Jól 2018 & nýtt ár_SÝNISHORN

4+«-'# 35 t (3 /5 t -¶'3 /5 t )&*-#3*(5 t &/%636//* 0( &,5" ¶4-&/4,5

JÓL Nr

SÚKKULAÐI

2.250 kr.

DÍSA ANDERIMAN ER ENGUM HÁÐ LOJI SAUMAR ÚT HVERSDAGSLEIKANN SAGA SESSELJU Á SÓLHEIMUM

. 3 2018

EFNI / JÓLABLAÐ

32

22

35

16 KAKÓ Heillandi og heilagt 22 SÚKKULAÐIJÓL Katrín Björk bakar Forsíðumynd á jólablað: Katrín Björk Sjá grein um súkkulaði á bls. 22

30 HÁTÍÐLEGIR KOKTEILAR Með heimagerðu sírópi

Forsíðumynd á nýársblað: Adam Biernat Sjá grein um kulnun á bls. 4

32 HVERSDAGSLEIKINN Í UPPÁHALDI Loji Höskuldsson listamaður saumar út

Jól / Nýár VETUR Nr. 3 2018

FÓLKIÐ

35 ENGUM HÁÐ Dísa Anderiman athafnakona og bóndi 44 JÓLAKVEÐJA Saga og þróun jólakortanna 48 GRÝLA BARNVÆN OG GRÆN Gerður Pálmadóttir

16

ÁBYRGÐAMAÐUR | ÚTGEFANDI GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR RITSTÝRA GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR HÖNNUN BERGDÍS SIGURÐARDÓTTIR OG GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR UMBROT BERGDÍS SIGURÐARDÓTTIR LJÓSMYNDIR GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR, KATRÍN BJÖRK, HJÖRDÍS EYÞÓRSDÓTTIR, ELSA BJÖRG MAGNÚSDÓTTIR, NANNA RÖGNVALDARDÓTTIR, JÓN ÁRNASON, ADAM BIERNAT MYNDSKREYTING ALMU CUESTA, NIKOLA MALENOVÁ TEXTI GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR, AUÐUR ALBERTSDÓTTIR, JÓNÍNA LEÓSDÓTTIR, FRIÐRIKA BENÓNÝSDÓTTIR, BERGÞÓRA SNÆBJÖRNSDÓTTIR, KATRÍN BJÖRK, KARITAS HVÖNN BALDURSDÓTTIR, NANNA RÖGNVALDARDÓTTIR PRÓFARKALESTUR ANNA HELGADÓTTIR AUGLÝSINGASALA GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR

2 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

EFNI / NÝÁRSBLAÐ

52 FASTIR LIÐIR 4. RITSTJÓRNARPISTILL 6. MEÐ AUGUM LJÓSMYNDARANS – Hjördís Eyþórsdóttir 12. BÆKUR 14. UMHVERFISVITUND – Grænar gjafir á vefnum 52. MÁLSTAÐURINN – Sesselja Hreindís Sigmundsdóttir 59. FYRIRTÆKI TIL FYRIRMYNDAR – Org 62. NÝJUNGAR 64. HUGLEIÐING – Jónína Leósdóttir

ÚTGEFANDI Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR HEIMILISFANG ELLIÐAVATN, 110 REYKJAVÍK SÍMI 861-5588 NETFANG ibn@ibn.is VEFFANG ibodinatturunnar.is

4 4

KULNUN Mikilvægi forvarnar

10 VINNA OG VELLÍÐAN Góð ráð og hjálpleg öpp 12

FIMM LEIÐIR AÐ MEIRI HAMINGJU

18 HARÐGERÐAR PLÖNTUR Peningaplantan 22 BÆKUR 24 BEINT Í OFNINN Nanna Rögnvaldardóttir eldar þrjá rétti í ofni

16 ELDHÚSAPÓTEKIÐ Kvef og hiti

LAUSASÖLUVERÐ 2.250 KR. ISSN-1670-8695 PRENTUN PRENTMET, UMHVERFISVOTTUÐ PRENTSMIÐJA.

18

ÁSKRIFT ibn.is/askrift

IBN.IS 3

8 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

IBN.IS 9

UMHVERFISVITUND

Grænar gjafir Á VEFNUM

Af hverju ekki að komast hjá jólaösinni í búðunum og umferðinni á götunum og kaupa jólagjafir á veraldarvefnum? Fjölmargar vefverslanir, sem selja umhverfisvænar og náttúrulegar vörur, hafa skotið upp kollinum hérlendis síðustu ár, og hér má sjá úrval frá nokkrum þeirra.

Umsjón Auður Albertsdóttir

KOWTOW

UBBI

FJÖLNOTA

– Kjóll

– Kúruteppi

– Blautpokar

Kowtow er nýsjálensk hönnun sem oft er lýst sem minimalískri og áreynslulausri, þar sem lögð er áhersla á þægindi og hjá þeim er öll bómull lífræn og sanngirnisvottuð. Þessa skemmtilegu og tímalausu flík má nota hvort sem er sem kjól eða yfirhöfn. Hún kemur úr Building block línunni og fer vel með öðru frá Kowtow sem fæst einnig í ORG. Sniðið er svokallað „oversized“. Flíkin nær niður að hnjám og er með vösum sem gerir hana þægilega og hentar hún fyrir öll tilefni og sem fullkomin gjöf fyrir þá sem vilja vandaðar og umhverfisvænar flíkur.

