Hovo Rotterdam studiegids 2016-2017 by Hovo Rotterdam

Studiegids Hovo Rotterdam 2016 / 2017 Programmaâ&#x20AC;&#x2122;s voor iedereen vanaf 50 jaar

Tijd voor verdieping

Inschrijfformulieren vindt u achterin deze gids. U kunt zich ook inschrijven via www.hovorotterdam.nl

Inhoudsopgave Voorwoord �� 5 Index van alle programma’s naar discipline �� 6

Hovo Rotterdam Eerste semester Rooster �� 12 Programma’s �� 14 Tweede semester Rooster �� 46 Programma’s �� 48

Hovo in Den Haag Eerste en tweede semester Rooster �� 80 Programma’s �� 82

Hovo in Dordrecht Eerste en tweede semester Rooster �� 102 Programma’s �� 103 Algemene Informatie Hovo Rotterdam aan de Erasmus Universiteit �� 110 Erasmus Universiteit Rotterdam �� 113 Hovo in Den Haag �� 114 Hovo in Dordrecht �� 114 Organisaties rond Hovo Rotterdam �� 115 • FON Steunfonds �� 115 • Commissie Hovo �� 115 • HOVO Nederland �� 116 • Spes Vrienden van Hovo Rotterdam �� 116 • Project ‘World database of happiness’ �� 118 Inschrijving, betaling en bevestiging �� 119 Inschrijfformulieren �� 123 Contact �� 128

HOVO 21% BTW Geheel tegen de zin van Hovo heeft de Belastingdienst besloten om al het HOVO onderwijs in Nederland te belasten met 21% BTW. De maatregel gaat in per 1 september 2016. Dit betekent dat ook Hovo Rotterdam niet onder de verplichting uitkomt om voortaan BTW te heffen op haar programmaâ&#x20AC;&#x2122;s. We doen dit met pijn in ons hart, maar kunnen niet anders dan gevolg geven aan het besluit van de Inspecteur. De prijzen die genoemd worden in deze gids zijn dan ook allemaal inclusief 21% BTW. Hovo Rotterdam heeft geen verdere prijsverhogingen toegepast.

Studiegids Hovo Rotterdam 2016 / 2017

Voorwoord Lenig blijven in je hoofd In het jaar van de Olympische Spelen is lenigheid misschien wel een goed thema. Niet de lenigheid of behendigheid van het lichaam, maar die van de geest. En dan in het bijzonder die van de oudere geest. Terwijl de wereld kijkt naar getrainde sporters, lijkt oud steeds vaker te verliezen van jong, om in Olympisch jargon te blijven. Te vaak ondervinden mensen van 50 jaar of ouder dat zij het veld moeten ruimen voor een jongere. Een schat aan ervaring, maar te duur, te oud, te weinig...

Niet bij Hovo Rotterdam! Misschien dat het lichaam niet meer zo soepel is als vroeger, de geest van ouderen is dat nog zeker wel. Het is een fabel dat ouderen niets nieuws kunnen leren. Maar net als bij de sporters in Rio komt dat niet aanwaaien, je moet er wel voor trainen. Dat is bij uitstek mogelijk bij Hovo. Bij Hovo Rotterdam houd je je geest soepel, leer je telkens weer wat nieuws, word je geïnspireerd en verwonderd. Lenigheid van de geest, dat is wat je bij Hovo Rotterdam beoefent. Hersengymnastiek van de zuiverste soort, breinkrakers om je grijze massa fit te houden, kennis die je amechtig op de bank laat vallen, uitgeput zijn van wetenschap, feiten om je hoofd in beweging te krijgen. Hovo Rotterdam als topsport. Wie echter de Olympus van het denken heeft beklommen zal daar echter geen goud vinden, zoals de jonge sporters in Rio de Janeiro. Dat is de paradox van kennis. Hoe meer je leest, hoe meer je leert, des te zeker weet je: “ik weet niks”. Maar dan is het al te laat. Een soepele geest laat zich niet kooien, maar wil weer nieuwe dingen leren. Zijn het misschien niet de antwoorden

meer die we zoeken, dan toch zeker nieuwe vragen die gesteld moeten worden. Een soepele geest is een kritische geest. En misschien is het stellen van steeds nieuwe vragen ook wel het belangrijkste. Waarom zouden we het bestaande voor lief moeten nemen? Olympisch denken is ook dwars denken. Bevragen is als polsstokhoogspringen; de lat steeds hoger leggen. Een aanloop nemen, afzetten, de buigkracht van de stok gebruiken en op eigen kracht die laatste centimeters over bruggen, steeds een stukje verder. Wij dagen u uit die sprong te wagen, we helpen u er graag mee. Ons team en onze docenten staan er klaar voor. Met tal van aanstekelijke onderwerpen. Van de Oermens tot verhalen over Jezus, van Einstein tot de Akropolis. Dit jaar starten we ook met een leergang over muziek, beginnend in de Middeleeuwen. Lange en korte reeksen. Inspiratie voor iedereen. Werp de stramheid van u af en werk bij Hovo Rotterdam aan de lenigheid van uw geest. En vind een schat aan kennis.

Ad Hofstede, Lya van Staveren

Index van de programma’s naar discipline Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

Drs. Marcel Teunissen

Nieuwe Nederlandse architectuur in het buitenland

Architectuur

1612AR

Drs. Marcel Teunissen

Een tweede leven voor Haagse gebouwen

Architectuur

1622DH

Dr. Nico Staring

De verborgen tombes van Memphis

Cultuurgeschiedenis

1611BR

Drs. Simon Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 4

Cultuurgeschiedenis

1611DR

Drs. Simon Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 5

Cultuurgeschiedenis

1621ER

Drs. Simons Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 1

Cultuurgeschiedenis

1613LH

Drs. Simons Burgers e.a.

Duizend jaar Europese cultuur deel 2

Cultuurgeschiedenis

1623GH

Drs. Jos van Beurden

Ethiopië - Een Afrikaans land op weg naar moderniteit

Cultuurgeschiedenis

1612HR

Dr. Judith Janssen e.a.

Living Memories - Oost Europa

Cultuurgeschiedenis

1621FR

Drs. Argyris Angelou

Het nieuwe Akropolismuseum

Cultuurgeschiedenis

1621DR

Drs. Richard Kroes

Arabisch leren lezen

Cultuurgeschiedenis

1624CR

Drs. Hein van Dolen

Facetten van de Griekse oudheid: de Peloponnesos

Cultuurgeschiedenis

1624DR

Dr. John van Schaik

Antroposofie in context

Cultuurgeschiedenis

1624JR

Drs. Simon Burgers

Wederzijdse invloed van muziek en literatuur

Cultuurgeschiedenis

1624LR

Architectuur

Cultuurgeschiedenis

Economie Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

Afrika boomt- haar moderne technologie Economie

1614BR

Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

China’s activiteiten in het buitenland

Economie

1624BR

Dr. Bart Kuipers e.a.

Binnenvaart als sector in transitie

Economie

1622AR

Dr. Leo Minnigh

Inzicht in de aarde

Exacte wetenschappen

1613CR

Prof.dr. Vincent Icke

Het levend Heelal

Exacte wetenschappen

1613GR

Ir. Paul van Leeuwen MSc

Kwantumfysica voor niet-fysici

Exacte wetenschappen

1613KR

Prof.dr. Harm Bart

Einstein - the freeest man…

Exacte wetenschappen

1622CR

Dr.ir. Teun Koetsier

Filosofie van de wiskunde?

Exacte wetenschappen

1623AR

Dr. Jelle Reumer

Fossielen - Het verhaal van onze eigenaardige planeet

Exacte wetenschappen

1625BR

Mr.drs. Kenneth Watson

Geneesmiddelen: gewenst én verguisd

Gezondheids wetenschappen

1612BR

Dr. Paul Storm

Evolutie van het leven

Biologie

1614FR

Exacte vakken

Studiegids Hovo Rotterdam 2016 / 2017

Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

Dr. Henri Krop

Geschiedenis van de filosofie deel VIII: de postmoderniteit

Filosofie

1611HR

Prof.dr. Koo van der Wal

De Ziel van Europa

Filosofie

1612CR

Prof.dr. Koo van der Wal

Over Schoonheid

Filosofie

1622HR

Prof.dr. Jan Bransen

Filosofisch theater

Filosofie

1613AR

Drs. Jan Lagendijk

Hannah Arendt over vrijheid

Filosofie

1613FR

Drs. Jan Lagendijk

Het begin van de filosofie

Filosofie

1623FR

Dr. Tim de Mey

Alles Welbeschouwd Het project van de metafysica

Filosofie

1622FR

Prof.dr. Frans Jacobs

De Essays van Montaigne

Filosofie

1624KR

Dr. Pien van der Hoeven

De waarheid ligt op het slagveld

Geschiedenis

1613BR

Dr. Pien van der Hoeven

De Geschiedenis van het Nieuws

Geschiedenis

1623BR

Dr. Koen Vossen

De Spaanse Burgeroorlog

Geschiedens

1615BR

Drs. Louwrens Schaaphok

Historische Powervrouwen

Geschiedenis

1614GR

Dr. Paul van Velthoven

De Republiek, haar grootheid en ondergang

Geschiedenis

1624ER

Dr. Paul van velthoven

De Franse crisis - De verkiezingen in het voorjaar van 2017

Geschiedenis

1624MH

Drs. Chris Nigten

Miguel Cervantes en Don Quichot

Geschiedenis

1611JH

Drs. Chris Nigten

De Spaanse Burgeroorlog In leven en werk van Jorge Semprun

Geschiedenis

1621HH

Dr. John van Schaik

Wie is Jezus? Een geschiedenis van Jezusbeelden door de eeuwen heen

GodsdienstÂ wetenschappen

1614DR

Dr. Sijbolt Noorda

Korte verhalen van Jezus

GodsdienstÂ wetenschappen

1621GR

Dr. Jeroen Bouterse

Wetenschap en religie

Interdisciplinair

1621AR

Dr. Flor Avelino

Drieluik over Macht en Verandering

Interdisciplinair

1622JR

Filosofie 24

Geschiedenis

Godsdienstwetenschappen

Interdisciplinair

Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

Drs. Ernest Kurpershoek

Paragone: de wedijver der kunsten

Kunstgeschiedenis

1611ER

Drs. Johan Holtrop

Moderne kunst in de twintigste eeuw: van 1900 tot het postmodernisme

Kunstgeschiedenis

1613HR

Drs. Johan Holtrop

Kunst van nu: hedendaagse kunst tot 2017

Kunstgeschiedenis

1623ER

Drs. Johan Holtrop

Kunst en onze hersenen

Kunstgeschiedenis

1614KH

Dr. Yvette de Groot

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen. Ook 1614CR, 1614ER, 1615AR, 1615DR

Kunstgeschiedenis

1612FR

Dr. Yvette de Groot

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen. Ook 1613MH

Kunstgeschiedenis

1613EH

Drs. Richard Kroes, Thijs Gerbrandy

De Islamitische geschiedenis van Spanje

Kunstgeschiedenis

1625AR

Dr. Paul Meyboom

Griekse kunst ‘De mens is de maat aller dingen’

Kunstgeschiedenis

1614HH

Drs. Jim van de Meer Mohr

Het opbouwen van een kunstcollectie

Kunstgeschiedenis

1614JH

Drs. Jim van de Meer Mohr

Van privé collectie tot museum

Kunstgeschiedenis

1624GH

Drs. Nelleke Kan van Dishoeck

Kerst - Op weg naar de stal

Kunstgeschiedenis

1615CD

103

Drs. Nelleke Kan van Dishoeck

Van Passie naar Pasen

Kunstgeschiedenis

1624HD

106

Peter Swanborn

Gedichten leren schrijven

Letteren

1612DR

Drs. Henk Weltrevreden

Autobiografisch schrijven

Letteren

1624FH

Trixie Hölsgens MA

Thomas Mann - Doctor Faustus

Literatuur wetenschappen

1612ER

Trixie Hölsgens MA

Thomas Mann - Buddenbrooks, het verhaal van een familie

Literatuur wetenschappen

1622ER

Dr. Pieta van Beek

Schatgraven in de Europese vrouwengeschiedenis

Literatuur wetenschappen

1622BR

Kunstgeschiedenis

Letteren

Literatuurwetenschappen

Studiegids Hovo Rotterdam 2016 / 2017

Docent

Titel

Discipline

Code

Blz.

Drs. Frans Jansen

Opera in de 19e eeuw

Muziekwetenschappen

1611AR

Drs. Frans Jansen

Het Duitse lied in de 19e eeuw

Muziekwetenschappen

1621BR

Drs. Frans Jansen

Kerstmuziek van Bach

Muziekwetenschappen

1613NH

Olivier Schreuder MA

Zuidoost-Aziatische muziekculturen

Muziekwetenschappen

1613JR

Drs. Kees Wisse

Cursus Concertant XL

Muziekwetenschappen

1611GR

Drs. Kees Wisse

Leergang Muziekgeschiedenis deel 1 de Middeleeuwen

Muziekwetenschappen

1612GR

Drs. Kees Wisse

Bach op de kansel

Muziekwetenschappen

1622GR

Drs. Kees Wisse

Johannes Brahms

Muziekwetenschappen

1625CH

Drs. Kees Wisse

Giuseppe Verdi

Muziekwetenschappen

1613DD

104

Drs. Kees Wisse

De operawereld van Puccini

Muziekwetenschappen

1623DD

107

Dr. Andreas Wismeijer

Inleiding in de psychologie

Psychologie

1614AR

dr. Andreas Wismeijer

Inleiding in de persoonlijkheidspsychologie

Psychologie

1624AR

Dr. Andreas Wismeijer

Psychologie en emoties Ook 1611CD

Psychologie

1612JH

90 105

Dr. Andreas Wismeijer

Psychologie in uitvoering Ook 1621CD

Psychologie

1622KH

99 108

Prof.dr. Wim Derksen

Haagse Oersoep?

Politicologie

1611FR

Drs. Marja Flory

Gedrag en communiatie: inleiding in de NLP

CommunicatieÂ wetenschappen

1623CR

Muziekwetenschappen

Sociale wetenschappen

Eerste semester Hovo Rotterdam

Locatie: Erasmus Universiteit Rotterdam, Hovo Rotterdam, Burgemeester Oudlaan 50, 3062 PA Rotterdam

Rooster eerste semester - Rotterdam

Woensdag

Dinsdag

Maandag

Tijd

Titel

Docent

Code

Blz.

10.00 - 12.30

De verborgen tombes van Memphis

Dr. Nico Staring

1611BR

10.00 - 12.30

Opera in de 19e eeuw

Drs. Frans Jansen

1611AR

13.30 - 16.00

Haagse Oersoep?

Prof.dr. Wim Derksen

1611FR

13.30 - 16.00

Paragone: de wedijver der kunsten

Drs. Ernest Kurpershoek

1611ER

14.00 - 16.00

Geschiedenis van de filosofie deel VIII: de postmoderniteit

Dr. Henri Krop

1611HR

13.30 - 16.00

Cursus Concertant XL

Drs. Kees Wisse

1611GR

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 4

Drs. Simon Burgers e.a.

1611DR

10.00 - 12.30

Nieuwe Nederlandse architectuur in het buitenland

Drs. Marcel Teunissen

1612AR

10.00 - 12.30

Geneesmiddelen: gewenst én verguisd

Mr.drs. Kenneth Watson

1612BR

10.00 - 12.30

De Ziel van Europa

Prof.dr. Koo van der Wal

1612CR

13.30 - 15.30

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

Dr. Yvette de Groot

1612FR

13.30 - 16.00

Thomas Mann - Doctor Faustus

Trixie Hölsgens MA

1612ER

13.30 - 16.00

Ethiopië - Een Afrikaans land op weg naar moderniteit

Drs. Jos van Beurden

1612HR

13.30 - 16.00

Leergang Muziekgeschiedenis deel 1 - de Middeleeuwen

Drs. Kees Wisse

1612GR

13.30 - 16.00

Gedichten leren schrijven

Peter Swanborn

1612DR

10.00 - 12.30

Filosofisch theater

Prof.dr. Jan Bransen

1613AR

10.00 - 12.30

Inzicht in de aarde

Dr. Leo Minnigh

1613CR

10.00 - 12.30

De waarheid ligt op het slagveld

Dr. Pien van der Hoeven

1613BR

13.30 - 16.00

Het levend Heelal

Prof.dr. Vincent Icke

1613GR

13.30 - 16.00

Kwantumfysica voor niet-fysici

Ir. Paul van Leeuwen MSc

1613KR

13.30 - 16.00

Hannah Arendt over vrijheid

Drs. Jan Lagendijk

1613FR

13.30 - 16.00

Zuidoost-Aziatische muziekculturen

Olivier Schreuder MA

1613JR

13.30 - 16.00

Moderne kunst in de twintigste eeuw: van 1900 tot het postmodernisme

Drs. Johan Holtrop

1613HR

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Vrijdag

Donderdag

Tijd

Titel

Docent

Code

10.30 - 12.30

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

Dr. Yvette de Groot

1614CR

10.00 - 12.30

Inleiding in de psychologie

Dr. Andreas Wismeijer

1614AR

10.00 - 12.30

Afrika boomt

Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

1614BR

13.30 -15.30

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

Dr. Yvette de Groot

1614ER

13.30 - 16.00

Wie is Jezus? Een geschiedenis van Jezusbeelden door de eeuwen heen

Dr. John van Schaik

1614DR

13.30 - 16.00

Evolutie van het leven

Dr. Paul Storm

1614FR

13.30 - 16.00

Historische Powervrouwen

Drs. Louwrens Schaaphok

1614GR

10.00 - 12.30

De Spaanse Burgeroorlog

Dr. Koen Vossen

1615BR

10.30 - 12.30

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

Dr. Yvette de Groot

1615AR

13.30 -15.30

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

Dr. Yvette de Groot

1615DR

Eerste semester Hovo Rotterdam

Blz.

Architectuur

Nieuwe Nederlandse architectuur in het buitenland Een exportproduct van formaat Drs. Marcel Teunissen

1612AR Data 4, 11, 25 oktober 1, 8, 15 november 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Al meer dan een eeuw heeft Nederland een gunstig klimaat voor moderne architectuur. Door onder meer goed beleid, visie en durf van opdrachtgevers en projectontwikkelaars konden Nederlandse architecten in de loop van de 20ste eeuw in eigen land een aantal belangwekkende en innovatieve projecten uitvoeren. Het Nederlandse modernisme stond daardoor tijdens het interbellum mede model voor de internationalisering in de architectuur. Het vormde de opmaat van ontwikkelingen in de laatste decennia waarin architecten als Ben van Berkel, Francine Houben en Rem Koolhaas de hedendaagse Nederlandse architectuur in Europa en ver daarbuiten op de kaart hebben gezet. In het oog springende ontwerpen als het hoofdkan toor van de Chinese staatstelevisie van Rem Koolhaas, maar ook talloze kleinere, zeer interessante projecten zijn verspreid over de hele wereld gerealiseerd. Gelet op het grote aantal buitenlandse opdrachtgevers in het oeuvre van OMA, MVRDV, Mecanoo en Ben van Berkels UNStudio kan worden gesteld dat de Nederlandse architectuur letterlijk een export product van formaat is geworden. Inmiddels mogen ook designed by Eric van Egeraat, Benthem Crouwel architecten, Wiel Arets architects en enkele andere bureaus zich tot de ‘wereldsterren’ rekenen. De cursus biedt een topografisch en chronologisch opgebouwde bloem lezing van de meest spraakmakende projecten van de laatste 25 jaar.

Drs. M. Teunissen is als zelfstandig Haags architectuurhistoricus gespecialiseerd in de Rotterdamse-Haagse architectuur en stedenbouw van de 19de en 20ste eeuw. Hij is actief als onderzoeker, docent en publicist. Van zijn hand verschenen onder meer de boeken Wonen in Den Haag (2002), Schoone Eenheid (2008), Welstand en Monumentenzorg in Den Haag (2010) en Chinese Muur. 50 jaar (2015).

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Cultuurgeschiedenis

De verborgen tombes van Memphis Dr. Nico Staring

Het woestijnplateau in Sakkara (nabij Caïro) was ten tijde van het Nieuwe Rijk (ca. 1539–1078 v.Chr.) de belangrijkste begraafplaats van Egypte’s administratieve hoofdstad, Memphis. De monumentale en prachtig gedecoreerde graftombes van hoge legerofficieren en ambtenaren uit de tijd van de koningen Amenhotep III, Toetanchamon en Ramses II spreken al lange tijd tot de verbeelding. Vele tientallen tombes zijn in de eerste helft van de 19e eeuw opgegraven door grafrovers, antiquiteitenhandelaren en verzamelaars. In hun zoek tocht naar reliëfs, beelden, mummiekisten en andere objecten werden de grafstructuren overhoop gehaald. Als gevolg van die grootschalige ‘plunderingen’ en de verkoop van de antiquiteiten bestaat de begraaf plaats nu grotendeels in wereldwijde privé- en museumcollecties. Veel van de graven zijn later weer onder het woestijnzand verdwenen en hun exacte locatie is verloren gegaan. Dankzij recent archeologisch onder zoek zijn enkele van die graven herontdekt, waardoor de museumstukken nu eindelijk in context geplaatst kunnen worden. In deze 4-delige cursus vormen de ‘verborgen’ tombes van Memphis het onderwerp. Vier thema’s staan daarin centraal: • De 19e-eeuwse ontdekking van de tombes en hun wereldwijde verspreiding • Hoogtepunten uit museumcollecties: reliëfs, beelden en andere objecten • De grafarchitectuur, decoratie en ontwikkeling • De grafeigenaren en hun maatschappelijke positie Dr. N.T.B. Staring studeerde Egyptologie en Archeologie aan de Universiteit Leiden, en promoveerde in 2015 aan Macquarie University (Sydney, Australië). Hij schreef vele artikelen over de Nieuwerijks begraafplaats in Sakkara, waar hij sinds 2007 archeologisch onderzoek verricht. Staring was docent Egyptische archeologie aan de Universiteit Leiden en geeft al enkele jaren cursussen voor HOVO’s.

Eerste semester Hovo Rotterdam

1611BR Data 3, 10, 24, 31 oktober 2016 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 4 Literatuur (aanbevolen) Martin, G.T., 1991. The Hidden Tombs of Memphis. New Discoveries from the Time of Tutankhamun and Ramesses the Great. Londen: Thames and Hudson. Bijzonderheden In het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden zal de docent op 5 november een facultatieve rondleiding geven over de Egyptische collectie die in oktober 2016 voor het publiek heropent.

Geschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur Deel 4: 1650-1800 Vroegmoderne Tijd Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Han van der Horst, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

1611DR Data 26 september 3, 10, 24, 31 oktober 7, 14, 21, 28 november 5 december 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10

Absolutisme, Verlichting en Revolutie, drie wezenlijke begrippen voor Europa in de periode 1650-1800. Machtige vorsten als de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV zetten de continentale toon. Het broze statenstelsel met tegenstrevers als koning-stadhouder Willem III en nieuwe spelers als Pruisen en Rusland draait om evenwicht tussen de strijdende partijen. De barokke hofcultuur van Versailles, Schönbrunn en Potsdam reflecteert in al haar artistieke pracht de glorie van de heersers. Politieke geschriften stellen de staatsmacht en sociale orde ter discussie. De Verlichting is een tijdperk van grote denkers als Newton, Spinoza, Kant, Hume en Rousseau. Het is ook de tijd van muzikale reuzen als Purcell, Vivaldi, Bach, Mozart en Beethoven en een literair wonder als Goethe. In de kunst mondt de Barok uit in het Rococo, gevolgd door het Neo-Classicisme. Uiteindelijk luidt de Franse Revolutie de ondergang in van het Ancien Régime. Vanuit Engeland komt de ingrijpende Industriële Revolutie gestaag op gang, die het continent onherkenbaar zal veran deren. De dynamische periode van de tweede helft van de Zeventiende Eeuw en de Achttiende Eeuw staat centraal in deze cursus. Vanuit een multidiscipli naire en samenhangende benadering behandelt elk van de vijf docenten in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Deze cursus, het vierde deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd.

Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. H. van der Horst is historicus en werkte voor het Nuffic. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Cultuurgeschiedenis

Ethiopië Een Afrikaans land op weg naar moderniteit Drs. Jos van Beurden

Veel mensen denken bij Ethiopië aan een arm land, geplaagd door honger en geweld. Toch is dat maar één kant. De andere is die van een fascinerend en mysterieus land, dat zich snel ontwikkelt en machtig is, en van zelfbewuste mensen die trots en zuinig zijn op hun geschiedenis en tegelijk zoeken naar hun plek in de eenentwintigste eeuw. Ethiopië is een mozaïek van bijzondere mensen. Er wonen miljoenenvol keren - Oromo, Amharen en Tigrayers - maar ook volkeren van enkele (tien)duizenden. Er is vruchtbaar hoogland met bergtoppen, en droog, savanne-achtig laagland. In het noordoosten ligt een uitgestrekte zout woestijn. De Blauwe Nijl ontspringt in Ethiopië. Wat doet dit met een land? Ethiopië’s religieuze tolerantie valt op in de Hoorn van Afrika. Christendom en Islam waren er al vroeg. Talloze Ethiopiërs belijden een traditionele, inheemse godsdienst. Hoe gaan die religies samen? Het land kent gevari eerd religieus en cultureel erfgoed, dat internationaal is erkend. Het heeft ook culturele gebruiken die vooruitgang van vrouwen belemmeren. Ethiopië is belangrijk in Afrika. In Addis Abeba staan kantoren van de Afri kaanse Unie en de Verenigde Naties. Na oorlogen tegen Somalië en Eritrea in de twintigste eeuw, is het er de laatste decennia rustig. Maar de situatie van de mensenrechten en de binnenlandse politiek laten te wensen over. Het land is de bakermat van koffie en qat. Economisch gaat het vooruit. Volgens het IMF is Ethiopië over enkele decennia geen arm land meer. Maar er is droogte en miljoenen mensen zijn in gevaar. De vergroting van de voedselzekerheid staat hoog op de agenda van de regering. Wat doe het land zelf, wat is de taak van het buitenland?

1612HR Data 11, 25 oktober 1, 8, 15, 22 november 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur (aanbevolen) Zie de hovo website Bijzonderheden Labrys verzorgt groepsreizen die in het verlengde liggen van de cursussen van drs. Jos van Beurden. Kijk voor het actuele reisaanbod op www.labrysreizen.nl

Drs. J. van Beurden heeft gewerkt en gereisd in Afrika en Azië. Sinds 1986 komt hij regelmatig in Ethiopië. Hij schreef er enkele boeken over. Hij doet promotieonderzoek aan de VU naar het behoud van het culturele erfgoed van kwetsbare landen. Hij is Officier in de Orde van Oranje Nassau. www.josvanbeurden.nl

Eerste semester Hovo Rotterdam

Economie

Afrika boomt! Moderne technologie, maar de bevolking groeit ook explosief Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

1614BR Data 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17 november 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Afrika doet het economisch goed (bijna 6% groei per jaar van de economie sinds 2000) en lijkt weinig te lijden onder de economische recessie waar wij sinds 2007 mee te maken hebben. De beschikbaarheid van moderne technologie en de handel met China dragen bij aan de hoge economische groei, evenals het ontstaan van economische en politieke stabiliteit in een groot aantal landen en de opkomst van een middenklasse. Moderne technologie en vooral Chinese industriële producten vinden gretig aftrek in Afrika en helpen arme mensen omdat deze producten goedkoop zijn en de kleinschalige goed kope Chinese machines nieuwe economische activiteiten mogelijk maken (bij voorbeeld drinkwater in plastic zakjes verkopen). Maar de Afrikaanse bevolking kan van 1 miljard mensen nu naar 4 miljard in 2100 groeien als de huidige hoge bevolkingsgroei door gaat. In deze serie willen we ons vooral richten op het ‘leap froggen’, het overslaan van bepaalde technologieën. Men is direct de mobiele telefoon gaan gebruiken zonder eerst overal landlijnen aan te leggen, of in veel Afrikaanse landen wordt met een mobiele telefoon betaald, zonder dat deze mensen een bankrekening hebben! Gastsprekers zullen specialis tische onderwerpen toelichten. Bij voorbeeld prof. dr. Arie Kuijvenhoven over de rol van innovatie in de landbouw en anderen over het voeren van een beleid om bevolkingsgroei af te remmen of over het belang van moderne vormen van krediet (o.a. microkrediet en agent banking).

Prof.dr. M.P. van Dijk is econoom en emeritus hoogleraar water services management bij UNESCO-IHE in Delft en emeritus hoogleraar uban management bij het Institute of Social Studies van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is tevens werkzaam als hoogleraar entrepreneurship bij de Maastricht School of Management.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Geologie

Inzicht in de aarde Dr. Leo Minnigh

Landschappen in Nederland en daarbuiten kunnen ons fascineren. Te weten hoe landschappen zijn ontstaan kan het genot nog extra verhogen. Water, wind en ijs zijn de belangrijkste vormers. Aan het oppervlak zijn bovendien aanwijzingen te vinden die iets zeggen over de diepere ondergrond. Daar vinden andere processen plaats die hele continenten in beweging kunnen zetten, aardbevingen en vulkanisme veroorzaken en gebergte ketens doen oprijzen. Oceanen bevatten belangrijke sleutels voor deze processen. Een geschiedenis van 4,5 miljard jaar die uiteindelijk onze planeet haar uiterlijk heeft gegeven en waarop het leven zich heeft kunnen ontwikkelen. In zeven hoorcolleges wordt een inleiding in de algemene geologie gegeven. De grote opbouw van de aarde, de verschillen tussen oceaan bodems en continenten, belangrijke gesteentesoorten, verschillende landschapsvormen en de processen die daarbij een rol spelen zijn de onderwerpen van de eerste vier colleges. Na het begrip ‘tijd’ en de ver schillende meetmethoden daarvan, zullen in het tweede gedeelte van deze cursus de diepere delen van de aarde nader worden beschouwd. Continentverschuivingen, vulkanisme, gesteentevervormingen, gebergtes en de omvorming van gesteentes (metamorfose) zijn de hoofdthema’s. Dit alles zal het begrip en het genot van de vele verschijningsvormen van de aarde vergroten.

