DE STAD KRAAKT WEER

Van de Oudezijds Voorburgwal tot de Plantage Middenlaan: vorig jaar werden in totaal negen Amsterdamse panden gekraakt. Is het terug van weggeweest?

(WONING)NOOD BREEKT WET

Op zijn donkergroene voordeur zitten stickers van de vrije bond en de Anarchistische Groep Amsterdam, voor het raam hangt een poster van Joe’s Garage, het kraakcafé in de buurt. Krullie (55) doet de deur open en loopt voor ons uit de huiskamer in. Overal staan vogelkooien met parkieten, een kanarie, zebravinken en een muspapegaai. In de hoek is een groot stuk van de huiskamer afgezet voor zijn cavia’s. ‘Vroeger woonde ik met heel veel mensen, nu met heel veel dieren’, grapt hij. Krullie huurt een huis en is nog wel betrokken bij de ‘sien’, zoals hij het zelf noemt, maar kraakt inmiddels niet meer. Begin jaren tachtig kwam hij voor het eerst in aanraking met de kraakbeweging via de Pacifistisch Socialistische Jongeren Groepen (PSJG), waar een aantal krakers bij zat. ‘Een van die jongens woonde in De Fabriek in Delfshaven, daar ben ik toen gaan kijken. Zo ben ik zelf ook in de kraakbeweging terechtgekomen. Er ging een wereld voor me open. Daarvoor ervoer ik de maatschappij als best burgerlijk en bekrompen, en ik was eenzaam. In De Fabriek deden mensen gewoon wat ze wilden. Ze maakten kunst, er was een restaurantje, er werden feesten georganiseerd. Wat mij aantrok, was het groepsgevoel en de vrijheid.’ stuk van de huiskamer afgezet voor zijn cavia’s. ‘Vroeger woonde ik met heel veel

Via het kraakspreekuur van De Fabriek wordt hij gewezen op een klein huisje in Bospolder-Tussendijken in Rotterdam. Het is totaal vervallen en staat al tijden leeg, in een wijk waar meer krakers wordt hij betrapt terwijl hij het huisje probeert binnen te dringen. ‘Een heterdaadje, maar ik hoefde gelukkig niet mee naar het bureau. ‘Als je de volgende keer wat kraakt, doe het dan wanneer wij het niet zien’, zei de politie nog.’ Rots (28), die non-binair is en graag wat

Via het kraakspreekuur van De Fabriek wordt hij gewezen op een klein huisje in Bospolder-Tussendijken in Rotterdam. Het is totaal vervallen en staat al tijden leeg, in een wijk waar meer krakers wonen – ‘Het indianendorp, zo noemde de politie het destijds.’ In eerste instantie wordt hij betrapt terwijl hij het huisje probeert binnen te dringen. ‘Een heterdaadje, maar ik hoefde gelukkig niet mee naar het bureau. ‘Als je de volgende keer wat kraakt, doe het dan wanneer wij het niet zien’, zei de politie nog.’ Rots (28), die non-binair is en graag aangesproken wordt met ‘die/hen’, moet lachen om deze anekdote. Dat gaat nu écht wel anders. Rots is moe; de afgelopen paar nachten werden doorgebracht in een kraakpand op Spui 11. ‘Naast mijn werk bij Cybersoek begeleid ik wat mensen die nu op Spui 11 wonen, de meesten zijn ongedocumenteerd.’ Zelf woont Rots in een ‘gewoon huis’. De dag daarvoor heeft hen van de rechter te horen gekregen dat de groep drie dagen krijgt voordat het pand wordt ontruimd.

5x Gekraakt

De bekendste (voormalige) kraakpanden van Amsterdam

1.

PARADISO

En De Melkweg

Op 30 maart 1968 opende ‘Cosmisch Ontspanningscentrum Paradiso’ haar deuren voor het publiek. Een jaar daarvoor werd het voormalig verenigingsgebouw gekraakt om er een club van te maken. Ook de Melkweg begon als kraakpand (hoewel de Wikipediapagina anders doet geloven).

2.

VRANKRIJK

Een vrolijk beschilderd huis aan de Spuistraat (onder toeristen bekend als The Blue House). Tot voor kort was Vrankrijk een kraakpand, nu betalen de bewoners gewoon huur. Beneden vind je nog steeds een café en er wordt nog steeds een kraakspreekuur gehouden.

3.

AMSTERDAM DROOGDOK MAATSCHAPPIJ

Het ADM-terrein in het Westelijk Havengebied werd in de jaren negentig gekraakt en was jarenlang het thuishonk van een Amsterdamse kraakbeweging. Twee jaar geleden kwam daar een einde aan, toen de rechter de eigenaar van het terrein gelijk gaf en de krakers moesten verhuizen naar de slibvelden in Noord.

