Bedreigde bomen in Antwerpen

bedreigde bomen in Antwerpen

Groen! telt de bomen De fietstocht leidt ons naar plekken in het district Antwerpen waar bomen in het openbaar domein verdwenen, bedreigd of gered zijn.

Groen! laat zien dat er alternatieven zijn.

De fietstocht start op linkeroever, op de parking aan het Galgenweel, te bereiken via de Galgenweellaan (A), eerste zijstraat links komende vanuit de Beatrijslaan (een straat zonder naam, aan de oever van het Galgenweel). Het gaat dan naar rechteroever, via Nieuw Zuid en Scheldekaaien naar Sint Andries, het oude centrum, de buurt rond het Stadspark, Zurenborg en Antwerpen Noord. (De hoofdletters en de 1 verwijzen naar het plannetje.)

En dat is de stelling die Groen! tijdens deze fietstocht kracht wil bijzetten: bomen van een zekere omvang zijn onvervangbaar in een stad. ‘Het plan’ is voor Groen! niet voldoende reden om bomen te rooien. Nieuw aangeplante bomen hebben jaren nodig om uit te groeien tot de exemplaren voor wie ze in de plaats treden.

Belang van bomen in de stad Groen en wonen Bomen langs straten, op pleinen en speelplekken maken een buurt leefbaar. Bomen zorgen voor schone lucht, voor het welzijn en de gezondheid van mensen en dieren. Uit onderzoek blijkt tevens dat bomen ook economisch van belang zijn, want mensen wonen graag in sfeervolle, groene wijken met bomen, waardoor woningen hier over het algemeen sneller en duurder verkocht worden.

Groen en milieu Het aanplanten van bomen is ook van belang als één van de gemeentelijke maatregelen tegen CO2-vervuiling: dit in het kader van het Kyoto-protocol om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

In het stedelijk gebied is het van belang om bomen oud(er) te laten worden en ze niet te snel te kappen voor productiedoeleinden of voor veranderingen in de openbare ruimte. Hoe ouder de boom, hoe meer ze het beeld en dus de sfeer van de wijk bepalen en hoe meer ze een bijdrage leveren aan een goed en prettig leefmilieu in de wijk.

Groen en werken Werken in een groene omgeving is gezond. Men voelt zich prettiger en het concentratievermogen en de productiviteit nemen toe.

Onderzoeken tonen dit aan. Een groene omgeving nodigt uit tot een wandeling in lunchtijd. Ook bedrijven/multinationals hechten grote waarde aan groen.

Groen en gezondheid Onbewust doen bomen en planten veel positiefs voor ons. Zo zijn mensen die in een groene woonomgeving wonen gezonder en minder gestresst. Ze bezoeken minder vaak de huisarts voor depressie, diabetes en duizeligheid. Dit blijkt uit onderzoek van Vitamine G dat door Jolanda Maas is uitgevoerd.

Een groene woonomgeving nodigt uit tot bewegen. Mensen gaan eerder wandelen, hardlopen of fietsen. Bewegen in het groen is dan ook een goed middel in de strijd tegen obesitas. Met name voor kinderen is het belangrijk dat ze voldoende groene speelplekken in hun omgeving hebben waar ze zich flink kunnen uitleven. Dit is hard nodig want uit onderzoek van het Nederlandse TNO blijkt dat kinderen die in een groene woonomgeving wonen 15% minder aan overgewicht lijden.

meer info Ilse van Dienderen Nachtegaalstraat 44 • 2060 Antwerpen • 03 233 92 68 • 0494 56 49 68 ilse.vandienderen@groen.be Anne Poppe Hertsdeinstraat 53 • 2018 Antwerpen • 03 237 15 85 • 0473 93 50 74 anna.poppe@pandora.be Gina Verstraeten Klipstraat 15 • 2060 Antwerpen • 03 233 54 32 • 0496 24 44 54 gina57@skynet.be Hugo Van Dienderen Wapenstraat 2/2 • 2000 Antwerpen • 03 288 77 47 • 0495 52 37 69 hugo.vandienderen@groen.be www.groenantwerpen.be/district/antwerpen

LOCATIE 1

1. E. De Coussemaekerstraat • Linkeroever De stad voorziet in haar strategisch structuurplan heel wat nieuwe ontwikkelingen op Linkeroever: Middenvijver, scholencampus, Regatta-wijk… Om niet te spreken over alle werken die met de Oosterweelverbinding samenhangen.

