38 minute read
KUNST & VERMAAK
JIMMY NELSON
Afgelopen maand verscheen het nieuwste boek van fotograaf Jimmy Nelson: Between the sea and the sky. Een ode aan Nederland, zijn geadopteerde vaderland. Nelson fotografeert al jaren oorspronkelijke en vaak bijna vergeten gemeenschappen, met de mensen als centerpiece. De nieuwe immersive expositie van Fabrique des Lumières is volledig aan het werk van Nelson gewijd. En dat is niet niks: in Jimmy Nelson: the last sentinels zijn de foto’s opgeblazen tot levensgrote proporties. Eerder stond de expositie al in het Parijse Ateliers des Lumières, de Nederlandse versie maakte als extraatje ook van beelden uit Between the sea and the sky giga-kunstwerken. Nederlands als buitengewone cultuur, dat staat best heel mooi.
Advertisement
14 oktober t/m 13 november Fabrique des Lumières
SAMAN AMINI’S INTEGRATIEPLAN
Nederlander zijn, volledig ingeburgerd, helemaal thuis: wanneer ben je dat, als ‘immigrant’? In Saman Amini’s integratieplan grapt en zingt de theatermaker, performer en muzikant zich door deze vraag heen. Over Amini’s reis naar het ‘Nederlanderschap’ en hoe we omgaan met elkaar in deze multiculturele samenleving. Van zijn kinderjaren in Teheran, zijn tijd na het AZC in Noord-Brabant tot aan zijn toneelstudie in Maastricht. Zoekend naar een antwoord op de terugkerende vraag: waar is thuis? Hilarisch, intiem en een beetje pijnlijk.
6 en 7 oktober in DeLaMar, 20 oktober in Meervaart Theater 19 20 22 24
THEATER: AMBRAMOVIĆ CINDY HOETMER EXPO: BEESTENBOEL BIJLMERVLIEGRAMP INTERVIEW: STADSDEELVOORZITTER EMRE ÜNVER
30 JAAR LONDON CALLING
Wat in 1992 begon als springplank naar het Europese vasteland voor Britse bands, is uitgegroeid tot een showcasefestival voor bands van over de hele wereld. Grote namen als Blur, The Kooks, Tame Impala, Kaiser Chiefs en Placebo hebben voor hun defi nitieve doorbraak op het festival gestaan. Nostalgisch? Op londoncalling.nl/festival lees je alvast de verhalen van schrijver Robbert Tilli, die bij héél veel edities was en elk jaar een artiest uitlichtte. Voor dit jaar (de 30ste keer!) staan o.a. BOYO, Mush, Nixer, Sister Ray, Crack Cloud en TV Priest op het programma.
28 en 29 oktober, Paradiso
In de wereld van Abramovic
Als bezoeker van No Intermission word je eerst verwelkomd door de wereldberoemde kunstenaar Marina Abramović (75) en dwaal je daarna zelf door een Carré vol performancekunstenaars.
tekst Margriet Prinssen foto’s Marco Anelli
theater
No Intermissions 24 t/m 29 oktober Koninklijk Theater Carré H et begon voor haar eigenlijk met The life and death of Marina Abramović, de voorstelling van Robert Wilson die Carré in 2012 presenteerde. ‘Waanzinnig. Zo’n voorstelling die je nooit meer vergeet’, zegt directeur Madeleine van der Zwaan. Sindsdien is ze Abramović – die haar lichaam gebruikt voor haar kunst en opzienbarende performances neerzet – blijven volgen. ‘In september 2021 zag ik in Parijs performance-opera 7 Deaths of Maria Callas: een voorstelling met groot orkest, gerenommeerde sopranen, beroemde aria’s én Marina Abramović, zowel live als op groot scherm (zie kader). De volgende ochtend heb ik haar gesproken in haar hotelkamer in Parijs. Ik wilde die voorstelling dolgraag in Carré laten zien, juist omdat het zo’n grensoverschrijdend gebeuren is.’ tussen theater en museum zouden worden opgerekt of zouden verdwijnen. ‘Ik nodigde Marina uit voor een groots project in het kader van het 135-jarig bestaan van Carré. En dat bleek voor haar ook een heel aantrekkelijk idee: ze is natuurlijk wereldberoemd geworden met performance-acts zoals The artist is present in het MoMA in New York.’ Abramović is van oorsprong beeldend kunstenaar, maar ook ze is ook een heel theatrale persoonlijkheid, alsdus Van der Zwaan. ‘En iemand die altijd op zoek is naar grenzen om te doorbreken. We hebben toen samen de voorstelling No Intermission bedacht, een project dat misschien wel nergens anders zou kunnen als in Carré. Alles gaat open, van de kelder tot de zolder: bezoekers mogen ronddwalen door het hele gebouw, tussen performances door haar gecureerde kunstenaars. Ze worden ontvangen door Abramović zelf, die je meeneemt in The Abramović Method: haar hele eigen manier van werken, denken, voelen en zijn.’
7 DEATHS OF MARIA CALLAS
Naast No Intermission is er begin november nóg een werk van en met Abramovi te zien: de performance-opera 7 Deaths of Maria Callas. Zeven internationaal gerenommeerde sopranen brengen wereldberoemde aria’s uit La Traviata, Tosca, Otello, Madame Butterfly, Carmen, Lucia di Lammermoor en Norma. Na uitverkochte zalen in Napels, Parijs en Berlijn nu exclusief in Carré. Een voorstelling met groot orkest (Ludwig), onder leiding van dirigent Yoel Gamzou én Marina Abramovi zowel live als op film, in een vertolking van de liefdesscènes met acteur Willem Dafoe.
4 t/m 6 nov Carré LEHMAN TRILOGY Midden 19de eeuw beginnen de drie broers Lehman in Amerika een stoffenwinkeltje, generaties later is Lehman Brothers een groot financieel concern dat in 2008 mede verantwoordelijk is voor de financiële crisis. De Italiaanse Stefano Massini schreef er een boek over, dat werd verwerkt tot voorstelling. Nu staat Lehman Trilogy voor het eerst in het Nederlands op de planken, met Gijs Scholten van Aschat en Hélène Devos.