1613CR Data 26 oktober 2, 9, 16, 23, 30 november 7 december 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 266,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 7

Dr. L.D. Minnigh studeerde geologie in Leiden. Hij was visiting professor in Brazilië, heeft bij verschillende geologische adviesbureaus gewerkt en was wetenschappelijk informatie-specialist aardwetenschappen bij de TU Delft. In 2004 verscheen van zijn hand het boek ‘Inventief probleem oplossen’.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Exacte wetenschappen

Het levend Heelal Een reusachtig en subtiel samenspel Prof.dr. Vincent Icke

1613GR Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2 november 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur (aanbevolen) Zie de Hovo website

Het Heelal is gebouwd uit deeltjes, ruimte en tijd. Het Heelal evolueert door een reusachtig en subtiel samenspel tussen die bouwstoffen. Een van de gevolgen kennen we: dat zijn wijzelf, hier. Maar hoe zit het met “Zij, daarginds”? Zijn die er ook? dat ligt wel voor de hand. Immers: hoe meer wij over het Heelal te weten zijn gekomen, hoe gewoner wij blijken te zijn. Aarde is niet de enige planeet in ons zonne stelsel. De Zon is slechts een van de 150 miljard sterren in onze Melkweg. Aarde, en al wat erop en eraan is, bestaat uit dezelfde atomen als de rest van het Heelal. Alles wat nodig is om leven te maken, is te vinden tussen de sterren. Waterstof, koolstof, stikstof, zuurstof, en nog een heleboel meer. Plus de energie van het licht van die sterren, waardoor chemische reacties worden aangedreven. Sterrenkundigen hebben duizenden pla neten gevonden rondom andere sterren dan de Zon. Maar vandaar naar leven is nog een hele stap. Daar is diepe tijd voor nodig. Onze Aarde is 4,6 miljard jaar oud, de leeftijd van ons Heelal is bijna 14 miljard jaar. In zo geweldig veel tijd kan van alles gebeuren. Zijn er dus “Zij, daarginds”? We weten het pas zeker als we echt tekenen van buitenaards leven hebben gevonden. Zoals zo vaak in de wetenschap zou ons Heelal ook in dit geval voor een verrassing kunnen zorgen. Misschien morgen al.

Prof.dr. V. Icke is hoogleraar Theoretische Sterrenkunde in Leiden, bijzonder hoogleraar kosmologie aan de Universiteit van Amsterdam, beeldend kunstenaar en publicist. Hij studeerde theoretische natuurkunde en sterrenkunde in Utrecht en promoveerde in 1968 op het ontstaan van sterrenstelsels en grote-schaal structuur in het Heelal. Zijn onderzoek in de theoretische astrofysica is voornamelijk gericht op het ontstaan van structuren in het Heelal, de ‘kosmologische constante’, en stralings-gasdynamica.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Exacte wetenschappen

Kwantumfysica voor niet-fysici Ir. Paul van Leeuwen MSc

Eind van de 19e eeuw werd het veelbelovende studenten sterk afgeraden om zich nog te bekwamen in de natuurkunde en een andere carrière te zoeken aangezien de natuurkunde nog slechts een kwestie was van de bepaling van de volgende decimalen. Maar begin 20e eeuw kantelde het beeld van de natuurkunde – de Newton mechanica – dramatisch met publicaties van Planck, Bohr, Einstein, de Broglie, Schrödinger, Heisenberg en vele anderen. De kwantumfysica werd geboren, vormgegeven, toegepast maar slecht begrepen. Het leek erop dat de meting het meetresultaat materialiseerde. Schrödinger formuleerde zijn ‘tegelijk dode en levende kat in de doos’ paradox. Van de bekende fysicus Richard Feynman is de volgende uitspraak bekend: “Iedereen die zegt dat hij kwantumfysica begrijpt, begrijpt er niets van”. Dat klinkt nogal ontmoedigend – en zo was het waarschijnlijk ook bedoeld. Intussen zijn de toepassingen van de kwantumfysica – de transistor, de laser, de led, de computer, het internet, kwantumcryptografie, kwantumbiologie - niet meer weg te denken uit de samenleving. In 2015 stonden de media vol van een experiment van Delftse onder zoekers dat definitief het ongelijk van Einstein zou hebben bewezen. Dat gebeurde op de campus, waar paren elektronen met een tussenliggende afstand van 1,3 kilometer werden verstrengeld en een wisselwerking ver toonden die sneller-dan-licht communicatie zouden vereisen.

1613KR Data 9, 16, 23, 30 november 7, 14 december 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Voor wie de aard van maar ook vooral de conclusies uit dit experiment willen begrijpen is deze cursus bedoeld. In zes sessies gaan we van Newton en Galilei naar de meest recente experimenten in de kwantumfysica. Er worden geen formules gebruikt, wel grijze cellen. Ir. P. van Leeuwen was docent natuur- en wiskunde in het middelbaar onderwijs. In 1993 behaalde hij een Master of Science-graad Kennissystemen. Hij ontwikkelde een cursus Kwantumfysica voor niet-fysici om de geïnteresseerde leek enigszins vertrouwd te maken met de betekenis van de kwantumfysica voor ons beeld van de werkelijkheid.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Gezondheidswetenschappen

Geneesmiddelen Gewenst én verguisd in de moderne gezondheidszorg Mr.drs. Kenneth Watson

1612BR Data 25 oktober 1, 8, 15 november 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 4

Geneesmiddelen staan maatschappelijk in de schijnwerper. Ze zijn onmisbaar in de behandeling van levensbedreigende ziekten en ouderdomsgerelateerde lichamelijke ongemakken. Apotheken verstrekken 65-plussers driemaal zoveel medicijnen als de gemiddelde Nederlander en zij zijn verantwoordelijk voor 50% van de apotheekomzet. Om de kosten te beheersen voeren zorgverzekeraars sinds 2008 een ‘preferentiebeleid’. Apothekers moeten de goedkoopste versie van een bestaand geneesmiddel afleveren. Oudere patiënten hebben het maar te slikken of moeten bijbetalen. Om dalende inkomsten te compenseren richt de farmaceutische industrie nu haar pijlen op nieuwe kanker- en weesgeneesmiddelen met hoge, soms onbetaalbare prijzen. De vraag rijst wat (verlenging van) een mensenleven mag kosten. Een zorgelijk perspectief voor (oudere) patiënten. Gericht, kostenbewust en veilig geneesmiddelengebruik is belangrijker dan ooit. Medicijnen hebben echter ook bijwerkingen. Deze zijn soms zo ernstig, dat acute ziekenhuis opname noodzakelijk is; vooral bij 65-plussers, die dagelijks 5 of meer geneesmiddelen slikken. Dit jaar is verbetering van de medicatieveiligheid een speerpunt in het beleid van de Inspectie voor de Gezondheidzorg. Deze cursus biedt een uniek doorkijkje in de fascinerende wereld van geneesmiddelen vanuit het perspectief van patiënten, zorgverleners, zorgverzekeraars, overheidsinstanties en farmaceutische industrie.

Mr.drs. K.G. Watson, arts MBA is zelfstandig zorgconsultant medicatie- & patiëntveiligheid. Na een carrière in de farmaceutische industrie in Europa, Japan en de Verenigde Staten, studeerde hij gezondheidswetenschappen en -recht aan de EUR. Hij doceert aan diverse hogescholen, en verzorgt nascholingsprogramma’s op het gebied van farmacotherapie en medicatieveiligheid in zorginstellingen. Hij is als promovendus en (gast)docent verbonden aan de Sectie Recht van de Gezondheidszorg van het Instituut voor Beleid & Management Gezondheidszorg (EUR).

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Biologie

Evolutie van het leven Dr. Paul Storm

Sinds Dubois’ claim eind 19e eeuw de “missing link” gevonden te hebben tussen aap en mens, zijn er al heel wat ontbrekende schakels gevonden. Onze denkbeelden over menselijke evolutie werden er met al die schakels niet eenvoudiger op. Ooit konden we nog mijmeren over een enkele evolutionaire lijn die van aapmens via oermens naar de mens leidde maar tegenwoordig is het eerder een boom met verschillende aftakkingen. Eigenlijk is het nog ingewikkelder want net zoals in andere disciplines zijn wetenschappers het regelmatig oneens met elkaar. Goede kans dat men door al die stambomen het bos niet meer ziet. Kranten, tijdschriften en populair wetenschappelijke boeken lezend kan, de oorsprong en evolutie van de mens complex overkomen. Toch denk ik dat het ontstaan van de mens uit is te leggen als een eenvoudig proces. Deze cursus geeft uiteraard geen antwoorden op alle vragen maar biedt wel een kapstok. Een zienswijze die gebaseerd is op de ideeën van Darwin over natuurlijke en seksuele selectie. De volgende onderwerpen komen in de cursus aan de orde: 1. De doden vertellen: de zoektocht naar de “missing link”. 2. Grondbeginselen van evolutieleer. 3. De wieg van de mensheid ligt in Afrika. 4. De expansie van een vleesetende oermens. 5. Oorsprong Australische Aboriginals: een zoektocht in het verre Oosten. 6. Het noodlot van de Neanderthalers. 7. Opkomst van een verdelger: een sexy brein kan zo gevaarlijk zijn. Evolutie gaat altijd door,….. ook die van de mens? Dr. P. Storm heeft biologie, culturele antropologie en prehistorie gestudeerd (propedeuse en doctoraal, Universiteit Leiden). Hij is in 1995 gepromoveerd op een paleoantropologisch onderzoek aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Momenteel werkt hij als gastmedewerker van NCB Naturalis te Leiden aan de evolutie van de mens en is hij kerndocent biologie bij de Hoge School van Rotterdam.

Eerste semester Hovo Rotterdam

1614FR Data 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 1 december 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur Korte hoektanden, lange benen en een sexy brein. Het ontstaan van de mens door natuurlijke en seksuele selectie. Auteur Paul Storm. Gratis te downloaden op www.oermens.nl Achter in dit boek staan veel literatuur verwijzingen voor verdere verdieping.

Filosofie

Geschiedenis van de filosofie, deel VIII De Postmoderniteit Dr. Henri Krop

1611HR Data 10, 24, 31 oktober 7, 14, 21, 28 november 5, 12 december 2016 Dag en tijd Maandag, 14.00 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 9

Hoewel het woord ‘postmodern’ pas laat in de twintigste eeuw opduikt, vertoont de twintigste-eeuwse wijsbegeerte een postmoderne chaos avant la lettre. Historici als Störig en Stegmülller hebben weliswaar in veel gebruikte overzichtswerken als Geschiedenis van de filosofie en Hauptströmungen der Gegenwartsphilosophie geprobeerd orde te scheppen in de rijke wirwar van denkers door stromingen te onderscheiden als fenomeno logie, existentiefilosofie, realisme, vitalisme. neopositivisme e.d., maar hun poging geldt als mislukt. Vanaf de jaren zeventig is het onderscheid tussen ‘continentale’ en ‘analytische’ (Angelsaksische) filosofie populair geworden, maar ook hier is men recent tot de conclusie gekomen dat een heldere omschrijving van de tegenstelling onmogelijk is. In deze cursus wordt het denken in de 20ste eeuw daarom besproken vanuit de problemen waarmee filosofen geconfronteerd werden, als de wereldoorlogen, de ontnuchtering over de wetenschap en het verloop van de geschiedenis. Deze cursus begint met Nietzsche, die de genoemde problemen op de agenda van de 20ste eeuw heeft gezet. Aan bod zal komen hoe Max Weber, Martin Heidegger en Henri Bergson Nietzsches bevindingen deelden, terwijl Edmund Husserl, Karl Popper, Rudolf Carnap, Bertrand Russell en Ludwig Wittgenstein op een of andere wijze de waarde en de mogelijkheid van verlichting proberen te verdedigen tegen de critici.

Dr. H.A. Krop is als docent Geschiedenis van de wijsbegeerte verbonden aan de Faculteit Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is gepromoveerd op een proefschrift over de verhouding tussen de theologie en metafysica bij Johannes Duns Scotus (1265-1309). Van zijn hand verscheen een vertaling van Spinoza’s Ethica ´Spinoza, een paradoxale icoon van Nederland´, een boek over de geschiedenis van het spinozisme.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Filosofie

Op zoek naar de ziel van Europa Een cultuurfilosofische benadering Prof.dr. Koo van der Wal

Europa is door haar cultuur, ideeënwereld en leefwijze ongetwijfeld een sterk merk. Vele schrijvers, kunstenaars, filosofen en politici uit alle delen van het continent hebben zich wel allereerst Europeaan gevoeld. Toch is het Europese project momenteel in zwaar weer, sommigen spreken zelfs van een crisis. De Europese Unie (`Brussel’) wordt door grote groepen burgers in vrijwel alle landen van het continent als een vreemde, niet democratisch gele gitimeerde macht ervaren die intussen wel over hun hoofd heen allerlei maatregelen neemt die hun leven ingrijpend beïnvloeden. Steeds meer zoeken zij daarom hun heil bij nationalistische en anti-Europese partijen. Het besluitvormingsproces op politiek niveau verloopt zeer moeizaam met als uitkomst zachte compromissen waar ook nog eens vaak de hand mee gelicht wordt. De cultuurverschillen tussen de verschillende delen van Europa spelen steeds weer op, de economie hapert, enzovoorts. Kortom, als we niettemin aan Europa vasthouden, en er is eigenlijk geen alternatief, dan zal het een ander Europa moeten zijn. Het belangrijkste probleem is wel dat onduidelijk is waar Europa eigenlijk voor staat. Is het enkel een economisch project, is het een politieke fede ratie in wording, is het een waardengemeenschap, of wat? Wat Europa volgens velen (terecht) nodig heeft is een aanstekelijke visie, een enthou siasmerend verhaal. We hebben dat wel degelijk, alleen lijkt het alsof we het vergeten zijn. In deze cyclus wordt een cultuurfilosofische zoektocht naar de idee van Europa ondernomen.

1612CR Data 25 oktober 1, 8, 15, 22 november 2016 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Erasmus Universiteit Rotterdam Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5 Literatuur (aanbevolen) Zie de Hovo website.

Prof.dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Filosofie

Filosofisch theater Actuele thema’s in de rol van de filosoof Prof.dr. Jan Bransen

1613AR Data 21, 28 september 12, 26 oktober 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 4 Literatuur (aanbevolen) Zie de Hovo website.

In deze cursus ga ik vier keer laten zien hoe je rondom actuele thema’s de rol van filosoof kunt combineren met de rol van schoolmeester en de rol van cabaretier. In alle drie de rollen gaat het er in feite alleen maar om dat het denken van de toehoorders op gang gebracht wordt. Dat zal ik doen als een filosoof, door het stellen van de juiste vragen; als een schoolmeester, door nieuwsgierigheid te wekken en te sturen; en als een cabaretier, door ernst lachwekkend te maken. Het mooie van deze cursus is dat de deelnemers gewoon lekker onderuit gezakt kunnen consumeren, terwijl zij toch degenen zullen zijn die al het werk doen. Het zal immers hun denkvermogen zijn dat serieus aan het werk zal worden gezet. Het overkoepelende idee van de cursus is om vorm te geven aan de rol die filosofie zou kunnen hebben in de huidige multiculturele kennis- en participatiesamenleving. Thema’s die aan bod zullen komen zijn: Wat moeten we met al die hoog opgeleide mensen? Wat doen al die vluchtelingen hier? Is politiek in feite een kwestie van corvee? Hoe lang duurt een geslaagd leven? Tijdens de eerste bijeen komst zullen we ook met elkaar de tijd nemen om te bepalen welke thema’s in de cursus de meeste aandacht zouden moeten krijgen.

Prof.dr. J. Bransen is hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit te Nijmegen. Hij heeft gepubliceerd over kwesties als autonomie, persoonlijke identiteit, zelfkennis, liefde en praktische rationaliteit. Later heeft hij zijn aandacht verlegt en schrijft voornamelijk in het Nederlands en voor een breder publiek. Met Laat je niets wijsmaken. Over de macht van experts en de kracht van gezond verstand won hij in 2014 de Socrates wisselbeker voor het meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende filosofieboek. Filosofie is volgens de docent niet iets geleerds voor achter een bureau of voor in een bibliotheek.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Filosofie

Hannah Arendt over vrijheid We zijn telkens weer in staat om een nieuw begin te maken Drs. Jan Lagendijk

Om een begin mogelijk te maken, is de mens geschapen, terwijl er voordien niemand was - Augustinus Er zijn gedachten die de geschiedenis van de mensheid bepalen – gedachten die de mens zo na aan het hart gaan, dat hij er zelfs het leven voor op het spel zet. Zo’n gedachte is de vrijheid. Hoe denken wij tegenwoordig over vrijheid? Waar komen onze gedachten over vrijheid vandaan? Willen - het tweede deel van Hannah Arendts laatste werk Het leven van de geest - is een uitgebreid onderzoek naar de wortels van onze vrijheid. Arendt wijdt diepgaande beschouwingen aan achtereenvolgens Aristo teles, de apostel Paulus, de kerkvader Augustinus, de grote middeleeuwse filosofen Thomas van Aquino en Duns Scotus en de moderne denkers Hegel, Nietzsche en Heidegger. Daarnaast laat zij zien, dat de gedachte aan vrijheid het politieke handelen door de eeuwen heen heeft beheerst. Vrijheid van handelen lijkt de basis voor iedere moraal en voor iedere wettelijke orde. Toch zijn er niet weinig grote denkers die menen, dat vrijheid slechts een illusie is. De vraag is echter, of de mens nog wel mens is, wanneer hij niets meer te willen heeft Is de mens dan niet slechts een ingewikkeld mechanisme - een mechanisme dat in de toekomst wellicht programmeerbaar wordt?Arendt is er alles aan gelegen om te laten zien, dat de toekomst niet vast ligt, maar dat mensen telkens weer in staat zijn om een nieuw begin te maken.

1613FR Data 21, 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9, 16, 23, 30 november Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur (verplicht) In deze cursus volgen we Arendt bij haar uitgebreide onderzoek naar de menselijke vrijheid. We lezen en bespreken haar boek Willen

Drs. J. Lagendijk is docent filosofie. Hij studeerde filosofie en psychologie in Leiden en Amsterdam. Hij verzorgt cursussen filosofie aan verschillende instellingen (o.a. HOVO).

Eerste semester Hovo Rotterdam

Geschiedenis

De waarheid ligt op het slagveld Journalistiek en propaganda van de Boerenoorlog tot de Arabische lente Dr. Pien van der Hoeven

1613BR Data 5, 12 oktober 2,9, 16, 23, 30 november 7 december 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8

Herinnert u zich nog de spectaculaire beelden van de Golfoorlog? Televisie maakte het mogelijk dat de Scuds live door uw huiskamer suisden. We zagen beelden van brandende oliebronnen in de woestijn en bombardementen als vuurwerk boven nachtelijk Bagdad. Het leek alsof we de oorlog meemaakten. Maar wat we te zien kregen, was één grote afleidingsmanoeuvre van de slachting die in werkelijkheid plaatsvond. Aeschylus zei het al, 2500 jaar geleden: het eerste dat sneuvelt in tijden van oorlog is de waarheid. In deze collegereeks gaan we de berichtgeving onderzoeken over de grote oorlogen van het eind van de 19e eeuw tot in onze tijd. Welk beeld kreeg het publiek van deze oorlogen? Wat waren de effecten van de communicatierevoluties die zich in deze periode hebben voltrokken: vanaf de elektrische telegraaf tot aan Twitter? De journalistiek heeft zich in de loop van de 19e eeuw ontwikkeld tot een professie met een eigen beroepsethiek, gericht op objectiviteit en waarheidsvinding. Maar in tijden van oorlog blijken deze idealen meestal onhaalbaar: overheden en strijdkrachten oefenen censuur uit en verdraaien de waarheid met desinformatie en spin. Daarbij komt dat voor journalisten patriottisme of bestrijding van onrecht in een oorlog vaak hogere idealen blijken te zijn dan waarheidsvinding. Zo noemde de Engelse journalist Claud Cockburn de Spaanse Burgeroorlog bijvoorbeeld ‘a case worth lying for’. Hij verzon op verzoek van een communistische agent een complete veldslag om de Republikeinen aan de overwinning te helpen.

Dr. R. van der Hoeven is historicus en mediaspecialist. Zij is gepromoveerd aan de Universiteit Leiden op de geschiedenis van NRC Handelsblad. Zij was verbonden aan de afdeling Journalistiek van de RUG en heeft ook gedoceerd aan de afdeling Geschiedenis van de UvA en de EUR. Momenteel werkt zij aan een bij Prometheus te verschijnen boek, De zeepfabriek en andere oorlogsmythes. Journalistiek en propaganda in oorlogstijd.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Geschiedenis

De Spaanse Burgeroorlog 1936-1939 Een allesbeslissende strijd tussen het Goede en het Kwade Dr. Koen Vossen

De Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) tussen de linkse republikeinen en de rechtse nationalisten was voor veel Europeanen en Amerikanen veel meer dan een binnenlands conflict: het ging om een voor de toekomst van de wereld allesbeslissende strijd tussen het Goede en het Kwade. In deze cursus zal de internationale impact die de Spaanse Burgeroorlog heeft gehad een belangrijke plaats innemen. Terwijl Hitlers Duitsland en Mussolini’s Italië de door Francisco Franco geleide nationalisten te hulp schoten, kreeg de Republiek alleen enige steun van de Sovjet Unie. Wel werden in veel landen, waaronder in Nederland, allerlei solidariteitscampagnes met de Spaanse Republiek opgezet, terwijl sommige waaghalzen zelf naar Spanje vertrokken om mee te vechten in de Internationale Brigades. Weinig andere oorlogen hebben daarnaast zoveel geëngageerde kunst opgeleverd: Pablo Picasso’s schilderij Guernica, de romans van George Orwell en Ernest Hemingway of de beroemde foto’s van Robert Capa. Om het conflict goed te kunnen begrijpen zal echter allereerst worden ingegaan op de specifieke Spaanse oorzaken van het conflict zoals het sterke regionalisme, het conservatisme van de Spaanse katholieke kerk, de invloed van het anarchisme en de bijna middeleeuwse toestanden op het Spaanse platteland. Tenslotte zal ook de doorwerking van de Spaanse Burgeroorlog in het Spanje van Franco en in het huidige Spanje worden behandeld.

1615BR Data 4, 11, 18, 25 november 2, 9 december 2016 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur (aanbevolen) Antony Beevor, De strijd om Spanje. De Spaanse Burgeroorlog 1936-1939, Ambo/Anthos 2011. Paul Preston, Een kleine geschiedenis van de Spaanse Burgeroorlog. Ambo/Anthos 2012

Dr. K. Vossen is historicus en promoveerde aan de UvA (2003). Hij is als universitair docent verbonden geweest aan de Universiteit Leiden en de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij schreef: Nederland en de Spaanse Burgeroorlog/Los Países Bajos y la la Guerra Civil española in: H.Hermans e.a. (red.), Een Nederlandse blik op de Spaanse Burgeroorlog/ Una mirada holandesa sobre la Guerra Civil española / tweetalige uitgave van het Instituto Cervantes Utrecht 2006.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Geschiedenis

Historische Powervrouwen Acht vrouwen die blijven fascineren Drs. Louwrens Schaaphok

1614GR Data 13, 27 oktober 3, 10 november 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 4

Een overzicht in vier delen over vrouwen die de geschiedenis een zetje gaven, de macht grepen, tragisch ten onder gingen of zeer invloedrijk waren, maar altijd onafgebroken fascineren. In de colleges belicht de docent acht bijzondere vrouwen die zich in het verleden onderscheidden en bij voortduring fascineren. Aan de hand van pikante anekdotes en amusante verhalen, maar altijd gestoeld op stevige en vaak verrassende feiten, brengt de docent elk van de acht Powervrouwen in een uur voor het voetlicht en laat hij zien hoe al deze intrigerende vrouwen uit het verre en nabije verleden zaken naar hun hand trachtten te zetten en in alle gevallen ertoe deden; naast de politieke ideeën en maatschappelijke daden van de dames wordt bovendien het tijdsgewricht waarin zij leefden, kleurrijk en verhelderend uit de doeken gedaan. We kijken naar: • • • •

Cleopatra en Keizerin Theodora. Jacoba van Beieren en Jeanne d’Arc. Elizabeth I en Marie Antoinette. Catharina de Grote en Eva Perón

Drs. L. Schaaphok studeerde geschiedenis aan de RUG en was 33 jaar verbonden aan het Vrijzinnig-Christelijk Lyceum te Den Haag. Hij mocht vele prominenten tot zijn leerlingen rekenen, zoals leden van het Koninklijk Huis, politici, acteurs en televisiepersoonlijkheden. Sinds zijn pensionering verzorgt hij cursussen over geschiedkundige thema`s voor Den Haag en de Volksuniversiteit Amstelland. Ook geeft hij regelmatig lezingen in het Omniversum te Den Haag.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Godsdienstwetenschappen

Wie is Jezus? Een geschiedenis van Jezusbeelden door de eeuwen heen Dr. John van Schaik

Vandaag de dag zien we Jezus hooguit nog als een ‘gewoon’ bijzonder mens. Al dan niet getrouwd met Maria Magdalena. Ooit zag men Jezus vooral als de Zoon van God. Dat is het tegenovergestelde van ‘Jezus-als-gewoon-mens’. Wat is er in tweeduizend jaar denken over Jezus gebeurd? Albert Schweitzer (1875-1965) zei het al: iedereen schept het Jezusbeeld dat bij hem past. In deze cursus onderzoeken we een aantal Jezusbeelden door de geschiedenis van het christendom heen. We behandelen allereerst de joodse Messiasverwachtingen uit de Tenach, de pseudepigrafen en de Dode Zee rollen. Daarna bespreken we de Jezusbeelden van het Nieuwe Testament en van de apostolische kerk vaders. Vervolgens behandelen we een aantal ‘ketterse’ opvattingen, zoals de gnostiek en het nestorianisme. Kerkvaders als Origenes (185-254) en Augustinus (354-430) komen aan de orde, alsmede de concilies. Dit voor wat betreft de oudheid. Voor wat betreft de middeleeuwen behandelen we de katharen, Bernardus Silvestris (12e eeuw), Thomas van Aquino (1225-1274) en de mystiek van Hadewijch (13e eeuw). In de Nieuwe Tijd bespreken we Calvijn (1509-1564), René Descartes (1596-1650), Isaac Newton (1642-1727) en Immanuel Kant (1724-1804). Vervolgens gaan we naar de moderne theologie van David Friedrich Strauss (1808-1874) en zo verder naar de ‘Jezus-is-een-mythe’ opvattingen van vandaag de dag.

1614DR Data 29 september 6, 13, 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur We werken met bronteksten die wekelijks op het Weblokaal worden geplaatst.

Dr. J. van Schaik is religiewetenschapper. Hij studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde op het godsbeeld van de laat-antieke christelijke manicheeërs en de middeleeuwse katharen. Hij heeft vele boeken op zijn naam staan over de relaties tussen het kerkelijke en buitenkerkelijke christendom.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Kunstgeschiedenis

Paragone De wedijver van de kunsten (1500-1900) Drs. Ernest Kurpershoek

1611ER Data 3, 10, 24, 31 oktober 7, 14 november 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur (aanbevolen) Leonardo da Vinci Paragone, verhandeling over de schilderkunst. Amsterdam: Boom 1996. M.L. Morton (2009), The arts entwined; music and painting in the nineteenth century. New York: Garland.

‘’Het oog is het venster van de ziel. Als jullie, dichters of musici, dingen niet met je eigen ogen hadden gezien, dan hadden jullie de grootste moeite gehad die dingen in je creaties te suggereren’, aldus Leonardo da Vinci in zijn verdediging van de waardigheid van de schilderkunst. Sinds de Renaissance zijn dergelijke vergelijkingen tussen verschillende kunstdisciplines gemeengoed geworden. De wedijver der kunsten, de zogenaamde paragone, werkte zeer stimulerend. Schilders gingen andere kunstvormen verkennen om die met hun eigen wapens te kunnen verslaan. De andere kunstvormen betaalden met gelijke munt terug. Gaandeweg vond hierdoor een vermenging plaats van kunsten en ontstonden schilderijen waarin je als het ware de muziek kunt horen en gedichten kunt verstaan. Schilderkunst veranderde in ’stille poëzie’ en de geschilderde kleurencombinaties riepen als vanzelf een scala aan klank kleuren op. Het begrip synesthesie, de vermenging van de zintuigen, was geboren. In deze cursus komt de verhouding tussen de zusterkunsten aan bod van de Renaissance tot aan het einde van de negentiende eeuw, toen de vervlechting van kunsten haar hoogtepunt bereikte. De cursus kent een thematische opzet, waarbij achtereenvolgens de verhouding schilderkunst-beeldhouwkunst, schilderkunst-literatuur/poëzie en de verhouding schilderkunst-muziek aan bod komen.

