Sagenhafte Wanderung - Maj Lisa Dörig

sagenhafte Wanderungen

Dä Karfunkelstää Vorderseite des Leporellos.

Ansicht in Doppelseiten.

Dä Karfunkelstää

D채 Karfunkelst채채 R체ckseite des Leporellos.

Ansicht in Doppelseiten.

Dä Karfunkelstää Eine Appenzeller Sage über das Brüeltobel und dessen Reichtümer.

Diese Arbeit ist 2020 im Rahmen der Bachelorarbeit für den Studiengang Illustration Fiction an der Hochschule Luzern - Design & Kunst entstanden.

Illustriert von Maj Lisa Dörig

Herzlichen Dank an meine Mentorin Evelyne Laube und an meine Familie und Freunde für die grosse Unterstützung.

1

2

Im Brüehltobel hinne muesses wohl mol viel Gold, Edelstää ond anderi Chostbarkeite geh ha. Wemo all die Gschichte und Määrli vom steile Taal ghört, verzellet sie all vo Richtuum ond glänzige Schätz. I dr öppe cheerchetormhööche Felswänd wo nebedem Brüeltobel uferaaged, heds viel Höhlene, i dene heg vor vielne Johre es Zweergevölkli gwohnt. Fliissigi ond gmögigi Lüüt, wo erem König gholfe hönd, sin Schatz os Silber, Gold, Edelstää ond andere Choschtbarkeite z hüete. Die Schätz hönd sie i dene chliine ond grosse Höhlene, wo bis tüüf id Felswänd inegange sönd, glageret. Z hönderscht i de Höhli heds gad eso plitzt ond glüüchted vo Edelstää i allne Farbe.

3

Die Zwerge hönd lang i sebem Taal glebt ond uf ihri Kostbaarkeite schüli guet ufpasst. Und meh säät sich, das vieli Johr spöter, d Zwerge heg mo scho länger nöm gseä, die Schätz immer no i sebem Taal gsee seged und mer het sech vomne wertvolle Karfunkelstää verzellt.

Meh sääd, de liggi im Bergbach inne annere ganz versteckte Stell und wenn deä öpert fönde wöör, wäär er stääriich! Me mösst aber defriili lang ond mit viel Geduld sueche, bis me n en hett, wie de seb Maa vo Brülisau, wo n en mit äägne Auge gseä hed, aber glich nie in sine Hende gchaa hed.

Deä Puur ischt wie ali Johr au im sebe Sommer vor viele, viele Johre i siis Älpli ui zoge, wo n er im Brüeltobel obe gchaa hed. Innere chline Hötte hed er glebd ond isch öber de Sommer guet versorget gsee. Wenn de Puur ide Nacht of de Heupritsche im Höttestöbli glege n ischt, hed er s Ruusche ond s Plätschere vom nöche Brüelbach gchöört.

4

Es ischt e schwüli Nacht gsee, wo n er de Stää vo wiitem gseä het. Es het plitzt ond tonnered ond es ischt e brandschwarzi Wolke s Tobel ab cho ond drom ischt er of sinnere Heupritsche verwachet. Eerber heds s Gwitter chli noeloo ond de Puur hed gchöört, wie de Bach s Tobel aab tonnered ischt. Of äämol ischts oogwönhnlig hell i sinnere Hötte worde. Er hed gmänt s seg de Mooschii. Er ischt of sim Heulaager e paarmol hii ond heer gewaaltet.

Näbe ischt er denn uufgstande on das Feeschter go usi luege. Es hed aber wiit ond breit kän Moo gschuune, aber wiit onde zmitzt osem Bach uus hed en silbrighelle Liechtstrahl zom Wasser uus funkled! Dä Karfunkelstää.

Denn no an wäär jetzt hantli zom Bach abi gange ond hett glueged, wa denn daa för e Helli ischt. Ösen Puur aber hed zittered vor Angst ond heds nüd gwooged, wil er ebe gwösst hed, as do obe früener Wildzweerge ond sogäär Hexe ommenand gsee sönd.