Krúttlegu kúruteppin, frá bandaríska barnavörumerkinu Ubbi, eru dásamleg gjöf fyrir öll börn og foreldra. Þau eru bæði falleg og vönduð enda framleidd úr fínni, ofinni bómull (cotton muslin). Teppin eru létt, mjúk og þægileg, og hægt er að breyta þeim í bangsa á augabragði. Þau henta vel bæði heima og á ferðinni og koma tvö saman í pakka. Bangsarnir eru af ýmsum gerðum og er hægt að fá saman ref og otur, hund og kött og síðast en ekki síst blettatígur og zebradýr.

Blautpokarnir frá Fjölnota eru framleiddir úr vatnsheldu pólýesterefni sem gerir þá frábæra undir sundfötin, brúsana, kremin og skyrið.

Pokarnir eru með smelltum hanka sem getur auðveldað umgengni, t.d. í búningsklefum eða til að hengja á kerruna. Blautpokarnir koma í nokkrum litum og tveimur stærðum og von er á tveimur stærðum til viðbótar á nýju ári og ættu því allir að geta fundið blautpoka fyrir sínar þarfir. Pokarnir eru góð gjöf fyrir alla sem vilja minnka plastnotkun sína og ganga betur um jörðina.

orgreykjavik.is Verð 25.900 kr.

14 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

infantia.is Verð 4.990 kr.

fjolnota.is Verð frá 750 kr.

FJÖLNOTA

MODIBODI

– Áhaldapokar

– Brjóstagjafabolur

Vefverslunin Fjölnota býður upp á vörur sem koma í stað einnota vara og er markmiðið að aðstoða heimili við að minnka plastnotkun sína. Þessir áhaldapokar henta vel undir hnífapör, fjölnota rör eða tannburstann. Þeir eru saumaðir úr 100% bómullarefni og svokölluðu food-safe efni eru sérhönnuð til notkunar í snertingu við matvæli og eru pokarnir saumaðir á Hvammstanga. Innra efnið á að þola u.þ.b. 300 þvotta og er án aukaefna, svo sem BPA og þalata. Pokarnir koma í ýmsum litum og munstrum og hægt er að fá nestispoka í stíl.

Brjóstagjafabolurinn frá Modibodi er verðlaunuð flík, sem lekur ekki í gegnum og kemur hann því í veg fyrir lekahlífar. Því er hægt að segja bless við einnota, ertandi lekahlífar en það er bæði gott fyrir börnin og umhverfið. Fyrirtækið Modibodi kemur frá Ástralíu en nú er hægt að nálgast vörur þess á íslensku vefversluninni Modibodi. Vörurnar eru framleiddar úr hágæða en náttúrulegum efnum. Brjóstagjafabolurinn er þægilegur, þurr og sjálfbær valkostur fyrir allar mæður með börn á brjósti.

fjolnota.is Verð frá 2.200 kr.

modibodi.is Verð 9.900 kr.

NFCO

MODIBODI

AIAYU

– Tannburstar

– Túrnærbuxur

– Sængurföt

Allir nota tannbursta og getur það verið kannski svolítið óhefðbundin, en samt sem áður skemmtileg, jólagjöf. Vefverslunin Infantia selur tannbursta frá Nfco sem eru framleiddir úr óerfðabreyttri kornsterkju, þeir brotna niður í náttúrunni og hárin eru úr mjúku næloni og eru án BPA. Tannburstarnir eru einstaklega fallegir, fara vel í hendi og koma í fjórum mismunandi litum ásamt skemmtilegum standi. Þá innihalda umbúðirnar ekkert plast og brotna niður í náttúrunni. Einnig er hægt að fá umhverfisvæna tannbursta fyrir börn í Infantia.

Þessar túrnærbuxur eru vinsælasta tegundin hjá Modibodi.is og tengja þær saman glamúr og tækni. Þær tilheyra Sensual-línu Modibodi og koma bæði með miðlungs og mikilli rakadrægni. Þær vernda gegn minni lekum og veita aukna vernd yfir nóttina, sem heldur rúmfötunum án bletta. Þær henta líka sem aukinn stuðningur á miklum blæðingum og fyrir óvæntar blæðingar, útferð og óvænt hláturs- og hnerrapiss. Buxurnar eru úr bambus úr sjálfbærri ræktun en það efni sem er næst klofinu er merino-ull sem er í eðli sínu rakadræg og bakteríudrepandi. Besta við túrnærbuxurnar er að með þeim notarðu færri dömubindi, innlegg og túrtappa, sem er gott fyrir plánetuna.

ORG er nýkomið með dásamleg sængurföt úr lífrænni bómull frá dönsku verðlaunamerki. Aiayu vinnur annars vegar með kasmírull og framleiðir prjónavörur með sjálfbærum hætti og hins vegar lífræna bómull sem er GOTS vottuð (Global organic textile standard).

Undir merkinu er bæði fatnaður og heimilisvörur og hefur ORG boðið upp á peysur, skyrtur og buxur um nokkurt skeið. Nú bætast sængurföt við flóruna en þau koma í fimm fallegum litum. Frábær gjöf fyrir nautnaseggi og fagurkera.

infantia.is Verð 1.059 kr.

orgreykjavik.is Verð 20.900 kr.

modibodi.is Verð frá 4.100 kr.

