10 DAGEN
Drentse Boeken10daagse 28 oktober - 7 november 2015
M DRENTS D 28 W 28 29 D 29 30 V 30 Z 31 31 1 Z
Lief
22 3 44 55 66 77 8
Dit blad verschient ter gelegenheid van de Drentse Boeken10daagse 2015 en is een uutgave van het Huus van de Taol / Het Drentse Boek, Beilen.
Inhold
Redactie en samenstelling Huus van de Taol, Beilen Ontwarp Albert Rademaker, Annen Productie Van Gorcum, Assen Postadres Postbus 163, 9410 AD Beilen Kantoor Raadhuisplein 1 9411 NB Beilen Webstee www.huusvandetaol.nl Mail info@huusvandetaol.nl Tillefoon 0593 371010
Jan Germs schref heerlijke verhalen in een makkelijk leesbare stijl. Schriever Germs as gezinsman, fietser en as held. Pries: € 12,50
Veurof 3 Speulen / Jan Harbers 4 Gedichten Gerard Nijenhuis 5 Nestor en novice / Joep van Ruiten 6 Gedichten Anna Marije Brans 9 Schriefwedstried Huus van de Taol 10 Sunt Meerten / Jans Polling 11 Puzzel 12 B’ART 2016 13 KunstRoet 14 KunstRoet 16 Suze Sanders schrijft liever dan ze praat / Mariët Meester 18 Meester in het slechtste dörp van Drenthe / Suze Sanders 20 Veur de kiender 22 Kunst, kunstig etc. 23 Nachtvörst 24 Blind date / Jan Veenstra 25 Zooigie uut Eton (gerecht) 25 As het er toe döt 26 Een échte Drent / Ria Westerhuis 27 Kunst & kadetjes bij Nico / Jannie Boerema 28 Twee honderd jaar Drentse Literatuurgeschiedenis 31
Woensdag 28 oktober: Presentatie jaarboek B’ Art 2016 Evenementencentrum Afslag 30 - Beilen. Aanvang: 20.00 uur - Welkom vanaf 19.30 uur - Vrij entree. Deze avond is de officiële start van de Drentse Boeken10daagse.
Tonko Ufkes schref in het Westerkwartiers. De verhalen van Ufkes bint schreven mit compassie veur de aander in een sobere stijl die makkelk les. Pries: € 9,95
2
Zaterdag 7 november: Live-uitzending RTV Drenthe Warenhuis Vanderveen - Buningzaal - Assen Van 14.00 - 16.00 uur - Vrij entree Met medewerking van Heeren Oud Zuid, Melvin Bonnet en Herman Sandman Der is nog meer te doen in de Drentse Boeken10daagse! Hol de kraant, RTV Drenthe en oeze webstee (www.huusvandetaol.nl) in de gaten.
Veurof
Valse vrienden Valse vrienden bint woorden die in heur vorm op een woord uut een aandere taol liekt mar niet dezölfde betiekenis hebt. In dit blad staot der vieftien.
Hier lig hij dan, de eerste Boekenkraant van de Drentse Boeken10daagse. Het Huus van de Taol/Het Drentse Boek is der slim wies met! Wij vunden dat het tied weur veur een neie opzet van de Drentse Boekenweek; het is een Boeken10daagse worden. Van woensdag 28 oktober tot zundag 8 november stiet het Drentse boek volop in de belangstelling. En daormet kriegt Drentse schrievers gelegenheid zien te laoten dat alles net zo goed in de streektaol schreven worden kan. Het Drents is ien van de taolen in het Nedersaksisch taalgebied dat lop van het oosten van Nederland tot wied in Duutslaand. Het hef een eigen grammatica en spelling en der bint veul boeken in en over het Drents schreven; zo wordt dizze winter het twiede deel van de Drentse literatuurgeschiedenis prissenteerd. Sprekers van de streektaol bint dus net zo goed tweeitaolig as mèensen die naost het Engels of Spaans, Nederlands leert. Dat is een mooie gedachte, want tweeitaoligheid is goed veur een mèens. Oet wetenschappelijk underzuuk is dudelijk worden dat mèensen die tweeitaolig bint, gauwer aander taolen oppikt en der is ok nog minder kaans op dementie. Dat zul toch een anbeveling mutten wezen veur jonge olders, dat zij heur kind, veur zover meugelijk, heur eigen streektaol metgeeft naost het Nederlands. Daor komt nog bij dat de cultuurhistorische weerde van streektaolen groot is. Een taol die al bestun lang veurdat het Nederlands der was, waor studie van maokt is en die kleur en eigenheid gef in een bepaold gebied. As Marga Kool een goed boek schrieven kan in het Nederlands, dan kan ze dat ja ok in het Drèents. Want zij is een goeie schriefster en dat bepaolt of het boek goed is of niet, niet de taol. Het is riekdom aj kiezen kunt welke taol aj praot. Van dizze riekdom wil wij je geern dielen laoten en dat kan mit dizze lekker-lezen Boekenkraant. Ie kriegt een indruk van wat er allemaol gebeurt op het gebied van het Drentse boek: welke boeken der prissenteerd wordt, wat veur activiteiten der an staot te komen en achtergrondinformatie. Een spannend, kleurig blad, waor as veur iederien wat in te beleven is. Veur groot en klein, veur liefhebbers van leuke columns net zo goed as veur lezers van een schrieversinterview. Veur de vluchtige lezer en veur de lezer die vernemp dat der hiel wat Valse vrienden op bezuuk komt op de pagina’s. De neie Boekenkraant is net zo gevarieerd as de Drentse schrieverij. De Drentse Boeken10daagse spettert vanof de prissentatie van de tweeide B’ART (kom ok naor Afslag 30 in Beilen op 28 oktober!) tot an het stijlvolle literaire radioprogramma vanoet Warenhuis Vanderveen in Assen.
STOER
Mail de Drentse en Nederlandse betiekenis naor het Huus van de Taol en maak kaans op een mooie pries!
3
Speulen
n a l a a t
fEL
Seizoen 2015-2016
En dan: wat is natuur nog in dit land? vreug Bloem zich al in vievenveertig of. Een stukje bos ter grootte van een krant, Een heuvel met wat villaatjes ertegen was zien antwoord. Maor ja, de Dapperstraot lig in Amsterdam. As Bloem in Drenthe rondstruund har, had e dizze woorden vast niet schreven. Wat is natuur nog in Drenthe? Met het stellen van de vraog komt je de natuurgebieden, groter as een kraant, zo in de muite.
Taal an Taofel is: luustern naor schrievers en dichters, muziek en tussendeur lekker eten. Op zundagmorgen van 11.00 - 14.00 uur bij:
Wielens Noord-Sleen 4 oktober 2015 22 november 2015 7 februari 2016 6 meert 2016
Bloem begunde zien gedicht trouwens met Natuur is voor tevredenen of legen. Dat brengt mij tot een aander vraog: ‘Wat is kunst nog in dit laand?’ of geliek maor ‘Wat is kunst nog in Drenthe?’ Een schrieverskring, een schildersgeneutschap met boeten Drenthe schier onbekende naomen. Elk dörp zien eigen tonielvereniging. Hew et dan over kunst? En wanneer is kunst Drèents? Stoere vraogen. Verwacht van mij gien antwoorden. Wij kunt het der wal over hebben. Een tekst moej schrieven. Een schilderij moej schildern. Een foto moej maoken en een beeld moej houwen, toneel moej speulen, net as muziek en een potje voetbal. Dat lèeste ziet welken aans. Die vindt dat voetbal oorlog is en die moej dan weer voeren. Zölf voer ik liever de hond of hounder, maor daor giet het hier niet um. Schrieven, houwen, speulen. Taol is mal goed. Neem de liefde, die moej bedrieven, nou ja, asof ’t um een bedrief giet. Vakantie moej holden. Dat snap ik dan wal weer. In Drenthe wordt schreven, schilderd, maokt, houwen en speuld, dizze vief, maor -um het biebels uut te drukken- de mieste van dizze is speulen. Gien kunst as der niet speuld wordt. Speulen met woorden, met mienings, met vörm, ritme, klank en kleur. Aal speulend nei verstaand kriegen, an scheidings roppen, aander verbindings leggen, ok tussen verschillende oetingen van kunst. Aw in Drenthe blieft speulen dan komt het wal goed met de kunst. En laow dat geliek ok doen met de liefde en oorlog, liekt mij niet verkeerd. Speulen, das (R)oet de kunst.
Jan Harbers
Grand café De Brink, Dwingeloo 11 oktober 2015 29 november 2015 31 jannewaori 2016 13 meert 2016
Onder de Linden, Vries 18 oktober 2015 15 november 2015 21 februari 2016 20 maart 2016
Kiek veur het volledige programma en anmelden op www.huusvandetaol.nl
Wie kent het niet: de ergernis die ontstaat wanneer een plaatsnaam verkeerd wordt uitgesproken. Tegelijkertijd is het ook wel begrijpelijk dat een journaallezer Wèsterbork in plaats van Westerbòrk zegt, want het is simpelweg onmogelijk om van alle plaatsen in Nederland te weten waar de klemtoon ligt. Voor wat betreft plaatsnamen in het Drents en in het Gronings is de kwestie niet anders. In dit boekje worden plaatsnamen in Drenthe en Groningen behandeld die in het onderzoeksproject De digitale enquête Vraog & Antwoord aan de orde kwamen. Het leverde een enorme verzameling aan gegevens op, genoeg materiaal om zelfs een hele serie boeken over te schrijven. Prijs: € 9,95
4
Drentse gedichten 62 pagina’s Pries: € 9,95 Te koop vanof 5 november
Herkenning Over wat tweedracht brengt en twiefel, zul ik verstandig en beheerst, langzaome dinger willen zeggen en dat wat gien naom hef, zul ik as de schare in een spiegel
MUGGGEN
veurbij zien gaon en dan opeenmaol, as oet ’t niks, een aofdruk van ’t verleden, zul jij daor staon, het spiegelblaanke heden. En jouw stem, die ronde, zung dezölfde taol. Liefde is niks as herkenning. Gebied dat lang verleuren was en onontgonnen, komp weer teveurschien en wat aj ziet, is wat wij deden daor in het stille duuster van ’t dennenbos. ’t Waren doezend zonnen die schenen boven ’t zachte van oes gefluuster. Gerard Nijenhuis
Zundag As ooit de wereld opholdt met bestaon, zal ’t op een stille zundag wezen, zo een waorop pastoor vergat de mis te lezen en ’t leek of wolken aofzagen van ’t wieder gaon. As ooit de aodem van de tied verstilt -de klok weigerachtig um het uur te slaonzal ik nog eenmaol met dij in de schare staon van oes verleden dat zo kört was en verkilde. Ik zal dien oogopslag- dat meer van lochtmet fonkelkern van de pupil en ’t beven van dien haand die mij as in een aodemtocht verkende, veuilen veur het aller, allerlest. Dan zul wij enkel die ene vogel heuren, die even rop, veurdat e wegvleug van zien nest. Gerard Nijenhuis
5
ROET
Nestor en novice De herfst brengt twee nieuwe dichtbundels. De twaalfde van Gerard Nijenhuis en de eerste van Marga Zwiggelaar. Waar hij de eminence grise van de Drentse letteren is, komt zij net kijken. Gerard Nijenhuis ontvangt Marga Zwiggelaar met koffie en koek en anekdotes over zijn landgoed De Hereboerderij. Om het ijs te breken vertelt hij over de gasten die Bronneger bezoeken. ‘Vanmorgen een gezelschap van mannen, een vader met zoons en aanverwanten. Komt er een jongen op mij af. Een knappe kerel van een jaar of twintig, breed glimlachend. Die zegt: ‘Weet jij wel dat de here Jezus heel veel van jou houdt?’ Ik zeg: ‘Wij gaan naar de kerk in Gasselte’. Ik heb het niet zo op dat evangelische gedoe.’ ‘Ik ook niet’, zegt Marga Zwiggelaar. Nijenhuis gaat verder: ‘Ik schoot meteen in de verdediging, wat eigenlijk een rare reactie is. Dat je ongemakkelijk wordt als iemand zo met zijn privéopvattingen komt binnenvallen.’ Zwiggelaar: ‘Ik raakte in een winkel in Hoogeveen aan de praat met twee zwaar evangelische meiden. Pinkstergemeente of Zevende Dag Adventisten. Die gingen ook op die toer. Daar werd ik ook ongemakkelijk van. Het is zo’n andere manier van beleven.’ Nijenhuis: ‘Je kunt ook met iemand in gesprek raken en dan vragen: ‘Wat denk jij ervan?’ Maar dit overvalt je.’ Zwiggelaar: ‘Ik ga dan rationaliseren. En ze moeten niet met Bijbelteksten aankomen, want dan sla ik net zo hard terug.’ Nijenhuis: ‘Ik moest wel lachen hoor. Het is goed bedoeld. Die jongen moet ook gewoon zijn geloof kwijt.’ Dat het geloof ter sprake komt, is niet toevallig. Zwiggelaar bereidt zich voor op toetreding tot een klooster. ‘Het kan nog wel twee jaar duren voor het zover is’, vertelt ze. ‘Ik twijfel over de Franciscanessen, de Benedictijnen en de Dominicanen. Het is een enorme stap en ook weer niet. Binnen die congregaties wordt net zo veel gewerkt als daarbuiten. Wat mij trekt is de toewijding en afzondering. Waar ik tegenop zie, is de gehoorzaamheid. Ik weet nog niet of ik dat wel kan.’ Nijenhuis is na zijn studie theologie predikant geweest: ‘Wat mij trok, was de omgang met mensen. Uiteindelijk ben ik door Feuerbach en ook Freud van het geloof in God afgedwaald – vanwege het idee dat alles van de bovenwereld uiteindelijk een luchtspiegeling is. Ik ga nog naar wel de kerk, maar bidden doe ik niet.’