In uitvoering van dit structuurplan stelde de stad een voorontwerp ruimtelijk uitvoeringsplan op. Dit plan legt voor een omschreven gebied bestemmingen vast. Die bestemmingen zijn het kader voor het afleveren van bouwvergunningen. Het ruimtelijk uitvoeringsplan Galgenweel-Oost tovert een bestaande KMO-zone om in een zone voor nog steeds KMO maar ook een stukje woongebied. Dit stukje woongebied sluit aan bij bestaande bebouwing aan de E. De Coussemaekerstraat.

Dat lijkt niet onzinnig: als er nieuwe bebouwing toegelaten wordt, is het het best dit te doen in aansluiting op bestaande bebouwing.

Maar, het gebiedje waar dit voorzien wordt, is op dit moment een bosje met wilgen, elzen en lijsterbessen. Het is een illustratie van een zonevreemd bos. Jammer dat zo’n bosje vogelvrij is.

De volgende jaren heeft Antwerpen zeker nieuwe woningen nodig.

Renovatie en hergebruik van industriële panden bieden een stuk van het antwoord. Allicht moeten ook nieuwe gebieden worden aangesneden. Groen! pleit voor groene eco-wijken: compacte energiezuinige woningen, behoud van zoveel mogelijk bestaand groen en aanplant van nieuwe, ruimte voor spelende kinderen en rustende ouderen...

Zonevreemde bossen: enkele cijfers Zonevreemde bossen zijn bossen die gelegen zijn buiten de groene bestemmingen op de gewestplannen, de ruimtelijke uitvoeringsplannen of de plannen van aanleg. In gans Vlaanderen gaat het om 45.926 ha bos. Dit is niet minder dan 31% van het totale Vlaamse bosareaal.

Het bosdecreet maakt het ontbossen wel moeilijker: er is in principe in Vlaanderen een ontbossingsstop. Maar er zijn uitzonderingen.

In woongebied en KMO-gebied mag wel ontbost worden, mits een compensatie; bv. in de vorm van bos of in geld. De bedreiging van ontbossing is dus in die zones het grootst. Het gaat hier over 8.174 ha (zonevreemd) bos. Hoe groot de bedreiging is, blijkt uit het feit dat er de voorbije jaren jaarlijks ongeveer 226 ha bos verloren ging met stedenbouwkundige vergunning. In totaal werd in Vlaanderen tussen 2001 en begin 2009 voor 1.809,71 ha een ontbossingsvergunning verleend.

(Bron: Vereniging voor Bos in Vlaanderen)

2. Nieuw Zuid Een gelijkaardige problematiek doet zich voor op de site achter het Justitiepaleis, op het Nieuw Zuid. Hier is plaats gemaakt voor een evenementenwei. Enkele jaren geleden stonden hier nog eiken, wilgen, berken… kortom was dit een groene plek naast de Schelde.

Omdat er plannen bestaan om dit gebied te bebouwen, (oud-burgemeester Cools droomde al van Nieuw Zuid), is ook deze groene plek een vogel voor de kat. Toepassing van de principes van de eco-wijk kan het verlies beperken.

LOCATIE C

3. Scheldekaaien Omdat de oeververdediging van de Schelde verouderd is en niet meer veilig, zullen de komende jaren de Scheldekaaien over de ganse lengte aangepakt worden. Er komt een nieuwe oeververdediging en de stad heeft de kans te baat genomen om dan ineens de kaaien in een nieuw kleedje te steken.

Het is nog hoogst onduidelijk wat gaat gebeuren met de bestaande bomen langs en op de kaaien. De lindebomen zouden samen met de hekkens verwijderd worden (de huidige plannen zijn hierover niet helemaal duidelijk). De bomen op de kaaien zelf, zoals deze aan het kunstwerk (Ginkgo’s en eiken), blijven zeker niet gespaard. Groen! vindt dat ontwerpers de opdracht moeten krijgen plannen te tekenen die de bestaande bomen integreren. De natuur heeft daar al jaren in geïnvesteerd. Laten we er omzichtig mee omspringen.

LOCATIE D

4. Prekersstraat Rondom de blokken van de Prekersstraat is een groene zone. Deze groene zone is door het Vlaams gewest gefinancierd als groengebied rond de sociale blokken. Na de inrichting van dit groengebied wordt de stad (en hier dus het district) verantwoordelijk voor het onderhoud.

Hier zijn 17 bomen en struiken gekapt (laurierkers, Weymouthdennen) – om niet erg duidelijke redenen. Er zouden er 3 nieuwe geplant worden. Jammer.