5

E letschts Mool hed er geg de Bach abi glueged ond uf de Meter gnau glueged, a welere Stell im Bach da silberhelle Funkle ischt.

Am nöchste morge isch de Puur i aller Herrgottsfrüeni s Tobel aab gsatzed ond isch a sebere Stell im Bach ommenand gwattlid. Er het gsuecht ond gsuecht under jede Stää hed er glueget ond das vom Moorge früeh bis z Oobed spoot. Gfunde het er nüd! No de ganz Sommer döör hed er i jedem freie Wiili bachuuf ond bachaab gsuecht, aber vergebe, de Stää ischt nömme ooftaucht. De Puur het siner lebdig lang dem Stää nootruret ond toobed ond gflueched, will er die Nacht nüd s Guuraaschi gcha hed, zom im Bach onne go noezluege. So ischt er gierig ond bitter worde und dä Karfunkelstää, dä liit wohrschniindlig höt no deionde im Bach.

6

Die Sagenkarte «Dä Karfunkelstää» ist Teil der Publikationsreihe «sagenhaften Wanderungen», die vier Sagen aus dem Appenzellerland erzählt. Die folgende Karte zeigt die Wege, entlang denen sich die Sagen entfalten.

Die Wanderung zur Sage «Dä Karfunkelstää» beginnt in Brülisau und führt über das Brüeltobel zum Plattenbödeli.

Dauer: 1 h

7

8

Dä Karfunkelstää Ansicht als Leporello

sagenhafte Wanderungen

Dä Stefelhans Vorderseite des Leporellos.

Ansicht in Doppelseiten.

Dä Stefelhans

Dä Stefelhans Rßckseite des Leporellos.

Ansicht in Doppelseiten.

Dä Stefelhans Eine Appenzeller Sage über den Alpsegen.

Diese Arbeit ist 2020 im Rahmen der Bachelorarbeit für den Studiengang Illustration Fiction an der Hochschule Luzern - Design & Kunst entstanden.

Illustriert von Maj Lisa Dörig

Herzlichen Dank an meine Mentorin Evelyne Laube und an meine Familie und Freunde für die grosse Unterstützung.

1

2

Im Alpstää isch es hüt no de Bruuch, äs d

Senne bim Zuenachte no emool vor d Hötte n usi gönd ond dr Alpsege öber erni Alpwääde n ie ond au wiit is Taal abi rüüefid. Mit dem Ruef bettet de Senn zom Liebgott, zo de Heilige ond zor Moettergottes ond wöötsch, as sini Alp z Vech ond d Alphirte vor Oogfell, Chranket ond tüüfliche Mächt gschötzt ond bhüeted weerid. Woher emool en derige bööse Gääscht choo ischt, ond wie dr Alpsege denn gholfe het, chönntid di sebe Senne i de Sämtisteralp hönne verzelle, wenn s no lebe wöörid.

3

Z Oberriet im Rhital onde hets vor langer Ziit en Amtsmaa gha wo sini Gschäft meh schlecht als recht betrebe hed ond schlimmi Ootugende trebe hed. Vornedöre hed er chöne früntlig ond hääl tue, hönneddöre n aber ischt er en Lädwercher, en Giitchrage ond en Schlunggi gsee. Wie deer all meh ond meh Geld ond Guet zämegchratzed ond de Lüüt abgluused hed, fascht ohni as sis gmörkt hönd, hett sogäär am Tüüfel ali Ehr gmacht! Au vorem Tod het er sich nöd gscheut ond Geld vo lüüt abzocket wo chorz vorem sterbe gsee sönd. Wenn er ghört het, as än im Doorf of em Sterbebett liid, ischt er wädli zonem ggange ond hed esoo tue, as öb er wäss Gott wie truurig sei.