door Joep van Ruiten
6
Als hij de nestor is van de Drentse letteren, dan is zij de novice. Kennen ze elkaar? Nijenhuis: ‘Oppervlakkig, Je komt elkaar tegen.’ Zwiggelaar: ‘Ik heb nog bij jou op school gezeten toen jij docent was op de Sociale Academie in Kampen. Dat weet jij niet meer. Ik heb nooit les van je gehad.’ Nijenhuis: ‘Kampen was heel prettig. Ik heb daar zeven jaar gewerkt, naast mijn halve baan bij het bedrijfsmaatschappelijk werk. Ik ben uit Kampen vertrokken met een regeling waardoor ik een van mijn romans heb kunnen schrijven.’ Zwiggelaar: ‘Ik wist wel dat jij schreef. Begin jaren tachtig liep ik stage bij De Boerhoorn in Zuidwolde, bij Marga Kool. Albert Haar was mijn begeleider. Die twee hebben nog samen Het Drentse Boek opgezet.’
Zwiggelaar (Hoogeveen, 1963) is een late debutant. ‘Ik heb het altijd voor mij uitgeschoven om naar buiten te treden’, vertelt ze over haar officiële entree. ‘Dat veranderde toen ik mij liet overhalen mee te doen aan een gedichtenwedstrijd van het Huus van de Taol. Het leverde meteen een nominatie op voor een prijs. Toen dacht ik: ‘O, als ik dat niveau heb, dan durf ik wel’. Daarna heb ik gedichten naar Roet gestuurd. En weer later vroeg Baukje Bloemert van Het Drentse Boek of ik misschien…’ Nijenhuis (Gieten, 1932) debuteerde als student: ‘In 1950 werd een Drents gedicht van mij gepubliceerd in Maandblad Drenthe. Het ging over een jongen in Gieten die uit de oorlog terugkwam en aan TBC overleed. Dat was een hele toestand in het dorp.’ Zwiggelaar: ‘Nu ik er over nadenk, ik heb eerder gedichten gepubliceerd in het Begrafenisboek Hoogeveen. In dat boek stonden zoveel bijdragen van mijn hand dat ik het gênant vond om onder die gedichten ook nog eens mijn naam te zetten. Toen heb ik een pseudoniem gebruikt: Annije Maria Brans, naar mijn drie voormoeders.’ Nijenhuis: ‘Ik heb heel lang geschreven onder de naam Harm Werners, gebaseerd op de voornaam van mijn grootvader en de achternaam van mijn moeder.’ Het debuut van Zwiggelaar bevat de oogst van de afgelopen drie jaar. ‘Er staan wel oudere gedichten in, maar die zijn helemaal omgewerkt. Het meeste is geschreven nadat ik ben vertrokken als conservator van museum De 5000 Morgen. Toen kreeg ik tijd. Al is dat relatief, want ik ben inmiddels ook begonnen aan een historische roman met Drentstalige dialogen. Het speelt in de achttiende eeuw rond een rijke familie uit De Wijk die in Hoogeveen komt te wonen. Een enorme klus. Het moet historisch wel kloppen.’ Nijenhuis: ‘Ik ben niet strikt in de leer, maar ik heb ook nog nooit een historische roman geschreven. De dag dat vader verdween is gebaseerd op eigen ervaringen die ik vrij geïnterpreteerd heb. Zo komt er een dominee in voor die in werkelijkheid een gezin had. In de roman kon ik daar niks mee, dus ik heb dat gezin weggelaten. Daar kwam commentaar op. Mensen zeiden: ‘Het is een mooi boek, maar dat klopt ja helemaal niet’. Als romanschrijver heb ik het recht de werkelijkheid een beetje naar mijn hand te zetten.’ Zwiggelaar: ‘Dat is zo, maar ik kan mensen in 1780 niet aan de bruine bonen zetten, want die werden toen niet gegeten in Hoogeveen.’ Nijenhuis: ‘Ik voel mij niet geremd door wat de omgeving mogelijk kan zeggen.’ Zwiggelaar: ‘Dat stadium heb ik ook gehad. Op een gegeven moment kom je op een leeftijd...’ Nijenhuis: ‘Jij bent nog zo’n jonkie, maar dat durf je toch al te zeggen. Ik won ooit in België een prijs met een homo-erotische novelle. Toen durfde ik niet naar de prijsuitreiking, daar was ik te verlegen voor. Ik heb het nooit laten lezen aan mijn ouders. Later heb ik natuurlijk wel verteld over mijn gevoelens. Mijn vader was een echte liberaal. Hij had er geen enkel probleem mee, zei hij. Maar hij zei ook: ‘Het is alleen sociaal lastig’. Dat was in de jaren vijftig.’ Vergeleken met de gedichten van Zwiggelaar zijn die van Nijenhuis zeer persoonlijk: ‘Volgens Willem Kloos is kunst de aller-individueelste expressie van de aller-individueelste emotie. Dat onderschrijf ik.
Foto DvhN
7
Ik probeer wel eens algemener te schrijven, maar mijn eigen gevoel zit er altijd heel sterk in.’ Zwiggelaar: ‘Dat heb ik toch minder. Ik schrijf afstandelijker. Dat is geen keuze, dat is mijn manier.’ Wijzend naar schilderijen: ‘Daar hangen twee landschappen, totaal verschillend, terwijl ze allebei over water gaan. Dat is met schrijven net zo. Het ligt in de persoonlijkheid. Ik zou mijzelf geen gesloten persoonlijkheid willen noemen.’ Nijenhuis: ‘Jij komt mij heel open over.’ Zwiggelaar: ‘In al mijn gedichten zit een link met mijzelf. Het is observerend. Iets raakt mij en dan ga ik het observeren. Het is de wereld door mijn ogen en mijn pen.’ Nijenhuis: ‘Ik schrijf meer vanuit mijn emoties, vanuit ontmoetingen, liefdes, vragen. Ook als ik natuurobservaties doe, zit er altijd een persoonlijke toets in. Ik haal het altijd naar mij toe. Misschien is het een beperking. In deze bundel staat voor het eerst een lang gedicht. Dat is nieuw voor mij. Voor een groot deel is het toch weer duidelijk homopoëzie. Ik kan niet anders.’ Zwiggelaar: ‘Bij mij schemert het er wel een beetje tussendoor, maar niet expliciet. Er zitten geen sterke autobiografische dingen in.’ Zij schrijft vrij. Hij vormvast. Nijenhuis: ‘Ik ben traditioneel ingesteld. De gedichten van Vasalis en Nijhoff vormen mijn oerland, daar kom ik weg. Ik heb de beperking van de vorm nodig, omdat ik anders misschien verdwaal.’ Zwiggelaar: ‘Ik vind loslaten belangrijk, en ik houd erg van moderne kunst; daarom schrijf ik vrij. Het is misschien ook een generatieverschil. Ik voel mij prettiger als ik ergens mee kan spelen.’ De Drentse taal komt ter sprake. Zwiggelaar is jonger dan Nijenhuis. Wat betekent dat voor de taal? Nijenhuis: ‘Ik vind jouw gedichten heel taalrijk. Jij beschikt over een groot vocabulaire.’ Zwiggelaar: ‘Ik heb een rare mengelmoes van Drents. Mijn ene oma kwam van Hollandscheveld, de ander van Ruinen. Ik heb een opa uit Zuidwolde, waarvan de familie van De Wijk kwam en een opa uit Hoogeveen. Mijn hoofdDrents is Hoogeveens. Ik denk dat ik tot de laatste generatie behoor die in een geheel Drentstalige omgeving is opgegroeid. Ze konden mij niet verstaan op de kleuterschool. ‘ Nijenhuis: ‘Met mijn kameraden in het dorp sprak ik het Drents van de Hondsrug. Maar bij ons thuis werd Nederlands gesproken. Mijn vader hield spreekbeurten in het Drents. Later zijn mijn ouders meer Drents gaan spreken, dat was heel mooi. Mijn mam kwam van De Wijk. Die had een zangerig Drents, maar die sprak het veel minder dan mijn pap.’ Zwiggelaar: ‘Het Drents wordt vanzelf modern, dat gebeurt met alle talen. Op het moment dat een taal niet meer verandert is-ie zo dood als een pier. Taal moet geen reliek worden waar je niet aan mag komen. Laten we bidden dat de boel niet gestandaardiseerd wordt. Als je de taal dood wil hebben, moet je dat doen.’ Nijenhuis: ‘We hebben geen instantie die een standaard kan opleggen. Ooit hebben we gepleit voor een Drenthe academie, dat is mislukt. Dat is jammer omdat die meer studie had kunnen doen. Het wetenschappelijk niveau van het Drents zou beter kunnen.’ ‘Ik vind het spannend om te debuteren’, zegt Zwiggelaar. ‘Vroeger liet mijn moeder wel eens mijn tekeningen aan anderen zien: ‘Kiek, dat hef ons Marga maakt.’ Dan kon ik wel door de grond gaan. Het is geen angst, het is dat ik niet zo nodig met de neus vooraan wil staan. Aan de andere kant: je stuurt een kindje de wereld in en dan wil je weten wat mensen van dat kindje vinden.’ Nijenhuis: ‘Dit is mijn zoveelste boek, maar ik blijf gevoelig voor wat mensen er van vinden. Nu ben ik al wat ouder, wat gevestigd en beetje voorbij, maar ik ben nog ijdel genoeg. Ik wil dat het gezien wordt. Dat mensen denken: ‘Hij is nog steeds bezig’. Daar ben ik trots op, dat vind ik mooi.’
8
Drentse gedichten 62 pagina’s Pries: € 9,95 Te koop vanof 5 november
Longern De hitte van oen vingers bespeult het ogenblik in een zee van ruumte.
HOED
Mar ik kome niet bij oe; de brogge van oen kaante lek te wied vurt.
Ik drome mij boten, zwanen, een olde veerman en het zachte zingen van waternimfen en sirenen. Mar de boten bint op tocht en de veerman verkรถs de Hades. Wees ie veur mij mien waternimf en sirene. Bouw mij een brogge naor oen kaante, breng de zee weerumme in mien oge, laot oen vingers altied de hitte vangen. Annije Maria Brans
Ies Niks is zo hiete as old ies. Het is het ies van de wereld, van miljoenen kraaklijnen van meinsen en oneindige spiegels van verleden. Gries en blauw kleurt ze laand en kade, as holvast van kroepend riet en evรถngen warmte van de baodem. Het klรถppen van duzend vissen galmt heur an, brek wak naor wak een neie wereld. Het broest en bruit onder heur hoed. Het smรถlten vrรถs heur vlammen. Annije Maria Brans
9
Schriefwedstried 2015/2016 Thema: Drents veurlees of vertelverhaal schrieven
Aj an meinsen vraogt wat heur mooiste herinnerings an heur schoeltied bint, dan hej een grote kaans dat der veul dezelfde antwoorden koomt: het speulen op het plein, gymnastiek, creatieve vorming of muziek maken. Lichtkaans geeft kiender vandaag de dag hetzelfde antwoord, hooguut anevuld mit wat activiteiten as computerspellegies en film kieken op het digitale schoelbord. En zeker weten dat er ok heel wat meinsen bint die de veurlees- of vertelkwartierties as warme herinnering koestert. Een verhaal vlak veur ‘t weekend op de vrijdagmiddag, een verhaal as beloning veur goed warken en der nog wat tied over was, een riempie as onderbreking van een saaie morgen… Het gaf een gevuul van samen wat beleven en in een aandere wereld etrökken worden.
