Í boði náttúrunnar

r sumar vo h

ve t

r

st au

u

Sjálfbært • grænt • lífrænt • vistvænt • heilbrigt • endurunnið og ekta íslenskt

VETUR 2013

Nýtt útlit Nr.

1.790 kr.

HANDVERKS OG HEILSU EINTAKIÐ ÞITT

1 20 13

AKUREYRI AlltAf ÓDÝRARI Á nEtInU

flUgfElAg.Is

Nú er

nEttIlboÐ g pA n tA Ð U í D A n EKKI Á moRgU s Á f lU g f E l A g .I

fARsímAvEfUR: m.flugfelag.is flUgfÉlAg íslAnDs mÆlIR mEÐ því að borða nesti í Lystigarðinum á fallegum sumardegi eða renna sér niður Hlíðarfjall í púðursnjó á fallegum vetrardegi. Á Akureyri er hver dagur öðrum fegurri og framburður innfæddra er einstaklega fagur. Prófaðu að panta bauk af kóki á akureyrsku og hlauptu svo í hláturskasti upp kirkjutröppurnar.

vIngUmst: facebook.com/flugfelag.islands

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 3

EFNI

16

St

18 REYKJAVÍK TRADING CO.

Þrír ungir frumkvöðlar

73

22 KOGGA

Klassísk og ávallt skapandi 30 HEILINN

Náttúrulegar endurbætur 37 MORGUNVENJUR

Sex heilsumeðvitaðra einstaklingar

10

42 SPÍRUR

Heimaræktuð ofurfæða 47 HRÁFÆÐI

Fyrir hunda 48 ÁTTA HEILSUVEITINGASTAÐIR

Í uppáhaldi hjá ÍBN 50 FRAMNES

42

30

Húsið sem sameinar fjölskyldur og vini 56 ALHEIMURINN

Er sístækkandi 62 LÍFIÐ Í RÉTTU LJÓSI

Nýjar perur – nýjar áherslur 67 BETRI STOFAN

Kakó og romm í snjóhúsi Inga Elsa og Gísli Egill elda og mynda.

FASTIR LIÐIR

50

8 RITSTJÓRNARPISTILL 10 MEÐ AUGUM LJÓSMYNDARANS 14 BÓKAGAGNRÝNI 16 NÝSKÖPUN  Ljós 70 BÆRINN MINN  Akureyri 82 ORÐ: Þorvaldur Þorsteinsson

ÍSLENSKA/SIA.IS/TOY 62815 02/13

73 LÉTT LOSTÆTI

Prius Hann borga þú er

Prius strön

Fáðu Erum

22

18

5 ÁRA ÁBYR

6 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Allar up

ALWAYS A BETTER WAY

ÍSLENSKA/SIA.IS/TOY 62815 02/13

Stór plús fyrir fjölskylduna

Prius+ er glæsilegur 7 manna fjölskyldubíll — hannaður með gott rými og hagkvæmni í huga.

Hann er búinn Hybrid Synergy Drive kerfinu sem gerir bílinn einstaklega hentugan fyrir borgarakstur. Prius+ er auk þess hlaðinn snjöllum tækninýjungum sem gleðja þig hvort sem þú ert farþegi eða situr í bílstjórasætinu.

Prius+ er fjölskylduvænn afrakstur af 15 ára þróunarsögu Prius þar sem fylgt hefur verið ströngustu kröfum um notagildi og sparneytni. Prius+ notar aðeins frá 3,8 lítrum á hundraðið.

Fáðu nánari upplýsingar á www.toyota.is Erum á Facebook - Toyota á Íslandi

5 ÁRA ÁBYRGÐ

Toyota Kauptúni Kauptúni 6 Garðabæ Sími: 570-5070

Allar upplýsingar eru birtar með fyrirvara um villur.

Toyota Akureyri Baldursnesi 1 Akureyri Sími: 460-4300

Toyota Reykjanesbæ Njarðarbraut 19 Reykjanesbæ Sími: 420-6600

Toyota Selfossi Fossnesi 14 Selfossi Sími: 480-8000

RITSTJÓRN

KOMIN HRINGINN! – Guðbjörg Gissurardóttir

Blaðið var á leiðinni í prentun þegar við fengum þær sorglegu fréttir að vinur okkar Þorvaldur Þorsteinsson rithöfundur hafði látist, óvænt og fyrir aldur fram. Hann hafði nokkrum dögum áður sent okkur ljúfa minningu til að birta á öftustu síðu blaðsins. Við hér hjá Í boði náttúrunnar teljum okkur rík að hafa kynnst þessum einstaka manni sem gat alltaf gefið okkur óvænta og skemmtilega sýn á lífið. Við sendum aðstandendum innilegar samúðarkveðjur.

Kæri lesandi. Eins og þú hefur eflaust tekið eftir hefur forsíðan gengið í gegnum smávægilegar breytingar og raunveru legt nafn blaðsins, sem áður var notað sem undirtitill, vermir nú toppinn!

Við kveðjum því SUMAR / VETUR / VOR og HAUST, sem var óvenjuleg tilraun, enda hef ég ekki enn séð tímarit sem breytir um nafn fjórum sinnum á ári! Gallinn er sá að íslenskar árstíðir eru allt annað en áreiðanlegar. Sumar eru stuttar en aðrar mjööög langar eins og t.d. veturinn. Haustið kemur og er farið áður en maður veit af og þess vegna hefur okkur aðeins einu sinni tekist að ná þeirri annars skemmtilegu árstíð. Þetta hefur orðið til þess að rómantísk hugmynd mín um „slow“ – útgáfu, þar sem blaðið kemur út þegar það er tilbúið með eðlilegu álagi, er fokin út um gluggann. En björtu hliðarnar eru þær að ég hef aldrei verið eins meðvituð um árstíðirnar og á þessum tveimur og hálfu ári og munu þær að sjálfsögðu halda áfram að hafa áhrif á efnistök blaðsins. Nú eigum við líka safn blaða sem ég er sannfærð um að einn daginn á eftir að verða safngripir!

Saga nafnsins, Í boði náttúrunnar, nær aftur til ársins 2009 þegar við hjónin byrjuðum með útvarpsþátt um matjurtarækt á Rás 1. Við vorum með þessa þætti í þrjú sumur en eftir fyrsta árið ákváðum við að gefa líka út tímarit og hófst þá leitin að stuttu, fallegu og grípandi nafni sem átti að endurspegla innihald blaðsins. Ekki fannst þetta fullkomna nafn en árstíðirnar urðu að lokum fyrir valinu og Í boði náttúrunnar sem nafnið undir hausnum. Þegar við ákváðum að taka árstíðirnar út var enn og aftur farið í nafna leit en án árangurs. Við ákváðum því að sætta okkur við þetta langa nafn og gera gott úr því. Það hefur að mínu mati tekist vel til með breytingarnar á forsíðunni og við hér á Íbn erum öll mjög ánægð með útkomuna. Nú erum við eiginlega komin aftur þangað sem þetta litla ævintýri okkar – Í boði náttúrunnar – byrjaði!

Innihald og áherslur blaðsins hafa ekki breyst. Efnið er enn árstíðabundið og ekta íslenskt og ætlað að gefa lesendum okkar innblástur. Við höfum áhuga á öllu sem tengist sjálf bærni og heilbrigðu lífi í góðum tengslum við náttúruna. Þetta er okkar ástríða og erum við óendanlega þakklát öllum þeim sem gera okkur kleift að halda okkar striki og kunna að meta það sem við gerum og stöndum fyrir. Í þessu fyrsta tölublaði ársins leggjum við áherslu á heilsuna og byrjum á heilanum sem stýrir bókstaflega öllu sem við gerum og hugsum. Minnið er sérstaklega tekið fyrir enda ekki vanþörf á! Við skoðum morgunvenjur nokkurra heilsumeðvitaðra einstaklinga, mælum með átta góðum heilsuveitinga stöðum, lærum að búa til spírur, sem eru sannkölluð ofurfæða, og svo skoðum við hráfæðishugmyndir fyrir hunda. Leirlista konan Kogga ræðir við okkur um lífið og listina og þrír ungir, rómantískir frumkvöðlar með umhverfismeðvitund eru heimsóttir. Nú þegar búið er að banna glóperuna er mikilvægt að skoða nýja ljósgjafa út frá umhverfismálum og ljósgæðum, en það gerum við einmitt í þessu blaði.

Njótið vel!

FÓLKIÐ

MYND OG RITSTÝRA GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR. HÖNNUN/UMBROT BERGDÍS SIGURÐARDÓTTIR/G.G. LJÓSMYNDIR ANTHONY BACIGALUPO, BRYNJA SIGURÐARDÓTTIR, GÍSLI EGILL HRAFNSSON, GUÐMUNDUR TÓMASSON, GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR, JÓN ÁRNASON, MARÍA KJARTANSDÓTTIR. MYNDSKREYTING ELÍSABET BRYNHILDARDÓTTIR TEXTI DAGNÝ B. GÍSLADÓTTIR, GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR, GUNNAR THEODÓR EGGERTSSON, INGA ELSA BERGÞÓRSDÓTTIR, SIGRÍÐUR INGA SIGURÐARDÓTTIR, SÆVAR HELGI BRAGASON. PRÓFARKALESTUR HILDUR FINNSDÓTTIR. AUGLÝSINGASALA GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR. ÚTGEFANDI Í BOÐI NÁT TÚRUNNAR. HEIMILISFANG ELLIÐAVATN, 110 REYK JAVÍK. SÍMI 861 5588. NETFANG IBNIBN.IS VEFFANG WWW.IBN.IS LAUSASÖLUVERÐ 1.790 KR. ISSN16708695 PRENTUN SVANSPRENT, SVANSVOT TUÐ PRENTSMIÐJA.

8 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

SJÁLFBÆRT • GRÆNT • LÍFRÆNT • VISTVÆNT • HEILBRIGT • ENDURUNNIÐ OG EKTA ÍSLENSKT

N!

Fáðu þér

ársáskrift fyrir aðeins 6.270 kr. + 4 BLÖÐ Á ÁRI + FRÍ HEIMSENDING

+ 15% SPARARNAÐUR + MISSIR ALDREI AF BLAÐI

hildur björk hilmarsdóttir

R SUMAR VO H

VE T

R

ST AU

„Ég var loksins að gefa mér tíma til að lesa Haust blaðið. Ég les nefnilega blaðið eins og bók, les allar blaðsíðurnar. Enda er þetta eina blaðið sem nær til mín. Mér finnst allt áhugavert, ég bara elska þetta blað!“

U

www.ibn.is

Nýtt útlit Nr.

1 20 13

„Ég hef verið áskrifandi að blaðinu í eitt ár og því fengið allar árstíðir. Ég er mjög ánægð með blaðið og er alltaf lengi að lesa það og melta!“ helga gísladóttir

Árstíðirnar fjórar á tilboði: RAFRÆN ÁRSÁSKRIFT (4 blöð) 3.400 kr. ÚTSÖLUVERÐ ÚR BÚÐ 1.790 kr.

ELDRI BLÖÐ 850 kr. stk.

Póstburðabjald innifalið Hægt er að greiða með kreditkorti eða láta senda kröfu í heimabanka.

Kaupa á netinu: www.ibn.is Í síma: 861 5588

4 eintök á 2.900 kr. + sendingarkostnaður

MEÐ AUGUM LJÓSMYNDARANS

MYNDRÆN ÆVINTÝRI Guðmundur Tómasson hefur klifið fjöll í tuttugu ár, bæði hér heima og erlendis. Með því að sameina útivistaráhugann og ljósmyndun hefur hann náð að fanga mögnuð augnablik, oft í miklum kulda og við erfiðar aðstæður. Myndir hans hafa birst í þekktum erlendum útivistartímaritum eins og Telemark skier, Outside Magazine o.fl.

Hvað „mótíverar“ þig til að taka myndir við svona erfiðar aðstæður? Það að vera úti og til fjalla með vinum og kunningjum er það sem drífur mann áfram í að taka myndir. Fjallamennskan hefur verið stór hluti af lífinu, með einum eða öðrum hætti, undanfarin tuttugu ár þannig að það má segja að þetta sé órjúfanlegur hluti af því sem maður er í dag.

Eftir hverju leitar þú þegar þú tekur útivistarmyndir? Ég skoða bakgrunninn alltaf vel áður en ég vel mér staðsetningu til að mynda frá. Mér finnst mikilvægt að sýna klifrarann og umhverfið. Það má segja að sambland af landslagsmynd og „aksjón“ sé draumablandan. Þó tek ég líka „close up“-myndir, þar sem ég læt klifrarann fylla upp í rammann, en þá er það ákveðin líkamstjáning og form sem ráða því hvort mér finnst myndin góð eða ekki.

www.gtomasson.com www.verticaliceland.is

10 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Hvaða tækni og tól notar þú við slíkar myndatökur? Það sem er alltaf í töskunni, sama hvert ég fer, er vélin Canon Eos1Ds Mark III og þrjár linsur – 15mm/2.8 Fisheye, 16-35mm/2.8 II og 70-200mm/2.8 II IS. Ásamt minniskortum og aukarafhlöðu. Myndavélin er fimm ára, algjör vinnuþræll sem skilar alltaf sínu, bæði hvað varðar gæði og við erfiðar aðstæður eins og í lítilli birtu, miklum kulda, snjókomu og rigningu. Að mestu leyti notast ég við náttúrulega lýsingu. Það er vegna þess að ég þarf að passa upp á þyngdina því myndavélabúnaðurinn bætist við allan þann klifurútbúnað sem ég nota og þarf að bera. Ef aðgengið er auðvelt bæti ég þó hiklaust við flössum, aukalinsum og þrífæti.

BE my BB DEKRAÐU VIÐ ÞIG MEÐ NÝJA 5-Í-1 BB KREMINU Einstök samsetning af litar- og rakagefandi efnum frá NIVEA gera húðina geislandi fagra.

• • • • •

JAFNAR HYLUR GEFUR LJÓMA GEFUR RAKA VERNDAR HÚÐ ÞÍNA NIVEA.com

NU

EA.com

HANDVERK & HÖNNUN

L jós aljóðið – Bústaður

Við kolféllum fyrir ilmkertunum frá Sóley Organics. Þau ilma ekki bara vel heldur eru þau framleidd úr náttúrulegum hráefnum og ilmefnum sem næra andann og skapa einstaka stemningu. Kertin eru þrjú, skreytt ljóðum eftir íslensk skáld sem vísa í náttúruna.

Uppáhaldskertið okkar kallast Bústaður og er ljóðið eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur. Ilmurinn er af rabarbara, phatchouli og pomegranate.

Sérstök blanda sem er gjörsamlega himnesk!

Kertin fást í Heilsuhúsinu, ATMO og Fríhöfninni.

Verð: 4.700 kr. www.soleyorganics.is

MJÚK OG HLÝ Þetta yndislega ullarteppi frá Arctic Mood er hannað og framleitt á Íslandi úr 100% íslenskum lopa og er til í fjórum litum; hvítum, gráum, brúnum og svörtum.

Lágstemmd litapallettan, stærð teppanna og grannur silfurþráðurinn veitir þeim fágað yfirbragð í einfaldleika sínum. Ekta teppi til að skreyta stofuna með og þess á milli vefja því um sig og hafa það kósí.

Teppin fást í Atmo og Púkó & Smart á Laugavegi og kosta um 40.000 kr. www.arcticmood.com/

TEKETILL BREYTIST Í TEBOLLA – Frá Magisso

Að hella upp á te fyrir einn hefur aldrei verið einfaldara. Ekkert vesen og subbuskapur lengur við að troða lausu telaufi í tesíu. Þessi snilldarhönnun breytist úr tekatli í tebolla með því einu að halla honum í hina áttina! Þú fylgist með því hvernig vatnið litast af teinu, færð þér sopa og ef teblandan reynist ekki nógu sterk þá er bara að halla honum aftur þangað til blandan er fullkomin. Þessi fallegi og handhægi bolli er sannkölluð veisla fyrir skynfærin.

Á vefsíðunni www. magisso.is er hægt að horfa á myndband sem sýnir hvernig bollinn virkar. Hann fæst m.a. í Dúka í Kringlunni, Líf og list í Smáralind og Pottar og prik á Akureyri og kostar 4.900 kr. Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 13

BÆKUR OKKUR FINNST

HEILSA

HOLLT

LÍKAMI OG SÁL NÆRING – Ung á öllum aldri

– Létta leiðin

Það er mjög svo fróðlegt að glugga í bókina hennar Jónu Óskar þegar maður veit að breytinga skeiðið er yfirvofandi enda gott að vita á hverju maður á von og vera undir það búinn. Hún tekur bókstaflega allt fyrir enda bók upp á 248 síður. Ég komst t.d. að því að ég gæti verið ein af þeim sem taka upp á því að byrja að hrjóta, gleyma enn meira en ég geri og verða algjörlega óþolandi. En sem betur fer er ein síða í bókinni með góðum ráðum fyrir makann og hvernig best er að nálgast okkur konur á þessu tíma skeiði í lífinu sem getur varað frá einu ári upp í tólf!

Sæll ... GG

Það voru fleiri en ég sem biðu spenntir eftir útgáfu þessarar bókar, og urðu alls ekki fyrir vonbrigðum.

Eftirréttir Sollu er ekki einungis ný nálgun á gerð eftirrétta heldur er hún einnig algjört augnakonfekt! Ljósmyndirnar eru svo girnilegar að maður stenst ekki freistinguna að prufa þær sjálfur. Í bókinni má finna uppskriftir að hinum ýmsu eftirréttum þar sem áherslan er lögð á hollustu; kökur, bökur, konfekt, smákökur og ís.

Uppskriftirnar eru einfaldar í framkvæmd en Solla notar oft hráefni sem ekki er til á öllum heimilum. Sé hins vegar keypt í eina köku er maður kominn með ágætis grunn og getur þá notað þau hráefni í aðra rétti. DBG

Guðrún Bergmann er ein af þessum „últra“ heilsumeðvituðu einstaklingum sem líta í þokkabót virkilega vel út! Enda fær hún að njóta sín á ljósmyndum bókarinnar og veigrar sér ekki einu sinni við því að sitja nakin fyrir. Bókin tekur á velflestum þáttum lífsins sem tengjast heilbrigði okkar og hamingju. Hún skautar ekki yfir mikilvæg atriði heldur leggur sig fram um að útskýra hlutina vel og gefur góð ráð um náttúru legar leiðir. Þetta er virkilega góð bók sem ég held að gæti gagnast flestum konum, sama á hvaða aldri þær eru. GG

Létta leiðin er gleðiefni fyrir alla þá sem hafa reynt hina ýmsu megrunarkúra og ekki tekist að fylgja ströngum reglum þeirra. Mikið var ég fegin þegar ég opnað bókina og sá að ég ætti ekki að hætta að borða sykur, hveiti, mjólkur vörur og kjöt allt í einum grænum eða yfirhöfuð. Það er mælt með litlum skrefum sem láta mér líða eins og ég sé varla að gera nokkurn skapaðan hlut. Það er á einhvern hátt auðveldara fyrir sálina að ákveða að bæta einhverju við mataræðið frekar en að ákveða að hætta einhverju alfarið. Í bókinni er tekið skýrt fram að maður eigi ekki að blaða áfram í henni (sem er erfitt fyrir forvitna), heldur halda sig við verkefni dagsins til að flækja ekki málin. Skýr og skipulögð lesning sem vísar manni í átt að milliveginum. DBG

– Frábær eftir fertugt

HÖFUNDUR Jóna Ósk Pétursdóttir

– Eftirréttir Sollu

HÖFUNDUR Sólveig Eiríksdóttir

HÖFUNDUR Guðrún Bergmann

Brandenburg

HÖFUNDUR Ásgeir Ólafsson

14 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

LAU

Nýherji hf

Brandenburg

LANDSLAGSFANGARINN FRÁ

LAUSNIR FYRIR FÓLK Á FARALDSFÆTI Nýherji hf.