IBN.IS 15

HEILANDI & HEILAGT Kakóbaunina þekkjum við öll að nafninu til en vitum í raun svo vandræðalega lítið um hana. Flest höfum við borðað súkkulaði síðan við munum eftir okkur, en fæstir geta lýst því hvernig kakóbaunin lítur út, hvernig súkkulaðið er búið til og hvað þá þekkja sögu og innihald hennar. Í dag stækkar sá hópur sem leitar á náðir kakósins til að efla líkamlega og andlega heilsu með kakóseremóníum í anda forfeðranna.

Texti Karítas Hvönn Baldursdóttir

„Það er frábært að geta tínt ferskar kryddjurtir eða ber og sett beint í morgunmatinn eða í drykkinn minn.“

„Kakóbaunin býr yfir margvíslegum eiginleikum og flokkast jafnan sem ofur fæði, því hún inniheldur mikið magn af lífsnauðsynlegum næringarefnum. Til að mynda inniheldur hún hærra magn andoxunarefna og magnesíum en allar aðrar fæðutegundir.“

Texti og myndir Katrín Björk

Kertaljós, jólalög, bakstur og ekki síst dásemdarilmur kallar fram jólastemningu og dýrmætar minningar. En af hverju ekki að toppa þetta með súkkulaði? Katrín Björk, matarljósmyndari og matgæðingur, ákvað að prófa að bæta smá súkkulaði í sínar uppáhaldsjólakökur, og útkoman var að sjálfsögðu himnesk! modernwifestyle.com

Súkkulaðipiparkökur eru frábær gjöf til að gefa gestgjafa í kringum jólin en hægt er að setja þær í fallegt box og taka með sér í jólaboðið.

ÍBN + ÖLGERÐIN World Class barþjónakeppnin leggur áherslu á sjálfbærni, takmarkaða plastnotkun og endurnýtingu á hráefnum.

Ungir íslenskir barþjónar hafa tekið þessum áherslum fagnandi og sjá áskorun í því að nota það sem til fellur í fallega kokteila.

H ÁT Í Ð L E G I R

Kokteilar

MEÐ SJÁLFBÆRU SÍRÓPI

Þrír af bestu barþjónum landsins, þeir Jónas Heiðarr Guðnason, Orri Páll Vilhjálmsson og Andri Davíð Pétursson komu saman á dögunum og settu saman skemmtilega og frumlega jólakokteila fyrir lesendur Í boði náttúrunnar, þar sem heimagert síróp er í aðalhlutverki. Þeir eiga það allir sameiginlegt að hafa keppt á alþjóðlegu World Class barþjónakeppninni sem er stærsta og virtasta barþjónakeppni heims.

Keppnin gengur út á að búa til góða og frumlega drykki en líka fræðslu og fagmennsku.

Texti Auður Albertsdóttir Myndir Jón Árnason

28 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

Jólaball

A N D R I DAV Í Ð „Þessi kokteill er tilvalinn fyrir þá sem vilja bjóða upp á jólalegan kokteil en vilja einnig takmarka sykurinn,“ segir Andri. Helstu innihaldsefnin í drykknum eru Ron Zacapa romm og heimagerð sírópsblanda sem hann kallar „Jóleo Saccharum“, sem er innblásin af hinu klassíska Oleo Saccharum sem er sírópsblanda þar sem sítrusbörkur er látinn liggja í sykri sem svo leysist upp og dregur í sig bragðið úr olíunni af berkinum. Í sinni uppskrift notar Andri hins vegar stevíu í stað sykurs og tekur einn sólarhring að búa til sírópið en er vel þess virði. „Jóleo Saccharum er orðaleikur eins og nafnið gefur til kynna og inniheldur einnig jólaleg krydd eins og kanill, negul og múskat sem kalla fram hátíðarstemningu,“ segir Andri.

JÓLEO SACCHARUM SÍRÓP ein mandarína ein límóna 1 msk. Stevíu-duft Andri notar Sweet Like Sugar, frá Good Good tveir negulnaglar kanill á hnífsoddi múskat á hnífsoddi Skrælið mandarínuna og límónuna og setjið í lokað ílát ásamt stevíu, negulnöglum, kanill og múskat, yfir nótt við stofuhita. Daginn eftir er safinn kreistur úr mandarínunni og límónunni og hellt ofan í ílátið til að leysa upp restina af stevíunni. Vökvinn er svo sigtaður frá og settur á flösku og þá ertu kominn með Jóleo Saccharum.

KOKTEILL 45 ml Ron Zacapa romm 45 ml Jóleo Saccharum síróp sódavatn klaki Rommið og Jóleo Saccharum sírópið er hrist saman með klaka og síað með sigti ofan í klakafyllt glas. Glasið er svo fyllt með sódavatni og hrært lauslega í með skeið. Svo má skreyta drykkinn með krulluðum berki.

Eftirréttakokteill O R R I PÁ L L

Melónumargaríta JÓNAS HEI ÐARR

Kokteill Orra Páls er kjörinn með eftirréttinum en hann saman stendur af rommi, heimagerðu kaffikorgssírópi og Aromatic Bitter. „Í þessum drykk nýti ég hrá efni sem annars hefðu farið í ruslið eins og kaffikorg. Svo er kaffi og romm einfaldlega full komin sam setning fyrir jóla boðið. Drykkurinn kitlar bragðlaukana og er frábær endir á góðri máltíð,“ segir Orri.