Meer as lezen hef veurlezen of vertellen een sociaal aspect: de verteller deelt wat mit de luusteraar. Het kan gaon um een verhaal um samen een avontuur te beleven of een gevuul te delen of het kan gaon um het overbrengen van informatie. Of dat nou een opa is die een verhaaltie vertelt an zien kleuterkleinkiend of een professionele verteller die een verhaal vertelt in het theater. Verhalen wordt overal en altied verteld, over de hele wereld. Sprookjes, volksverhalen, echt gebeurde verhalen… Streektalen bint bij uutstek geschikt um verhalen te vertellen; zo wordt er nog niet iens zo heel lang eschreven in de streektaal. Pas in 1842 schreven de podagristen heur eerste teksten in het Drents en in aandere streektalen zal dat niet veul aans weden. Het Nederlands is de veurnaamste taal eworden umdat dat uuteindelijk de geschreven taal wordde, de taal van onderwies en documenten. Dat is de taal die iederiene officieel eleerd hef. Mar streektalen bint eeuwenlaank deuregeven as spreek- en luustertaal. Dus ok daorumme bint verhalen belangriek. Het onderwarp veur de schriefwedstried 2015-2016 is dan ok:
Schier
Schrief een vertel/veurleesverhaal
Schrief een verhaal dat veurelezen of verteld kan worden an een groep volwassenen. Het mag een volksverhaal weden, een sprookje of een hard hedentendaags verhaal. Het verhaal mag niet meer as 1000 woorden weden, dit keer bin wij daor streng in, want een te lang verhaal vrag nogal wat van de luusteraar. Het kan wezen daj ’t lastig viendt um een verhaal in het Drents te schrieven. En da’s nargens veur neudig, want de winnende verhalen wordt wel corrigeerd. En wie dat wil mag zien verhaal inspreken (via mobiele telefoon, computer) en digitaal opsturen naor het Huus van de Taol. In dat geval mag het verhaal niet langer as vief minuten duren In Meert / Streektaalmaond 2016 organiseert het Huus van de Taol een vertellers / veurleesfestival mit bekende schrievers en vertellers. De winnende verhalen wordt daor dan veurelezen deur bekende veurlezers. Aj ’t zölf wilt doen, mag dat allicht ok. Der bint beste priezen te winnen veur de verhalen. De heufdpries is € 250,00 en der bint een tweede en een daarde pries van elk € 100,00. Verhalen kuj veur 1 febrewari 2016 insturen naor info@huusvandetaol.nl, daor kunt ok de ingespreuken verhalen (as audio-bestand) naor toe.
10
Sunt Meerten
Koffietaofelboek In januari 2014 verscheen het boek Drenthe Inspireert van Arie Goedhart. Een prachtig vormgegeven boek mit pentiekenings van autodidactisch tiekenaar Arie Goedhart. In het boek mit de haost op foto’s liekende tiekenings staot tien Drentstalige gedichten. Dit boek is een mooi boek veur op de koffietaofel. Um te bladern en te blieven kieken. Pries € 29,75
S
Ik gao dit jaor ok weer lopen met Sunt Meerten’, kondigde mien zeun begun november an op een manier, of e ’t zölf ok niet helpen kun. ‘Zuj dat wel doen’, vreugen wij in koor, ‘ij bint nou toch al zo groot!’ Zien zusters mienden eendrachtig zien folkloristische oetspatting te moeten veroordielen met krachtdaodige oetspraken as: ‘Kuj nog wel zien, daj nog maor een snötkereltie bint’ en ‘och, och, het slik spiegelt hum nou al in d’ogen.’ Ik geleuf ok, dat dit de waore reden was. Zölf zee e, dat aal zien kammeraodties ok nog lopen gungen, dus waorum hij niet? Ik vertelde hum, dat dit de rechtvaardiging was van mensen zunder wil en ruggegraot. Hij keek mij niet-begriepend an. Het verband tussen ruggegraot en slik ophalen zag e niet zo en zunder wil? Hij had wel een wil. Hij wol slik ophalen. Hij wol zien jaorlijkse rondgang deur luilekkerland maken. Wij leuten het eerst maor zo. Hij is aal zien leven al verslavend gek op slik west. Der kan bij oes in hoes niet een onbewaakt stukkie sukkelao of zukswat liggen, want dezölfde dag is ’t vort. As ik het kleinhoeselijke misdrief dan ter sprake stel, geeft zusters en breur mekaor iendrachtig de schuld, maor ik weet haost wel zeker, waor ’t bleven is. Daor hef zuch al een complete miniserie an drama’s ofspeuld umtrent dizze verlokkings. Op de middag van de elfde november kwam mien zeun even bij mij. Hij keek nogal zwaorwichtig. ‘Pap’, zee e, ‘ik gao niet met een lampion lopen!’ Heurde ik hum nou zuchten, of was dat verbeelding? Ach ja’, zee ik op een toon van mannen under mekaor, ‘ij wordt nou ok al zo groot he?’ Veur dit argument is e altied slim gevulig west. Hij rekte de rug en zee, dat dat zo was. ‘Ik gao nou met de buurkinder met’, zee e, ‘die bint nog zo klein, daor pas ik dan op!’ De ogen glummen hum in de kop. Het was dudelijk, dat e van dizze strategie grote verwachtings had. Um zes uur gungen ze vort, twee kleine wichterties en hij, al wat een slungel, as oppasser daorbij. Een plastic draagtas had e stiekem in de buus propt. Anderhalf uur later waren ze der weer. Hij leup drekt deur naor de kamer en gung veur de tillevisie zitten. ‘Nou, kom ies even’, deden wij neisgierig, ‘hoe was ‘t, waor is je puut?’ Aal jaoren is immers het umkeren van de draagtassen de bekroning van een aovend ronddolen in het kinderparadijs. Hij had gien puut! Hij had niks. De mensen hadden hum allemaol vriendelijk toeknikt en de miesten vreugen: Zo, pas jij op de wichterties?’ Met het oetdielen was e nog wel wat naor veuren kommen en ok had e de hand nog wel half oetsteuken, maor meer as twee mandarijnen had dat niet opleverd. ‘En mandarijnen lus ik niet’, bromd’e. ‘Die heb ik vortgeven!’ Oet zuchzölf gung e vrog hen bedde, met weer een kinderdreum minder. Groot worden slat zo zien littiekens!
L
I
Op Google Maps is Drenthe is best mooi Het Drents Light Verse Collectief (bestaonde uut: Rob Boudestijn, Ben Hoogland, Gezienus Omvlee en Ton Peters) selecteerde en schreef lichte verzen over Drenthe. Verrassende lichtvoetige gedichten, altied gepaard an een strakke versvorm, mar mit een verre van strakke inhold! Een bundel die niet niet kan ontbreken in de boekenkaste van kritische Drenten. Pries € 12,00
K
Jans Polling (Dit verhaal komp uut de bundel Het komp wel goed, 2006. Um het verhaal te heuren: scan de qr-code)
11
1
G
B 2
3
F
L
4
R U
5
H
H 6
M
7 8 9
Lös de puzzel op. De letters in in de blauwe vakkies vörmt een spreekwoord. De oplössing kuj veur 15 december sturen naor Postbus 163, 9410 AD Beilen of mailen naor info@huusvandetaol.nl.
B
B
10
T I
11 12
E
M 13
Der bint mooie priezen te winnen! Prieswinnaars kriegt veur 31 december 2015 bericht. De oplössing wordt op 1 januari vermeld op de webstee van het Huus van de Taol (www.huusvandetaol.nl)
R
14
S
15 16
S
18
L
L
V
17
P
V
D
U
BOEK 1. De ........ en de bedelzak hangt gien honderd jaor veur dezölfde deur. (De financiële situatie van iets of iemand verandert nog wel eens) 2. Old en stief en nog gien .... (Iemand die niet getrouwd is en intussen oud is geworden) 3. Hij kun de ....... wel vienden (Hij ging er snel vandoor) 4. Der zit gien .... op het leste hemd (Als je dood bent heb je niks meer) 5. Een ........ op een kevortiesmeul (Het lijkt nergens op) 6. Hier muj de .... an de kapstok hangen (Hier krijg je niet veel te eten) 7. . . . . schraap mij de wortel, aanders vreet ik hum zo op. (Je moet opschieten!) 8. Lef kost centen, mar ...... kost niks (Opscheppen is gien kunst) 9. Opdoen dut ...... verkopen (Je goed presenteren is belangrijk) 10. Der zit hönnig in de .... (Er zijn meisjes in de buurt)
12
1 1 . .... in ’t lief en zin an kouk (Gezegd van mensen die zich aanstellen) 12. De ...... gaot mekaar bokkie staon en vreet het katoen oet de laamp (Wordt gezegd als het ergens erg armoedig is) 13. Ongeliek hef een bochel en ...... gien neuze (Gelijk hebben of krijgen zijn twee verschillende dingen) 14. Rente en hure, die ...... gien ure. (Er zullen altijd kosten blijven) 15. Niet kunnen heksen en ........... toegliek (Niet alles tegelijk kunnen doen) 16. Zie prooties en vief cent is net een ...... (Zijn praatjes zijn niks waard) 17. As het op de iene regent, ..... het op een aander (Van wie het goed heeft is nog wel iets te verwachten) 18. Aandermans boeken bint ....... te lezen (Over zaken of gedachten van een ander mag je niet oordelen)
€ 12,95
B’ART 2 0 16 DIT IS OOK DRENTHE
K Wat giet een jaor toch snel veurbij. En in een jaor tied gebeurt er ok van alles. Gelukkig hef de redactie van de B’ART in ieder geval niet stilezeten. Want der lig weer een neie in de winkels: B’ART 2016. Dizze editie is nóg speulser, nóg kleurrijker en nóg spraakmakender as de B’ART 2015. Het is een boek vol verhalen en foto’s van en over Drenthe, maor dan net even aans as aans. En dan bedoel wij aander foto’s as daj misschien wend bint. Net even aandere teksten over onderwarpen waor as ie misschien niet direct opkommen waren. En ’n stukkie Drèentse humor mekeert der ok niet an. De pries is slechts € 12,95 13
In juni van dit jaor verscheen der een speciale uutgave van het Drents Letterkundig Tiedschrift Roet. Drentse schrievers hebt zich laoten inspireren deur wark van Drentse kunstenaars. Het risseltaat is een prachtig nummer (64 pagina’s) mit schilderijen, foto’s, holtsnedes mit daorbij Drentse en Nederlandse gedichten en körte verhalen. Dit speciale Roetnummer kuj bestellen bij het Huus van de Taol in Beilen. Aj een abonnement op Roet neemt kriej dit mooie nummer as welkomstkedo! Abonnee kuj worden veur € 14,50 in ‘t jaor
