bomenTuurDeHaeck by Hugo Van Dienderen

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

• INBO : Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (wetenschappelijke instelling van de Vlaamse Overheid) • Onderzoek : Fauna, flora, biotopen, milieu, beheer, monitoring en beleid INBO team Bosbescherming • Diagnosecentrum voor bomen : dienstverlening ivm bomen (bos, open ruimte en stedelijke omgeving); onderzoek en advies ivm : • Ziekten • Aantastingen • Conditie & veiligheid • Beheer Meer info :

www.inbo.be http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=DIE_DIA_start http://www.inbo.be/docupload/2271.pdf http://www.inbo.be/docupload/2361.pdf arthur.dehaeck@inbo.be

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Tips en suggesties ivm boombeheer Aanplanten

Onderhoud bomen :

• Kwaliteit plantgoed • Afmeting plantgoed • Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer (-ders) • Tijdstip aanplanting & planttechniek • Drainage / irrigatie • Plantafstanden

Jeugdfase • Boompaal / -verankering • Snoei : hoe & wanneer

Vervanging

Schade

• Opvullen van open ruimten • Praktische problemen bij exploitatie • Herkennen van belangrijke ziekten en bedreigingen en acties • Oude boomstronken verwijderen?

• Type schade & voorkomen (grondwerk, ophoging, verdichting, herbiciden) • Bemesting, water geven, dunning, • (on-)kruid • Verzorging verwondingen • Inboeten : tot wanneer of liever gehele vervanging • Exploitatie • Ziekten & bedreigingen • Bodemaspecten

volwassen bomen : • Probleembomen • Snoei

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Aanplanten : Kwaliteit plantgoed - Afmeting plantgoed - Tijdstip aanplanting & planttechniek Drainage/ irrigatie – plantafstanden -snoeien- Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer( -ders)

Moet zijn :

• Bovenkant kluit = maaiveld • Drainage : onder de kluit (+ aansluiten op afwatering) – een=25cm irrigatie komt eventueel boven de wortelzone • Vermijd gladde wanden van de plantput • De bodem rond de plantput moet doorlaatbaar zijn (doorwortelbaar bodemvolume ca. 650 l/m² kroon volwassen boom) • Geen vers organisch materiaal in plantput

Fout: • Verpakte wortelkluit • 25 cm te diep geplant • Geen drainage (kleibodem >> badkuipeffect)

• Na het planten de plantput voor 30% opvullen, de draadkorf of kluitverpakking open leggen en overige 70% aanvullen tot maaiveld • Geef (indien nodig) met mate water. Bij overdadig gieten ontstaat zuurstofgebrek (luchtbellen !!) • Boomspiegel vrij houden van wortelconcurrentie (vooral grassen) door wieden of mulchlaag (max. 5cm dikte en niet tot tegen de stam)

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Aanplanten : Kwaliteit plantgoed - Afmeting plantgoed - Tijdstip aanplanting & planttechniek Drainage/irrigatie – plantafstanden- snoeien- Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer ( -ders)

Bovenzijde wortelkluit (wortelhals)

Maaischade (bosmaaier met draadkop) : plaats een stootbeugel op de bosmaaier of niet maaien of voorzie een stambescherming…

Te diep geplant Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Aanplanten : Kwaliteit plantgoed - Afmeting plantgoed - Tijdstip aanplanting & planttechniek Drainage/ irrigatie – plantafstanden- snoeien- Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer( -ders)

Kluitverankering • met niet verduurzaamd hout : geen nazorg • standvastigere boom (stabielere stam door de vorming van ‘steunhout’) • Geen stamschade door boompaal • Minder neiging tot vandalisme

Boompaal :



• Liefst aanbinden met bio-afbreekbare band •  na 2de groeiseizoen verwijderen Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Aanplanten : Kwaliteit plantgoed - Afmeting plantgoed - Tijdstip aanplanting & planttechniek –

Drainage/irrigatie – plantafstanden - snoeien - Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer(-ders)

A.  Irrigatie : in de bovenste ½ van de wortelzone. Min. 1 uiteinde boven het maaiveld laten uitsteken B.  Combinatie van irrigatie (tijdelijk afstoppen afvoer) & drainage. Min. 1 uiteinde boven het maaiveld laten uitsteken C.  Drainage : onder de wortelzone. Geheel ondergronds

A B

Afvoer C Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Aanplanten : Kwaliteit plantgoed - Afmeting plantgoed - Tijdstip aanplanting & planttechniek Drainage / irrigatie – plantafstanden –snoeien- Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer (-ders)

Levensnoodzakelijk voor bomen :

bovengrondse & vooral ondergrondse ruimte Situatie : gelijkjarige platanen A.  in te kleine plantput/compacte bodem/ te weinig groeiruimte/weinig kwaliteit / duurste aanplanting B.  Kleine plantput/compacte bodem/iets meer groeiruimte

C.  Voldoende groeiruimte / veel kwaliteit / goedkoopste aanplanting

Bemerk : 1.  2.  3.  4.

de takvrije stamlengte die toeneemt naarmate de bomen vitaler zijn de boomhoogte (wordt bepaald door de conditie van de standplaats) de kroondichtheid en het vertakkingspatroon Ontbrekende bomen in rij A (meer zwakke bomen, meer sterfte, meer onderhoud) Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Aanplanten : Kwaliteit plantgoed - Afmeting plantgoed - Tijdstip aanplanting & planttechniek Drainage / irrigatie – plantafstanden - snoeien- Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer ( -ders)

Doorwortelbaar bodemvolume ?