Sími 569 7700

www.netverslun.is

LJÓSGJAFAR Nýsköpun

Umsjón DAGNÝ B. GÍSLADÓTTIR

POSTULÍNS/TÁGA LAMPI Lampinn Vals er samstarfsverkefni Guðnýjar Hafsteinsdóttur keramikers og Margrétar Guðnadóttur tágahönnuðar. Þær hófu samstarf fyrir síðasta Hönnunarmars og gerðu lampa í ýmsum litum og með mismunandi form.

Lamparnir heita nöfnum eins og Tjútt, Rúmba, Breik o.fl. Með lömpunum leitast þær við að spinna saman mýkt og léttleika þessara ólíku efna postulínsins og táganna. Lamparnir eru til sölu í Kraumi og Kirsuberjatrénu og kosta frá 43.000 kr.

GIFSLJÓS

GLERLAMPI

Unnur Valdís Kristjánsdóttir vöruhönnuður ákvað að segja sögu Gunnhildar, konu sem lagði upp í óvenjulegt ferðalag frá Íslandi til Egyptalands um miðja 20. öld.

Gunnhildur átti ekki afturkvæmt til Íslands en út frá bréfum hennar og myndum varð saga hennar að lokaverkefni Unnar í hönnunardeild Listaháskóla Íslands.

Hún sökkti sér ofan í heim Gunnhildar og bræddi saman sögu hennar þar sem ólíkir menningarheimar og tregafullar minningar renna saman og endurskapast í þessu ljósi sem Unnur hefur kallað Ljós fyrir Gunnhildi.

Hægt er að fá rafmagnssnúruna í fleiri litum. Fæst í Aurum. Verð 29.900. www.leynivopnid.is

Sigurður Már Helgason er hönnuður lampaseríunnar Ljós íslenskrar náttúru og er sá hinn sami og gerði stólinn Fuzzy, gærukollinn sem flestir landsmenn þekkja.

Hann vinnur ljósin í samstarfi við glerlistakonuna Ólöfu Davíðsdóttur og glersmiðinn Huldu Guðmundsdóttur.

Hvert ljós er með einstakan glerhjúp sem brýtur upp ljósið og gefur frá sér fallega birtu. Fæturnir á lampanum eru renndir og eiga að minna á vatnsdropa. Margar tilvísanir eru í íslenska náttúru; jökulinn, bergið, eldfjallið og fleira sem er túlkað með mismunandi lit og áferð á glerinu. Fæst í Kraumi, ATMO eða hjá Sigurði Má Helgasyni, sími 867 5118. Verð 97.000 kr.

16 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

POSTULÍNSLAMPI

VIÐARLJÓS

Myndlistarmaðurinn og hönnuðurinn Inga Elín á heiðurinn af þessum fallega hreindýralampa sem kallaður er Sunna og er úr postulíni. Nafnið vísar til birtunnar sem frá honum stafar og líkist sólarljósi sem skín í gegnum göt á skýjaþykkni. Gegnsætt postulínið skapar sérstaka birtu með daufgulum bjarma sem skapar einstaklega notalega stemningu. Inga Elín býr einnig til fleiri útgáfur af þessum lampa. Má þar nefna bjarnalampa og fuglalampa sem eru engu síðri. Fæst í Kraumi og Gallerí List.

Verð 59.000 kr. www.ingaelin.com

Loftljósið Demo er samstarfsverkefni Dagnýjar Elsu Einarsdóttur og Magnúsar Ólafssonar húsgagnasmíðameistara sem bæði hafa einlægan áhuga á varðveislu og endur vakningu á íslensku handverki. Útlit ljóssins er byggt á ljósum frá sjötta og sjöunda áratugnum en þau hafa lífgað upp á útlitið með litum og einfaldað útfærsluna. Ljósin gefa frá sér milda og fallega birtu og leikurinn að ljósi og skugga í hönnun þeirra gefur þeim mikla dýpt. Fæst í Aurum, ATMO og Epal.

Verð 67.000 kr. www.demohandverk.is

VIÐARLAMPI

KERAMIKLJÓS

Jón Guðmundsson er menntaður plöntulífeðlisfræðingur frá Háskólanum í Kaupmannahöfn. Hann hefur unnið hluti úr innlendum viðartegundum undanfarin 20 ár og notar að mestu við sem hann hefur ræktað sjálfur eða rekavið. Lampana gerir hann yfirleitt úr tveimur viðartegundum og eru engir tveir lampar eins. Þeir gefa frá sér milda og þægilega birtu.

Fást hjá Jóni Guðmundssyni, sími 699 1499.

Verð 18.000 kr.

Ljósin frá merkinu Finnsdóttir eru hönnuð af Þóru Finnsdóttur í samstarfi við hina dönsku Anne Hoff. Þóra útskrifaðist frá Danmarks Design skólanum árið 2009 og hóf svo að byggja upp fyrirtæki sitt sem hefur fengið jákvæð viðbrögð um alla Skandinavíu. Þær hanna meðal annars ljós, lampa, kertastjaka og vasa, allt úr keramik.

Hönnunarteymið notar keramik sem gerir form og áferð ljósanna áhugaverða og nýstárlega á sama tíma og þau minna á eitthvað sem maður þegar þekkir. Fást í Mýrinni. Verð frá 19.900 til 26.900 kr.

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 17

REYKJAVÍK TRADING CO. – Eins og gert var í gamla daga

Anthony Bacigalupo, Ýr Káradóttir og Lísa Kjartansdóttir eru þríeykið á bak við Reykjavík Trading Co. Það er nýtt og spennandi fyrirtæki sem hannar og framleiðir handgerðar vörur úr náttúrulegum efnum frá Íslandi og Bandaríkjunum.

Viðtal SIGRÍÐUR INGA SIGURÐARDÓTTIR, DAGNÝ B. GÍSLADÓTTIR Myndir ANTHONY BACIGALUPO 18 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Lísa, Anthony og Ýr.

„Þar sem ég er frá Kaliforníu veit ég hvað hlutirnir kosta þar og ég get stundum verið pirraður yfir verðlagðinu hér. Okkur langaði til að skapa fallega vöru sem vinir okkar gætu keypt, til dæmis til gjafa eða til eigin nota, án þess að þurfa að leggja í púkk eða fara á hausinn. Sem sagt búa til hluti sem fólk hefði efni á.“

„Ef einhver hefði sagt mér fyrir tíu árum að ég ætti eftir að búa á Íslandi og stofna fyrirtæki sem einbeitti sér að framleiðslu á handgerðum vörum með umhverfissjónarmið að leiðarljósi hefði ég haldið að viðkomandi væri orðinn alveg galinn,“ segir Anthony brosandi þegar við hittum hann til að ræða um Reykjavík Trading Co. Anthony flutti til landsins fyrir þremur árum en hafði komið hingað oft áður og unnið að listaverkum sem hann sýndi í galleríum í Bandaríkjunum.

Hann vann einnig sem hönnuður hjá Apple í um sjö ár og kemur sú reynsla sér vel í því sem hann gerir í dag. Ýr nemur kjólasaum og Lísa innanhússarkitekt en hvernig kom það til að þau stofnuðu saman fyrirtæki? „Eftir að við Ýr fórum að búa saman kom ég oft með skemmtilega hluti með mér heim frá Ameríku sem vöktu mikla athygli í vina hópnum, en á heimili okkar blöndum við saman hlutum frá Íslandi, Skandinavíu og Ameríku. Einhverju sinni vorum við Ýr og Lísa að vinna saman og fórum þá að spá í hvort við gætum kannski nýtt þessi tengsl við Ameríku og gert eitthvað sem ekki hefði verið gert áður á Íslandi, eitthvað sem væri búið til með höndunum, væri gott fyrir umhverfið og fólk hefði efni á að kaupa. Þar sem ég er frá Kaliforníu veit ég hvað hlutirnir kosta þar og ég get stundum verið pirraður yfir verðlaginu hér. Okkur langaði að skapa fallega vöru sem vinir okkar gætu keypt, til dæmis til gjafa eða til eigin nota, án þess að þurfa að leggja í púkk eða fara á hausinn. Sem sagt búa til hluti sem fólk hefði efni á.“ Nafnið Reykjavík Trading Company hefur gamaldags blæ yfir sér en það var einmitt það sem þau þrjú vildu. „Ég bjó á Djúpavík um hríð og notaði tímann meðal annars til að skoða hvað íslensk fyrirtæki hafa heitið í gegnum tíðina. Við vorum viss um að þetta nafn hefði verið notað einhvern tímann áður, til dæmis sem heiti á skipafélagi eða eitthvað slíkt, en komumst að raun um að svo var ekki. Fyrirtæki voru oftast nefnd eftir fólki eða ættum á árum áður. Við erum mjög ánægð með þetta nafn,“ segir Anthony. Á meðal þess sem Reykjavík Trading Co. hannar og býr til eru skurðarbretti úr eik, ljósaÍ BOÐI NÁTTÚRUNNAR 19

Merkimiðar, plönturíki og brauðbretti er hluti af því sem Reykjavík Trading Co. framleiðir og selja sjálf. Á næstunni verður opnuð netverslun á www.reykjaviktrading.com

lampar úr endur unnum hlutum, ofin teppi og mottur, handmálaðir viðarmerkimiðar og glerkúlur sem þau kalla plönturíkið. Um er að ræða handblásnar glerkúlur, þannig að engar tvær eru eins, sem innihalda lifandi súrefnisplöntu frá Kaliforníu, hreindýra mosa, trjágreinar og steina. Anthony segir að á bak við hvern hlut sé einhver saga. „Einu sinni var ég að þvo gamalt skurðarbretti sem við áttum en það datt út um eldhúsgluggann og brotnaði í tvo misstóra hluta.

Við notuðum þá áfram en af einhverjum ástæðum var sá minni miklu meira notaður en sá stærri. Þaðan kemur hugmyndin að stærð brettanna. Þau eru gerð úr eik sem kemur frá Kentucky en er skorin til hjá fyrirtæki á Húsavík. Við pússum þau og málum með vatnsmálningu sem er búin til í heimabæ mínum í Kaliforníu. Málningin er alveg laus við eiturefni og í raun er hægt að borða hana.

Viðnum er síðan lokað með jarðolíu. Við vildum að brettin hefðu fjölbreytt notagildi og finnst því tilvalið að fólk noti bakhliðina sem skurðarbretti en framhliðina sem bakka til að bera fram mat á.“ Hafið þið sett niður einhverja umhverfisstefnu? „Já, við leggjum áherslu á að framleiðslan sé hugsuð út frá umhverfissjónarmiðum eins og hægt er. Við viljum líka að umbúðirnar séu eigulegar þannig að þeim sé ekki bara hent í ruslið heldur sjái fólk eitthvert áfram haldandi notagildi í þeim.“

„Einu sinni var ég að þvo gamalt skurðarbretti sem við áttum en það datt út um eldhúsgluggann og brotnaði í tvo misstóra hluta.

Við notuðum þá áfram en af einhverjum ástæðum var sá minni miklu meira notaður en sá stærri. Þaðan kemur hugmyndin að stærð brettanna.“

Þegar talið berst að framtíðarsýn fyrirtækisins segir Anthony að þau vilji ekki að vörur frá Reykjavík Trading Co. fáist í öllum búðum. „Þótt það væri fínt að selja meira og fá meiri peninga, þá viljum við samt hafa undan í framleiðslunni þannig að allt sé handgert. Við höfum aðal lega selt okkar vörur sjálf en þær fást líka í Kaupmannahöfn og í Los Angeles í litlum búðum þar sem við þekkjum til. Núna vinnum við þrjú saman og líkar það mjög vel. Okkur dreymir um að opna eigin búð en þar yrði líka að vera vinnustofa. Okkur langar að geta sérframleitt vörur að ósk hvers og eins, eins og gert var í gamla daga.

Við sjáum fyrir okkur að fólk gæti komið til okkar og beðið t.d. um sérstakan lit á bretti og við gætum þá orðið við þeirri ósk. Okkur finnst líka mikilvægt að hugsa um vöruna frá upphafi til enda. Það er ekki nóg að fá góða hugmynd og hrinda henni í framkvæmd. Það þarf líka að kynna hana vel og koma fallega frá sér alla leið til notenda.“ Að lokum segir Anthony frá því að þegar hann hafi verið fluttur til Íslands og Reykjavík Trading Co. stofnað hafi hann komist að því að langafi hans hafi staðið í svipuðum sporum og hann sjálfur fyrir mörgum áratugum. „Langafi minn flutti frá Ítalíu til Brooklyn og þar opnaði hann sælgætisbúð. Það er eins og sagan sé að endurtaka sig. Hann fór þangað en ég kom hingað,“ segir Anthony glaður í bragði.

LANGAR ÞIG Í PLÖNTURÍKI FRÁ REYKJAVÍK TRADING CO.?

Svo heppilega vill til að við hjá Í boði náttúrunnar eigum eitt plönturíki (að andvirði 5.000 kr.) sem við ætlum að gefa heppnum lesanda. Sendu okkur upplýsingar um þig á netfangið ibn@ibn.is og settu “Plönturíki„ í efnis-línuna.

20 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 21

22 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Kogg a

HEF ALLTAF VERIÐ HUGRÖKK

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 23

Eftir að hlutir eru settir saman felur Kogga samskeytin með skurðarhníf.

Kolbrún Björgólfsdóttir ákvað strax í æsku að verða listamaður þótt hún hefði aldrei séð listaverk. Hún lét drauminn rætast og er einn fremsti keramiklistamaður þjóðarinnar.

Viðtal SIGRÍÐUR INGA SIGURÐARDÓTTIR, GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR Ljósmyndir JÓN ÁRNASON

Kolbrún, eða Kogga eins og hún er best þekkt, er brautryðjandi í keramiklist hér á landi. Hún hefur rekið lítið keramikgallerí við Vesturgötu 5 í tuttugu og átta ár þar sem hún selur list sína. Strax í æsku var Kogga ákveðin í að verða listakona og aðeins sautján ára að aldri þreytti hún inntökupróf við Myndlista- og handíðaskóla Íslands. Hún fékk inngöngu í skólann og þar með var framtíðin ráðin. Það lá þó ekki beint við að Kogga myndi leggja leirlistina fyrir sig því hún kemur frá Stöðvarfirði þar sem lífið snerist um aðeins eitt: Fisk. „Faðir minn var verkstjóri í frystihúsinu og það setti sinn svip á heimilislífið.

Strax í bernsku var ég alin upp við það að við systurnar ættum aldrei að sitja verklausar. Mottó móður minnar var 24 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

að sitja aldrei með hendur í skauti.

Alla daga var unnið mikið og einnig á kvöldin en þá sinntum við handverki um leið og við hlustuðum á leikrit eða þætti í Ríkisútvarpinu. Þetta var ekki bara handavinna heldur ýmis verk sem þurfti að vinna og tengdust fiski. Við krakkarnir vorum til dæmis látnir hnýta tauma fyrir línubátana. Það var erfitt og gat verið gríðarlega sárt fyrir litla fingur. Taumarnir komu í knippum og við fengum pening fyrir hvert knippi. Þetta var akkorðsvinna og við fengum að eiga kaupið sjálf,“ rifjar Kogga upp og bætir við að stemningin hafi verið líkt og í baðstofu. Þessi vinnusemi hefur fylgt henni alla tíð og hún situr aldrei auðum höndum. „Ef ég er ekki að gera eitthvað skynsamlegt, verk sem verður að

einhverju, þá líður mér mjög illa og fæ samviskubit. Ég get ekki setið fyrir framan sjónvarpið nema nota tímann líka til að brjóta saman öskjur, setja límmiða á þær eða annað slíkt,“ segir hún.

Líf Koggu tók miklum breytingum þegar hún var fimmtán ára að aldri.

Faðir hennar lést úr krabba meini og tveimur mánuðum síðar hóf hún nám við Alþýðuskólann á Eiðum. „Lát hans hafði mikil áhrif á mig. Í veikindunum var honum hjúkrað heima. Ég man vel eftir því hvað hann var þjáður og líka eftir mömmu á þönum, dag og nótt, við að hjúkra honum. Þetta var mikill mótunartími. Pabbi var mitt ídól og áhrifavaldur í lífi mínu. Segja má að ég hafi verið strákurinn hans, en við systurnar erum þrjár. Fyrst hann eignaðist ekki son fór ég í það hlutverk og það kemur alltaf sterklega fram í mér. Allt sem þurfti að gera utandyra, svo sem að mála húsið eða dytta að því, gerði ég með pabba. Hann átti fallegan garð og var í skógrækt, langt á undan sinni samtíð, og ég var með honum í þessu. Pabbi var mjög skapandi, hann málaði mikið í frístundum en það var hans áhuga mál. Hann leit ekki á sig sem listamann, þótt hann hefði eflaust viljað feta þá braut, en hann hafði ekkert val. Sem ungur maður veiktist hann af

Allir gripir, nytjahlutir jafnt sem listmunir, eftir Koggu eru handgerðir og mikil vinna liggur að baki hverjum og einum sem fáir gera sér grein fyrir.

berklum og var sendur suður á Vífilsstaði til lækninga. Þar kynntist hann mönnum eins og Steini Steinari og Jóni frá Ljárskógum. Ég held að það hafi mótað hann að mörgu leyti. Hann kom breyttur maður heim í þorpið, búinn að uppgötva að það var líf fyrir utan fiskinn. Hann stofnaði björgunarsveit, kór og leikfélag og lék auðvitað öll aðalhlutverkin sjálfur.

Mamma saumaði búninga og ég hlýddi fólki yfir rullurnar. Þetta var svo gaman. Þetta var nýr heimur fyrir mér en þarna ákvað ég, níu eða tíu ára, að verða listamaður. Samt hafði ég aldrei á ævi minni séð listaverk,“ segir hún. Þær systurnar eiga hús foreldra sinna á Stöðvarfirði. „Við viljum halda því við og geta farið þangað þegar við viljum. Þetta hús hefur mikla persónulega þýðingu fyrir okkur því þar eru margir hlutir sem pabbi bjó til, eins og veggfastir lampar úr tekki og myndir á veggjum sem hann teiknaði með skapalóni.“ ALLT FYRIR PABBA Þegar Kogga hóf nám á Eiðum setti hún sér alls kyns markmið í lífinu, sum dálítið furðuleg að hennar sögn. „Ég tók miklar ákvarðanir fyrir sjálfa mig. Ég ætlaði að standa mig gríðarlega vel í lífinu — fyrir pabba. Ég ætlaði að verða

„Ef ég er ekki að gera eitthvað skynsamlegt, verk sem verður að einhverju, þá líður mér mjög illa og fæ samviskubit. Ég get ekki setið fyrir framan sjónvarpið nema nota tímann líka til að brjóta saman öskjur, setja límmiða á þær eða annað slíkt.“ listamaður — fyrir pabba. Ég ætlaði ekki að vera neitt venjuleg heldur vera best í öllu — fyrir pabba því hann hefði ekki verið ánægður með neitt minna. Ég var alltaf hæst í mínum bekk og var hæst yfir allan Eiðaskóla. Samt var ég formaður nemenda félagsins, söng í skóla kórnum og að auki í tveimur hljómsveitum. Þetta voru miklar öfgar en komu auðvitað í kjölfar sjokksins við að missa föður minn. Þetta var mitt haldreipi til að guggna ekki en ég áttaði mig ekki á því fyrr en löngu seinna. Ég var svo miskunnarlaus við sjálfa mig. Enn í dag er ég þannig að ég vil helst ekki eiga frítíma.