Venite ad me omnes Ik ben opgruid as lid van een minderheid tussen aansdèenkenden. Wij kregen daordeur het diepwörtelde besef uutverkoren te wezen. Dat komp dervan aj omringd wordt deur vief keer zoveul roomsen en zesmaol zoveul heidens. Veur de heidens was het spietig, maor die konden der tenminste niks an doen. Die wussen niet beter. Met de roomsen was het aans, die hadden het ja weten kund. De dwaling van de paapse leer is mij met de brinta en de boekweitpap ingeuten. Boven oons is de hel lösbreuken. Het licht en dondert, slagregens met hagel teistert het Limburgse laand. Wij, mien vrouw en ik, bent nietige loperties die kleumend op dizze meertse middag op zuuk bent naor redding. Een dikke eik an de kaant van het pad gef een beetie beschutting. Vanneis splet de hemel open. Dichter tegen mekaor en de boom an. Eichen soll man weichen, Buchen soll man suchen, schöt deur mien heufd. Dat zee die boer in Westfalen toen wij in zien zwieneschuur dreugte zöchten in net zulk weer as nou. Bijgeleuf, ik weet het. Ok in beuken slat de bliksem in. Honderd meter wieder stiet een beuk op een krusing. Buchen soll man suchen. Deronder een wegkruus. Wij zet het op een lopen richting de heilige maagd. Bijgeleuf of geleuf, het mak oons niet uut. De maagd is der niet, heur zeun wel. De beuk drag de sporen van geleuf, hoop en liefde. Het leste veural. Wegkruzen en zo zag ie niet op Erica. Daorveur was het weer niet rooms genog. Het mus niet te gek worden. Hier riegelt het dervan. Dankbaor schuul we onder het beukendak. Venite ad me omnes. Komt allen tot mij. Uut het evangelie van Matteüs. Wat dat angiet huuf ie mij niks te vertellen, ik ben van de biebelvaste minderheid. We bent veilig. Ok de Gideonsbende hef de weg terugge vunden. In ’t èende ben we onder of in de hemel allemaol hetzölfde. Anne Doornbos
< Kruisbeeldje - foto - Anne Doornbos
De oude brug bij De Hilte
14 Oude brug bij De Hilte - foto - Willem Haandrikman
ijn
Jasm
rtuin nachte t in de het ze zoek oor uit den sp n eravon naar ee en zom en, to eerden verled rv se jd eloftes van ti nog b kblad schen op het raag v e k toen el ord had eerwo een w ns ono de gla we kim r blau van haa t slakken verlich , waar alle pad er doel het sm n hog ee r naa t glijden steevas es tj n ee waar st kleur an v n wissele t aanlich volle m loesem in het r de b aa n e reikt ze ollend haar b wrijft buik aam , een n morgen uis
esterh Ria W
ij de alai b
Wilde
Roos
ooy
orry K
tel - C
- pas
< D
Tussen de coulissen As maagies al elongerd naor lichtvoetigheid. Was dat vanuut een ingeboren vaag besef dat wij ooit argenswaor in iewigheid zunder gewicht en hartslag zweefden? Tripten wij daorum zo gedreven, zo onbevangen en reikhalzend naor het leven, op eerste spitzen liefde en toekomst binnen? Mit vallen en opstaon leer ie rap: hoe dapper ok en deuretraind; van zwaortekracht en tied valt niet te winnen
Nou kleurt de aovend de coulissen blauw Deurzichtigheid deuradert oenze raanke lieve Wij deuden alle ramen dichte uut veurzichtig wij wilt nog blieven Tussen de coulissen - olieverf - Gerard van de Weerd
Mar speurt de lichtheid al die oens zal gaon v holdt oenze narms en scholders angstig stille umdat ien enkele vleugelslag oens op kan till wij op ien aosemtocht al vurt kunt drieven Marga Kool
Hoe vaak ben ik niet over de brug gereden, die brug over de Hunze, die Noord- van Zuid-Drenthe scheidt. Duizenden keren moeten het geweest zijn. Ik heb hem gebouwd zien worden en vijftig jaar later door een betonknipper stukje bij beetje af zien brokkelen tot er niet meer over was. Zo gaat dat met bruggen als ze niet meer voldoen. Het blijft een vinding van de mens. Ze doet ermee wat ze wil. Zelfs de rivier werd verlegd en op de plaats waar de oude brug lag, ligt nu een zandvlakte oplopend in het talud van de N33. Het verkeer raast erover. ‘Daar lag de oude brug’ zeg ik tegen een man die over de meandering staat te kijken. ‘Waar?’ zegt de man. ‘Daar’ zeg ik. ‘Het water liep zó’ en ik wijs hoe de loop liep. Over pak-em beet 10 jaar weet ik misschien niet meer waar het lag. De brug ben ik dan al helemaal kwijt. Dat spreekt voor zich. Willem Haandrikman
15
Expositie 28 oktober - 1 januari, Warenhuis Vanderveen, Assen 5 januari - 15 februari, Gemeentehuis Aa en Hunze, Gieten 1 maart - 30 april, Drukkerij Museum, Meppel nt
Olifa
Het is misschien wel vloeken in de groene kerk, waarvan ik zelf belijdend doch vrijzinnig lidmaat ben.
Natura Artis Magistra
Het is misschien wel vloeken, maar zie nou toch, zie hem daar nou liggen na een tijdloze star-trek door de galaxy, uit de lucht komen vallen, nedergedaald ter aarde, het luisterrijke ruimteschip met zijn laaiende fakkelvlag in top, lenig geland tot een luie Leviathan in een oksel van het moederlijk meanderende Groote Diep, luisterend naar het ruisen van zijn adem en naar het stromen in zijn slagaderlijke buizen, sluimert hij in zichzelf verzonken, lijkt sissend soms heel even tot leven te komen, gromt een tijdje, zucht, verroert zich niet, verzinkt weer in zijn suizelende slaap, zijn onderaards bestaan.
Ode aan Langelo
11
Het is misschien wel vloeken in de groene kerk, maar als ik je daar zie liggen, zo onnatuurlijk, maar inmiddels vanzelfsprekend, zo volstrekt misplaatst, maar inmiddels diep geaard, gegrift in ons geheugen, het is misschien wel vloeken, hemelvogel, ophelderend in het milde wintermiddaglicht, maar als ik je daar zie liggen, luchtgeest, aardgast, stroomdalbewoner, vuurvreter,
ant -
e olif
Jong
ie
rel - D
aqua
dan moet ik wel denken: verdomd wat ben je mooi, zo mooi, jij bent pas kunst, Natura Artis Magistra, dat is waar NAM voor staat, althans zou moeten staan. Rouke Broersma
< Gasopslag Langelo - foto - Albert Broersma
Bloe
men
Bloe men, bij to in éé val sa nv omen die d aos. Was het d eursla e kle g gaf ’t On ur tbrek o an so f willekeu ort o r? f n aome Zie k n. iekt je an, k deur dat d riegt e sch leven zien ilder skrac kleur heur ht palet ze va bewa niet stheu orde, s p aord il veu e, r ’t in gaon Beeld van d sp e naa lig as raok is zo cht. een s bedr ie p r g Woo n wij eekwoord elijk, zo sa v e ur d omen in dit e haand. met laand kleur en va Kiek n de nog ie s bete regenboo of je g? r, me bijzie t ver nde o staan og je d, niet Gera bedr rd N oog! ijenh uis
16 < B loe
men
- olie
ve
Hunebed - olieverf - Joha
Beschaving
stooul keuken spielen. erwetse de et een old larks achter ren daor m e p o e plaoti de grieze C r niet heu chels an d ri eu as old h e an d ze ar il v h w it en e en Z mte en aasten steit. Z e hakk met d deur de ruu e trap, de k oranje op at ze hum l/ e el D Lop ze sen en de g fantie in gee wus dat. e liefie en d in li en ee o n m lo et et gg gie de t. waor h rtie, h maor e boch s d muren zeein heur, aaiende staa r eu w r nik ang d hum al t had. Het . n rotg dat het heu ee n et te ek . gen ontd zaachte po lucht en m ocht ze wel te vrao e d dikke, itert deur d n misschie om der om an weeit je u d Hij st niks zegd. E het niet an begriepen de haarfst s l Ze har kun. Ze du nen en veu besteit. Dat aradijsvogel i in schelen plaotie b aarfst in jun erdwaolde p kommen op ld e v As je o een toefie h Een expres iet an zeein an de griez . v n er . pas dat gras strek Dat je dat de hakken en de aand . et v et k o h n b m r. in ul baa over rm dao in bee enstoo venster in de wetse keuk ielen met ee is lekker waa trappen er e de old aachter de sp de zun. Het die herri g en s enboo Clark e plaotie in luzige henn en reg p ld eul. E rote taofel, v o Z Het o n en veer s. g ie e p d ze en p m ro d o u es loo bed Stok in de e vaosi hok. veral b in een omen en o ze op klein n ze rechtop ra et Grote oumpies. Z iever en stao n en te eu n v lo wal aor en t van b ggen in de en zw h ier, van li laand. , aquarelpap poes, zwaart schapenvac te lat ze n et wei e naor h wat bistre is zo pluzig d lui op ee s wat van an et en Leer ik rood. De n is, lig gaop um naargen b h e haover die heuil dik leerd om ooutig et lichtv oranje rond. Hij h g oog van e ifde. b d p en o reg . iet heu n n n . er ee at it en d u k trek otie en de lucht st ogen, dat ld pla Een o es die deur us om te vra ti olifan het niet and Dat ze Jannie
a
Boerem
erman
ek Bo
an Abeling
Begriepen
Ik weet nooit wa’k dèenken moet a’k veur schilderijen of veur graven stao. Veur het graf van mien beste vriend dèenk ik daorum altied an de boeken die hij en ik samen leesden, en an de platen die hij luusterde en an de wichter die hij en ik beiden had hebt. Ik mag tot zunsundergang bij hum weden, maor zoveul platen, boeken en wichter verzamelt gieniene tot zien zeuventiende. Dus Luiz, der is nog een stuk over van vandaag, hier bij je schilderij en ik weet niet wa’k dèenken moet en stel mij dan maor de boeken veur die ie leesden, de platen die ie luusterden en de vrouwen die ie had hebt. Ie hebt de ogen van een man die Neruda lezen hef en ie hebt de jaoren um diepe soul volledig te begriepen en in je gezicht lig die achteloze charme waor vrouwen hen terug blieft kommen. Ik ken de namen van je vrouwen niet, maor ooit za’k ze bij je graf ontmoeten en zult zij mij vertellen van de gedichten die ie heur veurleesden en van de muziek waorop ie met heur daansten. Uren later giet dan de zun ongemarkt under en in het donker loop ik nog hen het graf van mien vriend en daor za’k dèenken an Neruda die zee dat oenze ogen niet sleuten worden möcht, ok al bin wij dood, want wij zult ze neudig hebben um te leren, um te zien en um de dood te begriepen. Tieme Woldman Luiz - aquarel - Herman van Hoogdalem
Ik heb nooit gezegd dat ik er trots op ben, op de hunebedden. Heel verstandig, want als je een hunebed vergelijkt met een piramide, is het een nogal onnozel en primitief bouwwerk. Toen wij hier op onze hoge zandgronden hunebedden begonnen te bouwen, waren de piramides al lang klaar. Daarin lagen de farao’s met hun gouden sieraden en dodenmaskers en scarabeeën en met pracht en met praal en onmetelijke rijkdom. Daarbij vergeleken waren die gebakken potjes in de hunebedden behoorlijk armoedig. Egyptenaren winnen het dus van de Drenten met twee vingers in de neus. Gefeliciteerd. Maar nu nog eens even wat. Waar waren toentertijd die Amsterdammers en Hagenezen die nu een beetje de dienst uitmaken? Waar waren die vijfduizend jaar geleden? Ze liepen rond stinkende poelen met borstelige wenkbrauwen. Rotte vis knagend. Het was één grote smerige bende. Ze hadden nog geeneens schapevellen om een beetje een nette broek van te maken. Laat staan klompen. Eén groot vies moeras was het daarzoot. Hahahaha, sorry, dat ik mij eventjes helemaal doodlach. Erik Harteveld
17
Suze Sanders dan ze praat In zachtblauw met roze zit ze tegenover me, en al snel ontdekken we wat ons verbindt: allebei hebben we Drentse ouders, terwijl we ook allebei buiten Drenthe zijn gaan wonen. Zij is opgegroeid in de buurt van Rotterdam en woont nu in Groningen, maar de afkomst van haar ouders, die is bepalend geweest, net als - in zekere zin - bij mij.