26 (openbare repetitie) en 30 oktober (première), ITA
NIET ALLEEN BEWONDERAARS Het programma is samengesteld in nauwe samenwerking met Abramović en het Marina Abramović Insitute. ‘Tijdens de lockdown vorig najaar is zij naar Amsterdam gekomen en hebben we samen dagenlang door het theater gedwaald. Ze wilde de energie van de ruimtes voelen, elke mogelijkheid van een locatie onderzoeken. Sindsdien overleggen we wekelijks via Zoom wie we uitnodigen, en op welke plek. Alle performers hebben nieuw werk gemaakt of bestaand werk speciaal voor Carré aangepast. We willen niet alleen kenners en bewonderaars van haar werk ontvangen, maar de deuren juist wijd openzetten voor een breed publiek. Sommige kunstenaars zullen je uitnodigen om deel te nemen als je dat wilt. Niks moet, bijna alles mag en kan. Het wordt absoluut een meeslepende ervaring, een voorbeeld van immersive theater: je wordt ondergedompeld in een unieke wereld.’
KARIN JONKERS EN NU DAN? Plien en Bianca, een genre op zich met een trouwe fanschare, zijn al jaren niet meer weg te denken uit de Nederlandse komedie. Ooit maakten ze Zaai, op de planken stonden ze met onder andere Gaat het nog door en nu is er de nieuwste show En nu dan? Met uiteraard een hele stoet typetjes: gefrustreerde kabouters, kakdames met pumps die al skydivend de as van hun vriendin willen uitstrooien, giraffen die het theater bezoeken en Queen’s Guards. Karikaturen, scherpe randjes en turbo-verkledingen; klinkt als een avondje onvervalst Plien en Bianca.
4 t/m 14 oktober, DeLaMar
ZEEMAAL Koken om het klimaat te redden? Theatermaker Sien Vanmaele doet in het kader van het Warming Up Festival een poging in Zeemaal. Vanmaele neemt haar publiek mee langs stranden en kliffen, ze vertelt over zeewier en zilte landbouw. Behalve geluisterd wordt er ook gegeten: een bijzonder zintuiglijk en verbindend diner, gebaseerd op wieren, algen en allerlei zeeflora, met als achterliggende vraag: kunnen we zo de wereld redden?
Dronken Mensen, het theatergezelschap van Justus van Dillen, Xander van Vledder en Linde van den Heuvel, speelt deze maand De drang. Niet in een theater, maar in de Kesbeke-fabriek.
tekst Anne Dirks foto Bas de Brouwer
Dronken Mensen ontstond na veel gepraat over wat theater nu eigenlijk moest zijn. ‘Ook met drank, dat heeft wel geholpen’, verklaart Van den Heuvel. De naam is ontleend aan het gelijknamige toneelstuk van de Russische Ivan Vyrypaev, het eerste stuk dat het drietal op de planken bracht. Of nou ja, de planken. ‘We willen dat het meer is dan een kaal bezoek aan een theater. We brengen de voorstellingen dus naar een plek waar je in café-setting naar de voorstelling kijkt en je na afl oop nog een biertje kunt doen met de acteurs’, zegt Van Vledder. Die plek is in dit geval de Kesbeke-fabriek in West. De drang, ‘een modern boerensekssprookje’ gaat over Otto en Hilde, die aan het roer staan van een kwekerij slash uitvaartonderneming. Op een dag staat Hildes broertje Fritz in de kas, vers terug uit de gevangenis. Hij wordt door het echtpaar in huis genomen, maar de mysterieuze jongeman zorgt voor onrust. Helemaal als bloemist Mitzi als een blok voor hem valt. ‘Wij zijn denk ik alle drie gefascineerd door het strompelen van de mens, het pogen iets van je leven te willen maken’, vertelt Van den Heuvel. ‘En dit stuk van Kroetz is bij uitstek dat’, vult Van Vledder aan. Franz Xaver Kroetz schreef voornamelijk scenario’s over gewone mensen die langs elkaar heen praten. Van Vledder: ‘Ik heb het gelezen in een vakantiehuisje en het was echt smúllen.’ Van den Heuvel knikt: ‘En als je het niets vindt, zijn er in elk geval augurken.’
12 oktober t/m 6 november Kesbekefabriek, theaterbellevue.nl
Underground
Slim van het Stedelijk, om komend najaar de volledige grote kelderzaal ter beschikking te stellen aan de Duitse kunstsensatie Anne Imhof.
tekst Joke van der Weij
Imhof, misschien wel de hipste kunstenaar van dit moment, kreeg de volledige vrijheid om de grote kelderzaal (1100 m2) van het Stedelijk in te vullen met haar kunst, architectuur, licht, performances en een speciale soundtrack. De Duitse is een ware superster, wier carrière een enorme vlucht heeft genomen sinds ze in 2017 tijdens de Biënnale van Venetië de Gouden Leeuw in de wacht sleepte. Daarna volgde Tate Modern en Parijs, en nu stelt het Stedelijk zich open voor de hardcore performance art van deze vleesgeworden provocatie. De titel Youth is goed gekozen, want Imhof heeft veel van haar bekendheid te danken aan social media. Haar exposities en performances zijn zeer instagrammable en gaan daar een eigen leven leiden. Dat krijg je als je bekendstaat als de artistieke stem van een nieuwe generatie die inspeelt op de desoriëntatie en levensangst waar veel jongeren tegenaan boksen. Imhof, die altijd samenwerkt met haar geliefde, muziekmaker Eliza Douglas, laat geen enkele discipline of kunstvorm onbenut om de zintuigen aan te spreken. Inspiratie haalt ze uit de hele cultuurgeschiedenis, van de Griekse mythologie tot de undergroundcultuur (als twintiger was ze veel te vinden in de technoclubscene, waar ze ook werkte als doorbitch). De thema’s van deze tijd – eenzaamheid, hyperindividualisme, verlangen en hebzucht – krijgen steeds een andere vorm in de dystopische Imhof-wereld. Hoe het er in het ondergrondse Stedelijk uit gaat zien? In elk geval komt er een complex labyrint van kledinglockers met nauwe doorgangen waarbij een Avatar onze waarneming verstoort. Welcome to the dark side van Anne Imhof.