„Mig langaði til að gera kokteil með hráefni sem endar alltaf í rusl inu, en í leiðinni gera fallegan og bragðgóðan kokteil sem væri tilvalinn í nýárspartíið,“ segir Jónas um sinn drykk en helstu innihaldsefnin eru Tequila og heimagert vatnsmelónusíróp sem er gert úr hýðinu af vatnsmelónu. „Tequila er svo misskilinn spíri, og mig langar að fleiri Íslendingar prófi sig áfram með það. Muna bara að það þarf að standa 100% Blue Agave á flöskunni til að þetta sé alvöru Tequila.“

KAFFISÍRÓP

VATNSMELÓNUSÍRÓP

1 hluti sykur 1 hluti vatn kaffikorgur úr einum espressó (18 gr) Sykur og vatn sett í pott og hitað upp að suðu. Kaffikorgurinn settur út í og blandan látin kólna niður. Síðan er sírópið sigtað í gegnum klút.

1 hluti hýði af vatnsmelónu 2 hlutar sykur Hýðið er látið liggja í sykri yfir nótt með loki yfir. Síðan er öllu skellt í blandarann, síað með sigti og vatni bætt við, ef þess þarf.

KOKTEILL KOKTEILL 4,5 cl Ron Zacapa romm 1 cl kaffikorgssíróp tvær skvettur af Aromatic Bitter súkkulaðispænir til skrauts Öll hráefni sett saman í glas með klaka, hrært í 10 sekúndur og sett í glas með klaka.

Síðast er súkkulaðispæni dreift yfir drykkinn.

45ml Don Julio Tequila 30ml vatnsmelónusíróp 20ml ferskur límónusafi ½ tsk saltupplausn (salt leyst upp í vatni) Öll hráefnin eru sett í hristara og hrist kröftuglega. Eftir það er blandan sigtuð í kokteilglas og skreytt með melónubitum.

IBN.IS 29

LOJI HÖSKULDSSON

HVERSDAGSLEIKINN Í UPPÁHALDI

IBN.IS 31

Dísa í hlöðunni Betlihem og í dyragættinni er hundurinn Rökkvi, sem hún tók í fóstur þegar smiðurinn hennar flutti til Noregs fyrir sjö árum.

ENGUM HÁÐ Í fallegu Kjarvalsmálverki, djúpt inni í Mosfellsdal, hefur Dísa Anderiman með seiglu og dugnaði að vopni, byggt upp sjálfbæra veröld fyrir fólkið sitt og dýrin. Hér fær draumur hennar um líf í sátt og samlyndi við dýr og menn, og virðingu fyrir jörðinni, að blómstra.

Texti og myndir Guðbjörg Gissurardóttir

Kveðja sem lifir Texti Auður Albertsdóttir Myndir Þjóðminjasafn Íslands

44 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

Flestir þekkja þá góðu tilfinningu sem felst í því að fá handskrifað jólakort eða samviskubitin sem hríslast um mann þegar viðkomandi áttar sig á því að hafa ekki sent kort á móti. Á stafrænum tímum þar sem samskipti fara í auknum mæli fram í gegnum samfélagsmiðla, smá skilaboð og tölvupóst er sú tilhugsun að einhver hafi sest niður og handskrifað kveðju enn nota legri en áður. Jólakort eru að ganga í gegnum breytingar og með hverju árinu fer þeim fækkandi sem send eru með bréfpósti en á móti fjölgar rafrænum jóla kortum og útvarpskveðjum. Þá hefur færst í vöxt að senda bara alls engin jólakort. Þó eru jóla kort vissulega enn mikilvægur hluti af jóla hefðinni.

Með auknum prentiðnaði hér á landi var farið að prenta íslenskar jólakveðjur, og oftar en ekki með íslenskum sálmaversum.

Enlendingurinn Henry Cole lét gera fyrsta fjöldaframleidda jólakortið 1843 en teikningin er eftir listamanninn John Callot Horsley.

Heimagerð íslensk jólakort fóru að birtast í verslunum í kringum aldamótin 1900.

Fyrir marga Íslendinga eru engin jól án þess að setjast niður með góða jólatónlist í tækinu, með penna í hönd og handskrifa fallega kveðju.

Fyrsta jólakortið varð til á Englandi, í desember 1843. Þegar Henry Cole, háttsettur Lundúnarbúi, áttaði sig á því stuttu fyrir jól að hann hafði gleymt að skrifa bréf með jóla kveðju til vina og vanda manna, eins og hann hafði vanið sig á. Til þess að koma sér út úr þessari klípu bað hann vin sinn, lista manninn John Callot Horsley, að hanna fyrir sig kort með staðlaðri kveðju sem hann lét svo prenta. Á þann hátt varð til, fyrir hálfgerða slysni, fyrsta jóla kortið sem vitað er um. Myndin á

Upphaflega voru jólakortin hér á landi nær eingöngu með dönskum jólakveðjum.

Danskt jólakort frá 1919.

kortinu var af fólki við gleðskap og fylgdi með ósk um gleðileg jól og gæfuríkt nýtt ár. Kortið vakti athygli en var einnig gagnrýnt, þá sérstaklega af bindindisfólki sem mótmælti því að fólkið á kortinu væri með vín í glösum. Því var svarað með því að benda á fagran boðskap á hliðarmyndum kortsins, sem sýndu annars vegar mann gefa fátækum brauð og hins vegar konu leggja klæði yfir móður með barn í fanginu. Um 1850, eða tæpum tíu árum seinna, var fjöldi lista manna á Bretlandi og víðar farinn að vinna við að teikna jóla kort. Um 1860 þegar prenttækni hafði fleygt fram var farið að fjölda framleiða þau fyrir alvöru, og þau breiddust hratt út.

