de glastuinbouw te monitoren zijn er 22 meetlocaties verdeeld over de volgende waterschappen: Delfland (7), Groot-Salland (1), Peel en Maasvallei (5), Rivierenland (2), Schieland en Krimpenerwaard (5), Stichtse Rijnlanden (1) en Zuiderzeeland (1). De Unie van Waterschappen (UvW) vraagt
REDACTIE Schipholweg 1, Postbus 9324, 2300 PH Leiden e-mail: bloemisterij@hortipoint.nl www.vakbladvoordebloemisterij.nl
40
ColofonVbb-nieuws 1 artikel.indd 40
Brief In een brief aan de aangesloten waterschappen vraagt de UvW om medewerking van de waterschappen bij het in gebruik nemen van het meetnet. Ze wijst daarbij op het succes van het Meetnet Nutriënten Landbouw Specifiek Oppervlaktewater (MNLSO) waarmee de waterschappen eerder al de gevolgen van het mestgebruik op de waterkwaliteit in kaart wisten te brengen. <
UITGEVER BDUmedia Afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld, tel 0342-49 42 63, fax 0342 41 31 41 Uitgever: Wiljo Klein Wolterink MBA Verkoopleider: Ron van de Hoef, e-mail: r.v.d.hoef@bdu.nl
Colofon
Directeur Elbert van den Berg Secretariaat Linda Laman 071-56 59 678 Alice Hoogenboom 56 59 679 Hoofdredacteur Elbert van den Berg 071-56 59 678 Eindredacteur Jenny Mostert 071-56 59 633 Vakredactie Politiek en economie Quincy von Bannisseht 56 59 637 Peter van Leth 56 59 688 Markt en afzet Arie-Frans Middelburg 56 59 687 Cindy van der Zwet 56 59 630 Teelt en techniek Hans Neefjes 56 59 638 Joef Sleegers 56 59 642 Bert Vegter 56 59 639
de aangesloten waterschappen om voor alle sectoren jaarlijks minimaal zes maal te monitoren, waarbij de bemonsteringsperiode is afgestemd op de teelt en de gewasbeschermingsmiddelen die in de betreffende sector worden toegepast. Voor het meetnet zijn twintig probleemstoffen geselecteerd. Deze stoffen hoeven alleen gemeten te worden in de teelten waarin ze een toelating hebben om te mogen worden gebruikt. Verder is per sector aangegeven welke middelen nog meer zijn toegelaten en gebruikt mogen worden. De Unie adviseert de aangesloten waterschappen ook die middelen mee te nemen in het analysepakket voor de betreffende sector.
Bureauredactie Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker Webredactie Erik Rotteveel Vormgeving Diseno Vormgeving Fotografie Gerdien de Nooy Freelancers Gert van den Berg, Hermen de Graaf, Bernadette Hoefsloot, Harmen Kamminga, Ank van Lier, Astrid Zoumpoulis-Verbraeken
ABONNEMENTENSERVICE Mutaties en bezorging Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via vakbladvoordebloemisterij.nl of bij de abonnementenservice. Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk twee maanden voor vervaldatum bij de abonnementenservice wordt opgezegd. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement en klachten over de bezorging kunt u contact opnemen met de abonnementenservice, BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia, Postbus 67, 3770 AB Barneveld. Op werkdagen is de abonnementenservice telefonisch bereikbaar van 8.30 uur tot 14.00 uur op 0342-494844, e-mail: abonnementen@bdu.nl. Prijzen Jaarabonnement: € 349,60. Studenten 25% korting; 65 plussers 15% korting. Jaarabonnement Europa: € 449,65 (België: € 377,70). Jaarabonnement buiten Europa: € 466,50. Genoemde prijzen zijn inclusief 6% btw en verzendkosten. ADVERTENTIE-EXPLOITATIE Verkoopleider: Ron van de Hoef, 0342 - 494263, 06 - 51806325, e-mail r.v.d.hoef@bdu.nl Media-adviseur: Gert-Jan Bloemendal, 0342-494807 e-mail: g.bloemendal@bdu.nl
Vakblad voor de Bloemisterij is een wekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia. Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie. Lezers wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Algemene voorwaarden: op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK.
