Ioannis Armakolas, Politika i društvo u Tuzli od 1992. do 1995. godine

Ioannis Armakolas POLITIKA I DRUŠTVO U TUZLI OD 1992. DO 1995. GODINE Političko natjecanje i građanska alternativa

Armakolas Tuzla prijelom.indd 1

04.01.2017. 19:59:12

STUDIJE ZA HISTORIJU BOSNE I HERCEGOVINE Knjiga 2 EDICIJA MUSTAFA IMAMOVIĆ BIRA ZA VAS Knjiga 9

Izdavači Udruženje za modernu historiju / Udruga za modernu povijest, Sarajevo University Press, Sarajevo Za izdavače: Husnija Kamberović Dragan Marković Glavni i odgovorni urednik Husnija Kamberović Recenzenti Robert J. Donia Husnija Kamberović

CIP - Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i univerzitetska biblioteka Bosne i Hercegovine, Sarajevo 323(497.6 Tuzla)”1992/1995” ARMAKOLAS, Ioannis Politika i društvo u Tuzli od 1992. do 1995. godine : političko natjecanje i građanska alternativa / Ioannis Armakolas. - Sarajevo : Udruženje za modernu historiju / Udruga za modernu povijest : University Press, 2016. - 260 str. : ilustr. ; 24 cm. - (Studije za historiju Bosne i Hercegovine / Udruženje za modernu historiju / Udruga za modernu historiju ; knj. 2) (Edicija Mustafa Imamović bira za vas ; knj. 9) Bibliografija: str. 243-259 ; bibliografske i druge bilješke uz tekst.

ISBN 978-9926-8082-2-8 (Udruženje za modernu historiju) ISBN 978-9958-673-42-9 (University Press) COBISS.BH-ID 23558918

Armakolas Tuzla prijelom.indd 2

04.01.2017. 19:59:12

Ioannis Armakolas

POLITIKA I DRUŠTVO U TUZLI OD 1992. DO 1995. GODINE Političko natjecanje i građanska alternativa

UNIVERSI TY PRESS Iz da nj aM ag istrat

Sarajevo, 2016.

Armakolas Tuzla prijelom.indd 3

04.01.2017. 19:59:12

Armakolas Tuzla prijelom.indd 4

04.01.2017. 19:59:12

Sadržaj Predgovor (Robert J. Donia).....................................................................9 Zahvalnica..............................................................................................11 Poglavlje 1 Uvodna objašnjenja.................................................................................15

1.1. Uvod....................................................................................................... 15 1.2. Šta je bio ulog u Bosni i Hercegovini?.................................................... 15 1.3. Značaj Tuzle........................................................................................... 18 1.4. Tuzla kao studija slučaja.......................................................................... 20

1.4.1. Istraživačka pitanja.................................................................................... 22

Poglavlje 2 Dvostruka transformacija: Politika i društvo Tuzle između jugoslovenske prošlosti i bosanske budućnosti (1990-1991. godina)............................................25

2.1. Uvod....................................................................................................... 25 2.2. Izbori u Tuzli 1990. godine..................................................................... 26 2.3. Prvobitno formiranje vlade građanske opcije u Tuzli.............................. 33 2.4. Prekretnica: Ratovi u Sloveniji i Hrvatskoj – od zbunjenosti do spoznaje.................. 35 2.5. Djelimična transformacija: Raspad građanske koalicije i razjedinjenost rukovodstva........................ 39 2.6. Previranja u lokalnoj zajednici bez učešća tuzlanskog političkog rukovodstva: Građanski i nacionalistički izazovi za Jugoslovensku narodnu armiju....................................................................................... 45 2.7. Štrajk tuzlanske milicije i bezbjedonosna situacija u gradu (februar-mart 1992. godine)................................................................... 52 2.8. Procjena događaja nakon izbora 1990. godine........................................ 58 5

Armakolas Tuzla prijelom.indd 5

04.01.2017. 19:59:12

Sadržaj

Poglavlje 3 Politička adaptacija Tuzle: od neodlučnosti do “tuzlanskog načina” (januar-maj 1992. godine)............................. 63 3.1. Uvod....................................................................................................... 63

3.1.1. Proces i važnost političke adaptacije u Tuzli.............................................. 63

3.2. Predratni period: januar-april 1992. godine............................................ 64 3.2.1. Prekretnice: Kontroverze oko referenduma i Deklaracija o statusu Tuzle.......................................................................................... 64 3.2.2. Odluka 4. aprila......................................................................................... 69