IBN.IS 45

MÁLSTAÐURINN

STOFNANDI FYRSTA SJÁLBÆRA ÞORPSINS Í HEIMINUM

Margar framsýnar og stórbrotnar konur hafa átt þátt í að breyta framgangi sögunnar án þess að vera lítið annað en skuggamyndir á sviði hinnar skráðu mannkynssögu. Sem betur fer hefur kastljósinu í auknum mæli verið beint að þessum konum undanfarið.

Sesselja Hreindís Sigmundsdóttir

ELJA OG ELDMÓÐUR „Þegar öðrum virtust öll sund lokuð sagði hún með óbilandi ró: Mér leggst eitthvað til!“

Árið 1930 varð tímamótaatburður hér á landi þegar ung kona, Sesselja Hreindís Sigmundsdóttir, stofnaði Sólheima í Grímsnesi, fyrsta heimilið fyrir þroskahamlaða á Íslandi. Hugsjónir Sesselju gengu þvert á ríkjandi viðhorf samfélagsins en á þessum tíma var ekki óalgengt að þroskahamlaðir væru geymdir í útihúsum, gjörsneyddir öllum mannréttindum.

Texti Bergþóra Snæbjörnsdóttir Myndskreyting Almu Cuesta Myndir Einkasafn

Sesselja var líka einn fyrsti umhverfissinninn á Íslandi og frumkvöðull í lífrænni ræktun, á Íslandi og Norðurlöndunum öllum! Hún var langt á undan sinni samtíð og eins og oft vill verða með slíkt fólk, mættu sjónarmið hennar gríðarlegri mótstöðu og tortryggni af 52 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

hálfu yfir valda og almennings. Í marga áratugi þurfti Sesselja að heyja sitt eigið stríð við fordóma, fátækt og skammsýni en hún lét aldrei bilbug á sér finna og kom draumum sínum í framkvæmd.

DÝRA- OG NÁTTÚRUVINUR

Sesselja fæddist þann 5. júlí árið 1902.

Hún var elsta barn foreldra sinna, Sigmundar Sveinssonar og Kristínar Símonardóttur. Þegar Sesselja var tveggja ára gömul f lutti hún með foreldrum sínum að Brúsa stöðum í Þingvallasveit þar sem hún ólst upp í stórbrotnu landslagi Þing valla.

Foreldrar hennar ráku Hótel Valhöll og voru mikils metnir af sveitungum sínum. Samband Sesselju við fjölskyldu sína var ætíð afar innilegt og náið.

Frá unga aldri var náttúran mikilvægur hluti lífs Sesselju. Hún bar djúpstæða virðingu fyrir landslaginu í kringum sig og undi sér löngum stundum ein að leik í náttúrunni.

Sesselja var líka mikill dýravinur og fann til samkenndar með öllu lífi. Til eru sögur af því hvernig húsdýrin á heimilinu eltu hana eins og anda mömmu, svo hænd að henni voru þau. Sesselja var frá upphafi lítið fyrir að bera tilfinningar

sínar á torg og ef eitthvað var að angra hana leitaði hún ekki til fjölskyldumeð lima heldur fór hún í hesthúsið eða fjósið til kúnna og opnaði sig þar við dýrin og fann hjá þeim hugarró og frið. Í fjölskyldumyndatökum krafðist hún þess að kötturinn væri með á myndinni! ÖRLÖGIN RÁÐIN

Þegar Sesselja fermdist í Þingvallakirkju árið 1917 varð hún fyrir reynslu sem átti eftir að móta allt líf hennar. Þegar Sesselja kom úr kirkjunni eftir athöfnina varð henni skyndilega starsýnt á háan, dökkan klett. Henni fannst eins og hún rynni saman við klettinn, að hún væri þessi klettur. Óbugandi og sterk. Á þeirri stundu varð hún þess fullviss hvað henni væri ætlað að gera við líf sitt: Hún ætlaði að vera skjól þeim sem minnst mega sín og verja lífi sínu og kröftum í þeirra þágu. Hún ætlaði sér að vera brautryðjandi, ekki fara troðnar slóðir.

Sesselja var alla tíð með innrammaða ljósmynd af þessum kletti á Þingvöllum uppi á vegg í svefnherbergi sínu. Þrátt fyrir að vera ákaflega trúuð var Sesselja ekki kirkjurækin. Hún taldi að trú fólks væri ekki bundin við tiltekinn stað heldur ætti hún að endurspeglast í

IBN dagatal 2019, myndskreytt af Elísabetu Brynhildardóttur, 40 x 50 cm, 2.900 kr.

Skipulag fyrir DAGINN HELGINA VIKUNA

Einn dag í einu

ibn.is

Verkefni sem verða að vera í forgangi – sama hvað!

Heilsa / Útivera / Slökun Vinir / Fjölskylda / Maki Heimilið / Fjármál Annað

Aðgerðarlisti fyrir hvert verkefni

Fólk

Hverja þarftu að ná í eða ert að bíða eftir svari frá

Kvöl Kvöld

Hvað er í matinn? Hvað á að gera?

Minnisbók með auðum blöðum, fylgir frítt með dagatali og skipulagsblokk.

2019 DAGATAL Í boði náttúrunnar Fæst aðeins á vef ibn.is/dagatal

2.900 kr.