AFLEVERING 16:
WAARIN CINDY EEN RETOURTJE ROTTERDAM DEED
Na ongeveer veertig minuten arriveerde de trein al op Rotterdam Centraal – het duurt bij wijze van spreken langer om in Osdorp of Watergraafsmeer te komen. Normaal maak ik niet zo veel gebruik van de trein, maar afgelopen zomer leefde ik alsof het mijn laatste was (je weet maar nooit) en ging ik overal naartoe. De aanleiding dat ik naar Rotterdam reisde, was curieus. Tijdens een optreden in de Melkweg was ik eerder, op weg naar de wc, aangesproken door iemand die ik niet kende. Hij vertelde over een eendaags festival in Rotterdam, waarop ik besloot te gaan. Nu kan ik me voorstellen dat er mensen zijn die zich afvragen waarom je in godsnaam advies aanneemt van een wildvreemde, maar ik noem dat inspiratie. Mijn wereld strekt zich meestal niet verder uit dan het centrum van Amsterdam, en dat kan wel wat beter. Natuurlijk was ik al eerder in Rotterdam geweest maar toen bleef ik steken in het lelijke centrum en de koopgoot. Deze keer hadden we een fi ets gehuurd en ontdekten we hoe wijds en indrukwekkend die stad eigenlijk is. En ik werd een beetje jaloers toen ik zag hoeveel leuke horeca er is in mooie gebouwen. Die Erasmusbrug echter, dat is een klootzak voor fi etsers (maar toch mooi om Cindy Hoetmer (1967) over de Maas te kijken als je bijna moet overgeven van is geboren en opgeuitputting). Ons hotel was aan de ene kant van de brug groeid in Amsterdam. en het festival aan de andere, op Katendrecht. In 2022 kwam haar Het heette Nacht van de Kaap en vond plaats rond een groot schip aan de kop van een kade. De zon ging onder met uitbundige kleuren toen we ons eerste biertje van vierde boek Goed, naar omstandigheden uit, waarin ze haar leven in de stad beschrijft.die warme zomeravond dronken. Vanaf een podium klonken Rotterdamse zeemansliederen. Nu hou ik helemaal niet van volksmuziek, ook niet van Amsterdamse, maar zoals ik al zei, probeerde ik mijn horizon te verbreden. We zagen Merol (van de hit Hou je bek en bef me), die ik erg leuk vond, en een Australisch bluesbandje en tussendoor stapten we een tent binnen waar bingo werd gespeeld door mensen met pruiken en opvallende kleding. ‘Zwaai even naar de Amsterdammer’, zei een kennis vanaf het podium toen ze me herkende. Er werd gezwaaid, ik zwaaide terug. Naarmate de alcohol vorderde, spraken meer mensen me aan. Dat ging ongeveer zo. Iemand: ‘Waar kom je vandaan?’ Ik: ‘Amsterdam.’ Diegene: ‘Dan zal je wel blij zijn dat Feijenoord…’ Ik: ‘Laat me je even onderbreken, ik weet niks van voetbal en het interesseert me geen fl uit.’ Nu kan ik er niets aan doen dat ik in Amsterdam geboren ben, en mijn ouders en grootouders ook. Het is nu eenmaal zo. Maar niet elke Amsterdammer is een verwaande kwast. Zelf heb ik bijvoorbeeld slechts drie van de zeven Joris Luyendijk-vinkjes; een beetje privilege, maar niet overdreven veel. Op een van de podia sloot Sophie Straat af. Voor wie niet weet wie dat is (ik had haar toevallig eens op tv gezien): het is een Amsterdamse zangeres en haar band die smartlappen brengt met hedendaagse – misschien zelfs woke – teksten. Ik vond het grappig en de vriendin met wie ik het festival bezocht was zelfs heel enthousiast, ze zwaaide wild met haar armen en probeerde mee te zingen. De rest van het publiek was minder enthousiast. Ze taaiden af of joelden afkeurend elke keer als het woord ‘Amsterdam’ viel. Vanaf de linkerkant van het podium werd zelfs met bier gegooid. Als ze dat nog eens doen, ga ik er wat van zeggen, riep de vriendin kwaad. Nee, zei ik, terwijl ik haar fysiek tegenhield. ‘We gaan niet in discussie met dronken Rotterdammers. Het is je misschien niet zo opgevallen, maar de mensen hier zijn niet zo dol op ons.’
Cindy
IN DE CITY
Allemaal beestjes
Natte padden, wriemelende wormen, harige spinnen: dit najaar laat het Rijksmuseum in Onderkruipsels zien hoe kleine schepsels eeuwenlang gehaat werden en daarna ineens bewonderd.
tekst Joke van der Weij
expo
Onderkruipsels t/m 15 januari rijksmuseum.nl
TAFELSTUK, WENZEL JAMNITZER, 1549. RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
Het is weer kruisspinnentijd! Je bekijkt die wezentjes in hun elegante web vast met andere ogen na een bezoek aan Onderkruipsels. Niet alleen biedt het Rijksmuseum dit najaar onderdak aan de beroemde neushoorn Clara, maar ook aan de ‘minst geachte’ diertjes van de schepping, de natte padden, de wriemelende wormen en de harige spinnen. Mensen hadden (en hebben) er een hekel aan, maar waren er ook door gefascineerd. Waarom bestonden ze eigenlijk. En hoe zaten ze in elkaar? Insecten, wormen, padden en dergelijke staan lange tijd onderaan de ladder. In de ark van Noach mogen de onderkruipsels wel mee, maar dan helemaal onder in het ruim. Ze zijn nu eenmaal een – gruwelijk – onderdeel van de schepping. Een echte ordening is er nog niet, het zijn allemaal ‘lagere’, ‘minst geachte’ of ‘onvolmaakte’ dieren. Ze horen bij de duivel, bij het boze en kwade. Het begon al bij de slang in het Paradijs. Een uitzondering zijn mieren en bijen; mieren omdat ze zo ijverig zijn en bijen vanwege de strakke ordening van hun samenleving.
ONKUISE VROUWEN En waar komen die insecten eigenlijk vandaan? Bisschop Isidorus van Sevilla weet in de zesde eeuw nog zeker dat bijen rechtstreeks voortkomen uit rottend koeienvlees en wespen uit een ezelkadaver. Afbeeldingen vinden we in de middeleeuwen in de marge van manuscripten en op schilderijen waar het kwaad verbeeld wordt, waarbij de combinatie van onkuise vrouwen met padden populair is. De renaissance vraagt een andere blik. Ook de verschoppelingen zijn immers schepsels van God. En alles heeft een betekenis, net als in de bijbel. Vlinders staan voor de onsterfelijke ziel, een hagedis symboliseert wedergeboorte. En hoe mooi zit een vlieg niet in elkaar? Je ziet ze ineens overal op schilderijen zitten, vaak als een grapje. Dus moet je wel goed kijken hoe zo’n beest eruitziet. Dürer schildert zijn vliegend hert met het grootste oog voor detail. Het is in de 16de eeuw zo populair dat het overal gekopieerd wordt.