3.3. Prijelazni period: 4. april-15. maj 1992. godine....................................... 76

3.3.1. Politička strategija prelaznog perioda: Rizična strategija na dva nivoa...... 76 3.3.2. Pripreme za rat pod okriljem općine......................................................... 81 3.3.3. Tuzla i JNA............................................................................................... 85 3.3.4. Odnosi sa Srbima u prelaznom periodu i masovna predratna napuštanja grada ...................................................................................... 91 3.3.5. Povlačenje JNA iz Tuzle i sukob na Brčanskoj Malti 15. maja.................. 94

3.4. Procjena strategije prelaznog perioda i procesa adaptacije.................... 100

3.4.1. Procjena strategije u prelaznom periodu.................................................. 100 3.4.2. Procjena pitanja autonomaštva................................................................ 101 3.4.3. Procjena procesa adaptacije..................................................................... 106 3.4.4. Članovi elita i adaptacija......................................................................... 108

3.5. Od jugoslovensko-građanske opcije do ratnog projekta “tuzlanski način”................................................................................... 112

3.5.1. Od jugoslovensko-građanske opcije do projekta “tuzlanski način”........... 112 3.5.2. Politički ciljevi......................................................................................... 114 3.5.3. Strategija legitimnosti i politička načela.................................................. 114 3.5.4. Vrijednosti i politički diskurs................................................................... 116 3.5.5. Materijalni katalizatori............................................................................ 118

Poglavlje 4 Uspon radikalnog nacionalističkog izazova i borba za građansku Tuzlu................................................................... 121 4.1. Uvod..................................................................................................... 121 4.2. Uspon radikalnog nacionalističkog izazova i borbe civilnog društva .... 121 4.3. Evolucija izazova od ranih vojnih protivnika do novog bošnjačkog nacionalizma...................................................................... 122

6

Armakolas Tuzla prijelom.indd 6

04.01.2017. 19:59:12

Sadržaj

Sadržaj

4.4. Fenomen “Zmaj od Bosne” i njegovanje radikalnog bošnjačkog nacionalizma u Tuzli............................................................................. 126 4.5. Novi komunitarizam kroz sveobuhvatne bošnjačke organizacije........... 138 4.6. Ponovno aktiviranje građanskih snaga: pojava novih aktera civilnog društva.................................................................................... 143 4.7. Odgođeni “obrazac unutrašnje evolucije” tuzlanske SDA i privlačenje elitnih članova bivšeg režima u njene redove.................... 150 4.8. Borbe civilnog društva i pozicija tuzlanske vlade.................................. 157 4.9. Evolucija tuzlanske SDA i afirmacija radikalizma................................ 164

Poglavlje 5 Izazovi iz centra države i konsolidacija tuzlanskog građanskog projekta.............................................................................. 171

5.1. Uvod: Izazovi iz centra države.............................................................. 171

5.1.1. Povratak centralne države: nove administrativne strukture i ponovna centralizacija državne vlasti.................................................... 172 5.1.2. Kontroliranje Armije Bosne i Hercegovine............................................. 178 5.1.3. Neuspješni pokušaji rušenja tuzlanske vlade................................ 189

5.2. Prilagođavanje strategije tuzlanske vlade i procjena politike................. 197

5.2.1. Faza neradog prilagođavanja nacionalistima (otprilike maj 1992 - april 1993.)............................................................ 197 5.2.2. Faza građanske konsolidacije na “tuzlanski način” - interna i eksterna mobilizacija građanskih resursa (1993-1995.)................ 204

5.3. “Testovi slamanja” građanske Tuzle 1994-1995..................................... 208

5.3.1. Izbjeglice, religija i politička konkurencija............................................... 208 5.3.2. Radikalizacija HDZ-a i prevencija hrvatskog egzodusa.......................... 212 5.3.3. Incident u Slavinovićima i dijalog između Izetbegovića i Bešlagića........ 217 5.3.4. Masakr na Kapiji..................................................................................... 219

Poglavlje 6 Zaključci............................................................................................... 225

6.1. Istraživačka pitanja............................................................................... 225 6.2. Evolucija tuzlanske elite i politička konkurencija - sažetak................... 226 6.3. Opstanak građanskog rukovodstva i snaga građanskog

projekta u različitim fazama od 1990. do 1995. godine........................ 229 6.4. Strategija rukovodstva........................................................................... 235 7

Armakolas Tuzla prijelom.indd 7

04.01.2017. 19:59:12

Sadržaj

6.5. Liderstvo............................................................................................... 237 6.6. Tuzla poslije rata:

Obećavajući primjer u problematičnoj postkonfliktnoj državi.............. 238

Izabrana bibliografija............................................................................ 243

8

Armakolas Tuzla prijelom.indd 8

04.01.2017. 19:59:12

Predgovor Na stranicama koje slijede profesor Ioannis Armakolas majstorski i na fascinantan način kazuje tešku povijest Tuzle prije i tokom rata početkom 1990-ih. Tuzla, najveći grad sjeveroistočne Bosne je mjesto hvalevrijedne tradicije koju krase građanske vrijednosti, multietničnost, i čvrsti bosanski patriotizam. Armakolas prati očajničko nastojanje Tuzlaka, nakon izbora 1990. godine, da sačuvaju svoj grad i svoj dragocjeni način života od agresivnih (uglavnom srpskih) nacionalista i JNA. Njegov je narativ obilježen velikom empatijom i ljubavlju prema Tuzlacima i svim Bosancima, dok istovremeno ostaje skrupulozno vjeran izvorima i pravičan u procjenama.

