VBB_48-2014

B

14

8 HĂŠt knelpunt

Cover-nw.indd 1

10

32 Club van 100

34

uitgelegd in elf vragen

over grondteelt

25-11-14 15:57

Cyklop Elastiekbinders

Meld uw favoriet of uzelf aan voor de

Klaas Schoone Memorial Award 2015 De familie Schoone, Floricultura samen met de Raad van Advies nodigen het internationale Orchideeën vak uit om personen, groepen en organisaties – die op innovatief gebied zich onderscheidend hebben ingezet om het Vak op een hoger niveau te brengen – voor te dragen voor de Klaas Schoone Memorial Award 2015.

De Klaas Schoone Memorial Award staat open voor het Orchideeën vak in de breedste zin van het woord voor: telers, veredelaars, vermeerderaars, nieuwe rassen, techniek, teelttechnisch onderzoek, marketingconcepten en business strategieën. De Raad van Advies benoemt voor alle categorieën een onafhankelijke groep van juryleden.

Kandidaten kunnen tot 31 december 2014 worden aangemeld via de website www.ksmaward.com Hier treft u alle gegevens aan voor het aanmelden en kunt u indien gewenst ook contact opnemen met het secretariaat van de Klaas Schoone Memorial Award.

609968.indd 2

Waarde cheque KSMA 2015 Tienduizend Euro

€ 10.000,-

25-11-2014 9:03:21

B 8 ’Kamp kan geothermie nieuwe impuls geven’

Vakblad voor de

Opinie 4

Interview:

4

Commentaar:

5

Stelling:

Nieuws 6

B

32 Wageningen UR presenteert Club van 100

8

Ondernemen:

10

Ondernemen:

12

Energie: Daling CO2

13

Column:

20

Vragen:

Thema 14 16 18

Markt

34

24

grondteelt roos

24 25 26 27

Teelt

36

28

In beeld:

30

Gewasbescherming:

32

Onderzoek:

34

Roos:

36

Hortensia:

38

Teelttips:

39

Column:

Nieuws 40

Service 41

Kasgenoot: Agenda Voorplaat:

48 (2014)

Inhoud.indd 3

3

26-11-14 13:24

Opinie

’Het Nieuwe Telen gaat

fOtO: JOef SleegerS

De CO2

om de CO2 Joef Sleegers jsleegers@hortipoint.nl

Waardoor is de CO2 „De laatste jaren wordt er minder WKK ingezet vanwege de slechte sparkspread.

Daardoor daalt de energie-efficiency. De inzet van WKK voor teruglevering telt namelijk ook mee voor de energie-efficiency.

Dat is misschien een beetje vreemd, maar dat is ooit zo besloten.”

dus ook niet stimuleren om het WKKgebruik te verminderen. De teruglevering heeft weinig te maken met wat er in de teelt gebeurt, maar met de energiemarkt. Als de sparkspread daalt, dan neemt de CO2-emissie af. Daar hebben we weinig invloed op.”

„Er worden stappen gezet met energiebesparing. Verder is het areaal glastuinbouw iets afgenomen, en dat geldt ook voor het gebruik van WKK voor teruglevering aan het net. De emissie door teruglevering aan het net komt namelijk op rekening van de glastuinbouw.”

Wordt de emissie-doelstelling van

maar ongunstig voor de CO2 „De energie-efficiency is al erg hoog. Deze zit al bijna op de doelstelling van 2020. Daar hoeven we ons dus niet meer op te richten.

Het onderwerp krijgt ook geen politieke aandacht meer. Voor telers is het echter nog wel belangrijk, want met minder energie per eenheid product verlagen ze de kostprijs.”

„Inderdaad, dit is tegenstrijdig. Die formuleringen zijn ooit bedacht toen er nog geen netlevering was. Toen de netlevering toenam heeft LTO Glaskracht de voordelen van WKK wel naar voren gebracht, maar de overheid heeft geëist de CO2-emissie van netlevering mee te tellen bij de sector als voorwaarde voor de lage energiebelasting.”

„In de politiek gaat het nog alleen om de CO2-emissie en de absolute besparing op energie. Dat is vanwege de zorg over de klimaatverandering. De emissie uit de glastuinbouw is vorig jaar iets gedaald.”

Maar WKK is energetisch toch „Dat klopt. Als er landelijk meer WKK wordt ingezet in plaats van kolencentrales, levert dat minder CO2-emissie op. We gaan

„Daar zijn we optimistisch over. De glastuinbouw zat vorig jaar op 6,8 megaton en moet naar 6,2 megaton in 2020. Dat is haalbaar. In 2009 dachten we nog niet dat het zou lukken.”

„In dat geval komt er een verrekening in het CO2-sectorsysteem; een bepaald bedrag per m3 als vergoeding voor de overschrijding.

Dat kan gaan om een paar miljoen euro per jaar, uitgesmeerd over alle tuinders.”

Wat moet er nog gebeuren om de CO2 „Voor een deel loopt het gat al vanzelf

Commentaar Elbert van den Berg hoofdredacteur evandenberg@hortipoint.nl

A

ls je een willekeurige bezoeker van een beurs in binnen- of buitenland vraagt wat de Nederlandse tuinbouw toonaangevend in de wereld

komen invallen. Daarom moeten onderzoeks-

bestaan. Of beter, bestonden. Nu de dagen van het

-

resultaten met elkaar in verband kunnen brengen,

4

Opinie_NW.indd 4

48 (2014)

26-11-14 13:24

Wilt u uw mening geven? Stuur een brief naar postbus 9324,

Stelling

Keten moet elkaar beter vinden in duurzaamheid dicht, omdat het areaal krimpt en er minder WKK’s worden ingezet. Dat is overigens slecht nieuws voor de tuinbouw, want het betekent ook dat de economische positie achteruit gaat.

Verder kunnen we vooral stappen zetten in de teelt. In de periode tot 2020 verwacht ik het grootste effect van Het Nieuwe Telen.

Dit mes snijdt aan twee kanten: het is een verbetering van de energie-efficiency én van de CO2-emissie. Bovendien vraagt het nauwelijks investeringen; het kan met de bestaande kasinrichting. Het bespaart energie door er op een slimme manier mee om te gaan.”

-

Roland Duyvestein, strelitziateler in Zevenhuizen -

En duurzame energie? „Aardwarmte is eveneens een grote kanshebber. Hier is onlangs een versnellingsplan voor gestart. Tot 2020 zal dit minder grote bijdrage leveren dan Het Nieuwe Telen, maar in de verdere toekomst is het een belangrijke succesfactor voor de sector. Voor de productie van warmte bestaan namelijk niet zo veel alternatieven. Biomassa blijft lastig. De prijs beweegt mee met de andere energieprijzen. Aardwarmte daarentegen is een eenmalige investering. Er wordt nog steeds onderzoek gedaan naar kassen die elektriciteit leveren. Tot 2020 mogen we daar echter niet veel van verwachten.

En dan is er nog de kas als energiebron, die in de zomer warmte opslaat en die in de winter gebruikt. Deze kas is met name interessant voor teelten met een koelbehoefte. Veel kennis die hiervoor is ontwikkeld wordt nu gebruikt in Het Nieuwe Telen.” <

Maurice van der Hoorn, orchideeënteler in Ter Aar -

-

-

bromeliakweker in Woubrugge

-

48 (2014)

Opinie_NW.indd 5

5

26-11-14 13:24

Nieuws Lees meer op de website Op deze pagina’s vindt u een selectie uit het nieuws.

Laatste snoeironde kuipplanten

Een uitgebreide versie van deze berichten maar ook ander

■ FloraHolland verwacht dit verkoopseizoen 4 à 5% groei in de aanvoer van kerststerren ten opzichte van 2013. Groeiend aanbod is er vooral in de potmaten 10,5 cm, 13 cm, en in de grotere potmaten. Bij poinsettia in 12 cmpot zal de grootste aanvoerkrimp zijn.

■

onkruidbeheer Bayer CropScience heeft in Frankrijk een centrum geopend waar specialisten kennis over resistentie van onkruiden en onkruidbeheer gaan verzamelen. Op het zogenoemde Weed Resistance Competence Center (WRCC) gaan twaalf deskundigen niet alleen kennis verzamelen over de mechanismes en ontwikkelingen die tot resistentie van onkruiden leiden. Ze gaan tevens nieuwe strategieën voor onkruidbeheer ontwikkelen en testen.

veld wordt hun assortiment kuipplanten in 19 cm-pot voor de laatste keer gesnoeid alkomen te staan. Op een andere locatie van het ondergaat hun assortiment in 14 cm-pot deze week ook de laatste snoeironde.

6 ha kuipplanten geteeld. Het management hoopt wel en niet op een afgelopen jaar. De zachte winter zorgde voor een soepele overgang van het perkplantennaar het kuipplantenseizoen. Daarentegen hebben veel planten de ze niet doodgevroren.

Resulterend in minder consumenten die een nieuwe plant voor hun tuin aanschaften.

■

uitzendbureau checken Ondernemers moeten voortaan zorgvuldig controleren of het uitzendbureau waarmee ze in zee gaan, zich aan de regels houdt en in staat is conform cao-loon uit te betalen. Bij grove nalatigheid wordt in eerste instantie het uitzendbureau daarop aangesproken. Dat blijkt uit een akkoord dat regeringspartijen VVD en PvdA deze week bereikt hebben over de aanpak van schijnconstructies met buitenlandse werknemers. De spelregels moeten nog worden uitgewerkt. Werkgeversorganisaties benadrukken daarbij wel dat ondernemers niet met onnodige administratieve rompslomp moeten worden opgezadeld.

■

Perkgoed Partners Kwekerij A. Baas uit Ens verlaat per 1 december het samenwerkingsverband Perkgoed Partners. Reden voor het vertrek zijn verschillen van inzicht over strategie en wijze van samenwerking. Vorig jaar trok pot - en perkgoedkwekerij Peter van der Plas uit ’s-Gravenzande zich terug uit het samenwerkingsverband, dat nu nog uit Kwekerij Wouters en Plantenkwekerij Leo Ammerlaan BV bestaat.

6

Nieuwskort2.indd 6

■ Bloemenbureau introduceert specialedagenkalender 2015

■ Arbeidsmigranten verdringen

Bloemenbureau Holland (BBH) heeft een kalender uitgebracht met speciale dagen voor bloemen en planten in 27 afzetlanden. De kalender is beschikbaar in het Nederlands, Engels en de lokale taal. In de kernlanden waar BBH actief is – Duitsland, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk en Nederland – is de Woonplant van de Maand en de Bloemenagenda 2015 in de kalender geïntegreerd.

Op macroniveau komen Nederlandse jongeren, allochtonen en laagopgeleiden moeilijker aan werk door de komst van arbeidsmigranten in onder meer de tuinbouw. Dat concludeert SEO Economisch Onderzoek in een onderzoek naar verdringing. Op microniveau zijn de gevolgen van verdringing beperkt en vinden veel Nederlandse werknemers elders werk of als zelfstandige.

■ Syngenta schrapt 1.800 banen

■ Update Handboek Geothermie

Zaadveredelings- en fytofarmaciebedrijf Syngenta schrapt wereldwijd 1.800 banen. Het is nog niet bekend in welke landen de ontslagen gaan vallen. In Nederland werken circa 900 medewerkers in acht vestigingen. Begin 2015 wordt er meer bekend over de reorganisatie.

De nieuwste update van het handboek Geothermie is klaar en te raadplegen via energiek2020.nu. Dat meldde voorzitter Van Ruiten van LTO Glaskracht Nederland tijdens het congres ’Energietransitie en geothermie’ op 20 november in ’s-Gravenzande.

Meer over geothermie op pagina 8 en 9.

■ ’Herstructurering bedreigd door ■ Zo’n 750 agrarische bedrijfswoningen kunnen de duurzame structuur voor moderne glastuinbouw in de gemeente Westland frustreren.

Dat antwoordt het Westlandse college van B & W op vragen van de oppositie.

Op initiatief van LTO Glaskracht Nederland is op 18 november de gewascoöperatie Snijcymbidium opgericht, waardoor de financiering van teelttechnisch onderzoek voor deze 48 (2014)

26-11-14 15:29

FOTO: PETER VAN LETH

Gelezen op Twitter Philippe Veys (@1philippe) ■ Bloemisten zijn unaniem positief over de combinatie gezondheid en duurzaamheid, zo blijkt uit onderzoek van SIGN. De bloemisten die duurzaamheid al meenemen in het verkoopgesprek vinden het ook makkelijker om gezondheid daaraan te koppelen.

■ Boomkweker Léon Faassen is op 18 november benoemd tot nieuwe voorzitter van de Limburgse Land- en Tuinbouwbond (LLTB). Hij volgt daarmee Noud Janssen op die eerder dit jaar zijn functie neerlegde.

■ Plantion en bonden struikelen Na drie onderhandelingsronden zijn de vakbonden en Plantion niet in staat gebleken tot een nieuwe cao te komen. Grootste struikelblok is het loonaanbod van de veiling. gewasgroep voorlopig is veiliggesteld. Bij de coöperatie hebben zich tot nu toe ruim dertig telers aangesloten. Zij vertegenwoordigen ruim de helft van de ongeveer 100 ha snijcymbidium in Nederland.

■ Staatssecretaris Dijksma van Economische Zaken vindt dat de glastuinbouw zelf promotiecampagnes voor bloemen moet betalen. Toch zal ze zich niet verweren tegen Europese cofinanciering van dergelijke campagnes, zolang de regels daarvoor worden nageleefd. Dat antwoordt de bewindsvrouw op vragen van de Tweede Kamer.

■ „Er ontbreekt een centrale regisseur voor de uitvoering van het topsectorenbeleid. Daardoor is het moeilijk tot samenwerking tussen de negen topsectoren te komen en sectoroverstijgende innovaties te ontwikkelen.” Dat stelde Ernst van den Ende, WUR-vertegenwoordiger in het topteam Tuinbouw & Uitgangsmaterialen, op 19 november tijdens een symposium met plantenziektenkundigen in Wageningen. Hij vindt tevens dat de financiering van innovatieonderzoek te complex geregeld en onvoldoende flexibel is.

■ ■ ’Rozenareaal snelst gedaald’ Het areaal kasrozen is dit jaar met bijna 20% gedaald, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het totale areaal aan kasteelten van bloemen, planten en groenten kromp voor het vijfde jaar op rij, waarbij het rozenareaal het hardst omlaag is gegaan.

Meer hierover op pagina 40.

48 (2014)

Nieuwskort2.indd 7

Vanwege de zwakke roebel kreeg de Nederlandse bloemen- en plantenexport naar Rusland in oktober een forse tik (–26,5%). Alleen in februari en in september werd op deze voormalige groeimarkt een plusje genoteerd, een effect van speciale bloemendagen, zo meldt de VGB. De vooruitzichten voor de Russische markt zijn ongunstig vanwege de dalende koers van de roebel als gevolg van de internationale sancties.

Desondanks alle positieve geluiden in de pers mbt het nieuwe beleid van FH, hoor ik bij diverse grote aanvoerders van rozen veel twijfel.

Corina Duin (@MMDuinflowers) Regiobijeenkomst @FloraHolland, vlammend betoog @LucasVos_FH over Strategie 2020! Daar gaan we voor! #ambitieus #mwbd

Teun Lugt (@VDLFLEURS) Top week gehad in China met oa @Solisplant @SVCOmpanies @patrickzuid @grootscholten bedankt @VDBergRoses

Maaike (@MaaikeKoop) Ze zeggen nu al vanaf gistermiddag 12 uur dat de beursmaterialen "elk moment" gelost kunnen worden...

Welkom in Turkije :)

nico karsten (@KarstenNico) Eerste gesprekken gehad voor de teelt van talapia op een duurzame en antibiotica vrije manier nu eerst op zoek naar afzetmogelijkheden

Louis Kester (@loukes) Frederique’s Choice is toch @FloraHolland? Overname webshops betekent toch dat veiling zelf gaat verkopen?

Discussie op LinkedIn Kan het onderzoek een paar tandjes lager?

Wageningen UR Glastuinbouw heeft de Club van 100 opgericht, waarin toeleveranciers kunnen meebetalen aan onderzoek. De bedragen die deze bedrijven en gewascoöperaties bijeen brengen, zijn waarschijnlijk niet voldoende om onderzoek te kunnen blijven doen op hetzelfde niveau als vroeger. Maar is dat wel nodig? Misschien kan de tuinbouw wel toe met veel minder onderzoek door onderzoeksinstellingen.

Hoe denkt u daar over?

7

26-11-14 15:29

’Kamp kan geothermie nieuwe impuls geven’ Hoewel veel aardwarmteprojecten over prima business cases beschikken,

Quincy von Bannisseht qvb@hortipoint.nl

I

Foto: ECW

n ’s-Gravenzande kwamen vorige week in totaal zo’n 250 deskundigen, politici, belangenbehartigers, tuinders en andere betrokkenen bijeen om na te denken over de kansen voor geothermie in de glastuinbouw. De gemeente Westland, initiatiefnemer van de bijeenkomst, zette bij monde van wethouder Theo Duijvestijn meteen de toon door aan te geven dat de financiering van aardwarmteprojecten een snelle opmars van deze duurzame energievorm momenteel danig in de weg staat.

Daarmee vertelde hij overigens weinig nieuws. Dat banken niet in de rij staan voor het financieren van geothermieprojecten is immers al langer bekend. Tot nu toe heeft

8

Aardwarmtecongres.indd 8

alleen de Rabobank zich aan dit avontuur gewaagd, zij het met toepassing van enkele volgens haar noodzakelijke, doch in de ogen van veel ondernemers weinig bemoedigende randvoorwaarden. Zo dienen telers 30 tot 40% eigen vermogen op tafel te kunnen leggen, een in deze tijd schier onmogelijke eis.

Duijvestijn hield vervolgens een pleidooi voor het nemen van een reeks maatregelen die de financiering van aardwarmteprojecten volgens hem kunnen vergemakkelijken.

Opvallend genoeg somde de wethouder daarbij aanpassing van de huidige Stimuleringsregeling Energieproductie (SDE+) als eerste maatregel op. Daarmee leek hij verantwoordelijk minister Henk Kamp van

Economische Zaken (EZ) indirect te wijzen op een vermeend manco in de huidige regeling: voor de productie van geothermie voldoet de SDE+ namelijk prima, maar voor de financiering van aardwarmteprojecten biedt de regeling geen enkel soelaas.

Duijvestijn kreeg hiervoor bijval van andere sprekers, onder wie voorzitter Nico van Ruiten van LTO Glaskracht Nederland en Victor van Heekeren, voorzitter van het Platform Geothermie.