Hver einasta stund er skipu lögð og verkefna listinn alltaf svo langur að ég kemst ekki yfir hann. Ég á ekkert hobbí því vinnan mín er líka mitt hobbí.“

Að loknu prófi frá Eiðaskóla sótti Kogga um í Myndlista- og handíðaskólann og bauðst að koma í inntökupróf. „Ég var bara sautján ára og langyngst. Hinir umsækjendurnir voru allir um og yfir tvítugt og með stúdentspróf eða próf frá Kennara skólanum upp á vasann. Mér fannst þeir svo fullorðnir og forframaðir að ég var sannfærð um að ég kæmist ekki áfram. Ég ákvað þó að gera mitt besta og komst inn. Ef mér hefði ekki tekist það, og þurft að fara austur með skottið á milli lappanna, hefði ég ekki komist yfir það. Þetta var bara málið!“ Töluverðan kjark þarf til þess að hleypa heimdraganum svona ungur og setjast á skólabekk fjarri fjölskyldu og vinum en Kogga var hvergi bangin. „Ég hef alltaf verið hugrökk og held að það sé einn af mínum skástu kostum,“ segir hún hlæjandi. „Ef maður er ekki hugrakkur gerir maður aldrei neitt af ótta við mistök, höfnun, álit eða skoðanir annarra. Hugrekki er gríðarlega mikilvægt. Það verður mikilvægara með aldrinum því um leið og maður verður sýnilegur eru allir tilbúnir að hafa skoðun á manni, gagnrýna, öfunda og finna eitthvað til vansa. Þannig að þá þarf maður virkilega á hugrekki að Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 25

Þegar Magnús Kjartansson, listamaður, maki og samstarfsmaður Koggu, lést var hún staðráðin í að halda áfram á sömu braut og finna leið sem gerði henni kleift að nota myndirnar hans áfram. „Aðferðin er nokkuð flókin og hefur sínar takmarkanir. En hún virkar og það er fyrir öllu."

TIL HÆGRI: Kogga safnar gömlum málningar- og rakburstum sem verða að töppum í þessar fallegu karöflur.

halda. Ég tel að það sé einn mikilvægasti þátturinn í eðli manna. Og að þora að standa með sjálfum sér.“ KERAMIK OG KENNSLA Námið við Myndlista- og handíðaskólann tók fjögur ár. Kogga vann ýmis störf meðfram því til að framfleyta sér, svo sem við vélritun hjá Örnefnastofnun hjá Þórhalli Vilmundarsyni og sem þjónn í Þjóðleik húskjallaranum.

Að námi loknu hélt hún til Danmerkur í tveggja ára framhaldsnám við Danmarks Designskole, ásamt ástinni sinni, Magnúsi Kjartanssyni myndlistar manni, sem hóf þá einnig framhaldsnám við Det Kongelige danske Kunstakademi, en þau voru bekkjarsystkin í skólanum og höfðu strax fellt hugi saman. Leiðin lá síðan heim á ný.

Kogga setti upp keramik verkstæði og hóf að kenna við keramikdeildina við Myndlista- og handíðaskólann. Ekki gekk þó þrautalaust að koma keramikverkstæðinu á laggirnar. „Ég fékk ekki lán í banka því ég var ung og kona þar að auki. Banka stjórinn sagði að ég myndi fljótlega eignast börn, gefast upp á þessu og gæti svo aldrei borgað lánið til baka. Ég varð öskureið og fór beinustu leið til þáverandi iðnaðarráðherra, Sverris 26 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

„Ég hef alltaf verið hugrökk og held að það sé einn af mínum skástu kostum. Ef maður er ekki hugrakkur gerir maður aldrei neitt af ótta við mistök, höfnun, álit eða skoðanir annarra. Hugrekki er gríðarlega mikilvægt.“ Hermannssonar, sem var hans yfirmaður. Ég trúði ekki öðru en að hann myndi hjálpa mér. Ég sagði Sverri að þetta væri ekki hægt, ég væri búin með sex ára nám í mínu fagi og fengi ekki lán því ég væri ung kona. Ég sá að honum var brugðið við þetta. Hann sagði að þetta gengi ekki, tók upp símann og hringdi í bankastjórann og ég fékk lánið. Það dugði fyrir fyrsta ofninum mínum og ég gat opnað fyrsta verkstæðið í litlum bílskúr við Gnoðar voginn.“ Verkstæðið fluttist seinna á Vesturgötuna, með stuttri viðkomu annars staðar í bænum, en hefur verið staðsett þar síðan 1985.

RANNSÓKNIR Á LEIR Kogga varð síðar yfirkennari við keramikdeildina og var þá yngri en flestir nemendanna. Hún hætti kennslu þegar

henni bauðst að taka þátt í rannsóknum á svokölluðum Búðardalsleir. „Einn góðan veðurdag kom Helgi Þorgils, sem þá var nemandi við skólann, með nokkuð sérstakt erindi til mín. Hann sagði að bróðir hans, Sigurður Rúnar Friðjónsson, væri mjólkurbústjóri í Búðardal og þar væri búið að stofna áhuga manna félagið Dalaleir. Það vantaði fagmann til að flytjast í Búðardal og gera rannsóknir á Búðardalsleirnum í eitt skipti fyrir öll.

Búið var að gera margar rannsóknir á leirnum, aðallega með því að senda sýni úr honum til útlanda, en þær komu illa út. Þessi hópur var ekki tilbúinn að trúa þeim niðurstöðum og vildi láta rannsaka leirinn enn frekar. Búið var að útvega fjármagn til verkefnisins, m.a. frá Byggða stofnun. Eftir að hafa kynnt mér málið vel sá ég þetta sem kjörið tækifæri til að hefja nýtt líf með dóttur minni, sem þá var að verða tveggja ára, því samband okkar Magnúsar var á þeim tíma komið í ógöngur, sem leystist þó úr síðar. Ég hugsaði með mér að nú væri pabbi að kippa í taumana! Um var að ræða fjögur ár á föstum launum, flott verkstæði með frábærum græjum og gott húsnæði. Ég ákvað að slá til. Tveimur dögum síðar var ég búin að segja upp í skólanum, pakka niður í eina ferðatösku og komin

Bollar og egg unnin með einstakri tækni og áferð Koggu sem á engan sinn líka í heiminum. Innblásturinn kemur frá íslenskum jöklum og svörtum söndum.

Litlu eggin með birkitappanum innihalda íslenska ösku. Í sumar verður mold í þeim og nokkur villt fræ. Þegar nýr eigandi kemur heim með eggið bleytir hann í moldinni og eftir nokkra daga gægist upp lítið fallegt blóm úr íslenskri náttúru.

Búðina hönnuðu þau Kogga og Magnús í sameiningu en Magnús heitinn var mjög handlaginn og á heiðurinn af flestu sem smíða þurfti í búðinni og á vinnustofunni sem er á sama stað. Útlit búðarinnar hefur staðist tímans tönn og Kogga hefur nánast engu breytt.

með rútu í Búðardal með barnið á handleggnum.“ Kogga segir þetta hafa verið stórkostlegan tíma. „Þarna blómstuðum við mæðgur. Ég öðlaðist sálarfrið. Ég var líka orðin leið á lífinu í Reykjavík. Fólkið í Búðardal var yndislegt, starfið merkilegt og ég gat stundað mína list á kvöldin en á daginn sinnti ég rannsóknum á leirnum. Rannsóknirnar fólust m.a. í hreinsun á leirnum og íblöndun með mismunandi hráefnum, síðan ýmiss konar tilraunum með mismunandi vinnslu á leirnum og brennslu, höggþolsprófunum og veðurþolsprófunum. Þetta var allt gert í samvinnu við vísinda menn hjá Iðntæknistofnun og Rannsóknarstofnun byggingar iðnaðarins. Kveikjan að þessum rannsóknum var sú að Dalamenn vildu athuga hvort þeir gætu notað það hráefni sem var undir fótunum á þeim til að fram leiða múrsteina og flísar og skapa þannig störf fyrir íbúana.“ Í lokin, eftir fjögurra ára tilraunastarf, voru danskir aðilar fengnir til landsins til að fara yfir verkið og niðurstöðurnar í ljósi þeirrar þekkingar sem þeir bjuggu yfir. „Þeir samþykktu niðurstöður tilraunanna sem voru á þá leið að það svaraði hvorki kostnaði né væri nokkurt vit í því að vinna úr íslenska leirnum í

„Ég ætlaði að verða listamaður – fyrir pabba. Ég ætlaði ekki að vera neitt venjuleg heldur vera best í öllu – fyrir pabba því hann hefði ekki verið ánægður með neitt minna.“

neins konar magnvinnslu, því að hann væri ekki tilbúinn. Til þess þarf jarðvegurinn nokkrar milljónir ára í viðbót og jarðefnafræðilegar breytingar. Þess vegna var þetta slegið af. Þegar talað er um íslenska leirinn í dag vill fólk gjarnan gleyma að minnast á þessar rannsóknir en öll gögn og niðurstöður eru til hjá Iðntæknistofnun.“ FER EIGIN LEIÐIR Kogga hefur alltaf verið óhrædd við að fara eigin leiðir og fylgir ekki fjöldanum. Þegar talið berst að stöðu handverks og hvers vegna sumir kunni ekki að meta vandað, íslenskt handverk segir Kogga að það sé líklega vegna þess hversu stutta sögu það eigi hér á landi. „Ekki er hefð fyrir neinu handverki hérlendis nema í prjóna skap. Þegar ég var ung þótti ekkert

eins púka legt og að vera í íslenskri lopapeysu en núna eru öfgarnar í hina áttina.

Hönnunaræði hefur gripið um sig og allt er kallað hönnun í dag. Eftir hrunið áttu allir að fara í hönnun og skapa eitthvað. Íslenskt hugvit átti að verða bjarg vættur þjóðar innar. Það er bara ekki svo einfalt. Í fyrsta lagi ber þjóðin ekki alla þessa hönnuði, í öðru lagi geta ekki allir skyndilega breyst í hönnuði og í þriðja lagi er þetta afar misskilið orð. Ef kona ákveður að sauma brúðarkjólinn sinn sjálf, er sagt að hún hafi hannað hann. Það er ekki lengur talað um handverk eða að búa eitthvað til. Allir eru að hanna eitthvað. Til að kalla sig hönnuð þarf fólk ekki lengur að hafa þar til gert nám að baki, það ákveður bara að verða hönnuður,“ segir Kogga alvarleg í bragði og bætir við að þetta hafi byrjað að breytast þegar Myndlista- og handíðaskólanum var breytt í Lista háskóla og handíðir settar til hliðar. ÖÐRUVÍSI OG EINSTAKIR HLUTIR Dvölin í Búðardal hafði mjög mikil áhrif á þróun leirlistarinnar hjá Koggu sem fór að prófa sig áfram með mismunandi áferð og mynstur þar sem náttúran var hennar helsti innblástur. Einnig fór hún að vinna í efni, eins og postulín og Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 27

glerjung. „Mig langaði til að gera eitthvað sem hafði aldrei áður verið gert á Íslandi. Ég var til dæmis fyrst Íslendinga til að vinna með postulín að staðaldri og handmóta verk eingöngu úr því. Þetta var því eitthvað alveg nýtt. Fyrst áttaði fólk sig ekki á að hægt væri að vinna í svona fíngert efni, og trúði ekki að það væri postulín. Það sá bara fyrir sér Bing og Gröndahl diska eða styttur og vissi ekki að hægt væri að vinna postulín öðruvísi en í stórum verksmiðjum,“ segir Kogga brosandi og áhuginn leynir sér ekki. Þau hjón, Kogga og Magnús, unnu mikið saman en sú samvinna hófst fyrir tilviljun. „Magnús kom í heimsókn til mín á verkstæðið í Gnoðarvogi. Ég var nýbúin að búa til keramikdisk, sem stóð enn blautur á borðinu. Hann spurði hvort hann mætti prófa að krota eitthvað á diskinn, sem mér fannst í fínu lagi. Svo þróaðist þetta áfram þannig að ég bjó til hluti úr leir sem hann rissaði myndir á,“ segir hún. „Það hélt síðan áfram og varð að hnitmiðaðri samvinnu sem jókst jafnt og þétt til hinstu stundar.“ Magnús féll frá fyrir sex árum eftir stutt veikindi. „Magnús kenndi sér ekki meins en var kallaður í blóðprufu upp á spítala því hann var blóðlítill. Hann kom aldrei heim aftur. Hann greindist með bráða hvítblæði sem lagði hann að velli á sex vikum. Þá stóð ég uppi ofsa reið, ofsa metnaðargjörn og ofsalega ákveðin

„Hönnunaræði hefur gripið um sig og allt er kallað hönnun í dag. Eftir hrunið áttu allir að fara í hönnun og skapa eitthvað. Íslenskt hugvit átti að verða bjargvættur þjóðarinnar. Það er bara ekki svo einfalt.“

og ætlaði ekki að gefast upp. Við unnum saman í þrjátíu og sex ár og vorum búin að þróa saman hluti sem eru alveg einstakir og öðruvísi. Ég var ekki tilbúin að gefa það upp á bátinn. Eftir að Magnús dó svaf ég lítið í nokkrar vikur. Ég var staðráðin í að finna leið til að halda áfram á sömu braut og við höfðum gert.

Loks fann ég ágæta aðferð til að gera mér kleift að nota myndirnar hans áfram.

Hún er nokkuð flókin og hefur auðvitað takmarkanir en hún virkar og það er fyrir öllu.“ Á vinnustofunni hennar Koggu kennir margra grasa. Þar má sjá gömul og nýlegri verk eftir þau hjón og þar á meðal diskinn sem Magnús rissaði fyrstu myndina á og varð upphafið að samstarfi þeirra. Allar skúffur eru fullar af dóti sem margir myndu flokka sem drasl en í hennar augum er það gersemar sem hún á einhvern tíma eftir að nota

með leirnum. Kogga er mikið náttúrubarn en heimili hennar stendur svo gott sem í fjörunni á Laugar nestanganum í Reykjavík. „Ég hef áhuga á náttúr unni en geng þó ekki mikið á fjöll eða í fjörunni hér í kring. Ég hef mestan áhuga á sjálfri snerting unni við náttúr una og nýt hennar best í návígi. Ég safna formfallegu grjóti og kem iðu lega með fullar töskur af því heim úr ferða lögum.“ Þrátt fyrir hátt í fjörutíu ár í leirnum er Kogga í sífelldri þróunar vinnu. Með vorinu ætlar hún að láta langþráðan draum rætast og halda til Kína. Hún ætlar að heimsækja fyrirtæki þarlendis og kanna í fyrsta skipti hvort grundvöllur sé fyrir því að þau taki að sér ákveðinn hluta verksins. Það myndi vissu lega stytta og einfalda það langa framleiðsluferli sem hver hlutur fer í gegnum hjá Koggu. Þessir mögu leikar gilda þó aðeins upp að vissu marki, því flest það sem hún skapar verður aðeins gert í höndum og hver gripur er einstakur. Áður en hún fer utan mun hún þó einbeita sér að því að koma verkum Magnúsar á framfæri á ný. „Magnús skildi eftir sig merkilega arfleifð í myndverkum sínum sem ég er að sinna á sem bestan mögu legan hátt. Ég ætla sannarlega líka að halda áfram að vinna að sameigin legum verkum okkar og koma þeim til skila,“ segir Kogga, sem á eflaust eftir að koma með grjót heim frá Kína.

Ó

AÐFERÐ KOGGU – Einstök í heiminum Þegar Kogga dvaldi á Búðardal þróaði hún persónulega tækni og aðferðafræði sem finnst hvergi annars staðar í heiminum.

Aðferðin hefur þróast og breyst með árunum en upphaflega og enn í dag er hennar helsti innblástur náttúran, annaðhvort í mikilli nálægð eða í órafjarlægð, líkt og horft væri á landslagið frá geimnum. Enda er Kogga mikil áhugamanneskja um stjörnufræði.

Að skapa einstaka áferð og yfirborð gerir enginn betur en Kogga.

28 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Nýja E sem u nær s lengri

ÓMEÐHÖNDLUÐ

VIKA 4

VIKA 8

VIKA 12

Dregur úr húðblettum fyrir

jafnari og bjartari húð!

Hefðbundnar formúlur meðhöndla litarbletti, brúna bletti og öldrunarbletti aðeins á yfirborðinu.

Nýja EUCERIN EVEN BRIGHTER CLINICAL vinnur dýpra og minnkar húðbletti þar sem upptökin eru. EUCERIN EVEN BRIGHTER, með hinu áhrifaríka B-Resorinol, nær sjáanlega jafnari og bjartari húðtón jafnvel á 4 vikum og áhrifin aukast með lengri notkun. AFAR ÁHRIFARÍKT OG KLÍNÍSKT PRÓFAÐ.

HÚÐVÍSINDI SEM SJÁST

NÝTT

Hugsað um heilann Texti Guðbjörg Gissurardóttir Myndskreyting Elísabet Brynhildardóttir

Heilinn er stjórnstöðin, yfirmaðurinn sem ber ábyrgðina á öllu sem við gerum. Því ætti heilinn að vera það fyrsta sem við hugsum um þegar við ætlum að bæta líf okkar.

30 Í boði náttúrunnar

H

eilinn tengist ÖLLU sem við gerum og því skiptir miklu máli að hugsa vel um hann. Hann stjórnar hugsunum okkar, líðan og hegðun, auk þess að stýra dómgreind, persónuleika, samskipta- og skipulagshæfileikum og gæðum þeirra ákvarðana sem við tökum. Ef við viljum nýta okkur mátt heilans er skynsamlegt að skoða hvað við getum gert til að þetta mikilvæga líffæri þjóni okkur enn betur.

SKOÐAÐU ÁSTANDIÐ Við hreyfum okkur til að halda lík­a ma­n­um í góðu formi en á sama tíma hugum við ekki að heilabúinu. Við treystum því að heilinn sjái um sig sjálfur og sinni sínu hlutverki eins og hann er vanur að gera. Í þokka­bót misbjóðum við honum með stressi, of litlum svefni, kaffidrykku og tóbaki og nærum hann ekki sem skyldi. Kannski gerum við okkur ekki grein fyrir því að van­virkur heili getur verið ein helsta ástæða þess að okkur gengur illa í prófum, stöndum okkur ekki í vinnu eða klúðrum sam­böndum. Sem betur fer er þó aldrei of seint að bæta heila­starfsemina. Áður en við hefjumst handa er gott að finna leiðir til að átta sig á því í hvernig ástandi heilinn er. Það er meðal annars hægt að gera með því að mynda hann. Dr. Daniel Amen, höfundur metsölu­bókarinnar Change your brain, change your body, hefur tekið myndir af mörg þúsund heilum og vill meina að útlit og stærð skipti máli! Heila­skönnunar­tæknin sem dr.