SJAAK (23) IS LID VAN KINDEREN VAN MOKUM (NU MOKUM KRAAKT):

‘Ik ben zo’n beetje in het kraken gegroeid. Mijn eerste keer was de dag voordat ik 18 werd. Mijn vrienden en ik wilden gewoon ergens op een betaalbare plek een biertje drinken en dat kon nergens, dus hebben we een leegstaand pand op de Utrechtsestraat gekraakt. Daar zat niets politieks achter. Maar het vormde wel het begin. Na twee maanden werden we uit dat pand boven café Bouwman gegooid, dus toen moesten we op zoek naar een nieuwe plek. En nadat we die plek eenmaal gevonden hadden, werd het politieker. Toen zijn we onszelf ‘Kinderen van Mokum’ gaan noemen. Omdat we kinderen zijn van deze stad, die eigenlijk helemaal geen plek meer hebben in deze stad. Het kraken heeft mijn ogen geopend over wat een huis kan zijn. De ideeën van met een stel en misschien een paar kinderen in een huis wonen, en bij de buren doen ze het ook zo, en daarnaast ook – dat is echt achterhaald. Ik hou er wel rekening mee dat kraken strafbaar is. Dat betekent dat ik er soms voor kies om niet bij een ontruiming te zijn. Ontruimingen gaan elke keer anders: soms maak je duidelijke afspraken met de eigenaren en ga je vrijwillig weg, soms wordt er meer gevochten voor een pandje. Dan is er een demonstratie of ketenen mensen zich vast. Boetes pakken we als collectief op, maar ik wil liever geen strafblad en later gewoon een VOG kunnen aanvragen.’

Een pand in de Vossiusstraat, een herenhuis op de Plantage Middenlaan, een gebouw aan de Kinkerstraat, een groot vrijstaand huis aan de Amstelveenseweg en een monumentaal pand op de Oudezijds Voorburgwal: in 2022 werden er in Amsterdam negen panden gekraakt. Niet enorm veel, maar genoeg om op te vallen. Op de meeste plekken kunnen de krakers maar een paar nachten blijven, vaak worden ze er binnen een week weer uitgeveegd door de politie. Op een paar uitzonderingen na. ‘Dat pand op de Vossiusstraat is van een Russische multimiljonair, dus daar mogen we blijven’, zegt Rots.

DUBBEL AANTAL DAKLOZEN

Dat er woningnood is in de stad, mag geen nieuws meer heten. Niet alleen kunnen nieuwe studenten en jongeren geen betaalbare studentenkamer vinden, ook nieuwkomers en gezinnen die groter willen wonen zijn de dupe. Net als ouderen die eigenlijk minder ruimte nodig hebben, maar dat cru genoeg niet kunnen betalen – en dus blijven zitten waar ze zitten. Huur- en koopprijzen rijzen de pan uit en het aantal dak- en thuisloze mensen is de afgelopen tien jaar verdubbeld tot 36.000 Nederlanders, zo becijferde het CBS in 2021. In 2022 kwam het woningtekort volgens het ministerie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties uit op

4. JOE’S GARAGE

Kraakcafé Joe’s Garage geldt als een begrip in de kraakscene, en nog steeds kun je er een biertje drinken, veganistisch eten, aankloppen voor het kraakspreekuur, films kijken of een van de vele workshops volgen.

5. DE VOSSIUS (OOK WEL DE FOXY OF DE VOSSI)

Half november kreeg kraakbeweging Anarchist Feminist Group Amsterdam (AFGA) te horen dat het mag blijven in het pand aan de Vossiusstraat in Amsterdam. De eigenaar, de Russische miljardair Akadai Volozj, had een zaak aangespannen tegen de krakers in zijn pand, maar verloor omdat hij op de sanctielijst staat. Hij mag dus officieel geen winst maken in de EU en het pand niet verbouwen, verhuren of verkopen.

‘HET GING VRIJ SNEL VAN EEN NIEUWSGIERIGHEID NAAR HET KRAKEN VAN HOTEL MARNIX’

BJÖRN (31) IS LID VAN HOTEL MOKUM (NU MOKUM KRAAKT):

315.000 woningen. In Amsterdam is er een tekort van zo’n 175.000 woningen. Daar komt bij dat veel mensen buiten beeld blijven en niet in de cijfers worden meegenomen. Jongeren die bij vrienden op de bank slapen, ongedocumenteerde mensen of vrouwen die gewelddadige thuissituaties ontvluchten, zitten hier bijvoorbeeld niet bij.