Drs. E. Kurpershoek is kunsthistoricus uit Amsterdam, gespecialiseerd in Italiaanse renaissancekunst. Hij is werkzaam als docent, cultureel reisleider en publicist en is tevens als docent verbonden aan het Nationaal Restauratie Centrum.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Kunstgeschiedenis

Moderne kunst in de twintigste eeuw Van 1900 tot het postmodernisme Drs. Johan Holtrop

De moderne kunst krijgt in de 20e eeuw een totaal ander aanzien. Het dominante beeld van de schilderkunst van de 19e eeuw maakt plaats voor een kunst waarin de concrete werkelijkheid zelf haar intrede doet en waarin traditionele noties over wat kunst is voortdurend ter discussie staan. Maakte Marcel Duchamp in 1917 een urinoir en Pablo Picasso een gitaar van stroken metaal en een kachelpijp. Verschillende avant-garde bewegingen in het interbellum zagen de geome trisch abstracte beeldtaal, waarin schilderkunst, vormgeving en architectuur zouden versmelten, als de ideale uitdrukking van de nieuwe tijd. Tegelijker tijd zien we de opkomst van het surrealisme. Na WO II zal de kunst door economische groei, massacultuur en techno logische ontwikkelingen, nog ingrijpender transformaties ondergaan. In de jaren ’50 domineert de schilderkunst nog met Cobra en de abstract-expres sionisten, maar in de jaren zestig ontstaan tal van nieuwe kunstvormen zoals de pop art, of het minimalisme. Ook zien we tegenbewegingen zoals fluxus die happenings organiseerden. In de jaren zeventig is het ‘verbeteren van de wereld’ een belangrijke drijfveer voor kunstenaars: de land art, conceptuele kunst, performance, de nieuwe videokunst, Joseph Beuys die de kunst met het leven wil verbinden, én een herontdekking van het schilderen.

1613HR Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9, 16, 23, 30 november 7 december 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10

In deze collegereeks analyseren we de ontwikkelingen in de kunst en architectuur tegen de achtergrond van de historische ontwikkelingen en belangrijkste denkstromingen vanaf 1900 tot 1980, als het postmodernisme de hedendaagse kunst inluidt. De architectuur speelt een belangrijke rol bij onderwerpen zoals het Bauhaus, De Stijl en het expressionisme en we kijken daarbij speciaal naar de Nederlandse situatie.

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker hedendaagse kunst, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor het HOVO vanaf 1996.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Hoorcollege

Kunstgeschiedenis Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen Dr. Yvette de Groot

1612FR 1614CR 1614ER 1615AR 1615DR Locatie Woudestein Kosten € 475,- (incl. BTW) Inclusief twee dagexcursies naar Enschede en Zwolle en naar Otterlo, koffie, museumentree en gidsen ter plekke, excl. lunch. De overige vier tentoonstellingsexcursies zijn exclusief vervoer en entreeprijzen, maar inclusief eenmaal een gids op locatie.

De serie bestaat uit zes inleidende hoorcolleges rond interessante kunst- of cultuurhistorische tentoonstellingen. Vervolgens bezoekt u die exposities in toonaangevende musea. In totaal gaat u met een vaste groep cursisten en onder begeleiding van de docent gedurende het hele studiejaar 2016-2017 zesmaal op excursie. Twee excursies daarvan zijn dagvullend. Het programma ziet er, onder voorbehoud, als volgt uit: Oktober 2016 Dagexcursie naar twee bijzondere tentoonstelling in het noorden van ons land. Het Fries Museum in Leeuwarden toont werken van de van oorsprong Friese schilder Lourens Alma-Tadema, die in het Victoriaanse Engeland ongekende furore heeft gemaakt. Het wordt een groots overzicht van hem als verleidelijke verhalenverteller. Het Museum Assen toont 75 schilderijen van het Staats Russisch Museum in Sint Petersburg, waaronder veel werken van Ilya Repin en de groep kunstenaars die zich Peredvizhniki noemden: ‘De Trekkers’ of ‘De Zwervers’. Zij schilderden gewone mensen en schuwden daarbij onderwerpen als sociaal onrecht en moeilijke leefomstandigheden niet. November 2016 Dagexcursie naar Leuven. In 2016 is het 500 jaar geleden dat de Engelse humanist en politicus Thomas More in Leuven zijn boek Utopia publi ceerde. De verjaardag van deze mijlpaal in de Europese intellectuele en culturele geschiedenis is de aanleiding voor een prestigieuze tentoonstel ling in M-Museum Leuven. Omdat Erasmus die bevriend was met Thomas More in diezelfde jaren ook in Leuven woonde en er het Drietalencollege oprichtte, treden we in Leuven ook in de voetsporen van Erasmus. December 2016 In Wassenaar wordt in september 2016 het nieuwe museum Voorlinden geopend, dat de collectie moderne kunst van verzamelaar Joop van

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Caldenborgh zal laten zien. Wij bezoeken er de openingstentoonstelling met werk van de Amerikaans abstracte kunstenaar Ellsworth Kelly die eind 2015 op hoge leeftijd overleed. Februari 2017 In Haarlem houdt Teylers Museum een tentoonstelling over het werk van de 18de-eeuwse kunstenaar Jean-Antoine Watteau en zijn Franse navolgers. Het is voor het eerst dat er in ons land zo’n omvangrijke tentoonstel ling wordt gewijd aan zijn werk, waarbij de nadruk wordt gelegd op zijn tekenkunst. Maart 2017 De stad Den Haag eert in 2017 Mondriaan tijdens de viering van het hon derdjarig bestaan van kunststroming De Stijl. In het Gemeentemuseum wordt daarom het werk van Piet Mondriaan vergeleken met dat van Bart van der Leck, vriend en mede oprichter van De Stijl.

Aantal bijeenkomsten Zes colleges en zes excursies, waaronder twee dagexcursies. Maximum aantal deelnemers 40 Bijzonderheden Labrys verzorgt groepsreizen die in het verlengde liggen van de cursussen van dr. Yvette de Groot. Kijk voor het actuele reisaanbod op www.labrysreizen.nl

April 2017 Museum Boijmans Van Beuningen brengt in het voorjaar van 2017 een ongeëvenaard overzicht van het Surrealisme met topstukken van onder meer Salvador Dalí, René Magritte en Max Ernst. In samenwerking met de Hamburger Kunsthalle en de Scottish National Gallery of Modern Art in Edinburgh worden uit vier belangrijke privécollecties absolute topwerken samengebracht.

Dr. Y. de Groot was adjunct-directeur van het historische Museum Flehite in Amersfoort. Na haar promotie aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam in 2003 is zij vooral werkzaam als docent bij verschillende HOVO-instellingen. Zij begeleidt ook internationale museumreizen voor LabrysReizen uit Nijmegen. Tevens heeft zij een eigen bedrijf voor museumbezoek www.museumtopics.nl.

Eerste semester Hovo Rotterdam

1612FR

1614CR

1614ER

1615AR

1615DR

Dinsdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur

Donderdag Ochtend Groep 10.30 - 12.30 uur

Donderdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur

Vrijdag Ochtend Groep 10.30 - 12.30 uur

Vrijdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur

Data colleges 4 Okt 2016 1 Nov 2016 6 Dec 2016 7 Feb 2017 7 Mrt 2017 4 Apr 2017

Data colleges 6 Okt 2016 3 Nov 2016 1 Dec 2016 2 Feb 2017 2 Mrt 2017 6 Apr 2017

Data colleges 7 Okt 2016 4 Nov 2016 2 Dec 2016 3 Feb 2017 3 Mrt 2017 7 Apr 2017

Data excursies 11 Okt 2016 8 Nov 2016 13 Dec 2016 14 Feb 2017 14 Mrt 2017 11 Apr 2017

Data excursies 13 Okt 2016 10 Nov 2016 8 Dec 2016 9 Feb 2017 9 Mrt 2017 13 Apr 2017

Data excursies 20 Okt 2016 17 Nov 2016 8 Dec 2016 9 Feb 2017 9 Mrt 2017 13 Apr 2017

Data excursies 14 Okt 2016 11 Nov 2016 9 Dec 2016 10 Feb 2017 10 Mrt 2017 21 Apr 2017 [ivm Goede Vrijdag een week later]

Data excursies 21 Okt 2016 18 Nov 2016 9 Dec 2016 10 Feb 2017 10 Mrt 2017 21 Apr 2017 [ivm Goede Vrijdag een week later]

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Letteren

Gedichten schrijven Op zoek naar de tweede stem Peter Swanborn

Ieder mens heeft een stem, zo praten we met elkaar. Maar ieder mens heeft ook een innerlijke stem. De stem van je hart, van je ziel. Deze stem is voor iedereen uniek en laat zich moeilijk in woorden vangen. Toch is er één kunstvorm die zich hier speciaal op toelegt: de poëzie. Heeft u altijd al eens een poging willen wagen of schrijft u al gedichten? U leert hier de eerste beginselen én u hoe u uw gedichten kunt aanscherpen.

1612DR

In de eerste lessen werken we aan manieren om uw ‘innerlijke stem’ aan het woord te laten. Hoe krijg je het gedicht in je hoofd ook op papier? U oefent met associëren en leert woorden te kiezen op hun zintuig lijke kwaliteiten: klank, beeld, smaak, geur en tast. Ook kijken we naar de zogeheten ‘grote woorden’ die je maar beter kunt vermijden. Had de futurist Marinetti gelijk toen hij stelde dat alle bijvoeglijke naamwoorden moesten worden afgeschaft? Vervolgens kijken we naar de opbouw van het gedicht. Hoe maak je contrast, hoe trek je de lezer je ‘verhaal‘ in en hoe zorg je dat de lezer niet halverwege afhaakt? U leert de verschillen tussen vaste en vrije vormen, en we oefenen met technische aspecten zoals perspectief, tijd en ruimte. We bespreken uw gedichten, maar we lezen ook klassiek werk en luisteren naar geluidsopnames. We praten over poëzie als een mogelijkheid om gevoelens en inzichten onder woorden te brengen versus het standpunt van Martinus Nijhoff: “Een gedicht bestaat uit woorden, niet uit gedachten.” Over poëzie wordt vaak gezegd dat je het niet kunt leren, dat het een gave is. Deels is dat waar, maar poëzie is ook een ambacht. Van schrijven en herschrijven. Van schrappen en opnieuw beginnen. Dat doen we dan ook in deze cursus. Maar voorop staat de zoektocht naar de eigen poëtische stem.

Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00

Data 20, 27 september 4, 18 oktober 1, 15 november 2016

Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6 Maximaal aantal deelnemers 22

Peter Swanborn is dichter, docent en criticus. Zijn dichtbundels werden onder meer genomineerd voor de C. Buddingh’-Prijs en de J.C. Bloem-poëzieprijs. Hij werkt als recensent voor de Volkskrant, als poëziedocent bij de SKVR, en als redacteur voor Tortuca, tijdschrift voor literatuur en beeldende kunst. Zijn poëzie is in meerdere talen vertaald. www.peterswanborn.nl

Eerste semester Hovo Rotterdam

Literatuurwetenschappen

Thomas Mann Doctor Faustus Trixie Hölsgens MA

1612ER Data 27 september 4, 11, 25 oktober 1, 19, 15, 22, 29 november 6 december 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur Doctor Faustus van Thomas Mann, origineel of een vertaling

Nadat de Jozef-tetralogie afgesloten was, ging Thomas Mann verder met het bewerken van oude materie. In Doctor Faustus (1947) gaat Mann terug naar een in Duitsland welbekend verhaal uit de Europese literatuureschiedenis: De Faustmythe. Hierin staan streven naar macht en kennis en het daarmee samenhangende duivelspact centraal. De complexe roman is – zoals dat ook bij de Jozef-romans het geval was – echter nog veel meer dan dat: Het is ook een historische en maat schappelijke roman over Duitsland, en daarnaast een roman over muziek. Complexe kunsttheoretische uitweidingen maken de roman soms ontoe gankelijk. De cultuurkritiek die Mann ons in dit werk biedt, is echter te waardevol om de roman vanwege zijn complexiteit links te laten liggen. De ondertitel luidt: Das Leben des deutschen Tonsetzers Adrian Leverkühn, erzählt von einem Freunde. Inderdaad: in de roman vertelt Serenus Zeitblom over het leven van de componist Adrian Leverkühn. Thomas Mann laat zijn verteller Zeitblom (een fictieve biograaf) schrijven in de jaren ‘43-‘45 waardoor de Tweede Wereldoorlog en de biografie van Leverkühn aan elkaar gekoppeld worden. Het leven van Leverkühn bevat namelijk in het verbond met het kwade een overeenkomst met Nazi-Duitsland. En tevens met andere fascistische, irrationele en onbeschaafde ideologieën of bewegingen. In de cursus lezen we de gehele roman, waarbij tekstcitaten en achtergrondmateriaal aangeboden worden.

B.D.L.M. Hölsgens MA is filosoof en germanist en als zelfstandig docent in het volwassenenonderwijs werkzaam. Daarnaast is zij als docent Duitse cultuur- en letterkunde verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Zij verzorgt cursussen, lezingen en workshops op het gebied van de 20e- en 21e-eeuwse filosofie en literatuur. Zie: www.art-weise.nl

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Muziekwetenschappen

‘Una voce poco fa…’ Opera in de 19e eeuw Drs. Frans Jansen

Hoewel de opera rond 1800 al twee eeuwen oud was en er een aanzienlijk repertoire was gecomponeerd bereikte het genre nieuwe en ongekende hoogtepunten gedurende de hele 19e eeuw. En hoewel men enerzijds voortbouwde op bestaande conventies werden anderzijds nieuwe esthetische en muzikale wegen ingeslagen die het muziektheater blijvend een ander karakter gaven.

1611AR

Zo speelden onder invloed van de opkomende Romantiek ideologische, maatschappelijke en culturele ontwikkelingen vaak een overheersende rol. Beroemd geworden zijn bijvoorbeeld de politieke protesten van Verdi en de verheerlijking van de Duitse mythologie bij Wagner. Opvallend was ook dat naast Italië en Frankrijk steeds meer andere landen een eigen operastijl gingen creëren. Allereerst Duitsland, later gevolgd door onder meer Rusland en Amerika. Het gevolg was een pluriform muziektheater met opmerkelijke nationale accenten. In de cursus zullen de werken van bekende componisten als Rossini, Bizet, Tsjaikovski en Richard Strauss weliswaar steeds de leidraad vormen, daarnaast passeren ook tal van andere aspecten de revue die van door slaggevende invloed waren op het operabedrijf. Alsmaar groter wordende theaters, geavanceerde technische ontwikkelingen en de rol van de muziekpers. En niet te vergeten de grillige kapsones van de primadonna! Tevens zal behandeld worden hoe de opera in muzikaal opzicht veran derde in de 19e eeuw, welke subgenres opbloeiden en welke rol de com ponist in dit geheel ging innemen. Hierdoor zal duidelijk worden welke composities uiteindelijk werkelijk vernieuwend waren en welke niet. Tot slot zal ook hedendaagse operapraktijk aan bod komen en kan gediscus sieerd worden over hoe deze grootse, avondvullende werken anno 2016 uitgevoerd moeten worden.

Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30

Data 3, 10, 24, 31 oktober 7, 14, 21, 28 november 2016

Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

Drs. F. Jansen is musicoloog studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht en is gespecialiseerd in muziek uit de periode 1600-1800. Sinds 2007 verzorgt hij talloze cursussen aan diverse HOVO’s in Nederland.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Muziekwetenschappen

Tradities en nieuwe ontwikkelingen in Zuidoost-Aziatische muziekculturen Olivier Schreuder MA

1613JR Data 5, 12 oktober 2, 9, 16 november 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5

Zuidoost Azië is een regio van grote contrasten, waarvan die tussen traditie en moderniteit een van de meest in het oog springende is. Deze reeks gaat via de invalshoek van muziek dieper in op de culturen van Vietnam, Laos, Cambodja, Thailand, Birma & Indonesië, en geeft een beeld van hoe deze culturen met nieuwe ontwikkelingen en technologie omgaan. Muziek staat in Zuidoost Azië traditioneel zelden op zichzelf. Het maakt vaak onderdeel uit van religieuze ceremonies en rituelen, theater, of in combinatie met dans. Veranderende contexten van muziek en invloeden van buitenaf hebben voor nieuwe genres en repertoire gezorgd. Maar kwetsbare minderheden staan onder grote druk door al deze ontwikke lingen, en sommige van deze culturen staan op het punt te verdwijnen. In vijf colleges wordt een overzicht geschetst van deze culturen via korte historische beschouwingen, schetsen van de contexten, functies, stijlen, instrumenten en ensembles van verschillende traditionele muzieksoorten, en moderne varianten. Muziekgenres die aan de orde komen zijn onder andere Pi Phat (klassieke hofmuziek uit Thailand, Laos & Cambodja), Nhac Tai Tu & Chèo (klassieke muziek uit Vietnam), Morlam (volksmuziek uit Laos & Thailand), muziek van animistische bergstammen uit de regio, en Javaanse gamelan. Voorbeelden worden gegeven via film- en audio-opnames, en soms live gespeeld op traditionele instrumenten door de docent.

O. Schreuder MA studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Amsterdam en behaalde zijn Master of Arts aan de Hogeschool voor de kunsten Utrecht. Tevens studeerde hij Vietnamese traditionele muziek aan het Conservatorium van Ho Chi Minhstad. Hij componeert elektronische en akoestische muziek en treedt op met zijn zelfgemaakte elektroakoestische instrumenten. In veel van zijn werk is zijn fascinatie voor de traditionele muziek uit onder andere Vietnam, Thailand en Cambodja terug te horen.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Muziekwetenschappen

Cursus Concertant XL Drs. Kees Wisse

Al twee jaar hebben vele cursisten deelgenomen aan de bijzondere Cursus Concertant waarin een compositie live wordt gespeeld en met hulp van de musici aan alle kanten wordt bekeken, en uitgeplozen. Dit alles in de sfeervolle ambiance van de Pelgrimvaderskerk in Delfshaven. Voor een derde seizoen staan de deuren van de kerk open en bent u welkom bij de Cursus Concertant XL.

1611GR

Opnieuw krijgt u een aantal schitterende composities te horen die we van alle kanten belichten. Maar dit jaar gaan we in de keuze van de muziek een stapje verder. Naast een aantal echt klassieke werken zoeken we ook de grenzen op van die klassieke wereld en gaan er soms een stukje overheen. Zo verdiepen we ons in de tango, duiken het verre verleden in met middeleeuwse muziek. Maar ook behandelen we een zeer recent werk dat hooguit een jaar oud is. En dat alles natuurlijk met muzikanten van zeer hoog niveau.

6 februari 2017 6 maart 2017 3 april 2017

De contouren van deze cursus zijn getekend, maar de exacte inhoud staat nog niet vast. Dat is mede afhankelijk van de keuze en beschikbaarheid van de musici. Zodra daar meer duidelijkheid over is zal dat via de website kenbaar gemaakt worden.

Data 3 oktober 2016 31 oktober 2016 14 november 2016

Dag en tijd Maandag, 13.30 â&#x20AC;&#x201C; 16.00 Locatie Pelgrimvaderskerk in Delfshaven Kosten â&#x201A;Ź 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Drs. C.H. Wisse studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Muziekwetenschappen

Leergang Muziekgeschiedenis Deel 1: de Middeleeuwen Drs. Kees Wisse

1612GR Data 4, 11, 18, 25 oktober 1, 8, 15, 22, 29 november 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 310,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 9

De komende jaren organiseert Hovo Rotterdam een leergang over muziekgeschiedenis. Hierin krijgt u een compleet en kleurrijk beeld over de gehele historie van de Westerse muziek. Dat gebeurt in een breed kader. Niet alleen maakt u intensief kennis met de ontwikkeling van de diverse muziekstijlen door de eeuwen heen, maar ook krijgt u inzicht in de bredere context van de muziek in de kunst en de cultuur van de Westerse wereld. Elk onderdeel van de leergang behandelt een afgeronde periode en is zo opgezet dat u over meerdere jaren de hele leergang kunt volgen, maar ook elk onderdeel apart. Deel 1 Middeleeuwen: de wortels van onze muziek Wie nu naar muziek luistert, of het nu klassiek, jazz, pop of songfestival is, zal er niet bij stilstaan dat dat het resultaat is van een ontwikkeling die talloze eeuwen heeft geduurd. In deze cursus gaan we terug naar het oer begin van de muziek van onze beschaving, zoals die ooit begonnen is en na het jaar 1000 zijn eerste grote bloeiperiode gekend heeft. Met als opstapje de muziek van de antieke culturen in het Midden-Oosten en Europa, beginnen we onze reis in de kloosters en kathedralen van de vroege mid deleeuwen, waar de kerkmuziek in de vorm van het Gregoriaans uitgroeide in een rijkdom aan vormen, melodieën en liturgische variaties. Daar ontstaat ook de meerstemmigheid, een unieke ontwikkeling in onze muziek, die tot op de dag van vandaag een onuitwisbare invloed heeft. Natuurlijk blijven we niet alleen bij de religieuze muziek, want ook buiten de kerk valt er veel muzikale schoonheid te beleven. Dat loopt van de verfijnde hofcultuur met de troubadours, minnesänger en de ingenieuze ‘ars subtilior’ tot de rauwe kroegmuziek en de vrolijke liedjes van het Italiaanse ‘trecento’. Drs. C.H. Wisse studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Psychologie

Inleiding in de Psychologie Dr. Andreas Wismeijer

Kennismaken met de meest elementaire psychologische theorieën en inzichten. De belangrijkste theorieën met betrekking tot normaal menselijk gedrag zullen worden besproken. De cursus zal laten zien hoe de belangrijkste componenten van onze psyche zijn opgebouwd, hoe ze werken en hoe ze onze werkelijkheid bepalen die wij dagelijks ervaren. Na een kort overzicht van de geschie denis van de psychologie als wetenschap zullen en hoe psychologisch onderzoek plaatsvindt komen de belangrijkste psychologische compo nenten aan bod die kenmerkend zijn voor de mens, zoals de zintuiglijke waarneming, ons bewustzijn, taal, leren, en persoonlijkheid. Het zal gedurende de cursus geleidelijk helder worden dat van het waarnemen van een objectieve werkelijkheid, hoe basaal ook, geen sprake is en dat we niet om individuele verschillen heen kunnen

1614AR Data 29 september 6, 13, 20 oktober 3, 10, 17, 24 november 1 december 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 310,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur (aanbevolen) Zimbardo, P. G., Johnson, R. L., & McCann, V. (2013). Psychologie. Een inleiding. Amsterdam: Pearson Benelux.

Dr. A.A.J. Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

Eerste semester Hovo Rotterdam

Sociale wetenschappen

Haagse oersoep? Prof.dr. Wim Derksen

1611FR Data 10, 24, 31 oktober 7, 14, 21 november 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6 Literatuur (aanbevolen) Wim Derksen (2015) Haagse Oersoep, Boom Lemma Uitgevers

‘Den Haag’ staat voor regering, voor parlement, voor departementen, voor politici en ambtenaren. Maar we kennen ‘Den Haag’ vooral als plaats van politieke conflicten en politiek gekrakeel. Voor de binnenkant van Den Haag hebben de media vaak minder belang stelling. Terwijl daar dagelijks door duizenden hard wordt gewerkt aan ‘nieuw beleid’. Aan wetgeving om de hypotheekrente-aftrek geleidelijk af te schaffen, aan subsidies voor windmolenparken op zee, en vooral aan veel nota’s waarin maatregelen op allerlei gebied worden aangekondigd. Er wordt veel gereorganiseerd bij de overheid. De laatste jaren onder de vlag van ‘het nieuwe werken’. Maar eigenlijk weet niemand wat dat nieuwe werken inhoudt. Erger: het nieuwe werken geeft geen antwoord op de problemen van het oude werken. Waar hebben ze op een departement wel last van? Dat de politiek het uiteindelijk altijd wint van de inhoud? Dat de baas altijd het laatste woord wil hebben, ook als hij inhoudelijk niks heeft toe te voegen? Dat de planning van het beleidsproces altijd in de war loopt? Dat men te weinig kennis van zaken heeft? Dat de leefwereld van de burger zich zo slecht laat vangen in de systeemwereld van het departement? Dat het wiel altijd weer opnieuw wordt uitgevonden? In dit boek worden acht van dat soort vragen verkend. Anekdotes spelen daarbij een grote rol. Zoals deze cursus een combinatie is van herinnering en analyse. Het blijde antwoord: de overheid laat zich goed vernieuwen, maar met simpele antwoorden wordt niemand geholpen.

Prof.dr. W. Derksen is niet alleen hoogleraar bestuurskunde geweest in Rotterdam (en in Leiden), maar heeft ook vele jaren in Den Haag doorgebracht. Als lid van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, als directeur van het Ruimtelijk Planbureau en als topambtenaar op het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Daarnaast was hij actief in de Partij van de Arbeid op nationaal niveau.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Tweede semester Hovo Rotterdam

Rooster tweede semester - Rotterdam

Woensdag

Dinsdag

Maandag

Tijd

Titel

Docent

Code

Blz.

10.00 - 12.30

Het Duitse lied in de 19e eeuw

Drs. Frans Jansen

1621BR

10.00 - 12.30

Wetenschap en religie

Dr. Jeroen Bouterse

1621AR

13.30 - 16.00

Living Memories - Oost Europa

Dr. Judith Janssen e.a.

1621FR

13.30 - 16.00

Het nieuwe Akropolismuseum

Drs. Argyris Angelou

1621DR

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 5

Drs. Simon Burgers e.a.

1621ER

15.00 - 17.30

Korte verhalen van Jezus

Dr. Sijbolt Noorda

1621GR

10.00 - 12.30

Binnenvaart als sector in transitie

Dr. Bart Kuipers

1622AR

10.00 - 12.30

Schatgraven in de Europese vrouwengeschiedenis

Dr. Pieta van Beek

1622BR

10.30 - 12.30

Einstein - the freeest manâ&#x20AC;Ś

Prof.dr. Harm Bart

1622CR

13.30 - 16.00

Thomas Mann - Buddenbrooks

Trixie HĂślsgens MA

1622ER

13.30 - 16.00

Alles Welbeschouwd Het project van de metafysica

Dr. Tim de Mey

1622FR

13.30 - 16.00

Bach op de kansel

Drs. Kees Wisse

1622GR

13.30 - 16.00

Drieluik over Macht en Verandering

Dr. Flor Avelino

1622JR

13.30 - 16.00

Over Schoonheid

Prof.dr. Koo van der Wal

1622HR

10.30 - 13.00

Filosofie van de wiskunde?

Dr.ir. Teun Koetsier

1623AR

09.30 - 12.30

Gedrag en communiatie: inleiding in de NLP

Drs. Marja Flory

1623CR

10.00 - 12.30

De Geschiedenis van het Nieuws

Dr. Pien van der Hoeven

1623BR

13.30 - 16.00

Het begin van de filosofie

Drs. Jan Lagendijk

1623FR

13.30 - 16.00

Kunst van nu: hedendaagse kunst tot 2017

Drs. Johan Holtrop

1623ER

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Vrijdag

Donderdag

Tijd

Titel

Docent

Code

10.00 - 16.00

Arabisch leren lezen

Drs. Richard Kroes

1624CR

10.00 - 12.30

Inleiding in de persoonlijkheidspsychologie

Dr. Andreas Wismeijer

1624AR

10.00 - 12.30

Facetten van de Griekse oudheid: de Peloponnesos

Drs. Hein van Dolen

1624DR

10.00 - 12.30

Chinaâ&#x20AC;&#x2122;s activiteiten in het buitenland

Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

1624BR

10.00 - 12.30

De Republiek, haar grootheid en ondergang

Dr. Paul van Velthoven

1624ER

13.30 - 16.00

Antroposofie in context

Dr. John van Schaik

1624JR

13.30 - 16.00

Wederzijdse invloed van muziek en literatuur

Drs. Simon Burgers

1624LR

13.30 - 16.00

De Essays van Montaigne

Prof.dr.. Frans Jacobs

1624KR

10.00 - 12.30

De Islamitische geschiedenis van Spanje

Drs. Richard Kroes, Thijs Gerbrandy

1625AR

10.00 - 12.30

Fossielen - Het verhaal van onze eigenaardige Dr. Jelle Reumer planeet

1625BR

Tweede semester Hovo Rotterdam

Blz.