Skipulagsblokk fyrir daginn, helgina eða vikuna, 890 kr.

ÁSKRIFT + DAGATAL FRÍTT DAGATAL MEÐ FYRSTU SENDINGUNNI F Tilboðið gildir til 28 febrúar 2019

VERTU Í HÓ HÓPI ÁSKRIFENDA ÍBN Heilbrigður og fallegur innblástur beint í póstkassann!

Hver áskriftarsending kostar 1.970 kr. (greitt fyrir eina sendingu í einu) Þú færð þrjú tímarit á ári, eitt sérblað (FÆÐA/FOOD) og dagatal.

Við gróðursetjum svo eitt tré á ári í Heiðmörk fyrir hvern áskrifenda.

Skráðu þig núna á: ibn.is/askrift eða í síma: 861 5588

LIFUM BETUR - eitt blað í einu

KULNUN SET TU LÍFI Ð Í HLEÐSLU

Íslendingar hafa ætíð talið sig vera dugnaðarforka, og að dugnaður væri dyggð sem við ættum að vera stolt af. Við þurfum bara að skoða textann í okkar ástkæra ljóði, Lóan er komin, til að sjá skýr skilaboðin, …hún hefur sagt mér til syndanna minna, ég sofi of mikið og vinni ekki hót, hún hefur sagt mér að vakna og vinna og vonglaður taka nú sumrinu mót. Í dag blasir við okkur Íslendingum faraldur af örmagna fólki sem hefur algerlega tæmt batteríin sín, sem hefði verið hægt að komast hjá með nokkrum einföldum ráðum sem hlaða mann og næra.

Texti Guðbjörg Gissurardóttir Myndir Adam Biernat

Á E I T T H VAÐ A F Þ E SS U M EINKENNUM VIÐ UM ÞIG? Kulnun þróast á löngum tíma og aðlögunarhæfni líkamans er mikil. Með því að vera vakandi yfir óvenjulegum líkamlegum og andlegum einkennum er hægt að grípa inn í og fyrirbyggja veikindi.

LÍKAMLEG ÞREYTA (ÓEÐLILEG OG HAMLANDI) ORKULEYSI LÍTIÐ ÚTHALD SVEFNTRUFLANIR GLEYMSKA VIÐKVÆMNI FYRIR HÁVAÐA OG ÁREITI HÖFUÐVERKIR HJARTSLÁTTARÓÞÆGINDI MELTINGARTRUFLANIR STOÐKERFISVERKIR VEIKINDI ANDLEG NEIKVÆTT VIÐHORF GAGNVART VINNUNNI LÍTIÐ FRUMKVÆÐI OG STARFSLÖNGUN TILFINNINGALEG FLATNESKJA ÁHUGALEYSI PIRRINGUR EINANGRUN NEIKVÆTT MAT Á EIGIN GETU ERFITT AÐ TAKAST Á VIÐ VANDAMÁL SLAKARI ÁRANGUR OG VINNUFÆRNI SKERT EINBEITING ÞUNGLYNDI OG KVÍÐI ÓÞOLINMÆÐI MINNI SVEIGJANLEIKI

VINNA OG VELLÍÐAN Þú eyðir stórum hluta ævinnar í vinnunni og rifjum við hér upp nokkur klassísk en góð ráð til að auka vellíðan, bæta afköstin og ekki síst gleðina.

Texti Auður Albertsdóttir

FEGR AÐU UMHVERFIÐ

Skapaðu persónulegt og fallegt umhverfi. Skreyttu skrif borðið eða skrifstofuna, t.d. með myndum af ástvinum, plöntum og jafnvel huggulegum lampa eða öðrum hlutum sem gleðja þig.

GÓÐIR VINIR ERU GULLS ÍGILDI

Ef þú átt góðan vin eða vini í vinnunni getur það ýtt undir betri frammistöðu og meiri gleði. Samkvæmt rannsóknum eru þeir einstaklingar jákvæðari gagnvart starfi sínu og finnst það skemmtilegra, mikilvægara og meira fullnægjandi en þeir sem eiga ekki góða vini.

STUND Á MILLI STRÍÐA

Taktu stutt hlé á milli verkefna, eða a.m.k á klukkutíma fresti.

Stattu upp, hreyfðu þig og fáðu þér jafnvel vatnsglas eða andaðu djúpt að þér og teygðu úr þér. Það mun hafa góð áhrif á 10 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

framleiðni, streitu, hugmyndaauðgi og auðvitað skapið. Einnig er mikilvægt að fólk fái góð frí reglulega yfir árið til þess að hlaða batteríin.

VERTU VEL NÆRÐ/UR

Ef þú borðar næringarríkan mat ásamt því að drekka nóg af vatni yfir daginn hefur það góð áhrif á starfsorku, einbeitingu og andlega líðan. Til að halda blóðsykrinum í jafnvægi skaltu hafa skyndibita og sætindi í lágmarki og hafðu möndlur og annað hollt nasl við höndina ef maginn kallar.

BURT MEÐ DR ASLIÐ

Þegar þú kemur að borðinu þínu hreinu og skipulögðu líður þér betur við vinnuna og áreiti og óreiða minnkar. Óskipulagt vinnuumhverfi getur valdið óþarfa streitu og tímaeyðslu sem fer í að finna skjöl og aðra hluti.