LOOS
Foto Jaap de Ruig
door Mariët Meester
18
Suze Sanders heet ze, tenminste wanneer ze poëzie publiceert, haar echte naam is Albertien Klunder. Ze schrijft zowel in het Drents als in het Nederlands, en dat is één van de vragen die ik voor haar heb: ontstaan er in de Drentse taal andersoortige gedichten dan in het ABN? Maar we beginnen met de ouders. ‘Mijn moeder komt uit Grolloo,’ vertelt Suze in accentloos Nederlands, met een keurige ‘hoge’ dictie. ‘En mijn vader komt uit Westdorp, bij Borger. Na hun huwelijk zijn ze naar Zeeland verhuisd, en daar ben ik in juni 1953 in Goes geboren. Omdat de watersnoodramp pas was geweest, functioneerde het openbaar vervoer niet en konden ze mij helemaal niet gaan laten zien bij onze familie in Drenthe!’ Met elkaar spraken de ouders van Suze Drents, ook toen ze naar Rotterdam en vervolgens naar Pijnacker verhuisden. ‘Later heb ik wel eens aan mijn moeder gevraagd of ze tegen mij, toen ik een baby’tje was, soms woordjes in het Drents zei. ‘Ik denk het wel,’ was haar antwoord, dus je zou kunnen zeggen dat ik de taal met de paplepel heb binnengekregen. De verbondenheid van ons gezin met Drenthe was groot. We kwamen er altijd in de vakanties, vanaf een gegeven moment vanuit een eigen vakantiewoning in Koekange.’ Het is al te zien aan haar ingetogen verschijning, aan de gedegen manier waarop ze zich op het gesprek heeft voorbereid, maar ik wil het toch nog graag even horen. Haar mentaliteit, hoe zit dat, is die ook Drents? ‘Ja,’ zegt ze meteen. ‘De bescheidenheid, hè. In Rotterdam en Pijnacker hadden de mensen een grote mond, dat was niets voor ons. Als je iets presteerde was dat mooi, maar ik mocht van mijn ouders niet opscheppen. ‘Laat anderen maar zeggen dat je goed bent.’ Je moest rustig aan blijven doen. Dat had ook z’n negatieve kanten. Op de middelbare school kreeg ik een etiket opgeplakt, ik werd gezien als iemand die van een boerderij kwam, uit een gezin met minstens tien kinderen, terwijl ik in werkelijkheid alleen maar één jongere zus had en mijn vader later nog burgemeester van Hendrik Ido Ambacht is geweest. Ik zei heel weinig op school, ik was altijd bang om fouten te maken. Zo’n mentaliteit kan blokkerend werken. Nog steeds schrijf ik liever dan dat ik praat.’
schrijft liever ‘Heeft het daarmee soms te maken dat je, toen je in 1992 debuteerde met de dichtbundel As langs de muren d’avond slöp, een pseudoniem hebt genomen?’ vraag ik. ‘Ja, ik wilde het eerst voor mezelf houden. Ik wilde niet meteen laten zien waar ik mee bezig was. Straks denken ze dat het allemaal over mij gaat, dacht ik. Van moederskant heb ik een bekende neef, de zanger Egbert Meyers. Mijn moeders achternaam wilde ik daarom niet aannemen, en zodoende is het ‘Sanders’ geworden, de achternaam van mijn oma.’ ‘Maar ik snap het niet helemaal, je pseudoniem klinkt zo Nederlands, terwijl je echte naam juist nogal Drents overkomt. Wilde je in het begin soms eigenlijk liever alleen in het Nederlands gaan schrijven?’ Ze lacht, zoals ons hele gesprek verloopt met veel vrolijk gelach. ‘Nee, dat is toeval. Ik had een spellingscursus Drents gedaan en dat ging goed. Nadat ik gedichten van anderen had gelezen, dacht ik dat ik dat misschien ook wel kon. Ik heb overigens nooit overwogen om proza te gaan schrijven. Poëzie is ingekookter en ook opener, het geeft de lezer meer ruimte voor eigen interpretatie.’ ‘Maar is het Drents een schuilplaats voor jou, kun je je in die taal nog een beetje verstoppen?’ Suze weet het niet, of misschien is het Albertien die het niet weet. De vrouw die voor me zit, is zowel de echte persoon als de dichteres. Maar ze vertelt een anekdote die voldoende onthult. In het begin, toen haar eerste gedichten verschenen in Roet, het Drents Letterkundig Tijdschrift, had ze er zelfs haar vader en moeder niets over verteld. Op een zeker moment gaf ze ze wel een abonnement op Roet cadeau. Toen ze met elkaar onderweg naar Noorwegen waren - ze heeft Noors gestudeerd -, vroeg ze langs haar neus weg: ‘En, dat gedicht van Suze Sanders, is dat jullie misschien opgevallen?’ Haar ouders waren blij verrast dat zij die dichtende Suze bleek te zijn. We komen nu dan toch terecht op het verschil tussen het schrijven in het Drents en in het Nederlands. Zelf kan ik niet goed beoordelen of ze een andere sfeer hebben, want ik beheers het Drents niet. Wel weet ik dat er in haar Nederlandse gedichten bijzondere zinnen en strofes staan. In een gedicht over een gespleten steen lees ik bijvoorbeeld: bonkig brokt taal / met daaromheen een klein / verzachtend woord van mos/ dat kleur geeft aan / een hard bestaan. Alleen al dat ‘bonkig brokt taal’ vind ik prachtig. ‘Mijn Nederlandse gedichten zijn wat zakelijker, krijg ik wel eens te horen,’ zegt Suze na enige aarzeling. ‘Dat doe ik niet bewust, dat gaat vanzelf. Verder is in het Drents mijn
woordenschat kleiner, ook dat heeft gevolgen.’ ‘Dat roept helemaal de vraag op waarom je het doet.’ Hardop denkend zoekt ze naar de beste verklaring, tot het woord ‘verbondendheid’ valt. Verbondenheid, daarmee moet het te maken hebben. ‘Hoewel ik nooit in Drenthe heb gewoond,’ zegt ze, ‘heb ik me er altijd meer thuis gevoeld dan waar dan ook. Ik denk dat ik Drenthe associeer met veiligheid, met warmte en geborgenheid. De taal is ook zoveel zachter van klank. Wat dat betreft weet ik nog niet welke gevolgen het overlijden van mijn ouders zal hebben, want ze zijn vorig jaar allebei overleden, de een na de ander, zesentachtig en zeventachtig jaar oud. Op het laatst woonden ze in Beilen, ik kwam veel bij hen thuis. Nu heb ik in feite niet zo veel meer in Drenthe te zoeken. Op oudejaarsdag van 2014 had ik het er heel moeilijk mee. De namen van mijn vader en moeder zouden worden voorgelezen in de kerk, daar raakte ik door in paniek. Ik wilde helemaal niet dat er een nieuw jaar zou beginnen, want in 2015 zou ik ze definitief kwijt zijn. Toen heb ik een gedicht voor ze gemaakt en dat heb ik voorgelezen tijdens die kerkdienst. Toen kon ik verder.’ Schrijven als overlevingsstrategie. Als we na het interview nog wat zitten na te praten, hebben we het daar weer over, en ook over het verschil dat mij is opgevallen tussen haar gedichten voor volwassenen en die voor kinderen. Haar gedichten voor kinderen zijn gekker, absurder, ze heeft gevoel voor humor. Zou ze in haar werk voor volwassenen ook niet eens wat extremer willen zijn? ‘Nooit over nagedacht,’ is het antwoord, ‘maar het klopt dat mijn gedichten voor volwassenen enigszins afgevlakt zijn.’ Ze begint te vertellen over haar zoon, de rapper Abbeye. Hele lappen zelfgeschreven tekst leert hij uit zijn hoofd. Als gevolg van een ongeluk draagt hij al jaren een ooglapje, daar heeft hij het moeilijk mee gehad. Maar nu heeft hij er zijn handelsmerk van gemaakt, op de hoes van zijn nieuwe EP Misfit staat een bink met een stoer lapje. ‘Hij heeft de neiging over de top te gaan,’ zegt zijn moeder. ‘Híj wel. En in zijn raps is hij ook extreem. Mijn dochter is overigens ook met het schrijven van liedteksten begonnen.’ De volgende dag stuurt ze me het gedicht waarmee ze zichzelf na het overlijden van haar ouders toch naar het nieuwe jaar heeft weten te brengen, en waarin ze geen moeder, maar dochter is. Ze heeft betere gedichten geschreven, staat in de bijgaande e-mail, maar wat mij betreft is dit al heel mooi. Ik wil je niet hier in dit jaar / achterlaten / zacht vouw ik het leven terug / om je heen / en neem je in gedachten mee. 19
Meester in het slechtste dörp van Nederland Mariët Meester gruide op in Drenthe en schref heur boeken in het Hollands. Suze Sanders woonde nooit in Drenthe, maor schref in het Drèents. Beide schrievers hebt wel Drentse olders. In de pastorie van Veenhoezen treft Mariët en Suze mekaor veur een dubbelinterview. Dat ze hier ofpraot hebt, is niet toevallig. Dit hoes speult een belangrieke rol in Mariëts roman Hollands Siberië. Boetendes voerde ze hier veul gesprekken, toen ze roem een jaor in de pastorie verbleef, in de anloop naor Koloniekak, heur veurige boek over Veenhoezen. In die periode kwam ze op het idee um een schrievershoes te maoken van de pastorie en daorveur kreeg ze toestemming van de Rijksgebouwendienst. Zo lang der gien aandere plannen bint, hef het hoes dizze functie en is Mariët beheerder. As ik in Veenhoezen veur de pastorie an de Kerklaan oet de auto stap, redt een man op een grasmèeier veurbij. Wij knikt mekaor toe. Kört daornao schöt mij deur de kop, dat dat wel ies een gedetineerde wezen kun. Even laoter wes Mariët Meester mij vanoet de kaomer op dezölfde man, die in de toen bezig is. Mien vermoeden wordt bevestigd. Veur Mariët is het vanzölfsprekend dat gedetineerden dit soort wark doet. In heur jonge jaoren woonde ze hier, in ‘het slechtste dörp van Nederland’, waor tot 1983 allèn volk welkom was wat daor warkte. Mariëts pap was hoofd van de Schoel met de Biebel in Veenhoezen. Het gezin Meester woonde destieds naost de pastorie. Ondanks de 300 bördties ‘Verboden toegang’, bewaokers op straot en het naor schoel bracht worden in een boevenwaogen, har Mariët beslist niet het gevuul dat ze zölf in een gevangenis woonde. Der was juust hiel veul vrijheid. Zo hadden allèn bewoners toegang tot het natuurgebied um het dörp en binnen Veenhoezen har de politie niks te vertellen. Tot heur zestiende jaor vuulde Mariët zuk daor ok wel thoes, maor toen begunden alle bomen die der stunden heur te benauwen. Ze was meer roemte neudig en vertrök naor Grunning. Allewel ze het atheneum in Assen glansriek deurleup, gung ze niet naor de universiteit, maor begunde an de lerarenopleiding: textiel en handvaardigheid. Een lerares daor adviseerde heur um naor de kunstacademie te gaon, waor heur talent beter tot zien recht kommen zul. En 20
zo stapte Mariët over naor de Academie voor Beeldende Kunsten Minerva, saomen met Jaap de Ruig, die ze op de lerarenopleiding kennen leerde en met wel ze aaid nog saomenleeft. In het leste jaor van heur opleiding an de kunstacademie trökken Mariët en Jaap met peerd en zölftimmerde waogen deur Frankriek. Over die reis publiceerde Mariët het verslag Een spoor van paardemest. Feitelijk was het een schakel tussen verleden en toekomst. Mariët koestert een foto van heur oma Egbertje, die ‘Zwarte Ep’ nuumd weur, zittend op de bok van een waogen. Dizze oma van vaoders kaant, stamt oet een geslacht van peerdekopers. Met heur zwarte haor har ze wel wat van een zigeuner. Het erop oettrekken was Mariët niet vrömd. Alle zummervekaansies meuk ze met heur van oorsprong Drentse olders en beide breurs een lange reis, elk jaor naor een aander laand. Zo zag ze veul en leerde ze over aandere culturen. Inmiddels bint heur olders dik in de tachtig, maor ze gaot aaid nog geern an de reis naor het boetenlaand. Mariët begunde heur schrieverij al gauw nao heur ofstuderen an Minerva, met artikelen veur Hoefslag, een peerdeblad. Ze kreeg daor alle ruumte um zuk op schriefgebied te ontwikkelen en hef daor veul leerd. In 1990 debuteerde ze succesvol met de literaire roman Sevillana, die zuk ofspeult in Spanje en waorin under meer een ezel en een zigeuner een rol speult. Elementen die in het laotere wark van Mariët weerkomt, net as Veenhoezen. Tiedens de reis deur Frankriek kregen Mariët en Jaap te maoken met een vijandige holding van de bevolking, die dacht dat zij zigeuners waren. Wasgoed weur binnenhaold en deuren gungen op slöt, as zij veurbij kwamen. Die ervaoring hef de kiem legd veur een emotionele verbundenheid met Sinti en Roma. Vanoet heur interesse veur de Roma, reisden Mariët en Jaap in 1990 naor Roemenië, um daor contact te leggen met dizze bevolkingsgroep. De communicaotie verleup eerst wat muizaom. Daorum leerden Jaap en Mariët wat Roemeens, veur ze der een jaor laoter weer hen gungen. Sunt die tied hebt ze vriendschap underholden met verscheiden Roma, waor ze langere tied met optrökken en tiedelijk bij in hoes woonden. Ze leerden een jonkie kennen, wat ze jaorenlang ondersteund hebt, met as doel hum een betere toekomst te
Foto Jaap de Ruig
HOES
geven. Eerder dit jaor is daorover bij oetgever Philip Elchers het boek Wat David ziet verschenen. Veenhoezen hef bij Mariët de neudige sporen achterlaoten. Zo hef ze der een diep besef van, hoe mooi het is um vrij te wezen en lek het heur vreselijk um achter de traolies te zitten. Deur de wieze waorop bewoners en gedetineerden in Veenhoezen met mekaor leefden, hef ze affiniteit met mèensken die in de gevangenis zit. Die liekt vaok veul meer op oeszölf dan wij dèenkt. Ze hebt allèn een verkeerd gebruuk van de wil maokt. Alle schrieverij van Mariët komp voort oet het wonen in Veenhoezen. Ze voert personen op die an de ziedkaant van de maatschappij staot en in al heur boeken zit een soort ienzaomheid, die heurzölf vrogger ok niet vrömd was. Het verhaol speult zuk vaok of in een besleuten wereld, een kleine arena, waor eigen codes heerst. Oet de roman Liefdeslied van een reiziger komp de regel: ‘Niemand kan ontsnappen aan zijn eigen levensgeschiedenis.’ Je wordt vörmd deur je ervaorings en daor zit je nou ien keer an vast. Maor het mooie van schrieven is, da’j zölf een wereld creëert waorin je leeft en dinger regelt, waordeur je de ruumte kriegt um toch an die eigen levensgeschiedenis te ontsnappen, al is ’t maor in je fantasie.