VOL AFGRIJZEN En het blijft niet bij die aantrekkelijke bruine tor. Eindeloos kun je kijken naar de precisie waarmee Anselmus de Boodt zestien muggen heeft getekend. Rubens schildert een Medusahoofd met slangen die verschillende vormen van baring en paring laten zien, want langzamerhand komt er meer inzicht in de manier waarop het een en ander geboren wordt; uit
RUSTIQUES FIGULINES, TOEGESCHREVEN AAN BERNARD PALISSY, RUSTIQUES FIGULINES, CA. 1550-60. LOUVRE, PARIJS
ALBRECHT DÜRER, VLIEGEND HERT, 1505. THE J. PAUL GETTY MUSEUM, LOS ANGELES
eitjes. Jan Swammerdam beschrijft in zijn Historia Generalis Insectorum scherpzinnig de anatomie van de bloedeloze dieren. Anthoni van Leeuwenhoek kweekt onder een speciale kous luizen op zijn kuit, ter observatie, maar fl ikkert de hele boel na een tijdje vol afgrijzen op straat. Een wetenschapper blijft een mens. De Kunstkamers die in deze tijd opkomen staan vol met ‘life casts’, afgietsels van levende dieren zoals slangen, kikkers en insecten.
OP STERK WATER En er blijken in de wereld nog veel meer onderkruipsels. Maria Sibylla Merian reist naar Suriname voor onderzoek naar de metamorfosen van insecten en maakt daar beeldschone illustraties bij. De Amsterdamse apotheker Albertus Seba zet zijn exotische insecten en amfi bieën op sterk water. Kortom: niets van gods Intelligent Design is nog verachtelijk. Terug naar de kruisspin en zijn 45.000 soortgenoten. Want er is in de tentoonstelling ook aandacht voor de cruciale functie van onderkruipsels in het weefsel van de natuur. Zo hangt er een brief die de International Spider Community speciaal aan het Rijksmuseum geschreven heeft, met een verzoek aan de mens om respectvol samen te leven. Dat lijkt me het minste. NATURAL SOURCES Natuurlijk heeft Jochen Lempert als bioloog en libellenspecialist een wetenschappelijke verhouding met de natuur, maar evengoed een poëtische. Verwacht van deze Duitse fotograaf geen muurvullende natuurfoto’s, maar gevoelige zwart-witopnames op klein formaat; zijn werk doet eerder denken aan de plantenfoto’s van Karl Blossfeldt. Natural Sources verwijst naar de uitputting van fossiele brandstoffen, maar ook naar de natuur als inspiratiebron, waarbij Lempert zijn onderwerpen zoals een kwal en een bloemtakje vanuit een gelijkwaardig gezichtspunt vastlegt. Dat geldt ook voor de reuzenalk, waarvan Lempert al dertig jaar de museale overblijfsels fotografeert. Het laatste paartje van deze zeevogel is in 1844 vermoord en toen waren er geen meer. GOLDEN BOY GUSTAV KLIMT Gustav Klimt was rond 1900 in zijn geboortestad Wenen al een golden boy. Beroemd om zijn opzienbarende symbolische werken, steeds vaker voorzien van bladgoud, en om zijn losse kunstenaarsleven. Want Klimt portretteert zijn vrouwen niet alleen als mysterieuze en sensuele wezens, met veel van hen heeft hij ook seks, wat leidt tot zestien kinderen. Klimt verlost de Weense bourgeoisie van een knellend korset, maar andere grootheden als Van Gogh, Toulouse-Lautrec, Rodin en Monet bevrijden de kunst op hún manier. Veel echte topstukken (Judith! Waterslangen!) van Klimt zijn nu te zien in samenhang met die inspiratiebronnen. Ook is er aandacht voor de verhouding van Klimt tot de personen op de schilderijen. FOAM TALENT De twintig jonge kunstenaars die via de tweejaarlijkse FOAM Talent Call doordrongen tot deze groepstentoonstelling zijn stuk voor stuk de moeite waard. Het ongemak en de pijn van de wereld worden niet uit de weg gegaan, dus het gaat over discriminatie, klimaatverandering en sociale onrechtvaardigheid, maar veel van hun werk is ook heel geestig. Namen die eruitspringen zijn Lina Geoushy die met haar serie Shame Less het geweld tegen Egyptische vrouwen onderzoekt, en Pavo Marinovic die zich in Marble Ass bezighoudt met mannelijkheid in voormalig Joegoslavië.
JOCHEN LEMPERT
T/M 4 DECEMBER, HUIS MARSEILLE
GUSTAV KLIMT, JUDITH, 1901, OLIEVERF EN BLADGOUD OP DOEK, 84 X 42 CM, BELVEDERE, WENEN
7 OKTOBER T/M 8 JANUARI, VAN GOGH MUSEUM
SHAME LESS A PROTEST AGAINST SEXUAL VIOLENCE © LINA GEOUSHY
Stilstaan tussen de brokstukken
Precies dertig jaar geleden, op 4 oktober, stortte een Boeing 747 neer op de ats Groeneveen en Klein-Kruitberg, midden in de Bijlmer. Een gebeurtenis met grote impact. Hoe staat de stad dit jaar stil bij de vliegramp?
tekst Kim van der Meulen
V.l.n.r: Samuel Sarmiento, De boom die alles zag (2021), techniek op papier. Brokstuk 747 uit 1992. Tekeningen van basisschoolleerlingen uit 1992, door Clyde, onbekend en Sandeep. WAT IS ER TE ZIEN?