FALEND WOONBELEID

‘Voorheen had je als huurder in Nederland een redelijke positie’, zegt Jeske Jongerius, communicatieadviseur bij de Woningbond, ‘maar het huurrecht is ontzettend uitgekleed in de afgelopen paar jaren.’ Bij de landelijke vereniging voor huurders richt ze zich vooral op de groep jongeren die geen huis kan vinden. Zo heeft ze een meldpunt opgezet voor jongeren en starters. ‘Er zijn steeds meer mensen die buiten de boot vallen. Als huurder heb je steeds minder rechten en er zijn steeds meer mensen aangewezen op een tussenvorm: antikraak, bij vrienden op de bank of tot je 35ste bij je ouders blijven wonen.’ Het meldpunt zorgt ervoor dat ze de ervaringen van de mensen zelf horen. ‘Wonen gaat over méér dan alleen een dak boven je hoofd. In veel verhalen van mensen die bij aan ons aankloppen, horen we de uitzichtloosheid. We krijgen ook veel meldingen van mentale en psychische problemen, dat speelt nog naast de hoeveelheid tijd die mensen kwijt zijn aan het zoeken naar – of krom liggen voor – een

‘Ik voelde rond mijn 26ste steeds meer frustratie om een plek te vinden waar ik kon werken als designer. Ik ging van anti-kraakplek naar anti-kraakplek, dat was het enige dat ik kon betalen. Maar je beseft al snel wat een slechte oplossing dat is: je hebt geen rechten, het is maar nét goedkoper dan gewoon huren en je kunt er binnen twee weken uit worden gegooid. Op een bepaald punt vielen dingen gewoon op hun plek. Dus het ging vrij snel van een bepaalde nieuwsgierigheid, naar het kraken van het voormalige Hotel Marnix in 2021. Hotel Mokum, zoals we het pand daarna noemden, was voor mij de eerste keer dat ik kraakte, net als voor veel van de anderen trouwens. We hebben het ter plekke geleerd. Mensen uit de scene waren zo behulpzaam: met het scouten van de locatie, het vinden van een ingang naar binnen. De ontruiming va Hotel Mokum voelde unfair, maar het was ergens ook een succes. Er kwamen veel mensen op de demonstratie af, de politie kwam met twintig bussen, het was een spektakel. We hebben het ze niet makkelijk gemaakt, en heel veel mensen hebben het gehoord, gelezen of gezien. Of kraken een toekomst heeft? De wetten zijn veranderd en blijven veranderen, dus we proberen uit te vogelen hoe kraken levensvatbaar kan blijven. Wat Vossius (zie kader, red.) laat zien, is dat het op die manier kan werken. Daarnaast praten we met de media, dat maakt ons ook anders dan de oude krakers. We hebben een ‘housing hot-line’, waar mensen leegstand kunnen melden. Natuurlijk is dit een andere tijd dan de jaren tachtig, maar we moeten alleen uitvinden hoe het werkt. Ons doel is om de gemeente dwingen om te stoppen met ontruiming voor leegstand. Zorgen dat de gemeente toestaat dat kraken een middel is in het gevecht tegen de huizencrisis. En op de lange termijn: veranderen hoe mensen denken over wonen. Moet het mogelijk zijn om 10, 25 of 50 huizen te bezitten? Het is legaal, maar maakt dat het ook rechtvaardig?’ commerciële sector.’ Een opiniepeiling van EenVandaag wees vorig jaar dan ook uit dat de wooncrisis bij 42 procent van de jongeren zorgt voor mentale druk. ‘Stress, overspannenheid, depressiviteit, suïcidale gedachten – noem het maar op’, zegt Jongerius. ‘Het vervelende is dat mensen die problemen individueel ervaren, terwijl het een maatschappelijk probleem is. Het is falend woonbeleid. De overheid heeft er niet in volstaan om voldoende betaalbare huisvesting te regelen voor de bevolking, maar dit aan de markt overgelaten. En die had andere prioriteiten.’