LOCATIE E

5. Nationalestraat • Theodoor Van Rijswijckplaats • ‘de Neus’ De Nationalestraat wordt heraangelegd. Aanleiding hiervoor zijn de nutsleidingen (een grote gasleiding) die vernieuwd moeten worden.

In deze straat staan nu 87 bomen, als laanbomen of op de pleintjes.

In aantal zullen de bomen na heraanleg behouden blijven maar het gaat voor het overgrote deel om nieuwe bomen. Deze nieuwe bomen zijn natuurlijk van een kleinere maat en omvang. Het zal dan nog jaren duren eer die bomen van een bepaald kaliber zullen zijn.

Redenen om de bomen te kappen zijn divers: ze zouden ‘ziek’ zijn, ze staan op de verkeerde plekken, ze staan te dicht bij elkaar… Groen! pleit voor het behoud van de bomen. De bomen staan inderdaad wel in een stresssituatie – te weinig ruimte, te kleine boomspiegel – maar dit kan na de heraanleg verbeteren door meer ruimte te voorzien.

Bomen van een zekere omvang zijn niet zomaar te vervangen.

6. Muntplein Na een jarenlange strijd van de buurtbewoners, ziet het er naar uit dat het Muntplein als groene oase verworven is. De laatste plannen voorzien enkele aanvulwoningen – aan de ‘wachtgevels’ wordt gebouwd.

De rest van de groene zone zou een groen parkje blijven. Een Groene Pluim voor de bewoners die de strijd voor het behoud van hun Munthof nooit hebben opgegeven en er zelf nog bomen hebben gepland!

LOCATIE F

7. Lombardenvest • Wilde Zee • Korte Gasthuisstraat Dit winkelhart is in een nieuw kleedje gestoken. Het voetgangersgebied heeft een mooie nieuwe bestrating gekregen. Maar ook hier heeft de heraanleg het leven gekost aan enkele bomen. In het hart van het gebied, aan de Korte Gasthuisstraat, zijn toch weer enkele bomen gesneuveld. Ook hier was het argument dat deze te dicht bij elkaar staan. Groen! vindt het jammer: het waren grote gezonde bomen die alleen al om die reden onvervangbaar zijn.

LOCATIE H

8. Everdijstraat Het verhaal herhaalt zich: een heraanleg heeft drie bomen zien teloorgaan. Ook hier houden de redenen voor een kap volgens ons geen steek: ze betekenden geen gevaar voor bezoekers, ze waren nog in een goede gezondheid. Enkel ‘het plan’ kan als reden ingeroepen worden om te kappen. Voor Groen! een zwak verhaal. Gezonde bomen mogen niet het slachtoffer worden van een groter ‘heilig’ plan.

9. Bogaerdeplein Achter de jeugdherberg krijgt het bestaande plein een nieuwe inkleding. Het pleintje blijft – op zich al een verworvenheid. Maar de Japanse kerselaars gaan op de schop. Deze staan in betonnen bakken en wortelen ‘boven het maaiveld’. Daarom zijn ze niet te behouden nadien want het plan voorziet een gelijkgrondse aanleg van de bomen. Ook hier is ‘het plan’ de dwingende reden om de Japanse kerselaars te rooien. Jammer, in Antwerpen Noord zijn de ontwerpers creatiever geweest na burgerprotest en hebben ze platanen, die ook in bakken stonden, omzoomd met een betonnen bank (zie verder).

LOCATIE I

10. Botanische tuin De botanische tuin is een pareltje van rust in de binnenstad. De geschiedenis van de botanische tuin of botanieken hof of kruidtuin gaat terug tot het einde van de 18de eeuw, ten tijde van het Franse bewind. In elke departementshoofdplaats, en dus ook in Antwerpen, moest een Ecole Centrale komen. Bij iedere Ecole Centrale hoorde een plantentuin. De plantenvoorraad werd aangeleverd vanuit tuinen van rijke families en kloosters. In 1802 werd de Ecole Centrale opgedoekt, maar de tuin bleef bestaan als plantentuin ten behoeve van de apotheek van het Sint-Elizabethgasthuis dat er vlak naast ligt.

De beheerders van het ziekenhuis waren niet echt begaan met hun kruidtuin die dan ook in verval raakte. Enkelen trokken zich nog wel het lot aan van de tuin en hielden hem zo goed en zo kwaad als het ging in stand .

De tuin is relatief klein – minder dan 1 hectare – maar bevat toch een interessante verzameling van meer dan 2.000 verschillende planten samengebracht, waaronder een aantal zeldzame bomen.