• Amsterdam Museum, 30 jaar Bijlmervliegramp, t/m 21 mei 2023 • Imagine IC, Diep geworteld – Nalatenschap van 30 jaar Bijlmervliegramp, t/m 30 november • Herdenking Bijlmervliegramp bij Het Groeiend Monument 4 oktober • De kunstwerken van Fatric Bewong en Samuel Sarmiento zijn nu te zien in het Amsterdam Museum en in december ook in de groepstentoonstelling BijlmAIR in CBK Zuidoost
TEKENINGEN: COLLECTIE IMAGINE IC Veel Amsterdammers kunnen zich de avond van zondag 4 oktober 1992 nog als de dag van gisteren herinneren. Toen boorde een onbestuurbaar geworden vrachtvliegtuig van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al zich in twee fl ats in de Bijlmermeer, met 43 doden tot gevolg. De ramp had een grote impact op de stad – de fl ats werden gesloopt en vervangen door een laagbouwzone – en op haar bewoners. Het Amsterdam Museum schetst een beeld van die ingrijpende gevolgen. In de tentoonstelling 30 jaar Bijlmervliegramp staan de verhalen van bewoners centraal en zie je onder meer krantenkoppen van destijds. Die komen nog altijd binnen: ‘Vuur, dood en chaos’ en ‘Ineens ging hij op zijn kant en recht omlaag.’
BRANDENDE FLATS Ook indrukwekkend zijn de uitgeschreven gesprekken met meldkamermedewerkers van 112, de brokstukken van het vliegtuig, gevonden en bewaard door Amsterdammers, en kindertekeningen van basisschoolleerlingen uit de Bijlmer. De rookwolk boven de Bijlmermeer, een vallend vliegtuig en brandende fl ats: ze tekenden alles wat ze hadden meegemaakt. Dat kon helpen hun trauma te verwerken, hoopten hun leerkrachten. Traumaverwerking en kunst kwamen deze zomer ook samen in een project van de Ghanese kunstenaar Fatric Bewong, artist-in-residence bij CBK Zuidoost. Zij bezocht de locatie van de vliegtuigcrash met dertig Bijlmerbewoners, die hun herinneringen deelden en afdrukken op een groot doek maakten. Het materiaal: houtskool, afkomstig van bomen naast de rampplek.
DE BOOM DIE ALLES ZAG Een emotionele maar inspirerende middag, zo kijkt Bewong terug op haar kunstproject We are the eyes that saw, we speak of the pain that was, we become the hearts that heal. Het resultaat is, samen met foto’s en video’s van het ritueel, te zien in het Amsterdam Museum en tijdens de herdenking van de Bijlmervliegramp op 4 oktober – elk jaar op de plek van de ramp, bij ‘De boom die alles zag’. Die boom is trouwens ook onderwerp van een eerbetoon aan de slachtoffers dat kunstenaar Samuel Sarmiento maakte: De boom die alles zag – El arbol que lo vio todo. Museum Imagine IC herdenkt de ramp tot slot met een tentoonstelling waarin ook de blijvende impact van de ramp centraal staat: Diep geworteld – Nalatenschap van 30 jaar Bijlmervliegramp. Hier komen verhalen, herinneringen en emoties van Amsterdammers in geluidsfragmenten en documentaires voorbij. Die geven een levendig beeld van de manier waarop verschillende generaties met dit trauma omgaan en hoe de Bijlmervliegramp wordt herdacht.
6x festivallen
Het festivalseizoen is voorbij, zeg je? Niet voor de filmliefhebber. Zes tips in één maand.
tekst Bregtje Schudel
Summer ghost Bangla Surf Girls
Triangle of sadness Rainbow
1. VOOR WERELDREIZIGERS Fans van Japanse cinema kunnen weer volop genieten bij Camera Japan, met vertoningen van recente juwelen als misdaadfilm Bad city en anime Summer ghost. Eye wijdt ondertussen een retrospectief aan actrice en filmmaker Kinuyo Tanaka, van wie vier films uit de jaren vijftig en zestig worden getoond. Liever in Spaanse sferen komen? Zoek niet verder dan het Amsterdam Spanish Film Festival. Als openingsfilm draait het – losjes – op The Wizard of Oz geïnspireerde Rainbow.
29 september t/m 2 oktober in LAB111 camerajapan.nl Kinuyo Tanaka, 3 t/m 31 oktober, eyefilmmuseum.nl 5 t/m 9 oktober, spanishfilmfestival.nl
2. VOOR ARTHOUSE-ADEPTEN In Het Ketelhuis vindt de zesde editie van het Parool Film Festival plaats, waar vier dagen lang de interessantste – en vaak internationaal gekroonde – nieuwe arthousefilms worden vertoond. De openingsfilm is bijvoorbeeld de satire Triangle of sadness, die dit voorjaar in Cannes de Gouden Palm won.
6 t/m 9 oktober, paff.nl
3. VOOR MENSENKIJKERS Bij het Humans of Film Festival gaat het, inderdaad, over mensen – wat ze doen en waarom. Op het programma dus titels als Dear future children, een documentaire over drie jonge activistenleiders, en het indringende And I was there, over een Israëlische filmmaker die twintig jaar oude homevideo’s van zichzelf als soldaat, feestvierend in Palestijnse bezette huizen, onder ogen durft te zien.
13 t/m 16 okt. Het Ketelhuis, humansoffilmfestival.com
4. VOOR FILMFANAATJES Ook voor kinderen is er genoeg te doen. Tijdens de herfstvakantie is er de 36ste editie van Cinekid, met filmvertoningen – van onder meer documentaire Bangla Surf Girls en het Nederlandse vluchtelingendrama Totem – en ook weer genoeg mogelijkheden tot (inter) actie in het MediaLab. Voor de allerkleinsten is er Taartrovers, met bijzondere kinderfilms en activiteiten vanaf twee jaar.
15 t/m 21 oktober in Pathé Noord en Bijlmer Parktheater, cinekid.nl en taartrovers.nl
5. VOOR WEIRDO’S Tot slot: voor het beste op het gebied van fantasy, horror en sciencefiction kun je terecht bij Imagine Fantastic Film Festival. Het motto van dit jaar is ‘weird is wonderful’ en het aanbod belooft diverser en uitgebreider te zijn dan ooit. Mag je niet missen dus. NARCOSIS Wanneer een vader niet meer boven komt na een verkeerd afgelopen duik, raakt zijn gezin totaal ontwricht. In het dromerige Narcosis, met Thekla Reuten en Fedja van Huêt, lopen heden en herinnering naadloos in elkaar over. De film van Martijn de Jong is de Nederlandse Oscar-inzending.
Vanaf 20 oktober in de bioscoop
COW Het documentairedebuut van Andrea Arnold (American honey) begint met nieuw leven: de geboorte van een kalf op een melkveebedrijf, het vijfde jong voor moeder Luma. Maar je hoeft niet op een boerderij geboren te zijn om te weten hoe dit verhaal zal aflopen.