SÍMAR HJÁLPLEG ÖPP OG HEILBRIGÐ AFKÖST

1 HUGLEITT Í HÁDEGINU

Headspace er þægilegt smáforrit sem hjálpar þér að hugleiða og fræðir þig um ávinninginn sem hlýst af því í leiðinni. Hægt er að velja stuttar hugleiðslur sem hjálpa þér að minnka stress, kvíða og auka einbeitingu. Væri ekki upplagt að búa til „ekki trufla“ merki og setja á hurðina á meðan þú endurnærir þig í 5-10 mínútur.

2 EKKI GLEYMA VATNINU

Waterminder hjálpar þér að fylgjast með hvað þú drekkur mikið vatn yfir daginn og minnir þig jafnframt á að drekka það. Það er því eins gott að finna stax fallegan vatnsbrúsa og skella á skrifborðið. Vatnsdrykkja er gríðarlega mikilvæg og getur aukið orkuna og komið í veg fyrir einbeitingarskort og höfuðverk.

RÉTTU ÚR ÞÉR

Situr þú á góðum stól sem veitir réttan stuðning og er í réttri hæð miðað við skrif borð eða aðra vinnuaðstöðu? Ýmislegt annað en hefðbundinn stóll er í boði í dag, eins og t.d. bolti, kollur eða hækkanleg borð, sem þú getur staðið við og hefur góð áhrif á bakið og stoðkerfið.

ÞÚ ÁTT ÞAÐ SKILIÐ

Ekki bíða eftir að aðrir klappi þér á bakið. Þú átt skilið að verðlauna þig fyrir vel unnið verkefni eða áfanga, hvort sem það er með blómum, góðu súkkulaði eða skála í kampavíni við góðan vin. Þér mun líða betur ef þú kannt að meta þig og þín verkefni.

VÆNTINGAR TIL ÞÍN

Það að vita nákvæmlega hvað er ætlast til af þér gerir þig öruggari í vinnunni, eykur afköst og ýtir undir ánægju og sjálfstraust. Vinnustaðir eiga flestir að hafa skipurit og starfslýsingar uppi við auk þess að haldnir séu reglulega starfsmannafundir þar sem hægt er að ræða þessa hluti.

SÉRÐU TILGANGINN?

Ertu á vinnustað þar sem kröfurnar eru á pari við hæfileika þína og áhuga? Ef svo er, þá eru mun meiri líkur á að þú njótir þín og skilir góðu verki. Einnig er gott að sjá tilgang vinnu sinnar, og svo er ekki verra ef stjórnendur kunna að veita viðurkenningu fyrir vel unnin störf.

3 ÞAKKLÆTI OG JÁKVÆÐNI

Happier getur hjálpað þér að halda dagbók yfir það sem þú ert þakklát/ur fyrir, hvort sem það er góð heilsa eða frábær hádegismatur. Ítrekað hefur verið bent á tengslin á milli þakklætis og jákvæðni. Hvernig þessir þættir gera fólk meira skapandi, það sefur betur og er afkastameira.

Einnig er hægt að deila þakklætinu á milli vina.

4 LISTAR Á EINUM STAÐ

Any er fyrir þá sem vilja halda utan um verkefni, lista og áminningar og hafa allt á einum stað. Þú kannast eflaust við langa lista yfir verkefni dagsins, vikunnar eða mánaðarins, sem eru hingað og þangað, og nú getur sami verkefnalistinn verið í símanum, tölvunni og snjallúrinu. Svo fylgist þú með árangrinum og færð áminningar, svo ekkert gleymist. Trello er einnig svipað app.

5 HÖLDUM EINBEITINGU

Focus er með lausnina ef þú átt erfitt með að halda einbeitingu á tímum endalausra truflana frá samfélagsmiðlum. Í appinu getur þú sett upp verkefnalista, ákveðið hversu miklum tíma eigi að verja í hvert og eitt þeirra og það hjálpar þér líka að halda áætlun. Þá er mælt með fimm mínútna pásu á 25 mínútna fresti til þess að halda einbeitingunni.

IBN.IS 11

I N S T A G R A M – S T J A R N A N #pileapeperomioides

HARÐGERÐA

Texti Auður Albertsdóttir Myndskreyting Nikola Malenová

„Birt var teikning af plöntunni í dagblaðinu Sunday Telegraph, í ársbyrjun 1983, og leiddi það grasafræðingana til breskra hjóna, sem voru með plöntuna á heimili sínu og höfðu fengið hana sem afleggjara frá vinafólki í Noregi.“

Kínverska peningaplantan kom til Vesturlanda sem lítill afleggjari um miðja síðustu öld en er á stuttum tíma orðin ein vinsælasta pottaplanta heims.

Hún er á góðri leið með að ná öðrum „tískuplöntum“ samfélagsmiðlanna, líkt og rif blöðkunni og orkídeunni. Þetta kemur sérstaklega fram á Instagram. En rúmlega 85 þúsund myndir eru merktar myllumerkinu #pileapeperomioides, sem er alþjóðlegt heiti plöntunnar, og aðrar 35 þúsund myndir eru merktar #moneyplant. Peningaplantan á þó enn langt í land að ná rif blöðkunni en á Instagram eru til að mynda tæplega 530 þúsund myndir merktar myllumerkinu #monstera og orkídean er með hvorki meira né minna en 2,7 milljónir mynda merktar #orchid.