Amen notar er kölluð SPECT-skönnun (Single-photon emission computed tomography) en hún skannar hvar heilinn er virkur og hvar vanvirkur. Á meðfylgjandi myndum frá dr. Amen er hægt að sjá hvernig heil­brigður heili lítur út og einnig hvernig aldur og óheil­brigður lífs­stíll hefur áhrif á hrörnun hans. Dr. Amen segir að heilinn sé stjórn­ stöðin eða „stjórinn“ og að virkni hans sé í beinu samhengi við ástand líkamans. Hann rekur rannsóknar­stofur í Banda­ ríkjunum þar sem hann hjálpar fólki m.a. að ná betri heilsu og Þróun heilastarfseminar: 0 – 80 ára. lífsgæðum með sérstakri heila­lífs­ stíls­á ætlun sem hann hefur þróað.

Hann hefur auk þess skrifað fjölda bóka um efnið. Dr. Amen telur m.a. að heil­brigður lífsstíll og „Dr. Amen bæti­efni bæti ástand heilans og að hægt sé að snúa líkams­ telur m.a. að klukkunni við og yngja heilann upp um mörg ár! heilbrigður Við sem höfum ekki greiðan aðgang að heila­myndatökum getum hins vegar byrjað á að skoða nokkrar algengar vís­ lífsstíll og bendingar um heilsu­far heila­búsins. Ef þú átt erfitt með að bæti­efni bæti muna atburði, nöfn eða sam­ræður, þarft að skrifa minnis­miða ástand heilans um allt milli himins og jarðar, átt erfitt með ein­beitingu og svefn, ert með óeðli­legar skap­sveiflur, finnur fyrir árásar­girni og að hægt eða þung­lyndi, er mjög líklegt að heilinn virki ekki sem skyldi sé að snúa og mikilvægt að skoða hvað mætti betur fara. líkamsklukkunni Einnig er hægt að nota netið en þar er að finna einföld próf með hnit­miðuðum spurningum. Svörin geta gefið góða við og yngja vís­bendingu um ástand heilans og hvar þörf er á úrbótum. heilann upp Eitt slíkt próf er að finna á vefsíðu Dr. Amens Institude: www. um mörg ár!“ amenclinics.com/audit/.

Dr. Amen mælir með því að byrjað sé á að fara í blóð­prufu því að ýmislegt megi lesa úr niður­stöðum hennar. Látið mæla fjölda blóðkorna, D-vítamín (milli 50 og 90 er gott), virkni Í boði náttúrunnar 31

„Allt sem heftir blóðflæði til heilans eldir hann hraðar.“ skjald­k irtils, CRD, sökk (mælir bólgur), B12-vítamín og estrógen. Látið líka mæla blóðþrýsting.

GLEYMSKUFARALDUR

Tveir heilar: 30 ára / 55 ára.

Þrír 60 ára einstaklingar.

Alzheimers / Offita og kæfisvefn / heilbrigður.

Það er eðlilegt að við ryðgum með aldrinum rétt eins og bílar.

Heilinn eldist eins og önnur líf­færi en tauga­frumurnar halda samt áfram að endurnýjast, þó eitthvað aðeins hægar. Það er samt engu líkara en að minnis­leysi sé orðið svo algengt að það sé næstum því talið eðli­legur hlutur, sem það er alls ekki. Algengar orsakir eru óheil­brigður lífs­stíll, mengun, og á síðustu árum hefur tækninni fleygt svo fram að þörf okkar fyrir að leggja á minnið hefur minnkað til muna. Síma­ númer eru komin í símana sjálfa, tann­lækna­tímar og afmæli í rafrænt dagatal og sjálf­virkar áminningar pípa á mann í tíma og ótíma.

Líkt og með bíla er hægt að halda heilanum vel við með reglu­legu við­haldi. Það er ekki fyrr en á sjötugs­a ldrinum sem hrörnunin kemst á það stig að minnis­tap geti orðið augljóst.

Um áttrætt hafa sumir hlutar heilans rýrnað um allt að 25%, en þrátt fyrir þessa fækkun tauga­frumna halda margir góðu minni og skýr­leika, þökk sé heil­brigðum lífs­stíl. Enda er það undir okkur sjálfum komið hvort við fækkum heila­sellum eða fjölgum þeim.

Flestir ganga í gegnum tímabil í lífinu sem geta valdið tíma­bundnu minnis­leysi eins og t.d. mikið álag, áföll, svæfing vegna aðgerða, brjóstagjöf (hin fræga mjólkurþoka) og hormóna­ójafnvægi hjá konum í kringum breytinga­skeiðið.

Jóna Ósk Pétursdóttir fjallar um þetta tíma­bil hjá konum í bók sinni Frábær eftir fertugt en þar segir að rann­sóknir hafi sýnt fram á jákvæð áhrif estrógens á minnið: „Sannað þykir að geta okkar til að muna orð er betri því hærra sem magn estró­gens er í líkamanum. Því miður er svo mikið hringl á hor­món­un­um núna að við getum ekki vitað hvenær magnið er hátt eða lágt. En þetta skýrir vissu­lega hvers vegna okkur gengur stundum vel að muna orð og vita hvar hlutirnir eru – og stundum munum við bara alls ekki neitt.“

„Auk þess getur æti­hvönn­in aukið blóð­ streymi ásamt því að fram­ kalla slökun á æða­veggjum; æðarnar víkka og blóð­streymi eykst en blóð­þrýst­ingur lækkar að sama skapi.“

FORVARNIR Að meðaltali töpum við 85.000 heila­frumum á dag. Hegðun okkar lækkar eða hækkar þá tölu. En hvers vegna viljum við

SagaMemo Dr. Sigmundur Guðbjarnason, prófessor í lífefnafræði og fyrrum rektor Háskóla Íslands, hefur um árabil rannsakað virkni íslenskra jurta með sérstaka áherslu á ætihvönnina. Undir hans forystu hefur SagaMedica framleitt vörur úr ætihvönn um nokkurt skeið.

Ein þeirra er SagaMemo en það er líklega eina íslenska bætiefnið sem er framleitt sérstaklega til að viðhalda heilbrigðu minni. SagaMemo inniheldur ætihvönn og blágresi. „Við komumst að því að sams konar 32 Í boði náttúrunnar

virkni og í ætihvönn finnst einnig í blágresi og virkni þeirra saman er enn öflugri en ef þær eru sín í hvoru lagi. Íslenska hvönnin inniheldur efni sem eykur magn taugaboðefna sem bera boð frá einni taug til annarrar. Taugarnar sem nýta þessi tilteknu boðefni er m.a. ábyrgar fyrir vöðvasamdrætti, athygli og skerpu og ráða miklu um samræmdar hreyfingar okkar. Einnig hafa þær áhrif á hæfileikann til að læra og muna og stjórna skapi og líðan okkar almennt. Auk þess getur ætihvönnin

aukið blóðstreymi ásamt því að framkalla slökun á æðaveggjum; æðarnar víkka og blóðstreymi eykst en blóðþrýstingur lækkar að sama skapi. Aukið blóðstreymi til heilans er mjög mikilvægt fyrir fólk með skerta heilastarfsemi eða heilabilun af völdum æðaþrengsla,“ útskýrir Sigmundur. SagaMedica hefur að undanförnu staðið fyrir rannsóknum á áhrifum SagaMemo í músatilraunum og er nú unnið úr mjög jákvæðum vísbendingum, að sögn Sigmundar.

„Í leit sinni að ein­hverju sem gæti bætt ástand Steves rakst hún á upp­lýsingar sem urðu til þess að hún keypti extra virgin-kókos­ olíu og setti eina teskeið af olíunni út í morgun­graut eigin­mannsins.“

LÆKNAÐI ALZHEIMERS! hafa topp­stykkið í lagi? Er það til að vera með á nótunum, geta sinnt áhuga­málum eða til að geta fylgst með barna­ börnunum vaxa úr grasi?

Skert minni getur verið fyrsta merki um van­virkan heila. Þá er mikilvægt að leita að orsökinni og hvað hægt er að gera til að bæta ástandið. Skert minni getur valdið miklum óþægindum og margir telja það geta verið undanfara heila­ bilunar og/eða Alzheimers-sjúkdómsins. Það sem fækkar heila­sellum er m.a. hreyfingar­leysi, hár blóð­­þrýstingur, vöðva­­bólga í öxlum og hálsi, kæfisvefn og reykingar því allt þetta heftir blóð­f læði til heilans og sviptir hann þar af leiðandi nauðsyn­legu súrefni og næringu. Koffín er heldur ekki gott fyrir heilann og meira en þrír kaffi­ bollar á dag minnka súrefni til hans um allt að 30%. Kaffið hækkar einnig kortisol, streitu­hormónið í líkamanum, veldur vökvatapi og hefur slæm áhrif á svefn. Glúkósi eða sykur er einn mikil­vægasti orku­gjafi heilans en meira en 150 g á dag getur myndað bólgur í heilanum og truflað samband tauga­ frumnanna. Áfengi hefur skaðleg áhrif á heilann og ætti að halda áfengis­neyslu í lágmarki eða innan við 5 glös af léttvíni á viku, og þá helst rauðvín. Mikilvægt er að skoða auka­verkanir lyfja, svo sem verkja- og svefnlyfja, því þær geta stundum valdið minnis­leysi og heila­þoku. Í geisla­meðferð deyja heila­frumur til jafns við aðrar frumur líkamans og því er mikilvægt að gera ráð­stafanir til að bæta fyrir það. Enn fremur geta eiturgufur frá lakki, málningu og hárlakki valdið miklum skaða og í sumum tilfellum eru afleiðingarnar álíka slæmar og ofdrykkja eða neysla eiturlyfja. Slíkar heila­skemmdir geta haft í för með sér persónu­leika­breytingar.

Heilinn er mjúkur og mjög viðkvæmur og því geta slæm höfuðhögg eða heila­hristingur haft afdrifarík áhrif. Það má ekki láta blekkjast þótt hjálmur sé notaður, hann verndar bara haus­kúpuna fyrir hnjaski en ekki heilann. Að lokum kannast eflaust flestir við þau slæmu áhrif sem langtíma streita og álag og of lítill svefn hefur á heilann og minnið.

LEIÐIR TIL AÐ YNGJA UPP HEILANN og bæta minnið 1. Hreyfing Góð hreyfing sem fær hjartað til að slá hraðar er eitt það besta sem hægt er að gera fyrir heilann. Rannsókn á hópi af heil­brigðu kyrrsetu­fólki á aldrinum 60-79 ára leiddi í ljós að eftir að hópurinn hafði stundað þol­f imi í sex mánuði mátti sjá tal­sverða stækkun á heila fólksins. Enginn slíkur ávinningur var sýnilegur í saman­burðarhópnum sem aðeins gerði teygjur eða lyftingar. Þegar hjartað slær hratt fer meira blóð til heilans sem fær þá meira af næringu úr matnum sem við borðum og einnig súrefni sem er mjög mikil­vægt fyrir líffæri sem nýtir 20% af öllu súrefni líkamans. Allt sem heftir blóð­f læði til heilans eldir hann hraðar en góð hreyfing eykur einnig fram­leiðslu á endorfíni sem er gleði­efni! Endorfín getur haldið vægu þunglyndi í skefjum. Það minnkar áhrif streitu á líkamann sem annars dregur úr virkni heilans og getur m.a. valdið alvar­legum minnis­­glöpum. Dans og borðtennis er einnig góð heila­leikfimi þar sem slíkar æfingar krefjast sam­ hæfingar líkamans. Líkams­rækt er mikilvæg á öllum aldurs­ stigum, enda gerir góð hreyfing okkur einfald­lega klárari!

Þótt Alzheimers-sjúkdómurinn sé ennþá ólæknandi, að mati læknavísindanna, eru margir sem leita allra leiða til að halda honum í skefjum. Allmargir hafa prófað sig áfram með óhefðbundnum aðferðum og sumir náð góðum árangri. Blaðakonan Peggy Sarlin skrifaði bókina Awakening from Alzheimer´s en hún fjallar um fólk sem hefur tekist að snúa við þróun sjúkdómsins og endurheimt sitt fyrra líf að hluta. Þar segir m.a. frá dr.

Mary Newport en Steve, eiginmaður hennar, var aðeins 52 ára þegar hann fann fyrir fyrstu einkennum Alzheimers. Í leit sinni að einhverju sem gæti bætt ástand Steves rakst hún á upplýsingar sem urðu til þess að hún keypti extra virgin-kókosolíu og setti eina teskeið af olíunni út í morgungraut eiginmannsins. Árangurinn lét ekki á sér standa og á fimmta degi sýndi hann nokkrar breytingar til hins betra. Eftir að hafa tekið kókosolíuna daglega í þrjú ár var Steve byrjaður að skokka, slá garðinn og fleira sem var óhugsandi áður en hann hóf að taka olíuna. Nú tekur hann 4 msk. á dag.

En hvers vegna virkar kókosolían svona vel? Heilinn er mjög orkufrekt líffæri og nýtir glúkósa eða blóðsykur til að starfa. Við eðlilegar aðstæður geymir heilinn aukaorkuforða sem hann býr til sjálfur og kallast ketónar, en það er efni sem lifrin getur einnig framleitt úr kókosolíu og MCT-olíu, sem er hluti kókoshnetuolíunnar.

Blanda af þessum tveimur gefur mest af ketónum. MCT-olía fer eingöngu í að framleiða orku en ekki til að mynda fitu. Þegar heilinn er orðinn veikur af Alzheimers-sjúkdómnum nýtir hann ekki glúkósann og án nægilegs glúkósa byrja taugafrumur heilans að deyja. Hægt er að finna nánari upplýsingar um eiginleika kókosolíunnar og reynslu dr. Mary og Steves í bókinni Alzheimer´s disease, what if there was a cure? www.coconutketones.com Þú þarft ekki að vera með Alzheimers til að geta nýtt þér þessar hugmyndir.

Ef þú hefur áhyggjur af því að minnið fari versnandi, ert með heilaþoku eða versnandi andlega líðan gætu þessi bætiefni haft góð áhrif á þig.

Í boði náttúrunnar 33

Á BATAVEGI Jóhann S. Einarsson er giftur Esther Ásgeirsdóttur sem greindist með heilabilun fyrir um átta árum. Læknar gátu ekkert gert fyrir hana og sögðu leiðina aðeins eina og hún væri niður á við. Jóhann leitaði þá sjálfur að fróðleik um þennan ólæknandi sjúkdóm. „Ég fékk m.a. góð ráð hjá Hallgrími Magnússyni lækni sem mælti með salvíutei sem hann útskýrði ekkert frekar en bara að það hreinsaði heilann! Einnig mælti hann með B12 (Methylcobalamin) sem á að vera sérstaklega gott fyrir heilann. Þetta tiltekna B-vítamín fékkst þá ekki hérlendis svo ég hef pantað það ásamt fleiru á vefsíðunni www. prohealth.com. Þar hef ég líka fundið mikinn fróðleik um allt sem viðkemur heilanum. Á síðunni rakst ég á nokkuð sem heitir Phytoplankton og er unnið úr svifinu sem hvalirnir innbyrða. Það á að innihalda öll steinefni og vítamín sem líkaminn þarfnast. Ég ákvað að prófa og það hefur haft mjög góð áhrif á Esther.

Hún hefur allt í einu orku fram á kvöld og við hjónin horfum nú aftur saman á kvöldfréttir. Bæði læknirinn og fótsnyrtirinn hennar, sem hún hefur farið til á þriggja mánaða fresti sl. fjögur ár, finna stóran mun til hins betra. Nú ná þau betur til hennar og það er hægt að eiga samræður við hana á ný.“ Vítamín og bætiefni sem Jóhann og Esther taka inn reglulega: — Það fyrsta sem þau fá sér á morgnana er safi úr hálfri sítrónu á móti sama magni af EXTRA VIRGIN-ólífuolíu.

— Salvíute, einn bolli (fæst í Heilsuhúsunum).

— Turmeric (Curcumin) 500 mg, 1 á dag (fæst á ProHealth.com).

— Neuro B-12 Methylcobalamin 5 mg, 1 á dag (ProHealth.com og Góð heilsa gullri betri á Klapparstíg).

— Magnesíum L-Threonate, 3 á dag (ProHealth.com).

— Phytoplankton 500 mg, 2 á dag (amazon.com).

— Ómega-3 forte lýsi, 1 á dag.

— CO Q 10, 1 á dag.

— D-3 vítamín, 2.000 iu, 1 á dag.

— Vítamín B 100, 1 á dag.

2. Næring Önnur leið að heilbrigðari heila er í gegn­um magann. Þrátt fyrir að heilinn sé aðeins 2% af þyngd líkamans notar hann 2030% af þeim hita­einingum sem við inn­byrðum daglega. Ef um þriðjungur hverrar máltíðar fer í að næra heilann þá getum við ímyndað okkur mikilvægi þess sem við inn­byrðum. Við getum notað heilbrigða skynsemi og borðað það sem er almennt hollt fyrir líkamann, og þá sérstak­lega fyrir hjartað. Þó eru nokkrar matar­tegundir sem gera meira fyrir heilann en aðrar. Til dæmis getur matur sem er ríkur af andoxunar­efnum hjálpað okkur með ein­beitingu og bætt minnið. Andoxunar­efni, eins og t.d. C- og E-vítamín, selenium og fravonoids, varna eða minnka eyði­leggingu tauga­frumna í heilanum. Bláber eru efst á listanum yfir fæðu sem hefur mikla and­oxunar­eiginleika.

Dökkt græn­meti eins og spergil­kál og litríkir ávextir og græn­ meti, pome­granate-safi, baunir, kanill og óreganó. Súkkulaði inniheldur andoxunarefni, ásamt koffíni, sem í hóflegu magni getur hjálpar við einbeitingu. 60% af heilanum eru fita og því mikilvægt að hann fái nóg af góðri fitu sem ekki einungis viðheldur góðu ástandi hans heldur hjálpar einnig tauga­frumunum að senda boð sín á milli. Lax og annar feitur fiskur; sardínur, síld og túnfiskur, eru rík af ómega-3 fitusýrum sem eru lífs­nauð­syn­legar fyrir heilann. Lár­pera er full af góðum olíum sem bæta blóðflæði og möndlur inni­ halda olíur og næringar­efni sem halda heilanum skarpari og bæta jafnvel minnið.

Mikilvægt er að drekka mikið vatn því talið er að vægur vökva­skortur hægi á hraða næringar­efnanna til heilans og valdi þannig hægari virkni. Í japanskri rann­sókn kom fram að 1-2 bollar af grænu tei á dag hjálpa eldra fólki að halda heilanum skörpum.