Waar zowel de wethouder als Van Ruiten en Van Heekeren op doelen, is een geothermie-investeringssubsidie (GIS). Van Heekeren wijst er daarbij wel op dat een project volgens EU-regels gebonden is aan maxima voor wat betreft de totale subsidie. „Krijgt een ondernemer nog een andere subsidie dan SDE+, dan moet de SDE+ dus lager uitvallen. De ondernemer krijgt dan bijvoorbeeld niet gedurende vijftien jaar SDE+, maar gedurende veertieneneenhalf of dertien jaar.”

Voor minister Kamp heeft zo’n GIS volgens Van Heekeren alleen maar voordelen. „Wat je als overheid vooraf – in de exploratiefase – aan subsidie geeft, krijg je met rente terug want de SDE+ – in de exploitatiefase – is namelijk veel en veel hoger dan die subsidie vooraf. Daarnaast krijg je dankzij zo’n GIS veel minder projecten die in de allerlaatste week of dag van de openstellingsperiode van de regeling worden gecontracteerd.

Dat zijn de duurste projecten per kWh of gigaJoule. De bedragen die het ministerie van EZ daarin moet stoppen, liggen tientallen malen hoger dan de bedragen die je er aan de voorkant via GIS insteekt.”

48 (2014)

25-11-14 15:51

Foto: ECW

Van Heekeren pleit er bovendien voor om eens goed naar Frankrijk te kijken. Dat land is al sinds eind jaren zeventig bezig met geothermie en beschikt evenals als Nederland over een garantieregeling die moet voorkomen dat aardwarmteprojecten al in de boorfase in de problemen komen. „Anders dan in Nederland beperkt de regeling in Frankrijk zich echter niet tot het geologische risico op een misboring, maar richt deze zich ook op storingen tijdens de operationele fase, zoals injectiviteitsproblemen, scaling of problemen met de pomp in de productieput.

Door dergelijke storingen kan de productie volgens Van Heekeren al gauw enkele weken stil komen te liggen. „Als tuinder ben je dan weer aangewezen op het gebruik van gas, wat misschien een dure optie is als je daar niet de benodigde capaciteit voor hebt gereserveerd. Ook heb je minder inkomsten omdat de SDE+ per gigaJoule gaat. Als je niet produceert, droogt die geldstroom op.

En natuurlijk heb je het probleem zelf nog.

Daar komt nog bij dat in geval van een storing bij elke ingreep vooraf schriftelijke toestemming vereist is van het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) om iets in de put te mogen doen. Voordat een operator die toestemming heeft gekregen, is er al gauw een aantal dagen voorbij.”

Volgens Van Heekeren hoeft zo’n garantieregeling niet duur uit te pakken voor EZ. „In Frankrijk heeft die regeling gedurende twintig jaar hooguit enkele tonnen gekost.

48 (2014)

Aardwarmtecongres.indd 9

Dat komt doordat problemen in de exploitatiefase veel kleiner zijn dan in de boorfase.

De premie van een verzekering hoeft daardoor niet prohibitief hoog te zijn, terwijl het risico daarmee wel is afgedekt. Dat laatste kan financiers weer over de streep trekken.”

mogelijk zijn waarmee de kans op misboringen verkleind kan worden. Het Amerikaanse bedrijf is de grootste ter wereld als het gaat om metingen en analyses aan olieen gasputten.

Ook op het gebied van boorvloeistoffen – waarmee de boorbeitel wordt gekoeld en de putwand wordt gestabiliseerd – valt er volgens Vallejo nog heel wat kennis uit de olie- en gaswereld te halen. Datzelfde geldt voor het cementeren van de putwand. „De olie- en gasindustrie heeft in Nederland 3.500 putten geboord. Wij misschien zo’n dertig. Daarom willen wij de kennis van bedrijven als Schlumberger of Baker Hughes naar binnen trekken. Wat echter ook meespeelt is dat SodM eigenlijk wil dat geothermische putten er net zo uit gaan zien en net zo geopereerd gaan worden als gasputten. En uiteindelijk komt onze manier van werken behoorlijk overeen met die van de olie- en gasindustrie”, aldus Van Heekeren.

Andere oplossingen

Lobby

Duijvestijn droeg, behalve een andere toepassing van de SDE+, nog andere oplossingen aan om de financiering van aardwarmteprojecten makkelijker te maken. Zo noemde hij het financieren van projecten in een groter collectief als optie. Ook wees hij op EU-regelingen die mogelijk steun kunnen bieden of het warmtefonds dat de provincie Zuid-Holland aan het opzetten is.

Verder verwacht Duijvestijn dat institutionele beleggers mogelijk soelaas kunnen bieden. Ook Patrick Zwaan, sectormanager Tuinbouw bij de Rabobank, denkt in die richting. „Tuinders moeten ook openstaan voor partijen van buiten de tuinbouw, ook al kost dat hun een stuk rendement.” Aanvullend daarop wees Van Ruiten nog op de mogelijkheden van een fonds waaruit telers achtergestelde leningen kunnen krijgen.

Of minister Kamp wat zal voelen voor het idee van een geothermie-investeringssubsidie of een garantieregeling voor de afdekking van risico’s tijdens de productiefase zal moeten blijken. Van Heekeren is zich bewust van de niet mis te verstane concurrentie op dat vlak vanuit de windmolen- en zonnepanelenlobby. Ook is het huidige kabinetRutte II volgens hem geen liefhebber van garantieregelingen. „Toch heb ik goede hoop want de eerste vorm van overheidsgarantie is er immers ook niet zonder slag of stoot gekomen.” <

In het kort

-

Olie- en gasindustrie Tijdens het congres werd eveneens duidelijk dat de geothermiesector nog veel kan leren van de olie- en gasindustrie. Zo legde Will Vallejo, business manager van Schlumberger uit, dat er diverse metingen aan boorputten

-

9

25-11-14 15:51

-

Peter van Leth pvanleth@hortipoint.nl

H

et agrarisch gezinsbedrijf is aan het veranderen, zowel aan de bedrijfskant als aan de kant van het gezin.

Schaalvergroting, meerdere type bedrijfsvormen en specialisatie maken het over een kam scheren van agrarische bedrijven steeds moeilijker. Verder wordt meer van de boer en tuinder gevraagd in de dynamische wereld van vandaag. Ondernemerskwaliteiten worden steeds belangrijker om het bedrijf

Mening

toekomstperspectief te bieden. En de rol van de partner, nog steeds meestal de vrouw, verandert. Ze wordt vaker betrokken bij strategische bedrijfsbeslissingen (zie kader ’Partner is actief en betrokken’).

Ruud Huirne, Rabobankdirecteur food & agri, maakt de veranderingsprocessen van

Joyce Lansbergen, mede-directeur LG Flowers

’Klant als oogpunt nemen’

binnenuit en buitenaf op het agrarisch familiebedrijf mee. Hij is er echter van overtuigd dat het familiebedrijf een krachtige ondernemersvorm in de agrarische sector blijft. Kijkend naar het potentieel onder de jonge generatie, denkt Huirne dat zij de uitdagingen aankunnen waar ze voor staan.

Uitdagingen die volgens hem echter niet te bagatelliseren zijn. Inspelen op marktontwikkelingen, professionaliseren van ondernemerskwaliteiten en aangaan van verbindingen met de omgeving vergt nog al wat van jonge ondernemers. „Jonge agrarische ondernemers zullen deze uitdagingen moeten combineren met de passie voor het vak en de manier van leven. Die passie is al decennialang de kracht van familiebedrijven. Want als het even tegenzit, kan men als geen ander samen de schouders eronder zetten. Dat maakt dat ze tegen een stootje kunnen”, zegt Huirne.

-

-

10

NAJKcongres.indd 10

„Agrarische familiebedrijven schuiven steeds meer op naar mkb-achtige bedrijven, die echter wel het gezinskarakter behouden.

Het gesprek aan de keukentafel over de bedrijfsvoering blijft van belang. Familiebedrijven zijn inmiddels beter te typeren als familieondernemingen. Ondernemingen die geïntegreerd raken in de keten”, aldus Krijn Poppe, bedrijfseconoom en onder48 (2014)

25-11-14 15:52

Foto: Peter vAn Leth

Achtergrond

Wanneer de partner van een (toekomstig)

nog steeds moeten veroveren. Maar

zoeker bij LEI Wageningen UR. Pioen- en tomatenteler Jan Enthoven kan zich vinden in het geschetste beeld van Poppe. Hij denkt dat verscheidene familiebedrijven hun langste tijd hebben gehad in de glastuinbouw, en niet alleen omdat een opvolger ontbreekt. De grootste bedrijven zullen in de toekomst zelfs eerder kleine multinationals worden, zeker wanneer externe investeerders geïnteresseerd raken in glastuinbouwbedrijven. Nog een stap verder dan familieondernemingen in zijn beleving.

Familiebedrijven zijn nauwelijks nog eenmansbedrijven. Veel vaker is de maatschap of vof de bedrijfsvorm en in de glastuinbouw ook vaak BV’s. Het geeft weer dat het steeds zakelijker wordt op het familiebedrijf. „Niets mis mee als er aandacht blijft voor de zogenoemde zachte kant van het familiebedrijf. Voor de sociaal-emotionele aspecten die spelen. Onderschat de zachte kant niet.

De zachte is vaak de harde kant. Een kant die de bedrijfscontinuïteit in de weg kan staan. Een kant die niet onder de keukentafel moet blijven, maar alle aandacht verdient boven de keukentafel”, redeneert ondernemerscoach Lianne Veenstra.

Communicatie is en blijft belangrijk binnen familiebedrijven, vindt ook Ilse Matser, lector familiebedrijven op Hogeschool 48 (2014)

NAJKcongres.indd 11

Matser.

Windesheim. „De nieuwe generatie neemt vaker dan voorheen het voortouw. Ze is niet te bescheiden. Goed om daar ruimte aan te geven door open en eerlijk met elkaar te praten.”

of die nu klein of groot is. Dan zal het zien van kansen overheersen, boven het zien van bedreigingen”, redeneert Dijksma. <

In het kort Aan staatssecretaris Dijksma is voorafgaand aan het symposium ook gevraagd of het agrarische gezinsbedrijf toekomst heeft.

Jazeker was haar antwoord, zolang traditie geen stilstand betekent. „De kracht van de Nederlandse land- en tuinbouw is altijd geweest openstaan voor kennis en bereidheid tot veranderingen. Als jonge ondernemers deze scenario’s accepteren en overnemen dan kunnen ze elke verandering trotseren

■

■

11

25-11-14 15:52

Daling CO2-emissie zet door De CO2-emissie in de glastuinbouw is in 2013 iets verbeterd en het aandeel

2

van duurzame energie zullen daar verandering in moeten brengen. jsleegers@hortipoint.nl

T

egen wil en dank is de glastuinbouw uitgegroeid tot een grote speler op het gebied van energie. De sector wekt 11,8 miljard kWh aan elektriciteit op; dat is 10% van de nationale stroomconsumptie. Daarvan gebruikt ze zelf weer 7,6 kWh, dat is ongeveer 6,5% van de nationale consumptie.

Met de overheid heeft de glastuinbouw afgesproken om het fossiel brandstofverbruik terug te dringen. Dit is in juli opnieuw vastgelegd in de Meerjarenafspraak Energietransitie glastuinbouw 2014-2020. In de Meerjarenafspraak wordt gekeken naar drie indicatoren: de CO2-emissie, de energieefficiëntie en het aandeel duurzame energie.

In de Meerjarenafspraak staat de CO2emissie centraal.

De ontwikkeling van de drie indicatoren wordt elk jaar gemeten in de Energiemonitor Glastuinbouw van LEI Wageningen UR. De laatste versie over 2013 is zojuist verschenen. De ontwikkelingen zijn in kaart gebracht door de onderzoekers Nico van der Velden en Pepijn Smit.

2

12

LEI-Energie.indd 12

CO2-emissie De CO2-emissie loopt parallel aan het aardgasverbruik. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de totale emissie en de emissie voor de teelt. Het verschil is de emissie die samengaat met de verkoop van elektriciteit door de glastuinbouw. Zowel de totale CO2-emissie als die voor de teelt is in 2013 met 0,1 megaton afgenomen in vergelijking met 2012. Dit komt vooral doordat het areaal glas iets is gekrompen en het aardgasverbruik per m2 iets is gedaald. De elektriciteit en andere energie die worden ingekocht, tellen niet mee voor de CO2-emissie. De emissie ligt immers bij de partij die de fossiele brandstoffen verstookt.

De totale CO2-emissie daalde in 2013 tot 6,8 megaton en zit daarmee 0,6 megaton boven de emissieruimte voor 2020. Hierbij is de teruglevering van stroom aan het net ook meegerekend. De CO2-emissie voor de teelt verminderde van 5,0 tot 4,9 megaton en ligt 0,9 megaton onder het doel van 2020 (5,8 megaton).

Als tegenprestatie voor deze inspanningen

houdt de overheid de energiebelasting laag.

Dit scheelt de sector in de komende tien jaar meer dan € 1 miljard. Omgerekend komt dat op gemiddeld ruim € 1 per m2 per jaar. „Mede daarom zijn de energiedoelen zo belangrijk”, meent Van der Velden.

Een andere indicator is de energie-efficiëntie: het primair brandstofverbruik per eenheid product. Dit is in 2013 met een procentpunt verslechterd. Het primair brandstofverbruik is met 2% per m2 toegenomen terwijl de productie met 1% per m2 is toegenomen. Het eerste heeft vooral te maken met de toegenomen inkoop van elektriciteit voor belichting.

Toch ligt de sector goed op koers. Het doel voor 2020 is een efficiëntieverbetering van 57% ten opzichte van 1990, en nu ligt deze index al op 56%. Daarmee gebruikt de sector in 2013 gemiddeld 56% minder energie per eenheid product dan in 1990 en dat is ook goed voor de internationale concur-

2

48 (2014)

26-11-14 12:23

Column Achtergrond

Feico Smit f.smit@royalvanzanten.com

Begrippenlijst

Oeganda

Primair brandstofverbruik = het aardgas dat op het bedrijf wordt ingekocht, plus de fossiele brandstof die nodig is voor productie van de ingekochte elektriciteit en warmte, minus de brandstof voor de teruggeleverde elektriciteit. n Energie-efficiëntie = het primair brandstofverbruik per eenheid product. n Duurzame energie = energie waarvoor geen fossiele brandstoffen nodig zijn. n CO2-emissie = de CO2 die vrijkomt bij het verbranden van aardgas op het bedrijf. De CO2 die vrijkomt bij de productie van de ingekochte stroom en warmte, telt niet mee voor de glastuinbouw. Deze komt op rekening van de elektriciteitscentrale of de warmteproducent. n

rentiepositie”, aldus van der Velden. „Twintig punten van deze verbetering komen echter door de WKK-installaties. Het is de vraag of deze bijdrage de komende jaren met de verslechterde spark spread in stand blijft.”

Energiekosten gestegen De energiekosten per m2 zijn in de afgelopen drie jaar met 40% gestegen. Dat komt door een stijging van de gasprijs en een daling van de elektricteitsprijs. „Tuinders moeten erop rekenen dat de energiekosten nog verder gaan stijgen”, zegt Van der Velden. „Hierop zal men moeten anticiperen.”

In de praktijk gebeurt dat al doordat veel telers zich verdiepen in Het Nieuwe Telen.

In 2013 was hiervan in de praktijk nog weinig effect van. In de komende jaren zal dit effect groter worden. Ook is er veel interesse in aardwarmte en biobrandstoffen.

Duurzame energie Het aandeel van duurzame energie ligt in de glastuinbouw op 2,9%. Landelijk is dit hoger, namelijk 4,5%, maar de glastuinbouw is wel aan het inlopen. Dat gebeurt vooral met aardwarmteprojecten en biobrandstoffen.

In 2013 zijn er 31 bedrijven die aardwarmte gebruiken. De glastuinbouw is de enige sector waar aardwarmte wordt gewonnen.

Er zijn 33 telers die een ketel op hout stoken en drie met een WKK, waarvan twee op biogas van een vergistingsinstallatie en een op hout.

Zonnige kerst

De opslag en het hergebruik van zonnewarmte liggen al een aantal jaren op hetzelfde niveau. De winning van elektriciteit uit zonlicht is nagenoeg nul. Hier en daar liggen zonnecellen, maar die leggen geen gewicht in de schaal. Een lastige combinatie blijft glastuinbouw en zonnestroom, omdat gewassen zelf licht nodig hebben.

Windenergie wordt helemaal niet gebruikt in de glastuinbouw, behalve via de ingekochte groene stroom. Er staan geen windmolens bij glastuinbouwbedrijven.

Duurzame energie heeft ook een nadeel: het levert geen CO2 voor de teelt. Dat moet uit een externe bron komen. „De inkoop van externe CO2 is echter aan het dalen”, constateert Van der Velden. „Er is niet overal Ocap en men vindt de aanvoer per vrachtauto vaak te duur. Dat is een rem op de ontwikkeling van duurzame energie.” <

Bron: Lei/wageningen ur

TJ

Toepassing van duurzame energievormen in de glastuinbouw in terrajoules (TJ) per jaar.

Vakblad voor de Bloemisterij 48 (2014)

LEI-Energie.indd 13

Iedereen die niet van kerst houdt, kan beter in het buitenland gaan wonen en dan natuurlijk ergens waar het lekker warm is. Stel je voor: 25 graden, korte broek, slippers, zwembad, geen verplichtingen, alleen maar lekker liggen en hangen. Schoonmoeder op 8.000 km afstand, geen gesprekken waar je geen zin in hebt, alleen maar lachen en genieten. Zo vieren we hier kerst.

Ik ga half december het bos in en zaag daar een naaldboom ondersteboven. Het grappige is dat niemand een naaldboom verwacht op 35 km boven de evenaar en op een hoogte van 1.150 m.

Toch staan ze hier en zijn ze goud waard. Het hele land is verzot op bomen en dan met name gezaagde, het liefst illegaal gekapt hout bij je buurman of van de overheid gestolen. Hele bossen worden er omgekapt voor houtskool, timmerhout en voor de papierfabriek. Mijn kerstboom steekt daar schril bij af. Die heeft een leven van een paar jaar gehad en komt dan in zijn laatste weken als een soort heilige boom in onze huiskamer te staan.