Vanaf 6 oktober in de bioscoop
EL HOUB Wanneer zijn vader hem met een man betrapt, zit er voor Karim (Fahd Larhzaoui) maar één ding op: hij sluit zich op in de meterkast van het Rotterdamse huis van zijn ouders (Slimane Dazi, Lubna Azabal). Daar hoopt hij zijn familie te doen inzien dat zijn coming-out niet het einde van de wereld is – maar leert hij ook meer over zichzelf.
Vanaf 13 oktober in de bioscoop
Stadsdeelvoorzitter Emre Ünver:
Als je oude versus nieuwe ‘ bewoners krijgt, ben je Nieuw-West kwijt’
Hij is geboren en getogen in de stad en begon deze zomer aan zijn tweede termijn als stadsdeelvoorzitter van NieuwWest: Emre Ünver (40). ‘Als je mij in hartje centrum in een dik penthouse zet, doet dat iets met mijn identiteit.’
tekst San van de Ven foto’s Marjolein van Damme
In het begin moest hij wel wennen aan zijn nieuwe rol, vertelt Emre Ünver. Hij was dan net stadsdeelvoorzitter van Nieuw-West geworden, maar woonde nog steeds in hetzelfde huis in Geuzenveld, en ging nog steeds in zijn shorts en op slippers naar de Albert Heijn. Tot hij in zijn supermarkt ineens een moeder tegen haar dochter hoorde gillen: ‘Kijk, daar heb je de stadsdeelvoorzitter!’ Een heel rare gewaarwording. ‘Ik wist niet of ze dat positief bedoelde of niet. Maar het was de eerste keer dat ik in mijn boodschappenkar keek en dacht: o, misschien moet ik dat biertje wegzetten.’ De Turks-Nederlandse Emre Ünver is geboren en getogen in Amsterdam. Tot zijn tiende woonde hij met zijn ouders in de Vogelbuurt in Noord, om daarna naar Geuzenveld te verhuizen. Op zijn 24ste kwam hij in de Amsterdamse gemeenteraad namens de PvdA, en bleef daar twaalf jaar zitten. Totdat GroenLinks hem in 2018 de kans gaf stadsdeelvoorzitter te worden en hij overstapte naar die partij. ’
Had je als kind al grote politieke ambities?
‘Dat niet, maar ik was al vrij vroeg maatschappelijk betrokken. Er zijn een paar dingen die op mij grote invloed hebben gehad als kind. Eén daarvan is de Eerste Golfoorlog in 1990, de inval van Irak. Het was de eerste keer dat ik als kind een oorlog zag, op tv. Ik was negen en merkte dat het een dingetje was in de wijk waar ik woonde. Voor mij was dat het moment dat ik vragen ging stellen aan mijn vader: er is oorlog, wie vecht met wie? Op mijn zesde had ik een halfjaar in Turkije gewoond, waar ik naar school ging. Dat was nogal een omschakeling. Ik moest er een uniform aan, mijn hoofd werd kaalgeschoren en we moesten netjes in de rij het volkslied zingen. In die tijd werden er ook nog tikken uitgedeeld, met een liniaal op je nagel en dat soort dingen. Als kind ken je een term als ‘bestaanszekerheid’ niet, maar ik wist wel: er zijn in Turkije mensen die het moeilijk hebben. Dus toen we terugkwamen, had ik sterk de behoefte om het verschil met hier te duiden. Later kwam de Turkse staats-tv TRT voor het eerst op de kabel en zag ik ineens beelden van clashes tussen linkse en rechtse studentengroepen. Dat alles heeft ertoe geleid dat ik me ging interesseren voor internationale politiek en geopolitiek. In de brugklas gaf de leraar mij al de bijnaam Opa, omdat ik altijd met die dingen bezig was.’
En die maatschappelijke betrokkenheid?
‘Toen ik wat ouder was, kwam dat besef: hé, we zijn een gastarbeidersgezin en we wonen in wat andere mensen een achterstandswijk noemen. Vooral de samenleving laat je duidelijk merken dat je anders bent. De eerste keer dat ik de behoefte voelde om mijn ouders te vragen naar onze Turkse roots, was door een nare ervaring op straat met een meneer die het nodig vond mij uit te schelden vanwege mijn afkomst. Dat doet iets met hoe je je ontwikkelt. Rond mijn veertiende ben ik aan debatten gaan meedoen, in het maatschappelijk middenveld – de arbeidersclubs die opkwamen voor gelijke rechten van migranten.’
Zijn politieke carrière nam een vlucht toen hij namens de linkse Turkse arbeidersclub in debat ging met Jong Fortuynisten. Die waren schreeuwend de zaal in gekomen en stonden op het punt eruit geveegd te worden, maar Ünver, die in het bestuur zat, hield dat tegen. Hij zei: geef een van die mannen een microfoon, zet hem in het panel. Het eindigde erin dat de jongens hem na het gesprek een hand gaven en zeiden: je bent anders, maar wel oké. Dankzij een oud-PvdA-wethouder, die in de zaal had gezeten, kwam hij bij die PvdA terecht als gemeenteraadslid. Buiten de raad onderhield hij een opvallend goede relatie met GroenLinks, die hij ‘lekker progressief’ vond. Dus toen hij na twaalf jaar door Rutger Groot Wassink gepolst werd voor het stadsdeelvoorzitterschap van Nieuw-West, voelde hij zich niet alleen gevleid maar ook de juiste kandidaat.
EMRE ÜNVER
4X EMRES TIPS
• Werd 19 november 1981 geboren in
Amsterdam. • Groeide op in de Vogelbuurt in Noord, om op zijn tiende te verhuizen naar
Nieuw-West. • Studeerde commerciële economie. • Werd in 2006 gemeenteraadslid van de PvdA en zat in 2016 ook even (2-3 maanden) in Den Haag, waar hij Tweede Kamerlid Sjoera Dikkers verving. • Zat twaalf jaar in de Amsterdamse gemeenteraad – vanaf 2014 als vice-fractievoorzitter – voor de PvdA, maar stapte in 2018 over naar Groen-
Links om stadsdeelvoorzitter van
Nieuw-West te worden. Zijn portefeuilles zijn onder meer openbare orde & veiligheid, financiën en sociale zaken. • Woont in Geuzenveld en heeft een vriendin.