Saga kínversku peningaplöntunnar er nokkuð sérstök, og hefur því verið haldið fram að fáar plöntur hafi reynst fræðimönnum eins mikil ráðgáta. Þrátt fyrir að uppruni plöntunnar og heiti hafi ekki verið staðfest fyrr en í kringum 1985, hafði henni verið dreift af áhugafólki um plöntur frá árinu 1950, sem gáfu afleggjara til vina og ættingja eða seldu á mörkuðum. Áður en plantan var formlega skilgreind hafði hún komið reglulega á borð breskra grasafræðinga, sem gátu lítið sem ekkert sagt um uppruna hennar eða nafn. Árið 1978 komust þeir hins vegar á snoðir um að plantan væri mögulega sú sama og fannst í safni skoska grasafræðingsins George Forrest. Hann hafði dvalist mikið í Kína í upphafi 20. aldar og safnað þar sýnishornum af plöntum. Upp úr því

fór ráðgátan að skýrast en enn hafði því ekki verið svarað hvernig kínverska peningaplantan hafði komist lifandi frá Kína til Vesturlanda.

Birt var teikning af plöntunni í dagblaðinu Sunday Telegraph, í ársbyrjun 1983, og leiddi það grasafræðingana til breskra hjóna, sem voru með plöntuna á heimili sínu og höfðu fengið hana sem afleggjara frá vinafólki í Noregi. Ákveðið var að sýna norrænum grasafræðingum plöntuna, og í kjölfarið áttaði sænski grasafræðingurinn Lars Kers sig á því að hann ætti svona plöntu heima hjá sér. Hana hafði hann fengið í gjöf frá ættingja en hafði engar frekari upplýsingar um plöntuna. Kers ákvað að kynna hana í sænska sjónvarpinu og fékk 10.000 bréf, sem sýnir gríðarlegar vinsældir plöntunnar í Svíþjóð á þeim tíma. Í kjölfarið kom í ljós að það var norski kristniboðinn, Agnar Espegren, sem hafði komið með kínversku peningaplöntuna til Noregs árið 1946.

Talið er að hann hafi keypti afleggjara af plöntunni á markaði í Yunnan-héraði í Kína, og tekið hana með sér þaðan.

Plantan lifði af rúmlega ársferðalag til Noregs með viðkomu á Indlandi, sem gefur til kynna hversu harðgerð hún er.

Næstu ár ferðaðist Espegren víða um Noreg og átti það til að gefa afleggjara af plöntunni til vina. Á þann hátt dreifðist hún um landið og í framhaldi um nágrannalöndin. Plantan er ein mest selda pottaplantan á Íslandi í dag, að sögn starfsmanna blómabúða og með ólíkindum hvað einn lítill afleggjari frá Kína hefur náð mikilli útbreiðslu á um rúmum sjötíu árum.

UMHIRÐA KÍNVERSKU PENINGAPLÖNTUNNAR Peningaplantan er ekki aðeins falleg, vinsæl og með áhugaverða sögu heldur er líka auðvelt að halda henni á lífi. Mælt er með því að leyfa moldinni að þorna alveg á milli vökvunar og hafa plöntuna í potti með götum á botninum, svo ræturnar blotni ekki of mikið. Plantan þolir ekki of mikla og beina birtu, sem getur haft slæm áhrif á laufin. Þá er mælt með því að snúa plöntunni af og til, svo hún fái jafnt sólarljós á sig alla. Síðan má geta þess að hún vex hratt og það er auðvelt að taka afleggjara. Ekki er verra að hún er sögð færa lukku, annaðhvort í peningamálum eða vináttu. Þú ræður!

18 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

IBN.IS 19

BEINT Í OFNINN Texti og myndir Nanna Rögnvaldardóttir

24 Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR

Flestir landsmenn þekkja matgæðinginn Nönnu Rögnvaldardóttur. Nýjasta bókin hennar, Beint í ofninn, er hugsuð fyrir þá sem hafa ekki mikinn tíma til að eyða í eldhúsinu en vilja þó bera fram hollan og góðan mat, eldaðan frá grunni.

Bókin er full af fjölbreyttum uppskriftum en einnig fróðleik og ábendingum. Hér birtast þrjár ólíkar uppskriftir úr bókinni sem eiga það sameiginlegt að vera hollar, auðveldar og bragðgóðar.

Verði ykkur að góðu.

KÓKOSKARRÍ MEÐ KJÚKLINGABAUNUM 100 g hrísgrjón 1 dós kókosmjólk 1–2 msk rautt karrímauk 250 g gulrætur, skornar í þunnar sneiðar 200 g blómkál, skipt í kvisti 1 paprika (eða 2 hálfar), skornar í bita 1 laukur, saxaður 2–3 vorlaukar, saxaðir 70 g kasjúhnetur salt Hitaðu ofninn í 200°C. Blandaðu hrísgrjónum, kókosmjólk, karrímauki, gulrótum og salti saman í eldföstu móti, breiddu álpappír vel yfir og settu í ofninn í 25 mínútur. Settu þá allt hitt út í, nema dálítið af grænu blöðunum af vorlauknum til skreytingar. Blandaðu öllu saman og settu aftur í ofninn í um 15 mínútur, án álpappírs, eða þar til allt er meyrt. Stráðu grænu vorlauksblöðunum yfir.

Laugarnar í Reykjavík

Fyrir líkama og sál

fyrir alla

fjölskyld una

í þí nu hv erfi

Fr á m or gn i

t il kvölds

8Į/ 6 «¨¨ ¬§§§ ` ''' )&