3. Heilaleikfimi Sumir telja að strax upp úr þrítugu fari að hægja á heila­ starfseminni. Með nýjum áskorunum og æfingum er hægt að þjálfa heilann til að virka eins og þegar við vorum yngri og jafn­vel enn betur. Allt sem þarf eru góðar, reglu­legar æfingar í a.m.k. 15 mínútur á dag. Þær geta falist í því að leysa þrautir eins og sudoku eða læra reglulega eitthvað nýtt eins og tungumál eða tangó. Í dag er hægt að nota tölvuforrit með skemmtilegum æfingum og þrautum sem eru sérstak­ lega hönnuð til að bæta minni og ein­beitingu. Má þar nefna lumosity.com og positscience.com sem bjóða upp á fríar æfingar en einnig er hægt að skrá sig og borga mánaðar­lega fyrir æfinga­röð og árangurs­mælingu og saman­burð við aðra sem nota kerfið. Eina vanda­málið er að muna að nota þessi kerfi! En það er óþarfi að hafa áhyggjur því hægt er að láta forritið minna sig á daglegar æfingar í gegnum tölvupóst.

Einnig er memorypower.org með námskeið á netinu, hönnuð af Guinness-heimsmeistara í minnisæfingum.

Hvers kyns áskoranir, sem jafnframt veita ánægju, styrkja tengingar og fjölga tauga­frumum heilans. Að spila borð­tennis, leggja kapal, ráða krossgátu, læra að dansa, spila á hljóð­færi eða sækja áhugaverð námskeið; allt þetta hefur góð áhrif á heila­starf­semina. Svo er bara að sleppa innkaupa­listanum þegar farið er í búðina og leggja símanúmer aftur á minnið!

4. Minna stress Slökun er álíka mikilvæg og áskoranirnar fyrir heila­búið.

Lang­tíma streita og álag er eitur fyrir minnið og getuna til að læra eitthvað nýtt. Ef álagið er aðeins tíma­bundið lagast það í flestum tilvikum en ef um lang­varandi álag er að ræða,

34 Í boði náttúrunnar

„Ég fékk m.a. góð ráð hjá Hallgrími Magnússyni lækni sem mælti með salvíutei sem hann útskýrði ekkert frekar en bara að það hreinsaði heilann!“

eins og t.d. það sem fylgir fjár­hags­á hyggjum og veikindum, kemur minnið ekki svo auðveld­lega aftur. Í miklu stressi eru nýrna­hetturnar undir miklu álagi og dæla út magnesíum- og sinkbirgðum líkamans, sem eru nauð­syn­legar getu okkar til að melta fæðu og vinna næringar­efnin úr henni. Einnig getur slíkur skortur valdið svefn­leysi, sykur­sækni, blóð­sykurs­ lækkun, kvíða, pirringi, athyglis­bresti og minnis­leysi, svo eitthvað sé nefnt. Allir þessir þættir hafa mjög slæm áhrif á heilann. Hvers kyns líkams­rækt dregur aftur á móti úr áhrifum streitu á heilann, sem og rólegar jóga­æfingar og hug­ leiðsla. Besta leiðin til að vinna bug á van­virkni í nýrna­hettum er að taka sér hvíld og endurnýja orku­forðann, minnka vinnu­ álag, lengja nætur­svefn, hugleiða, fara í nudd og slökkva á símanum annað slagið. Í nýju bókinni sinni, Ung á öllum aldri, mælir Guðrún Bergmann með nokkrum bæti­efnum sem geta hjálpað líkaman­um undir streitu­á lagi en þau eru: Mega B-stress, blá­ grænir þörungar, lakkrís­rót, ActiChrome, magne­síum, sink, Arctic Root og þaratöflur. Svo er bara að anda djúpt ofan í maga, slaka á og gefa heilanum gott súrefnis­búst.

Úr heilsubrunni íslenskrar náttúru

5. Góð hvíld Góður nætursvefn er vanmetinn. Rann­sóknir sem gerðar voru við Harvard-háskóla sýndu að góður nætur­svefn tvö­ faldaði líkurnar á því að þátttakendur kæmu með skapandi lausnir á flóknum vanda­málum. Nú til dags sefur fólk að meðal­tali um 6 tíma á nóttu. Fyrir fimmtíu árum var meðal­ svefntíminn 9 tímar og ættu flestir að reyna að ná a.m.k. 7-8 tíma svefni. Góður svefn eykur blóð­f læði til heilans og eykur gæði ákvarðana­töku. Svefn­læknar mæla ekki með að fólk sem fær minna en 7 tíma svefn á sólar­hring sé ráðið í vinnu ef verið er að leita að mikil­vægum starfs­manni.

6. Vítamín og bætiefni Hér er listi yfir nokkur vítamín og bæti­efni sem talin eru geta hjálpað til við við­hald og upp­byggingu á öflugri heila. Það getur verið þess virði að afla sér frekari upp­lýsinga og prófa sig áfram!

Ef þetta virkar yfir­þyrmandi eru líka til bætiefni sem sett eru saman úr hinum ýmsu efnum sem eru góð fyrir heilann. Ómega-3 fitusýrur úr fiskolíu eða hörfræolíu Kókosolía (LCT) DHEA Magnesíum Járn SagaMemo D-vítamín A-vítamín C-vítamín Acetyl L-Carnitine Axtastasan Picnogenol

Lions Mane, sveppamixtúra Gingobiloba Vinpositin Bláberjaduft Silocolin Alphalapolaf Choline Alpha GPC Bacopa Prevagen Folate Thiamine Phosphatidylserine (ps) Thiamine (B1)

Sæktu styrk í íslenska náttúru

SagaPro

SagaMemo

Angelica

Voxis

færri salernisferðir

fyrir minnið

fyrir aukna orku

fyrir sáran háls

www.sagamedica.is

KRAFTAVERK

Mikilvægt er að koma sér upp góðum venjum í lífinu og ekki síst morgunverjum. Þær hjálpa okkur ekki einungis að takast á við daginn og allt það sem honum fylgir heldur bæta þær almenn lífsgæði til lengri tíma litið. Við leituðum til sex einstaklinga sem allir eiga það sameiginlegt að hafa mikinn áhuga á heilsu og góðri líðan og forvitnuðumst um það hvernig þau byrja daginn.

KRAFTAVERK

Umsjón GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 37

JÓHANNA VILHJÁLMSDÓTTIR fjölmiðlakona Hvenær og hvernig vaknar þú á morgnana?

„Ég tek á hverjum morgni um 6.000 einingar af D-vítamíni yfir vetrartímann. Ég tek svo tvær matskeiðar af lífrænni hörfræolíu eða Udo’s omega 369 blöndu og eina matskeið af lýsi. Þetta eru þau bætiefni sem ég sleppi aldrei.“

Ég vakna upp úr sjö á morgnana. Stundum er það vekjaraklukkan sem vekur og stundum börnin. Ég er mikil B-týpa þannig að ég á það of oft til að fara of seint að sofa. Það stendur þó alltaf til bóta en við miðum við að reyna að ná um sjö tíma svefni. Við erum með þrjú börn á leikskóla- og skólaaldri þannig að morgnarnir snúast auðvitað mest um að koma þeim í skólann og sjá til þess að þau fái sitt áður en þau fara af stað. Þannig að morgunrútínan sem snýr að mér er ekki flókin og inniheldur í raun ekki langan lista af heilsueflandi aðgerðum. En áður en allt fer af stað finnst mér gott að gefa mér smá stund – draga nokkrum sinnum djúpt andann og hugleiða augnablik inn á orð eins og friður, kærleikur og styrkur. Og bara svona stund, þótt hún vari ekki nema í 1-2 mínútur, finnst mér breyta heilmiklu fyrir daginn.

Svo er það góð sturta og síðan finnst mér mjög gott að fá mér stórt vatnsglas sem ég kreisti sítrónu- og/eða engifersafa út í til að koma kerfinu í gang. Morgunmat borða ég yfirleitt ekki fyrr en ég er búin að vaka í tvo tíma.

Hvernig eru morgunvenjurnar?

Ef ég hef tíma á morgnana bý ég til ferskan safa úr gulrótum, eplum og einhverju grænu káli handa krökkunum og bæti út í fyrir okkur selleríi og engiferrót. Mér finnst þessi safi það besta á morgnana áður en ég borða nokkuð og þegar ég næ að gera þetta á hverjum morgni finn ég mikinn mun á mér. Þetta er eiginlega eins og að fá risainnspýtingu af næringarefnum beint í æð. Það tekur tíma að búa til svona safa þannig að ef ég er ekki vöknuð tímanlega til að gera hann á morgnana geri ég hann í eftirmiðdaginn í staðinn. Við gefum síðan krökkunum morgunmat sem er mjög oft egg, hafragrautur og stundum grænn hristingur með spínati, lárperu, mangói og fleiru.

Olíur, D-vítamín og fjölvítamín eru ófrávíkjanlegur partur af rútínunni hjá okkur á morgnana. Ég gef börnunum matskeið af lífrænni, kaldhreinsaðri hörfræolíu eða blöndu af omega 369 og 10 ml af fiskolíu til skiptis. Svo fá þau alltaf tvö þúsund einingar af D-vítamíni (þau eru 4, 5 og 10 ára) nema þá örfáu mánuði sem þau fá D-vítamínið í gegnum húðina úr sólinni – þá dreg ég aðeins úr skammtinum (þau fengu 1.000 einingar fyrsta árið og svo 1.000 einingar á hver 11 kíló eftir það.) Og eftir að ég byrjaði að gefa þeim þennan D-vítamínskammt hefur dregið mjög mikið úr kvefi, flensum og almennt einhverjum pestum á heimilinu. Ég gef þeim líka reglulega góðar bakteríur (probiotics) fyrir meltingarveginn. Ég tek á hverjum morgni um 6.000 einingar af D-vítamíni yfir vetrartímann. Ég tek svo tvær matskeiðar af lífrænni hörfræolíu eða Udo’s omega 369 blöndu og eina matskeið af lýsi. Þetta eru þau bætiefni sem ég sleppi aldrei. Önnur bætiefni sem ég tek reglulega eru fjölvítamín, góð blanda af steinefnum, góðar bakteríur fyrir meltingarveginn, astaxanthin sem er mjög öflugur bólgueyðandi andoxari og Q10. Morgunverðurinn hjá mér getur verið hafragrautur eða chía-fræ grautur með möndlumjólk sem má búa til kvöldinu áður. Svo er það græni hristingurinn með einhverju grænu káli, mangói, selleríi, lárperu, engiferrót og smábita af banana eða döðlum sem klikkar ekki. Ef ég hef tíma finnst mér ótrúlega gott að fá mér spælt egg og lárperu saman og setja smá Himalaya-salt, pipar og ólívuolíu á lárperuna.

Hvað hjálpar þér að halda þessum venjum?

Ætli galdurinn við að halda góðum morgunvenjum sé ekki að passa upp á að fara ekki of seint að sofa og gefa sér rúman tíma á morgnana. En þetta er áskorun fyrir mig eins og svo marga aðra. Og ef við erum að velta fyrir okkur heilsunni þá skiptir það alveg jafn miklu máli og að borða hollan morgunmat eða taka inn bætiefni að fara ekki út í daginn í stressi og leiðindum vegna tímaskorts. Það getur litað allan daginn hjá börnum sem og fullorðnum, fyrir utan að vera heilsuspillandi streituvaldur – ekki síst hjá börnum. Mér finnst því stóra málið að geta notið morgunsins án þess að vera í stressi og að fjölskyldan eigi gæðastund saman áður en allir fara sinn í hverja áttina.

GUÐNI GUNNARSSON rope-yoga kennari Hvenær og hvernig vaknar þú á morgnana?

Mánudaga, miðvikudaga og föstudaga vakna ég tuttugu mínútur í fimm en þriðjudaga, fimmtudaga og laugardaga vakna ég hálfsjö. Það sem vekur mig er áhuginn á starfi mínu.

Oftast vakna ég áður en klukkan hringir, nokkru áður en vinnan byrjar.

Hvernig eru morgunvenjurnar?

Loks keyri ég í vinnuna og stunda hláturjóga í 15 mínútur, þ.e. ég hlæ alla leið til starfa á hverjum morgni.

Dagurinn hefst alltaf á salerninu þar sem ég skipti um vökva á kerfinu, þ.e. losa blöðruna og fylli síðan á með stóru glasi af vatni sem inniheldur grapeseed-extract dropa. Síðan hefjast morgunæfingar. Fyrst geri ég öndunaræfingar og bandvefsteygjur í 15-20 mínútur. Svo raka ég mig. Ég raka allt höfuðið og það geri ég sitjandi í hnébeygju með tveimur rakvélum til að nýta tímann í mjaðma- og bakteygjur, ásamt því að hugleiða eða fara með staðhæfingar sem marka daginn. Ég klára æfingarnar með því að standa á einum fæti með annað hnéð eins hátt og ég get og síðan rétti ég úr hinum fótleggnum eins hátt og kostur er 12 sinnum. Síðan beygi ég mig fram og dreg hæl að rassvöðva með krepptan ökkla,

12 sinnum. Því næst bursta ég tennurnar og fer í langa sturtu. Morgunmaturinn er lýsi á fastandi maga og síðan bætiefni. Núna tek ég macca, sterkt B, hvítlauk, pb8-magaflóru og grænan safa frá Sollu himnesku. Þessu breyti ég á nokkurra vikna fresti og þá tek ég beepollen, grænt duft, hörfræ og drekk trönuberjasafa. Þetta toppa ég síðan með espresso-kaffi eða grænu tei og hrökkbrauði með osti frá Græna hlekknum. Loks keyri ég í vinnuna og stunda hláturjóga í 15 mínútur, þ.e. ég hlæ alla leið til starfa á hverjum morgni.

Hvað hjálpar þér að halda þessum venjum?

Ég veit að vilji er verknaður og von er væl. Með því að standa við það sem ég segi stend ég með mér. Þegar ég vakna á morgnana spyr ég ekki hvort ég ætli að æfa í dag því annað kemur ekki til greina. Ég svík hvorki sjálfan mig né aðra. Ég sé engan mun á því að þrífa mig og hirða á annan máta og að stunda heilsu- og hugrækt. Við uppskerum eins og við sáum og við ein berum ábyrgð á farartæki sálarinnar. Þessi vitneskja hvetur mig til dáða og sú vellíðan sem ég uppsker fyrir vikið, þ.e. bæði að hreyfa mig og standa við orð mín.

BRYNDÍS ÓLAFSDÓTTIR jógakennari Hvenær og hvernig vaknar þú á morgnana?

Þrjá virka daga vakna ég klukkan fimm og mæti í leikfimi klukkutíma síðar, en hina tvo vakna ég klukkan sex og fer í jóga. Ég fæ um sex klukkustunda svefn. Ég er mikil morgunmanneskja og þarf lítinn svefn. Um helgar vakna ég á milli sjö og átta eftir 7-8 klst. svefn en ef ég sef meira verð ég þreytt og löt allan daginn. Ég þarf ekki að stilla vekjaraklukkuna um helgar því þá sér yngsti prinsinn yfirleitt um að ræsa mig.

Hvernig eru morgunvenjurnar?

Boostinn er engin veisla fyrir bragðlaukana en hann er basískur og mjög næringarríkur.

Virka daga er morgunrútínan í nokkuð föstum skorðum. Ég byrja á að drekka volgt vatn en ég geymi alltaf könnu af vatni á borðinu. Ekki er gott að drekka ískalt vatn snemma morguns, það er of mikið sjokk fyrir líkamann. Ég reyni að eiga hugleiðslu/bænastund þótt það takist ekki alltaf. Það gefur góðan tón fyrir daginn og þarf ekki að taka nema fimm til tíu mínútur. Síðan undirbý ég boostið mitt. Ég legg í bleyti chía-fræ og gojiber, bý til hafragraut fyrir fjölskylduna og kíki í blaðið um leið og ég fæ mér eitt glas af lífrænum grænmetissafa með teskeið af L-Glutamine áður en ég bruna af stað í ræktina eða jóga.

Eftir að hafa spriklað, teygt og togað kem ég heim, endurnærð á sál og líkama og klára að gera boostið mitt. Áður en ég drekk það tek ég olíurnar mínar með glasi af eplaediki blönduðu í vatni. Ég tek 2 msk. af hörfræolíu, tæplega 1 msk. af lýsi og omega 3. Ég finn hvað olíurnar gera mér gott því

ég sé það á húðinni á mér, sérstaklega á veturna.

Síðan er það góði græni boostinn minn, sem er frábær byrjun á deginum þar sem ég næli mér í nánast allt það sem líkaminn þarfnast fyrir daginn. Í boostinn fer hálft avókadó, biti af gúrku og engifer, smávegis steinselja, hálfur sellerístöngull, hálf sítróna, 1/2 tsk. möluð hörfræ, 1-2 tsk. Super Greens duft, 2 tsk. hampfræ, 1/2-1 tsk. macca, 1 msk. engevita frá Marigold, 1 dl kókosvatn, 1 msk. aloe-vera, 1 msk. chía-fræ og goji-berin sem ég lagði í bleyti. Loks set ég handfylli af spínati og tvær lúkur af íssalati frá Lambhaga saman við og blanda öllu vel saman. Boostinn er engin veisla fyrir bragðlaukana en hann er basískur og mjög næringarríkur. Til að fá meiri sætu má setja dálítið af frosnu mangói eða bláberjum út í en þá breytist boostinn í bragðgóðan eðaldrykk.

Hvað hjálpar þér að halda þessum venjum?

Vellíðanin sem ég finn á líkama og sál heldur mér við þessa rútínu og sú fullvissa að ég fæ bestu mögulegu næringu og byggingarefni til viðhalds og endurnýjunar líkamans. Það þýðir ekki að misbjóða líkamanum með óhóflegri neyslu á hveiti, sykri og sætindum og ætlast svo til að hann endist út ævina og þjóni okkur vel. Við þurfum að taka ábyrgð á heilsu okkar bæði andlega og líkamlega, gera það sem í okkar valdi stendur til að auka lífsgæði okkar og reyna alltaf að vera besta útgáfan af okkur sjálfum.

UNNUR GUÐRÚN PÁLSDÓTTIR (LUKKA) stofnandi Happ

GITTE LASSEN skólastjóri Heilsumeistaraskólans

Hvenær og hvernig vaknar þú á morgnana?

Klukkan hringir klukkan korter í sjö virka daga. Stundum sprett ég upp eins og fjöður en það er nú oftar sem ég nýt þeirra lífsgæða sem snooze-takkinn býður upp á og kúri pínulítið lengur. Nætursvefninn er ekki alltaf mjög langur því stundum er ég svo uppfull af hugmyndum og orku á kvöldin að ég þarf að koma þeim á blað eða í tölvuna og fer því stundum svolítið seint að sofa. Mér líður þó best þegar ég næ að sofna fyrir miðnætti og fæ um sjö tíma svefn.

Hvenær og hvernig vaknar þú á morgnana?

Ég vakna klukkan hálfsjö eftir um átta til átta og hálfs tíma svefn við vekjarann í símanum mínum. Með því að taka daginn svona snemma hef ég einn klukkutíma í rólegheitum út af fyrir mig áður en ég vek son minn til að fara í skólann.

Hvernig eru morgunvenjurnar?

Bestu morgnarnir eru þegar ég kem léttri æfingu að milli klukkan sjö og átta og næ að koma heim til að knúsa strákana mína góðan daginn áður en við förum öll í vinnu og skóla. Ég borða morgunmatinn í vinnunni. Þar fæ ég yndislegan chíagraut með möndlumjólk og bláberjum, ásamt besta kaffibolla í bænum. Ég svara tölvupóstum og skipulegg daginn á meðan ég borða morgunverðinn og er fær í flestan sjó eftir þessa morgunrútínu.