Druk: BDU Media
29 (2014)
16-07-14 11:16
Kasgenoten
A genda Binnenland
Info: www.plantarium.nl Nationale zomerbloemententoonstelling, Oude Kerk, Naaldwijk. Info: www.nzbt.nl Autumn Fair, Naaldwijk. Info: www.floraholland.com Aanmelden voor Tuinbouw Ondernemersprijs via www.tuinbouwondernemersprijs.nl
FOTO: Cindy van der ZweT
Demokwekerij Westland. Info: www.demokwekerij.nl 1-3 aug Info: www.varendcorso.nl Bloemencorso Rijnsburg. Info: www.rijnsburgcorso.nl Plantarium, vakbeurs voor de boom-
Leeftiid: 35 Plaats: Noordwijkerhout Teelt: Tulpen, diverse zomerbloemen Oppervlakte: 1,5 ha.
2014-2015, Wageningen. Info: www.wageningenur.nl
Sjors van den Nouland
Info: www.iftf.nl Trade Fair, Aalsmeer. Info: www.floraholland.com
Runt u het bedrijf alleen?
Info: www.evenementenhal.nl de tuinbouwschool heb ik een stuk land gehuurd en ben ik voor mezelf begonnen.” Info: www.evenementenhal.nl
En hoe gaat het?
LTO Glaskracht Nederland
-
Water Event, toelichting onderzoek workshops, Bleiswijk, 12.30-20.00 uur.
Goed om een positief geluid te horen...
Buitenland
lekker dat je langzaam vooruit boert. Een paar jaar geleden hebben we een huis kunnen bouwen, toen kwam er een rolkas en dit jaar hebben we een nieuwe schuur neergezet.
Internationale tuinbouwvakbeurs Flora Olomouc, Olomouc, Tsjechië. Info: www.flora-ol.cz
is nu binnen en ik heb hier lekker de ruimte.”
U heeft uw vader geëerd zie ik...
India. Info: www.messe-essen.de Info: www.florall.be
wel eens als er vuil getrokken moet worden. Daar heb ik meestal weinig zin in, maar als Polen. Info: www.greenislife.pl Four Oaks Trade Show, Cheshire. Info: www.fouroaks-tradeshow.com
Wat vindt u een mooie teelt?
Info: www.flowers-expo.ru/en Agriflor, Quito, Ecuador. Info: www.agriflor.com
is juist de uitdaging om dan een goed product in de markt te zetten. Dat vind ik mooi. In
Tour de France of WK Voetbal?
Info: www.ipm-essen.de
Zelf ook nog sportief? „In de winter doe ik graag aan schaatsen, maar in de zomer komt er niks terecht van Onderstaande symbolen hebben de volgende betekenis en verwijzen naar de website vakbladvoordebloemisterij.nl
!
Documenten en linken naar website
29 (2104)
Kasgenoten agenda_nw.indd 41
Foto’s
Filmpjes
41
16-07-14 11:49
RenĂŠ vd Stok
uw o ud e o l ie i s g e l d wa a rd!
schermingen voor aanleg, onderhoud en renovatie
@ A `
@
T: 0174 - 517897 M: 06 53 437 827 www.renevanderstok.nl
CONTAINERVELD Afvoergoot en U-weg voor gietwagen
tel: 0174-768876 i n f o @ v i c t o n b v. n l
â&#x20AC;˘ groothandel in olie en metalen â&#x20AC;˘ saneren van tanks en k e t e l s ( K I WA ) â&#x20AC;˘ afvoeren van brandstofrestanten
VEBU V.O.F. Kasonderhoud - Glasreparatie - Goten smeren - Overspuiten - Goten reinigen - Diverse reparaties
Voor andere werkzaamheden vraag naar de mogelijkheden
/iÂ?°\Ă&#x160;ä{ÂŁĂ&#x2C6;Ă&#x160;Ă&#x17D;Â&#x2122;ÂŁÂŁ{Ă&#x2021;Ă&#x160;UĂ&#x160;Â&#x2C6;Â&#x2DC;vÂ&#x153;JĂ&#x192;VÂ&#x2026;iÂ?Â?iĂ&#x203A;Â&#x2C6;Ă&#x192;°Â&#x2DC;Â?