• Coffeemania: Koffietentje aan de overkant van Plein 40-45, waar verschillende groepen elkaar treffen. Met aandacht voor kunst en cultuur, filosofie en muziek, en een bibliotheek ernaast. • Dorpje Sloten: Een beschermd stadsgezicht met een historisch scentrum en een paar woningen eromheen; waar in Amsterdam vind je het nog? • Tuinen van West: Weg uit de drukte van de stad, het groen in waar je kunt wandelen, fietsen, kajakken, picknicken en fruit plukken. • Voetbalpleintjes: Op elke straathoek vind je een pleintje waar kinderen aan het ballen zijn, en vooral ook veel meiden. En als je mee wilt doen: ze dagen je uit, en je krijgt sowieso een panna.
Je bent afgelopen zomer je tweede termijn als stadsdeelvoorzitter ingegaan. Hoe bevalt het?
‘Misschien een cliché, maar ik vind het een grote eer om het te mogen doen. Je moet een gevoel hebben bij zo’n functie. Hier reken ik mezelf af op: ben ik in staat het verschil te maken voor de bewoners? Ik geloof van wel, al wil ik véél meer dan ik kan. Soms vraag ik me af of het genoeg is. Maar dat houdt me scherp en het past bij mijn jeugd; als je uit een gastarbeidersgezin komt, ben je ook dagelijks aan het strijden om vooruit te komen. Laatst had ik het er met een vriend over. Hij zei: wat er ook gebeurt, wij blijven altijd die jongens uit Nieuw-West. Maar dat betwijfel ik: als je mij in hartje centrum in een dik penthouse zet en ik hoef nooit meer na te denken over hoe ik het einde van de maand haal, schat ik in dat dat iets doet met mijn identiteit.’
Maar je haalt het einde van de maand nu makkelijk, toch?
‘Ja, het betaalt hartstikke goed. Maar zekerheden zijn er niet. Ik kan vanavond het vertrouwen verliezen, dan ben ik morgen weg en is er geen wachtgeld. Die rauwheid past wel bij me. Maar ik werk er ook hard voor hoor, je kunt dit werk alleen doen als je heel betrokken bent. Soms loop je ergens en trekt iemand je aan je jasje omdat-ie in de knel zit met het systeem. Dan kan ik wel weglopen en naar de loketten doorverwijzen, maar dan weet ik dat ik die nacht niet kan slapen. Op het moment dat je iemand vanuit die bestuurlijke doorpakkracht wél kunt helpen, is dat voer voor mij. Dat geeft me energie. Al draag je ook verantwoordelijkheid voor dingen waarin je weinig kunt betekenen. We hadden de laatste tijd een aantal plofkraken – nou, dat zorgt voor emotie in de buurt, dat komt op je af. En dan ben ik niet het type dat zegt: ik ga daar niet over. Nee, het hoort bij de functie om dat te incasseren en het gesprek aan te gaan.’
Nieuw-West is minder in trek bij Amsterdammers dan een stadsdeel als Zuid of Oost. Wat heeft het te bieden?
‘Licht, ruimte en groen. Mijn vriendenkring ontwijkt het Centrum tegenwoordig – te druk, te toeristisch. Hier kun je nog lekker wandelen zonder dat je over elkaar struikelt. De openbare ruimte is hier veel meer een ontmoetingsplek, al onze pleinen worden goed gebruikt. Er zijn diverse keukens; je hebt hier de mediterrane keukens, maar ook allerlei fusionconcepten. Ik ken Amsterdammers die hier in het bijzonder het groen komen opzoeken, of dat nou stadswildernis De Bretten is of een rondje Sloterplas. En zonet zag ik een groep mensen die door de wijk geleid werd langs streetart; urban culture is hier goed vertegenwoordigd. Het is allemaal iets kleiner, iets lokaler, maar het heeft z’n eigen feel.’
Wat zijn de uitdagingen?
‘Nieuw-West heeft niet alleen de meeste inwoners, maar ook de meeste jongeren. Als je kijkt naar de sociaaleconomische samenstelling, geeft dat een ander beeld dan binnen de Ring. Daarom zijn hier meer opgaves en achterstanden. Talent is eerlijk verdeeld in de stad, maar de kansen niet. Het lerarentekort heeft zich in dit deel van de stad het sterkst gemanifesteerd en dit zijn kinderen die vaker met een achterstand beginnen aan school. Maar ook toen corona kwam: heel veel mensen hebben hier tijdelijke contracten, tachtig procent van de taxichauffeurs zit in dit gebied. De werkloosheid kreeg hier een stevigere klap. Dat betekent iets voor de gezinssamenstelling, de thuissituatie en het geluk van de mensen die hier wonen. Het DNA van Nieuw-West bestaat uit de jongens en meiden die hier opgroeien, en de mensen di e hier al vijftig jaar vertoeven; je moet zorgen dat dat niet onder druk komt te staan. Daar richt ik me op: het eerlijker verdelen van middelen en kansen, en daar bestuurlijke aandacht aan geven.’
Hoe doe je dat?
‘Dat komt terug in alles wat ik doe, op ieder beleidsterrein. Ik doe dat vanuit mijn eigen levenservaring; ik heb geen analyse nodig om te weten wat het betekent om in de Vogelbuurt of Geuzenveld op te groeien. Sterker nog: pak een kladblok en ik ga je uitleggen wat het betekent. Dat is een meerwaarde. Mijn netwerk is hier vrij breed, dat gaat veel verder dan de directeuren en de ambtenaren. Op straat- of wijkniveau weet ik soms waar een sleutelfiguur zit of waar mensen zitten die een belangrijke positie hebben. Dat doet iets met je informatievoorziening en toegankelijkheid, maar ook met je impact. Ik heb een vrouwenagenda opgezet, omdat ik hoorde dat meiden uit de buurt vaak te maken hebben met online shaming. De buurtbudgetten die door de stad verdeeld worden hebben we meertalig gemaakt. En toen tijdens corona in het hele land de rellen uitbraken, hebben we dat hier weten te voorkomen met de inzet van buurtmoeders, moskeevaders en jongerenwerkers.’
Een lastig dilemma: aan de ene kant wordt gentrificatie in Nieuw-West aangemoedigd, en aan de andere kant wil je dat het van de bewoners blijft. Hoe doe je dat?