Þennan fyrsta klukkutíma nota ég til að drekka bolla af eplaediki blönduðu með hunangi, ég tek smávegis af netlufræjum og matskeið af beepollen áður en ég útbý grænt te. Síðan skrifa ég niður hugleiðingar mínar í morgundagbók, eins og Julia Cameron segir frá í The Artist‘s Way, en það hef ég gert daglega í nokkur ár. Ég drekk teið um leið og ég skrifa og síðan nota ég tímann til að hugleiða um stund. Ég veit ekki betri leið til að byrja daginn. Ef ég hef ekki þessa næðisstund finnst mér dagurinn byrja of hratt og þá næ ég ekki alveg nógu góðu jafnvægi það sem eftir lifir dags. Ég tek bætiefni í duftformi en það er náttúrulegt og úr lífrænt ræktuðum jurtum, stundum fæ ég mér sítrónuvatn eða hvað sem líkaminn þarfnast hverju sinni.

Hvað hjálpar þér að halda þessum venjum?

Hvað hjálpar þér að halda þessum venjum?

Þegar eiginmaður minn er heima er ég mun duglegri að halda þessum morgunvenjum. Þegar hann er í burtu vegna vinnu sinnar þá vaki ég lengur fram eftir, er syfjaðri á morgnana og líklegri til að fjölga kaffibollunum og sleppa morgunrútínunni. Hann er því lykillinn að heilsusamlegum venjum á mínu heimili.

Ég er ánægð með hvað mér líður vel þegar ég byrja daginn á að hugsa vel um sjálfa mig. Mér líður betur þegar ég held mig við þessa morgunrútínu. Þegar ég hef mikið að gera í vinnunni eða ferðast mikið finnst mér alltaf gott að komast í rútínuna á ný.

Hvernig eru morgunvenjurnar?

EDDA BJÖRGVINSDÓTTIR leikkona Hvenær og hvernig vaknar þú á morgnana?

Ég vakna á ýmsum tímum – þó yfirleitt ekki seinna en klukkan níu. Þá fæ ég mér safa úr hálfri sítrónu í volgu vatni og skelli mér síðan í sturtu.

Hvernig eru morgunvenjurnar?

Ef ég er mjög samviskusöm tek ég morgunleikfimina þannig að ég set Elvis á fóninn og tjútta í 15 mínútur.

40 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Ef ég er mjög samviskusöm tek ég morgunleikfimina þannig að ég set Elvis á fóninn og tjútta í 15 mínútur (60 sek. hreyfing – 20 sek. hvíld, alltaf til skiptis) og teygi aðeins á. Svo drekk ég græna drykkinn. Hann er búinn til úr öllu því grænasta sem til er í ísskápnum, auk kókossafa. Þetta getur verið agúrka og grænt epli ... eða bara láta hugmyndaflugið ráða.

Hvað hjálpar þér að halda þessum venjum?

Ég kann engin ráð til að halda þessari góðu rútínu en heyrði um daginn frá góðum ráðgjafa að allar venjur sem maður vill festa í sessi á maður að endurtaka í tuttugu og einn dag. Þá eru þær orðnar partur af „eðlilegu“ lífi manns.

YOGI TEA® Green Tea Ginger Lemon

Nýr grænn Léttleiki í næstu verslun!

www.heilsa.is

Spírur HEIMARÆKTUÐ OFURFÆÐA

Texti SIGRÍÐUR INGA SIGURÐARDÓTTIR Myndir G.G., JÓN ÁRNASON

Spírur eru oft kallaðar ofurfæða því þrátt fyrir smæðina eru þær stútfullar af hollustu. Þær eru afar ríkar af A-, C- og D-vítamínum, steinefnum og lífsnauðsynlegum ensímum sem oft tapast þegar matur er eldaður. Þannig auðvelda spírur upptöku næringarefna úr matnum sem við borðum. Spírur geta til dæmis vaxið úr fræjum bókhveitis og grænmetis eða úr fræjum korns og bauna. Þær hafa mismunandi bragð og áferð og eru auðmeltanlegar, hitaeiningasnauðar og orkugefandi. Þá benda rannsóknir til þess að spírur geti haft verndandi áhrif gegn krabbameini.

Spírum má bæta í fæðuna á margvíslegan hátt án þess að breyta um mataræði. Gott er að blanda þeim við salat, nota þær sem álegg á samlokur eða í vefjur; þeim má dreifa yfir hrísgrjón, súpur, eggjakökur eða pottrétti, skella þeim í grænan drykk eða bara borða einar og sér.

Hægt er að rækta spírur á þægilegan og auðveldan hátt allan ársins hring. Það tekur stuttan tíma og krefst því ekki mikillar þolinmæði en nauðsynlegt er að gæta vel að hreinlæti. Svo er bara að velja fræ eða baunir sem eiga að spíra og skola vel áður en hafist er handa. Hér notum við vatn og krukku en einnig má nota mold og sáðbakka eða bómullarhnoðra og mjólkurfernu.

42 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Smurbrauðskarsi Artskott - baunaspírur

Brokkólíspírur

Radísuspírur

Mungbaunir

Alfalfa-spírur

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 43

Krukkuaðferðin 1. Veljið helst lífrænt ræktaðar baunir sem eru sértaklega ætlaðar til spírunar.

2. Skolið baunirnar mjög vel til að forðast allar bakteríur.

3. Setjið baunirnar í krukku án loks og hellið vel yfir af köldu vatni. Hristið aðeins saman og látið standa í 8-12 klst. eða eins og stendur á leiðbeiningum á umbúðum.

4. Hellið vatninu af baununum. Fyllið krukkuna

aftur af vatni, hristið aðeins og hellið svo vatninu af.

Gott er að festa grisju ofan á krukkuna svo hægt sé að láta vatnið renna í gegn án þess að baunirnar fljóti með.

5. Skolið þannig baunirnar 2-3 sinnum á dag eða þar til þær eru farnar að spíra.

6. Dreifið úr spírunum á eldhúsþurrku svo þær þorni.

Setjið í krukku eða box, lokið og geymið í ísskáp. Spírurnar geymast í allt að viku í ísskáp.

ALLT FYRIR SPÍRUGERÐINA Í Litlu garðbúðinni, Höfðabakka 3 er hægt að fá sérstaklega hannaða spírunarbakka og lífræn fræ í miklu úrvali.

Lítill bakki fyrir smágerð fræ kostar 1.225 kr. (með fræjum). Stór bakki er á 1.950 kr. Einnig er hægt að versla á vefversluninni þeirra, www.litla gardbudin.is. Ef keypt eru fræ fyrir 1.000 kr. eða vörur fyrir 3.500 kr. er flutningskostnaðurinn frír. Þriggja hæða spírunarílát sem rúma mjög mikið magn af spírum fást í Heilsuhúsinu á 7.314 kr.

44 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

OKKAR LOFORÐ:

Lífrænt og náttúrulegt

Engin óæskileg aukefni

Persónuleg þjónusta

Af hverju að velja lífrænt?

Hreint og næringarríkt

Heilbrigð gróðurmold er undirstaðan Eiturefni óheimil

Umhverfisvænna -stuðlar að sjálfbærni

Geislun bönnuð

Aðstæður bænda og vinnuafls betri

ur Hvaðan kem n? maturinn þin ann ig h Veistu hvern ur? er framleidd

Borgartún

Ekki erfðabreytt

Mannúðlegri meðferð dýra -eðlislæg hegðun og fæði

1 Fákafen 1 Hæðasmári

www.lifandimarkadur.is

Strangar reglur um framleiðsluaðferðir og íblöndunarefni

HUNDAR – á hráfæði

Á síðustu árum hefur kveðið við nýjan tón í fæðuvali margra hundaeigenda sem vilja sækja aftur í þróunarfræðina og gefa dýrunum mat sem hentar þeirra tegund.

Texti GUNNAR THEODÓR EGGERTSSON Mynd BRYNJA SIGURÐARDÓTTIR

Hundar hafa fylgt mannfólki í tugþúsundir ára og lifað jafnt sem veiðidýr og hræætur. Þeir hafa þjónað margvíslegum hlut verkum í gegnum mannkynssöguna en gæludýra hlutverkið er tiltölu lega nýlegt og hefur gæluhundum fjölgað svo um munar á síðustu áratugum. Að sama skapi hefur hunda matur orðið fjöldafram leidd vara og mataræði, sem áður samanstóð mestmegnis af matarleifum manna eða veiðibráð, hefur tekið á sig form þurrfæðis og dósa matar. Líkamlega eru hundarnir okkar enn ná skyldir forfeðrum sínum, úlfunum, og miðað við

langa þróunarsögu þeirra hefur gæludýrafóður einungis verið til staðar í nokkur augnablik. Á síðustu árum hefur kveðið við nýjan tón í fæðuvali margra hundaeigenda sem vilja sækja aftur í þróunarfræðina og gefa dýrunum mat sem hentar þeirra tegund. Hráfæði fyrir dýr er fyrst og fremst hrátt kjöt og í raun nokkurs konar blanda af nýjum og gömlum straumum: dýrin lifa við nýjar aðstæður sem félagar borgarbúa, fjarri lifnaðarháttum fyrri alda, en viðhalda fornum tengslum í gegnum gamaldags mataræði.

Einar Snorri Magnússon sjúkranuddari á bæði hunda og ketti sem allir lifa á hráfæði sem eigandinn undirbýr fyrir þá sjálfur. Hann sækir afganga í sláturhús eða gefur dýrunum það kjöt sem hann nýtir ekki sjálfur, sérstaklega ef um er að ræða skrokka af heilum skepnum.

Hundarnir snæða alls kyns kjöt og bein, bæði af ferfætlingum og fuglum, og Einar leggur sérstaka áherslu á að ómatreidd bein fari betur í meltinguna. Kettirnir njóta auk þess góðs af því að mikill músagangur er í kringum hús Einars og þeir fá því að veiða sér stöku sinnum sjálfir í matinn. Aðspurður segist Einar finna mun á hundunum og telur þá hæstánægða með matargjöfina. „Augljósasti munurinn er feldurinn,“ útskýrir hann og segir feldinn ávallt vekja hrifningu dýrasnyrta

og hundaræktenda. Annars hefur Einar aldrei þurft að fara með félaga sína sérstaklega til dýra læknis, þar sem engin vandamál hafa nokkurn tímann komið upp, hvorki hjá hundunum né köttunum.

Einar segir rannsóknir sem hann hafi skoðað almennt benda til þess að hráfæðið skili sér í betri heilsu og langlífi hjá hundategundum sem eiga við vandamál að stríða og segist sjálfur hafa komið nokkrum hundum með ofnæmi eða slæma feldhirðu upp á hráfæði í gegnum tíðina og það hafi ávallt haft góð áhrif.

Dýralæknirinn Sif Traustadóttir hefur svipaða sögu að segja af sinni tík, sem hafði verið mjó, ræfilsleg og einstaklega matvönd þar til hún byrjaði á hrá fæði fyrir nokkrum árum. „Hún er alltaf jafnglöð með matinn og þrífst mjög vel á þessu,“ segir Sif og mælir hiklaust með því að fólk kynni sér málið og leyfi hundunum að prófa. Sjálfri þykir henni of mikil fyrirhöfn að útbúa fæðið sjálf með heimsóknum í sláturhús, en þess í stað kaupir hún tilbúið hráfæði hjá fyrirtækinu Hunda hreysti sem var stofnsett hérlendis árið 2008. Hráfæði er því orðið aðgengilegt öllum sem hafa áhuga á að gera tilraunir með náttúrulegt fóður fyrir dýrin, hvort sem það er sótt í sláturhúsin eða keypt frosið og tilbúið, og eflaust væru mörg gæludýr glöð að fá að smakka. Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 47

GRÆN VEITINGAHÚS

BERGSSON MATHÚS

LIFANDI MARKAÐUR

HVAR: Templarasundi 3.

SÉRKENNI: Morgunverðar- og hádegisveitingastaður sem

HVAR: Fákafeni 11.

SÉRKENNI: Lifandi markaður er sérstakur að því leyti að hann

býr til dásamlegan mat, settan saman af ástríðu fyrir góðu hráefni. Húsnæðið er látlaust en býr yfir miklum karakter.

OKKAR UPPÁHALD: Chía-grauturinn með ávöxtum, möndlumjólk og kardimommum er frábær byrjun á deginum.

Einnig er Bergsson með besta brönsinn í bænum og frábært súrdeigsbrauð „to go“.

VERÐ: Morgunverður frá 390 kr. Réttur dagsins á 1.890 kr. og brönsinn um helgar á 1.980 kr.

BESTU SÆTIN: Í horninu vinstra megin þegar komið er inn. Þá er auðvelt að teygja sig upp í hillu fulla af matreiðslubókum.

OPIÐ: kl. 7-19 alla daga.

NÁNAR : www.bergsson.is

er einnig verslun þannig að hægt er að slá tvær flugur í einu höggi; fara út að borða og kaupa lífrænar vörur. Allur matur á veitingastaðnum er eldaður frá grunni og alla daga er boðið upp á grænmetis-, kjúklinga- eða fiskrétt ásamt súpu dagsins.

OKKAR UPPÁHALD: Súpu og salati. Salatbarinn er einstaklega fjölbreyttur og góður og súpan klikkar ekki. Mælum einnig með grænu þrumunni þeirra sem er ein sú besta í bænum.

VERÐ: 1.190-1.890 kr.

BESTU SÆTIN: Í sófakróknum við hliðina á bókahillunni er notalegt að vera.

OPIÐ: Virka daga kl. 8-20, lau. 10-18 og sun. 12-18.

NÁNAR: www.lifandimarkadur.is

SAFFRAN

GARÐURINN

HVAR: Dalvegi 4, Kópavogi.

SÉRKENNI: Saffran byggir matargerð sína á austurlenskum

HVAR: Klapparstíg 37.

SÉRKENNI: Þessi agnarsmái grænmetisstaður er lítill falinn

matarhefðum með sterk sérkenni sem eru sjaldséð í heilsuréttum hér á landi. Allt brauðmeti er bakað úr blöndu af heilhveiti, spelti og byggi og þau velja að mestu íslenskt gæðahráefni í matinn en flytja inn sitt eigið saffran.

OKKAR UPPÁHALD: Saffran-kjúklingurinn er í uppáhaldi og humarbakan er óvenjuleg og bragðmikil pitsa.

VERÐ: 790-1.990 kr.

BESTU SÆTIN: Bekkurinn fyrir miðju. Þar geturðu fylgst með kokkunum elda matinn af mikilli innlifun.

OPIÐ: kl. 11-22 alla daga.

NÁNAR: www.saffran.is

gullmoli. Þangað er alltaf gott að koma, starfsfólkið er einstaklega afslappað og einlægt. Einfaldleikinn hafður í heiðri og aðeins tveir réttir í boði, súpa og réttur dagsins sem hittir næstum alltaf í mark.

OKKAR UPPÁHALD: Að mæta og láta koma sér á óvart og svo er kókoskúlan í krukkunni á afgreiðsluborðinu punkturinn yfir i-ið.

VERÐ: 800-1.750 kr.

BESTU SÆTIN: Það er um fá borð að velja en best er að vera í horninu við gluggann.

OPIÐ: Virka daga kl. 11-17, lau. kl. 12-17.

SÍMI: 561 2345

48 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

8

HEILSUSTAÐIR Uppáhalds

HAPP

GRÆNN KOSTUR

HVAR: Höfðatorgi.

SÉRKENNI: Maturinn er ekki bara góður og næringarríkur

HVAR: Skólavörðustíg 8b.

SÉRKENNI: Þessi rótgróni grænmetisveitingastaður hefur

heldur er mikið lagt upp úr því að hann sé fallegur, án þess þó að það verði tilgerðarlegt. Lukka, stofnandi staðarins, hefur sérstakan áhuga á því hvað matur getur gert fyrir líkamann og hefur hannað matarpakka fyrir þá sem vilja taka mataræðið í gegn og fá fullkomna næringu yfir daginn.

OKKAR UPPÁHALD: Pitsurnar eru alger snilld og ekki verra að hafa góðan safa með.

VERÐ: 1.290-1.890 kr.

BESTU SÆTIN: Í miðjum salnum.

OPIÐ: kl. 8-16 virka daga.

NÁNAR: www.happ.is

í gegnum tíðina fætt marga sem sóst hafa eftir góðum grænmetisréttum. Hann er opinn fram yfir kvöldmat og er með vikulegan matseðil sem fastakúnnarnir þekkja vel.

OKKAR UPPÁHALD: Spínatlasagna sem er því miður aðeins fáanlegt annan hvern fimmtudag, en þess virði að bíða eftir.

Kókoshrákakan er einnig ómótstæðileg!

VERÐ: 1.090-1.680 kr.

BESTU SÆTIN: Í sófanum innst á staðnum er hægt að koma sér vel fyrir og þar er einnig spegill til að athuga hvort eitthvað grænt hafi fest í tönnunum!

OPIÐ: mán.-lau. kl. 11.30 -21. Sun. kl. 13-21.

NÁNAR: www.graennkostur.is

KRÚSKA

GLÓ

HVAR: Suðurlandsbraut 12.

SÉRKENNI: Hjá Krúsku er allt unnið frá grunni og innblást-

HVAR: Listhúsinu í Laugardal og Hafnarborg í Hafnar firði.

SÉRKENNI: Solla Eiríks matarhönnuður hefur kennt okkur

urinn kemur frá alheimseldhúsinu með öllum sínum blæbrigðum; sannkölluð heimsreisa fyrir bragðlaukana.

OKKAR UPPÁHALD: Þegar við viljum eitthvað gott sem gefur mikla orku þá er Súpersalatið málið. Það er sett saman í samvinnu við Rannsóknarþjónustuna Sýni sem næringarefnamældi salatið til að fá sem best hlutföll af prótíni og flóknum kolvetnum. Svo er líka hægt að biðja um sósu dagsins á salatið sem gerir það að verkum að það er ómögulegt að verða leiður á því.

VERÐ: 990-1.890 kr.

BESTU SÆTIN: Á bekknum við gluggana.

OPIÐ: Virka daga kl. 11-20.

NÁNAR: www.kruska.is

Íslendingum að hollur matur getur líka verið bragðgóður og spennandi. Á Gló, ólíkt öðrum stöðum, býður Solla upp á hráfæðisrétt á hverjum degi enda snillingur á því sviði.

OKKAR UPPÁHALD: Hráfæðis-basilbakan með gómsætu meðlæti er einstök samsetning af bragði og áferð. Svo er um að gera að láta eftir sér eina af hrákökunum í eftirrétt.

VERÐ: 990-1.890 kr.

BESTU SÆTIN: Eftir skapi, en í viðarklæddum salnum í Listhúsinu er alltaf kósí stemning og kertaljós og við fallega gluggavegginn í Hafnarborg leiðist engum.

OPIÐ: kl. 11-21 virka daga og 11-17 á lau. en aðeins í Hafnarborg á sun. kl. 11-17.

NÁNAR: www.glo.is Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 49

ÞAR SEM RÆTURNAR LIGGJA Einn napran janúarmorgun árið 2011 tók myndlistarkonan María Kjartansdóttir ljósmynd af litlu, rauðu húsi rétt fyrir utan Dalvík. Þetta einstaklega myndræna hús færði Maríu bresku Signature Art-verðlaunin og í framhaldinu hlaut hún hin virtu Magnum-ljósmyndaverðlaun 2012 fyrir myndaseríuna „A Sense of Solitude“, en myndin af rauða húsinu var hluti af þeirri seríu. www.mariakjartans.net

Inngangi hússins var breytt og þurfti því að fjarlægja steintröppurnar sem lágu áður upp á efri hæðina.