11. Maria-Henriettalei Hier staan een rijen laanbomen die naam waardig. De straat vormt een groene vinger tussen de leien en het stadspark.

Groen! wil meer van zo’n groene vingers. Groene vingers zorgen voor de noodzakelijke natuurverbindingen tussen groene eilandjes. Via deze groene vingers kunnen flora en fauna zich verplaatsen. Dit is van belang voor het behoud van de stedelijke biodiversiteit.

12. Stadspark De geschiedenis van het stadspark gaat terug tot in de 19de eeuw. Tijdens het Hollandse bewind wordt in 1818 de zgn. lunet van Herentals gebouwd, tussen de Mechelse en Borgerhoutse poort. Het zou een bijkomende versterking moeten zijn van de Spaanse omwallingen. Dit lunet, een brilschans, zag er uit als een gelijkzijdige driehoek.

In de helft van de 19de eeuw pleit de toenmalige gouverneur ervoor om de Spaanse omwalling een recreatieve functie te geven: een zgn. promenade du glacis wordt een publieke wandeling. Dat is een enorm succes: er wordt heel wat geflaneerd op de promenade.

Een uitbreiding laat niet lang op zich wachten: twee zijlijnen van de lunet van Herentals maken deel uit van de promenade. Deze twee zijlijnen zijn de huidige Rubenslei en de Quinten Metsijslei. Nieuwe plannen van het ministerie van Oorlog zorgen ervoor dat de Spaanse omwalling opnieuw een militaire functie krijgt. Het is de tijd dat men aan de Brialmont-forten begint, de zgn. tweede fortengordel van Antwerpen. Ter compensatie voor het verlies van de promenade wordt de lunet van Herentals in zijn geheel bestemd als openbaar park.

De stad trekt een ontwerper aan om van dit lunet een park te maken.

Het wordt Eduard Keilig, die eerder al zijn sporen verdiende met het plan voor het Ter Kamerenbos in Brussel.

Keilig is een Duitser die in 1853 naar BelgiĂŤ trekt. Hij gaat aan de slag bij een sierteler in Brussel en krijgt hier zijn introductie bij vakgenoten en mogelijke opdrachtgevers. Een van die opdrachtgevers is Koning Leopold II die hem vraagt voor het ontwerp van het park van Laken.

Vanaf dan is zijn naam gemaakt.

Voor het Antwerpse stadspark krijgt Keilig zijn opdacht toegewezen door het stadsbestuur in 1867. Hij maakt een landschapsontwerp met tal van lijnen en zichten, een vijver, de hangbrug, dreven en beplantingen met daarin heel wat verschillende boomsoorten – veel exoten; het stadspark zoals we het nu kennen neemt zijn vorm aan.

Hiervoor is wel de lunet van Herentals bijna volledig ontmanteld; enkel de driehoekige vorm wordt weerhouden. meer info hier: http://inventaris.vioe.be/dibe/relict/200553 Een sprong naar de 21ste eeuw dan. In 2008 lanceert schepen Van Campenhout de idee om het stadspark in een nieuw kleedje te steken. Hij spreekt van een opener park dat meer ruimte voor sport moet bieden. Het stadspark zou moeten aangepast worden voor hedendaagse noden.

Dit weekt enorm veel protest los. Er ontstaat een comité van verontruste bewoners, het Beschermcomité SOS Stadspark. Onder druk van dit comité laat het stadsbestuur haar plannen voor een grondige renovatie vallen en beperkt de werken in het stadspark tot een grondig onderhoud van de wandelpaden. Gelukkig.

LOCATIE K

13. Brialmontlei Deze straat is genoemd naar de geniekapitein Henri-Alexis de Brialmont (1821-1903), Deze is verantwoordelijk voor het optrekken van de fortengordel rond Antwerpen. Hij heeft dus een straat naar zijn naam genoemd gekregen.

De Brialmontlei huisvest een imposante dubbele bomenrij van platanen. Het districtsbestuur plant de heraanleg van de straat. Op vraag van de bewoners worden de laanbomen behouden. Ook deze bomenrij vormt een groene vinger naar het stadspark. Jammer genoeg is die groene vinger in lengte beperkt. De bomenrij doortrekken tot aan de Plantin Moretuslei en dan verder naar de Singel en ring zou een belangrijke meerwaarde hebben.

LOCATIE L

14. Dageraadplaats De Dageraadplaats is het hart van Zurenborg. Het plein is enkele jaren geleden heraangelegd via een wedstrijdprocedure van de Vlaamse bouwmeester.