Wortelschade ?

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

SNOEITECHNIEK

fout Takkraag & takschorsrichel behouden ! Dode takken verwijderen : niet door het levende hout zagen.

Geen wondafdekmiddel (hooguit enkel op levend hout langs de wondrand) Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

SNOEITECHNIEK

Co-dominante takken en takken met ingesloten bast tijdig verwijderen

Snoei van te dikke takken : houtrot, wortelsterfte, verzwakking boom. Doorsnede te snoeien takken : max. 5-8cm Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Aanplanten : Kwaliteit plantgoed - Afmeting plantgoed - Tijdstip aanplanting & planttechniek - Drainage/irrigatie –plantafstanden –snoeien - Bescherming >< schade door wild, wind en maaibeheer(-ders)

In een te laat stadium gekandelaarde bomen (toppen van natuurlijk uitgegroeide bomen)  Verhoogd risico op vorming van houtrot in de kroon  Verhoogd risico op vorming van houtrot aan de stambasis en in de gestelwortels  Op termijn verhoogd veiligheidsrisico  Eventueel versneld afsterven van de bomen • Knotten en kandelaren moet aanvatten bij stam-/takdikte van max. 10-15 cm • Éénmaal aangevat moet de boom naderhand blijvend gekandelaard worden om de 4-8 jaar • Zeer arbeidsintensief, veel snoeiafval : overweeg een aangepaste boomsoort, -grootte

volwassen bomen met een natuurlijk uitgegroeide kroon niet kandelaren !

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Zinloos toppen van bomen : er is voldoende ruimte zodat de boom zou kunnen uitgroeien tot zijn natuurlijke vorm. Probleem : wortelrot (de boom compenseert het verlies van takken door het afstoten van wortels), houtrot thv de takken, arbeidsintensief en terugkerende interventies. Dus : hogere beheerkost en lage kwaliteit. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Juist beheer van gekandelaarde bomen (op knot zetten) • Dunne takken • Geen grote wonden • Scherp handgereedschap • Boomvorm werd bepaald in de jeugdfase van de boom • De foto toont een slechte arbeidsveiligheid !

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

begeleidingssnoei (gericht op het voorkómen van probleemtakken) • Snoei in tijdelijke kroon (=de takken die op termijn moeten verdwijnen om de noodzakelijke takvrije stamlengte te kunnen bereiken ivm voorkomen van hinder) • Herinnering : koop bomen waarvan de topscheut niet getopt werd ivm doorgaande stam !

Vrije doorrijhoogte min. 4,5 meter, hou rekening met doorhangende takken

Minimale takvrije stam = 4,5 m + 2 à 3 m (doorhangende takken) = 6,5 à 7,5 m takvrije stam

Te lage kroonaanzet Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Begeleidingssnoei

Tijdelijke kroon

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Mogelijke oorzaken van boomproblemen Biotische oorzaak (door levend organisme) • Bacteriën • Virussen

Abiotische oorzaak (niet door levend organisme)

al dan niet primair of met onderlinge wisselwerking

• Klimaat (droogte, wateroverlast, vorst, zon, bliksem, wind)

• Nematoden

• Bodem (verdichting, ophoging of

• Insecten & mijten

afgraving, verharding en bestrating, verzadiging door water,

• Schimmels

watergebrek, zuurstofgebrek,

• Verstoring bodembiologie

slechte mineralenvoorziening)

• Dieren en mensen

• Chemisch (herbiciden, cement,

dooizout, olie, brandstof, luchtverontreiniging) • Schade aan bomen (voertuigen en machines, wortelschade, (ondeskundige) snoei, verkeerde aanplanttechniek,……….) • Veiligheid

3 Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Schade aan bomen

Om wortelschade te voorkomen moet buiten de kroonprojectie + 2 meter gegraven worden

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Afname vitaliteit Ganoderma sp.

wortelschade

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be Gaverstraat 4 – B 9500 Geraardsbergen ▪ Info@inbo.be • www.inbo.be

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Gevelde beuk,… behoud van schimmels

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

Bomen op werven : schade kan voorkomen worden !!

Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest

Beheer van bomen

Arthur DE HAECK (INBO, Diagnosecentrum voor bomen)

• Veel oude bomen

• Veel jonge bomen met slechte conditie

= • Beperkte duurzaamheid • Opvolging niet gewaarborgd • Verhoogde kosten • Lage kwaliteit Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Research Institute for Nature and Forest