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur Deel 5: 1800–1900 Negentiende Eeuw Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Han van der Horst, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

1621ER Data 30 januari 6, 13, 20 februari 6, 13, 20, 27 maart 3, 10 april 2017 Dag en tijd Maandag, 13:30 – 16:00 Locatie Woudestein Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10

Na de val van Napoleon zetten conservatieve afgevaardigden op het Congres van Wenen in 1815 de klok terug naar het Europa van vóór de Franse Revolutie. De grootmachten herzien de staatkundige kaart en vormen het Concert van Europa, dat de hele negentiende eeuw garant staat voor een gewapende vrede. Het onrustige continent raakt in de ban van nationalisme, liberalisme en revoluties. Italië ten tijde van Garibaldi en Duitsland onder Bismarck ronden met succes een eenwordingsproces af. Voortschrijdende industrialisatie gaat gepaard met technische vindingen, aanleg van spoorwegen en ondanks sociale wantoestanden stijging van de algemene levensstandaard. Tegen het einde van de eeuw verdelen de Europese naties de wereld in koloniale rijken. Londen, Parijs, Brussel, Berlijn en Wenen groeien uit tot metropolen met brede boulevards en grootse gebouwen in neostijlen. Nieuwe inzichten als evolutionisme en positivisme en filosofen als Hegel, Marx, Schopenhauer en Nietzsche ondermijnen traditionele opvattingen. Uiteenlopende stromingen als Romantiek, Realisme en Impressionisme drukken een stempel op kunst en cultuur. In de muziek gloriëren compo nisten als Schubert, Chopin, Verdi en Mahler. De duizelingwekkende en voortdurend fascinerende Negentiende Eeuw staat centraal in deze cursus. Vanuit een multidisciplinaire en samen hangende benadering behandelt elk van de vijf docenten in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen per vakgebied: algemene geschiedenis, filosofie, kunst, letterkunde en muziek. Deze cursus, het vijfde deel van de leergang Duizend jaar Europese cultuur, kan afzonderlijk en zonder specifieke voorkennis worden gevolgd. Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. H. van der Horst is historicus en werkte voor het Nuffic. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Cultuurgeschiedenis

Living Memories Oost Europa Dr. Judith Janssen e.a.

Wat kenmerkt een herinnering aan een jeugd of een leven in Oost Europa in de 20e eeuw? Deze vraag staat centraal in de college-reeks “Living Memories - Oost Europa”. In elk college komt een docent Slavische Talen aan het woord. Elke docent vertelt haar of zijn eigen persoonlijke geschiedenis. Een docente vertelt bij voorbeeld over wat haar grootouders tijdens de WO I in Tsjechië meemaakten, een andere docente vertelt hoe twee dictators (Hitler en Stalin) direct na WO II tot de volstrekt toevallige ontmoeting van haar Russische moeder met haar Nederlandse vader leidden. De persoonlijke geschiedenissen staan niet op zich zelf: ze geven elk een indringend beeld van historische gebeurtenissen in de recente geschiedenis van Oost Europa. In vier colleges komen de persoonlijke geschiedenissen aan bod. In het vijfde college besteedt Judith Janssen aandacht aan het werk van de Wit Russische Nobelprijs winnares Svetlana Aleksijevitsj. Zij maakte op onnavolgbare manier een nieuw literair genre van de persoonlijke herinneringen van Russen en Russinnen uit de 20e eeuw. • 30 januari: Magda van Duijkeren-Hrabová (persoonlijke geschiedenis over Tsjechië, WO I) • 6 februari: Ela Weiss-Niemczuk (persoonlijke geschiedenis over Polen, WO II) • 20 februari: Radovan Lučić (persoonlijke geschiedenis over Kroatië, jaren 80) • 13 & 27 februari: Judith Janssen, kerndocente (persoonlijke geschiedenis over Rusland, WO II + over het werk van Svetlana Aleksijevitsj)

1621FR Data 13, 20 februari 6, 13, 20 maart 2017 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5 Bijzonderheden Labrys verzorgt groepsreizen die in het verlengde liggen van de cursussen van dr. Judith Janssen. Kijk voor het actuele reisaanbod op www.labrysreizen.nl

Dr. J.V. Janssen studeerde Slavische Taal- en Letterkunde in Utrecht, Amsterdam en Moskou. Ze verzorgt voor Hovo Rotterdam sinds 2003 programma’s. Ze begeleidde eerder literaire reizen naar St Petersburg, Odessa en de Kaukasus. De andere sprekers zijn slavisten en/of vertalers van Russische literatuur of journalisten met reiservaring in Rusland en met affiniteit voor Russische literatuur.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Cultuurgeschiedenis

Het nieuwe Akropolismuseum Een kennismaking met het leven in de stad Athene Drs. Argyris Angelou

1621DR Data 16, 23 januari 2017 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten 85,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 2 Literatuur Er is een reader die de docent heeft samengesteld. Deze wordt uitgereikt bij de eerste bijeenkomst.

Sinds 2009 is Athene een schitterend museum rijker: het Nieuwe Akropolismuseum. Het is bijna tien keer zo groot als het oude museum boven op de berg. De inrichting is modern en overzichtelijk. De bovenste etage is enigszins verdraaid en ligt precies parallel aan de cella van de Parthenontempel die je op korte afstand ziet liggen. Op die etage bevinden zich de friezen van deze tempel, originele en ook veel kopieën van de beroemde Eldgin marbles uit het British Museum. De bezoeker krijgt in het nieuwe museum een heel goed beeld van de menselijke aanwezigheid op en rond de Akropolis vanaf de prehistorie tot in de late oudheid. Tijdens deze korte cursus maakt u niet alleen kennis met dit museum, maar ook met het leven in de stad Athene in de 5de en 4de eeuw v. Chr.: de periode van de grootste bouwactiviteiten op en rondom de Akropolis. Het was een tijd van welvaart voor architecten, beeldhouwers en ambachtslieden, maar er was ook een welhaast constante dreiging van een Perzische inval. De Atheners wonnen de veldslag bij Marathon en de zeeslag bij Salamis, maar de geschiedenis had op die momenten net zo goed een heel ander vervolg kunnen krijgen.

Drs. A. Angelou is geboren en getogen in Athene. Hij studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en spreekt voortreffelijk Nederlands. Na terugkeer in Griekenland volgde hij de academische gidsenopleiding aan de Universiteit van Athene. Hij begeleidt culturele reizen door zijn geboorteland. De laatste jaren verzorgt hij ook winter cursuscursussen voor enkele HOVO’s.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Interdisciplinair

Arabisch leren lezen Drs. Richard Kroes

Niet alleen Arabisch, ook Perzisch en Urdu bijvoorbeeld, maken gebruik van het Arabische schrift. Dat vormt bepaald een hindernis om aan zo’n taal te beginnen. Omdat het Arabisch geen klinkers schrijft, is het lezen van de taal ook lastiger. De lezer ‘herkent’ de woorden uit het schrift eerder dan dat hij ‘leest wat er staat’. Voor dat herkennen moet je de woorden die er geschreven staan dus eigenlijk al kennen. Arabisch leren lezen kan dus alleen goed wanneer je tegelijkertijd ook de woorden leert. Toch is het mogelijk om in het schrift door te dringen zonder eerst kennis te maken met de taal. In het Midden Oosten waren tegenwoordig name lijk grote hoeveelheden westerse leenwoorden rond, die goed herkenbaar zijn: ‘Samsung’, ‘taxi’ en ‘Coca Cola’ bijvoorbeeld. En een Arabisch woord als kebab kunt u ook makkelijk lezen. Tijdens mijn vele reizen naar Iran heb ik een collectie aangelegd van uithangborden, winkelruiten, wegwijzers en andere publieke taaluitingen met daarop makkelijk herkenbare woorden in Arabisch schrift. Daarmee kan ik u ‘leren lezen’ zonder ook maar één woord Arabisch te leren. De cursus bestaat uit twee delen. In de eerste helft – van twee lessen – laat ik u kennis maken met het Arabische schrift, leert u de lettervormen en leest u uw eerste straatborden. In de tweede helft wagen we ons aan het ontcijferen van echte ‘Arabische’ teksten en laat ik u kennis maken met de manier waarop in het Arabisch (toch) alle klinkers kunnen worden geschreven.

1624CR Datum 16 februari 2017 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 16.00 (een hele dag) Locatie Woudestein Kosten € 95,- (incl. BTW, inclusief broodjes) Aantal bijeenkomsten Een hele dag Maximaal aantal deelnemers 22

Drs. R. Kroes woont in Amsterdam en is historicus en archeoloog. Momenteel is hij werkzaam bij een archeologisch adviesbureau. Daarnaast is hij docent in het volwassenenonderwijs op diverse plekken in Nederland. Zijn specialismen zijn de vroege geschiedenis van de islam, de sji’ietische islam, de kruistochten en alles wat te maken heeft met bijbel en koran.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Cultuurgeschiedenis

Facetten van de Griekse oudheid De Peloponnesos Drs. Hein van Dolen

1624DR Data 16, 23 februari 9, 16 maart 2017 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 4

Het schiereiland dat naar de mythische held Pelops is vernoemd, heeft een zeer bewogen geschiedenis gehad en biedt talrijke aanknopingspunten voor een reeks van voordrachten over allerlei facetten van de Griekse Oudheid. In de cursus worden de meeste aspecten behandeld. Er komen onder werpen aan de orde die betrekking hebben op • de mythologische verhalen over het vervloekte geslacht van de Tantaliden, van koning Tantalos tot Orestes; • de Myceense cultuur met de paleizen in Tiryns, Mycene en Pylos, de vazenkunst en het geheimzinnige, intussen ontcijferde schrift; • de godsdienst van de antieke Grieken, met speciale aandacht voor de cultus van Asklepios, de god van de geneeskunde; • het klassieke toneel; • het ontstaan en verloop van de Olympische Spelen die eenmaal in de vier jaar deelnemers en toeschouwers uit alle delen van de Griekse wereld aantrokken; • de inrichting van de Spartaanse staat, wetten, gebruiken en de roerige geschiedenis; • de boeiende verhalen die Herodotus, vader der historie, vertelt over verschillende Peloponnesische heersers en steden, van Korinthe in het noorden tot Messenië en Kaap Malea in het zuiden. Eén lezing zal handelen over een latere periode, die van de Byzantijnen, in verband met de in de nabijheid van Sparta gelegen spookstad Mystras, een centrum van Byzantijnse godsdienst en cultuur.

Drs. H.L. van Dolen heeft klassieke talen en Byzantinologie gestudeerd aan de Universiteit van Amsterdam. Hij is bekend als vertaler van Oudgriekse teksten en heeft vele reizen in het Middellandse zeegebied begeleidt.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Cultuurgeschiedenis

Antroposofie in context Een invloedrijke beweging in Nederland Dr. John van Schaik

De antroposofie is een van de meest invloedrijke esoterische bewegingen in Nederland. Dat is vooral te danken aan het feit dat de antroposofie gekenmerkt wordt door een groot maatschappelijk engagement. Dat uit zich onder meer in de vrijescholen, in de biologisch-dynamische landbouw, in de gezondheidszorg in een specifieke opvatting over economie en geld (Triodosbank). De antroposofie (= wetenschap van/over de mens) is gesticht in 1913 door Rudolf Steiner (1864-1925). De antroposofie heeft zich uit de theosofie ontwikkeld tot een geheel eigen westerse esoterische weg. Zoals zovele esoterische bewegingen die in het midden van de negentiende eeuw zijn ontstaan, is ook de antroposofie een reactie op de dominantie van het materialistische mensen wereldbeeld. Maar wat is nu precies de antroposofie? In deze cursus gaan we in op de volgende aspecten: De esoterische traditie(s) waar de antroposofie in kan worden gesitueerd; de esoterische bewegingen die in het midden van de negentiende eeuw ontstaan; theosofie versus antroposofie; wie is Rudolf Steiner? Antropo sofische inhouden: schepping van mens en wereld, christologie, medi tatie, inzicht in hogere werelden en nog veel meer; de ‘antroposofische’ kunsten: euritmie, spraakvorming, architectuur en meer; maatschappelijk engagement: vrijeschoolpedagogie, biologisch-dynamische landbouw en zo meer.

1624JR Data 2, 9, 16, 23 februari 2, 9, 16, 23 maart 2017 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur We werken met bronteksten die wekelijks op het Weblokaal worden geplaatst.

Dr. J. van Schaik is religiewetenschapper. Hij studeerde middeleeuwse mystiek en promoveerde op het godsbeeld van de laat-antieke christelijke manicheeërs en de middeleeuwse katharen. Hij heeft vele publicaties op zijn naam staan over de gnostische, mystieke en esoterische traditie(s).

Tweede semester Hovo Rotterdam

Cultuurgeschiedenis

De wederzijdse invloed van muziek en literatuur Een fascinerende kruisbestuiving Drs. Simon Burgers

1624LR Data 16, 23 februari 9, 16, 23, 30 maart 13 april 2017 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8

In deze cursus wordt ingegaan op de fascinerende kruisbestuiving tussen muziek en literatuur. Grote componisten hebben zich veelvuldig laten inspireren door literaire werken en literaire motieven. Denk aan de gedichten van Goethe, de Faustlegende en de mythe van Orpheus. Omgekeerd, in literatuur speelt muziek soms een prominente rol. Dat geldt bijvoorbeeld voor boeken van Simon Vestdijk, Maarten ’t Hart, Anna Enquist en Leo Tolstoj. Beide invalshoeken worden in deze cursus gecombineerd. Vanuit het vertrekpunt ‘literatuur’ gaan we onder meer muziek van Schubert, Schumann en Wolf met dezelfde teksten vergelijken; gaan we het Faust-thema belichten; verdiepen we ons in Poesjkin’s gedicht over de vergiftiging van Mozart door Salieri, de opera daarover van Rimsky-Korsakof en de film van Miloš Forman. Vanuit de muziek gaan we onder meer in op Bach’s Goldbergvariaties in werk van Anna Enquist en Thomas Bernard; op de rol van muziek in het werk van Vestdijk; op de verrassende wijze waarop muziek in literatuur is ‘vertaald’ door de Amerikaanse filosoof Hofstadter.

Drs. S. Burgers studeerde compositie aan het Rotterdams Conservatorium. Hij componeerde kamermuziek, liederen, orkestwerken, toneel- en filmmuziek. Daarnaast is hij neerlandicus en docent aan de Haagse Hogeschool. Samen met zijn dochter Laura schreef hij de jeugdroman ‘Copycat – oog in oog met je dubbelganger’.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Economie

China’s activiteiten in het buitenland In Europa, de VS, Afrika en de ASEAN landen Prof.dr. Meine Pieter van Dijk

China wordt steeds meer een wereldmacht. Daarbij hoort een belangrijker rol spelen in het buitenland. In Europa en de Verenigde Staten merken we dat door bijna wekelijks aangekondigde overnames van lokale bedrijven door Chinese bedrijven. In Zuidoost China merken de aangrenzende landen (de ASEAN landen) het doordat China steeds nadrukkelijker aanwezig is in de ‘Chinese’ Zuidzee. In Afrika en Latijns Amerika investeren Chinese ondernemers op grote schaal en bloeit de handel in Chinese producten. Is er een samenhangend patroon in de Chinese aanwezigheid in de rest van de wereld? Deze cursus wil inzicht geven in het opkomen van China als wereldmacht, maar ook de weerstanden analyseren die dat wekt, als bijvoorbeeld China niet dezelfde handelsvoordelen geeft aan Afrikaanse landen als Europa en de VS, of als China vooral zijn eigen mensen meeneemt om infrastructuur aan te leggen in Latijns Amerika. De aangekondigde nieuwe Zijderoute zal worden geanalyseerd omdat dit project de verbinding met Europa veran dert en grote invloed kan hebben op het onderling verkeer. De route loopt door verschillende Centraal Aziatische republieken en kan nauwelijks om Rusland heen. Ook over zee probeert China nieuwe routes te ontwik kelen naar het Midden-Oosten en Amerika. Het internationale optreden van China blijft de rest van de wereld verbazen, of het nu deelnemen aan militaire interventies in Mali betreft of steun verlenen aan de Palestijnse positie ten opzichte van Israel.

1624BR Data 2, 9, 16, 23 februari 9, 16 maart 2016 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

China is een macht waarmee Europa, maar ook Japan, Australië, de VS en Afrika meer rekening mee zullen moeten gaan houden.

Prof.dr. M.P. van Dijk is econoom en emeritus hoogleraar water services management bij UNESCO-IHE in Delft en emeritus hoogleraar urban management bij het Institute of Social Studies van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij is tevens werkzaam als hoogleraar entrepreneurship bij de Maastricht School of Management.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Economie

Dé binnenvaart bestaat niet Binnenvaart als sector in transitie Dr. Bart Kuipers e.a.

1622AR Data 7, 14, 21 februari 7, 14, 21, 28 maart 2017 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 266,- (incl.BTW) Aantal bijeenkomsten 7

“Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan (..)” schreef de dichter Marsman in 1936. Het is goed mogelijk dat Marsman op deze rivieren schepen zag varen die nu, tachtig jaar later, nog steeds in de vaart zijn. Bijna twintig procent van de Nederlandse binnenvaartvloot van dit moment is gebouwd in de periode 1880-1930. Tegelijkertijd komt momenteel een nieuwe generatie binnenvaartschepen in de vaart, aange dreven door LNG en vaak een factor 10 groter dan deze oude scheepjes. Veel van die nieuwe schepen zijn beladen met containers en varen onder hoogwaardige, nieuwe logistieke concepten zoals ‘synchromodaal vervoer’. In deze collegereeks geven wij een beeld van de diversiteit van de bin nenvaartsector. Wij denken dat deze diversiteit juist de kracht van de sector is. De sector moet een groot aantal vaarwegen van verschillende grootte aankunnen, heeft te maken met een veelheid van goederen soorten en opdrachtgevers en sterk verschillende markt- en natuurlijke omstandigheden (hoog-/laag water). In deze colleges presenteert een keur van onderzoekers verbonden aan de Erasmus Universiteit, TU Delft en Universiteit Antwerpen diverse aspecten van de binnenvaart. Na een inleidend college, waarin vooral het belang van de binnenvaart voor de Nederlandse economie centraal staat, komen onderwerpen aan de orde als de milieuprestatie, de organisatie, de cultuur en het logistiek functioneren van de sector, de relatie met de Nederlandse binnenhavens en regionale economie, ondernemerschap en innovatie in de sector en het overheidsbeleid gericht op de binnenvaart. Dr. B. Kuipers, economisch geograaf, is werkzaam als senior onderzoeker bij RHV, aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij heeft ervaring van ruim twee decennia in het onderzoek naar zeehavens, goederenvervoer, ruimtelijk-logistieke organisatie en binnenhavenontwikkeling, opgedaan bij het Ministerie van V&W, de TU Delft, TNO en de Erasmus Universiteit.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Exacte wetenschappen

Einstein The freeest man… Prof.dr. Harm Bart

He was the freeest man I have ever known. Aldus wordt Einstein gekarakteriseerd door zijn wetenschappelijk biograaf Abraham Pais. Inderdaad een ‘vrijdenker’ die in zijn annus mirabilis 1905 als midden-twintiger bijkans vanuit het niets naar voren kwam met een aantal verrassende – om niet te zeggen: revolutionaire – inzichten, elk voor zich Nobelprijswaardig. Albert Einstein: met Archimedes en Isaac Newton één van de grootsten uit de geschiedenis van de exacte vakken. Maar ook een man die het mooi kon zeggen, die beschikte over de gave van het woord. Befaamd is zijn uitspraak God dobbelt niet waarmee hij commentaar leverde op één van de belangrijkste punten van verschil tussen de oude en de nieuwe natuur kunde.Terugblikkend op zijn jeugd zegt hij: Out yonder there was this huge world, which exists independently of us human beings and which stands before us like a great eternal riddle … Deze en andere Einsteincitaten zullen worden gebruikt als kapstok om iets te verhelderen over de bijdrage van deze iconische wetenschapsbeoefenaar aan de ontwikkeling van de moderne natuurkunde.

1622CR Data 14, 21 maart 2017 Dag en tijd Dinsdag, 10.30 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 72,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 2

Ondanks het bèta-aspect dat de serie uit de aard der zaak aankleeft zal worden gestreefd naar toegankelijkheid voor eenieder die in deze iconische wetenschappelijke figuur belang stelt.

Prof.dr. H. Bart is emeritus hoogleraar wiskunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij studeerde aan de Vrije Universiteit en behaalde daar ook zijn doctorsgraad.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Wiskunde

Filosofie van de wiskunde? Dr.ir. Teun Koetsier

1623AR Data 1, 8, 15, 22 februari 8, 15 maart 2017 Dag en tijd Woensdag, 10.30 – 13.00 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6 Bijzonderheden Vereiste voorkennis: Enige kennis van wiskunde. Bijvoorbeeld voortgezet onderwijs met een exact profiel of een aantal colleges wiskunde in het kader van een beroeps opleiding.

Wiskundigen bestuderen een veelheid aan niet-tastbare ideële structuren zoals de structuur van de natuurlijke getallen {1,2,3,4,etc.}. Wiskundige resultaten hebben altijd de vorm van een stelling met een bewijs, waarbij dat bewijs berust op de eigenschappen van de structuur en niet, zoals bijvoorbeeld in de natuurkunde, op zintuiglijke waarneming. Veel van wat wiskundigen doen is nauwelijks aan buitenstaanders uit te leggen. Toch weten wiskundigen precies wat ze doen en wiskundige resultaten zijn zeer zeker. In de negentiende eeuw werd bewezen dat het meer dan tweeduizend jaar oude probleem van de trisectie van de hoek onoplosbaar is. Mensen die nu nog proberen om met passer en liniaal een willekeurige hoek in drie gelijke delen te verdelen – en die zijn er – jagen het onmogelijke na. Voor een filosoof is het fascinerend dat er in de vorm van de wiskunde een uiterst complexe sfeer van absolute waarheden met betrekking tot ideële structuren bestaat. Hoe bestaan die wiskundige structuren en hoe kunnen wij ze kennen? Omdat je moet weten waar je het over hebt voordat je er over filosofeert, zullen we in de cursus eerst enkele weken wiskunde bedrijven. Daarna maken we de sprong naar de filosofie. Platonisten zeggen dat wiskun digen een los van de natuur en de menselijke geest bestaande sfeer van eeuwige waarheden bestuderen. De in 1966 overleden wereldbe roemde Nederlandse wiskundige L. E. J. Brouwer huldigde een radicaal tegenovergesteld standpunt: wiskunde bestaat volgens Brouwer uit het uitvoeren van mentale constructies. Wie heeft er gelijk? Tot slot zullen we ons eigen antwoord trachten te formuleren. Dr.ir. T. Koetsier studeerde in Delft, Nijmegen en aan Stanford University en promoveerde op een onderwerp op het grensvlak van geschiedenis en filosofie van de wiskunde. Is als historicus en filosoof verbonden aan de Faculteit Exacte Wetenschappen van de Vrije Universiteit.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Exacte wetenschappen

Fossielen Het verhaal van onze eigenaardige planeet Dr. Jelle Reumer

Wat is een fossiel? Hoe ontstaan fossielen? Wat kunnen we ermee? En hoe werd en wordt er in de loop van de tijd naar gekeken? In deze cursus wordt het fossiel van alle kanten bekeken. Van de oudste eencelligen tot de laatste mammoet en alle dinosaurussen en steenkoolplanten die ook ooit leefden zullen de revue passeren.

1625BR

De oude Grieken kenden al fossielen en bouwden er zelfs legendes omheen. Het christendom incorporeerde ze in het verhaal van de zond vloed of wist er geen raad mee. Nog altijd woeden er discussies over de interpretatie van fossielen. Vooral fossiele mensachtigen roepen nog steeds weerstand op. We zullen de meeste grote groepen behandelen, hoe deze in de tijd ontstonden en vaak weer verdwenen, hoe ze een verhaal vertellen van het leven op onze eigenaardige planeet. Die planeet zelf zou er heel anders hebben uitgezien zonder de aanwezigheid van levende wezens, en om dat leven en de invloed ervan op onze aarde te bestuderen zijn fossielen onontbeerlijk.

Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30

Data 10, 17, 24 februari 10, 17 maart 2017

Locatie Woudestein Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5

Prof.dr J.W.F. Reumer studeerde biologie in Utrecht. Van 1987 tot 2015 was hij directeur van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam. Sinds 2005 is hij als (eerst bijzonder, thans gewoon) deeltijdhoogleraar paleontologie aan de UU verbonden. Daarnaast is hij werkzaam als publicist en heeft hij een wekelijkse column in dagblad Trouw.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Filosofie

Over schoonheid Grepen uit de filosofische esthetica Prof.dr. Koo van der Wal

1622HR Data 7, 14, 21 februari 7, 14, 21 maart 2017 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Schoonheid speelt in het menselijk leven een belangrijke rol. We genieten van een mooi landschap, worden geroerd door een fraai muziekstuk of gedicht, worden getroffen door een welgevormd innemend gezicht,… door de elegantie van een wiskundig bewijs of van een goed opgebouwd betoog, enz. Maar wat is de verbindende schakel in al deze gevallen, kortom: wat is schoonheid? Daarover zijn door de tijd heen vele ideeën geopperd. En het betrof dan niet alleen een interpretatie van het fenomeen schoonheid als zodanig. Daarnaast ging het over kwesties als wat haar rol in de kunst of in de waarneming meer in het algemeen is, of zij als indicatie van de waarheid van theorieën kan gelden, wat haar relatie tot zaken als het spel of de opvoeding is, of zij zelfs als eigenschap van de werkelijkheid als zodanig kan worden opgevat. Nog weer verder is gebleken dat schoonheid niet alleen op het menselijke vlak een rol speelt, maar een wezenlijke factor in de evolutie van het leven vormt.

Prof.dr. G.A. van der Wal is emeritus hoogleraar wijsbegeerte aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Filosofie

Het begin van de filosofie De Grieken Drs. Jan Lagendijk

De Grieken zijn het tot nu toe hoogste type mens - Nietzsche “De politieke arena is niet de plaats voor ethische discussies”, lees ik vandaag in De Telegraaf. Ik weet niet of De Telegraaf gelijk heeft. Ik weet wel dat politiek en ethiek oorspronkelijk Griekse woorden zijn. Politiek, retoriek, ethiek, logica, mathematica, fysica, techniek, cosmetica, mythe, historie, drama, theater, theorie, praktijk: allemaal Griekse woorden en zaken. Woorden en zaken die de westerse wereld tot op de dag van vandaag beheersen. Ook de filosofie is van Griekse herkomst. Maar anders dan bijvoorbeeld politiek en ethiek, die ver verwijderd van hun geboortegrond een eigen leven zijn gaan leiden, blijft de filosofie altijd Grieks. Zonder haar oorsprong is de filosofie ondenkbaar. Alle grote westerse filosofen keren telkens weer terug naar de bron: zij voeren een voortdurend gesprek met de oorspron kelijke denkers - met Parmenides, Heraclitus, Plato, Aristoteles. Waarover gaat dat gesprek? Over de gewone dingen van alledag. De dingen waarover we in de krant lezen. Over de samenleving (polis), het menselijk handelen (ethos), de natuur (physis), de wereld (kosmos) en de tijd (chronos). Maar die ‘gewone’ dingen zijn voor de filosofie altijd gloednieuw. De alledaagse dingen verliezen hun vertrouwde gezicht – ze roepen vragen op en worden verwonderlijk. Het begin van de filosofie is de verwondering.

1623FR Data 1, 8, 15, 22 februari 8, 15, 22, 29 maart 2017 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur De te behandelen teksten worden op het Weblokaal geplaatst.

In deze cursus beginnen we iets te leren van de Griekse filosofen en hun wonderlijke vragen. Ook gaan we uitgebreid in op het gesprek dat latere filosofen als Augustinus, Thomas van Aquino, Descartes, Kant, Hegel, Nietzsche en Heidegger met hun Griekse voorgangers gevoerd hebben. Drs. J. Lagendijk is docent filosofie. Hij studeerde filosofie en psychologie in Leiden en Amsterdam. Hij verzorgt cursussen filosofie aan verschillende instellingen (o.a. HOVO).

Tweede semester Hovo Rotterdam

Filosofie

Alles Welbeschouwd Het project van de metafysica Dr. Tim de Mey

1622FR Data 31 januari 7, 14, 21, 28 februari 2017 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5

De metafysica-kritiek loopt als een rode draad doorheen de geschiedenis van de Westerse wijsbegeerte. Metafysica, in de betekenis van theorievorming over de structuur van de werkelijkheid onafhankelijk van ons, zou om diverse redenen onmogelijk (en/of onwenselijk) zijn. Maar ik betwist een gemeenschappelijke veronderstelling van alle metafy sica-kritiek, met name dat criteria voor (metafysische) theoriekeuze een noodzakelijke voorwaarde zouden vormen voor (metafysische) theorie vorming. In deze cursus ontwikkel ik een neo-Pyrronistische conceptie van metafysica; metafysica bestaat in het ontwikkelen, doordenken en vergelijken van mogelijke wereldbeelden, zonder te beschikken over onbevooroordeelde, graduele of principieel criteria voor theoriekeuze. Hierbij worden eerst de verschillende vragen onderscheiden die in de hedendaagse metafysica centraal staan: universalia, causaliteit, moge lijke werelden, etc. Vervolgens worden een aantal wereldbeelden, in de zin van verzamelingen van antwoorden op die vragen, besproken en op hun interne coherentie onderzocht: factualisme, procesfilosofie, etc. Ten slotte worden de meta-metafysische vooropzettingen van deze wereld beelden geïdentificeerd en geproblematiseerd.