21.390 LEGE PANDEN Tegelijkertijd staan in de stad een hoop panden leeg. ‘Het is echt tragisch om te zien, al

ROTS (28) IS LID VAN AUTONOMOUS SHELTER NETWORK: ‘Ik ben geboren in de kraakbeweging. Mijn vader is kraker, hij kwam naar Amsterdam tijdens de kroningsrellen in 1980 en sloot zich vrijwel meteen aan. Op mijn vijftiende begon ik als vrijwilliger bij Joe’s Garage. Later begon ik het evenement Grote Glazen en kleine lettertjes in kraakcafé de Molli Chaoot. Ik woon niet zelf in een kraakpand; ik woon in een appartement in het pand waar ik ben opgegroeid. De oude en nieuwe generatie krakers leren van elkaar. In Amsterdam maken we echt gebruik van het oude netwerk, de infrastructuur van de krakers uit de jaren tachtig. Maar dat is niet overal zo; ik hoorde dat de oude en nieuwe generatie elkaar niet kent in Leiden. Ik zie kraken als doel én middel. Het doel is dat mensen een plek hebben, zodat ze niet op straat hoeven te slapen. Maar is ook een politiek middel – een activistisch geluid, obviously. We willen ruimte creëren om dingen in te kunnen doen. Die ruimte is er niet meer in de stad, al helemaal niet voor jongeren. Deze week was ik bezig met het creëren van ruimte voor lhbtiq+-vluchtelingen, volgende week is het misschien iets anders.’ uitgenodigd voor een gesprek. Meldt de eigenaar zich niet, dan kan een boete van 7500 euro worden opgelegd. Veel jonge krakers, waaronder Rots, Sjaak en Björn (zie portretten), zien dit als een gebaar voor de bühne. ‘Voor veel van die pandjesbazen is zo’n boete een grap’, zegt Sjaak.

OPGERUIMD EN GEVEEGD die lege gebouwen in de stad terwijl er óók een groot woningentekort is – what the fuck?’ zegt Rots. In 2022 telde Nederland 215.980 van die gebouwen, 21.390 ervan stonden in Amsterdam. Je zou denken: één en één is twee, en er zijn dus ook een aantal mensen in de stad die deze gedachte hebben omgezet in actie.

Socioloog Eric Duivenvoorden deed onderzoek naar de kraakbeweging in de jaren tachtig.

‘Voor een florerende kraakbeweging zijn een aantal dingen nodig: een hoge woningnood, leegstaande panden, heel veel krakers of jongeren die willen kraken, en mensen die dat willen ondersteunen.’

Toch is volgens Duivenvoorden het kraken niet terug van weggeweest. ‘Dat is een wensgedachte. Er is geen sprake van ‘een opleving van het kraken’. Vroeger, in de hoogtijdagen van het kraken, werden er tien panden per week gekraakt, en dat waren dan panden waar je in elk geval een paar maanden kon zitten, misschien wel een paar jaar. Nu worden krakers er binnen een paar dagen, hooguit wekenuitgegooid.’

Door het kraakverbod uit 2010 is kraken tegenwoordig officieel verboden. Dat maakt het voor de politie makkelijker om krakers uit een pand te zetten, maar zorgt er ook voor dat kraken strafbaar is. De actie kan strakers een strafblad opleveren, een geldboete tot 8500 euro en – in zeldzame gevallen – een celstraf van maximaal een jaar. Een onderdeel van de Wet handhaving kraakverbod is een leegstandsverordening: eigenaren moeten na zes maanden leegstand de woning melden bij de gemeente. De eigenaar wordt dan

Duivenvoorden: ‘Het eigenbelang is door het kraakverbod in de verdrukking gekomen. Kraken doe je nu eerder om een statement te maken dan voor een dak boven je hoofd.’ Alle jonge krakers die we spraken voor dit artikel wonen zelf niet in een kraakpand, maar in huurhuizen, bij hun ouders of in studentenwoningen. Toch beschouwen zij zichzelf wél als echte krakers. ‘Kraken gaat over meer dan wonen’, zegt Rots. Voor een strafblad is die niet bang. ‘Het klinkt misschien radicaal, maar ik vind het soms moreel juister om tegen de wet in te handelen. Dat brengt mij in een vervelende positie. Ik heb nu een strafblad voor lokale vredebreuk, omdat ik ben opgepakt tijdens een actie van Extinction Rebellion, maar toen ik laatst een VOG nodig had, kreeg ik die wel gewoon. Bij Spui 11 zijn we er trouwens zelf uitgegaan; we zijn niet in een positie om te gaan rellen tegen de politie. Die kraakactie was bedoeld om een veilige plek te bieden aan mensen die nu buiten slapen. We moesten er maandagochtend om negen uur uit zijn, zondagavond hebben we opgeruimd, geveegd en de deur opengezet.’

‘Het was een levensstijl’, zegt Duivenvoorden, ‘nu is het enkel nog een risicovolle actievorm. Ik vind het bewonderenswaardig dat er nog steeds jongeren zijn die kraken, want je schiet er zelf weinig mee op. De vraag is dan ook of er tegen de woningnood niet ook andere acties te bedenken zijn. Heeft kraken nog zin? Het is als vechten tegen windmolens.’

Rots is het daar niet mee eens. ‘Er zijn nog heel veel meer Russische oligarchen met panden in Amsterdam. En we weten nu dat de rechter krakers daar niet uitzet. Zet dat maar in de Uitkrant.’

De namen van de geïnterviewde krakers zijn vanwege privacyredenen gefingeerd.