‘Voor mij is het simpel: ik juich vernieuwing en investering toe. De stelregel die ik heb is: de vooruitgang mag niet
voorbijgaan aan de mensen die er al zitten. Woningen erbij: top! Maar gaan we ook iets doen aan de woningen die hier in slechte staat zijn? Want dan wordt het meer één NieuwWest. Als je het niet doet, krijg je dat verkeerde beeld van de ene kant van de straat waar een nieuwbouwwijk is opgepompt met mooie voorzieningen en aan de andere kant mensen die aan het overleven zijn. Dan krijg je oude versus nieuwe bewoners, en dan ben je Nieuw-West kwijt. Kijk, hier op Plein 40-45 kun je een maaltijd nuttigen voor anderhalf euro, maar ook voor dertig euro. Voor mij is het belangrijk dat die anderhalve euro overeind blijft. Want als er alleen maar tentjes zitten die een bagel en een kop koffie voor acht of negen euro wegzetten, maakt de wijk er geen gebruik meer van. Dat geldt ook voor de markt: mensen halen er dagelijks hun groente en fruit, omdat het goedkoop is. Het productaanbod is anders dan op andere markten: of je nu lingerie of een djellaba wilt kopen, het kan bij dezelfde kraam. Dat moeten we overeind houden.’
De tolerantie staat landelijk onder druk, dat probleem speelt ook in Nieuw-West. Vorig jaar kwam er een groot rapport naar buiten over lhbtiq+-groepen die zich hier niet veilig voelen.
‘Ik krijg dat vanuit de regenboog-community en mijn eigen vriendenkring heel vaak terug en vind dat pijnlijk om te horen. Ze geven een simpele grens aan: voorbij Station Lelylaan durf ik niet meer zichtbaar mezelf te zijn. Ik weiger dat te accepteren, en ik weiger daarvan weg te kijken. Iedereen moet zichzelf kunnen zijn, dat geldt net zo goed voor meiden met hoofddoeken die zich op sommige plekken in de stad niet veilig voelen. Daar maak ik dus beleid op. Dit jaar werd in Nieuw-West voor het eerst Pride gevierd. En daarvoor hadden we een reeks De ongewone ontmoeting-bijeenkomsten, waarbij groepen die normaal niet met elkaar in contact komen het gesprek aangaan. Dragqueen Jennifer Hopelezz heb ik toen Slotervaart ingebracht: ga maar praten met onze jongens en meiden, met de jongerenwerkers. Ik heb die avond een paar voorbeelden gezien van hoe mensen elkaar ondanks hun verschillen vonden – dat kan ik niet in beleidsresultaat uitdrukken, maar dát heb ik ervoor over.’
Die Pride-vlag werd wel meteen gestolen, hè?
‘Ja, en de dag erop hing-ie weer. Ik ben niet naïef, ik had zeven of acht van die vlaggen besteld. Een onderdeel van diezelfde campagne waren de billboards waarop we de gay-community in volle glorie lieten zien. Toen was er een gek die er met graffiti overheen gespoten had – wat het veiligheidsgevoel voor mensen enorm aantast. Als voorzitter heb ik toen gezegd: die billboards gelijk vernieuwen en nog tien extra dagen laten hangen. Dat is hoe je die zichtbaarheid claimt.’
Als stadsdeelvoorzitter adviseer je de burgemeester. Vind je dat je te weinig kunt bereiken in die rol?
‘Nee, je kunt genoeg doen. Ik vind het iets te simpel om alles terug te brengen tot bevoegdheden of het mandaat. Ik wil dat meer mensen hier – ook als je een kleine portemonnee hebt, vanuit de liefde voor elkaar, vanuit wél zichtbaar jezelf kunnen zijn – gelukkiger zijn. Dat probeer ik als bestuurder te bereiken. Voor de rest probeer ik het simpel te houden: ik beloof altijd minder dan dat ik lever. Zo houd je het vertrouwen. Mensen worden pas boos als je ze gouden bergen belooft en vervolgens je belofte niet nakomt. En uiteindelijk blijf ik hier, of de functie nu stopt of niet. Ik ga mijn buurtbewoners altijd in de ogen aankijken en het kan niet zo zijn dat ik Emre dan ben verloren.’
DIT GAAT OVER ‘ VERBINDING’
Ontdek de gamechangers en baanbrekers van de stad, of het nu gaat om toneel, fotogra e, muziek of schilderkunst. Deze maand: audiovisueel kunstenaar Nick Verstand.
tekst Alice Boothby foto Marjolein van Damme
Wie het afgelopen jaar een optreden van Eefje de Visser heeft gezien, keek ook naar het werk van Nick Verstand. De haast hypnotiserende, grote spiegel die tijdens haar optredens boven het podium zweefde, was van zijn hand. Het illustreert wat Verstand graag doet: muziek en licht samenbrengen tot een totaalervaring die je nog niet eerder hebt gezien. En, in het geval van Eefje de Visser, waar zowel bezoekers als pers laaiend enthousiast over zijn. Toen Verstand vorig jaar door Carré werd benaderd om een eigen voorstelling te maken, zei hij natuurlijk ja. Maar die vraag kwam wel als een verrassing; naar eigen zeggen had hij nooit gedacht dat die locatie überhaupt tot de opties behoorde. Toch staat hij er op woensdag 19 oktober, tijdens ADE, met Within without II, een samenspel van dansers van het Nationale Ballet, muziek en lichtinstallaties. ‘Within without II gaat over de connectie tussen onze binnen- en buitenwereld’, vertelt Verstand. ‘En vooral over de verbinding tussen mensen. Tijdens het maken van de voorstelling viel het me op hoe harmonieus dat ging. Dat komt deels omdat we als makers allemaal in Amsterdam wonen; dat maakt dat we dieper kunnen gaan in de samenwerking. Omdat we elkaar vaker zien, kennen we elkaar beter en is het vertrouwen groter.’
Meer Nick? In de Cultuurmakerspodcast (scan de QR-code) gaat Nick in gesprek met Elmer alias Merel Pauw. Within without II is 19 oktober, op drie tijdstippen in de avond, exclusief te zien in Carré (carre.nl).
AMSTER DAM GIF TS
Maak kennis met lokale makers
Amsterdam Centraal Station, IJ -zij de www.iamsterdam.nl/store
Sauvignon Blanc - Real Wine Soap Vinoos by AMS
€13,95
Eberhardjes
€5,95
Fifty Shades of Earl Grey Guiltea
€4,50