Dr. T.K.A.M. de Mey studeerde Wijsbegeerte, Logica en Wetenschapsfilosofie te Gent en Helsinki, promoveerde in 2003 op gedachte-experimenten en is sinds 2006 universitair docent theoretische filosofie aan de EUR. Daarnaast was hij gastprofessor aan diverse universiteiten: Gent, Groningen, Turku en Helsinki. In 2005 werd zijn boek Het Voordeel van de Twijfel gepubliceerd bij Lemniscaat; in 2006 volgde de bundel Het Nadeel van de Zekerheid.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Filosofie

De Essays van Montaigne ‘Probeersels’ Prof.dr. Frans Jacobs

Michel de Montaigne (1533–1592) is de auteur van een dik boek met een bescheiden titel: Probeersels. Hij is de bedenker van het genre van wat we nog steeds essays noemen: niet al te lange uiteenzettingen over een grote diversiteit aan onderwerpen, die met een zekere losheid en zelfs enige zwier worden besproken, zonder dat de zaak argumentatief wordt dichtgetimmerd. Ook persoonlijke ontboezemingen worden niet geschuwd. Dat boek gaan we bekijken. Montaigne heeft zijn boek geschreven in een roerige tijd, waarin gods diensttwisten konden leiden tot de Bartholomeusnacht in 1572, waarin duizenden protestanten werden vermoord. Dat vervulde Montaigne niet alleen met afgrijzen, maar vooral ook met verbazing: hoe kunnen mensen zozeer overtuigd zijn van hun religieuze gelijk dat ze elkaar de kop inslaan? Verbazing ligt ook ten grondslag aan zijn bejegening van de heksenjachten. Drie getuigen hebben iemand op een zekere dag in het oosten gezien, terwijl drie anderen hem in het westen zijn tegengekomen: die persoon moet zich wel op een bezem hebben voortbewogen en is dus bezeten van een boze geest. Montaigne vindt het veel natuurlijker en waarschijnlijker dat ze hebben gelogen, of dat ze zijn misleid door hun fantasie. Montaigne was een overtuigde scepticist, een aanhanger van de ‘geleerde onwetendheid’, die hem oprecht nieuwsgierig maakte naar zaken die onze vooroordelen meestal voor ons verbergen. (Zo verbaast hij zich over het meetkundige inzicht van tonijnen, die aan hun scholen de vorm geven van een kubus!) Zijn culturele relativisme bracht Montaigne tot een houding van verregaande ruimdenkendheid, ook bijv. jegens kannibalen, om maar iets te noemen. We lezen een aantal essays, telkens gegroepeerd rond een thema (zoals: de ijdelheid van roem, opvoeding en de relatie tussen ouders en kinderen, seksualiteit). In de vorm van een werkcollege gaan we die gezamenlijk analyseren, maar er zullen ook regelmatig hoorcollegeachtige elementen zijn.

1624KR Data 2, 9, 16, 23 februari 2, 9, 16, 23 maart 2017 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur Montaigne, Essays (vertaling van Hans van Pinxteren), 2004, Atheneum-Polak & Van Gennep Amsterdam. Als u al een andere uitgave van de Essays in uw bezit hebt, is dat niet bezwaarlijk.

Prof.dr. F.C.L.M. Jacobs heeft wijsbegeerte gestudeerd in Leuven en is emeritus-hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Universiteit van Amsterdam.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Geschiedenis

Nederland in de wereld De Republiek, haar grootheid en ondergang Dr. Paul van Velthoven

1624ER Data 16, 23,30 maart 6, 13 april 2017 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5

Als Republiek van de Verenigde Provinciën behoorde Nederland lange tijd tot een van de voornaamste staten ter wereld. Hoe verwierf de Republiek die positie in de zestiende eeuw, tot waar strekte haar invloed zich uit en hoe ging die positie in de achttiende eeuw uiteindelijk teloor? Een belangrijk deel van het antwoord vinden we in de twee tegengestelde tendensen die de buitenlandse politiek van de Republiek, maar ook van het latere Koninkrijk der Nederlanden kenmerkte: een maritieme en een continentale. Zij botsten voortdurend met elkaar. De maritieme ontwikke ling zou in de geschiedenis van ons land de overhand houden. We gaan deze geschiedenis na met behulp van de nieuwste historische inzichten. Wat was de rol van de Oranjes en van de regenten die in de persoon van de raadspensionarissen afwisselend het lot van de Republiek in handen hadden? Hoe dachten prominente achttiende-eeuwse binnen landse waarnemers als Elie Luzac en Joan Dirk van der Capellen, en buiten landse als Voltaire, Denis Diderot, James Boswell en John Adams over de Republiek en hoe hebben belangrijke historici later over haar geoordeeld? In het tweede deel van de cursus blikken we terug op de kracht en zwakte van het Verenigde Koninkrijk van Nederland en België na de Napoleontische oorlogen. We besluiten als substituut van de macht die dit land ooit bezat deze cursus met de ethische voortrekkersrol die de oude handelsnatie in de twintigste eeuw op het internationale toneel op zich wilde spelen. Dat resulteerde achtereenvolgens in de oprichting van het Permanente Hof van Arbitrage, het Internationaal Gerechtshof en het Strafhof in Den Haag. Welk vooruitzicht heeft Nederland nu het zich ‘grootste van de kleine landen’ noemt in de Europese Unie? Dr. P.J.G. van Velthoven was chef van de opiniepagina van de Haagsche Courant en redacteur buitenland. Zijn specialisatie is de Europese politieke geschiedenis. Hij woonde korte tijd zowel in Parijs als Berlijn. In 2005 promoveerde hij tot doctor in de politicologie op het werk van de Franse politieke denker Raymond Aron.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Geschiedenis

Geschiedenis van het Nieuws Het fascinerende perspectief van de journalistiek Dr. Pien van der Hoeven

Dagelijks nemen wij via de media het nieuws tot ons en vormen op basis daarvan een beeld van de wereld om ons heen. Des te belangrijker is het om na te gaan hoe de media zich historisch gevormd hebben, welke rol de journalistiek in de geschiedenis gespeeld heeft en wat haar huidige positie is.

1623BR

In deze cursus maken we een spannende reis door de tijd vanaf de acta diurna, de staatskrant van Julius Caesar, tot in het digitale tijdperk. We volgen de ontwikkeling van de nieuwsmedia vanaf de Oudheid tot het heden aan de hand van een aantal communicatierevoluties, te beginnen bij de boekdrukkunst. De nadruk ligt dan ook op de periode vanaf 1600, toen de eerste kranten ontstonden. Wist u dat de allereerste krant in de Republiek werd uitgegeven? Niet zo vreemd als u bedenkt dat Nederland in veel opzichten de bakermat van de Verlichting genoemd kan worden.

Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30

De ontwikkeling van de journalistiek wordt geschetst in het bredere kader van de geschiedenis van de westerse cultuur. De collegestof is niet alleen een analyse van technologische, economische en politieke factoren, maar evenzeer een levendig historisch verhaal. Zo is er aandacht voor het science-fiction hoorspel dat Orson Welles maakte voor Halloween 1938. Deze radio-uitzending joeg duizenden Amerikanen in paniek op de vlucht voor de wezens van Mars, die de aarde aanvielen. Er wordt bij het ontstaan van de kritisch autonome journalistiek in de jaren zeventig stil gestaan bij de Watergate-affaire: twee jonge honden van de Washington Post wisten de machtigste man ter wereld ten val te brengen en inspi reerden daarmee een hele generatie om journalist te worden.

Data 1, 8, 15, 22 februari 8, 15, 22, 29 maart 2017

Locatie Woudestein Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8

Tweede semester Hovo Rotterdam

Godsdienstwetenschappen

Korte verhalen van Jezus Spreken de levenslessen ons nu nog aan? Dr. Sijbolt Noorda

1621GR Data 13, 20 februari 6, 13, 20, 27 maart 2017 Dag en tijd Maandag, 15.00 – 17.30 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Of hij vooral een controversiële rabbi, charismatische wonderdoener, kritische profeet of de langverwachte verlosser was – daarover zijn de geleerden het niet eens. Wat niet ter discussie staat is zijn bijzondere taalgebruik. Jezus sprak in metaforen, gebruikte veel vergelijkingen en vertelde parabels. Kennelijk was dat voor hem de manier om duidelijk te maken wat hij bedoelde, niet rechtstreeks maar overdrachtelijk. Zo confronteerde hij zijn tegenstanders, moedigde zijn volgelingen aan en schilderde de nieuwe tijd die zou aanbreken. Kennelijk was dat een effectieve manier: de mensen begrepen wat hij wilde, zijn volgelingen evengoed als zijn tegenstanders. Maar er wordt ook verteld van reacties vol onbegrip, over raadselachtigheid en mensen die zijn bedoelingen verkeerd opvatten. Indirecte taal kan sterk zijn, maar ook verwarrend. Voor lezers als wij, tweeduizend jaar na dato, is dat risico levensgroot. Vergelijkingen ontgaan ons, parabels spelen zich af in een verre, vreemde wereld en de pointe van menige metafoor wordt niet langer begrepen. Deze cursus is bedoeld om de korte en zeer korte verhalen van Jezus (klassiekers als ‘de verloren zoon’ en ‘de parabel van de talenten’ naast minder bekende en nooit opgehelderde raadselspreuken) goed te leren kennen. En te ontdekken wat er met deze teksten in de tweeduizend jaar van hun bestaan is gebeurd en te onderzoeken of ze hun zeggingskracht hebben behouden. Kunnen de levenslessen van toen hedendaagse lezers nog aanspreken?

Dr. S.J. Noorda is bijbelwetenschapper en universiteitsbestuurder. Hij studeerde theologie in Amsterdam, New York en Utrecht. Hij was o.a. voorzitter van het projectbestuur van de Nieuwe Bijbelvertaling (1992-2004).

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Interdisciplinair

Wetenschap en religie Zijn ze onverenigbaar? Dr. Jeroen Bouterse

De vraag naar de verhouding tussen wetenschap en religie is in de afgelopen decennia herhaaldelijk opgelaaid: zijn wetenschap en religie in conflict, of in harmonie, of versterken ze elkaar juist? Vaak nemen opvattingen hierover de vorm aan van logische stellingen (“Religie is geloven zonder bewijs, wetenschap geloven met bewijs, dus zijn ze onverenigbaar”). Men heeft op basis van de eigen levensovertuiging vaak stellige opvattingen over de verhouding tussen wetenschap en religie, die niet zelden gretig op de hele geschiedenis worden geprojecteerd. In deze cursus bevragen we onze eigen zekerheden, en bekijken we de kwestie wetenschap-en-religie vanuit historisch perspectief: kunnen we in de westerse traditie, van het klassieke Griekenland tot Darwin, overal praktijken en opvattingen herkennen die we ‘religieus’ of ‘wetenschap pelijk’ mogen noemen? Hoe ontwikkelen die praktijken zich, en hoe verhouden ze zich tot elkaar?

1621AR Data 6, 13, 20 februari 6, 13, 20, 27 maart 2017 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 266,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 7

In een inleidende bijeenkomst behandelen we de vraag wat we met wetenschap en religie bedoelen. Vervolgens gaan we door de westerse cultuurgeschiedenis heen – waarbij we grote sprongen maken en brede ontwikkelingen beschrijven, maar ook telkens zullen inzoomen op het denken van specifieke historische figuren, via het bestuderen van teksten van onder meer Plato, Copernicus en Newton.

Dr. J. Bouterse studeerde Geschiedenis in Leiden en promoveerde daar later ook in de Geschiedfilosofie. Hij doceert geschiedenis, filosofie en wiskunde aan het Krimpenerwaardcollege en is doceert aan HOVO Leiden en Brabant. Hij is redacteur van het wetenschapshistorisch blog www.shellsandpebbles.com

Tweede semester Hovo Rotterdam

Interdisciplinair

Drieluik over Macht en Verandering Dr. Flor Avelino

1622JR Data 15, 22, 29 maart 2017 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 139,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 3 Literatuur Zie de Hovo website. Bijzonderheden Deze cursus behoeft Engelse leesvaardigheid. De literatuur en een groot deel van de terminologie is in het Engels. Dit is een herhaling van de gelijknamige cursus uit 2015-2016.

In deze drieluik over macht en verandering, gaan we in op de vraag op wat macht betekent, hoe mensen macht uit oefenen, en hoe dit zich verhoudt tot maatschappelijke verandering. 1. Wat is Macht? In het eerste college, beginnen we met een overzicht van verschillende interpretaties van macht in de politieke en sociale theorie (bijv. door Hannah Arendt, Michel Foucault en Anthony Giddens). 2. Macht, Behoud en Verandering. In het tweede college gaan we in op de vraag hoe macht zich verhoudt tot verandering. Vaak wordt macht geassocieerd met gevestigde belangen en het behoud van de status quo. Zijn er ook andere vormen van macht? Wat betekent ‘verander macht’? 3. Creatie van Verandermacht. Het thema macht is doordrongen van ethische dilemma’s en spanningen. Hoe zit het met machtsongelijk heid? Wie heeft er macht over wie? Kan macht worden overgedragen? Hoe wordt macht gecreëerd? We eindige de drieluik met inzichten over constructieve verandermacht.

Dr. F. Avelino werkt bij DRIFT (Dutch Research Institute for Transitions, Erasmus Universiteit Rotterdam) als senior onderzoeker en docent, waar ze zich vooral bezighoudt met de (on)macht van sociale bewegingen om verandering (transities) teweeg te brengen. Flor schreef een proefschrift over de rol van macht en ‘empowerment’ in transities. Als wetenschap pelijk coördinator van het TRANSIT (Transformative Social Innovation Theory)-project, voert zij nu onderzoek uit naar sociale bewegingen die bij willen dragen aan maatschappelijke transformatie. Als Academic Director van DRIFT’s Transition Academy, creëert zij leertrajecten over transities, duurzaamheid en verandermacht.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Kunstgeschiedenis

Kunst van Nu Hedendaagse beeldende kunst medio jaren tachtig tot 2017 Drs. Johan Holtrop

Kunstenaars zijn tegenwoordig nauwelijks meer te categoriseren op grond van het medium waarin ze zich uitdrukken. Traditionele grenzen tussen disciplines verdwijnen en de hedendaagse kunst kenmerkt zich door een enorme pluriformiteit. In tegenstelling tot de serieuze seventies lijken spektakel en entertainment nu geen negatieve betekenis meer te hebben. Zo exposeerde Damien Hirst vanaf de jaren negentig opgezette dieren en in 2008 zelfs een schedel bekleedt met diamanten in het Rijksmuseum. Vanuit een com plexer wordende samenleving verwacht men ook nieuwe competenties van de kunstenaar: men vraagt kunstenaars te reageren op maatschappe lijke verschijnselen. Ook de belangstelling van de media is enorm toege nomen. Daarbij is de infrastructuur voor hedendaagse kunst de afgelopen decennia sterk verbeterd. Er is een rijkgeschakeerd tentoonstellingscir cuit ontstaan en in rap tempo zijn musea en instellingen voor moderne en hedendaagse kunst geopend, zoals het Tate Modern in Londen. De ontwikkelingen op het wereldtoneel, zoals de Europese eenwording, het uiteenvallen van het Oostblok en de globalisering, hebben geleid tot een flinke uitwisseling van kunstenaars binnen de EU en er is een migra tiestroom op gang gekomen van kunstenaars naar de Westerse economi sche centra. Door de globalisering hebben ook Chinese kunstenaars het concept van moderne kunst omarmd.

1623ER Data 25 januari 1, 8, 15, 22 februari 8, 15, 22, 29 maart 5 april 2017 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10

Naast bovenstaande ontwikkelingen zijn de overige onderwerpen in dit college: het postmodernisme en hoe verder; hoe gaan kunstenaars om met hun artistieke erfenis, meer dan ooit putten kunstenaars uit (recente) kunstgeschiedenis; kunst in de openbare ruimte; fotografie als heden daagse kunst; nieuwe media (digitale revolutie, videokunst, animatie en games, internet etc), ‘urban design’ en ‘de schilderkunst is niet dood’! Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker hedendaagse kunst, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor het HOVO vanaf 1996.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Cultuurgeschiedenis

De Islamitische geschiedenis van Spanje Thijs Gerbrandy MA & Drs. Richard Kroes

1625AR Data 3, 10, 17, 24 februari 3 maart 2017 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5

Gebouwd in de achtste eeuw n.Chr. is de beroemde moskee van Cordoba één van de mooiste staaltjes van islamitische architectuur. Het gebouw staat dan ook op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Het is hét symbool van het islamitische Andalusië, dat geldt als een open, tolerante en vreedzame samenleving die een belangrijke rol speelde om het in de duistere Middeleeuwen gehulde West-Europa te voorzien van nieuwe culturele impulsen. Of was het toch complexer? De islamitische geschiedenis van Spanje houdt de gemoederen nogal bezig. In de multiculturele discussie figureert islamitisch Andalusië regelmatig: waar de één een vreedzame samenleving ziet, ziet de ander juist een dictatoriale samenleving waarin tolerantie ver te zoeken was. Thijs Gerbrandy, specialist in islamitische kunstgeschiedenis, en Richard Kroes behandelen in vijf bijeenkomsten niet alleen de boeiende politieke en maatschappelijke geschiedenis, maar ook de culturele en kunstzinnige ontwikkeling van zeven eeuwen al-Andalus.

T. Gerbrandy MA studeerde Islamic Art and Architecture aan de School of Oriental and African Studies in Londen en is gespecialiseerd in kunst in het midden oosten. Naast het verzorgen van lezingen geeft hij rondleidingen in onder andere het Rijksmuseum, en is hij werkzaam als fotograaf. Drs. R. Kroes woont in Amsterdam en is historicus en archeoloog. Momenteel is hij werkzaam bij een archeologisch adviesbureau. Daarnaast is hij docent in het volwassenenonderwijs op diverse plekken in Nederland. Zijn specialismen zijn de vroege geschiedenis van de islam, de sji’ietische islam, de kruistochten en alles wat te maken heeft met bijbel en koran.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Literatuurwetenschappen

Thomas Mann Buddenbrooks, het verhaal van een familie Trixie Hölsgens MA

In deze cursus gaan we terug naar de jonge Thomas Mann. In 1901 schreef hij op 23-jarige leeftijd deze grootse doch toegankelijke roman, waarvoor hij in 1929 de Nobelprijs voor de literatuur ontving. De roman, met de ondertitel ‘Verval van een familie’ beschrijft vier generaties van de familie Buddenbrooks. Basis van deze familiegeschiedenis is Thomas Manns eigen familie. In de eerste generatie van Johann Buddenbrook senior staat het handelsleven centraal, het gaat goed met het familiebedrijf. De tweede generatie, verte genwoordigt door Johann Buddenbrook junior, Jean genaamd, is al iets vat baarder voor andere krachten dan de handelsgeest: religie wordt belangrijker. In de derde generatie gaat het echt mis: Thomas, Christian en Tony Bud denbrook vertegenwoordigen alle drie een zekere kwetsbaarheid: Thomas heeft interesse in kunst, Christian leeft graag een meeslepend leven en Tony blijft haar leven lang kinderlijk naïef. Voor het zakelijke leven zijn ze niet geschikt. De Buddenbrooks raken in verval. Tegelijkertijd is er echter ook een proces van kunstzinnige verfijning gaande. Thomas Mann laat het aan de lezer om te beoordelen of het hier om een goede of een slechte ontwikkeling gaat. Dat de ontwikkeling in ieder geval problematisch is, wordt op z’n laatst duidelijk als de vierde generatie verschijnt: Hanno Buddenbrook, een geboren muzikant, maar niet geschikt voor het leven. Met veel ironie en sympathie beschrijft Mann deze (en nog veel meer) personages en laat daarnaast, zonder dat de lezer het gevoel heeft een geschiedenisles bij te wonen, de gehele 19e eeuw passeren. Een genot om te lezen. B.D.L.M. Hölsgens MA is filosoof en germanist en als zelfstandig docent in het volwassenenonderwijs werkzaam. Daarnaast is zij als docent Duitse cultuur- en letterkunde verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Zij verzorgt cursussen, lezingen en workshops op het gebied van de 20e- en 21e -eeuwse filosofie en literatuur. Zie: www.art-weise.nl

Tweede semester Hovo Rotterdam

1622ER Data 31 januari 7, 14, 21 februari 7, 14, 21, 28 maart 4, 11 april 2017 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10 Literatuur Buddenbrooks (origineel of in vertaling) Eventueel de verhalen: • Tristan • Dood in Venetie • Tonio Kröger Bijzonderheden Voor geïnteresseerden vindt er van donderdag 20 t/m zondag 23 april 2017 een excursie naar Lübeck plaats. Kosten hiervoor zijn nog niet bekend.

Literatuurwetenschappen

Schatgraven in de Europese vrouwengeschiedenis Over schrijvende vrouwen Dr. Pieta van Beek

1622BR Data 7, 14, 21 februari 7, 14, 21 maart 2017 Dag en tijd Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Na Nieuwjaar 2016 in Keulen is het besef doorgedrongen dat de situatie voor vrouwen en meisjes ook in Europa nog lang niet in orde is. Geldt dat in het dagelijks leven, dan helemaal voor de geschiedenis. Het is nog altijd History= his story. Kijk maar naar Wikipedia, de encyclo pedie van de toekomst die voor 90% door mannen geschreven wordt en waar vrouwen veelal de blinde vlek zijn. Zelfs in recente handboeken over religiegeschiedenis of stadsgeschiedenis zijn de vrouwen als actieve deel nemers aan de geschiedenis vrijwel buiten beeld of slechts als stereotype. Toch is er de laatste decennia wel heel wat werk verzet. U maakt kennis met onbekende schatten uit de Europese vrouwengeschiedenis door de eeuwen heen, zoals de liefdesbrieven van een Zeeuws boerinnetje dat in Kaapstad terecht kwam en als rijke weduwe en moeder van 11 kinderen gestrikt werd door een Don Juan (Maria van Hoeven); een Utrechtse bestseller in het Hebreeuws, Latijn, Grieks en Frans uit de zeventiende eeuw (Anna Maria van Schurman); het relaas van het sterfbed van Queen Elisabeth I door een hofdame dat door de officiële mannelijke geschied schrijvers verduisterd werd; een reisjournaal van een jong meisje dat met ossenwagens mee naar Windhoek (nu hoofdstad van Namibië) trok en een Zweedse geleerde vrouw en moeder uit Stockholm die prachtige gedichten schreef (Sophia Elisabeth Brenner), om een paar voorbeelden te noemen. Maar we gaan ook zelf op zoek naar teksten van vrouwen in onze familie, stad of regio. Tenslotte zal ik met hulp van kenners van Wikimedia een snelcursus geven hoe we de Gender Gap kunnen verkleinen. We leren dan hoe we die onbekende vrouwen in Wikipedia een stem kunnen geven. Van harte welkom! Dr. P. van Beek studeerde Nederlands, Klassieke talen en Nabije Oosterse studies aan de Universiteit van Utrecht en de Universiteit van Stellenbosch. Ze is wetenschappelijk onderzoeker en gespecialiseerd in Anna Maria van Schurman. Samen met dr. Annemarié van Niekerk schreef ze ‘My mother’s mother’s mother: South African Women’s Writing: From Dutch to Afrikaans (1652-2015) dat binnenkort bij Leiden University Press zal verschijnen.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Muziekwetenschappen

‘Du holde Kunst…’ De ontwikkeling van het Duitse lied in de 19e eeuw Drs. Frans Jansen

Wat was de eindbestemming van Schuberts Winterreise, hoe vrouwonvriendelijk zijn de teksten in Frauenliebe und Leben van Schumann nu werkelijk en waar kwam eigenlijk Mahlers wonderschone cyclus Des Knaben Wunderhorn vandaan? Het zijn slechts een aantal vragen over het Duitse kunstlied, dat weliswaar in de 18e eeuw is ontstaan, maar eerst in de loop van de daaropvolgende eeuw tot volle bloei kwam en uitgroeide uit tot één van de belangrijkste vocale genres van de Romantiek. Bijna alle grote componisten uit deze tijd schreven – veelal op teksten van literaire grootheden als Goethe, Schiller en Heine – hun zielenroerselen neer in deze miniatuurkunst werken om uitgevoerd te worden in huiselijke kring en op de soirees van de welgestelde middenklasse. Zo werd het lied hét middel bij uitstek om de Weltschmerz zo treffend mogelijk te vertolken. In de cursus zal aan de hand van talloze voorbeelden de ontwikkeling van dit repertoire onder de loep worden genomen. Bekeken zal worden hoe vanaf de Weense Klassieken (Haydn, Mozart en Beethoven) het lied als genre volwassen werd bij Schubert, Schumann en Brahms om te eindigen bij laatromantici als Wolf, Mahler en Richard Strauss. Ook zal de vergelijking met het veel eenvoudiger volkslied worden getrokken en komt het orkestlied, dat aan het einde van de eeuw in toenemende mate in zwang raakte, aan de orde. Daarnaast zal er o.a. uitvoerig aandacht worden besteed de muziekesthetische idealen van de 19e eeuw, de rol van de piano en de relatie tussen tekst en muziek. Tevens zal de culturele context, waarbinnen deze composities aanvankelijk werden uitgevoerd, uitgebreid behandeld worden.

1621BR Data 6, 13, 20 februari 6, 13, 20, 27 maart 2017 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 266,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 7 Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

Drs. F. Jansen is musicoloog en studeerde muziekwetenschap aan de Universiteit van Utrecht en is gespecialiseerd in muziek uit de periode 1600-1800. Sinds 2007 verzorgt hij talloze cursussen aan diverse HOVO’s in Nederland.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Muziekwetenschappen

Bach op de kansel Het gedachtegoed van Luther, door de bril van Bach Drs. Kees Wisse

1622GR Data 31 januari 7, 14, 21 februari 7, 14, 21, 28 maart 4 april 2017 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 310,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 9

2017 is het jaar van Maarten Luther. 500 jaar geleden, op 31 oktober 1517 timmerde hij zijn proteststellingen tegen de kerk van Wittenberg en gaf zo de aanzet tot de reformatie. De opvattingen over het geloof die hij in de jaren daarna formuleerde vormden de basis van de Lutherse Kerk. Lithurgisch was hij een groot voor stander van een rijke eredienst waarin muziek een belangrijke plaats innam. Aan het begin van de 18e eeuw kwam dat tot een hoogtepunt met de invoering van de kerkcantate. Dit was niet zomaar een stichtelijk concertje tijdens de viering, maar een daadwerkelijk onderdeel van de verkondiging. Talloze theologen en religieuze dichters hebben in die jaren teksten voor cantates geschreven, waarin zij op poëtische wijze de Lutherse theologie verkondigden. En daar komt Bach om de hoek kijken. Als ambachtelijk kerk musicus was hij, evenals zijn vakgenoten, volledig vertrouwd met het Luthers kerkleer. Die kennis vormde de basis van zijn kerkmuzikale productie. Deze cursus gaat over het gedachtengoed van Luther, maar dan gezien door de bril van Bachs kerkmuziek. Startpunt is de religieuze opvatting van de Lutherse kerk van de eerste helft van de achttiende eeuw en de historische achtergrond daarvan. Van daaruit kijken we hoe de teksten van Bachs werken een spiegel zijn van die opvattingen. Maar boven alle luisteren we hoe Bach deze tekst vorm geeft in muziek. Meestal houdt hij zich daarbij strikt aan de muzikale conventies en uitdrukkingsmiddelen van zijn tijd. Slechts een enkele keer laat hij zich verleiden tot een per soonlijke theologische visie die afwijkt van die van de tekstschrijver, vaak verborgen en alleen herkenbaar door een specifiek gebruikte compositie techniek. Maar dat zijn dan ook de krenten uit Bach’s muzikale pap. Drs. C.H. Wisse studeerde muziekwetenschap aan de universiteit van Utrecht. Lange tijd was hij stafmedewerker bij het Rotterdams Philharmonisch Orkest en artistiek adviseur bij Holland Symfonia. Momenteel is hij freelance musicoloog, geeft lezingen cursussen, concertinleidingen en schrijft artikelen en toelichtingen op het gebied van muziek.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Psychologie

Inleiding in de persoonlijkheidspsychologie Dr. Andreas Wismeijer

De persoonlijkheidspsychologie probeert een antwoord te geven op de vraag hoe mensen omgaan met de wereld om zich heen. Iedereen doet dit op zijn of haar eigen, individuele manier. Maar tegelijkertijd zijn er ook veel overeenkomsten tussen mensen. De persoonlijkheidspsychologie bestudeert hoe mensen van elkaar kunnen verschillen en ook juist op elkaar lijken. Daarnaast bestudeert het de vraag wat persoonlijkheid precies is, hoe het ontstaat en wat de functie is van persoonlijkheid. Dat wil zeggen, individuele verschillen en het intrapersoonlijk functioneren staan centraal binnen de persoonlijkheids psychologie. In deze cursus zal een selectie van de belangrijkste theorieën en inzichten in de persoonlijkheidpsychologie worden besproken. Er zal hoofdzakelijk gebruik gemaakt worden van colleges met ondersteunend videomateriaal.

1624AR Data 26 januari 2, 9, 16, 23 februari 9, 16, 23, 30 maart 2017 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 310,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur (aanbevolen) Larsen, R. Buss, D., & Wismeijer, A. (2013). Personality Psychology. Domains of Knowledge about Human Nature. New York: McGraw-Hill.

Tweede semester Hovo Rotterdam

Communicatiewetenschappen

Gedrag en communicatie Inleiding in de NLP (NeuroLinquistischProgrammeren) Drs. Marja Flory

1623CR Data 8, 15, 22 februari 8, 15, 22 maart 2017 Dag en tijd Woensdag, 9.30 – 12.30 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW)

NeuroLinquistischProgrammeren is in de jaren zeventig van de vorige eeuw ontwikkeld door Richard Bandler en John Grinder op de Universiteit van Santa Cruz in de Verenigde Staten. Zij baseerden hun communicatietheorie op het werk van Gregory Bateson, Milton Erickson en Paul Watzlawick. NLP kan niet gezien worden als een wetenschappelijke communicatietheorie, zoals Grinder en Bandler zelf zeggen: “we zijn niet geïnteresseerd in wat ‘waar’ is, maar wat werkt.” NLP is vooral daarom een praktische communicatietheorie, Het is vooral het denken in mogelijkheden en niet in belemmeringen. Hoe kan ik beter communiceren? Maar ook hoe communiceren wij eigenlijk met elkaar? Welke patronen zijn waar te nemen in onze communicatie? De methodiek van NLP bestaat uit:

Aantal bijeenkomsten 6 Bijzonderheden Dit is een herhaling van de gelijknamige cursus uit 2015-2016.