Deä Hüüchler ischt ganz nöch zo de Chopfete vom Chrankebett hegstande ond wenn er gmerkt hed, as deä, wo am Steerbe gsee ischt, nomme schwätze chaa, hed er sini Hend vertoligs ond ganz oordelig onder s Chössi vom Chrankne glääd. Leslig, aber ase tüütlig, as

4

es ali Verwandte ide Chammere inne gchöört hönd, hed er gsääd: «Los Ueli, i will ders nüd schwäär mache. Aber wenn du vorem Steerbe doo of de Eerde no Oornig machscht, weerd deer de Tood liechter. Du wääscht doch, as du meer no tuusig Taaler scholdig bischt. Isch es deer recht, wenn dini Verwandte mii noch dim Tood uuszahlid?» Denn hed er mit sine versteckte Hende de Chopf vom Ueli paarmool glopft ond wider falle loo, as es uusgseä hed, as öb er nicke ond joo säge wöör.

Emol ischt en junge Poorscht os em Noochberdorf as Steerbebett vo sim Verwandte choo.

Dr Amtsmaa ischt scho doo gsee ond de jung Poorscht, hed ganz gnau glueged ond gseä wasd er mit sine Hend gmacht. Er hed wüetig ufgschraue, ischt id Chochi gsprunge, mitme lange Messer zrogg cho ond hed em, patsch, de Chopf abghaue. D Lüüt weerid stuucheblääch, ond e paari lönd en luute schrää use, de Amtsmaa aber bliibt, ohni Chopf, bolzegrad

5

stoh. Noch eme Wiili böckt er sich, nemmt sin Chopf onder dr Aarm ond fort ischt er gsee.

«Jetz mos er as bööse Gääscht wiiterlebe!» sääd e n aalts Fräuli id Stilli ie. Ond soo isch es au cho.

Noch dem schreckliche Tag hönd ali Lüüt z Oberriet ond wiitomme jedesmool d Feeschterläde zuetue, wenn en Storm om d Husegge pfeffe hed. Si hönd ebe globt, da sei dr Amtsmaa ohni Chopf, wo im Dorf ommenand rompli ond suusi und so hönds bi jedem Oowetter i groosser Angscht gläbt. I erner Not hönd d Lüüt vo Oberriet en Kapuziner choo loo. De ischt zmitzt i de Nacht im Doorf ommenand glaufe, hed peted ond de böös Gääscht mit sine fromme Sprüche in hohe Chaste ui trebe.

Aber au dei obe hed er Senne ond eres Vech plooged. D Senne hönd Angst ghaa, er lös s Vech im Stall aab ond triibs i di tuunkel, chaalt Regenacht usi ond er fressi de Saue s Foetter oss de Tröög eweeg. Am nöchste

6

Morge hönd d Ross glahmet ond kän rechte Schrett gmacht. D Chüe im Stall hönd brüeled, will s gschwolni Uuter gchaa hönd. Kän tropfe Milch hönds gee. So hed de Kaputziner wieder müesse cho ond de Gääscht wiiter trebe is hönderste Taal vo de Sämtiseralp. Di seb Gegend häässt «Stefel» ond dei hed de böös Gääscht johreland siis Oowese trebe. Drom hed me n ehm vo doo aa «Stefelhans» gsääd.

Wiit im Taal hönne hed er i sinere Einsamkeit nomme viel aarichte chöne. Öppe n emool vor em Zuenachte hed er zwüsched de Felswänd gjuuchzet ond wüescht zauered, aber wenn en Senn dr Alpsege gruefe hed, denn ischt de böös Gääscht machtlos gsee. E paar Johr spööter ischt er aber zmool niene meh omme gsee. Meh glaubt, dasd di viele Alpsege vo de Senne sich ide Bäum ond Felse im Stefel verfange hönd ond mit jedem Alpsege, hed de Stefelhans meh sin Friede chönne finde. Wies aber wörkli gsee ischt, wääs hütt niemed meh.

7

Die Sagenkarte «Dä Stefelhans» ist Teil der Publikationsreihe «sagenhaften Wanderungen», die vier Sagen aus dem Appenzellerland erzählt. Die folgende Karte zeigt die Wege, entlang denen sich die Sagen entfalten.

Die Wanderung zur Sage «Dä Stefelhans» beginnt in Brülisau und führt über das Plattenbödeli und den Stefel zum Berggasthaus Bollenwees.

Dauer: 2 h

8

Dä Stefelhans Ansicht als Leporello