Þetta fallega rauða hús heitir Framnes og var byggt árið 1917.

Húsið er aðeins 28 fermetrar að grunnfleti og er á tveimur hæðum en tvær fjölskyldur bjuggu í því á árum áður.

Texti SIGRÍÐUR INGA SIGURÐARDÓTTIR, GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR Myndir MARÍA KJARTANSDÓTTIR, JÓN ÁRNASON

Framnes hefur heillað fleiri en Maríu því húsið hefur mikið verið myndað. Oft stöðvar fólk, sem á leið hjá, bíla sína og stígur út til að festa húsið á filmu og hafa myndir af Framnesi birst í dagblöðum, ferðabæklingum og auglýsingum. En myndin hennar Maríu er sú eina sem hefur fengið að prýða veggi hússins. Þrjár systur, Rannveig, Anna Bára og Kristrún Hjaltadætur, eru eigendur Framness. Kristrún og Óskar S. Einarsson, eiginmaður hennar, sögðu Í boði náttúrunnar frá húsinu.

Systurnar eru allar fæddar og uppaldar á Dalvík en fluttu þaðan á mismunandi aldri. Rannveig býr á Ísafirði, Anna Bára á Akureyri og Kristrún í Kópavogi. Eftir að foreldrar þeirra, sem bjuggu alla tíð á Dalvík, féllu frá langaði þær að eiga afdrep á æskustöðvunum og festu því kaup á Framnesi árið 1999. „Við systurnar höfðum mikla þörf fyrir að eiga sama stað á Dalvík. Það tók okkur tvö ár að finna rétta húsið. Reyndar hafði ekki hvarflað að okkur systrum að kaupa Framnes. Það voru eiginmenn okkar sem sáu möguleikana og sjarmann við húsið sem við Dalvíkingarnir sáum ekki,“ segir Kristrún.

Ljóst var að nauðsynlegt væri að ráðast í miklar endurbætur. „Í upphafi löguðum við bara stofuna, einangruðum og klæddum að nýju og endurgerðum snyrtingu í kjallara þannig að við gætum nýtt húsið strax. Fyrirkomu lagið í húsinu var þannig að á neðri hæðinni var eldhús, geymsla og þvotta hús en á þeirri efri forstofa, stofa og tvö herbergi. Mikið pláss fór undir stiga á milli hæðanna. Eftir nokkurn tíma ákváðum við síðan að 52 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

„Við systurnar höfðum mikla þörf fyrir að eiga samastað á Dalvík. Það tók okkur tvö ár að finna rétta húsið.

Reyndar hafði ekki hvarflað að okkur systrum að kaupa Framnes. Það voru eiginmenn okkar sem sáu möguleikana og sjarmann við húsið sem við Dalvíkingarnir sáum ekki.“ ráðast í endurgerð hússins. Ákveðið var að gjörbreyta innra skipulagi þess.“ rifjar Óskar upp. „Grafa þurfti út úr kjallaranum og lækka gólfið til að fá meiri lofthæð, sem var ekki nema 180 cm. Eldhúsið var á neðri hæðinni og eins og oft vill verða var það hjartað í húsinu. Okkur langaði alltaf að nýta efri hæðina betur. Þar er meiri birta og útsýnið stórkostlegt og því langaði okkur að færa eld húsið upp og við næðum þannig meiri nýtingu úr gólf fleti hússins. Við fengum Hauk Haraldsson, arkitekt á Akureyri, til liðs við okkur við endurskipulagninguna.

Haukur lagði áherslu á að við hreyfðum sem minnst við húsinu utan frá séð.

Við vorum öll sammála því. Við vildum bera virðingu fyrir útliti hússins,“ segir Kristrún.

Öll búslóðin kemur frá foreldrum þeirra systra.

Nýr gluggi með útsýni út fjörðinn, út í gjögrana. Ómótstæðileg sjón á öllum tímum árs.

G l

Þ f o m þ Allir veggir voru teknir niður á efri hæð hússins og tveir gluggar settir á norðurhliðina en úr þeim gluggum er horft út Eyjafjörðinn.

K ú

Í dag er efri hæðin orðin að einu opnu rými með eldhúsi og stofu, en á neðri hæðinni eru tvö herbergi, baðherbergi og þvottahús. „Erfiðasta ákvörðunin var að fjarlægja útitröppurnar og útihurðina og byggja í staðinn nýjan inngang en einhverju varð að fórna, að sögn Kristrúnar. „Haukur kom með þá snilldarhugmynd að breyta gömlu bíslagi sem var við vesturhlið hússins, hækka það og stækka og gera þar nýjan inngang eða anddyri. Var stiga á milli hæðanna komið fyrir í þessari viðbyggingu. Þannig fékkst miklu meira gólfpláss á báðum hæðum. Allar raflagnir voru endur nýjaðar og settur var hiti í gólfið á neðri hæðinni, húsið einangrað upp á nýtt, nýir gluggar settir í og húsið klætt rauðu bárujárni að utan eins og áður var. Glugga setningunni var breytt lítilsháttar. Bætt var við glugga á kjallara suðurhliðar og þá voru tveir gluggar settir á efri hæð norðurhliðar hússins til þess að hægt væri að njóta útsýnis út fjörðinn,“ segja þau. Upphaf lega var norðurhliðin glugga laus til að verjast veðri og vindum og halda betur hita í 54 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Grafa þurfti niður gólfið í kjallaranum til að hækka lofthæðina. Nú eru þar tvö herbergi, baðherbergi og þvottahús.

húsinu. Þessi breyting hefur gert afar mikið fyrir húsið því útsýnið út fjörðinn, út í Gjögrana, er alveg ómótstæðilegt á öllum tímum árs.“ En hvernig nýta þær systur húsið? „Við komum hingað þegar við viljum og eins oft og við getum. Við reynum að skipu leggja okkur þannig að við eigum tíma hérna saman. Það er ekki þannig að hver og einn vilji fá að vera út af fyrir sig. Við viljum nota húsið sem samkomustað fjölskyldunnar,“ segir Kristrún. „Á Fiskideginum mikla er oft þröng á þingi en það er líka þannig sem við viljum hafa það. Við systurnar erum miklu meira hér fyrir norðan vegna þess að við höfum þessa góðu aðstöðu. Ég kem hingað til að vera á Dalvík, þar sem ræturnar liggja. Ég hef unun af því að hitta mitt fólk og njóta þess að vera á staðnum; þannig hefur þetta litla hús gefið fjölskyldum okkar ómetan legar stundir.“

FÍTON / SÍA

Gamla saumavélin sómir sér vel í kjallaranum.

Góði hirðirinn lengir lífið Þegar þú verslar í Góða hirðinum færðu ekki aðeins fágæt húsgögn á frábæru verði. Með því að gefa góðum og gagnlegum húsbúnaði framhaldslíf stuðlar þú líka að minni urðun og hjálpar til við að vernda umhverfið, auk þess sem afraksturinn rennur til ýmissra góðra málefna.

FÍTON / SÍA

Komdu í heimsókn. Það er gaman að grúska í einstöku úrvali og gera frábær kaup – með góðri samvisku!

Vegurinn til Valhallar 360 gráðu panórama af vetrarbrautarslæðunni yfir Very Large Telescope sem er Stjörnustöð Evrópulanda á suðurhveli.

MYND: ESO/H. Heyer

56 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

SÍSTÆKKANDI ALHEIMUR – Via Lactéa / Milky Way / Mjólkurslæðan Líttu til himins á heiðskírri, tunglskinslausri vetrarnótt, út fyrir borgarljósin, og þú kemur fljótlega auga á daufa, ljósleita slæðu sem liggur þvert yfir himinhvolfið. Þessi stjörnuskari er vetrarbrautin.

Texti: SÆVAR HELGI BRAGASON

Fyrr á tímum höfðu menn engar skýringar á slæðunni á reiðum höndum.

Egyptar litu á hana sem hið himneska Nílarfljót en víkingarnir, forfeður okkar, sáu hana fyrir sér sem veginn sem hinir látnu gengu á til Valhallar. Á mörgum erlendum tungumálum nefnist slæðan Milky Way. Enska heitið er dregið af latneska orðinu Via Lactéa sem rekur uppruna sinn til gríska orðsins galaxias sem þýðir mjólkurkennt. Nafnið kemur úr grísku goðafræðinni en þar segir að Seifur hafi ætlað að gera son sinn Herkúles, sem þá var kornabarn, ódauðlegan með því að láta hann sjúga mjólk úr brjósti Heru á meðan hún svaf. Hera vaknaði við bröltið, reif brjóst sitt úr munni Herkúlesar svo mjólkin spýttist þvert yfir himininn og úr varð Mjólkurslæðan.

NÝ SÝN Á ALHEIMINN Innan við 100 ár eru síðan menn töldu að Vetrarbrautin okkar væri sú eina í öllum alheiminum. Það var ekki fyrr en árið 1923 að stjörnufræðingurinn Edwin Hubble sannaði að himingeimurinn var miklu stærri en menn höfðu getað ímyndað sér. Þá mældi hann vega lengdina til stjarna í fjarlægri þyrilþoku sem reyndist meira en milljón ljósár, miklu meiri en sem nam stærð Vetrarbrautarinnar. Þetta er ein áhrifamesta vísindauppgötvun allra tíma.

Hún gjörbreytti sýn okkar á alheiminn og skipaði Hubble sess meðal mestu Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 57

Rós úr vetrarbrautum Í 300 milljóna ljósára fjarlægð frá jörðinni eru þessar vetrarbrautir um það bil að sameinast í eina vetrarbraut. Edwin Hubble sýndi fram á að flestar vetrarbrautir eru að fjarlægjast okkur vegna útþenslu alheimsins.

MYND: NASA/ESA og Hubble Heritage Team

(STScI/AURA) Stjarna deyr Eftir um 6 milljarða ára endar sólin okkar ævi sína. Þá varpar hún ytri gaslögum sínum út í geiminn og myndar hringþoku svipaða þeirri sem hér sést. Þessi þoka nefnist Fiðrildaþokan og er í um 3.800 ljósára fjarlægð frá jörðinni.

MYND: NASA, ESA Hubble SM4 ERO Team

vísindamanna sögunnar. Vetrarbrautin okkar var aðeins ein af fjölmörgum í risavöxnum alheimi. ÚTÞENSLA ALHEIMSINS Hubble hélt áfram að mæla fjarlægðir til fleiri vetrarbrauta og sýndi að þær voru allar í órafjarlægð. Um leið gerði hann aftur eina mestu uppgötvun í sögu vísinda: Vetrarbrautirnar eru nánast allar að fjarlægjast okkur — alheimurinn er að þenjast út. Því fjarlægari sem vetrarbrautirnar eru, þeim mun hraðar fjarlægjast þær okkur. Útþensla alheimsins er ein besta sönnunin fyrir því að alheimurinn hafi orðið til í Miklahvelli fyrir næstum 14 milljörðum ára. En út í hvað þenst hann? Þegar alheimurinn þenst, þá þenst hann ekki út í neitt. Hann sjálfur er allt sem er og ekkert er fyrir utan hann. Rúmið sjálft þenst út í tíma; út í framtíðina. Þetta er ólíkt því sem við þekkjum úr daglegu lífi. Þegar við blásum upp blöðru þenst hún vissulega út í það sem fyrir utan hana er. Sama á ekki við um alheiminn. Hann er allt. ÚTÞENSLUHRAÐINN EYKST Í SÍFELLU Rétt fyrir aldamótin síðustu gerðu rannsóknarhópar undir forystu Sauls

58 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

STJÖRNUSKOÐUNARFÉLAG SELTJARNARNESS Félagsskapurinn er opinn öllum þeim sem hafa áhuga á að horfa til stjarnanna. Með hjálp öflugra sjónauka sjáum við margfallt lengra en augað eitt nemur. Sjónaukinn gerir okkur kleift að sjá tungl Júpíters, hringa Satúrnusar, gíga og fjöll á tunglinu, fjarlægar geimþokur og vetrarbrautir milljónir ljósára í burtu á fleygiferð frá okkur.

Slástu í hópinn á www.astro.is Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 59

Stjörnur fæðast Stjörnur verða til í miklum gas- og rykskýjum eins og því sem hér sést. Þetta ský er í Kjalarþokunni í 7.500 ljósára fjarlægð frá jörðinni. Litadýrðin er af völdum mismunandi frumefna í skýinu.

MYND: NASA/ESA/M. Livio og Hubble 20th Anniversary Team (STScI)

Perlmutter, Adams Riess og Brians Schmidt uppgötvun sem átti eftir að bylta heimsmyndinni.

Fram í lok 20. aldar töldu menn að útþenslan sem Hubble uppgötvaði væri að hægja á sér og að heimurinn myndi að lokum dragast saman aftur í einhvers konar Mikla hruni. Þremenningarnir rannsökuðu fjarlægar sprengistjörnur og sýndu fram á að því væri einmitt öfugt farið. Útþensluhraðinn eykst í sífellu. Alheimurinn er að stækka og með sívaxandi hraða. Fyrir þessa uppgötvun hlutu þeir Perlmutter, Riess og Schmidt nóbelsverðlaunin í eðlisfræði árið 2011. Það sem veldur aukinni útþenslu vilja menn skýra með hulduorku. Um eðli hennar eru menn ekki alls kostar vissir og er hún vinsælt rannsóknarefni í dag.

HVER ER FRAMTÍÐ ALHEIMSINS? Smám saman munu vetrarbrautirnar fjarlægjast okkur með svo miklum hraða að ljósið frá þeim berst aldrei til okkar. Hægt og bítandi fækkar því þeim vetrarbrautum sem við sjáum á himninum. Við svífum ein í tóminu.

Stjörnurnar slokkna og aðrar myndast ekki lengur. Framtíðin er svört!

En það er ekki ástæða til að örvænta. Þetta mun ekki gerast fyrr en eftir nokkur þúsund milljarða ára. Á meðan skulum við njóta fegurðarinnar yfir höfðum okkar.

60 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

hugsjón og ást

Einstök Ítölsk undirföt framleidd úr merino ull, silki og egypskri bómull.

Umhverfisvæn framleiðsla sem sækir innblástur í gamlar hefðir.

Falleg og hlýleg gjöf handa þeim sem þér þykir vænt um. www.verawilliam.no

Naust Marine & MP banki Viðskipti sem vinda upp á sig Naust Marine býður umhverfisvænar, sérhæfðar togvindur fyrir útgerðir um allan heim — byggðar á gömlu verkviti og reynslu.

Enga glussa, takk! Þau vita sem er, að velgengni krefst reynslu og sveigjanleika.

Brandenburg

Þess vegna er Naust Marine í viðskiptum hjá okkur.

Ármúli 13a / Borgartún 26 / 540 3200 / www.mp.is

banki atvinnulífsins

LÍFIÐ Í RÉTTU LJÓSI – nýjar perur, nýjar áherslur Í kjölfar bannsins á notkun glóperunnar og með tilkomu nýrra tegunda af perum sem eiga að leysa hana af hólmi er mikilvægt að hugsa vel um gæði ljóssins þegar ákveða skal lýsingu, bæði heima og á vinnustað.

Texti DAGNÝ B. GÍSLADÓTTIR, G.G.

BETRI LÝSING Á VINNUSTAÐ Θ NÝTTU DAGSBIRTUNA! Dagsbirtan heldur þér vel vakandi og gefur orku.

Mikilvægt er að draga vel frá og passa að gluggar séu hreinir. Θ MÁLA VEGGI LJÓSA! Hægt er að fá málningu í BYKO, sem heitir Light & space og er frá Sadolin, sem er bæði umhverfisvæn og gefur allt að 40% meira endurkast en venjuleg málning. Góð á veggi og loft. Θ GÓÐUR LAMPI! Gott er að hafa lampa á vinnuborði til þess að geta stjórnað lýsingunni betur. Hann á að lýsa á bæði lyklaborð og skjöl og má alls ekki valda þér glýju eða ofbirtu. Θ PERUR! Þú vilt fá peru sem er há á Kelvin-skala, 2.700 K eða hærra, og með háa Ratölu, 100 er best. Lestu á umbúðirnar og leitaðu að „warm white“ eða „white“.

62 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Lýsing skiptir miklu fyrir andlega og líkamlega heilsu okkar. Við erum afar næm fyrir ljósi og lýsing getur haft mikil áhrif á það hvernig okkur líður. Enn er þó ýmislegt sem við skiljum ekki varðandi tengsl mannsins við birtu en til gamans má geta þess að lækningarmáttur dagsljóssins var töluvert rannsakaður áður en penisilínið var uppgötvað í kringum 1930.

LÝSING OG HEILSA Halldór Steinsen, sjálfstæður lýsingarhönnuður hjá www.betraljos.is, er mikill áhugamaður um áhrif ljóssins á manninn. „Við erum sífellt að komast að einhverju nýju um mannslíkamann. Árið 2002 uppgötvaðist til að mynda þriðji ljósneminn í auganu. Hann virðist ekki gegna neinu hlutverki í sjón okkar heldur stýra ýmsum viðbrögðum líkamans, t.d. líkamsklukkunni. Þriðji ljósneminn er sérstaklega næmur fyrir bláleitu ljósi en það virkar örvandi á líkamsstarfsemi.

Einnig hafa verið gerðar rannsóknir í tengslum við brjóstakrabbamein sem gefa til kynna að næturljós geti truflað framleiðslu heilans á hormóni sem dregur úr æxla myndun, sem er að sjálfsögðu ekki gott í slíkum aðstæðum. Það hefur þó ekki verið vísindalega sannað,“ segir Halldór. Þórdís Harðardóttir, iðnhönnuður sem starfar við ljósahönnun í Sjanghæ, segir að hér á landi sé sérkennilega mikil götulýsing við heimili í þéttbýli miðað við önnur lönd en það geti haft slæm áhrif á svefn. „Svefntruflun er alvarlegt mál til lengri tíma litið. Það mætti því endurskoða áherslur í lýsingu almenningssvæða á Íslandi,“ segir hún þegar við spyrjum hana út í lýsingu

hér á norðurhveli jarðar. „Einnig er mikilvægt að huga að lýsingu í vinnuumhverfi og hvernig lýsa skal rými svo að starfsmönnum líði sem best.

Lýsing sem er röng að styrk, stefnu eða lit hefur áhrif á afköst og getur aukið almenna vanlíðan, hræðslu og óöryggi. Að sama skapi er staðreynd að aðgengi manna að dagsljósi og góð lýsing í vinnuumhverfi veitir almenna vellíðan og öryggi, bæði heilsufarslega og sálrænt,“ segir Þórdís.