• Modelleren: Hoe doet iemand iets en kan ik dat ook leren? • Analyse van de subjectieve ervaring: wat zijn de patronen in mijn belevingen? • Communicatietechnieken: wat zijn manieren om goede relaties op te bouwen met anderen? Deze cursus richt zich voornamelijk op het communicatieve gedeelte van het NLP. Van de deelnemers wordt dan ook een zeer actieve participatie verwacht.

Drs. M. Flory is universitair docent management of change aan de RSM (Rotterdam School of Management) van de Erasmus Universiteit. Ze geeft colleges op het gebied van organisatietheorie, adviesvaardigheden en narratieve methodologie. Daarnaast is ze visiting professor at Esade (business school in Barcelona) Tevens is zij academisch directeur van het programma Hora Est.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Tweede semester Hovo Rotterdam

Eerste semester Hovo Den Haag

Locatie: Institute for Social Studies (ISS), Kortenaerkade 12, 2518 AX Den Haag, 070 426 0460

Docent

Code

Tijd

13.30 - 16.00

Miguel Cervantes en Don Quichot

Drs. Chris Nigten

1611JH

13.30 - 15.45

Psychologie en emoties

Dr. Andreas Wismeijer

1612JH

10.30 - 12.30

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

Dr. Yvette de Groot

1613EH

13.30 - 15.30

Museumbezoek. Langs kunsthistorische TOPtentoonstellingen

Dr. Yvette de Groot

1613MH

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 1

Drs. Simons Burgers e.a.

1613LH

13.30 - 16.00

Kerstmuziek van Bach

Drs. Frans Jansen

1613NH

13.30 - 16.00

Griekse kunst 'De mens is de maat aller dingen'

Dr. Paul Meyboom

1614HH

13.30 - 15.00

Het opbouwen van een kunstcollectie

Drs. Jim van de Meer Mohr

1614JH

13.30 - 16.00

Kunst en onze hersenen

Drs. Johan Holtrop

1614KH

Titel

Rooster eerste semester - Den Haag

Blz.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Rooster tweede semester - Den Haag Titel

Docent

Code

Blz.

13.30 - 16.00

De Spaanse Burgeroorlog In leven en werk van Jorge Semprun

Drs. Chris Nigten

1621HH

13.30 - 15.45

Psychologie in uitvoering

Dr. Andreas Wismeijer

1622KH

10.00 - 12.30

Een tweede leven voor Haagse gebouwen

Drs. Marcel Teunissen

1622DH

13.30 - 16.00

Duizend jaar Europese cultuur deel 2

Drs. Simons Burgers e.a.

1623GH

13.30 - 16.00

De Franse crisis - De verkiezingen in het voorjaar van 2017

Dr. Paul van velthoven

1624MH

10.00 - 12.30

Van privĂŠcollectie tot museum

Drs. Jim van de Meer Mohr

1624GH

10.00 - 12.30

Autobiografisch schrijven

Dr. Henk Weltrevreden

1624FH

10.00 - 12.30

Johannes Brahms

Drs. Kees Wisse

1625CH

Tijd

Eerste semester Hovo Den Haag

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur Deel 1: 1000-1300 Hoge Middeleeuwen Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

1613LH Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9, 16, 23, 30 november 7 december 2016 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10

Vijf docenten werken samen in een breed panorama van de Europese cultuurgeschiedenis vanaf het jaar 1000. Vanuit een multidisciplinaire en samenhangende benadering behandelt elk van hen in twee colleges belangrijke begrippen en ontwikkelingen. De verdeling van de vakgebieden over de docenten is: algemene geschiedenis / Chris Nigten, filosofie / Wijnand Noot, kunst / Nelleke Kan – van Dishoeck, letterkunde / Gé Vaartjes en muziek / Simon Burgers. Het jaar 1000 is een waterscheiding in de geschiedenis van Europa. Uit feodale kaders ontwikkelen zich in West-Europese gebieden geleidelijk nieuwe autoriteiten. Paus en keizer raken verwikkeld in de Investituurstrijd. Kruisvaarders trekken op tegen de islam. De bevolking groeit explosief, steden komen op en kunsten bloeien. Geestelijkheid, adel en burgerij bevorderen een kerkelijke, ridderlijke en stedelijke cultuur met gemeen schappelijke raakvlakken. In de eerste drie eeuwen van het panorama maken de cursisten – onder veel meer – kennis met Europese pelgrims routes, intellectuele centra als Sankt Gallen en Cluny, scholastici als Anselmus van Canterbury en Thomas van Aquino, romaanse kerken, gotische kathedralen, ridderromans, troubadoursliederen, Gregoriaans en de mystieke klankwereld van Hildegard von Bingen. Deze cursus over de periode 1000 – 1300 is het eerste deel van een zesdelige leergang. De overige cursussen zijn: 1300 – 1500 Late Middel eeuwen, 1500 – 1650 Vroegmoderne Tijd I, 1650 – 1800 Vroegmoderne Tijd II, 1800 – 1900 Negentiende Eeuw en 1900 – 2000 Twintigste Eeuw. Per semester vindt een deel plaats. De cursussen van deze leergang kunnen afzonderlijk worden gevolgd. Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. C.M. Nigten is historicus en docent European Studies. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Geschiedenis

Miguel Cervantes en Don Quichot Een tweeluik Drs. Chris Nigten

Vierhonderd jaar geleden overleed de Spaanse schrijver Miguel Cervantes (1547 – 1616), die wereldberoemd is geworden door zijn meesterwerk Don Quichot. Vooral in Spanje is in 2016 volop aandacht voor deze gedenkwaardige gebeurtenis. Dit geïllustreerde tweeluik behandelt de schrijver en zijn legendarische roman. In het eerste college wordt het avontuurlijke leven van Cervantes belicht tegen de achtergrond van de Spaanse Gouden Eeuw. De tweede bijeenkomst is gewijd aan de eerste grote Europese roman, zoals de Don Quichot wel is getypeerd. Het in 1605 verschenen eerste deel van De vernuftige edelman Don Quichot van La Mancha – deel twee dateert van 1615 – viel direct een groot succes ten deel, in Spanje en de rest van Europa. De bejaarde wel doener Don Quichot trekt als anachronistische ridder met hulp van zijn nuchtere knecht Sancho Panza ten strijde tegen vermeende misstanden, wat een bron van vermaak voor de lezer oplevert. De botsing tussen idealisme en realisme is een hoofdthema in deze rijke roman. Eeuwenlang inspireerde het boek schrijvers, schilders en componisten, tot op de dag van vandaag. Zo reisde de Spaanse schrijver Julio Llamazares onlangs vanwege het herdenkingsjaar in de sporen van zijn voorganger Azorín de route van Don Quichot na.

1611JH Data 7, 14 november 2016 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 85,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 2

In de twee colleges komen relevante aspecten aan de orde als het leven van de schrijver, de politieke, literaire en sociale verhoudingen in zijn tijd en de eeuwige roem van Don Quichot.

Drs. C.M. Nigten is historicus, docent European Studies en voormalig voorzitter van het Spaans Genootschap van Den Haag, een vereniging voor geïnteresseerden in de taal en cultuur van de Spaanssprekende landen.

Eerste semester Hovo Den Haag

Kunstgeschiedenis

Kunst en onze hersenen Drs. Johan Holtrop

1614KH Data 27 oktober 3, 10, 17, 24 november 1, 8 december 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 266,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 7

Wat is het geheim achter de impressionistische schilderijen van Monet? Hoe kan Picasso’s Stierenkop slechts bestaan uit een fietsstuur en een zadel? Het antwoord op deze vragen heeft te maken met hoe onze hersenen werken. Kunstenaars maken gebruik van de eigenaardigheden van ons brein en het visuele systeem en spelen daar in hun werk dikwijls mee. Het produceren en begrijpen van de visuele kunsten zijn menselijke vaar digheden die weliswaar geleerd worden in de cultuur, maar ook geënt zijn op de eigenschappen van ons brein. In deze cursus worden kunstwerken uit het verleden en de moderne tijd, maar ook afbeeldingen uit reclame en populaire cultuur, bestudeerd vanuit het perspectief van de eigen schappen van onze hersenen. In onderlinge samenhang komen onder andere de volgende onder werpen aan de orde: waarnemingstheorieën en de beeldende kunst; het aandeel van de beschouwer (the beholders share); case studies over het menselijk gelaat in de kunst en de karikatuur; de neurofysiologie/biologie en de kunst zoals het zwart/wit- en kleur zien; synesthesie; hersenbe schadiging bij kunstenaars; een recente wetenschappelijke tekenmethode voor het bereiken van een overtuigend naturalisme; de artistieke werk stukken van autisten en primaten; het onvrijwillig diepte zien in het platte vlak en bijzondere toepassingen van het perspectief. Verder bespreken we relevante literatuur zoals het beroemde boek Art & Illusion van E.H. Gombrich waarin hij de ontwikkeling van de westerse naturalistische kunst verklaart vanuit de mentale processen die betrokken zijn bij het maken én het beschouwen van kunst.

Drs. J. Holtrop is kunsthistoricus. Hij werkt(e) als tentoonstellingsmaker hedendaagse kunst, criticus, schrijver en docent voor verschillende instellingen, zoals voor het HOVO vanaf 1996.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Kunstgeschiedenis

Museumbezoek. Langs kunst historische TOPtentoonstellingen Dr. Yvette de Groot

De serie bestaat uit zes inleidende hoorcolleges rond interessante kunst- of cultuurhistorische tentoonstellingen. Vervolgens bezoekt u die exposities in toonaangevende musea. In totaal gaat u met een vaste groep cursisten en onder begeleiding van de docent gedurende het hele studiejaar 2016-2017 zesmaal op excursie. Twee excursies daarvan zijn dagvullend. Het programma ziet er, onder voorbehoud, als volgt uit: Oktober 2016 Dagexcursie naar twee bijzondere tentoonstelling in het noorden van ons land. Het Fries Museum in Leeuwarden toont werken van de van oorsprong Friese schilder Lourens Alma-Tadema, die in het Victoriaanse Engeland ongekende furore heeft gemaakt. Het wordt een groots over zicht van hem als verleidelijke verhalenverteller. Het Museum Assen toont 75 schilderijen van het Staats Russisch Museum in Sint Petersburg, waaronder veel werken van Ilya Repin en de groep kunstenaars die zich Peredvizhniki noemden: ‘De Trekkers’ of ‘De Zwervers’. Zij schilderden gewone mensen en schuwden daarbij onderwerpen als sociaal onrecht en moeilijke leefomstandigheden niet. November 2016 Dagexcursie naar Leuven. In 2016 is het 500 jaar geleden dat de Engelse humanist en politicus Thomas More in Leuven zijn boek Utopia publi ceerde. De verjaardag van deze mijlpaal in de Europese intellectuele en culturele geschiedenis is de aanleiding voor een prestigieuze tentoonstel ling in M-Museum Leuven. Omdat Erasmus die bevriend was met Thomas More in diezelfde jaren ook in Leuven woonde en er het Drietalencollege oprichtte, treden we in Leuven ook in de voetsporen van Erasmus. December 2016 In Wassenaar wordt in september 2016 het nieuwe museum Voorlinden geopend, dat de collectie moderne kunst van verzamelaar Joop van Caldenborgh zal laten zien. Wij bezoeken er de openingstentoonstelling

Eerste semester Hovo Den Haag

1613EH Woensdag Ochtend Groep 10.30 - 12.30 uur Data colleges 5 Okt 2016 2 Nov 2016 7 Dec 2016 1 Feb 2017 1 Mrt 2017 5 Apr 2017 Data excursies 12 Okt 2016 9 Nov 2016 14 Dec 2016 8 Feb 2017 8 Mrt 2017 12 Apr 2017

1613MH Woensdag Middag Groep 13.30 - 15.30 uur Data colleges 5 Okt 2016 2 Nov 2016 7 Dec 2016 1 Feb 2017 1 Mrt 2017 5 Apr 2017

Data excursies 19 Okt 2016 16 Nov 2016 14 Dec 2016 8 Feb 2017 8 Mrt 2017 12 Apr 2017 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 475,- (incl. BTW) Inclusief twee dagexcursies naar Enschede en Zwolle en naar Otterlo, koffie, museumentree en gidsen ter plekke, excl. lunch. De overige vier tentoonstellingsexcursies zijn exclusief vervoer en entreeprijzen, maar inclusief eenmaal een gids op locatie. Aantal bijeenkomsten Zes colleges en zes excursies, waaronder twee dagexcursies. Maximum aantal deelnemers 40

met werk van de Amerikaans abstracte kunstenaar Ellsworth Kelly die eind 2015 op hoge leeftijd overleed. Februari 2017 In Haarlem houdt Teylers Museum een tentoonstelling over het werk van de 18de-eeuwse kunstenaar Jean-Antoine Watteau en zijn Franse navolgers. Het is voor het eerst dat er in ons land zo’n omvangrijke tentoonstelling wordt gewijd aan zijn werk, waarbij de nadruk wordt gelegd op zijn tekenkunst. Maart 2017 De stad Den Haag eert in 2017 Mondriaan tijdens de viering van het honderdjarig bestaan van kunststroming De Stijl. In het Gemeentemuseum wordt daarom het werk van Piet Mondriaan vergeleken met dat van Bart van der Leck, vriend en mede oprichter van De Stijl. April 2017 Museum Boijmans Van Beuningen brengt in het voorjaar van 2017 een ongeëvenaard overzicht van het Surrealisme met topstukken van onder meer Salvador Dalí, René Magritte en Max Ernst. In samenwerking met de Hamburger Kunsthalle en de Scottish National Gallery of Modern Art in Edinburgh worden uit vier belangrijke privécollecties absolute topwerken samengebracht.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Kunstgeschiedenis

Griekse Kunst ‘’De mens is de maat aller dingen’’ Dr. Paul Meyboom

De Griekse kunst onderscheidt zich van de haar omringende culturen in het Nabije Oosten en van alle culturen uit de wereldgeschiedenis, door een consequent gericht zoeken naar de realistische uitbeelding van het menselijk lichaam. Een vergelijkbaar streven kunnen we waarnemen in de Europese kunst, van de hiëratische kunst van de late middeleeuwen via de renaissance tot de barok van de 17e eeuw. In die periode liet men zich echter inspireren door bewaard gebleven kunstwerken uit de antieke wereld en deze deden hun invloed gelden tot in de eerste helft van de 20ste eeuw. In de Griekse wereld was deze ontwikkeling naar een anatomisch correcte weergave van het menselijk lichaam daarentegen een geheel autonome ontwikke ling. In deze collegereeks zal de ontwikkeling van de Griekse kunst van het stijve hiëratische begin tot de barok en het realisme van de Hellenistische periode, gevolgd worden aan de hand van sprekende voorbeelden, zoals de sculpturen van het Parthenon, die tegen de achtergrond zullen worden geplaatst van ontwikkelingen op het gebied van politiek en filosofie zoals het ontstaan van de democratie en humanisme. De laatste bijeenkomst in de serie kan een bezoek aan de collectie Griekse kunst van het Rijksmu seum van Oudheden zijn, afhankelijk van het aantal deelnemers.

1614HH Data 19, 26 oktober 2, 9, 16, 23 november 2016 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie Woudestein Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6 (plus één middag zelfstandig onderzoek) Bijzonderheden De laatste bijeenkomst in de serie kan een bezoek aan de collectie Griekse kunst van het Rijksmuseum van Oudheden zijn, afhankelijk van het aantal deelnemers.

Dr. P. Meyboom studeerde kunstgeschiedenis en archeologie in Leiden bij prof.dr. F.L. Bastet en doceerde ruim 30 jaar klassieke archeologie/kunst van de klassieke wereld aan de universiteiten van Amsterdam en Leiden. Zijn belangstelling gaat ook uit naar de invloed van de antieke kunst op de latere Europese kunst.

Eerste semester Hovo Den Haag

Kunstgeschiedenis

Het opbouwen van een kunstcollectie Drs. Jim van der Meer Mohr

1614JH Data colleges 27 oktober, 3, 17 november 2016

Soms heeft men van huis uit al een (kleine) collectie, in andere gevallen heeft men in de loop der jaren een collectie kunstvoorwerpen opgebouwd. Toch kan het zo zijn dat men verder wil verzamelen of de door vererving verkregen collectie deels wil verkopen om iets nieuws aan te kopen. Hoe gaat men dan te werk?

Dag en tijd Donderdag Colleges 13.30 – 16.00 Excursie 14.00 – 16.00

Waar kan men kopen, hoe werkt een veiling en waar moet men zoal opletten. En hoe zit het met vervalsingen? En wat als objecten aan geschaft worden die gerestaureerd moeten worden? Deze en andere aspecten zullen aan de orde komen, met case studies en geïllustreerd aan de hand van tal van afbeeldingen. Ook zullen we tweemaal op excursie gaan om het opbouwen van een collectie in de praktijk mee te maken.

Locatie ISS, Den Haag

10 november: excursie Venduehuis 24 november: excursie PAN Amsterdam

Data excursies 10, 24 november 2016

Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5 Maximum aantal deelnemers 30 Bijzonderheden Bezoek aan de Kunstbeurs PAN in de RAI Amsterdam is met eigen vervoer en entree is op eigen kosten.

Drs. G.J. van der Meer Mohr is in 1983 als kunsthistoricus afgestudeerd aan de Universiteit van Utrecht. Sedert 1 januari 2005 is hij werkzaam als freelance fine art consultant en sinds vier jaar tevens als docent verbonden aan de Nyenrode New Business School te Amsterdam.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Muziekwetenschappen

‘Jauchzet, frohlocket! Kerstmuziek van Bach Drs. Frans Jansen

Van oudsher behoort binnen de christelijke traditie het feest van de geboorte van Christus (Kerstmis) tot één van de hoogtepunten van het kerkelijk jaar. In zowel de katholieke als de protestantse liturgie is er dan ook altijd veel ruimte geweest om deze gebeurtenis muzikaal extra op te luisteren.

1613NH

Een onbetwist hoogtepunt in dit opzicht vormt het repertoire dat Johann Sebastian Bach (1685-1750) voor deze periode heeft gecomponeerd. Hoewel zijn Weihnachts-Oratorium het bekendst is, schreef hij daarnaast talloze andere werken die de moeite meer dan waard zijn om beter te leren kennen. Al in zijn Weimar-tijd kreeg Bach de opdracht om vanaf Advent tot en met Driekoningen passende muziek te schrijven, wat hij later in Leipzig (vanaf 1723) in ruime mate zou voortzetten. Zijn groot schalige kerstoratorium uit 1734 kan dan ook als een muzikale cumulatie van het voorafgaande worden beschouwd, waarmee hij niet alleen zichzelf maar ook talloze tijdgenoten overtrof.

Dag en tijd Woensdag, 13.30 - 16.00

In deze 3-delige cursus zal nader worden ingegaan op het soort composities dat Bach componeerde (cantates en orgelwerken), alsmede de liturgische context, de ontstaansgeschiedenis en uitvoeringspraktijk van deze wonderschone werken. Uiteraard zullen de colleges rijkelijk geïllustreerd worden met passende muziekvoorbeelden, uitgevoerd door de beste Bach-vertolkers van deze tijd.

Data 30 november 7, 14 december 2016

Locatie Woudestein Kosten € 139,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 3 Literatuur De cursusinhoud is samen met alle muziekfragmenten naderhand gratis te downloaden op de website van de docent (www.achterdenoten.nl).

Eerste semester Hovo Den Haag

Psychologie

Psychologie en emoties Dr. Andreas Wismeijer

1612JH Data 27 september 4, 11, 18 oktober 1, 8, 15, 22 november 2016 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 15.45 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8

Niemand ontkent het enorme belang van emoties voor ons dagelijks functioneren en de belangrijke mate waarin bepalend zijn voor ons welbevinden. Sterker nog, meer en meer krijgen emoties een belangrijke plaats in onze cultuur: denk aan termen als emotionele intelligentie, emo-TV, en de steeds kortere lontjes die mensen lijken te hebben. Daarnaast wordt benadrukt dat emoties ook van belang zijn voor onze gezondheid. Dat betreft dan zowel de lichamelijke als geestelijke gezond heid. Maar wat zijn emoties precies, welke emoties worden onderscheiden en weten we hoe ze inwerken op ons gedrag en welbevinden? In deze cursus zal vanuit verschillende theoretische benaderingen de psychologie van de emoties worden behandeld. Onder meer de evolutio naire, de cognitieve, de psychofysiologische en de sociaal-psychologische invalshoeken komen aan bod. Tevens zal aandacht besteed worden aan de ontwikkelingspsychologische aspecten. Ook zullen emoties in relatie tot specifieke contexten worden besproken zoals geheimen, en zullen specifieke emoties worden besproken als angst, heimwee en jaloezie.

Literatuur (aanbevolen) Frijda, N. 2008. De emoties. Een overzicht van onderzoek en theorie. Bert Bakker, Amsterdam. Gratis te downloaden, zie hiervoor de Hovo website.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Tweede semester Hovo Den Haag

Architectuur

Een tweede leven voor Haagse gebouwen Drs. Marcel Teunissen

1622DH Data 31 januari 7, 14, 21 februari 7, 14 maart 2017 Tijd en dag Dinsdag, 10.00 – 12.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten €222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Er was een tijd dat gebouwen die hun functie verloren, werden afgebroken en vervangen door nieuwe. Geleidelijk drong het besef door dat met herbestemming niet alleen erfgoed kan worden bewaard, maar dat het tweede leven van het gebouw vaak een stimulerende invloed heeft op de omgeving. De laatste 25 jaar hebben tal van zaken ervoor gezorgd dat opdrachtgevers en architecten zorgvuldiger en creatiever omgaan met beschikbare middelen. Dit vloeide voort uit het eind jaren tachtig door de overheid gelanceerde concept van de ‘compacte stad’. Te denken valt aan het schaars worden van bouwgrond, het streven naar duurzaamheid, toenemende leegstand en de opkomende waardering voor historisch erfgoed. Het definitieve plan voor herbestemming ontstaat zelden in één moment van inspiratie. Vaak is er voortschrijdend inzicht vanuit de inbreng van verschillende betrokkenen. Niet in de laatste plaats komt die inbreng van het gebouw zelf, dat geleidelijk zijn mogelijkheden prijsgeeft. Verrassingen tijdens de uitvoering vragen om creatieve oplossingen in de financiering maar ook in de samenwerking tussen opdrachtgever, archi tect, aannemer en gebruikers. Er is echter snel lering getrokken wat heeft geleid tot zeer ludieke, subtiele herbestemmingen. Met de vele (deels leegstaande) ministeries en overige kantoorgebouwen vormt herbestemming vooral in regeringsstad Den Haag steeds vaker het vertrekpunt van initiatieven. De cursus biedt een chronologisch opgebouwde bloemlezing van de meest spraakmakende projecten in de hofstad van de laatste 25 jaar. Drs. M. Teunissen is als zelfstandig Haags architectuurhistoricus gespecialiseerd in de Rotterdamse Haagse architectuur en stedenbouw van de 19de en 20ste eeuw. Hij is actief als onderzoeker, docent en publicist. Van zijn hand verschenen onder meer de boeken Wonen in Den Haag (2002), Schoone Eenheid (2008), Welstand en Monumentenzorg in Den Haag (2010) en Chinese Muur. 50 jaar (2015).

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Cultuurgeschiedenis

Duizend jaar Europese cultuur Deel 2: 1300-1500 Late Middeleeuwen Drs. Simon Burgers, drs. Nelleke Kan – van Dishoeck, drs. Chris Nigten, drs. Wijnand Noot en dr. Gé Vaartjes

De laatste tweehonderd jaar van de Middeleeuwen vertonen ogenschijnlijk enorme contrasten. De Veertiende Eeuw staat te boek als rampzalig en waanzinnig, waar de Vijftiende Eeuw veeleer associaties oproept met culturele bloei. Dan sterft het ‘Herfsttij der Middeleeuwen’ en kondigt zich in Italië de Renaissance aan. Bij nader inzien is het beeld van Europa in de Late Mid deleeuwen minder zwart-wit en vol nuances. Rampen als hongersnood, pestepidemieën en de Honderdjarige Oorlog tussen Engeland en Frankrijk zaaien onmiskenbaar alom dood en verderf. Italiaanse stadsstaten en Vlaamse handelssteden vertonen echter een opmerkelijke culturele bloei met onovertroffen kunstenaars als Da Vinci en Rafaël, Van Eyck en Van der Weyden. In Frankrijk ontwikkelt zich in Parijs en Bourgondië een hofcultuur en in het Heilige Roomse Rijk transformeert Praag zich tot een fraaie Boheemse stad. In het theologisch denken doen markante figuren als Meester Eckhart en Nicolaas van Cusa van zich spreken. Humanisten bestuderen klassieke teksten en heroriënteren zich daarmee op de traditie. In de literatuur vestigen de namen van Dante, Petrarca en Boccaccio en werken als Elckerlijc en The Canterbury Tales een nieuwe standaard. In de muziek klinken Italiaanse liefdesliedjes en de harmonische pracht van Josquin des Prez.

1623GH Data 1, 8, 15, 22 februari 8, 15, 22, 29 maart 5, 12 april 2017 Dag en tijd Woensdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10

Per semester vindt een deel van deze leergang plaats. De cursussen van deze leergang kunnen afzonderlijk worden gevolgd.

Drs. S.M. Burgers is componist en neerlandicus. Drs. P.L. Kan – van Dishoeck, kunsthistoricus, verzorgt cursussen, lezingen, reizen en excursies. Drs. C.M. Nigten is historicus en docent European Studies. Drs. W.J.H. Noot is filosoof en docent. Dr. G. Vaartjes, neerlandicus, is docent en schreef diverse biografieën van Nederlandse letterkundigen.

Tweede semester Hovo Den Haag

Geschiedenis

De Franse crisis De verkiezingen in het voorjaar van 2017 Dr. Paul van Velthoven

1624MH Data 2, 9, 16, 23 februari 2 maart 2017 Dag en tijd Donderdag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5

Frankrijk kiest komend voorjaar een nieuwe president. Belichtten we in een vorige cursus de opkomst en neergang van la grande nation in Europa in de strijd om de wereldheerschappij ten gunste van Groot-Brittannië, nu concentreren we ons op het wel en wee van de eigenzinnige republiek zelf. Die kwam eind negentiende eeuw tot stand na een lange periode van binnenlandse politieke strijd tussen monarchisten en republikeinen. In cultureel opzicht en op grond van de aantrekkingskracht van zijn ideeën mocht Frankrijk lange tijd een lichtend voorbeeld zijn voor de rest van Europa, maar een hoofdrol op het politieke toneel bleek in de twintigste eeuw voor het land niet langer weggelegd. In het tijdperk van het door de Koude Oorlog leek het er even op alsof Frankrijk onder De Gaulle alsnog zijn grandeur zou hervinden. Na de hereniging van het oude continent als gevolg van de val van de Berlijnse Muur heeft Frankrijk door economische zwakte de leidende rol op het Europese continent moeten overlaten aan haar oude rivaal en ooit meest gevreesde vijand Duitsland. De exception francaise blijkt vooralsnog een enorme handicap te zijn om aansluiting te vinden bij een geglobaliseerde wereld. Veelbelovend ziet de komende verkiezingsstrijd er niet uit, want die draait vooralsnog om oude politieke kopstukken. Verjonging van het politieke personeel heeft zich slechts met mondjesmaat aangediend. In de cursus concentreren we ons in het bij zonder op de naoorlogse politieke ontwikkelingen en de aanloop naar de verkiezingen in het voorjaar van 2017. Daarbij proberen we in vijf sessies tevens zicht te krijgen op de lang lopende tendensen in de moderne Franse politiek.

Dr. P.J.G. van Velthoven was chef van de opiniepagina van de Haagsche Courant en redacteur buitenland. Zijn specialisatie is de Europese politieke geschiedenis. Hij woonde korte tijd zowel in Parijs als Berlijn. In 2005 promoveerde hij tot doctor in de politicologie op het werk van de Franse politieke denker Raymond Aron.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Geschiedenis

De Spaanse Burgeroorlog In leven en werk van Jorge Semprun Drs. Chris Nigten

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936 – 1939) woonde de latere schrijver Jorge Semprun (1923 – 2011) twee jaar in Den Haag. In de zomer van 1936 was hij met zijn familie het oorlogsgeweld in Spanje ontvlucht. Als nauwelijks dertienjarige jongen arriveerde hij begin 1937 in de hofstad, waar zijn vader was benoemd tot zaakgelastigde van de Spaanse republiek. Na de Nederlandse erkenning van het nationalistische bewind van generaal Franco begin 1939 vertrok het gezin Semprun naar Parijs. De nederlaag van de Spaanse republikeinse regering mondde voor hen uit in jarenlange ballingschap. Deze traumatiserende ervaringen bleken voor de vorming van het wereldbeeld van Jorge Semprun van fundamenteel belang. In zijn omvangrijke literaire werk zou de Spaanse Burgeroorlog een belangrijk thema worden. In 1989 raakte Jorge Semprun, op dat moment Spaans minister van Cultuur, in Nederland bekender door zijn medewerking aan het VPRO-programma Nauwgezet en wanhopig, waarin schrijvers aan het woord kwamen over de geschiedenis van de twintigste eeuw. Behalve over twee hoofdthema’s in zijn werk, zijn ervaringen in het concentratie kamp Buchenwald en zijn afscheid van het communisme, vertelde hij over de ingrijpende invloed van de Spaanse Burgeroorlog op zijn leven. In het in 1998 verschenen Adieu, vive clarté (Nederlandse vertaling Vaarwel, heldere glans) beschreef hij zijn leven tot de Tweede Wereldoorlog.