De boom wordt versierd door mijn vrouw en onze kinderen met Nederlandse en Afrikaanse versieringen. We hebben zelfs een zwarte Kerstman, ooit een keer op de kop getikt. Nu schijnt één van de drie wijzen uit het oosten ook zwart geweest te zijn dus waarom de Kerstman niet. Onze kinderen vinden het best zolang er maar een cadeautje onder ligt op 24 december. Ook hier in de stad zijn er honderden Kerstmannen die zwart zijn. Op scholen, in winkelcentra, hotels, overal vind je ze. Dat staat natuurlijk in schril contrast met de zwartepietendiscussie in Nederland. Hier zeikt echt niemand daarover, wij zijn dat al ontgroeid, wij zijn misschien wel verder. Wij hebben het ook te druk of misschien wel niet te druk om ons daarover op te winden. Op de internationale school, waar onze kinderen naartoe gaan, merk je wel verschillen tussen culturen maar de kinderen geven niets om huidskleur. Ze gaan op in de massa van de 65 nationaliteiten die allemaal kerst met ons meevieren, waar men ook vandaan komt. Moslims en hindoes vieren kerst net zo hard mee want het is een vrije dag. Op het bedrijf krijgt iedereen een kerstpakket met zeep, suiker, olie, en een levende kip. Mooi gezicht als die 1.000 kippen worden gebracht.

We hebben er weer een mooi jaar opzitten, wat ik onder de zon nog eens aan me voorbij laat glijden. Iedereen een goede kerst en een voorspoedig 2015.

Feico Smit, algemeen directeur Royal van Zanten in Oeganda

13

02-12-14 11:36

’Datamanager wordt Productinfo stroomlijnen

-

Kwekers proberen hun vele klanten zo goed mogelijk te bedienen.

Daarbij gaat het niet meer alleen om de kwaliteit van het product, maar ook om de informatie over het product. Er zijn echter obstakels die een vlotte communicatie in de weg staan. Zo hanteren alle handelspartijen hun eigen labelstickers.

Ook voor de consument kan productinformatie van nut zijn. De afstand tussen kwekers en con-

A

nno 2014 doen veel producenten van sierteeltproducten zaken met een brede en gevarieerde klantenkring, zonder voor iedereen duidelijk dominante spelers. Het is een situatie die naast veel vrijheid – voor zowel aanbieder als afnemer – ook onzekerheid en inefficiëntie met zich meebrengt. Zeker als het gaat om het uitwisselen van productinformatie. Zoveel klanten zoveel vragen, wensen, coderingen, ordersystemen, webshops, stickers en feedbackmogelijkheden.

Teeltbedrijven hebben er hun handen vol aan om aan alle wensen tegemoet te komen.

Toch verwachten ze dat de huidige situatie geen tien jaar meer zal voortduren. Dat is geen wishful thinking. Zij noemen de snelle digitalisering van de handel en de steeds nauwere samenwerking tussen eindklant, exporteur en teler als drijvende krachten naar een toekomst waarin de uitwisseling van productinformatie stukken beter geregeld zal zijn.

sumenten elders in Europa blijft echter moeilijk te overbruggen, welke informatiedrager daar ook voor wordt gebruikt.

Toch verwacht de sector dat deze hobbels binnen tien jaar genomen zijn.

Want de handel verandert snel en productinformatie wordt steeds belangrijker.

Harmen Kamminga

14

T-Labels-Stekers pag 1-2.indd 14

„De tijd dat de veiling zorgde dat onze producten werden verkocht ligt definitief achter ons”, redeneert Johan van Eggermond van hederakwekerij EasyGrow in Made. „Wij moeten nu zelf zorgen dat we ons product verkocht krijgen. Daar hebben we meer kennis van onze markt voor nodig. Die komt niet vanzelf naar ons toe, maar daar zijn we allemaal wel naar op zoek. En ik vertrouw erop dat we die ook gaan vinden.”

Addie Groen van phalaenopsiskwekerij Phalaenova in Brielle draait de redenering om: „Ik kan me niet voorstellen dat plantenkopers in Europa over tien jaar nog altijd langs zestig webshops van exporteurs en kwekers gaan. Ik verwacht dat een paar partijen de markt gaan domineren.”

Bob Hoogerdijk van Hoogeveen Plants ziet dat al bewaarheid worden: „Retailers werken steeds nadrukkelijker samen met bepaalde exporteurs en bepaalde telers. Zulke

partijen groeien naar elkaar toe als handelspartners met oog voor elkaars wensen. Dat maakt ook de uitwisseling van informatie vertrouwder en gemakkelijker, en dat levert voor alle partijen voordeel op.”

Telers zien hun producten in de toekomst meer en meer virtueel worden verhandeld, waarbij het fysieke product vaker rechtstreeks naar de eindklant of zelfs de consument zal gaan. In ’The Village’ op de FloraHolland Trade Fair waren hiervan al voorbeelden te bezichtigen. Goede en goed ontsloten productinformatie wordt in zo’n virtuele toekomst alleen maar belangrijker. „Het zou super zijn als we die informatie kunnen uitwisselen op basis van een internationale standaard voor productcodering”, aldus Hoogerdijk. „Momenteel kan een tuincentrum in Spanje nog net zo makkelijk werken met kassa-informatie met alleen de generieke categorie ’Tuinplant € 5,95’. Daar kunnen wij geen informatie uit halen.”

Volgens Loek Boortman, technisch directeur bij GS1 Nederland (dat werkt aan het ontwikkelen van internationale uniforme standaarden), kan het uitrollen van uniforme productcodering op basis van de GS1 barcode (GTIN) snel gaan. „In de levensmiddelen bijvoorbeeld is afgelopen jaar van ruim 60.000 producten etiketinformatie ingevoerd om aan nieuwe Europese wetgeving te voldoen. Daarmee kunnen handelspartners in een datapool extra informatie delen over hun producten. Dat kan gaan tot op het niveau van voorspellingen: waar en wanneer wordt welk product verkocht? Zeker voor versproducten als bloemen en planten is dat cruciale informatie.”

Boortman verwacht dat informatieuitwisseling op basis van productcodering in de sierteelt de komende vijf à tien jaar zijn beslag krijgt. „Dat vergt nieuwe kwaliteiten op sierteeltbedrijven. Datamanager gaat ook in deze sector een belangrijk beroep worden.”

48 (2014)

25-11-14 15:52

Foto: JoeF SleegerS

Omdat er geen standaard wordt gebruikt, moeten telers telkens schakelen tussen tientallen soorten en formaten etiketten.

Juriaan Weerheim van gerberakwekerij De Zuidplas in Moerkapelle denkt dat het managen van productinformatie inderdaad een belangrijke rol gaat spelen in de keuze van handelspartners. „Relaties met exporteurs en eindklanten worden nauwer en

exclusiever. Goede en specifieke productinformatie maakt ons als producenten minder uitwisselbaar. Een klant die met een vaste leverancier kennis heeft opgebouwd, gaat die minder snel weggooien voor een avontuur met een andere leverancier.”

Weerheim beseft dat dit voor kwekerijen zowel voordelig als een nadelig kan zijn. „Je moet nu je zaakjes voor elkaar hebben en zorgen dat je er tussen zit. Want wie er nu al moeilijk tussen komt, lukt dat over een paar jaar helemaal niet meer.” <

Jos ten Have, voorzitter Plantform:

-

-

Schakelen -

-

-

-

-

-

48 (2014)

T-Labels-Stekers pag 1-2.indd 15

15

26-11-14 10:55

Naast de kwaliteit van het product, speelt de informatie over het product een steeds grotere rol in de handel. Soms hebben telers die informatie maar te leveren zoals hun klant het eist. Andere keren kunnen ze een meer actieve rol spelen in de informatievoorziening.

D

e informatie over ons product die wij aan onze afnemers verschaffen wordt steeds gedetailleerder”, zegt Juriaan Weerheim van gerberakwekerij De Zuidplas in Moerkapelle. „Naast de vaste specificaties als steellengte en bloemdiameter, geven we sinds kort ook de hoogte van het fust op. Verder alle certificaties die op het product van toepassing zijn, en steeds vaker geven we ook al de depotcodes voor eindklanten mee. En bij de Diamondverpakking geven we aan hoeveel bloemen er in een doos zitten, hoeveel per kaart en in welke kleur, zodat de dozen verderop in de keten gemakkelijker te splitsen zijn.

Klanten vragen steeds meer informatie en technisch is steeds meer mogelijk, dus als het even kan regelen we dat.” Want een goede informatievoorziening maakt dat iedereen in de keten meer aan onze bloemen kan verdienen, denkt de teler. „En die kant moeten we op, want op prijs zijn sierteeltproducten inmiddels wel uitgemolken.”

Voor Weerheim gaat het vooral om de concrete, ordergerelateerde informatie die hij kwijt kan in het EKT-bericht. „Wij geven zoveel mogelijk alles in één keer digitaal met het product mee. Ik ga ervan uit dat iedereen in de keten daar het stukje informatie uit kan pakken dat hij nodig heeft.”

Niet direct op consument Informatie over de verzorging van de bloemen vindt Weerheim een brug te ver. „Er staan geloof ik wel wat verzorgingstips op de dozen, maar ik heb niet de illusie dat iemand die leest. En mijn hoofd op de doos voor ’de kweker achter het product’, daar zit volgens mij echt niemand op te wachten”, voegt hij er lachend aan toe. Voor gerberamarketing gericht op eindklant en consument ziet Weerheim meer heil in samenwerking met andere gerberaproducenten, zoals in ’Coloured by Gerbera’.

Ook bromeliakweker Wim Heus in ’s

16

T-Labels-Stekers pag 3-4.indd 16

Gravenzande communiceert niet via zijn product met de consument. „Dat zou ik wel willen, maar dat ligt buiten mijn bereik.” Heus probeert het de consument gemakkelijk te maken door zijn planten in bijpassende sierpotjes te leveren. Hoe dat gewaardeerd wordt, weet hij overigens niet. „Wij richten ons met de productinformatie in de eerste plaats op onze directe afnemers”, aldus de teler. Hij heeft de indruk dat zij maar beperkt geïnteresseerd zijn in de eigenschappen van zijn product. Volgens de teler tellen voor een aantal afnemers maar twee vragen: ’Is het product interessante handel?’ en ’Kan ik vertrouwd zaken met je doen?’. Die informatie verschaft Heus bij voorkeur tijdens persoonlijk contact.

Concrete aanbodsinformatie gaat vervolgens vrijwel volledig via de mail; volgens Heus een goed voorbeeld van de snelheid waarmee digitalisering de handel verandert. „Vorig jaar deelde ik op de Trade Fair nog honderd folders met mijn aanbod uit. Dit jaar kwam ik met dertig en hield ik er twintig over. Niemand sjouwt nog met papier als ze het aanbod per mail kunnen krijgen.”

Verder professionaliseren Dagelijks de digitale aanbodsbanken vullen, twee keer per week belangrijke klanten mailen of bellen, en klanten regelmatig uitnodigen op het bedrijf. Voor Addie Groen van phalaenopsiskwekerij Phalaenova in Brielle zijn dat een steeds groter deel van de werkzaamheden, waar hij de komende tijd graag meer structuur in aanbrengt. „De consument kunnen we moelijk met onze informatie bereiken. We proberen wel een tussenslag te maken. Wij willen onze exporteurs tot ambassadeurs van ons product maken.” Dat vraagt bij Phalaenova wel een verdere stroomlijning van de informatievoorziening „De technische mogelijkheden zijn er wel, maar elke afnemer heeft zo zijn eigen wensen. Die zijn wij nu voor onszelf

goed in beeld aan het brengen.”

Niet alleen de consument bereiken met productinformatie vinden telers moeilijk, zij worden ook moeilijk gewaar hoe consumenten op hun producten reageren. „Wij doen veel directe handel met de retail”, verklaart bijvoorbeeld Jan Kreling van Kreling Chrysant in Bruchem. „De klant bepaalt hoe ons product er uit ziet. Daar kunnen wij niets van eigen herkenning aan toevoegen. Terugkoppeling op het niveau van verkoop aan de consument is dan ook niet te realiseren.”

Standaard productcodering De huidige worsteling met productinformatie die producenten van bloemen en planten doormaken, heeft deels te maken met het nog ontbreken van een uniforme standaard voor productcodering. Verschillende organisaties in het eerste deel van de keten hanteren hun eigen coderingen, zoals VBN en Codering Levend Groen, terwijl aan het andere eind de talrijke afnemers een verscheidenheid aan eigen coderingen toepassen, soms enkel gebaseerd op prijsinformatie.

Achter de schermen wordt wel hard gewerkt aan een eenduidige standaard, meldt Loek Boortman, techisch directeur bij GS1 Nederland, de organisatie achter de wereldwijde standaard van barcodering. „Bij de ontwikkeling daarvan werken we goed samen met Floricode, die een schat aan sierteeltspecifieke kennis heeft.”

Boortman bevestigt dat diverse levensmiddelencategorieën, bouwmaterialen en ook de gezondheidszorg al verder zijn met de ontwikkeling van een dergelijke standaard. „Grote retailorganisaties beseffen steeds meer hoe belangrijk de versafdeling is voor hun imago en willen nu ook daar hun efficiency verhogen. Dat straalt nu ook uit naar de bloemen en planten.”

48 (2014)

25-11-14 15:52

Foto: JoeF SleegerS

Wiel niet opnieuw uitvinden Daarmee lijkt de kans op het ontstaan van een uniforme sierteeltproductcodering groter dan ooit. Boortman vindt het verstandig dat sierteeltorganisatie Floricode in een samenwerkingsovereenkomst heeft aangegeven te willen aansluiten bij GS1 standaarden. „Ga niet het wiel opnieuw uitvinden, maar maak gebruik van onze kennis. Wij hebben meer dan veertig jaar ervaring met productcodering.” Hij benadrukt dat producenten bij het komen tot uniforme productcodering hun eigen systemen van classificatie zullen moeten loslaten. „Vasthouden aan je eigen, productiegerichte manier van classificatie zet je klem. De afgelopen veertig jaar hebben heel wat fabrikanten dat geprobeerd en ze zijn er allemaal van teruggekomen. Het belemmert de informatiestroom door de keten. En daar 48 (2014)

T-Labels-Stekers pag 3-4.indd 17

is het nou juist om te doen.”

Volgens Boortman is de moeilijkheid om ’over schakels heen te kijken’ bepaald geen specifiek sierteeltprobleem. „Dat is heel herkenbaar voor ondernemers in allerlei sectoren. Uniforme productcodering gaat daar zeker bij helpen, maar ook in sectoren met al vele jaren ervaring op dat gebied, begint de feedback vanuit de markt pas de laatste jaren goed op gang te komen. „In de levensmiddelen merkt men nu dat de kwaliteit van artikeldata gemiddeld genomen nog veel beter kan. Je snijdt jezelf in de vingers als je in het systeem slordig input levert.

Dan kun je weinig met de informatie. Dat hebben de supermarktketens en fabrikanten ondertussen geleerd. Die les kan de sierteelt op voorhand meepakken. Overigens zijn niet alle retailers even ver met het verzamelen of met het delen van informatie. Maar

dat zal zich de komende jaren zeker verder ontwikkelen. Er is nu eenmaal meer efficiency te halen door informatie te delen.”

Gerberateler Weerheim merkt dat steeds meer van zijn klanten daar ook van doordrongen raken. „Wij krijgen steeds meer zinnige feedback van sommige klanten. Het begon bij informatie over beschadiging en uitval, maar we komen nu ook steeds beter te weten hoe welke kleuren het doen op welke afzetmarkten, tot en met de verkoopcijfers aan toe. Tussen klanten bestaan nu nog grote verschillen in openheid, maar de partijen die de uitwisseling van het informatie het best op orde hebben, kunnen wij het beste bedienen. Ik ben er dan ook van overtuigd dat zij de komende jaren bovengemiddeld succesvol gaan zijn en voor de toekomst onze belangrijkste handelspartners zullen blijken.” <

17

25-11-14 15:52

Hoe productinformatie inzetten voor consumentenmarketing? middelen inzetten om die afstand met productinformatie te overbruggen. Uiteinde-

Harmen Kamminga

S

voor zich dat je die informatie wilt delen.

Daar kun je een heel scala aan middelen voor inzetten. Maar daar begint het niet mee. Want weet je zeker dat die consument de dingen wil weten waar jij als producent zo enthousiast over bent? Ik weet zeker van niet! Ga marktonderzoek doen. Leer hoe grillig de consument is. Dat je moet segmenteren, ook in je informatievoorziening.

Overvoer de consument niet met informatie waar ze niet om vraagt. Dat jaagt haar weg.

Houd je verwachtingen bescheiden. Realiseer je dat jouw product één aankoop is in een reeks van artikelen. De meeste informatie zal de consument niet tot zich nemen, ongeacht hoe belangrijk jij die informatie vindt of hoe goed je die hebt ontsloten.

Vraag je eerst goed af wat je wilt vertellen.

Foto: Gerdien de nooy

ierteeltbedrijven leggen de laatste jaren – vooral in samenwerkingsverbanden – steeds meer nadruk op consumentenmarketing. Telers zijn ervan doordrongen geraakt dat niet hun directe kopers, maar de consument het succes van hun producten bepaalt. Bij het aanspreken van die consument lijkt adequate informatie rond het product van belang. Maar op welke manier krijg je die informatie ongeschonden de keten door? En welke informatie moet dat eigenlijk zijn?

Vincent van Rijsewijk van PEP Business Creators in Udenhout, met veel ervaring in sierteeltmarketing, vindt dat die tweede vraag voorop moet staan. „Als producent beschik je over informatie die waardevol kan zijn voor de consument. Het spreekt

En hoe dat over komt. Daarna kun je een middel of kanaal kiezen dat daar bij past. En bij je budget.”

Andere informatie Dat consumenten vaak weinig moeite nemen om zich te informeren, wil niet zeggen dat producenten met geen of weinig productinformatie kunnen volstaan, is de ervaring van Loek Boortman. Hij is technisch directeur bij GS1 Nederland, de organisatie die belast is met ontwikkeling, uitgifte en beheer van de bekende streepjescodes. „De hoeveelheid productinformatie die consumenten kunnen vragen en die dus in ons systeem van codering moet worden toegepast overtreft telkens weer onze verwachtingen”, vertelt hij. „Vaak is het wel andere informatie dan producenten verwachten.

Bij sierteeltproducten kan Boortman zich voorstellen dat de precieze naam van een plant veel consumenten minder interesseert dan de herkomst of de duurzaamheid van de productie. „De vragen van consumenten veranderen voortdurend. Ik denk dat producenten, ook in de sierteelt, er goed aan doen alle belangrijke informatie altijd bij het product paraat te hebben. Een goede, eenduidige barcodering is daartoe een eerste stap. Vervolgens zul je daaraan informatie met een goede datakwaliteit moeten toevoegen. Zo kunnen eindverkopers de consument aan de hand van de barcode altijd van de juiste informatie voorzien.”