Cruciaal voor de bewoners van Zurenborg was het behoud van de paardekastanjes. Echter de toestand van deze bomen was niet optimaal. Na heel wat bomenonderzoeken zijn de meeste bomen behouden en hebben ze een veel betere groeiplaats gekregen. Bomenzand is aangevoerd; het ondergrondse puin dat de beworteling van deze bomen sterk hinderde, is verwijderd. De bewoners hebben dankzij hun strijd een plein met gezondere bomen ĂŠn met een veel grotere belevingswaarde teruggekregen. Dankzij hun strijd zijn de bomen in eer hersteld.

LOCATIE M

15. Simonsstraat De heraanleg met een fietspad van de as parallel met de spoorlijn tussen Antwerpen-Centraal en Berchem is momenteel nagenoeg afgerond. Eindelijk kan je als fietser veilig en snel tussen de twee stations fietsen.

De heraanleg is ook geslaagd om een andere reden. De heraanleg van de Simonsstraat is een unicum: een stuk straat is op de schop gegaan om plaats te maken voor een brede groene berm. De boompjes die op die berm prijken, zijn nog piepklein maar het effect van zo’n groene verhoogde berm voor de omgevingskwaliteit is niet te onderschatten.

Een geslaagde heraanleg.

LOCATIE N

16. Astridplein Het Astridplein is dan weer een minder geslaagd voorbeeld van stadsontwikkeling. Hoewel de oppervlakte van het plein zeker grote bomen toelaat, zijn die niet te bespeuren. Het groen is maar kijkgroen en heeft weinig toegevoegde waarde. Het slaagt er niet in de grandeur van het Centraal Station te benadrukken. De nieuwe groenaanleg is een mislukking maar ook de rest van de inrichting van het plein is een miskleun. Wat bedoeld was als een toonbeeld van een toegankelijke inrichting, is nu uitgedraaid op een plein met schots en scheve plaveien, blindengeleiding die totaal versnipperd op het plein voorkomt, een onduidelijke afwikkeling van het fietsverkeer‌ Niet voor herhaling vatbaar.

LOCATIE O

17. De Coninckplein Het De Coninckplein herbergt nog enkele grote platanen. Enkele jaren geleden waren dat er nog meer. Maar deze twee platanen stonden scheef; ze helden over richting rijweg. Dat was voldoende reden voor het bestuur om deze bomen te kappen, hoewel deze zeker geen gevaar voor gebruikers van het plein betekenden. Jammer.

LOCATIE P

18. Duinstraat ‘Duinplak’ Het zogenaamde Duinplak, een pleintje aan de Duinstraat, is een mooi voorbeeld van hoe op vraag van de bewoners de bestaande bomen behouden zijn. De bomen stonden in verhoogde plantenbakken waardoor ook hun beworteling boven het maaiveld uitstak. De stedelijke diensten hadden een ontwerp voor de heraanleg uitgewerkt met nieuwe bomen op nagenoeg dezelfde plek maar gelijkgronds. Dat was niet naar de zin van de bewoners. Door ronde betonnen ringen rond de bomen aan te leggen die meteen als zitbank kunnen dienen, konden de bomen toch bewaard blijven. Ook hier een toonbeeld van hoe burgerprotest tot een goed resultaat leidt. Een Groene Pluim waard.

LOCATIE Q

19. Sint-Jansplein Enkele jaren geleden is hier de beleidsoptie genomen om een ondergrondse parking aan te leggen. Het is een geweldige uitdaging om op het plein bovenop de ondergrondse parking bomen te planten. Via een uitgekiend bevloeiingssysteem zou de provincie, die instond voor de heraanleg, er toch in kunnen slagen bomen op het plein te planten.

Lindebomen werden aangeplant. Toch is dit bevloeiingssysteem geen onderverdeeld succes. In warme zomers komen de bomen in een stresssituatie terecht. Daarom is ongeveer een derde van de bomen vervangen. Het blijkt dus zeker geen evidentie om bovenop een ondergrondse parking bomen te planten.

LOCATIE R

20. Spoor Noord Een succesnummer voor Antwerpen. Het park wordt heel druk bezocht; kinderen genieten van de waterspeelplaats; joggers rennen het park rond; skaters voeren hun kunstjes op maar‌ In warme zomers is het zoeken naar een plekje verkoeling. De bomen die werden aangeplant zijn relatief schaars en bovendien nog erg jong. Grote kruinen hebben ze (nog) niet. In die warme zomers ondervindt iedere bezoeker de onschatbare waarde van grote vol uitgegroeide bomen. De weinig talrijke en kleine schaduwplekken zijn dan heel gegeerd.