1621HH Data 6, 13 maart 2017 Dag en tijd Maandag, 13.30 – 16.00 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 85 (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 2

In dit geïllustreerde tweeluik vormt de Spaanse Burgeroorlog de rode draad. In het eerste college volgen we het gezin Semprun tegen de achtergrond van dit dramatische conflict. De tweede bijeenkomst is gewijd aan de invloed op het literaire werk van Jorge Semprun. Drs. C.M. Nigten is historicus, docent European Studies en voormalig voorzitter van het Spaans Genootschap van Den Haag, een vereniging voor geïnteresseerden in de taal en cultuur van de Spaanssprekende landen.

Tweede semester Hovo Den Haag

Kunstgeschiedenis

Van privécollectie tot museum Drs. Jim van der Meer Mohr

1624GH Data colleges 1 6, 23, 30, maart 6 april 2017 Data museumbezoek 13, 20 april 4, 11 mei 2017 Dag en tijd Donderdag 10.00 – 12.30 colleges 14.00 – 16.00 museumbezoek Locatie ISS, Den Haag Kosten € 266,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Maximum aantal deelnemers 30 Bijzonderheden Vervoer is op eigen gelegenheid. Voor Museumjaarkaarthouders is de entree tot de musea gratis.

Nederland kent een aantal musea die zijn voortgekomen uit privé collec ties. In een drietal colleges bespreken we hoe dit zo heeft kunnen ont staan en belichten we een aantal collecties die getransformeerd zijn naar musea. Hierna bezoeken wij vier musea die zo ontstaan zijn. • 13 april - Museum Bredius, Den Haag Museum Bredius huisvest de collectie van de beroemde kunsthistoricus, oud-directeur van het Mauritshuis en verzamelaar dr. Abraham Bredius (1855-1946). De collectie omvat schilderijen uit de 17e – 19e eeuw en kunstnijverheid. • 20 april - De Mesdag-collectie, Den Haag Niet te verwarren met Panorama Mesdag huisvest de Mesdag Collectie de privéverzameling van Hendrik Willem Mesdag. Hendrik Willem Mesdag (1831-1915) was een vooraanstaand schilder van de Haagse School. • 4 april - Museum Meermanno, Den Haag Het museum beheert een grote verzameling middeleeuwse hand schriften en vroege drukken, bijeengebracht door baron W.H.J.van Westreenen van Tiellandt (1783-1848). • 11 april - Museum Bisdom van Vliet, Haastrecht Dit museum is in feite een tijdscapsule. Het woonhuis is uniek door de authentieke interieurs uit het laatste kwart van de negentiende eeuw.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Letteren

Autobiografisch schrijven Werken aan uw mogelijkheden Drs. Henk Weltevreden

Een goede reden om deel te nemen aan een cursus Autobiografisch Schrijven? Dat kan dat ene verhaal zijn dat al lang de ronde in de familie doet en dat erom vraagt vastgelegd te worden. Of die herinneringen die u nu wel eens geordend op papier wilt hebben. Of misschien wilt u zicht krijgen op uw verleden: waarom zijn de zaken gelopen zoals ze gelopen zijn? Hoe doet u dat? In uw hoofd lijkt het gemakkelijk of als u vertelt, dan komen de woorden haast als vanzelf. Maar op het moment dat u besluit dit alles op schrift te gaan stellen, lukt het vaak niet. Het verhaal wordt te vaag of te plat. Of er komt maar geen leven in. Hoe u wel een goed verhaal kunt maken leert u onder leiding van ervaren auteur Henk Weltevreden. Deelname is voor iedereen die brieven kan schrijven. In de eerste lessen werken we aan manieren om uw verhalen te laten ‘stromen’ door te associëren aan de hand van een foto of een voorwerp. Ook komen diverse andere aspecten van het schrijven aan bod: hoe werkt u een onderwerp uit tot een gestructureerd verhaal, wat is de methodiek om ‘door te schrijven’ (ook al hapert het creatieve proces) en we oefenen de ‘technische’ aspecten zoals personages, dialoog, vertelperspectief, tijd en ruimte. Hierna gaat u op zoek naar de kern van uw verhaal, u analyseert de verhaallijn (de plot) en compositiemogelijkheden. Kortom, u werkt aan de mogelijkheden tot publicatie, waar en in welke kring dan ook.

1624FH Data 26 januari 2, 9, 16, 23 februari 9, 16, 23, 30 maart 6 april 2017 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 350,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 10 Maximaal aantal deelnemers 20

Drs. H. Weltevreden studeerde af in de wijsbegeerte en werkte als docent in Japan en de Volksrepubliek China. Hij schrijft romans, reisverhalen, columns en is programmamaker bij de RVU, Humanistische Omroep en de VPRO.

Tweede semester Hovo Den Haag

Muziekwetenschappen

Johannes Brahms Zijn leven en betekenis in de muziek Drs. Kees Wisse

1625CH Data 3, 10, 17, 24 februari 10, 17 maart 2017 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Als er één componist belangrijk is geweest voor de Europese muziek van de 19e eeuw dan is dat wel Johannes Brahms. Hij had de moed om niet zomaar klakkeloos met alle vernieuwingen van zijn tijd mee te gaan, maar om die juist te verbinden met de muzikale verworvenheden van het verleden. Zo is hij een onmisbare schakel geworden tussen de muziek van voor 1800 en die van 19e eeuw. Ook zelf voelde hij duidelijk verwantschap met componisten als Bach, Mozart en Beethoven en had zelfs grote interesse voor de muziek van de Renaissance. Dat maakt zijn muziek niet ouder wets, integendeel. Brahms is op en top een componist uit de Romantiek en dat is tot in elke vezel, elke noot te horen. En zijn invloed is onschat baar geweest. Hij was het voorbeeld van talloze componisten uit zijn eigen tijd en generaties na hem. Over deze intrigerende muzikale persoonlijkheid gaat deze cursus. Over zijn leven, zijn betekenis in de muziek en uiteraard over de muziek zelf. Want in zijn rijke oeuvre van symfonieën, kamermuziek, koorwerken en liederen zijn heel veel schitterende juwelen te vinden, die tot op de dag van vandaag veel gespeeld en gehoord worden.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Psychologie

Psychologie in uitvoering Psychologische kennis in de dagelijkse praktijk Dr. Andreas Wismeijer

Het vakgebied van de psychologie omslaat alle vormen van menselijk gedrag. Of het nu gaat over emoties, leren, gezondheid, samenleven of onderhandelen: de psychologie zit recht in het hart van alles dat met gedrag te maken heeft. Dagelijks worden wereldwijd honderden experimenten uitgevoerd naar hoe mensen zich gedragen en hoe we dit gedrag kunnen beïnvloeden. Deze schat aan wetenschappelijke kennis over gedrag vindt steeds gemakkelijker zijn weg naar de dagelijke praktijk. Zo worden psycho logen veelvuldig geraadpleegd om psychologische inzichten en kennis los te laten op dagelijkse problemen of bij het ontwerpen van producten en diensten. Bijvoorbeeld: hoe moet de cockpit van een vliegtuig of het dashboard van een auto ontworpen worden zodat de gebruiker, de mens, dit het gemakkelijkst kan gebruiken? Hoe krijgen we mensen zo ver dat ze langzaam rijden in een woonwijk? Hoe voorkomen we dat kinderen flessen schoonmaakmiddel interessant vinden en ze misschien zelfs open maken? Hoe zorgen we ervoor dat iedereen op Schiphol de weg kan vinden, onafhankelijk van taal en cultuur? Vanzelfsprekend is de weg van “onderzoek tot winkel“ een lange weg, vol met obstakels. Tijdens deze cursus zullen we de complexe maar fascinerende weg nagaan van oorspronkelijke wetenschappelijk artikel tot de praktische toepassing in uw eigen dagelijks leven.Na een korte inleiding over het vakgebied van de psychologie zullen we kijken hoe wetenschap pelijk onderzoek eigenlijk uitgevoerd wordt. Vervolgens nemen we in de verschillende colleges kennis van belangrijke psychologische inzichten en zullen we zien hoe we die kennis inmiddels terugvinden in ons dagelijks leven.

1622KH Data 31 januari 7, 14, 21 februari 7, 14, 21, 28 maart 2017 Dag en tijd Dinsdag, 13.30 – 15.45 Locatie ISS, Den Haag Kosten € 295,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 8 Literatuur (aanbevolen) Kessels, R., Hutschemaekers, G., Beckers, D. (2010). Psychologie en praktijk. Boom Lemma Uitgevers. ISBN 9789059315785

Tweede semester Hovo Den Haag

Hovo in Dordrecht

Locatie: Wereldwaag, Wijnstraat 237, 3311 BV Dordrecht, 078 613 1788

Docent

Code

Blz.

Tijd

10.00 - 12.15

Psychologie en emoties

Dr. Andreas Wismeijer

1611CD

105

10.00 - 12.30

Giuseppe Verdi

Drs. Kees Wisse

1613DD

104

10.00 - 12.30

Kerst - Op weg naar de stal

Drs. Nelleke Kan van Dishoeck

1615CD

103

Titel

Rooster eerste semester - Dordrecht

10.00 - 12.15

Psychologie in uitvoering

Dr. Andreas Wismeijer

1621CD

108

10.00 - 12.30

De operawereld van Puccini

Drs. Kees Wisse

1623DD

107

Rooster tweede semester - Dordrecht

10.00 - 12.30

Van Passie naar Pasen

Drs. Nelleke Kan van Dishoeck

1624HD

106

102

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Kunstgeschiedenis

Kerst Op weg naar de stal Drs. Nelleke Kan – van Dishoeck

Kerstmis is in de westerse samenleving het meest intensief gevierde feest. Wij tooien ons huis met versieringen, die het feest betekenis geven en treffen allerlei voorbereidingen. Ook voor velen, die zich niet christelijk noemen, zijn deze dagen een periode van rust en bezinning. Het gaat om de geboorte van niemand minder dan de redder van de mensheid, het licht in een duistere wereld. Er hoort een reeks van Bijbelse verhalen bij, zoals de aankondiging van de engel aan Maria, dat zij een zoon zal krijgen, de tocht naar Bethlehem, de geboorte van het kind, het bezoek van de herders en de koningen en de vlucht naar Egypte. Daar omheen ontstaat in de loop der tijden een ware schat aan legenden. Door de eeuwen heen vormen al deze verhalen een inspiratiebron voor beeldend kunstenaars, schrijvers en dichters, die ons schilderijen, beeldhouwwerken, prenten, verhalen en liederen hebben nagelaten. Eén periode springt daarbij vooral in het oog: de Late Middeleeuwen. In deze tijd ontstaan veel gebruiken, die wij ook vandaag nog kennen. Daarom zal de nadruk op deze periode liggen, hoewel ook de eeuwen daarvoor en daarna aan bod komen. Tijdens de cursus passeren de diverse episoden van het kerstverhaal de revue met de legendes, die de verhalen een extra diepgang geven. Zij worden vaak uitgebeeld met een grote rijkdom aan symboliek. De Vlaamse kunstenaars van de 15de eeuw zijn zonder meer richtinggevend, maar ook de Hollanders, schilders, boekverluchters, beeldhouwers en edelsmeden vervaardigen prachtig werk. Samen met andere collega’s in binnen- en buitenland zetten zij tot onze dagen het Kerstfeest luister bij.

1615CD Data 17, 24 november 1, 8 december 2016 Dag en tijd Vrijdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 4 Bijzonderheden In het voorjaar van 2017 komt als vervolg de cursus ‘Van Passie naar Pasen’

Drs. P.L. Kan - van Dishoeck studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden en was werkzaam in het HBO. Zij verzorgt cursussen, lezingen, rondleidingen en reizen voor diverse groepen.

Eerste en tweede semester Hovo Dordrecht

103

Muziekwetenschappen

Giuseppe Verdi Viva Vivaldi Drs. Kees Wisse

1613DD Data 28 september 5, 12, 26 oktober 2, 9 november 2016 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 222,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 6

Als het om opera gaat staat de Italiaanse componist Giuseppe Verdi op eenzame hoogte. Diverse van zijn werken staan in de top 10 van meest gespeelde opera’s ooit, waarbij La traviata deze lijst aanvoert. Verdi beheerste de Italiaanse opera in de tweede helft van de 19e eeuw. Naadloos sloot hij aan bij de stijl van zijn voorgangers als Rossini, Bellini en Donizetti. Maar Verdi ging een stap verder. Als geen ander wist hij de intense, maar zeer herkenbare emoties van zijn personages in muziek te vangen. Bij hem geen absolute helden of schurken, maar mensen van vlees en bloed die worstelen met hun verlangens en onvolmaaktheden. Van de eerste tot de laatste noot sleept het drama je als toeschouwer mee en voel je je volledig betrokken bij wat er op het toneel gebeurt. Niet zonder reden dat Verdi wel wordt gezien als de vader van het ‘verismo’, de muzikale tegenhanger van het naturalisme in de literatuur. In zes colleges behandelt deze cursus zes grote opera’s van Verdi. Elke bij eenkomst staat één opera centraal die, aan de hand van uitgebreide frag menten op cd en dvd, intensief wordt bestudeerd. Zodat u zichzelf kunt overtuigen van de muzikale grootheid van deze bijzondere componist.

104

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Psychologie

Psychologie en emoties Dr. Andreas Wismeijer

Niemand ontkent het enorme belang van emoties voor ons dagelijks functioneren en de belangrijke mate waarin bepalend zijn voor ons welbevinden. Sterker nog, meer en meer krijgen emoties een belangrijke plaats in onze cultuur: denk aan termen als emotionele intelligentie, emo-TV, en de steeds kortere lontjes die mensen lijken te hebben. Daarnaast wordt benadrukt dat emoties ook van belang zijn voor onze gezondheid. Dat betreft dan zowel de lichamelijke als geestelijke gezond heid. Maar wat zijn emoties precies, welke emoties worden onder scheiden en weten we hoe ze inwerken op ons gedrag en welbevinden? In deze cursus zal vanuit verschillende theoretische benaderingen de psychologie van de emoties worden behandeld. Onder meer de evo lutionaire, de cognitieve, de psychofysiologische en de sociaal-psycho logische invalshoeken komen aan bod. Tevens zal aandacht besteed worden aan de ontwikkelingspsychologische aspecten. Ook zullen emoties in relatie tot specifieke contexten worden besproken zoals geheimen, en zullen specifieke emoties worden besproken als angst, heimwee en jaloezie.

1611CD Data 26 september 3, 10, 17, 24, 31 oktober 7, 21, 28 november 2016 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.15 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 310,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur (aanbevolen) Frijda, N. 2008. De emoties. Een overzicht van onderzoek en theorie. Bert Bakker, Amsterdam. Gratis te downloaden, zie hiervoor de Hovo website.

Eerste en tweede semester Hovo Dordrecht

105

Kunstgeschiedenis

Van Passie naar Pasen Drs. Nelleke Kan – van Dishoeck

1624HD Data 23, 30 maart 6, 13 april 2017 Dag en tijd Donderdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 168,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 4 Bijzonderheden Deze cursus is een vervolg op ‘Kerst Op weg naar de stal, die in het najaar van 2016 gegeven werd. Beide cursussen zijn onafhankelijk van elkaar te volgen.

Pasen is het belangrijkste feest van het Christendom, ook al wordt het bij ons misschien minder uitbundig gevierd dan Kerstmis. Maar ook bij dit feest horen versieringen en rituelen met hun voorbereidingen. Pasen is ook een lastig feest. Want wat moet de mens zich bij Christus’ opstanding uit de dood voorstellen? In ieder geval is het onlosmakelijk verbonden met de lijdenstijd. Net als bij Kerstmis gaat het over het heil voor de mensheid. In een reeks bijbelverhalen wordt verteld, hoe dit heil gestalte krijgt. Daarnaast ontstaat er ook een keur aan legenden, voor een deel over heiligen. Dat alles vormt een inspiratiebron voor de gelovigen. Vele kunstenaars brengen deze verhalen in beeld, met name in de Late Mid deleeuwen. In getijdenboeken zijn zij vaak een hulpmiddel voor de lezer om zich intensief op het gebeuren te concentreren; er zijn ontroerende voorbeelden van. Altaarstukken zijn bij uitstek de plaatsen, waar episodes uit het lijdensverhaal worden weergegeven. Beeldhouwwerk, bij voor beeld aan de gevel van een kerkgebouw vraagt de voorbijganger om even stil te staan. Tijdens de cursus bekijken wij kunstwerken uit vele perioden. Een grote schat aan verhalen en legenden passeren de revue. Daarbij blijft het niet beperkt tot de schilderkunst, ook beeldhouwwerken, boeken en edelsmeedkunst met hun rijke symboliek komen aan bod.

Drs. P.L. Kan - van Dishoeck studeerde kunstgeschiedenis aan de Universiteit Leiden en was werkzaam in het HBO. Zij verzorgt cursussen, lezingen, rondleidingen en reizen voor diverse groepen.

106

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Muziekwetenschappen

De operawereld van Puccini Een intense muzikale belevenis Drs. Kees Wisse

In de Italiaanse opera is Giacomo Puccini één van de meest interessante componisten. Als geen ander stond hij op de scheidslijn van twee muzikale werelden. Enerzijds was hij stevig geworteld in de Italiaanse operatraditie van Verdi, die hij naar een nieuw hoogtepunt bracht. Anderzijds maakte hij het begin mee van de radicale vernieuwing in de muziek die na 1900 pijlsnel om zich heen greep. Met zijn bijzondere componeerstijl wist hij de Italiaanse opera overtuigend de nieuwe eeuw in te loodsen, zonder het zicht op de rijke erfenis van het verleden uit het oog te verliezen. Puccini doet dat zelden met het grote gebaar. Veel meer is hij iemand van het fijnzinnige drama en de kleine geste. Maar dat maakt zijn muziek niet minder indrukwekkend. Met uiterste precisie fileert hij de feilbare mense lijke geest van zijn personages in subtiele close ups. Daarmee is een opera van Puccini niet zomaar een romantisch avondje uit, maar een intense muzikale belevenis die tot nadenken stemt.

1623DD Data 8, 15, 22 februari 8, 15 maart 2017 Dag en tijd Woensdag, 10.00 – 12.30 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 186,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 5

In deze cursus passeren vijf van de mooiste opera’s van Puccini de revue. In elk college staat een opera centraal die stevig onder handen genomen wordt. Dat alles natuurlijk met een groot aantal muziekvoorbeelden op cd en dvd.

Eerste en tweede semester Hovo Dordrecht

107

Psychologie

Psychologie in uitvoering Psychologische kennis in de dagelijkse praktijk Dr. Andreas Wismeijer

1621CD Data 30 januari 6, 13, 20 februari 6, 20, 27 maart 3, 10 april 2017 Dag en tijd Maandag, 10.00 – 12.15 Locatie Wereldwaag, Dordrecht Kosten € 310,- (incl. BTW) Aantal bijeenkomsten 9 Literatuur (aanbevolen) Kessels, R., Hutschemaekers, G., Beckers, D. (2010). Psychologie en praktijk. Boom Lemma Uitgevers. ISBN 9789059315785

Het vakgebied van de psychologie omslaat alle vormen van menselijk gedrag. Of het nu gaat over emoties, leren, gezondheid, samenleven of onderhandelen: de psychologie zit recht in het hart van alles dat met gedrag te maken heeft. Dagelijks worden wereldwijd honderden experimenten uitgevoerd naar hoe mensen zich gedragen en hoe we dit gedrag kunnen beïnvloeden. Deze schat aan wetenschappelijke kennis over gedrag vindt steeds gemakkelijker zijn weg naar de dagelijke praktijk. Zo worden psycho logen veelvuldig geraadpleegd om psychologische inzichten en kennis los te laten op dagelijkse problemen of bij het ontwerpen van producten en diensten. Bijvoorbeeld: hoe moet de cockpit van een vliegtuig of het dashboard van een auto ontworpen worden zodat de gebruiker, de mens, dit het gemakkelijkst kan gebruiken? Hoe krijgen we mensen zo ver dat ze langzaam rijden in een woonwijk? Hoe voorkomen we dat kinderen flessen schoonmaakmiddel interessant vinden en ze misschien zelfs open maken? Hoe zorgen we ervoor dat iedereen op Schiphol de weg kan vinden, onafhankelijk van taal en cultuur? Vanzelfsprekend is de weg van “onderzoek tot winkel“ een lange weg, vol met obstakels. Tijdens deze cursus zullen we de complexe maar fascine rende weg nagaan van oorspronkelijke wetenschappelijk artikel tot de prak tische toepassing in uw eigen dagelijks leven. Na een korte inleiding over het vakgebied van de psychologie zullen we kijken hoe wetenschappelijk onderzoek eigenlijk uitgevoerd wordt. Vervolgens nemen we in de verschil lende colleges kennis van belangrijke psychologische inzichten en zullen we zien hoe we die kennis inmiddels terugvinden in ons dagelijks leven. Dr. A.A.J. Wismeijer heeft na zijn afstuderen aan de Universiteit van Tilburg zes jaar aan de Vrije Universiteit van Barcelona gewerkt als docent en onderzoeker. Zijn onderzoek richt zich met name op de persoonlijkheidspsychologie en de relatie tussen het hebben van geheimen en welzijn.

108

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Algemene informatie

Hovo Rotterdam aan de Erasmus Universiteit Hovo Rotterdam verzorgt in opdracht van de Erasmus Universiteit Rotterdam programma’s op academisch niveau voor iedereen vanaf vijftig jaar.

We hebben een aanbod voor u samengesteld waarin u vast iets vindt dat u interesseert en dat bij u past. De onderwerpen zijn divers, de loca ties variëren en de frequentie loopt uiteen van een- tot meermalig. Er zijn lezingen en voor drachten, korte programma’s van drie bijeen komsten waarvan u er bijvoorbeeld meerdere binnen een semester kunt volgen, en langlo pende programma’s van tien bijeenkomsten. Tevens bieden we een aantal leergangen aan die meerdere jaren beslaan. Goed om te weten is dat u de collegereeksen die hieronder vallen ook onafhankelijk van elkaar kunt volgen. Er zijn programma’s in Rotterdam, Dordrecht en Den Haag. Per bijeenkomst rekenen we bijna altijd een pauze van een half uur. De koffie of thee in de pauze is bij de prijs inbegrepen. Niet moeilijk, wel op niveau Voorkennis is vrijwel nergens vereist. Indien dit wel zo is, is dit bij ‘bijzonderheden’ aangegeven. Alle programma’s zijn min of meer op het niveau van de colleges voor eerstejaarsstudenten aan de universiteit, met dien verstande dat de docenten rekening houden met uw levenskennis en -ervaring. Voor wie is het Hovo-programma bedoeld? Onze opleidingen zijn bedoeld voor iedereen vanaf vijftig jaar. Waarom die leeftijdsgrens?

110

Omdat is gebleken dat mensen vanaf een bepaalde leeftijd meer behoefte krijgen aan de verdieping die wij bieden. U ontmoet gelijkge stemden tijdens de cursussen en colleges en bij feestelijke bijeenkomsten zoals de opening van het academisch Hovo-jaar, de Winterlezing en de Zomerlezing. Waar? In Rotterdam vinden bijna alle bijeenkomsten plaats op complex Woudestein van de Erasmus Universiteit Rotterdam aan de Burgemeester Oudlaan 50. U heeft les in het Van der Gootbuilding (M-gebouw), op pagina 127 vindt u een plattegrond. De adressen van de locaties in Dordrecht en Den Haag vindt u op pagina 114. Op reis of excursie Labrys Reizen, een erkende reisorganisatie en specialist in exclusieve groepsreizen, biedt enkele reizen aan die aansluiten bij een college reeks of cursus (zie ook pagina 121). Daarnaast organiseren we regelmatig excursies om de theorie met de praktijk te illustreren, zoals bij architectuur- en kunstcursussen. Meer infor matie staat bij de betreffende programma’s. Hovo-studentenkaart Wanneer u een van onze programma’s volgt kunt u gratis een Hovo-studentenkaart van de Erasmus Universiteit Rotterdam aanvragen. Doet u dit

Studiegids Hovo 2016 / 2017

direct zodra u uw bevestiging van inschrijving hebt ontvangen, dan profiteert u onmiddellijk van de voordelen. Ook als uw college pas in het tweede semester start! Voor alle duidelijkheid: de Hovo-studentenkaart geeft niet dezelfde rechten als een reguliere studentenkaart. Heeft u al een Hovo-studentenkaart, dan kunt u deze opnieuw laten activeren door middel van de link in de Bevestiging van de inschrijving. Universiteitsbibliotheek en Rotterdamsch Leeskabinet Met de Hovo-studentenkaart kunt u gratis materialen lenen bij de Universiteitsbibliotheek. Openingstijden en actuele informatie vindt u op www.eur.ub.nl. Het Rotterdamsch Leeskabinet vindt u in de Universiteitsbibliotheek en heeft een ruime collectie van ongeveer 250.000 titels. Als Hovo-deelnemer betaalt u een kennismakings tarief van € 15 voor het eerste lidmaatschapsjaar, daarna betaalt u het reguliere tarief van € 35 per jaar (enkelvoudig lidmaatschap) of € 40 (uitgebreid lidmaatschap). Meer informatie op www.leeskabinet.nl. Gratis e-mail en internettoegang Met een Hovo-studentenkaart heeft u recht op een gratis e-mailadres, maximaal 25MB e-mailopslag en internettoegang op de EUR via het zogeten ERNA-account. U ontvangt automatisch uw e-mailen inter netaccountnaam van het Centraal Bureau Inschrijving van de Erasmus Universiteit. Deze voorziening is alleen van toepassing in het studiejaar dat u ingeschreven staat bij Hovo Rotterdam. Heeft u problemen met inloggen

Algemene informatie

op het EUR-netwerk en/of e-mailboxen dan kunt u contact opnemen met de helpdesk via 010 408 1663 of servicedesk@ict.eur.nl. Hovo Weblokaal Bij vrijwel iedere cursus of collegereeks, hoort een afgeschermde internetomgeving: het Hovo Weblokaal. Presentaties worden, in overleg met de docent, overzichtelijk in deze web-omgeving geplaatst. U krijgt toegang tot die omgeving. Kort voor aanvang van de cursus krijgt u bericht van ons over de exacte procedure. Bij problemen kunt u contact met ons opnemen. Als u geen toegang hebt tot internet kunt u uiteraard ook onderwijs van Hovo volgen. Echter, in de universitaire wereld zijn internet en een eigen digitale leeromgeving niet meer weg te denken. Ruim 90% van de Hovo-deelnemers heeft toegang tot internet. Evaluaties van de cursussen Omdat Hovo de kwaliteit van haar programma’s hoog in het vaandel heeft staan, wordt ieder programma afzonderlijk door haar deelnemers geëvalueerd. Na de laatste bijeenkomst van uw programma krijgt u daarom een uitnodiging om deze digitaal te evalueren. De uitkomsten van deze evaluaties worden besproken met de docenten, cursusbegeleiders, de programmaen onderwijs coördinatoren en de Commissie Hovo (pagina 115). Op deze manier zorgt uw feedback voor de nodige input en bijsturing om de kwaliteit te handhaven van ons Hovo programma en de uitvoering daarvan. Op de hoogte met de Hovo Nieuwsbrief In onze digitale nieuwsbrief leest u de laatste actualiteiten, speciale aanbiedingen en nieuws

111

over de programma’s. Deze nieuwsbrief ver schijnt ongeveer tien keer per jaar. U kunt zich hiervoor aanmelden op www.hovorotterdam.nl. Deelnemers aan de Hovo programma’s ontvangen automatisch de nieuwsbrief. Hovo Cursusbegeleider Voor ieder programma wordt een begeleider geworven. Begeleiders hebben een belangrijke taak in de praktische organisatie. Zij zijn een schakel tussen deelnemer, docent en het Hovo Bureau. Deelnemers kunnen bij de begeleider terecht met vragen of opmerkingen over het programma. Eventuele knelpunten worden door hen aangekaart bij de docent of bij het Hovo Bureau. Bij de start van een semester organiseert het Hovo Bureau een informatiebijeenkomst voor (nieuwe) begeleiders. Hierin worden de taken toegelicht. Na afloop van de programma’s worden begeleiders door het Hovo Bureau uitgenodigd om deel te nemen aan een eva luatiebijeenkomst, waar opgedane ervaringen, suggesties voor veranderingen en verbeteringen kunnen worden uitgewisseld.