Betere plantenkennis Informatie aan de consument geven begint met de vraag: wat wil ik vertellen en hoe komt dat over?

18

T-Labels-Stekers pag 5-6.indd 18

Voor het goed informeren van eindverkopers is meer nodig dan de globale productinformatie in een barcode, meent Sjaak van 48 (2014)

26-11-14 10:32

Veelgebruikte informatiedragers Informatiedrager Consumentenwebsite

Voordelen ■

Nadelen

Kan veel informatie bevatten

■

der Sar, teler van philodendron en alocasia in Zevenhuizen. Voor echte service aan de consument moet volgens hem de knowhow bij de eindverkopers verbeteren. „Als je afgaat op de verzorgingssymbolen die bij het product aanwezig zijn, moet zowat elke kamerplant in de halfschaduw staan en middelmatig water krijgen. Maar hoeveel licht en hoeveel water is dat? Ik ben bang dat je van de meeste medewerkers in tuincentra geen duidelijk antwoord krijgt.”

Heel specifiek voor zijn eigen product licht hij toe: „Ik lever alocasia in een plastic pot en die kan de consument er beter omheen laten zitten. Alocasia direct in een sierpot poten vergroot de kans op te natte wortels. Als kweker weet ik als geen ander hoe gevoelig deze plant daar voor is. Het is jammer dat die informatie vrijwel nergens op de winkelvloer beschikbaar is.”

Van der Sar pleit daarom voor een soort centrale databank met dit type productinformatie voor bijvoorbeeld alle kamerplanten. Ook is volgens hem meer samenwerking tussen producent en eindklant nodig. „De consument heeft steeds hogere verwachtingen van ons product. Om die in te lossen hebben kwekers en verkopers elkaar nodig.”

Niet rechtstreeks aan product gekoppeld ■ Heeft andere informatie■

Consument moet moeite doen om informatie te vinden ■ Vergt regelmatig onderhoud ■

Hoes voor bloemen of planten

■

Biedt bescherming tegen transportschade

■ ■

Verbergt het product Past niet in elke verkoopsetting

■

■

Potbedrukking

■

■

weggooimoment ■ ■

Sociale media

Inhoezen vergt arbeid

door overstickeren ■

Kost teler geen arbeid

tafels met hoge rand

geschikt voor introductie nieuwigheden

Niet rechtstreeks aan product gekoppeld ■ Populariteit diverse sociale

doelgericht

■

Informatie niet goed

van consumenten

■

Kritiek niet te beheersen

■

■

■

■ ■

■

forse ’verborgen’ kosten Steeketiket

■

Opvallend

■ ■

te scheiden

Informatiedragers Om hun eigen verhaal te vertellen experimenteren sierteeltondernemers de laatste jaren volop met allerhande informatiedragers en -kanalen. Dat gaat van tray-stickers met het adres van de bedrijfswebsite tot uitbloeifilmpjes achter een QR-code en nadrukkelijke aanwezigheid op sociale media (zie ook kader ’Veelgebruikte informatiedragers’). De ervaringen zijn wisselend en het resultaat lijkt weinig afhankelijk van de omvang van investeringen.

Van Rijsewijk: „Het wemelt in ons land van creatieve ontwerpers die de mooiste dingen voor je kunnen maken. Maak daar gebruik van. Maar pas nadat je goed hebt nagedacht over wat je klant wil zien en horen, en hoe jij dat gaat aanbieden en onderhouden. Ik zie in de sierteelt op marketinggebied nog te veel goedbedoelde mislukkingen.”

48 (2014)

T-Labels-Stekers pag 5-6.indd 19

Sticker

■

■

■ ■ ■ ■

Stoppen met ’kwekersmerken’ „Waar we in elk geval snel mee moeten stoppen zijn de ’kwekersmerken’”, vult Bob Hoogerdijk aan. Hij is verantwoordelijk voor de retail sales bij Hoogeveen Plants in Hazerswoude, kwekerij van visueel aantrekkelijke tuinplanten. Daar de producten van Hoogeveen Plants zich op moment van aankoop vaak nog niet hun volle glorie tonen, deed het bedrijf al vroeg ervaring op met het aantrekkelijk vermarkten van zijn producten. Kwekersmerken waren volgens Hoogerdijk aardig in een tijd dat producten

Oogt goedkoop Vergt arbeid

voor de klok kwamen. „Kwekers wilden aan kopers laten zien wat ze in huis hadden.

Maar ze leggen de nadruk op het bedrijf in plaats van op het product. De mooi bedachte productenlijn valt in het winkelschap uiteen en de consument heeft er al helemaal geen boodschap aan.”

Hoogerdijk is ervan overtuigd dat producenten per product moeten kijken hoe de consument het toepast en hoe je daar als producent aan kunt bijdragen. „Daar moet de marketing en informatievoorziening op gericht zijn.” <

19

26-11-14 10:32

Vragen Stuur uw vragen naar Postbus 9324, 2300 PH Leiden.

U kunt ook bellen, faxen of mailen: Peter van Leth, 071-56 59 688, pvanleth@hortipoint.nl

sprekken over te dragen ben ik tevreden, maar over de uitvoering van sommige teamleiders nog

H

et overdragen van de eindejaarsgesprekken zet een belangrijke ontwikkeling in gang bij uw middenkader: vanaf nu moeten ze nog meer dan voorheen verantwoordelijkheid nemen voor wat ze verwachten van de eigen mensen. Dat vraagt iets van hun houding en hun communicatieve vaardigheden. Ze moeten in staat zijn hun mening te onderbouwen met concrete feiten en voorbeelden. Ze moeten effectief kunnen reageren op eventuele emoties, die hun mening oproept bij hun medewerker. En ze moeten de spiegel die ze hun medewerkers voorhouden motiverend kunnen brengen, zodat de betreffende medewerker volgend jaar wellicht nóg meer van waarde voor het bedrijf kan zijn. Met andere woorden het eindejaarsgesprek vraagt het nodige van uw leidinggevenden.

IllustratIe: Peter moorman

Voor veel leidinggevenden is een vorm van begeleiding hierbij zinvol en voor henzelf ook prettig. Het helpt hen de gesprekken met meer zelfvertrouwen aan te gaan.

Gezien uw constatering dat de kwaliteit per teamleider verschilt, lijkt het mij verstandig om uw begeleiding niet alleen individueel, maar ook als groep op te pakken. De hele groep heeft immers nog maar één jaar ervaring. Het is wel belangrijk dat u zich vooraf realiseert dat individuele begeleiding de nodige tijd van u zal kosten.

■ Evalueer als team het eerste jaar Vraag eerst hoe uw teamleiders het voorbereiden en voeren van de gesprekken hebben ervaren, wat ging er goed, wat vonden ze lastig en wat hebben ze ervan geleerd. Vertel vervolgens wat u is opgevallen en wat u zich heeft gerealiseerd. Vertel daarbij ook wat voor u belangrijk is en waar u waarde aan

20

48vraag.indd 20

hecht. Kom daarna samen tot een voorstel hoe u hen dit jaar zal begeleiden. Spreek daarbij in ieder geval af dat u met elke teamleider een individueel gesprek heeft en niet alleen met degenen die het op dit punt in uw ogen minder goed hebben gedaan.

■ Individuele gesprekken Zorg vooraf dat u per teamleider concrete feedback heeft over wat u goed vond gaan vorig jaar en op welke punten er volgens u verbeteringen gewenst zijn. Geef tijdens de individuele gesprekken uw feedback. Laat uw teamleiders vervolgens zelf de beoordelingen voor dit jaar opmaken en bespreek deze opgemaakte beoordelingen voordat de gesprekken gaan plaatsvinden. Geef aan wat u anders ziet en waarom u dat belangrijk vindt.

■ Evalueer nogmaals als team Nadat alle gesprekken zijn gevoerd, evalueert u het proces nogmaals met het hele team: wat gaat beter, wat vinden jullie nog lastig, hebben jullie nog tips voor elkaar, zijn er nog wensen voor komend jaar? Heeft u

vooruitgang geconstateerd? Dan zorgt u ervoor dat u uw teamleiders hierover in ieder geval complimenteert.

Zoals gezegd is bovenstaande aanpak arbeidsintensief, maar zeker de moeite waard. Op deze wijze groeit uw vertrouwen in uw teamleiders en daarmee zowel hun zelfvertrouwen als hun bekwaamheid in het voorbereiden en voeren van deze belangrijke gesprekken.

Zijn er teamleiders die moeite houden met het voeren van de gesprekken, dan is het wellicht het overwegen waard om voor een of twee dagdelen een deskundige in te huren, die samen met uw teamleiders de gesprekken oefent. <

Hanneke Westerop, training & advies aan leidinggevenden in de agrarische sector, info@ hannekewesterop.nl 48 (2014)

25-11-14 15:52

M K Groene planten

2012

35

2013

2014

2012

Middenprijs in centen

Middenprijs in centen

30 25 20 15 10

Bloeiende planten 2013

2014

150

130

140

120 110 100 90

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 week

Evenals in de twee voorgaande jaren in week 47 ligt de middenprijs ook op 27 cent. Dat is 1 cent meer dan in week 46.

2012

140

Middenprijs in centen

Snijbloemen

80

2013

2014

130 120 110 100 90

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 week

In week 47 zakt de middenprijs 6 cent tot 96 cent. Dat is respectievelijk 5 en 2 cent onder 2012 en 2013 in diezelfde week.

80

37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 week

Ten opzichte van week 46 gaat er in week 47 2 cent van de middenprijs af tot 109 cent; 3 cent meer dan in 2012 en 2 cent minder dan in 2013.

Simon van der Burg:

’Kwekers en veredelaars gunnen elkaar niet de tijd’ Bedrijf: Timaflor Veiling: Aalsmeer Week: 48

Maandag „Bezoek van FRESCO. Rien is blijven slapen, tijdens het ontbijt beginnen we al over hoe alles ervoor staat. De markt, de prijzen, de aantallen, de veiling, het sortiment en niet te vergeten de kwaliteit, want daar komt Rien uiteindelijk voor: om ons scherp te houden. De ochtend is voor Timaflor, eerst alle pakschuren, daarna een aantal kassen. In de middag doet hij hetzelfde bij Lolomarik.

Als afsluiter gaan we in de bush met zijn allen een hapje en een drankje rond het kampvuur nuttigen.”

Dinsdag „Ik ben dit jaar niet naar IFTF en Trade Fair geweest. Vandaag heb ik dan meteen twee veredelaars op bezoek. Zij waren redelijk tevreden over de beurs, maar er wordt niets verkocht en het is alleen nog een grote sociale happening. De eerste 4 ha voor volgend jaar zijn besteld.”

Woensdag „Ik begin vroeg, want ik wil weten hoe alle gewassen erbij staan. Wederom bezoek. FloraHolland heeft een exporteur mee. Het verhaal leert dat het voor de gemiddelde exporteur er niet makkelijker op geworden is.

Grote klanten zijn er niet zo veel meer. Ook dit bedrijf is zoekende, naar 48 (2014)

Markt-1-prijsbeelden-nw.indd 21

bijvoorbeeld rechtstreekse lijnen van Kenia naar Novosibirsk. Wij zijn nog steeds voorstander van al onze handel via Aalsmeer.”

Donderdag „Het heeft de hele nacht geregend, dus een warme nacht en dat betekent extra productie. Veel bloemen voor weinig geld. Zeker rood is niet vooruit te branden. In Kenia is er heel wat rood bij gekomen. De grote aantallen zijn dan alleen goed voor de luchtvrachtvervoerders. We hadden vandaag dan ook KLM/Martinair op bezoek. Martinair vervoert ongeveer 25% van de Keniaanse bloemen en krijgt ook steeds meer concurentie vanuit het middenoosten. Voor ons is dit nog niet te merken aan de prijs terwijl de olie ook niet meer zo duur is.”

Vrijdag „Deze week elke dag bezoek. Nu twee veredelaars, een met het hele hoofdkantoor uit Duitsland. Met de enorme variatie wordt het steeds moeilijker om goede rassen goed te houden. Het is cruciaal om de markt niet te snel te overvoeren. Heeft een soort zich bewezen, dan kan er eigenlijk alles. Veel kwekers en veredelaars gunnen elkaar niet de tijd.

Het gevolg is dat er veel voortijdig gerooid moet worden. Dus wij planten een mengelmoes van nieuwe en oude soorten.”

21

25-11-14 15:52

In de grafieken wordt de procentuele verandering (= index) weergegeven van de prijs en de totale aanvoer ten opzichte van vorig jaar.

Simone van Tol

Snijbloemen Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder 150

in procenten

125

100

75

50

42

43

44

Aanvoer index

45

46

47 week

Prijs index

Aanbod en prijs op hetzelfde niveau In totaal ziet week 47 van dit jaar er ongeveer hetzelfde uit als dezelfde week in 2013. De middenprijs is ook dit jaar 25 cent. We zien een lichte aanvoerstijging van 1,5% wat leidt tot een omzetstijging van 2% ten opzichte van week 47 vorig jaar. Aantallen in tulpen lopen langzaam op en de markt reageert daar goed op. Deze week zijn er een miljoen meer tulpen op de klok en in totaal is dit 21% meer aan enkelbloemige tulpen dan vorig jaar in dezelfde week. Dit zorgt wel voor een daling van de gemid-

delde prijs van 2 cent. Bij veel producten zien we dat de vraag stabiel blijft. Onder andere gerbera, lelie, alstroemeria en chrysant doen het redelijk goed. Bij al deze producten zien we een lichte prijsstijging ten opzichte van week 47 vorig jaar. Ook anthurium beleefde deze week een stabiele prijsvorming. Deze lag 1 cent hoger dan vorig jaar. Bij grootbloemige rozen zijn er in week 47 5,6% meer stuks verkocht. De prijs lag gemiddeld 3 cent lager in dezelfde week van 2013.

Kamerplanten Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder 120

in procenten

110

100

90

80

42

43

44

45

46

47 week

Prijs index

Aanvoer index

Wisselvallige week Ook deze week lag de gemiddelde prijs van kamerplanten totaal iets lager. Met een aanvoerstijging van 4,3% bracht deze productgroep gemiddeld 4 cent minder op. Prijzen fluctueerden sterk en vooral niet-kerstgerelateerde producten noteerden over het algemeen zeer matige prijzen. Anthurium bleef deze week stabiel. Ondanks de aanvoerstijging van 31,2% lag de prijs dit jaar toch nog 1 cent hoger dan vorig jaar. KalanchoĂŤ sprong er ook positief uit ten opzicht van vorig jaar. Met ruim 20% meer

stuks verkocht, steeg de prijs met 9 cent gemiddeld ten opzichte van 2013. Hierbij zagen we ook kalanchoĂŤ in schalen met een kerstster erin die goed werden verkocht.

Euphorbia pulcherrima staan momenteel op de derde plaats in de top 15 kamerplanten. Deze werden met 2,3% minder aangevoerd dan vorig jaar en lag de prijs gemiddeld 4 cent hoger. De groene kamerplanten ficus, dracaena en echeveria uit de top 15, scoorden gemiddeld een hogere prijs dan in week 47 vorig jaar.

Tuinplanten Ontwikkelingen afgelopen zes weken t.o.v. een jaar eerder 200

in procenten

150

100

50

0

42 Aanvoer index

22

Markt-2-Veilingbijdragen-nw.indd 22

43

44

45 Prijs index

46

47 week

Kerst belangrijk In week 47 zien we de omzet in tuinplanten totaal met 16% stijgen. Ook zijn er 8,8% meer tuinplanten verkocht in deze week ten opzichte van vorig jaar.

Helleborus staat qua omzet nog op nummer 1. De aantallen stijgen hier met bijna 28% en dit zorgt voor een prijsdaling van gemiddeld bijna 30 cent.

Skimmia en gaultheria doen het beter. Bij skimmia ligt de aanvoer in aantal stuks 9,5% lager dan in 2013 in deze week, maar ligt de prijs gemiddeld 53 cent hoger.

Ook bij gaultheria zien we een

prijsstijging van 11 cent gemiddeld maar daar ligt de aanvoer in stuks ruim 20% lager dan vorig jaar. Verder zien we een aanbod in kerstgerelateerde producten zoals coniferen met kerstdecoratie in alle soorten en maten. Hierbij is de prijsvorming vooral redelijk voor de zogenaamde nieuwe items. De tuincentra staan inmiddels vol met kerstartikelen, nu moet de consument de weg gaan vinden en de verkoop starten.

48 (2014)

26-11-14 12:22

Oostenrijk

Over de toonbank Wenen

Florian Griessmaier:

’Advent grote vraagmarkt in Oostenrijk’ Hoe bedoelt u?

Naam: Blumenelfen Griessmaier-Brando KG Locatie: drie winkels in Wenen Sortiment: 45% bloemen, 20% planten, 35% glas en keramiek Specialiteit: vakwerk Aantal medewerkers: 6 vaste medewerkers en 2 leerlingen

Waar heeft u het nu druk mee? „Met name met Advent-werk. Dat is hier een grote vraagmarkt. We maken adventskransen met dennentakken en -appels, kaarsen en zijden accessoires. De bloemenverkoop staat nu op een laag pitje. Maar ook in algemene zin.”

Standpunt

Waar koopt u uw bloemen en planten? „Het grootste deel komt uit Nederland. Deels kopen we bij van de groothandelsmarkt in Wenen. Rozen en orchideeën laten we veelal ook uit Polen komen. In voorjaar en zomer kopen we seizoensproducten als dahlia en allium ook van lokale kwekers.”

„De kwaliteit die onze Nederlandse leveranciers bieden is uitstekend. Van lastige bloemen als gerbera weet ik dat ze dezelfde dag nog direct van de kwekerij op transport gezet worden.

Ze komen niet van de klok en dat garandeert mij natuurlijk een zeer goede houdbaarheid.

De prijzen zijn in het algemeen goed, al zijn rozen rond de grote feestdagen wel erg duur.

Maar dan kan ik altijd nog uitwijken naar Polen of lokale kwekers. Kwaliteit is voor mij echter belangrijker dan de prijs.”

Heeft u tips of advies? „Wie ben ik om de Nederlandse experts aanwijzingen te geven? Nederland is onevenaarbaar en heeft geen advies van mij nodig!”

Zijn milieu en duurzaamheid belangrijk voor u en uw klanten? „Natuurlijk kan ik nu zeggen dat ik geen bloemen verkoop die met pesticiden zijn bespoten.