Kao politolog sa doktoratom stečenim na Cambridgeu, jednom od najvećih svjetskih univerziteta, on u svoj rad unosi i alatke historije i alatke politologije, što mu omogućava da tuzlansko iskustvo stavi u sveobuhvatan komparativni kontekst.

Profesor Armakolas poduzeo je zadatak da objasni politički smjer koji je tuzlansko vodstvo zauzelo početkom 1990-tih. U uvodu i u pet sažetih poglavlja on identificira i opisuje ”tuzlanski način” - jedinstveni put kojim su Tuzlaci krenuli kako bi spasili svoj grad od osvajanja i etničke podjele.

Pokazuje nam da je taj ”tuzlanski način” bio itekako osporavan, katkad i kompromitiran, a nekad se od njega i odustajalo, ali da je ipak bio dovoljno snažan da nadahne Tuzlake da unatoč svemu opstanu u ratu. Za opstanak grada on zaslužnim smatra učinkovito političko vodstvo grada i solidarnost njegovih dobro organiziranih i angažiranih stanovnika. Dok je u drugim narativima o Bosni životno važna uloga nenacionalističkih i antinacionalističkih političkih formacija tokom sukoba bivala izbrisana, Armakolas ih naglašava i pokazuje kako su Tuzlaci uspjeli ugušiti žestoke nacionalističke težnje koje su na drugim mjestima dovele do pokolja hiljada nevinih žrtava. Čest posjetilac Bosne i Tuzle tokom dva poslijeratna desetljeća, Armakolas se oslanjao na veliko dokumentarno istraživanje i na stotine intervjua i razgovora sa učesnicima iz svih slojeva života. Pokazuje nam brojne di9

Armakolas Tuzla prijelom.indd 9

04.01.2017. 19:59:12

Predgovor

leme koje su nametane braniteljima multietničnosti, pažljivo analizira njihove odgovore na te dileme, te izvodi dragocjene i iznenađujuće zaključke o mogućnosti nenacionalističke politike usred dubokih podjela koje je sobom donio etnički rat. Autor je odolio iskušenju romantičnog prikazivanja izuzetka zvanog Tuzla; njegov je narativ brižljivo iznijansiran i skurupulozno pravičan.

Mada je ovo u načelu studija pojedinačne zajednice, autor nam nudi brojne uvide u širu historiju bosanskog rata, ratovanja općenito, kao i u kompleksne prijetnje rata i ratnih zločina s kojima se suočavao gradski život. Nalazi njegovog istraživanja općenito potkrepljuju zaključke drugih sličnih studija po tome kako pokazuje da su demokratske prakse i građanske vrijednosti ranjive kada se suoče sa moćnijim i bolje naoružanim nacionalističkim formacijama - pogotovo u vrijeme rata. Studija je potpuno originalna po tome kako nam pokazuje vojne i političke mehanizme kojima su se nacionalisti služili kako bi podrili i vremenom prevladali nosioce građanskih vrijednosti. Kao politolog, profesor Armakolas koristi svoje izuzetno poznavanje etničke slojevitosti socijalističke Jugoslavije kako bi objasnio neuspjeh Tuzlaka da izoliraju svoju zajednicu od rata koji je prijetio da ih uništi.

Profesor Armakolas je ovom knjigom dao bitan doprinos historijskom razumijevanju korijena i uzroka bosanskog rata i prirode političkih neslaganja nakon što je rat okončao. Njegovo svježe i fascinantno djelo će pomoći da se sruše lažne tvrdnje o drevnim razlikama između tri najveća bosanska naroda koje su neizbježno dovele do nasilja, ratnih zločina i genocida početkom 1990-tih. U njegovom narativu nema savršenih muškaraca i žena, ali on vješto pokazuje kako su se mnogi nesavršeni muškarci i žene ujedinili vođeni sposobnim liderima u borbi za svoj grad i svoju zemlju. Stoga ti protagonisti njegove priče – zajedno - zaslužuju naše poštovanje i divljenje zbog odlučnog otpora podjelama i ekstremizmu.

Robert J. Donia

10

Armakolas Tuzla prijelom.indd 10

04.01.2017. 19:59:12