Schrieven döt Mariët geern op een stille plek waor ze allien is, zoas in heur woonwaogen, die 25 kilometer boeten Amsterdam stiet. De anleiding um argens over te gaon schrieven is miest, dat ze bij zukzölf underzöch wat ze oetzuken wil. Of ze bedèenkt wat ze lezen zul willen, as lezer.
De schriefster longert mangs naor het dörp waor ze opgruide, naor de geuren en de natuur. Lichtkaans schref ze der nog ies een autobiografisch boek over, want daor is naor vraogd. Veurlopig hef wonen in Amsterdam heur veurkeur, met alle cultuur körtbij. Maor as ze oet de tied komp, giet ze weerum naor Veenhoezen. En dat is veur Mariët Meester een geruststellende gedachte.
deur Suze Sanders
21
VEUR DE KIENDER
R
j ok straf Meester, ku ur iets waj kriegen ve e hebt? niet e daon iet,’ zeg de ‘Vanzelf n meester. e, ‘ zeg Jantj ‘Da’s mo o i, b mien ‘want ik he e.’ niet e daon huuswark
In deze puzzel kun je Drentse woorden voor de afgebeelde dieren invullen. Bij keu (biggetje) is dat al gedaan. Als je het goed doet, zie je in de blauwe vakjes van boven naar beneden een Drents woord. De oplossing staat op blz. 30
K
Lillijk petret!
22
E
U
+e
y=b
SLIM
koomt mekaar Twee slangen nnegie. De iene tegen bij een ve n de aander: ‘Ik slang zeg tege gien gifslang hope maar da’k ag de aandere bin!’ ‘Hoezo?’vr de iene zeg: slang, waorop net in de tong ‘Ik heb mij zelf beten!’
Kun je deze rebus oplossen? Probeer het maar! Als het niet lukt kun je de oplossing vinden op blz. 30.
KUNST, KUNSTIE, KUNDIG, KUNSTIG
REBUS : +e n=g
Der zit twee vliegen o p een kale k o p. Zeg de iene vlieg tegen de aan der: ‘W eej nog, hier de den w ij vrogger wegkroepert ie!’
Van een vis die as een hekel an naokt har Een vis die geern een stukkien zwum har altied een bikini um en as een aandere vis heur vreug waorum zij die bikini dreug, dan snibde ze: of hej misschien hier argenswaor een naoktstrand zien? Ik bin nou ien keer gek op kleer ok as ik zwem, dan weej dat weer en wel ies aans wat oetperbeert is lichtkaans aans, maor niet verkeerd De aandere vis zee: dat is waor, dus gao je gang en zwem jij maor gerust in die bikini rond maor ík zwem in mien blote ...! Suze Sanders
Wat is kunst? Een vraog die garant stiet veur een aovend borrelpraot. ‘Het vermogen om schoonheid te scheppen en esthetisch genot op te wekken,’ dat stiet der in mien Verklaorend handwoordenboek der Nederlandse Taol . Zo’n viefenveertig jaor leden laste ik op een zaoterdag wat stukken aold iezer an mekaar in de smidderij bij oes thuus. Mien eerste kunstwark. Ik was der zulf wal wies met en leut het an mien pap zien. ‘Mooi jong, mar zet het nao ’t weekeinde mar evenpies achter de schuur,’ was zien commentaar. Met aander woorden, dan was het uut zicht. En ok belangriek, dan was der gien verantwoording of te leggen tegenover de klanten wat dat malle ding veur te stellen har. Het kunstwark har dudelijk het esthetisch genot bij mien va niet opwekt. Vort was mien aspiratie um schoonheid te scheppen. Ik heb mij nooit meer waogd an het maken van kunst. Wal heb ik deur mien wark bij Radio Drenthe veul kunstenaars an het wark zien en met heur over kunst praot. Ienmaol kwam ik iene over ’t mat, drokdoende um achtermekaar een tiental schilderijen in mekaar te flansen. Een week later was de tentoonstelling pland en zij har nog gien warkstukken genog um te exposeren. Lopende band wark, kunstig misschien mar ok een kunstie. ’t Weur vlot verkocht, dat wel. Ik wed dat de mensen die het kocht hebt het inmiddels argens op zolder staon hebt. Der zat gien ziel en gien zaligheid in. ‘Ars longa,’ de kunst duurt, mar dan mut het ok wal échte kunst wezen. Um dat te herkennen kuj allent mar deur je eigen gevuul leiden laoten. As je eigen hart bereurd wördt bij het zien van een reproduktie met daorop een jonkie waor de traonen van de wangen biggelt, dan is het de maker lukt um schoonheid te scheppen en hef het je esthetisch genot opwekt. Dus : échte kunst! Ok al giet dit schilderij in ’t algemien deur veur kitsch. Mien pap vund mien kunstwark van aold iezer mar niks. Ik vund het kunst. As je hart een slag overslat aj een beeld of schilderij veur de eerste maol ziet, dan hef het je bereurd. Of het nou het jonkie met de traon is of wark van een Drents kunstenaar, nuum het dan mar kunst. Wat of een aander der ok van zeg.
Dick Blancke 23
Nachtvörst
GROMMEN
Drentse kerst- en winterverhalen
Althea en Frederik Leny Hamminga
24
Eind november komp er een neie kerstverhalen-bundel uut. Dat is heel mooi, want elk jaor klöpt der weer hiel wat meinsen bij het Huus van de Taol an mit de vraog of er nog nei materiaal is dat gebruukt kan worden um veur te lezen bij kerstbijeenkomsten. De schrievers van de schriefwarkgroepen van het Huus van de Taol hebt dit as opdracht op zich eneumen en heur verhalen vormt de basis veur dizze bundel. Bovendien hebt bekende schrievers zoas Gerard Nijenhuis en Gre Seidell-Broekhuizen sfeervolle bijdragen eschreven en is er een verhaal openeumen van wijlen Geert Enting. In de bundel Nachtvörst (te koop vanof begun november, pries € 9,95), staot hiel gevarieerde verhalen en gedichten zodat iederiene der wat in vienden kan. Hieronder een paar veurbeelden: ‘Ik dacht, ik doe het deze kerst met zwart, wit en rood. Is es wat anders. Weet je, ik heb gewoon een hekel aan gruun met Kerst. Zo aofzaogd. Je moet toch wat en anders is de middenstand zo teleursteld dat ik ze veurbij loop. Nietwaor?’ ‘Zo is dat,’ antwoordt Altea. ‘En dat woj niet natuurlijk? As zeun van een middenstander. Fredrik bekek Altea. Zo as ze daor zit in de leren fauteuil, met heur rode stilettopumps nonchalant op het witte vloerkleed oetschupt, heur zwart leren rok en rood vest, past ze oetmuntend in zien kaomer. Maor klonk der in die leste zin niet iets van commentaar, van kritiek? Daor hef hij gien zin aan. Het mut glad verlopen, gien gedoe. Allent al de gedachte daoraan zinkt as lood in zien benen. Hij was zo tevreden met heur verschiening toen ze oet de lift stapt was. Zo hielemaol in harmonie met zien interieur.
De intocht van Bertus Ger Veenstra
Een paor krummels die op een dam staot, roept: ‘Daor komt de kerstman!’ Maor nog veurdat ze ‘man’ oetspreuken hebt, is Bertus al dartig tot virtig meter wieder. Umdat het een beetie waait en Bertus onvast en hen-en-weerdèn zwaaiend in de koets stiet, vlög hum de muts of. Snor en baord hebt non heur vastigheid verleuren. Zie vliegt ok of en belandt as een todde in de barm.Ondanks het kolde weer hef Bertus het zwiet veur de kop staon. Een boer an de kaant van de weg schreeuwt: ‘ IJ moet de leide antrekken! ‘ Bertus heurt allén het leste diel en denkt:’Het peerd is inderdaod op de rekken. Dat wee’k zölf wal. Dat huj mij niet te vertellen!’
Lucinda en Lotte Geertje Enting
Nao een koppie thee met een meelkoekie snaait Lucinde stiekem een haand met peperneuten met hen boven. Zie drukt de neie cd van Dotan in de cd-speuler die ze lestdaogs veur Sunterklaos kregen hef. Met een stuk sukkelaoletter in de haand grep ze de tillefoon um even met Lotte te bellen. Zie ziet mekaor niet zo vaok meer sinds Lotte met heur mam in Stad woont. Lucinde mist heur hartsvriendinnegie; berichties sturen en bellen is toch aans as naost mekaor wonen. In de hoouk leunt een gitaar aachterover tegen een stooul die vol lig met spiekerbroeken, een angora trui, een Schots rokkie en een leren jassie. Zo nei dat Lucinde heur mam de kaorties der nog niet aof knipt hef. Het past ok host niet meer in de kleerkaast. Sunterklaos was weer slim wies met heur. Naost die kleren en cd nog een gitaar, loombaandties, peerdriebroek…
Holy night Jennie Lambers-Niers
Vol verwachting bekek hij de beelden, hij zöt een volle kark. As de meziek begunt te speulen, komt bij hum spontaan de traonen. Want hij heurt een hiel bekende melodie, een melodie die hij tot nou toe allén in zien verbeelding heurd hef. Het is zien eigen wark: Holy Night. Hij giet der lekker ontspannen bij zitten en denkt: wat döt mij dit goed! Langzaam dref hij vort, aal wieder en wieder. En met een glimlach um de mond dref hij langzaam naor de stee waoraj gien computer huuft te gebruken, mar waor wel veul meziek is.
Blind date
Zooigie uut Eton (Eton mess) Dit naogerecht komp van de kostschoele van Eton waor het jaorlijks tijdens de zomerpicknick wordt anebeuden. Wat bi’j neudig veur 4 personen: -- 4 of 6 grote schoemkoekies ( Merinque) -- 300 gram varse aardbeien of frambozen of bananen -- 375 ml slagroom ( kloppen zonder suker) of Griekse -- yoghurt -- granaatappelsap -- Laot de aardbeien ( of het aandere fruit) even in het granaatappelsap liggen. -- Verkrummel de schoemkoekies en vermeng dit mit het slagroom (of de Griekse Yoghurt) en de aardbeien tot een mooi zooigie. -- Doe dit in een hoog glas en leg as leste wat aardbeien mit een kroontie der boven op. Dat stiet nuver.