Maar feit is dat je vooral van bloemen van rond de evenaar niet met zekerheid kunt zeggen hoe ze behandeld zijn en of er wel eerlijk over wordt gecommuniceerd. Belangrijk? Ja, maar zekerheden hebben we niet.”

’Consumentgerichte productie is essentieel’

A Siegfried Bunnik Bromelia Specialist

Mee eens, oneens of denkt u er heel anders over?

Reageer dan bij de marktredactie: A.F. Middelburg, 06-23631549 of mail afmiddelburg@hortipoint.nl

48 (2014)

Markt-3-Toonbank-nw.indd 23

„Kijk, de traditionele bloemenwinkel is dood.

Monobossen zijn volledig naar andere afzetkanalen verschoven. Supermarkten en tankstations verkopen inmiddels professionele standaardboeketten en Ikea geeft groene planten zo ongeveer weg. Wij vakbloemisten moeten dus innovatieve wegen zoeken en de consument overtuigen van onze meerwaarde. Wij doen dat door in te zetten op houdbare floristiek met ingrediënten als takken, bladmateriaal en gedroogde producten en aansluiting te zoeken bij de ’nieuwe lifestyle’. Mensen willen minder tijd besteden aan verzorging van bloemen en planten en houden van verandering. Wij maken dus deels houdbare arrangementen waarvan het bloemwerk steeds is aan te passen aan de seizoenen.”

Bent u tevreden met Nederlandse kwaliteit en prijzen?

ls Bromelia Specialist kiezen wij ervoor om niet product-, maar consumentgericht te produceren.

Twee jaar geleden hebben we deze koers ingezet. Ons uitgangspunt is niet productieaantallen, maar de consument. Wij geloven sterk dat vraaggestuurd produceren essentieel is om het rendement en de omloopsnelheid op planten te verhogen. Maar wat wil de consument? Dé consument bestaat niet. Wij hebben onderzoek gedaan en uiteindelijk zes stijlgroepen gedefinieerd, variërend van de klassieke tot milieubewuste consument.

We hebben in beeld welke stijlgroepen in welk afzetland prominent aanwezig zijn. De verschillende ’lifestyles’

hebben wij vorige maand op onze huisbeurs uitgewerkt; wij hebben direct de vertaalslag gemaakt naar de winkelvloer om zo de klant te inspireren. Hoe kunnen zij dit door vertalen naar hun klant? Welke kleuren en arrangementen passen bij hun doelgroep? Hoe kan het schap eruitzien?

Welke kleuren en materialen sluiten aan? Daarover willen wij met klanten het gesprek aangaan. In de praktijk merken we dat categoriemanagers en de marketingmensen een goed beeld hebben van wie er op de winkelvloer rondloopt. De komende jaren krijgen winkelketens een nog veel beter beeld van alle kaarthouders. Het bloemenen plantenschap moet op de informa-

tie aansluiten; samen moet je de juiste combinaties maken. We merken dat exporteurs zich bewuster worden van de vraag. Op de huisbeurs kregen we positieve reacties op de presentaties. Wij merken dat marktgerichte combinaties beter verkopen dan de generieke mixen. Een moeilijkheid is om als teler de stijlgroepen te volgen.

Bromelia heeft een lange productietijd en daardoor valt het niet mee om snel te schakelen en adhoc vraaggestuurd te produceren. Door informatie te vergaren over kleuren, aantallen en assortiment proberen wij daar als Bromelia Specialist op te blijven sturen. Daar ligt de uitdaging de komende jaren!

23

26-11-14 12:22

A Foto: De GRAAF VAN DeR ZANDe

Bij tulpen in retailsegment intensievere samenwerking De samenwerking tussen broeiers en leverenciers van tulpen in het retailsegment is in de zoektocht naar rendement dit seizoen weer intensiever. De verwachtingen variëren.

men.” Martin van Rijn, inkoper van Van Dijk Flora: „Over de prijs en de aantallen in bepaalde periodes waren er wat strijdpunten, maar het is in het gezamenlijk belang om eruit te komen.

Dat is gelukt.”

„Wij moesten zakken met de steelprijs, maar de bollen waren duurder. Op een gegeven moment zitten we met z’n allen klem, geen goed vooruitzicht”, stelt Joost Leeuwenburg van L & M vast aan de vooravond van de start van het tulpenseizoen in het retailsegment. Natuurlijk worden via supermarkten en discounters nu al tulpen verkocht, maar in vergelijking met de hausse die in januari losbarst, zijn het nog kleine aantallen. „Voor de kerst doen we iets in de typische kleuren rood, wit en roze en nu wat in de typische herfstkleuren”, meldt Yves Zurel van Bouquetnet. Hij is tevreden over de afloop van het inkoopseizoen. „We zijn er met afnemers en leveranciers goed uitgeko-

Eerdere afspraken Inkopers in het retailsegment dekken zich met tulpen tegenwoordig veel eerder in dan pakweg drie jaar geleden. „Toen werd er nog relatief veel bijgekocht via daghandel of de klok”, ziet coördinator Jaap Houwer van FloraHolland. „We hebben stappen gezet in verkorting van de keten en daardoor een betere verkoop”, vult Van Rijn aan. En volgens Zurel is de intensievere samenwerking tussen retailers,

retailspecialisten als Bouquetnet en broeiers een goede ontwikkeling. „We kunnen beter custom made leveren en dat heeft ook bijgedragen aan de sterke positie van de tulp in het supermarktkanaal. De tulp is in het voorjaar bepalend voor het bloemenschap in de supermarkten.”

Prijsdruk De richtprijzen mogen onder druk staan, ze liggen ook relatief ver uit elkaar door allerlei afspraken over aantallen, kleuren, verpakking en logistieke afhandeling. En niemand laat het achterste van zijn tong zien vanwege de grote concurrentie. Een gevolg van de intensievere samenwerking is ook dat steeds vaker nagenoeg de gehele productie

van broeierijen voorafgaand aan de feitelijke levering vanaf januari wordt verkocht. „Zo’n 80% is vastgelegd, dan heb je nog 20% speelruimte”, schat parttime bemiddelaar Marcel Boos voor de kwekers waarvoor hij verkoopt.

Er werd rekening gehouden met een aanvoerstijging, maar de export van bollen lijkt hoger uitgevallen dan verwacht. En verder is er, per bollenkweker zeer uiteenlopend, over de hele linie uitval door zuur. Afgelopen seizoen, augustus 2013 tot en met juni 2014, steeg de aanvoer bij FloraHolland met 4,5% tot ruim 1,8 miljard stelen. Tot nu ligt de aanvoer op hetzelfde niveau als vorig seizoen en is de middenprijs 1 cent lager op 19 cent. ■

Optimisme over tulpenafzet via groothandel -

over het huidige tulpenseizoen.

Over een week start hij met de aanvoer, twee weken eerder dan

30

600.000

25

500.000

20

400.000

15

300.000

10

200.000

5

100.000

0

aug ’13

sep

okt

nov

dec

jan ’14

feb

mrt

apr

mei

aug ’14

sep

okt

0

Verkochte aantallen x duizend

Gemiddelde prijs in centen

„Lichtelijk optimistisch”, is broeier Frans Blom van BlomPronk/PolderPride in De Goorn

Aanvoer van tulpen per maand in 2013/2014 en 2014/2015 tot en met oktober (bron FloraHolland).

24

Markt-4-Snijbloemanalyses-nw.indd 24

vorig jaar. „Met de zes partners in PolderPride streven we naar een betere kwaliteit, geborgd door een eigen keurmeester en gebaseerd op onze manier van werken”, licht hij toe. Een ander voorbeeld van gezamenlijke positionering in de tulpenmarkt is Wonderfall Tulips. Hierin werken telers samen die van het zuidelijk halfrond afkomstige bollen in de herfst afbroeien. „Voorafgaand aan de broeierij uit Nederlandse bollen. En wij mikken ook op het hogere segment”, aldus Dirk-Jan Haakman van H&M Flowers in Wervershoof, een van de twaalf deelnemende bedrijven.

Lichte krimp Naast de vroegere start dankzij een beter bollenteeltseizoen en de specifieke profilering onder eigen

labels baseren broeiers die op het groothandelssegment mikken hun optimisme op een lichte krimp van het aanbod.

De speciale bloemendagen als Valentijn, Internationale Vrouwendag, Engelse Moederdag en Pasen vallen vergelijkbaar als in 2013 en dat is volgens kenners gunstiger dan in 2014. In seizoen 2013/2014 klom het aandeel van de directe verkoop bij FloraHolland naar 55% en dat stijgt weer. „Maar de klokprijs blijft het belangrijkste referentiepunt”, is de overtuiging van inkoper Michel Schoneveld van Hilverda De Boer. „Als de klokprijs onder druk staat valt het niet mee om voor exclusieve, superverse tulpen ook extra betaald te krijgen.” Juiste informatie en actuele foto’s zijn volgens Schoneveld essentieel. ■ 48 (2014)

25-11-14 15:53

Aanvoerdaling brassica brengt rendement in zicht -

„Er staat nu eigenlijk te weinig brassica, de overgang van de buiten- naar binnenteelt geeft een schokeffect”, is de waarneming van inkoper Huug Aandewiel van P. van Dam. Milko Portier inkoper bij Bouquetnet, vindt dat de kwaliteit van het aanbod na oktober snel is teruggelopen. „Het is nu heel goed opletten.

Telers brengen meer stelen per blik, dus zijn ze dunner”, licht hij toe. Peter Vork van Multi Color Flowers vond dat de sierwaarde minder was. Telers schrijven dat toe aan de weersomstandigheden. In de koude augustusmaand zette de natuurlijke verkleuring, in feite een verouderingsproces, sneller in. Door de warme septembermaand herstelde de groei echter en liep de kleuring terug. „En in plaats van de platte kooltjes kregen we puntvormige, minder mooi dus”, aldus Vork.

Tot en met oktober eindigde de middenprijs voor brassica 3 cent

hoger dan vorig seizoen en dat is met 19 cent per steel de hoogste tussenstand in de laatste vijf seizoenen. „Tevreden”, vat Eduard Daling van de gelijknamige kwekerij in Smilde de resultaten over zijn aanvoerseizoen samen.

Gerekend vanaf mei tot en met oktober kromp de aanvoer met 5% tot 12,8 miljoen stelen in vergelijking met 2013/2014. In dit laatste seizoen kwam het aanbod bij FloraHolland uit op 25,3 miljoen stuks voor gemiddeld 17 cent per steel. Dat was een evenaring van het dieptepunt in 2010/2011. De hoogste middenprijs werd in 1997/1998 betaald: 38 cent per steel bij een veilingaanbod van 2,5 miljoen stelen.

Dat was ook de periode waarin White Crane werd geïntroduceerd, al jarenlang marktleider bij brassica’s. „Maar de laatste jaren lijkt de plant zwakker gewor-

Foto: De GRAAF VAN DeR ZANDe

Foto: De GRAAF VAN DeR ZANDe

eel is, variëren de conclusies voor de eerste helft van matig

den dan pakweg tien jaar geleden.

We moeten meer maatregelen nemen en middelen inzetten om de goede productie en kwaliteit te halen”, vindt Christian van Thiel van Bloemenkwekerij Van Thiel in Handel.

Kwaliteit Door een te nat voorjaar bleven de koolvorming en steellengte op zijn kwekerij achter, waardoor Van Thiel niet de gewenste en gebruikelijke kwaliteit kon aanbieden. „Dat kostte ook meer oogstarbeid en zette de prijs onder druk”, stelt hij vast.

De hoge nachttemperatuur in dit najaar stelt ook de kleurvorming van de brassica in de kasteelt uit.

Telers zijn daarover bezorgd, zeker als volgens specificaties aan de retail leveren in het gedrang komt.

In het assortiment zit geen fundamentele vernieuwing. Op precommerciële basis komen de gefranjerde witte Crane Frilly en rode Crane Freddy beschikbaar. „Af en toe zien we kooltjes met een krulletje of een kartelrandje. Best leuk, want de aardigheid raakt er bij consumenten een beetje af als er geen echte vernieuwing is”, vindt Aandewiel. ■

Marktacties Promotie Woonplant van de maand december: phalaenopsis Woonplant van de maand januari: yucca Tuinplant van de maand december: kerstconiferen Tuinplant van de maand januari: dopheide (erica) PurE Seasonal Flowers december: helleborus PurE Seasonal Flowers voorjaar: anemoon, hyacint, ranonkel, iris. sep-jan ’15 Campagne ’Amazing Amaryllis’, initiatief van telers, verenigd in FH-promotiecommissie, uitvoering Fresh Retail sep-mrt ’15 Campagne snijorchidee, initiatief van telers, promotiecommissie en FloraHolland, coördinatie en uitvoering Fresh Retail

Freesia Apricot Mountain en Red Bell, anjer Goblin en Yellow Viana, Germini Robin Hood en Café, hyacint creme, Asparagus myers en sprengeri, Anthurium Romance en Whisper, Lisianthus Cocktail Champagne, Cornus midwinter Fire, Ilex Magical Daydream, Photinia Red Robin, Rosa Magical Miracle, Skimmia Magical Finchy, Symphoricarpos Magical Mandy, Amaryllis Cybister La Paz, Champagne en dreamstime, Vanda Sunanda Sandy Brown,Sunanda Lava, Sunanda Dark Chocolate Brown, Sunanda Himba Gold en Sunanda Pink Sprinkles, Euphorbia Cerise, Veren Tured en Quicksilver trossen. SBS6 17.00 uur.

Bloemenagenda Bloemenbureau Holland, VBW en FloraHolland

29 nov Robs Grote Tuinverbouwing met onder andere: bol-op-pot: tulp, hyacint, narcis, eucomis, glamini en freesia, Favourite Roses, Green is: Codiaeum Petra, Beaucarnea recurvata, Sansevierea laurentii, hedera boog, TiSento, Helleborus Gold Collection, Picea conica, Cham ellwooddii, Picea abies, Juniperus Stricta, paphiopedilum, Chichi-Orchid, cyclamen Rood en Wit P12 Super serie, P17 Halios, poinsettia P14, roos snij NL Avalanche+. SBS6 17.00 uur.

30 nov De Bloemenoverval met onder andere: Peach Avalanche, Emerald Avalanche, Sweet Avalanche, Gerbera Fender, lelie Lepento,

10 nov - 7 dec: lisianthus 1 dec - 28 dec: amaryllis

Bloemendagen 30 nov Moederdag (Rus) 30 nov St. Andrew’s Day (Schotland) 5 dec Sinterklaas (Ned) 6 dec Sint-Nicolaas (Bel) 7 dec Nationale vrijwilligersdag

Heeft u informatie voor de agenda? Mail naar afmiddelburg@hortipoint.nl

48 (2014)

Markt-4-Snijbloemanalyses-nw.indd 25

25

25-11-14 15:53

Analyse bloeiende planten Foto: gErdiEn dE nooy

Exporteur over Verenigde Emiraten

Bedrijf: Florca Functie: directeur Belangrijkste afzetgebieden: USA, Canada, Midden- Oosten, Verre Oosten, Caribisch gebied en Afrika Inkoop: via moederbedrijf Hamifleurs en direct bij kwekers Aantal medewerkers: tien

Carlo Vijverberg:

’Emiraten na grote dip weer in de lift’ Abu Dhabi, een droombestemming? „Abu Dhabi hoort bij de Verenigde Emiraten en als geheel is dit weer een oplevende markt, dus interessant. De groei in de Emiraten is het afgelopen jaar substantieel geweest. De export van snijbloemen vanuit Nederland groeide in 2013, na een forse dip tussen 2009 en 2012, met maar liefst 45%. Die groei geldt alleen voor de snijbloemen, want de plantenexport daalde in 2013 met 13%.”

Wie zijn uw klanten in Abu Dhabi? „Wij leveren aan bloemisten, waarbij het vooral gaat om typisch Nederlandse producten als hortensia, tulp en freesia. Rozen komen veelal rechtstreeks uit Afrika en Zuid-Amerika. Voor bruiloften krijgen we ook bestellingen voor de wat meer bijzondere producten.’’

Hoe is de logistiek geregeld? „Abu Dhabi is het hoofdemiraat van de Verenigde Arabische Emiraten en vanwege de grote oliereserves meteen ook de rijkste.

Praktisch alle bloemen en planten komen binnen in Dubai. De luchthaven en de infrastructuur zijn goed ingericht voor versproducten. Plaatselijke groothandelaren beleveren vanuit Dubai het merendeel van de bloemisten in Abu Dhabi en overige Emiraten volgens het Flying Dutchman-model.’’

Amaryllis houdt het hoofd koel in gretige markt Ook dit jaar wordt weer schaarste verwacht in amaryllis tegen het eind van het seizoen. Amaryllis-telers houden het hoofd koel en laten zich niet verleiden tot onstuimige groei.

De amaryllis-markt is doorgaans zo voorspelbaar dat je er een liniaal langs kan leggen. 1 november is steevast het startpunt van de vraagpiek en veel ketens jagen jaarlijks in dezelfde weken de zelfde volumes doorheen. Via FloraHolland gaan elk jaar zo’n 9 miljoen stuks amaryllis van de hand. Vorig jaar grepen veel last-minute shoppers mis waardoor de prijzen flink opliepen richting kerst. Toch houden kwekers zich strak aan hun schema. Een minieme uitbreiding bij de vaste club staat tegenover een lichte krimp bij telers die niet aan voldoende bollen konden komen. „We kunnen momenteel maar net aanleveren wat er gevraagd wordt.

Vooral aan rood wordt hard getrokken, het totale aanbod lijkt daarvan na jaren van overvloed nu eens aan de krappe kant te zijn. Het kan dus best zijn dat we straks met tekorten zitten”, geeft Arie van Velden van kwekerij Gebr. Van Velden in ’s-Gravenzande aan. Het is voor hem geen reden om volgend jaar fors meer te zetten. „Je ziet bij veel andere producten waar onstuimige overproductie toe kan leiden.”

Kort is krachtig Ook Leen Vreugdenhil van Vreugdenhil Bulbs&Plants in ’s-Gravenzande voorziet schaarste in december. „Ik merk dat veel handelaren

dit jaar het zekere voor het onzekere nemen en meer vastleggen dan vorig jaar. Met ongeveer dezelfde volumes als vorig jaar, lopen we straks beslist weer tegen tekorten aan, tenzij we straks ineens tot onze knieën in de sneeuw zitten.” Hij merkt dat er meer vraag is naar kleine potmaten en naar toegevoegde waarde.

Waxbollen, keramiek, glas; de retail heeft duidelijk voorkeur voor een ’opgeleukte’ amaryllis.