112

Begeleiders nemen deze taak vrijwillig op zich. Voor hun bijdrage ontvangen zij een korting van € 15 op het programma waarbij zij begeleider zijn. Dit bedrag wordt bij facturering in min dering gebracht op de prijs. De selectie van de begeleiders geschiedt door het Hovo Bureau. Op de hoogte met Hovo Facebook U kunt ons volgen op facebook.nl/hovorotterdam De Hovo Cadeaubon – een origineel geschenk! Een leuk en origineel geschenk? Denk dan eens aan de Hovo Cadeaubon. U kunt zelf de waarde van de bon bepalen. De ontvanger kan zelf kiezen voor korting op een lezing of op een programma. De waarde van de bon wordt door Hovo Rotterdam, na ontvangst, in mindering gebracht op de prijs. De cadeaubon is onbeperkt geldig. Via de website kunt u de bon bestellen. De Cadeaubon komt in de plaats van de Ken nisbon. Heeft u die nog? Die zijn uiteraard ook dit studiejaar nog geldig.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Erasmus Universiteit Rotterdam Wij zijn onderdeel van Erasmus Academie en de Erasmus Universiteit Rotterdam.

De campus in ontwikkeling Momenteel wordt de campus van de Erasmus Universiteit verbouwd onder het motto ‘Werken aan de campus van morgen’. Het doel is om faciliteiten te bieden die beter aansluiten op de hedendaagse wensen en behoeften van alle stu denten. Kijk voor de actuele stand van zaken op www.eur.nl/efb/info_efb/ontwikkeling_campus/ Openbaar vervoer naar Woudestein Woudestein is goed bereikbaar met het openbaar vervoer, zie pagina 127 voor een overzicht. Parkeren op Woudestein Voor bezoekers geldt voor het hele Wou destein-terrein betaald parkeren. Het tarief bedraagt € 0,50 per 20 minuten met een maximum van € 10,- per dag. De eerste 20 minuten zijn gratis. Als Hovo-deelnemer kunt u bij het Hovo Bureau dagkaarten bestellen. Deze zijn € 4,50 per kaart, exclusief eenmalig € 5,- administratiekosten. Voorzieningen gehandicapten en slecht horenden De gebouwen en collegezalen zijn toegankelijk voor personen die minder goed ter been zijn of gebruikmaken van een rolstoel. Hovo-deel nemers die in het bezit zijn van een geldige parkeerpas van de EUR kunnen gebruik maken van de gereserveerde parkeerplaatsen. Met een geldige gehandicaptenparkeerkaart van uw gemeente kunt u via het Hovo Bureau een parkeerpas aanvragen om te kunnen parkeren op het terrein (www.hovorotterdam.nl/ bereikbaarheid).

Algemene informatie

In de collegezalen met een capaciteit van 140 personen of meer is standaard geluidsverster king aanwezig, in de kleinere zalen niet altijd. Studieboeken Boekwinkel Studystore bevindt zich in het P-gebouw, het nieuwe multifunctionele onder wijscentrum. Bij aanschaf van twee of meer studieboeken en op vertoon van uw Hovostudentenkaart ontvangt u 5% korting bij Studystore Erasmus. Eten en drinken in de Food Plaza In het hart van de campus aan de rand van de vijver bevindt zich Het Erasmus Paviljoen. Dit is de ontmoetingsplek voor eten en drinken. Het Food Plaza biedt u een keur aan gerechten en drankjes. Aangrenzend vindt u de Spar Univer sity supermarkt. In het Van der Goot-gebouw, het Erasmus Expo- en Congres-centrum, waar de meeste colleges plaatsvinden, krijgt u in de pauzes gratis koffie of thee. Erasmus Sport Als Hovo-deelnemer kunt u onbeperkt sporten op werkdagen van 09:00 tot 17:00. Prijs is vanaf € 75 per halfjaar. Meer informatie vindt u op www.erasmussport.nl. Eigendommen Hovo, i.c. de Erasmus Universiteit Rotterdam, kan niet aansprakelijk worden gesteld voor vermissing van persoonlijke goederen tijdens de door Hovo Rotterdam georganiseerde activiteiten.

113

Hovo in Den Haag Met Hovo Rotterdam kunt u ook programma’s volgen in Den Haag. De colleges vinden plaats in het ISS, Institute of Social Studies, centraal gelegen in Den Haag. De aansturing en administratie ligt bij het Hovo Bureau op de Erasmus Universiteit Rotterdam.

vanaf pagina 79. Deelnemers van Hovo Den Haag kunnen gebruik maken van de faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam: zij kunnen ook een Hovo-studentenkaart aanvragen en gebruik maken van andere faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Inschrijving, voorwaarden en annuleringsvoor waarden zijn identiek. Voor uw vragen en opmer kingen kunt u terecht bij Hovo Rotterdam. De programma’s die in Den Haag plaatsvinden zijn in de studiegids en op de website apart geordend

Locatie: Institute for Social Studies (ISS), Kortenaerkade 12, 2518 AX Den Haag, 070 426 0460.

Hovo in Dordrecht Hovo Rotterdam verzorgt in samenwerking met de Gemeente Dordrecht een aantal programma’s in Dordrecht. We maken daar gebruik van gebouw de Wereldwaag. De aansturing en administratie ligt bij het Hovo Bureau op de Erasmus Universiteit Rotterdam. Inschrijving, voorwaarden en annulerings voorwaarden zijn identiek. Voor uw vragen en opmerkingen kunt u terecht bij Hovo Rotterdam. De programma’s die in Dordrecht plaatsvinden zijn in de studiegids en op de website apart

114

geordend onder de noemer ‘Hovo Dordrecht’ op pagina 100. Deelnemers aan Hovo Dordrecht kunnen gebruik maken van de faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam: zij kunnen ook een Hovo-studentenkaart aanvragen, en gebruik maken van andere faciliteiten van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Locatie: Wereldwaag, Wijnstraat 237, 3311 BV Dordrecht, 078 613 1788.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Organisaties rond Hovo Rotterdam Erasmus Academie Hovo Rotterdam is onderdeel van Erasmus Aca demie BV, instituut voor postacademisch onder wijs van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het cursusaanbod varieert van de postacademische journalistiekopleiding tot juridische opleidingen. Ook het promotieprogramma Hora Est! wordt door Erasmus Academie georganiseerd. Hovo-deelnemers krijgen een korting van 5% als zij zich inschrijven voor Hora Est! Kijk voor meer informatie op www.erasmusacademie.nl. FON Steunfonds Hovo Rotterdam kan rekenen op de sympathie van vele cursisten, ook in financieel opzicht. De in 2006 ingevoerde vrijwillige bijdrage heeft vele Hovo-deelnemers ertoe bewogen een extra financiële bijdrage te schenken aan Hovo Rotterdam. Wij zijn daar erg dankbaar voor! Het College van Bestuur van de Erasmus Univer siteit draagt Hovo Rotterdam een warm hart toe. Zij uiten dit door een garantie, die Hovo Rotterdam ter beschikking staat om in voorkomend geval de exploitatie sluitend te kunnen maken. Aan deze garantie zit uiteraard een grens. Om haar betrok kenheid te onderstrepen, heeft het College van Bestuur van de EUR bewilligd in de het FON Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR. Het FON Steunfonds Hovo Rotterdam-EUR streeft ernaar, als verbijzondering van het algemene doel Hovo te bevorderen, Hovo toegankelijk te houden voor alle deelnemers en innovatie te bevorderen van het Hovo-onder wijs. U draagt hier met uw zeer gewaardeerde vrijwillige bijdrage toe bij. De afgelopen jaren heeft het Steunfonds bijgedragen aan de aan schaf van apparatuur, het ontwikkelen van het

Algemene informatie

Weblokaal, publieksactiviteiten als de Opening van het Academisch Hovo-jaar en de Hovo Winterlezing. Het FON Steunfonds Hovo Rotterdam is sinds 2014 ondergebracht bij het Trustfonds van de EUR. Leden van het bestuur FON Steunfonds Hovo Rotterdam • Prof.dr. J. Spronk, voorzitter • Drs. P.N.S. Luttjehuizen, penningmeester • Drs. A.C.L. Hofstede, secretaris • Drs. Ph. van der Veen • Mr. M. van Eesteren – van de Erve, namens het Trustfonds • Jhr. drs. B.M. de Jonge van Ellemeet U kunt uw vrijwillige bijdrage aangeven op het inschrijfformulier. Commissie Hovo De Commissie Hovo bestaat uit vertegenwoor digers van de faculteiten van de Erasmus Univer siteit Rotterdam, een vertegenwoordiger van de deelnemers en een vertegenwoordiger van de gemeente Rotterdam. Deze door het College van Bestuur benoemde commissie ondersteunt het afdelingshoofd Hovo voor wat betreft de samen stelling van het Hovo-programma en houdt toezicht op de kwaliteit van het programma. Leden van de commissie • Prof.dr. L. van Bunge (Faculteit Wijsbegeerte, Hovo Rotterdam, voorzitter) • De heer L.W.J. van Atten (Lid op voordracht van de Gemeente Rotterdam) • Prof.dr. A.M. Bevers (Eramus School of History, Culture and Communication)

115

• Mw. mr. C. Bierlaagh (afgevaardigde van Spes, vrienden van Hovo Rotterdam) • Dr. Ph. van Engeldorp Gastelaars (Rotterdam School of Management) • Prof.dr. H.B. Entzinger (Faculteit der Sociale Wetenschappen) • Prof.dr. B. van der Knaap (Erasmus School of Economics) • Prof.dr. R. de Lange (Erasmus School of Law) • Prof.dr. A.J. van der Lelij (Erasmus MC) • Mw. drs. H. Machielsen (Instituut Beleid en Management Gezondheidszorg) • Dr. H.A. Krop (Faculteit der Wijsbegeerte) HOVO Nederland HOVO Nederland is de landelijke vereniging van alle HOVO-instellingen en heeft tot doel de ondersteuning van HOVO-instellingen om het hoger onderwijs van ouderen in Nederland te bevorderen. Mail info@hovonederland.nl Website www.hovonederland.nl Spes Vrienden van Hovo Rotterdam De stichting ‘Spes Vrienden van Hovo Rotterdam’ is de faculteitsvereniging voor Hovo-deelnemers. ‘Spes’ staat voor Stichting Permanente Educatie Senioren. De Vrienden van Hovo Rotterdam behartigen de belangen van Hovo-deelnemers in Rotterdam. Zij doen dit door het leveren van een bijdrage aan de kwaliteitsbewaking, de ontwikkeling en de evaluatie van het Hovoprogramma-aanbod in Rotterdam. Daarnaast beheert de stichting het Spes Reductiefonds.

116

Bijdragen aan de kwaliteit en ontwikkeling van het Hovo-programmaaanbod Spes Vrienden van Hovo Rotterdam vindt het belangrijk om programma’s kritisch te volgen. Dit doen zij onder meer door het onderhouden van contact met cursisten en door inbreng in de Commissie Hovo. Reductie voor minder draagkrachtige deelnemers Dankzij de donateurs van Spes en door het Spes Reductiefonds kunnen deelnemers met een lager inkomen ook bij Hovo Rotterdam terecht. Dit fonds wordt gefinancierd uit de donateursbijdragen die de stichting ontvangt. Aan Hovo-deelnemers kan een inkomensafhan kelijke korting worden gegeven. Bij een bruto gezinsinkomen dat lager of gelijk is aan € 18.350 per jaar kunt u 50% reductie krijgen op de in de Hovo-gids genoemde deelnemersprijs. Per jaar kan maximaal driemaal een korting worden toegekend voor een programma: eerste semester, tweede semester en de zomeraca demie. Het beheer en de uitvoering van deze regeling is in handen van het bestuur van Spes Vrienden van Hovo Rotterdam. Wilt u in aanmerking komen voor korting? • U meldt zich aan voor het programma van uw keuze. U ontvangt van het Hovo Bureau een bevestiging van inschrijving. • Vraag bij het Hovo Bureau een zogenaamde ‘blanco inkomensverklaring’ aan. • Vul de inkomensverklaring volledig in en stuur deze samen met een kopie van uw inschrij vingsbevestiging naar het Hovo Bureau. • U betaalt eerst de volledige factuur waarna u van Spes de korting ontvangt.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Een ingestuurde inkomensverklaring is een kalenderjaar geldig en hoeft u ook bij meerdere programma’s maar één keer per jaar in te sturen. Donateur van Spes Vrienden van Hovo Rotterdam worden U ondersteunt de werkzaamheden van Spes door donateur te worden. Er wordt een donatie van tenminste € 12 per jaar gevraagd. U kunt zich aanmelden als donateur: via het digitale inschrijfformulier voor een Hovoprogramma; met het aanmeldingsformulier achterin de gids (pagina 124); u stuurt een mail naar het Hovo Bureau t.a.v. Spes. Meer informatie? Wilt u meer informatie of vindt u het leuk om een bijdrage te leveren aan het Spes-werk, neem dan contact op via het Hovo Bureau. Meer infor matie over de werkzaamheden van Spes kunt u ook vinden op www.hovorotterdam.nl Contact: Piet van der Veen, voorzitter, lid FON Steunfonds Hovo Rotterdam, voorzitter Hovo Nederland, contactpersoon Landelijke Vereni ging Vrienden van Hovo, phvdv@xs4all.nl

Algemene informatie

117

Project World Database of Happiness Naast het programma wil Hovo ook andere vormen ontwikkelen voor participatie van senioren in de wetenschap. Eén van die vormen is assistentie bij wetenschappelijk onderzoek. Dat kan een zinvolle benutting van tijd en kennis betekenen. Voor onderzoekers kan het een welkome ondersteuning zijn. In dat kader treft U hier informatie over het project ‘World Database of Happiness’. Bij dit project is al ruime ervaring met inzet van vrijwilligers. Er zijn goede voorzie ningen qua ruimte, apparatuur en begeleiding. Het onderzoek Aan de Erasmus Universiteit wordt onderzoek gedaan over ‘geluk’ in de zin van levensvoldoe ning. Het onderzoek wordt geleid door prof.dr. Ruut Veenhoven en dr. Martijn Burgers en gaat over de vraag in wat voor omstandigheden mensen het meest gelukkig zijn, en in hoeverre condities voor geluk verschillen naar land en tijd. In het kader van dat onderzoek wordt een groot databestand bijgehouden. De bedoeling is dat daarin al het empirisch geluksonderzoek wordt samengebracht. Dat bestand omvat inmiddels ruim 10.000 studies van allerlei aard en omvang. De resultaten van die studies worden kort beschreven en geordend. De collectie staat op Internet; het adres is: http://worlddatabaseofhappiness.eur.nl

118

Het project is zeer arbeidsintensief. Hulp van gekwalificeerde Hovo-deelnemers is zeer welkom! Hulp bij beschrijving onderzoek Geselecteerde onderzoeksverslagen moeten nauwkeurig worden gelezen om de relevante resultaten er uit te lichten. Die resultaten moeten dan vervolgens op gestandaardiseerde wijze worden beschreven en ingevoerd. Dit werk vereist allereerst academisch niveau en een goede talenkennis. Het vraagt ook affiniteit met wiskunde en bereidheid om zich in te werken in methodiek en statistiek van gedragsweten schappelijk onderzoek. Hulp bij archivering Dit project brengt veel archiefwerk met zich mee en ook daarbij is hulp welkom. Dit werk vereist een goede kennis van de Engelse taal en computervaardigheid. Dit werk vraagt van beide kanten enige investe ring. Belangstellenden dienen dan ook bereid te zijn er minimaal één dag per week in te steken voor een periode van tenminste een jaar. Inlichtingen Prof.dr. Ruut Veenhoven, Erasmus Happiness Economics Research Organization EHERO, Woudestein, kamer H 10-24, tel 010 408 2102, e-mail: veenhoven@ese.eur.nl

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Inschrijving, betaling en bevestiging Aanmelden Aanmelden voor een Hovo-programma kan via onze website www.hovorotterdam.nl, maar kan eventueel ook via het inschrijfformulier achter in deze gids. Plaatsing voor een programma geschiedt op volgorde van binnenkomst. Inschrijfformulieren kunt u sturen naar: Erasmus Academie BV Afdeling Hovo Rotterdam Postbus 1738 – kamer M6-19 3000 DR Rotterdam Bevestiging Bevestiging van aanmelding Na het insturen van een digitaal inschrijffor mulier ontvangt u omgaand per e-mail een automatisch gegenereerde bevestiging van uw digitale aanmelding. Dit is niet de bevestiging van plaatsing! Bij het insturen van een aanmelding per post, krijgt u geen bevestiging van deze verzending maar later slechts een bevestiging van plaatsing. Bevestiging van plaatsing De bevestiging van plaatsing in het programma proberen wij zo snel mogelijk te sturen (het streven is binnen twee weken). Heeft u binnen deze termijn geen bevestiging van plaatsing ontvangen, neem dan contact op met het Hovo Bureau. De bevestiging is tevens het bewijs van toegang. In uw bevestiging wordt de locatie van het programma vermeld (onze programma’s vinden bijna altijd plaats in het Van der Goot gebouw v/h M-gebouw). Indien u uw e-mailadres op het inschrijfformulier vermeldt, ontvangt u uw post van Hovo zoveel

Algemene informatie

mogelijk per mail. Indien u geen e-mail adres invult ontvangt u uw bevestiging per post. Betaling U ontvangt van Hovo Rotterdam digitaal een factuur. Indien u geen e-mailadres heeft, ont vangt u deze per post. Op deze factuur staan alle betaalgegevens (IBAN-rekeningnummer, het betalingskenmerk en de juiste tenaamstelling) om de betaling op juiste manier te voldoen. De factuur wordt kort voor aanvang van de pro gramma’s verstuurd. Let op: Wacht met betalen tot u de factuur van Hovo heeft ontvangen. Alleen met de juiste gegevens kan uw betaling correct verwerkt worden. Locaties Alle Rotterdamse programma’s vinden plaats op de Erasmus Universiteit Rotterdam, campus Woudestein in het Van der Goot gebouw (v/h M-gebouw), tenzij anders vermeld. Op de digitale schermen in de hal van het M-gebouw, vindt u de exacte locatie (het lokaal) van uw programma. Wachtlijst Als het door u gekozen programma vol is, wordt u automatisch op de wachtlijst geplaatst, hiervan ontvangt u bericht. Indien er alsnog een plaats vrijkomt bij het programma van uw keuze, neemt het Hovo Bureau contact met u op. Hovo-plusprijs, vrijwillige donatie De Hovo-plusprijs komt ten goede aan het FON Steunfonds Hovo Rotterdam. U kunt op uw inschrijfformulier (per cursus) aangeven welk bedrag u als vrijwillige bijdrage wilt betalen.

119

Annuleringsvoorwaarden De annuleringsvoorwaarden zijn gebaseerd op de algemene voorwaarden van Erasmus Academie BV. Kijk voor de volledige versie van de algemene voorwaarden op www.hovorotterdam. nl of www.erasmusacademie.nl. De algemene voorwaarden zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Rotterdam onder nummer 24263757. Voor Hovo Rotterdam geldt een aan gepast artikel in verband met annulering van de opleiding. 1. Annulering van een programma door een deelnemer is alleen mogelijk na schriftelijke opzegging bij het secretariaat van Hovo Rotterdam. 2. Bij annulering worden de volgende kosten in rekening gebracht: tot 8 dagen voor aanvang van het programma is deelnemer, indien zijn deelname door Hovo Rotterdam schriftelijk is bevestigd, 10% van de overeengekomen prijs als administratiekosten verschuldigd met een minimum van € 25. Na het verstrijken van de annuleringstermijn is deelnemer, tenzij sprake is van, door deelnemer aan te tonen, zwaarwegende omstandigheden, waarbij de zwaarwegendheid van de omstandigheden ter beoordeling van Hovo Rotterdam is, het volledige cursusgeld verschuldigd. Het aantal dagen tussen de aanvang van Programma en de annulering wordt berekend vanaf de dag dat de schriftelijke annulering door Hovo Rotterdam is ontvangen. Deze voorwaarden gelden ook indien u kort voor aanvang inschrijft.

120

3. Bij verhindering van een deelnemer kan een vervanger worden aangewezen, mits dit vooraf schriftelijk aan Hovo Rotterdam is meegedeeld. 4. In het geval de omstandigheden hiertoe nopen of het aantal aanmeldingen voor een programma onvoldoende is, behoudt Hovo Rotterdam zich het recht voor het programma te annuleren. Zij informeert deelnemers hieromtrent zo spoedig mogelijk. In geval van annulering worden reeds betaalde cursusgelden volledig en zo spoedig mogelijk geres titueerd. Annulering van een reis door derden geeft geen recht op kosteloze annulering van de bijbehorende hoorcolleges of cursus. 5. Hovo Rotterdam is gerechtigd bij het organi seren van een programma af te wijken van de aankondiging, indien redelijkerwijs van haar niet gevergd kan worden dat zij het programma onverkort uitvoert zoals aangekondigd. 6. Gehele of gedeeltelijke terugbetaling van het betaalde cursusgeld vindt alleen plaats indien het programma wegens bijzondere omstan digheden niet doorgaat 7. Als een docent door overmacht niet optreedt, zal Hovo een vervangende bijeenkomst organiseren. Als een deelnemer op die dag verhinderd is, zal geen geld worden geresti tueerd.

Studiegids Hovo 2016 / 2017

De specialist in exclusieve groepsreizen

Labrys Reizen Een culturele reis onder leiding van een Hovo-docent maken? Dat kan met Labrys Reizen! Onderstaande reis sluit aan bij de Hovo-cursus die over deze bestemming gegeven wordt.

Voorjaar 2017 | Lente op de Peloponnesos | o.l.v. drs. Hein L. van Dolen en drs. Nikos Lanser Het ‘eiland van Pelops’ is in het voorjaar op zijn mooist. We bezoeken veel indrukwekkende sites en hebben daarbij volop aandacht voor minder bekende plaatsen en musea die een bezoek meer dan waard zijn. In onze brochure Exclusieve groepsreizen vindt u een uitgebreid aanbod aan culturele reizen. Bezoek onze website voor ons volledige, actuele reisaanbod.

024-3822110 • info@labrysreizen.nl • www.labrysreizen.nl

122

Studiegids Hovo 2016 / 2017

Hovo Rotterdam Studiejaar 2016 /2017

Inschrijfformulier 1 Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.) Achternaam

m/v

Voorletters

Titulatuur

Geboortedatum

Straat

Huisnummer

Postcode

Plaats

Mobiel nummer

Telefoon

E-mail Hoogstgenoten opleiding (alleen bij eerste aanmelding)

Gegevens debiteur Ik betaal de factuur zelf (u hoeft verder niets in te vullen)

Referentie / opdrachtnummer

De factuur wordt betaald door (vul onderstaande gegevens in) Bedrijfsnaam Contactpersoon

Afdeling

Straat

Huisnummer

Postcode

Plaats

E-mail

Ik schrijf mij in voor: Cursuscode (zie Studiegids)

Titel programma

Totaalbedrag

Prijs

Donatie (hiermee steunt u het FON Steunfonds)

€

€ z.o.z.

Hovo Rotterdam Studiejaar 2016 /2017

Inschrijfformulier 1 (vervolg) Overig Ik geef mij op als donateur van Spes Vrienden van Hovo Rotterdam Ik wil eventueel als cursusbegeleider optreden voor programma(s): Ik wil graag iemand anders attenderen op de programmaâ&#x20AC;&#x2122;s van Hovo Rotterdam, stuur een gids naar: Naam Adres

Ik beschik over een of meer Hovo Kennisbonnen en wil deze gebruiken t.b.v. mijn betaling. Bijgaand stuur ik deze mee.

Aantal bonnen Ik beschik over een of meerdere Hovo Cadeaubonnen en wil deze gebruiken t.b.v. mijn betaling.

Kortingscode(s) De waarde van de bonnen wordt op het cursusgeld in mindering gebracht. Na ontvangst van uw Bevestiging van Plaatsing kunt u geen Kennisbonnen of Hovo Cadeaubonnen meer indienen. Voorwaarden Hierbij ga ik akkoord met de algemene voorwaarden zoals vermeld op pagina 120 van de Hovo Studiegids 2016-2017. U gaat hiermee een financiĂŤle verplichting aan. Handtekening

Stuur dit inschrijfformulier volledig ingevuld en ondertekend naar: Hovo Rotterdam Kamer M6-20 Postbus 1738 3000 DR Rotterdam Voor meer informatie kunt u mailen naar: hovo@erasmusacademie.nl of bellen: 010 408 2465. U kunt zich ook online aanmelden via: www.hovorotterdam.nl/inschrijven

Hovo Rotterdam Studiejaar 2016 /2017

Inschrijfformulier 2 Gegevens deelnemer (in blokletters invullen s.v.p.) Achternaam

m/v

Voorletters

Titulatuur

Geboortedatum

Straat

Huisnummer

Postcode

Plaats

Mobiel nummer

Telefoon

E-mail Hoogstgenoten opleiding (alleen bij eerste aanmelding)

Gegevens debiteur Ik betaal de factuur zelf (u hoeft verder niets in te vullen)

Referentie / opdrachtnummer

De factuur wordt betaald door (vul onderstaande gegevens in) Bedrijfsnaam Contactpersoon

Afdeling

Straat

Huisnummer

Postcode

Plaats

E-mail

Ik schrijf mij in voor: Cursuscode (zie Studiegids)

Titel programma

Totaalbedrag

Prijs

Donatie (hiermee steunt u het FON Steunfonds)

€

€ z.o.z.

Hovo Rotterdam Studiejaar 2016 /2017

Inschrijfformulier 2 (vervolg) Overig Ik geef mij op als donateur van Spes Vrienden van Hovo Rotterdam Ik wil eventueel als cursusbegeleider optreden voor programma(s): Ik wil graag iemand anders attenderen op de programmaâ&#x20AC;&#x2122;s van Hovo Rotterdam, stuur een gids naar: Naam Adres

Ik beschik over een of meer Hovo Kennisbonnen en wil deze gebruiken t.b.v. mijn betaling. Bijgaand stuur ik deze mee.

Aantal bonnen Ik beschik over een of meerdere Hovo Cadeaubonnen en wil deze gebruiken t.b.v. mijn betaling.

Plattegrond Campus Woudestein

under construction

Hogescho Rotterdam

under construction

Hogeschool Rotterdam

Routebeschrijving Met de auto Neem vanaf de A-16 (vanaf beide richtingen) de afslag ‘Centrum’ (afrit nummer 25). Volg de borden ‘Erasmus Universiteit’. Ga op de Abram van Rijckevorselweg bij de eerstvolgende ver keerslichten rechtsaf (Burgemeester Oudlaan), daarna de eerste weg rechtsaf en volg het bord Parking Plaza (betaald parkeren). Met openbaar vervoer Vanaf Rotterdam Centraal Station • Tram 21 richting De Esch. Uitstappen halte Woudestein • Tram 24 richting De Esch. Uitstappen halte Woudestein • Metro richting Spijkenisse / Slinge. Op station Beurs overstappen op metro richting De Terp, Nesselande of Binnenhof. Uitstappen halte Kralingse Zoom.

Algemene informatie

Vanaf Rotterdam Alexander • Metro richting Schiedam Centrum / Spijkenisse. Uitstappen halte Kralingse Zoom. Of plan uw reis op www.ret.nl met alle actuele informatie. LET OP Tram 7 richting Woudestein / Burg. Oudlaan rijdt normaliter naar de Erasmus Universiteit Rotterdam (halte Groene Wetering). Tot medio 2017 rijdt tram 7 niet verder dan Oostplein en hierom kunt u dit jaar niet gebruik maken van deze tramlijn om naar de universiteit te komen. Op www.ret.nl vindt u alle informatie en nieuws rondom tram 7.

127

Medewerkers van Hovo Rotterdam

Yvonne Benjamins programmacoรถrdinator

Klara Jindrova programmacoรถrdinator

Ad Hofstede directeur Erasmus Academie BV

Dave van Rutten administrateur

Wendy Jansen onderwijscoรถrdinator

Lya van Staveren hoofd Hovo Rotterdam

Contact Bezoekadres Erasmus Universiteit Rotterdam Complex Woudestein Burgemeester Oudlaan 50 Van der Goot building, kamer M6-20 3062 PA Rotterdam Postadres Erasmus Academie BV afdeling Hovo Rotterdam Postbus 1738, Kamer M6-19 3000 DR Rotterdam

Telefoon 010 408 2465 Web www.hovorotterdam.nl E-mail hovo@erasmusacademie.nl Openingstijden Hovo Bureau: maandag t/m donderdag van 9.00 tot 17.00 uur, vrijdag tot 15.00 uur Telefonisch bereikbaar tussen 9.30-12.00 uur en tussen 13.30-14.30 uur

Colofon Teksten Eindredactie Druk Vormgeving

docenten en medewerkers van Hovo Rotterdam Wendy Jansen en Lya van Staveren DeBondt Grafimedia Panart creatie en communicatie

Het auteursrecht van de programmaomschrijvingen in deze gids berust bij de betreffende docent(en). Het auteursrecht van de overige teksten in deze studiegids berust bij Hovo Rotterdam. Niet alle rechthebbenden van de illustraties konden worden achterhaald. Belanghebbenden worden verzocht contact op te nemen met Hovo Rotterdam. Aan de inhoud van deze studiegids kunnen geen rechten worden ontleend.

128

Studiegids Hovo 2016 / 2017

129

130

Studiegids Hovo Rotterdam 2016 / 2017

Hovo Den Haag

Hovo Dordrecht

Erasmus Academie BV Hovo Rotterdam Erasmus Universiteit Rotterdam Van der Goot-gebouw, kamer M6-19 Burgemeester Oudlaan 50 3062 PA Rotterdam Postbus 1738 3000 DR Rotterdam T +31 10 408 2465 E hovo@erasmusacademie.nl www.hovorotterdam.nl www.facebook.com/HovoRotterdam