WWW.SCHELLEVIS.NL
Tel. 06-51 35 04 52 e-mail: buddys37@hotmail.com
EVAL: voor elke situatie juiste installatie
Een degelijk advies, prima service en een betrouwbare begeleidingâ&#x20AC;Ś Samen met de klant bedenken onze technici steeds de beste oplossing. Daarbij kijken ze niet alleen naar het optimaal functioneren van installaties, maar ook naar betrouwbaarheid en energieverbruik. Installatieburo E VAL B.V.
VA N K L I N K
STOOMKETELVERHUUR
Â&#x161; ;b[ajhej[Y^d_[a
Galglaan 11 s 2311 ND Rijnsburg Tel. 071 402 26 21 s eval@eval.nl
Â&#x161; Ae[bj[Y^d_[a
www.eval.nl
Â&#x161; Ab_cWWjj[Y^d_[a
Â&#x161; MWj[hj[Y^d_[a
WILT U OOK ADVERď&#x161;ş TEREN OP DEZE PAGINA? BEL: 0342494290
Digitale EC-meter EC-95INST Voor het meten in water of direct in de grond (pot). Temperatuur automatisch gecompenseerd, automatische ijking en data opslag.
Voor uitgebreide informatie:
www.meten.nl
E-mail: info@nieuwkoopbv.nl Tel. 0297 325836
HOEK VAN HOLLAND T 0174 64 20 40 â&#x20AC;˘ KASSENSLOOP â&#x20AC;˘ (ROZEN)GEWASSEN UITRUIMEN â&#x20AC;˘ GEVRAAGD: ASSIMILATIELAMPEN EN WKK-INSTALLATIES â&#x20AC;˘ WWW.MUSTANGDEMOLITION.NL
587052.indd 42
16-7-2014 9:50:28
ASFALTEERBEDRIJF ASVEBO B.V.
VOOR AL UW ASFALT EN VERHARDINGEN DOOR GEHEEL NEDERLAND
WILT U OOK ADVERTEREN OP DEZE PAGINA? BEL:
Wij asfalteren bij bedrijf en particulier. Ook leveren wij zuurbestendig-asfalt t.b.v. voersiloâ&#x20AC;&#x2122;s en voergangen. En leggen wij ook vloeistofdichte Zoab-asfaltvloeren aan met keuring en certificaat. Wij zijn onbetwist de asfalt en silo-specialist. Dus bel nu snel voor een vrijblijvende prijsopgave en wij komen binnen 48 uur bij u langs voor een geheel vrijblijvende offerte.
M.V.G. ASVEBO-B.V. Morsweg 55 C1 - 2312 AB - Leiden tel: 06-47813340 www.bimar-leiden.nl
0342-494290
METEOR SYSTEMS is een innovatieve fabrikant van teeltgoot-, plastic tunnel-, irrigatie-, transport-, beweegbare teelt-en bevestigingssystemen. Ook voor uw specifieke wensen vinden wij de oplossing tussen het grote aanbod van onze Systemen. Het grote voordeel van Meteor Systems is dat wij de gehele productie in eigen hand hebben. Onze systemen sluiten naadloos op elkaar aan en wij luisteren naar uw specifieke wensen. Vraag onze documentatie aan.
Kies voor groei, kies Meteor Systems
www.irrigation.com 587053.indd 43
16-7-2014 9:51:23
587054.indd 44
16-7-2014 9:47:39