Strakker in de pot Intermarkt Thielen zet nu volop amaryllis af bij Duitse bouwmarkten. „De vraag begon al rond eind oktober. Het grote actie-geweld moet nog wel komen. De kwaliteit is goed, al kan het altijd beter.

Ik zou graag zien dat kwekers de bollen wat eerder oppotten voor aflevering. Een goed gewortelde bol staat nu eenmaal strakker in de pot”, vindt René Dings.

Veel klanten vragen echter om snelle levering na het oppotten, geven kwekers aan, zodat de planten langer verhandelbaar zijn. Ook Ronald de Vries van Bloominess heeft het al goed druk met amaryllis. „Amaryllis is een sfeervol seizoensartikel. We hebben veel van tevoren vastgelegd, dus van eventuele schaarste hoop ik geen last te krijgen. Ordervolumes en –aantallen zijn ongeveer gelijk aan vorig jaar.” ■

Wat verwacht u van de toekomst? „Hoewel Abu Dhabi rijker is, verwacht ik dat de groei in Dubai de komende jaren hoger zal zijn. Dit mede door de World Expo die in 2020 in Dubai plaatsvindt. Dubai heeft het heel moeilijk gehad, maar lijkt de grote klap te boven te zijn, mede door de financiële hulp van Abu Dhabi.”

26

Markt-5-Exporteur-Afzetzaken-nw.indd 26

180

13.000

160

11.000

140

9.000

120

7.000

100

2009

2010

2011

2012

2013

5.000

Verkochte aantallen x duizend

„Zeker. Onze grootste opdracht ooit in Abu Dhabi was ’n trouwerij van de dochter van een Sultan uit Saudi Arabië. In samenwerking met Floris Holland hebben we een Boeing 747-400 voor een derde deel gevuld met bloemen en materialen. De Belgische toparrangeur Daniel Ost was verantwoordelijk voor het ontwerp. Dat zijn leuke opdrachten, maar daarvan heb je er natuurlijk geen drie in de week.”

Gemiddelde prijs in centen

Koninklijke bruiloften, interessant?

Verkochte aantallen en middenprijs hippeastrum op de FloraHolland-veilingen van 2009 tot en met 2013.

48 (2014)

25-11-14 15:53

Foto: mArtien komen

Afzetzaken

Analyse groene planten

Dracaena marginata in rustiger vaarwater -

Foto: VAkblAd Voor de bloemisterij

prijzen als gevolg. Dit vroege voorjaar was er meer aanbod en was het dus niet zo goed als vorig jaar, maar nu zakte de markt in de zomermaanden minder ver weg door minder aanbod als gevolg van slecht weer in Costa Rica.

Per saldo komen we waarschijnlijk ongeveer gelijk uit.”

De groei in verkochte aantallen van Dracaena marginata die FloraHolland eerder noteerde (+17% tussen 2011 en 2013) zet dit jaar niet door. Met ruim 7,2 miljoen stuks verkocht is het aanbod dit jaar tot en met week 46 ongeveer 4% kleiner dan in 2013.

De middenprijs bleef vrijwel onveranderd, zodat ook de omzet met zo’n € 9,7 miljoen een kleine 4% lager ligt.

Onvoorspelbaar

200

15.000

180

13.000

160

11.000

140

9.000

120

7.000

100

2009

2010

2011

2012

2013

5.000

Verkochte aantallen x duizend

Gemiddelde prijs in centen

Volgens Piet-Jan Reijm van dracaena-leverancier Reijm Nieuwerkerk in Nieuwerkerk aan den IJssel is het aanbod Dracaena marginata in belangrijke mate afhankelijk van onvoorspelbare omstandigheden in de herkomstgebieden van het uitgangsmateriaal. „Vorig jaar winter was een periode van schaarste, met goede

De markten voor de verschillende potmaten dracaena’s gedragen zich volgens Reijm heel verschillend. Toch noemt hij het positief dat de prijsvorming reageert op de beschikbaarheid. „Blijkbaar is er altijd een zekere vraag naar Dracaena marginata.”

Planteninkopers bij handelsbedrijven noemen de vraag naar de diverse vormen van Dracaena marginata stabiel, afgezien van zeer grote plantmaten. Volgens sommigen sluit het meer stabiele aanvoerpatroon van de laatste jaren met minder aanvoerpieken op de klok beter op die markt aan. Ook Henry Oosterom van kwekerij Sjaloom in Waddinxveen ziet een rustiger markt. Toch blijft de druk op het rendement volgens hem onverminderd. „De opbrengsten zijn meer stabiel, maar de kostprijs is gestegen, met name doordat de dollarkoers in ons nadeel is veranderd.” ■

Verkochte aantallen en middenprijs Dracaena marginata via FloraHollandveilingen van 2009 tot en met 2013.

48 (2014)

Markt-5-Exporteur-Afzetzaken-nw.indd 27

Bedrijf: onder vlag van FloraPlanet Aanleiding: Komen is zelfstandig verkoopondersteuner geworden

Martien Komen „Ik werkte bij FloraHolland Connect en kwam door een reorganisatie op straat te staan. Ik heb altijd in de bemiddeling van bollen-op-pot gezeten en toen FloraHolland die kennis met de reorganisatie wegdeed ben ik in het gat gestapt dat de veiling creëerde. Ik help nu bollenkwekers op weg met de verkoop. Bollenkwekers zijn harde werkers en ze kunnen mooie producten kweken, maar de verkoopkant schiet er nog wel eens bij in.”

„Ja. Perkgoed en bollen-op-pot zijn seizoensartikelen waar de inkopers van exporteurs niet in gespecialiseerd zijn en daarom kunnen ze mijn kennis gebruiken. Daarnaast verkoop ik voor een kweker van bolchrysant. Zo heb ik een jaarrond aanbod en dat moet om voor exporteurs interessant te blijven.”

„Ja, omdat zij een goed informatiesysteem hebben: FloraXchange. Het is een digitaal platform met het totale plantenaanbod. Zo zit ik bij de bron van alles en ben ik voor kwekers interessant. Er is ook PlantConnect van de veiling, maar je ziet dat steeds meer exporteurs kiezen voor FloraXchange, omdat het beter aansluit op de eigen programmatuur.”

„Nee, ik heb zeventien jaar voor exporteurs gewerkt en daarna ben ik bij de veiling Flora in Rijnsburg terechtgekomen. Een jaar voor de fusie kwam ik bij FloraHolland in Naaldwijk terecht. Het bevalt me erg goed om voor mezelf te werken, vind het vooral heel leuk terug te zijn in de handel. Ik ben door die reorganisatie toch een paar maanden uit de roulatie geweest. Het is heerlijk om met dit vak bezig te zijn. Ik zie dankbare gezichten van exporteurs en kwekers. Mijn jaar is gevuld met vijf bol-op-potkwekers, twee perkgoedkwekers en een bolchrysantenkweker. Het zijn de kwekers die het aandurfden om met mij in zee te gaan. Over een jaar kijk ik wel verder of ik nog ruimte heb voor andere kwekers.”

„Een deel is hetzelfde, maar tegelijkertijd is het specifieker geworden, leuker. Vroeger gaf ik bij aanvragen van exporteurs vrijblijvende adviezen en diende de belangen van alle kwekers. Nu werk ik voor een aantal kwekers en heb ik meer slagkracht en kan ik veel dieper gaan.”

27

25-11-14 15:53

Amaryllis op handen gedragen Om de markt te verbreden maakt Kébol van de amaryllisbol een cadeautje. Op IFTF pakte ze uit met Touch of

K

ébol uit Noordwijkerhout. Dat is toch die bloembollenproducent?

Dat bollenhandelsbedrijf? Ja, bevestigt accountmanager René van der Geest op IFTF in Vijfhuizen. Van de dertig miljoen amaryllisbollen die wereldwijd geproduceerd worden doet Kébol een derde. In tien landen. De bollen worden verkocht aan de broeierij en voor de droogverkoop.

Maar sinds drie à vier jaar heeft Kébol de Amaryllis Experience. Onder die naam maakt ze ontwerpen die zijn gebaseerd op actuele lifestyle-trends. Amaryllis Experience staat voor een opvallende productpresentatie en moet impulsaankopen op de winkelvloer stimuleren.

Marktverbreding is dan ook een reden dat Kébol met Amaryllis Experience begon. De bollen voor de droogverkoop worden toch vooral door de consument gekocht om ze in de eigen achtertuin te planten. „Wij maken een cadeau van de bollen en dan kom je in een ander segment terecht”, zegt Van der Geest. Een andere reden van de Amaryllis Experience is dat Kébol twaalf maanden per jaar commercieel bezig wil zijn en dat lukt niet met alleen met de verkoop van bollen.

Omdat Amaryllis Experience andere handelskanalen bewerkt dan de bollenhandel is ze ondergebracht in een speciale business unit en zo staat ze jaarlijks zelfstandig op IFTF. De jongste loot aan de boom is Touch of Wax. Gewaxte bollen in bijvoorbeeld de kerstsfeer, stijlvol gepresenteerd op de internationale sierteeltbeurs dankzij de handjes van standbouwer Zuidkoop. < Foto en tekst: Arie-Frans Middelburg

afmiddelburg@hortipoint.nl

28

Spread.indd 28

48 (2014)

26-11-14 10:33

48 (2014)

Spread.indd 29

29

26-11-14 10:33

K asgeluiden Peter van Leth, Hans Neefjes, Joef Sleegers

Bestrijding van ziekten en plagen. Hoe gaat dat in de praktijk?

Wat houdt telers bezig en hoe gaan ze daarmee om? Wat zijn de geluiden uit de kas? Om de twee weken laat het Vakblad telers vertellen over chemische of geïntegreerde bestrijding.

’Eigen kweek diglyphus moet wel te eten hebben’

-

Simon Zwarts Plaats: Mijdrecht Teelt: gerbera grootbloemig onder 6.000 lux Oppervlakte: 1,5 ha

-

’Zouden cicaden TSVW kunnen verspreiden?’

Maurice Olsthoorn Teeltmanager bij Together2Grow Plaats: Westland Teelt: alstroemeria Oppervlakte: 7,5 ha -

-

30

Kasgeluiden-NW.indd 30

48 (2014)

26-11-14 11:29

Wim Plaats: Nieuwkoop Teelt: forsythia, pioen, zonnebloem, pluischrysant, hypericum Oppervlakte: drie locaties, samen 18 ha -

-

-

-

-

Adviseur gewasbescherming van Van Iperen, onder andere in chrysant

48 (2014)

Kasgeluiden-NW.indd 31

-

31

26-11-14 11:29

Wageningen UR presenteert Club van 100

Toeleveranciers gaan onderzoe Wageningen UR Glastuinbouw heeft vorige week de Club van 100 opgericht.

Dit gezelschap van toeleveranciers betaalt mee aan onderzoek en mag ook de richting mede bepalen. Wat betekent dit voor de toekomst van het onderzoek? Blijft het onafhankelijk? De Club van 100 in elf vragen.

Joef Sleegers jsleegers@hortipoint.nl

H

en vertegenwoordiger van de kennisinstellingen bij de Topsectoren. „Het is kortetermijn perspectief geworden. Hoe kunnen we het vizier zetten op vijf of tien jaar?”

Wat betekent dit voor het onderzoek in de glastuinbouw? Blijft het onafhankelijk? En hebben telers er nog iets over te vertellen?

De Club van 100 is bedoeld voor alle toeleveranciers in de glastuinbouw. De leden dragen elk €15.000 per jaar bij. Ze tekenen een contract voor twee jaar, waarbij ze elk jaar kunnen beslissen of ze het willen verlengen. Dit komt neer op een opzegtermijn

van een jaar. Daarmee wordt voorkomen dat projecten halverwege worden afgebroken omdat bedrijven afhaken.

Voor de helft van de contributie mogen ze kennis inkopen voor hun eigen bedrijf of voor een groepje van bedrijven, bijvoorbeeld door een onderzoeksvraag neer te leggen bij Wageningen UR Glastuinbouw. De andere helft gaat in een gezamenlijke pot.

Over de besteding van de gezamenlijke pot beslissen alle bedrijven samen met Wageningen UR. Het gaat hierbij om strategisch onderzoek voor de middellange en de lange termijn. Dus vijf tot tien jaar vooruit.

Foto: JoeF SleegerS

et zijn er nog geen honderd, maar het begin is er: 25 toeleverende bedrijven die het onderzoek van Wageningen UR Glastuinbouw financieel gaan ondersteunen. Donderdag 20 november zetten zij hun handtekening onder het contract. De Club van 100 is ook nog maar een werktitel. „We moeten samen met de leden nog een pakkende naam bedenken”, zei Sjaak Bakker, manager van de vestiging in Bleiswijk.

De bijdrage is vooral bedoeld om het onderzoek op de middellange en lange termijn veilig te stellen. „Het Topsectorenbeleid heeft daar steeds minder oog voor”, zei Ernst van den Ende, directeur van de Plant Sciences Group van Wageningen UR

Wageningen UR Glastuinbouw.

32

Club van 100.indd 32

48 (2014)

26-11-14 11:29

Achtergrond

rzoek steunen En de deelnemende bedrijven krijgen een groot bord met hun naam en logo in de corridor van de kassen in Bleiswijk.

De concurrentie is hard. Willen toeleveranciers samenwerken?

Op het gebied van precompetitieve kennisontwikkeling moeten we samenwerken, zegt Daan Verbeek, manager van de afdeling kennis bij Horticoop. „We hopen hier natuurlijk zelf voordeel uit te halen, maar het eerste doel is zorgen dat kennis voor de sector beschikbaar blijft. Daarna mogen de verkoopafdelingen het uitvechten.”

Er is nog een andere reden waarom bedrijven meedoen: Wageningen is ook belangrijk voor het aanzien van Nederland als kennisland. „Dat straalt af op onze producten”, stelde Joep van den Bosch, directeur van Ridder Hortimax. „We merken dat investeerders Wageningen UR weten te vinden om projecten te beoordelen. Wageningen UR maakt het belang van onze technologie duidelijk.”

De Club van 100 Is er een maximum aantal leden?

De Club van 100 klinkt een beetje exclusief. Op dit moment telt de groep nog 25 bedrijven. Wageningen UR is wekelijks in gesprek met nieuwe kandidaten. Er is geen maximum gesteld. „Het zouden er veel meer mogen zijn”, zegt Bakker. „Alleen moeten we dan wel meer structuur aanbrengen. Met 50 leden kun je relatief eenvoudig bijeenkomen en beslissingen nemen. Maar we gaan wel alvast een adviescommissie instellen om besluiten voor te bereiden. Bij nog meer leden zou je aan een stichting kunnen denken.

Maar vooralsnog willen we zo min mogelijk overhead, zodat we het geld maximaal aan onderzoek kunnen besteden.”

„Twee keer per jaar is wel het minimum.

Een keer om te praten over de toekomst van het onderzoek, en een keer om de resultaten te verantwoorden”, verwacht Bakker. „We hebben bewust nog niet alles dicht getimmerd. We willen eerst kijken of er bedrijven willen deelnemen, en dan samen met hen beslissen over de structuur.”

de toekomst van Wageningen UR? De Club van 100 is een van de manieren om het onderzoek te laten voortbestaan.

Op dit moment doen er ruim 25 bedrijven mee. Een simpel rekensommetje leert dat er dan €375.000 per jaar binnenkomt, waarvan de helft beschikbaar is voor collectief onderzoek. „Het mag duidelijk zijn dat dit niet voldoende is om hier de schoorsteen te laten roken”, zegt Bakker. „Maar stel dat er straks honderd leden zijn, dan praat je over €1,5 miljoen. Dat is een substantiële bijdrage. De bedoeling is om met dit geld projecten te genereren waarmee we, via de bestaande regelingen van de Topsectoren of Europa, weer geld van de overheid binnen kunnen brengen. Op die manier kunnen we de onderzoeksgelden verdubbelen.”

Kunnen telers ook lid worden? „We benaderen bewust geen telers of gewascoöperaties”, zegt Bakker. „Dat is de verantwoordelijkheid van LTO Glaskracht.

Misschien kunnen in de toekomst ook heel grote primaire producenten lid worden, maar het is niet onze eerste doelgroep.”

Wat vindt LTO van dit plan? „Ik vind het een positieve ontwikkeling”, zegt Nico van Ruiten, voorzitter van LTO Glaskracht Nederland. „Er komen nu extra private middelen voor onderzoek beschikbaar. Toeleveranciers hebben altijd al intensief samengewerkt met telers; ieder met hun eigen accenten. En wie betaalt, bepaalt.”

Verschuift de regie over onderzoek Is het onderzoek openbaar?

De uitkomsten van het onderzoek dat bedrijven voor zichzelf laten doen blijven binnenskamers. Het onderzoek dat mede door de overheid wordt gefinancierd is openbaar.

48 (2014)

Club van 100.indd 33

Tot nu toe bepaalden telers altijd de grote lijnen van het onderzoek via het Productschap Tuinbouw. Het PT is echter opgeheven. Betekent dit dat de toeleveranciers nu de richting gaan bepalen?

lene, Elektravon Haket, Florensis, Groen Agro

Plastics, PB Techniek, Priva, Rabobank West-

Volgens Bakker zullen telers nog steeds voor het grootste deel de toekomst van het onderzoek bepalen. „Als ze bij ons onderzoek laten doen, bepalen ze mede de richting. Het is niet zo dat de toelevering de volledige sturing overneemt. Bovendien, het gaat nog altijd om onderzoek dat voor de hele sector van belang is.”

Wat betekent dit voor de onafhan„Wageningen UR is een onafhankelijke onderzoeksinstelling en dat blijft zo”, verzekert Bakker. „Het is niet zo dat bedrijven die bijdragen aan onderzoek ook het eerst in beeld komen als er naar oplossingen wordt gezocht. Het gaat om collectieve projecten die veel verder in de toekomst liggen. Dan gaat het om zaken als: is het überhaupt mogelijk om inhoudsstoffen te gaan vermarkten?

Hoe kunnen we de weerbaarheid in de teelt vergroten? Dit zijn vragen die niet aan een bepaald bedrijf of product zijn gekoppeld.

Het is duidelijk dat bedrijven niet allemaal evenveel voordeel zullen halen uit een project. Maar door hun deelname laten ze zien dat ze verder kijken dan alleen het eigen belang en de korte termijn.” <

In het kort Toeleveranciers gaan het onderzoek van WUR Glastuinbouw steunen. besteden aan eigen onderzoeksvragen.

De andere helft gaat naar collectief onderzoek.

Volgens WUR heeft dit geen gevolonderzoek.