€ 12,50 In dit boek kuj alles lezen over de winterfeesten, Sint Maarten, Sinterklaos, Kerst, Old en Nei en Valentijnsdag. Wieder bint er overheerlijke recepten, bedacht deur Roel Kuper en makkelk zelf te maken. Maar der bint ok olderwetse recepten um peperneuten en rollegies en euliebollen te maken. En dan kuj nog genieten van sfeervolle verhalen en gedichten over de winter. De kiender koomt an bod mit knutselwarkies en spannende verhalen over Bertje de Moes. Het boek is Nederlands- en Drentstalig en kost mar €12,50
De tantes van weerszieden hadden boven de wieg staon blaozen van schrik. Zo lillijk was Luuks as baby. En daornao knapte hij weinig op. Veer jaor later sleug de kleuterjuf, die toch hiel wat gewend was, de haand veur de mond toen ze hum op zien eerste schoeldag binnenkomen zag. De olde lu speulden evenzogoed mooi weer. Zien va, die een beste stoot op het biljart leggen kun, beweerde in het café dat Luuks een schot in het linkerbien had waor as Ronald Koeman steil van achterover sleug. Bij Blauw Wit much de vlagge alvast uut. En zien moe, die sneller sokken breide as een hiel peloton soldaoten in looppas kun verslieten, vertrouwde de buurvrouw boven de tikkende pennen toe dat Luuks een stemmegie had as een nachtegaal. Dat gung lieks op de Wiener Sängerknaben an. Mar ho mar! Al gauw bleek Luuks feilijk nargens goed in te wezen. Zölfs het sparen van sigarenbaandties en sukerzakkies, waor as zien opa hum bij hölpte, weur een fiasco. Ook op schoele gung het niet davernd, mar umdat Luuks twei linkerhaanden had, miende de bovenmeister dat hij toch de mavo mar mus proberen. Zo as dat giet mit lillijke kiender die weinig kunt, weur Luuks het mikpunt van de leraren en de mooiste magies van de klasse. En daorum ook van de jongen mit de grootste bek. Zeker tweimaol in de weke verstopten ze zien broodtrommegie. Zeker dreimaol in de weke leuten ze hum de fietsebaanden leeglopen. Mangs dwungen ze hum in de pauze een negerzoen te gappen bij de SRV-wagen en sleugen die dan kapot op zien heufd. En de magies deuden in het lokaal overgooiertie mit zien pennezakkie of schreven ‘Fuck me’ in zien agenda. Mit de hakken over de sloot haalde Luuks het diploma en kwam toen op kantoor bij een achterneef van zien va, die grösmesienen en kettingzagen importeerde. Daor trof hij Lena, de bliende tillefoniste. Van zien eerste salaris kocht hij heur een deuze bonbons. Zij nam zien haanden in heur haanden en zee dat ze nog nooit zukke zachte vingers vastholden had. Vanof dat moment kuierden ze tussen de middag narm in narm het park in. Jaor in jaor uut. As het mooi weer was las hij heur op een baankie de rouwadvertenties veur uut de kraant. Dan gnezen ze samen zachies.
Jan Veenstra (Dit verhaal komp uut de bundel Dörpsstraot oes Dörp, 2009. Um het verhaal te heuren: scan de qr-code).
25
As het er toe döt... Lezingen over het gebruik van de streektaal bij belangrijke gebeurtenissen in het leven
Bij het ofscheid van een dierbare kan de streektaal een belangrieke rol vervullen. In As het er toe döt viendt naobestaonden veurbeelden en ideeën veur teksten in het Drents. Van rouwkaortveurbeelden tot gedichten en bedaankkaorties. Een gebruuksboekie um in een moeilijke tied praktische zaken wat gemakkelijker te maken. Pries: € 9,95
26
In maart dit jaar verscheen het boekje As het er toe döt, een boekje waarin een aantal voorbeeldteksten is verzameld die als hulp kunnen dienen bij het zoeken naar teksten voor rouwdiensten, rouwbrieven, gedichten enz. Dit najaar zijn er eveneens gedichtjes en voorbeelden te vinden voor blije situaties. Hiervoor wordt op de website van het Huus van de Taol een plekje ingeruimd. Zo mogelijk zullen de teksten in de loop van de tijd worden aangevuld. We hopen dat er veel geboortekaartjes of trouwkaarten in het Drents naar het Huus van de Taol worden gestuurd, zodat we daaruit voorbeelden kunnen halen. Streektaal Het kunnen kiezen veur de streektaal, welke dat dan ok is, geldt natuurlijk niet allent veur rouwsituaties. Ok bij geboorte of huwelijk is het heel goed meugelijk het Drents te kiezen. Vanwege de gevuulsweerde, umdaj altied in de streektaal praot of gewoonweg umdaj het mooi viendt. Vanof november 2015 kunt Vrouwen verenigingen, cultureel-historische verenigingen enz. kiezen uut een antal lezings van het Huus van de Taol. Iene daorvan is de lezing As het er toe döt. Bij hoogte-en dieptepunten in het leven wordt der vake niet an edacht dat dan ok streektaal gebruukt kan worden. Of het nou giet um de kaorte bij een bruloft, een tekst van een advertentie of een toespraak
bij overlieden. Want is het niet mooi daj van iene waor aj oen hele leven in de streektaal espreuken hebt, ok ofscheid neemt in oen eigen taal? De invulling van de avond is, omdat het gaat over het gebruik van de streektaal bij zowel blije gebeurtenissen als bij rouw, niet zwaar en verdrietig. Er is informatie over gebruiken (en die zijn soms wel heel bijzonder!) praktische tips en adressen en zelfs suggesties voor muziek en videobeelden. Het programma is geschikt voor Verenigingen van Vrouwen van Nu, cultuurhistorische verenigingen jaarvergaderingen van begrafenisverenigingen enzovoort. Het is ook mogelijk een deel van het programma te kiezen, dus ofwel rouw ofwel blije gebeurtenissen. Het hele programma: -- duur: anderhalf uur, inclusief een pauze -- inhoud: informatie over gebruiken en tradities, over het belang van streektaal bij verwerking, het voorlezen van rouwgedichten enz. -- nodig: beamer en geluidsinstallatie voor de spreker -- kosten: € 90,00 excl. huur geluid en beamer -- de avond wordt ingevuld door cursusleiders van het Huus van de Taol soms met een Drents schrijver als gast -- voor het reserveren van een lezing kunt u contact opnemen met: -- info@huusvandetaol.nl 0593 371010
Een échte Drent
Veurbeelden Lieve… As regendruppels wussen Hoeveul wij je mist Dan regent het vandaog de hiele dag Leef het levend in de bredte, de lengte weej niet Niet meer tastbaor, Maor veur altied in oons hart Een schip dat uut het zicht verdwient is der nog aal, al kuj ’t niet meer volgen Al tikt de klok De tied stiet stil Van ’t tweiduuster naor ’t licht Leven is as snei Je kunt het niet bewaren
‘Ik bin een echte Drent, kan niet missen, alle veer mien grootolders koomt uut Drenthe,’ zeg vriendin T. Ze is stellig as altied. ‘Zo,’ zeg ik, ‘toe mar, een échte Drent!’ Van Drenten wordt ezegd dat zij de vrijheidszin hoog in het vaandel draagt, ienvoud uutstraalt en achterdochtig bint. Vrumd volk van buten, daor mut ze niet zoveule van hebben. Mar binnen de veiligheid van het dorp is de saamhorigheid groot. Ien van mien hobby’s is genealogie. Met de stamboom van mien vaderskaante koom ik niet wieder dan 1744, zien veurolders woonden allemaole langs de Riest, ze bint uut het noorden ekomen, de name Teele is vermoedelijk afkomstig uut Frieslaand. Mien va heette Teele, net as zien opa en daor de opa weer van. Ik wil wel ies zien of de veurolders van T. van oorsprong ok echt allemaole uut Drenthe koomt. Met de namen van heur grootolders gao ik an de slag en al rap koom ik via de families Wisman en Siersma uut bij de Friese familie Donia. Ha, ok uut Friesland ! En vanof daor wordt het iniens barre interessant! Mien vriendin is familie van Greate Pier! Pier wur geboren in Kimswerd -onder Harlingen- rond 1480. Zien moe was van adel en stamde of van ridders. Grote Pier was een bekende historische figuur in Friesland, een waore volksheld. Hij was samen met zien neve, de piraat Wijerd Jelckama aanvoerder van ’t rebellenleger de Arumer Zwarte Hoop. Pier was groot en stark en met zien enorme zwaord vöcht hij veur de vrijheid van zien volk. Wat dat angiet liekt de Friezen wel op de Drenten, ok vechters veur de vrijheid! En daor de moe van Grutte Pier van adel was, kwam ik nog meer te weten. Ok Haring Harixma, ooit in het verre verleden legeraanvoerder in Friesland is een veurolder van T.! Harixma was in 1401 betrökken bij het sluten van de Vrede van Bolsward tussen Holland en Friesland. Nou, as dat gien oprjochte Fries was dan weet ik het niet meer. En nou zit ik op een terras te wachten op T. Ik heb an de telefoon verteld dat ik een verrassing veur heur hebbe. In mien tasse zit een pak papier as bewies, met een cadeaupapiertie met pompeblèden der umme. In de veerte komp ze anlopen, veur het eerst valt mij op dat ze niet allent groot en blond is, mar ok fonkelnde blauwe ogen hef. Het pak met de papieren geef ik heur later wel, eerst mar even een koppie koffie met mien échte Drentse turfie.
Ria Westerhuis
27
Kunst & kadetjes bij Nico Het is Pré Pasen, de lucht is opgeklaard , het is een zonnige voorjaarsdag in maart en loop ik langs de Oostersingel. Voorbij het huis van de Familie Van Lier Lels. Daarachter ligt tuin die op dit moment vol staat met krokussen. Lila deken. Een romantische tuin die over de jaren heen alsmaar kleiner is geworden omdat er huizen moesten worden gebouwd en er een station moest komen. Op aanvraag kan men daar rondgeleid worden door de Familie Van L.L. Loop ik van de Oostersingel het Museum langs en de Brink over waar het net zo’n feestje is als het gaat om krokussen. In de Kruisstraat is het iets minder feestelijk. De man van de KPN winkel veegt zijn straatje schoon. De meeste winkels zijn nog dicht, er valt geen bal te beleven.