33

26-11-14 11:29

Twee telers over hun keuze:

Passie en nuchterheid

Hans Neefjes hneefjes@hortipoint.nl

T Roos en Radijs -

Foto's: Hans neeFjes

-

34

RoosGrond.indd 34

48 (2014)

26-11-14 10:29

Jan Willem Slootweg geeft aan tot welke hoogte het gewas komend winter wordt teruggesnoeid

voor de oranje Cosima. Het oudste gewas is tien jaar oud; de aanplant in de kas uit 2004. „Zeven tot acht jaar kan een gewas onderstammen Inermis en Pro 3. De laatste ven in de groei. Dat komt door aaltjes. Op kleigrond verwacht je dat niet snel, maar

’Grondteelt is een stuk goedkoper’

S

inds 1991 teelt de familie Slootweg in het Zuid-Hollandse Valkenburg rozen in lampen. Hard stoken in de winter is na 1996 niet meer aan de orde. „Op de oude lokatie hadden we een ketel. We stookten niet veel in de winter en waren zo’n zes weken uit productie. Half maart sneed je de eerste

voor een goed wortelstelsel.”

we langer koud in de winter. Op de nieuwe locatie gaan de heaters alleen aan om de

Wormen

gisch middel beschikbaar. In de bollenteelt

Rendement De komst van een biologisch gewasbeschermingsmiddel tegen aaltjes is puur gezien het meeste rendement oplevert.

-

De grond bewerkt Vis niet. „We hebben gewat snoei- en opruimwerk”, zegt teler Janwe al snel wormen tussen het bladafval.”

(Portugees voor Slootweg, red).

De teelt van roos wordt gecombineerd met die van buitenbloemen, rozenbottels

dat een beter resultaat dan met chemische middelen. En als het in die ene kas niet meer gaat vanwege de aaltjes, dan kan het best

biologisch telen te vergroten. Voeding van net als compostthee. Van recentere datum maakt door fermentatie van bladafval met

van alle teeltbenodigdheden. „Ik ben geen teraar. Maar als er ergens een biologische oplossing voor is, sta ik daar voor open.

Zo ben ik van plan om biologische tripsbe-

lokatie in 2004 werd gebouwd. In 2007 en 2010 volgden nog twee afdelingen, zodat er

Of bloemen als hortensia of pioen.”

Slootweg overweegt nog iets en dat houdt

in de grond? „Dat is een stuk goedkoper en

heeft geen CO2-uitstoot en dat kan net

Kennis

daarop ’0% CO2-uitstoot’ is het echter nog niet gekomen. „Je koopt een voorraad

de rozen de dubbele hoeveelheid water. biologische boer zullen de voornaamste voedingsbronnen worden. Met een gezond bodemleven kun je ook veel stikstof uit de lucht binden, zo leerde ik op de cursus. En een sterke plant kan zich beter weren tegen ziekten en plagen. Ik wil af van symptoom-

Slootweg schat dat er een handvol telers is met rozen in de vollegrond onder glas.

is of zo’n hoes waarde heeft. Een hoes zit vooral zelf en veredelaars ondersteunen

Organische mest via de traditionele drupjanuari moet alles op de grond staan en dan is watergift minder kritisch.”

-

rozen die drie weken staan hoef je niet veel uit te leggen. Hooguit dat er verschillen tus-

48 (2014)

RoosGrond.indd 35

„Veredelaar Spek gaf aan dat het lastig zou worden om hun cultivar Louis Couperus in de grond te telen. Toch hebben we het der door de combinatie van oranje, rood en

Nu staat de gele Penny Lane in die kas. Die doet het goed."

Tweederde van het areaal is ingeruimd

Over kwaliteit gesproken: als de herfst intreedt, dan haken de vaste kopers volgens botrytis in rozen uit een onverwarmde kas. pies heel klein. Je ziet nu al dunnere takken en meer loos. Tussen eind april en eind mei staat het er beter op. De winter bepaalt wan-

35

26-11-14 10:29

fascineert me’ Maar weinig jonge ondernemers beginnen vandaag de dag een eigen sier-

Ank van Lier

M

artijn Sijben groeide op op een melkveebedrijf in het Brabantse Neerkant. Van jongs af aan was hij geboeid door het agrarische leven, maar dan met name door het plantaardige gebeuren. Na de MAS ging Sijben aan de slag op een stekbedrijf voor boomkwekerijproducten. Maar steeds lonkte het zelfstandig ondernemerschap. „Het eigen baas zijn fascineerde me: waarschijnlijk omdat ik dit van huis uit heb meegekregen. Met name de vrijheid, de verantwoordelijkheid en de grote diversiteit aan werkzaamheden trokken me aan. Vorig jaar heb ik de knoop doorgehakt en de gok gewaagd om voor mezelf te beginnen.”

Mede op advies van een adviseur koos Sijben voor de teelt van snijhortensia’s.

Ondanks de forse groei die dit product de laatste jaren doormaakte, zag hij toch voldoende marktkansen. De ondernemer koos voor zes verschillende soorten: Revolution, Sneeuwbal, Monica, Rodeo, Opal en Coral.

Hiermee hoopte hij een stukje arbeids- en risicospreiding te creëren.

De jonge Brabander besloot in eerste instantie een locatie te huren. „Ik had immers geen ervaring met de hortensiateelt, en het was nog maar afwachten hoe het zelfstandig ondernemerschap in de praktijk zou bevallen. En niet te vergeten: als startende ondernemer is het lastig om de financiering voor aankoop van een bedrijf rond te krijgen.”

Sijben bekeek diverse huurbedrijven in Zuidoost-Nederland. Uiteindelijk viel de keuze op een voormalig tomatenbedrijf in Weert, met een oppervlak van één hectare. „In de zoektocht naar een locatie keek ik

36

SijbenHortensia.indd 36

vooral naar de looplijnen binnen een bedrijf en naar de technische staat. De kas in Weert, waarvan het verwarmde deel van 2.500 m2 stamt uit 1988 en de andere 8.000 m2 uit 2000, was prima in orde; er waren slechts enkele aanpassingen nodig. Het aanleggen van een extra waterleiding vormde de grootste investering.”

Omdat de opstart van het bedrijf toch de nodige financiële middelen vergde en het bijna een jaar zou duren voordat de eerste stelen geoogst konden worden, ging Sijben een VOF aan met zijn ouders en broer. Dit maakte het makkelijker om een opstartkrediet te krijgen en de rentelasten laag te houden. „Ook het melkveebedrijf, dat wordt gerund door mijn broer, valt onder de VOF. De bedrijfsresultaten worden wel opgesplitst. Op termijn gaan mijn broer en ik op eigen kracht verder, zo is de bedoeling.”

In het najaar van 2013 gingen de eerste planten de kas in. Kennis over de teelt van snijhortensia’s had Sijben niet of nauwelijks. „Dat hoopte ik te kunnen opvangen door een goede teeltadviseur in de arm te nemen.

Daarbij werd ik al snel lid van een studieclubje: voor vragen kan ik altijd aankloppen bij mijn collega’s. Ook heb ik in mijn werk bij het stekbedrijf veel kennis en ervaring opgedaan op het gebied van watergift; een cruciaal punt in de hortensiateelt.”

Ondanks dit ’vangnet’ was het eerste teeltjaar niet altijd even makkelijk, erkent de jonge ondernemer. Zo had hij onder meer last van trips, een plaag die in snijhortensia maar weinig voorkomt. „Ook mijn teeltbegeleider had niet meteen in de gaten waar het probleem zat. Hierdoor heb ik

behoorlijk wat tripsschade gehad. Om dit in de toekomst te voorkomen, heb ik een fogapparaat aangeschaft. Zo ben ik flexibeler in het tijdstip van foggen en hoef ik niet te wachten tot de loonwerker tijd heeft.”

Sijben geeft ook aan dat hij nog iets meer ervaring moet opdoen met het schermen van het hortensiagewas. „Soms is het lastig inschatten hoeveel licht de plant kan verdragen; dat vergt behoorlijk wat ’fingerspitzengefühl’.”

‘Niet ontevreden’ Sijben oogstte eind mei de eerste stelen, in het verwarmde deel van zijn kas, dat 2.500 m2 telt. Enige tijd later kwam ook de ’koude’ kas in productie. „Op deze manier kunnen we de oogst maximaal spreiden en konden we dit jaar van mei tot en met november leveren. De productie lag op gemiddeld 18 stelen per m2. Volgend seizoen is het gewas al dusdanig gegroeid dat de eerste stelen waarschijnlijk al in april oogstrijp zijn. In de oogsttijd krijg ik hulp van mijn vader, mijn vriendin en enkele uitzendkrachten. Mijn vader springt ook de rest van het jaar bij; verder doe ik alles zelf.”

De ondernemer brengt zijn stelen voor de klok bij Veiling Rhein-Maas en bij FloraHolland Aalsmeer. Hij is ’niet ontevreden’ over de prijsvorming van afgelopen seizoen. „De eerste maanden waren niet bijster goed, maar het najaar heeft veel goedgemaakt. Per saldo zitten we redelijk in lijn met de begrote opbrengsten; ik ben in mijn businessplan uitgegaan van gemiddelde prijzen. Daarbij heb ik natuurlijk het voordeel dat ik nog bij mijn ouders woon; dat is toch makkelijker dan wanneer je een gezin moet onderhouden. Desondanks heeft het bedrijf afgelopen 48 (2014)

25-11-14 15:54

Foto: Ank vAn LIer

jaar zeker wel een boterham opgeleverd.”

Sijben beseft echter ook dat de uitbreiding in snijhortensia’s niet ongelimiteerd kan doorgaan en dat het plafond op een dag bereikt zal zijn. „Daarom is het belangrijk dat we als sector actief de markt benaderen en bewerken, via promotie. Een initiatief als Hydrangeaworld, waarin hortensia-aanvoerders van FloraHolland, veredelaars en vermeerderaars samenwerken, vind ik dan ook super.” Maar de teler is ook van mening dat iedere teler zijn eigen verantwoordelijkheid moet nemen, als het om promotie gaat. „Hoe ik dat zelf wil gaan invullen, weet ik nog niet. Maar het is wel iets waar ik over nadenk.”

Rechtstreekse afzet?

Al met al kijkt Sijben met een goed gevoel terug op het eerste jaar als zelfstandig ondernemer. Spijt van deze ’move’ heeft hij absoluut niet. „Ik maak weliswaar meer uren dan toen ik in loondienst was, maar ga 48 (2014)

SijbenHortensia.indd 37

ook iedere dag met extra veel plezier aan de slag. Voor jezelf bezig zijn, geeft voldoening.

Helemaal wanneer je weer zo’n trailer met bloemen ziet weggaan.”

Desondanks spelen er wel de nodige vraagstukken voor de toekomst. Met name de vraag of hij zijn product ook rechtstreeks moet gaan afzetten, houdt Sijben bezig. „Directe afzet is in opkomst en ik vind dat je hier als ondernemer op moet inspelen. In de opstartfase van mijn bedrijf was levering via de veiling het makkelijkst, maar het komende jaar wil ik ook gaan kijken welke andere mogelijkheden er zijn. Dan is het wel belangrijk dat de markt jouw bedrijf en product kent. Dat is één van de redenen dat ik ben aangesloten bij Paletti Growers; onze gezamenlijke activiteiten zijn een perfecte manier om contacten te leggen en zichtbaarder te worden in de markt.”

Op langere termijn hoopt Sijben de overstap te kunnen maken naar een andere, eigen bedrijfslocatie. Het huidige bedrijf huurt hij voor zes jaar. „Als de financiële

resultaten het toelaten, wil ik bij het aflopen van mijn huurcontract een bedrijf kopen.

Deze tuin hoeft niet per se groot te zijn – ik ben er de persoon niet naar om een groot bedrijf te managen – als het maar van mezelf is. Maar ik wil nog niet te zeer voor de muziek uit te lopen: eerst mezelf maar eens verder bewijzen.” <

In het kort ■

-

■

■

-

■

37

25-11-14 15:54

Teelttips sOLidagO

Als vaste planten langer worden bewaard is het belangrijk dat dit goed gebeurt. De beste bewaring voor de meeste vaste planten is invriezen (bewaring bij 2°C onder het vriespunt). Invriezen heeft echter wel een aantal aandachtspunten. Alleen planten die in rust zijn, kunnen worden ingevroren.

Zorg ervoor dat de planten, voordat ze in de vriescel

TULp Op dit moment bloeien de eerste bloemen van in Frankrijk en in Nederland geteelde bollen.

De gebruikte bollen uit Nederland zijn overwegend geteeld onder plastic.

Deze bollen zijn allemaal geprepareerd voor extreem

LeLie ULO versus Afgelopen maand waren de verschillen tussen ULO en normale ijsbewaring bij de Oriëntals en OT-hybriden weer goed zichtbaar.

In ULO bewaring blijft de kwaliteit van de bollen veel langer op een acceptabel niveau, terwijl in ijs bewaar-

38

Teelttips-Schoffelen_nw.indd 38

gaan al koud zijn. Vries dus alleen planten in die al uit de koelcel komen. Laat de planten eerst een paar dagen niet ingepakt in de vriescel staan tot ze zijn ingevroren en pak ze dan luchtdicht in.

Let op dat er altijd een vel plastic onder de onderste kist ligt, om uitdroging van onderaf te voorkomen. Pak de plant nooit van tevoren in de koelcel al in. Planten die boven het vriespunt

worden bewaard, mogen namelijk niet luchtdicht ingepakt worden, terwijl ze onder het vriespunt juist wel luchtdicht ingepakt moeten worden. Vriezen en koelen kunnen dus nooit in dezelfde verpakking.

Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301

Henk van den Berg Teelt- en Bedrijfsadvies, 0252-340301

vroege bloei. Een deel van deze bollen is in de 9°Ccel geprepareerd, maar ook een deel is geprepareerd bij 5°C. In de kas laten de planten een snelle groei zien. Dit heeft mede te maken met de zachte buitenomstandigheden. De ervaring leert dat bij zachte buitenomstandigheden de groei in de kas vlotter verloopt dan bij koude buitenomstandigheden.

Doordat de planten in de kas snel groeien hebben veel broeiers de kastem-

peratuur iets naar beneden aangepast, om toch pas op de geplande datum bloei te hebben. Als de trekduur korter is, worden de tulpen in de regel iets lichter van gewicht en iets korter. Om dit te voorkomen wordt dus gestuurd op een minder snelle groei. Bijkomend voordeel van een wat lagere kastemperatuur is dat als er goed op vocht wordt gestuurd, de gevoeligheid voor scheurblad of bladkiepen afneemt. Meestal worden tulpen gevoelig

voor bladkiepen bij zachte en donkere buitenomstandigheden. Gevoelige cultivars voor bladkiepen zijn onder andere Leen van der Mark en mutanten, Purple Prince en mutanten en Victor Mundi. Om bladkiepen zoveel mogelijk te voorkomen, kan de EC tijdens de beworteling iets omhoog en is het sturen op een actief kasklimaat wenselijk omdat verdamping zorgt voor een betere calciumopname.Tevens is voldoende uitwisseling van de lucht

tussen het gewas en de lucht boven het gewas een goede maatregel om de verdamping te stimuleren.

Dit kan worden gedaan door het toepassen van luchtslurven, nivolatoren of ventilatoren. Om een goede calciumopname te bewerkstelligen is bij waterbroei een goede verhouding van de voedingselementen in het water noodzakelijk.

de bollen kwalitatief versneld achteruitgegaan zijn vanaf oktober. Kwaliteitsverschillen uiten zich in de beworteling, in plantvolume en in uitval. Verder is er bij de ’ijsbewaring’ veel meer sprake van vorstschade.

iedereen helder voor ogen, maar het tweede doel is niet voor iedereen duidelijk.

De afgelopen jaren zijn er daarom ontsmettingen gehanteerd waarbij het tweede doel niet volledig gediend is. Topsin M Ultra is vooral bedoeld om de lelies na het planten gezond te houden en het werkt tegen allerlei ziekteverwekkers zoals fusarium, trichoderma en botrytis. Het is dan ook zeker aan te bevelen om dit middel op te nemen in het

ontsmettingsbad voor het inpakken.

Probeer wel minimaal vier uur per etmaal het doek geopend te hebben in verband met de gewasbehoefte aan blauw licht.

Deze kleur is onvoldoende aanwezig in het licht van de assimilatielampen. Voor Oriëntals en OT hybriden is de na te streven daglengte 16 tot 18 uur en Aziaten en LA hybriden kunnen het beste gebroeid worden met een daglengte van 20 tot 24 uur.

De bolontsmetting voor het inpakken moet bollen tijdens de bewaring gezond houden en in de afbroei zichtbaar effect hebben op de gezondheid van de lelies. Het eerste doel staat

Solidago gaat erg laat in rust. Vaak staat het gewas in december nog groen. Tijdens dit afstervingsproces is deze vaste plant erg gevoelig voor onkruidbestrijdingsmiddelen.

Juist omdat de plant in deze periode de energie in de ondergrondse delen opslaat, is de plant gevoeliger voor de systemische werking van de middelen.

Typisch is ook de negatieve invloed van echte meeldauw tijdens het afstervingsproces bij solidago. Als er te veel meeldauw in de planten zit tijdens het afsterven, is dit zeer negatief voor de vitaliteit van de ondergrondse plant. Een beetje meeldauw is geen probleem, maar laat de plant niet door de meeldauw afsterven.

Zolang de instraling niet hoger dan 40 w/m2 is, kan het doek in de ochtend prima gesloten blijven wanneer het buiten koud is. In de middag kan bij dergelijk weer het doek al bij hogere instraling sluiten omdat de intensiteit snel terugloopt.

Bij erg zacht weer is het beter het doek eerder te openen en later te sluiten.

Wilfried Poland, Holland Agri Consult, 06-31698070 Alex Buis Tulpenadvies, 06-42388337

Wilfried Poland, Holland Agri Consult, 06-31698070 48 (2014)

26-11-14 10:33

Schoffelen

PotPlanten Watergift en bemesting Gieten is in deze periode een zaak van opletten en zoeken naar een balans van optimale (voedings-)opname en wortelkwaliteit. Warm gekweekte gewassen zullen nog regelmatig water krijgen en dus is er ook de kans om goed te bemesten. De opname van voedingselementen is vaak sterk gerelateerd aan een goede verdamping van het gewas. Vooral elementen als magnesium en calcium vragen een goede verdamping voor de opname.

De tendens is wat rustiger te stoken en schermen lang te sluiten; niet bevorderlijk voor de gewasverdamping.

De gietfrequentie is nu niet hoog, zorg daarom voor een goede EC gift. Het is

Perkgoed Het is nu vaak rustig en stil weer met relatief hoge buitentemperaturen; weinig warmtevraag en daardoor snel een doods kasklimaat.

Gewassen blijven lang nat en zijn gevoeliger voor vochtgerelateerde schimmelziekten zoals bladvlekkenziekten en botrytis. Belangrijk is daarom luchtcirculatie in de kas. Zolang het niet vriest is het verstandig om bij primula, viool, bellis en myosothis, continu een minimum raamstand aan te houden. Ook bij regenachtig weer. Een verschil in kas- en buitentemperatuur is noodzakelijk voor vochtafvoer uit de kas. Bij een actief klimaat blijft het gewas verdampen 48 (2014)

Teelttips-Schoffelen_nw.indd 39

de beste garantie voor een goede gewaskwaliteit. Vooral bij de kouder gekweekte gewassen is een hoge Ecgift heel belangrijk om voldoende voeding in de pot te houden. Laat regelmatig de potgrond analyseren. Regelmatig zie je nu een hoge pH of te laag sporenelementen niveau. Deze zaken houden verband met elkaar. Bij de hoge pH in de potgrond zijn sporenelementen niet goed beschikbaar voor de plant.

Vaak is dit het gevolg van de gietwaterkwaliteit. In sommige recirculatiesystemen komt toch nog onverwacht bicarbonaat (HCO3) voor, die de stijgende pH van de potgrond veroorzaakt. Controleer daarom ook uw uitgangswater. Bij hoge bicarbonaat gehaltes is aanzuren

van de voedingsoplossing heel belangrijk. Het beste is om het voedingsrecept aan te passen en niet alleen via de zuurregeling de pH te regelen, mede omdat die methode vaak minder stabiel is. Een te hoge pH in de potgrond is moeilijk aan te passen, alleen ammonium (NH4) heeft een sterk verlagend effect op de pH. Overleg met uw adviseur of toeleverancier over concentratie van ammonium in de voedingsoplossing. Bij een structurele afwijking van de gewenste pH is het beter de potgrond wat aan te passen en beter af te stemmen op uw situatie.

en worden belangrijke elementen als calcium en magnesium opgenomen.

Zorg er ook voor dat de planten tijdig wijder gezet worden. Een dicht gewas veroorzaakt ook een hoge RV op plantniveau. Daarnaast is vooral bij primula een te dichte gewasstand niet bevorderlijk voor de plantopbouw. Voor een goede groei en ontwikkeling is het verstandig om bij iedere gietbeurt te bemesten. De gietfrequentie is heel laag en de planten vragen de hele winter voeding. Geef tenminste bij iedere watergift 2,0 EC en zorg voor een goede verhouding tussen de voedingselementen. Vooral magnesium en calcium zijn belangrijk.

Schimmelziekten zijn in een koud gekweekt gewas snel aanwezig. Bladvlekkenziekten kunnen het beste

aangepakt worden met breedwerkende middelen als Daconi en Ortiva. Bij valse meedauw is een preventieve aanpak met Paraat of Fenomenal het beste; bij aantasting Ridomil Gold. Het laatste middel is erg resistentiegevoelig, dus niet meer dan drie maal toedienen. Tegen botrytis is naast de vertrouwde Rovral ook Teldor en Luna privilege inzetbaar. De laatste twee werken vooral preventief.

Bij een zware aantasting kan Switch ingezet worden maar dit middel geeft soms onverwacht schade en kan niet ingezet worden in kassen waar Pelargonium de volgteelt is. Overleg met uw adviseur over de inzet en concentratie van de middelen.

Arie van Bostelen, Teelt- & Bedrijfsadvies, 06-51312208

Schneider Youngplants, 06-53281711

kees van egmond kees@kees-ineke.nl

opdringkassa’s ’Pomp 2? Dat is € 80,42. Wilt u er misschien nog een Mars of een Twix bij?’ ’Nee, dank je.’ ’Iets fris dan? Coca Cola?’ ’Nee, ik ben bijna thuis.’ ’Wat snoep voor de kinderen misschien?’ ’NEEEE!!!!!’

Het schijnt regelmatig te gebeuren. Aan de pomp.

Of gewoon bij Albert Heijn in het dorp. Caissières die super gedienstig zijn. Ze zijn ervoor opgeleid om klanten net wat extra mee te laten nemen.

Want die goedkope benzine of die aanbieding van luiers is slechts een lokkertje. Als je maar eenmaal binnen bent. Dan zullen ze je krijgen.

Ik moet er wel om lachen. Slim toch? Van die mannen die met een boodschappenbriefje van hun vrouw op pad gaan en dan met iets totaal anders thuiskomen. Genieten! Je hoeft van mij op tv geen films, sport of DWDD uit te zenden hoor. Een uur lang reclames van de Jumbo en mijn dag is goed.

Wat een komiek, die Frank Lammers.

En zo zijn er nog wel meer. De reclame van McDonald’s met de Kerstman. Twee rendieren die buiten in de kou staan te vernikkelen terwijl hun baas zich binnen tegoed doet. ’Garnaaltje, nog een garnaaltje… Sjongejonge… Ja hoor, ook nog een McFlurry voor meneer de superster.’ ’Zo jongens, we kunnen er weer tegenaan!’ Haha!

Maar het gekke is dat ik altijd denk dat ik er niet gevoelig voor ben. Voor die reclames bedoel ik.

Ga ik naar Telfort omdat die ex-miljonair het zo leuk doet? Naar de Jumbo voor Frank? Naar McDonald’s vanwege die rendieren? Welnee. En toch zweert iedereen bij reclamebudgetten. Wat zou dat nou zijn? Zijn andere mensen anders?

Het is wel te hopen. Want de sierteelt moet ook die kant op. Onze bloemen en planten moeten meer te zien zijn. Op tv, in de krant, bladen, noem maar op. Want naamsbekendheid doet verkopen.

Tenminste, dat vertellen de mensen die ervoor hebben doorgeleerd. En dus moeten we geld uittrekken voor promotie. En niet te weinig.

O ja, en we moeten in de leer bij grote bedrijven als Coca Cola en Heineken. Over hoe je jezelf positioneert in de markt. Of je zeg maar op ooghoogte in het schap staat of dat je op je knieën moet. Dichtbij de kassa of naast de toiletten. ’Een boeketje bloemen dan, voor uw vrouw?’ ’Wat zeg je? Nou-ou… Ja, doe maar, goed idee!’

Droom maar lekker verder.

39

26-11-14 10:33

Nieuws

Het areaal snijbloemen onder glas is met 100 ha gedaald naar 2.042 ha. Procentueel daalde het areaal perkplanten (406 ha) nog sterker. Het areaal potplanten stabiliseert zich rond de 1.300 ha. Dit blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS).

Er zijn soms uitzonderingen als dit jaar gerbera en in 2012 alstroemeria en freesia, maar in het laatste decennium vertoont geen enkel gewas groei met uiteraard die ene welbekende groeier: phalaenopsis.

Het areaal bloemen en planten (inclusief opkweek en bloemzaden) onder glas kwam in 2014 uit op 4.138 ha, bijna 260 minder dan in 2013 en circa 420 minder dan 2012.

Het areaal glasgroenteteelt overstijgt al enkele jaren het areaal sierteelt onder glas. Het areaal ligt in 2014 op 4.833 ha, 53 ha minder dan 2013. Het verschil tussen bedekte sierteelt en bedekte groenteteelt neemt rap toe: in 2014 is het verschil al bijna 700 ha, 200 ha meer dan in 2013.

Het aantal bloemkwekerijbedrijven onder glas ligt anno 2014 (inclusief opkweek en bloemzaden) 2.358 tegen 2.610 in 2013. Het aantal snijbloemenbedrijven is gedaald met 63 naar 1.217. De afgelopen tien jaar zijn meer snijbloemenbedrijven gestopt dan er zijn overgebleven. Bij pot- en perkplantenbedrijven is deze trend ook waarneembaar maar niet zo fors als onder snijbloementelers. Er zijn nu nog 637 potplantentelers en 351 perkplantentelers, respectievelijk 45 en 40 minder dan in 2013.

In Zuid-Holland ging het glastuinbouwareaal met 162 ha (3%) het meest achteruit.

De afname vond vooral in het Westland plaats, waar de glastuinbouw onder grote ruimtedruk staat. In Limburg was de krimp

REDACTIE Schipholweg 1, Postbus 9324, 2300 PH Leiden e-mail: bloemisterij@hortipoint.nl www.vakbladvoordebloemisterij.nl

40

48colofon.indd 40

2.042

2.139

Chrysant

475

479

- 0,8

Roos

311

384

- 19,0

Orchidee

195

212

- 8,0

Gerbera

176

169

4,1

Lelie

171

190

- 10,0

Freesia

86

97

- 11,3

Anthurium

58

65

- 10,7

Alstroemeria

50

54

- 7,4

Lisianthus

39

40

- 2,5

Anjer

15

15

0,0

Overig

466

434

7,4

Bureauredactie Carolyne de Vries Lentsch, Jolanda de Wekker Webredactie Erik Rotteveel Vormgeving Diseno Vormgeving Fotografie Gerdien de Nooy Freelancers Gert van den Berg, Hermen de Graaf, Bernadette Hoefsloot, Harmen Kamminga, Ank van Lier, Astrid Zoumpoulis-Verbraeken

- 4,5

- 0,1

1.292

1.304

Bloeiende planten

882

868

16,1

Groene planten

410

436

- 5,9

Perkplanten

406

446

- 8,9

Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

UITGEVER BDUmedia Afdeling Vak- en Publieksmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld, tel 0342-49 42 63, fax 0342 41 31 41 Uitgever: Wiljo Klein Wolterink MBA Verkoopleider: Ron van de Hoef, e-mail: r.v.d.hoef@bdu.nl

Colofon

Directeur Elbert van den Berg Secretariaat Linda Laman 071-56 59 678 Alice Hoogenboom 56 59 679 Hoofdredacteur Elbert van den Berg 071-56 59 678 Eindredacteur Jenny Mostert 071-56 59 633 Vakredactie Politiek en economie Quincy von Bannisseht 56 59 637 Peter van Leth 56 59 688 Markt en afzet Arie-Frans Middelburg 56 59 687 Cindy van der Zwet 56 59 630 Teelt en techniek Hans Neefjes 56 59 638 Joef Sleegers 56 59 642

Snijbloemen

Potplanten

Phalaenopsis enige groeier Het totale bloemisterijareaal blijft maar dalen. De enige uitzondering over de laatste jaren, is het areaal bloeiende potplanten dat blijft stijgen. Na de eeuwwisseling wisselt het areaal perkplanten, daalt het areaal snijbloemen en groene planten alsmaar verder.

58 ha (6%), in Noord-Holland 34 ha (4%).

De glastuinbouw groeide licht in Groningen en Overijssel.

ABONNEMENTENSERVICE Mutaties en bezorging Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via vakbladvoordebloemisterij.nl of bij de abonnementenservice.

Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk twee maanden voor vervaldatum bij de abonnementenservice wordt opgezegd. Dit kan schriftelijk, telefonisch of per e-mail. Ook voor informatie over een lopend abonnement en klachten over de bezorging kunt u contact opnemen met de abonnementenservice, BDUmedia, afdeling Vak- en Publieksmedia, Postbus 67, 3770 AB Barneveld. Op werkdagen is de abonnementenservice telefonisch bereikbaar van 8.30 uur tot 14.00 uur op 0342-494844, e-mail: abonnementen@bdu.nl.

Prijzen Jaarabonnement: € 349,60. Studenten 25% korting; 65 plussers 15% korting. Jaarabonnement Europa: € 449,65 (België: € 377,70). Jaarabonnement buiten Europa: € 466,50.

Genoemde prijzen zijn inclusief 6% btw en verzendkosten.

ADVERTENTIE-EXPLOITATIE Verkoopleider: Ron van de Hoef, 0342 - 494263, 06 - 51806325, e-mail r.v.d.hoef@bdu.nl Media-adviseur: Gert-Jan Bloemendal, 0342-494807 e-mail: g.bloemendal@bdu.nl

Vakblad voor de Bloemisterij is een wekelijkse uitgave van de Stichting Vakinformatie Siergewassen en BDUmedia, Vak- en Publieksmedia.

Uitgever en auteurs verklaren dat dit blad op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op bedoelde informatie.

Lezers wordt met nadruk aangeraden deze informatie niet geïsoleerd te gebruiken, maar af te gaan op hun professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controleren.

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.

Algemene voorwaarden: op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van BDUmedia B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke zijn gedeponeerd ter Griffie van de Arrondissementsrechtbanken en de KvK.

Druk: BDU Media

48 (2014)

26-11-14 12:22

Kasgenoten

A genda Binnenland

FOTO: Quincy vOn BannissehT

-

Leeftijd: 53 (Harrie) en 45 jaar Plaats: Vredepeel Teelt: snijheesters Oppervlakte: 3 ha vollegrond

Harrie en Carolien de Mulder LTO Glaskracht Nederland

Wat heeft u voor bedrijf?

-

Algemene ledenvergadering gewas-

Hoe ziet de komende week eruit?

Info: www.ltoglaskrachtnederland.nl

Buitenland

Stel, u mag gratis één praktijkonderzoek laten uitvoeren. Wat zou u laten onderzoeken? „Dan zou ik grondonderzoek laten doen om na te gaan hoe we bepaalde bodemschim-

-

Wat doet die partytent daar?

Waar gaan uw producten naartoe?

Onderstaande symbolen hebben de volgende betekenis en verwijzen naar de website vakbladvoordebloemisterij.nl

!

Documenten en linken naar website

48 (2014)

Kasgenoten agenda_nw.indd 41

Foto’s

Welk nummer zouden jullie in de Top 2000 van Radio 2 willen zetten?

Filmpjes

41

26-11-14 12:21

U-weg laag

CONTAINERTEELT MET U-WEG VOOR DEENSE KARREN /i °\Êä{£ÈÊÎ ££{ÇÊUÊ v JÃV i iÛ Ã°

WWW.SCHELLEVIS.NL

KUMA II B.V. Industrieweg 17-21 • 4181 CA Waardenburg Telefoon +31 (0)418 - 652544 • Fax +31 (0)418 - 652084 E-mail sales@kumaplastics.nl

Bloempotten Opzetstukken Inpakstokken Aanverwante artikelen

Gereedschapen matrijzenmakerij Spuitgieten Recycling van kunststof

www.kumaplastics.nl

Temperatuur datalogger -40/+85 °C Temperatuur en/of RV datalogger (registratie) is breed toepasbaar in bloemen-, groenten- en fruithandel.

Voor uitgebreide informatie:

www.meten.nl

E-mail: info@nieuwkoopbv.nl Tel. 0297 325836

HOEK VAN HOLLAND T 0174 64 20 40

KASSEN TE SLOOP GEVRAAGD

GEBRUIKTE TUINBOUWMACHINES & MATERIALEN

WWW.HORTITRADE.COM

WWW.EUROKAS-BV.EU BERKEL EN RODENRIJS 010 511 32 53

• KASSENSLOOP • (ROZEN)GEWASSEN UITRUIMEN • GEVRAAGD: ASSIMILATIELAMPEN EN WKK-INSTALLATIES • WWW.MUSTANGDEMOLITION.NL

BIMAR ASFALT & SERVICES B.V.

• Sinds 1958 • Steeds vernieuwend • De specialist in teeltvloeren

QUALITY FLOORS FOR EXCELLENT PLANTS

www.erfgoed.com

• Voor alle asfalt op en rond uw bedrijf • Ook zuurbestendig asfalt voor uw voersilo's en voergangen • Wij doen ook vloeistofdichte asfaltvloeren met certificaat en keuring • Wij zijn onbetwist de asfalt en silo-specialist • Reageer nu snel en wij komen bij u langs voor een geheel vrijblijvende offerte • Als u nu reageert voor 1 februari, is de kleef-laag gratis bij een 2 lagen systeem tot 500 m²

+31(0)79 593 38 00

Bimar Asfalt & Services B.V. Tel: 06 47728544

www.bimar-leiden.nl

EVAL: voor elke situatie juiste installatie Een degelijk advies, prima service en een betrouwbare begeleiding… Samen met de klant bedenken onze technici steeds de beste oplossing.

Daarbij kijken ze niet alleen naar het optimaal functioneren van installaties, maar ook naar betrouwbaarheid en energieverbruik.

Installatieburo E VAL B.V.

;b[ajhej[Y^d_[a

Galglaan 11 s 2311 ND Rijnsburg Tel. 071 402 26 21 s eval@eval.nl

Ae[bj[Y^d_[a

www.eval.nl

Ab_cWWjj[Y^d_[a

609969.indd 42

Voor andere werkzaamheden vraag naar de mogelijkheden

MWj[hj[Y^d_[a

25-11-2014 9:03:16

VA N K L I N K

STOOMKETELVERHUUR

VEBU V.O.F. Kasonderhoud - Glasreparatie - Goten smeren - Overspuiten - Goten reinigen - Diverse reparaties Tel. 06-51 35 04 52 e-mail: buddys37@hotmail.com

609970.indd 43

GEZOCHT: Partnerschap/samenwerkingsverband of (in de toekomst) bedrijf ter overname. Ik beschik over internationale ervaring in en buiten Europa, als bedrijfsleider alsmede opzetten van productie bedrijven (perkgoed, zaai- en stekgoed).

Reacties onder nr 1300 t.a.v. BDU Media Postbus 67 3770 AB Barneveld

26-11-2014 10:38:02

Never change a winning team “We gebruiken al jaren Florissant, naar volle tevredenheid.

Het nieuwe Florissant 830 gaf aanleiding ook andere merken te overwegen. Na uitvoerig testen bleek Florissant 830 significant beter dan de rest. Zo houden we 5 tot 7 dagen extra vaasleven, er komen veel meer bloemen open en ze blijven beter op kleur.

Bovendien zijn de biologisch afbreekbare ingrediënten mooi in lijn met onze MVO doelstelling.”

830

Marcel van der Lugt Lisianthus kwekerij Van der Lugt

Lisianthus kwekerij Van der Lugt levert al jaren bloemen met een zeer lange houdbaarheid. Florissant is één van de ingrediënten die dat mogelijk maakt. Wij zijn trots dat professionals zoals Van der Lugt kiezen voor Florissant 830.

Florissant 830 is biologisch afbreekbaar en geschikt voor alle snijbloemen, bespoedigt de wateropname en geeft extra energie.

Bovendien is door de toegevoegde tracer gebruik aan te tonen.

info@florissant.nl - www.florissant.nl

609971.indd 44

25-11-2014 9:02:45