door Jannie Boerema
BR 28
Sta ik op de stoep van Warenhuis Vanderveen, word opgehaald door Jelle, een neef van Nico en we gaan naar de vergaderkamer op de eerste verdieping. Het is er niet gezellig, wel functioneel. Lange tafel, goede stoelen en aan de wand krantenknipsels, een serie foto’s in een lijst van de vrouwelijke lijn, ernstig kijkende mannen boven wat eens een schoorsteen was en brieven van Antje die ze schreef vanuit alle uithoeken van Europa. Zij en haar zusje Leentje gingen mee met hun vader, Jan Alberts Oldenburger (1829-1880) die met zijn kofschip de ‘Harmonie’ (een schaalmodel daarvan staat bij Nico in de kamer) de zeeën bevoer. Gingen voor anker in zoveel grote steden en wat doen vrouwen in grote steden? ‘Juist,’ zegt Nico Vanderveen, ‘die gaan winkelen’. Bij ‘Lafayette’ in Parijs, bij ‘Harrods’ in Londen, bij ‘John Lewis’ in Liverpool. Ze kwamen in Riga. Alle grote warenhuizen werden in die tijd gebouwd. Dat was de wereld van mijn overgrootmoeder.’ Maar in 1880 voltrok zich een drama. De ‘Harmonie’ verging met man en muis. De weduwe Oldenburger bleef achter in Nieuwe Pekela met zeven kinderen en een uitkering van de verzekering van Fl. 252,93. Ze begon een winkeltje in stoffen. Antje werkte aanvankelijk bij haar moeder, maar vertrok in 1894 naar Assen omdat daar dringend behoefte aan winkels was (de komst van de kazerne rond 1893), om haar droom ‘een warenhuis’ te realiseren. Daar ook liep ze Bareld van der Veen tegen het lijf en ze trouwden. Antje van der Veen-Oldenburger begon haar winkel op 1 mei 1897, aan de Varkensmarkt. Daarna verhuist de familie naar de Oude Groningerstraat en in 1922 wordt het de Kruisstraat 13. Van bescheiden winkeltje naar het gigantische warenhuis wat het anno 2015 is. Mode en Beauty, Wonen, Vrije Tijd, Diensten, Vers en Horeca. Het op twee na grootste warenhuis van Nederland. Nog steeds bestierd door de Familie Vanderveen. Je kunt dus zeggen dat het in de genen zit. Nico Vanderveen, de huidige directeur is gearriveerd. Begin vijftig schat ik, niet gestyled naar zijn modeafdelingen, maar gewoon een streepjeshemd en een spijkerbroek. Vlotte vent die weet hoe hij met mensen om moet gaan. Sympathieke prater, vertelt graag over zijn familie en zijn geschiedenis en jammer genoeg is er niet genoeg ruimte om dat allemaal op te schrijven. Wat hij wel zegt: ‘Nee, aan overnemen doe ik niet. Wij zijn dienstbaar aan de geachte clientèle en overnemen klinkt zo dirigistisch. We werken hier met 60 vakspecialisten, 320 collega’s. Overnemen? Dat is geen modern ondernemerswoord. Het gaat inderdaad om dienstbaarheid, dat is de kracht van een familiebedrijf. Het is luisteren, openstaan’. Hij is geboren Assenaar. Studeerde economie in Groningen en Bangkok. Twee
keer afgestudeerd. Bedrijfseconomie en Macro-economie. ‘Hoe verhouden die zich tot elkaar? Ik mag graag overzicht houden. In het warenhuis, maar ik wil ook de internationale markten in de gaten houden. Na de studie heb ik tien jaar bij AkzoNobel gewerkt. Zakenreizen naar het Midden Oosten, Afrika, Hongarije en China. Ik heb geprobeerd me zoveel mogelijk te oriënteren voor ik definitief in Assen neerstreek.’ Van de Verboden Stad naar het land van Bartje is nogal een stap. ‘Ja, iedereen denkt dat, maar dat valt best mee. Ik vergelijk mijn leefwereld wel eens met een nest schalen. Je begint heel klein en iedere keer schuif je een schaaltje op. Kunst is om de luikjes ertussen goed open te houden. Assen is de basis en dat moet je ook nooit vergeten. Ik zou, bijvoorbeeld, nooit doen wat Peter Middendorp heeft gedaan ( P.M. schreef ‘Vertrouwd Voordelig’ dat in 2014 uitkwam over een Blokkervestiging, het bedrijf van zijn vader, dat niet echt fraai werd afgeschilderd). Marcel Möring (voormalig Journalist bij de Drents Groningse Pers en nu woonachtig in Rotterdam waar hij zijn romans schrijft) is wel een goed voorbeeld. Die laat zijn geboorteplaats intact. Ik heb ‘Dis’ in één adem uitgelezen. Zo goed geschreven over wat er gebeurt met mensen die aan xenofobie lijden. Ik moest daarbij aan mijn ouders denken. Hoe positief en vol van vertrouwen die in het leven stonden en staan. Dat proberen we ook aan onze kinderen mee te geven. Ga maar wat zien.’ We hebben het over het bedrijf. Over bedrijfsvoering. Over hoe een warenhuis ontstaat. Een ‘shop-in shop’ principe. Warenhuis Vanderveen heeft nu zo’n zestig participanten in de zaak. Waar het op maandagmorgen over gaat zijn de kunsten. Hij is echt dolenthousiast als hij vertelt over Herman Hertzberger, de architect die de familie inhuurde om het pand, zijde Koopmansplein, te ontwerpen en te ontwikkelen. ‘Die heeft twee jaar geleden de hoogste prijs voor architectuur gekregen van de ‘Royal Institute of British Architecture’. Ja, dat is wel onze architect, Het is belangrijk om met zulke mensen te verkeren. Hertzberger is een kunstzinnig architect, die nadenkt over zijn werken.’ Geeft het jouw warenhuis een extra dimensie? ‘Ja natuurlijk, het faciliteert ontmoetingen. Het gaat om de hele indeling van het warenhuis. Je komt de ander tegen hier, je spreekt af in het restaurant. Mensen moeten het prettig vinden hier. Niemand is tot iets verplicht. Een warenhuis is een ideale ontmoetingsplek en Hertzberger is de man die dat vertaalt naar het gebouw’. Hertzberger is al wat ouder en is inmiddels opgevolgd door Laurens Jan ten Kate als directeur van de befaamde Amsterdamse architectuurstudio. ‘Die komt uit Assen en dat vinden wij geweldig’.
UG
Nico Vanderveen maakte deel uit van het bestuur van het Centrum Beeldende Kunst Drenthe. ‘Je zit daar dan en ik realiseerde me dat kunst leidt tot nieuwe inzichten, zodat je breder en meer gefundeerd kunt optimaliseren. Dat is volgens mij de definitie van kunst. Het zet aan tot nadenken. Toen ik me dat realiseerde, wilde ik een podia geven aan de kunstenaars. We waren weer eens aan het verbouwen en het kwartje viel. ‘Hier kunnen we wel een galerie van maken.
29
Niet alleen voor beeldend kunstenaars, maar ook voor vormgevers waarvan wij de producten in het warenhuis verkopen. We hebben het plan om de vormgevingsprijs Noord Nederland uit te loven. Wat wij hebben is een galerie voor Drentse kunstenaars. Vanzelfsprekend. Omdat we het leuk vinden en het wordt enorm gewaardeerd door het winkelend publiek. Er is behoefte aan, het is laagdrempelig. Als je toch bezig bent kom je vanzelf een schilderij tegen. Hier gaat het nou eens niet om de ‘inner crowd’. Het Huus van de Taol uit Beilen werkt ook graag samen met ons als het gaat om literaire activiteiten. Wij houden boekpresentaties, zijn annex met de Drentse Boekenweek en organiseren lezingen in de Buningzaal (genoemd naar de familie die ruim een eeuw in het pand woonde en werkte) en signeersessies in de boekhandel. We hebben het dak van het Buninghuis laten verlengen met glazen panelen. Er is nu een extra etage waar we ook modeshows en concerten houden.’ Je doet aan Kadetjes Cultuur. Nico Vanderveen straalt. ‘Ja, dat zou je misschien ook niet in de eerste plaats in een warenhuis verwachten, maar wij doen het en het is zeer populair. Lunchvoordrachten in de breedste zin van het woord. Aleid Rensen organiseerde in Emmen een ‘Broodje Cultuur’ en wij doen het met Kadetjes. Klaas Koops heeft hier zijn boek over de Asser dialecten gepresenteerd, er zijn optredens van schrijvers, de stadsdichter is actief, popgroepen, we doen aan locale en regionale geschiedenis. You name it.’ Drie uur zitten praten met zo’n man op een stille maandagochtend. Er is al een dik boek verschenen over de Familie Vanderveen, maar anders zou het nu nog moeten. Vooroordelen ten aanzien van de ‘gewiekste zakenman’ zijn er ook niet meer zo. Of het nou over geschiedenis gaat, Assen, mensen, het bedrijf, zijn kinderen of reizen, het maakt niet uit. Natuurlijk is hij gewiekst, maar het is ook een filosoof. Veelzijdige man die de hele wereld over heeft gereisd en nu definitief voor de Stad der Paleizen (wat Yvonne Kroonenberg daar ook over heeft gezegd in de HP) heeft gekozen.
Donateurs van het Huus van de Taol kriegt jaorlijks een gratis boek. In 2014 de gedichtenbundel Lokroup van een fladdervlinder van Anneke Mensen en in 2015 Kattenbende en Hondenboel van Klaas Koops. De bundels bint te koop in de Drentse boekhandel of www.drentheboeken.com. Word ok donateur of huusvriend!!
Een boek over de verdwenen molens van Echten, Ruinen, Ansen en Pesse. Jan Tissing en Bertus Mos zijn de bedenkers van het boek. Toen Jan Tissing overleed heeft zijn zoon Henk het werk overgenomen. Prijs: 22,50
De Redactie van ROET, het Huus van de Taol en de Stichting Het Drentse Boek zijn Nico Vanderveen erkentelijk voor zijn steun en medewerking aan het speciale kunstnummer van het Drents Literair Tijdschrift ROET.
STOET 30
Oplossing rebus (pag 22): babbelegoegies Oplossing puzzel (pag. 22): heui
Op 7 november van twee tot veer uur is der een live uutzending op radio Drenthe vanuut de Buningzaal in waorenhuus Vanderveen in Assen. Der zal andacht besteed worden aan de KunstRoet en de expostie die as daor bijheurt, an de Boeken10daagse, an kunstuutleen en nog meer. Herman Sandman les veur, Heeren Oud Zuid uut Assen treedt op, net as singer-songwriter Melvin Bonnet. Elk weèl as der bij wil wezen of allent maor even kieken wil, kan zo binnenlopen.
Drentse Literatuurgeschiedenis II Twaalf jaar nadat zijn Geschiedenis van de Drentse literatuur 1816-1956 (Van Gorcum 2003) verscheen, heeft Henk Nijkeuter het vervolg afgerond. Hiermee is de beschrijving van de Drentse literatuurgeschiedenis compleet. In het nieuwe naslagwerk beschrijft Nijkeuter in ruim 500 pagina’s het Drentse literaire leven. Niet alleen Drentstalige en Nederlandstalige schrijvers in Drenthe en hun werk worden vastgelegd, ook de rol van tijdschriften als Oeze Volk en Roet, podia, uitgevers, radio en de afnemers van teksten worden in een breder perspectief geplaatst
Waor roet en blommen wortel schiet in ’t veld (titel ontleend aan een gedicht van Suze Sanders) is een titel die de lading zeker dekt. Nijkeuter heeft ervoor gekozen geen streng kwaliteitsoordeel te hanteren bij het samenstellen van het boek. Zowel roet als blommen hebben waarde, elk op zijn eigen manier en voor een eigen lezerspubliek. Nijkeuter verzamelde gegevens over Drentse schrijvers die actief waren van 1956 tot en met 2014. Hij hanteerde als criterium dat er van een opgenomen schrijver minimaal één boek moest zijn gepubliceerd of drie keer een publicatie in een letterkundig tijdschrift. De naam van literatuurhistoricus Henk Nijkeuter (1956), behoeft weinig nadere toelichting. Als hoofd bij de afdeling archieven van het Drents Archief is hij een bekende figuur in het Drents culturele landschap. Hij promoveerde in 2001 aan de Rijksuniversiteit in Groningen op het proefschrift De pen gewijd aan Drenthe’s dierbren grond. Literaire bedrijvigheid in de Olde Lantschap, 1816-1956. Nijkeuter publiceerde verschillende boeken over Drentse schrijvers, waaronder het verzamelde werk van Roel Reijntjes en Hans Heyting; voor het laatste boek ontving hij in 2006 de streektaalprijs van het Dagblad van het Noorden. Uitgangspunt van het werk van Nijkeuter was het bijeenbrengen van informatie over alle schrijvers in Drenthe en/ of schrijvers die in het Drents schrijven, minder een leesboek dan een naslagwerk dus. Deel 1 is nog slechts beperkt beschikbaar en zal daarom bij het Drentse Boek als pdf bestand worden opgenomen en via de website vrij te gebruiken zijn door iedere belangstellende. Deel 2 verschijnt in boekvorm en ook als e-book. Waor roet en blommen wortel schiet in ’t veld wordt begin december gepresenteerd en kost € 29,50. Het is mogelijk dit boek bij voorintekening te bestellen. Vul onderstaande bon en en stuur die naar: Het Drentse Boek, Antwoordnummer 25, 9410 VB Beilen. Als het boek klaar is krijgt u bericht van ons. U kunt het dan ophalen in de boekhandel van uw keuze of bij het Huus van de Taol in Beilen. Toezenden kan ook. We brengen dan € 6,75 portokosten in rekening.
Naam: .................................................................................................... Adres: .................................................................................................... Woonplaats en postcode: ............................................................................ E-mail: ......................................@....................... Bestelt het boek Waor roet en blommen wortel schiet in ’t veld veur de speciale pries van € 25,00 Bezorgwijze: Afhalen bij boekhandel ..........................................in ............................................ Afhalen bij het Huus van de Taol in Beilen Toezending (portokosten worden in rekening gebracht) Handtekening: ................................................................................................... 31
Ellert en Brammert twei Drentse donderstienen
Tiekening: Ben Art Work