VISTVÆN LÝSING Lýsing og ljós eru ekki undanskilin í umræðunni um umhverfismál hér á landi. Þegar rætt er um vistvæna lýsingu er oftast verið að ræða orkusparandi ljósgjafa til að minnka orku notkun. Þórdís segir það vera mikla einföldun. „Þrjár meginforsendur liggja að baki skilgreiningar á vist vænni lýsingu en þær eru efnahagslegar, umhverfis- og félagslegar. Alltaf þarf að setja lýsinguna í samhengi við notkunarrýmið, notkunartíma og notendur til að geta á raunhæfan hátt metið vistvæna lýsingu.“ Það er því ekki nóg að skipta um peru til að teljast vistvænn. Það verður að nýta dagsbirtuna til fulls og ákveða lýsingu í samræmi við það hvernig hvert rými er notað. Halldór segir áhuga á vist vænni lýsingu tvímælalaust hafa aukist enda skylda okkar gagnvart komandi kynslóðum að ganga um umhverfið af ábyrgð. Við þurfum aftur á móti að skima undir yfirborðið og gæta þess að innleiða reglur sem ganga upp. Hér ríkja íslenskar aðstæður og taka þarf tillit til þeirra við ákvarðanir um að vera vistvæn,“ segir hann. „Orkusparnaður á ekki að valda miklum

íslenskt meðalheimili og komst að því að líklega myndi rafmagnsnotkun til lýsingar lækka úr 21% í 11% af heildar notkun. „Hins vegar væri sparnaður í krónum og aurum hverfandi því rafmagnsverð er lágt á Íslandi og nýir ljósgjafar mun dýrari en gamla glóperan. Í þessu dæmi mínu, sem ég reiknaði til tuttugu ára, er uppsafnaður sparnaður um 1.600 kr. á ári. Því er ljóst að þetta eru ekki háu tölurnar í heimilisrekstrinum.“

ÍRIS er veggljós hannað af Halldóri Steinsen ljósahönnuði.

Skrifstofa Drekaflugu og Vatnavina við Laugaveg nýtir dagsbirtuna mjög vel.

„2003 uppgötvaðist þriðji ljósneminn í auganu. Hann virðist ekki gegna neinu hlutverki í sjón okkar heldur stýra ýmsum viðbrögðum líkamans, t.d. líkamsklukkunni.”

óþægindum fyrir notanda eða hafa í för með sér að einstaklingur noti rýmið síður. Það verður að ríkja jafnvægi þarna á milli,“ segir Þórdís og Halldór bendir á að út frá vistvænum sjónar miðum verði að fara saman hagkvæmni og þægindi notenda. „Á heimilum finnst mér ljósgæði mikilvægari en orkusparnaður því Íslendingar framleiða að mestu umhverfisvæna raforku. En ef ætlunin er að lækka rafmagnsreikninginn er líklegast til árangurs að finna þá þrjá lampa sem mest eru notaðir á heimilinu og passa upp á að það séu led- eða flúrperur í þeim.

Besta leiðin til að nota minna rafmagn til lýsingar liggur hins vegar í hegðun okkar og vana. Rannsóknir hafa t.d. sýnt að eldra fólk sem hefur vanist því að slökkva á eftir sér notar minnsta rafmagnið til lýsingar.“ Með banni á notkun glópera í Evrópu breyttist margt í lýsingu á heimilum og í stærri rýmum. Þórdís segir að þegar úrskurður var kveðinn upp um glóperubann í Evrópusambandslöndum, Ástralíu og víðar, hafi grundvöllurinn að banninu verið byggður á því að glóperan sé of orkufrek miðað við nýtingu hennar. „Margir lýsingarhönnuðir eru ósáttir við bannið gegn glóperunni því kosturinn við hana er sá að litróf glóperunnar er hlutfallslega samfelldara en í flestum öðrum manngerðum ljósgjöfum og þar með líkara dagsljósinu,“ segir Þórdís.

Halldór vann mastersverkefni um glóperubannið og segir það fyrst og fremst verið hugsað út frá meðaltali Evrópusambandsríkja. „Um 53% af raforkuframleiðslu innan Evrópusambandsins fela í sér losun gróðurhúsalofttegunda. Hugsunin er því sú að með því að innleiða sparneytnari ljósgjafa eyðum við minna rafmagni sem er framleitt með mengandi hætti. Þetta er hins vegar ekki alveg svona einfalt. Rannsóknir hafa sýnt að við eigum yfirleitt uppáhaldsljósgjafa á heimili okkar. Þannig sýndi sænsk rannsókn frá 2008 að þrír mest notuðu ljósgjafar heimilisins eyða meira en helmingi þess rafmagns sem notað er til lýsingar.

Ef þessir þrír ljósgjafar eru nú þegar flúrperur þá næst lítill rafmagnsparnaður út úr því að skipta út öllum glóperum heimilisins. Þannig er ekki hægt að fullyrða að við náum fram flötum X% sparnaði í rafmagnsnotkun með því að skrúfa í nýja, orkunýtnari ljósaperu.“ Þegar Halldór reiknaði svo sparnaðinn fyrir Íslendinga gaf hann sér ákveðnar forsendur fyrir

HVAÐ Á AÐ VELJA? Þróun á perum er hröð og þeim perum sem hafa svipaða eiginleika og glóperan mun fara fjölgandi á næstu árum. Valið fyrir almenna heimilislýsingu stendur nú um sparperu, led-peru, sem er einnig kölluð ljóstvistur eða ljósdíóða, eða halogen ECOperu.

Sparperan getur verið mjög mismunandi að ljósgæðum og finnst mörgum hvimleitt hvað hún er lengi að taka við sér þegar ljósin eru kveikt.

Spar peran nýtist sérstaklega vel á göngum og í geymslum þar sem hún er sjaldan notuð því mikil notkun eyðir henni mun fyrr.

Halogen ECO er líkust gömlu glóperunni, bæði í útliti og birtu. Hún gefur þó aðeins sterkari birtu. Hana er hægt að setja í gömlu ljósastæðin sem hægt er að dimma. Þægileg og góð pera fyrir þá sem eru ekki tilbúnir í spar- eða led-perur strax. En þar sem hún sparar ekki eins mikla orku og spar- og led perurnar þá verður hún bönnuð árið 2016.

Led-peran er í örri þróun og nýtur sívaxandi vinsælda. Mikilvægt er að velja vel því þær endast lengi en eru enn sem komið er dýr kostur. Ef þú þarft mikla og sterka lýsingu er led-peran óheyrilega dýr ennþá. Led hefur reynst mjög vel utandyra enda þolir hún einkar vel kulda.

ENDURVINNSLA Á PERUM Endurvinna þarf margar gerðir af þeim perum sem nú eru á markaðnum, ólíkt glóperunni sem var urðuð með öðru rusli. Sparperan og aðrar flúr perur spara vissulega rafmagn en innihalda á móti kvikasilfur og því má alls ekki henda þeim með almennu sorpi. Þeim verður að skila til endur vinnslustöðva eða verslana sem selja þær en margar þeirra bjóða upp á slíka þjónustu, svo sem Ikea og Byko.

Halldór hefur ekki séð skilaprósentu frá Íslandi en segir hana sorglega lága í Evrópu, eða í kringum 40%. Markmið Evrópusambandsins er að ná henni upp í 80%. „Þetta þýðir að kvikasilfur fer í almennt rusl og lendir því væntanlega í jarðvegi með tilheyrandi mengun,“ segir Halldór. Þessar perur þarf að meðhöndla sérstaklega til að aðskilja kvikasilfrið í þeim frá gleri og málmum.

Glersallinn er urðaður og málmarnir endur unnir hér heima en kvikasilfrið er sent til Danmerkur til sérstakrar meðhöndlunar. Best er fyrir heimili að setja notaðar sparperur og flúrperur í sérstök ílát sem hægt er að fara með á endur vinnslustöð eða í verslun til að þær brotni síður. Ef maður er óviss um hvaða perur skal endurvinna, þá taka endurvinnslustöðvar og verslanir við öllum perum til að einfalda ferlið fyrir neytendur. Einn daginn verður jafneðlilegt að skila perum og það er að skila batteríum. Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 63

Natt

KVEIKTU

Nýir

ÚTTEKT

– á perunni

Nýjum tegundum af ljósaperum fjölgar ört á markaðnum og tækniþróunin er hröð. En hvað á að kaupa? Sparperu, Led (díóðu), halógen- eða flúrljós, en allt eru þetta orkusparandi erfingjar glóperunnar. Hér til hliðar eru fjórir góðir kostir bornir saman.

ljósgjafar

OSRAM PARATHOM CLASSIC A 60

IKEA LEDARE

OSRAM HALOGEN ECO

OSRAM DULUX PRO

2.690 kr.

559 kr.

1.590 kr.

LED / DÍÓÐA

LED / DÍÓÐA

HALÓGEN

CLV / SPARPERA

Peran gefur mjög góða birtu, er dimmanleg og lýsir í 320°. Hún nær fullum styrk um leið og kveikt er á henni og þolir mikinn kulda eða allt að -20°C. Hentar sérstaklega vel í kúpul þar sem birtan þarf að berast í allar áttir, bæði úti og inni. Henni fylgir fjögurra ára ábyrgð frá framleiðanda.

LÍFTÍMI* 30 ár KVIKASILFUR 0

Þessi pera gefur frá sér milda lýsingu og er ákjósanleg í rými þar sem flóðlýsingar er ekki þörf. Þetta er mjög hagkvæmur kostur fyrir þá sem vilja fá led-peru sem endist lengi. Hentar vel í allar tegundir skerma.

LÍFTÍMI 20 ár KVIKASILFUR 0

9.900 kr.

9000° K Heiðblár himinn 7000° K Skýjaður himinn 5500° K Heiðskýrt á miðjum degi

3200° K Sólarupprás / sólsetur 2700° K 100 W Glópera 1800° K Kertaljós 0º Myrkur

Halógenpera með glóperuútlit. Lýsing hennar og verð kemst næst glóperunni.

Litarendurkast (Ra) er 100 og því er hún góður kostur í vinnurými þar sem réttir litir eru mikilvægir. Hentar í lokaða kúpla og skerma. Hægt er að fá þessa peru allt HEFÐBUNDIN W OG LM upp í 135 wött.

40 W / 400 lm LÍFTÍMI 2 ár HVERS KONAR BIRTA? KVIKASILFUR 0 Mjúk hvít birta = HEFÐBUNDIN W OG LM HEFÐBUNDIN W OG LM 2.700 K / Ra 85 60 W / 700 lm 60 W / 810 lm HVERS KONAR BIRTA? HVERS KONAR BIRTA? Björt = Mjúk hvít birta = 2.700 K / Ra 100 2.700 K / Ra 80

Þessi pera nær fullum styrk á styttri tíma en aðrar sparperur og gefur góða lýsingu.

Hentar vel bæði í opna og lokaða skerma innandyra. Þolir ekki frost.

LÍFTÍMI 12 ár KVIKASILFUR 1,4 mg HEFÐBUNDIN W OG LM

68 W / 860 lm HVERS KONAR BIRTA?

Mjúk birta = 2.500 K / Ra 80

*Líftími miðast við 2,7 tíma notkun á dag.

Kelvin = litur ljóssins. Kelvin skalinn er frá 1.500 til 8.000 og tengist hitastigi litarins.

Ef talan er lág virkar ljósið gulara (hlýrra) og ef hærri þá gefur ljósið hvítari eða blárri bjarma (kaldara). Glóperan var 2.700-3.000 K (warm white) og hafði örlítinn gulan, hlýlegan tón. 3.500-4.100 K (cool white, neutral) er gott í vinnuljós eins og t.d. í eldhúsinu. 5.000-6.500 K (daylight) er bláhvít birta sem líkist dagsbirtu (5.500 K) og er gott til lestrar og í útiljós.

64 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

OSRAM-perurnar fást í Byko í Breiddinni.

Bæði í IKEA og Byko er hægt að skila perum til endurvinnslu.

W (Watts) = Orkunotkun ljósgjafans.

Algengt var að gömlu glóperurnar notuðu frá 25 og upp í 100w en flestar spar- og led-perurnar nota frá 5 til 15w. lm (lumens) = Ljósmagn frá peru eða öðrum ljósgjafa. Fáar spar- eða ledperur eru komnar upp í sama ljósmagn og gamla glóperan; flestar fara þær ekki miklu ofar en 900 lm. Á meðan 100w glópera er til jafns við 1.700 lm.

Ra = Litarendurgjöf er hæfni ljóssins til að greina liti rétt. Hæsta gildið er 100 og er miðað við eiginleika glóperunnar til að sýna rétta liti umhverfisins og „hreinleika“ ljóssins. Flestar spar- og ledperur eru með 80 eða minna og ef gildið fer lægra verða litirnir í umhverfinu ekki eins hreinir.

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Natturan_Augl_IBN_A4_Eefni_31012013_path.pdf

1

31.1.2013

12:50

C

M

42

E1

Y

CM

MY

CY

CMY

K

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 65

BETRI STOFAN – snjóhús

Einn af mörgum kostum þess að eiga ung börn er að þá geri ég stundum hluti sem mér dytti annars ekki í hug... eins og t.d. að halda boð í snjóhúsi.

Texti og myndir GUÐBJÖRG GISSURARDÓTTIR

Einn laugardagsmorguninn þegar við fjölskyldan vöknuðum var garðurinn þakinn þykku lagi af nýföllnum snjó. Þessi fullkomni, brakandi snjór öskraði bókstaflega á aðgerðir. Þegar allir voru komnir í snjógalla og aðgerðaáætlun lá fyrir var hafist handa við að byggja snjóhús. Fljótt myndaðist myndarlegur hóll sem litlu snúðarnir mínir grófu innan úr af miklu kappi. Eftir dágóða stund og vel unnin störf var snjóhúsið orðið nógu stórt til að hægt væri að skríða inn og tylla sér. Rjóð, sveitt og sæl tylltum við okkur inn með heitt kakó og kex. Þetta gerði mikla lukku, þangað til kakóið var búið. Þá fannst krökkunum nóg komið og drifu sig inn. Ég sat eftir, bogin í baki og fannst þetta frekar léleg nýting á þessu myndarlega snjóhúsi.

En þá mundi ég allt í einu eftir því að við hjónin áttum von á tveimur gestum um kvöldið og um leið fékk ég snilldarhugmynd – bjóða þeim í snjóhúsið! Full eftirvæntingar og gleði fór ég á flug í innanhússpælingum. Ég þurfti jú að koma fyrir fjórum fullvaxta einstaklingum án þess að þeir fengju í bakið eða frysu á rassinum. Ég tók mér skóflu í hönd og fór að moka og móta. Ég bjó til aukarými með því að grafa fjórar hvelfingar inni í snjóhúsinu, gerði hillur fyrir kertaluktir til að fá góða lýsingu og

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 67

svefnpoki og ullarteppi komu í veg fyrir gólfkulda. Svo setti ég mottu í anddyrið svo auðvelt væri að fara úr skónum og til öryggis var hitapoki til taks fyrir fótkalda.

Gestirnir birtust grandalausir og eftir borðhaldið bauð ég þeim í betri stofuna – eða út í snjóhús! Þar bauð ég upp á heitt súkkulaði, romm og smákökur sem hurfu hratt ofan í mannskapinn.

Nálægðin, einangrunin, kertaljósin og eflaust rommið líka átti sinn þátt í því að skapa stemningu sem erfitt er að lýsa eða búa til inni í stofu undir raflýsingu og nútímaþægindum. Þessi samverustund kallaði á djúpar og einlægar samræður, spádóma og spekúlasjónir um alla heima og geima.

Voru allir sammála því að þessi notalega samvera í litla snjóhúsinu væri upplifun sem lengi myndi lifa í minningunni.

Vá, hvað það er gaman að leika sér!

Takk krakkar!

68 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Sóley Elíasdóttir, leikkona og eigandi Sóley organics, sækir Akureyri reglulega heim. Hún dvaldi þar í eitt ár þegar hún vann í leikhúsinu og í mörg ár hefur hún farið reglulega í skíðaferðir með fjölskylduna og nú einnig í viðskiptalegum tilgangi.

Myndskreyting ELÍSABET BRYNHILDARDÓTTIR Texti SÓLEY ELÍASDÓTTIR

SKÍÐI Ef komið er til Akureyrar að vetrarlagi ætti að vera skylda að fara á skíði því þar er eitt besta skíðasvæði landsins. Hægt er að fara á gönguskíði, svigskíði og bretti í Hlíðarfjalli og þar er einnig frábær aðstaða fyrir börn sem eru að stíga sín fyrstu skref á skíðum. Í Kjarnaskógi eru troðnar slóðir fyrir fólk á gönguskíðum en það er einstök upplifun að skíða eða bara ganga í þessum fallega skógi.

LAXDALSHÚS Næst þegar ég fer norður ætla ég í Laxdalshús og bragða á matnum hjá Spánverjunum sem reka veitingahúsið Tapas Canarias en ég hef heyrt mjög vel af honum látið. Mig langar líka að skoða Laxdalshús, sem er elsta húsið á Akureyri, eða 218 ára, og stendur við Hafnarstrætið. Það hefur verið endurbyggt í sinni upprunalegu mynd og er einstaklega fallegt að utan sem innan.

ÞELAMERKURLAUG Eftir góðan dag á skíðum er tilvalið að fara í sund. Sundlaugin á Akureyri er mjög góð en ég mæli með Þelamerkurlauginni sem er rétt fyrir utan Akureyri. Umhverfið er yndislegt, laugin og pottarnir í toppstandi og frábær rennibraut fyrir krakkana. Svo er hún opin langt fram á kvöld eða til 22:30 á virkum dögum og á sunnudögum en til kl. 19:00 á laugardögum.

BÓKAKAFFI Eymundsson á Akureyri er eitt best heppnaða bókakaffihúsið á landinu. Manni líður eins og í útlöndum þegar maður situr og sötrar gott kaffi frá Te og kaffi, les tímarit eða bók og horfir út um stóra gluggana á mannlífið fyrir utan.

RUB 23 Í einu af fallegri húsunum við Kaupvangsstræti er hægt að fá frábært sushi, bæði til að borða á staðnum eða taka með sér heim. Þeir sem vilja eitthvað annað en sushi geta t.d. fengið sér steikur. Næst þegar ég fer á RUB 23 ætla ég að prófa sushi-pitsuna sem kemur víst verulega á óvart, enda hefur hún slegið rækilega í gegn.

BRUGGHÚSBARINN Fyrir þá sem hafa áhuga á bjór með bragði mæli ég með heimsókn á Brugghúsbarinn þar sem hægt er að kaupa „local“ bjórinn Kalda frá Bruggsmiðjunni Árskógssandi.

KRUA SIAM OG PRJÓNAKAFFI Á taílenska veitingastaðnum Krua Siam mæli ég með kjúklingi í panang-karríi og kókosmjólk, sem auðvelt er að verða háður!

Eftir góða máltíð er um að gera að rölta yfir á prjónakaffið, Kaffi Kult (fyrir aftan Krua Siam) og tylla sér í kósí sófa og fá sér kaffi og guðdómlega eplaköku í eftirrétt.

ICELANDAIR HÓTEL Besti tíminn til að gista á nýja Icelandairhótelinu er yfir vetrartímann. Fyrir utan lægra verð á hótelherbergjum breytist það í hálfgert skíðahótel. Boðið er upp á séraðstöðu fyrir skíðin, 10% afslátt af skíðapassa og skíðarútan stoppar beint fyrir utan. Eftir góðan dag á skíðum er hægt að fá sér heitt kakó og stro í útigarði hótelsins, ef veður leyfir!

AQUA SPA Ef þú vilt dekra við þig er Aqua Spa rétti staðurinn. Umhverfið er ótrúlega flott og fjölbreyttar nudd- og snyrtimeðferðir í boði.

Hægt er að fá heitan bakstur á axlir, fara í fótabað og fá heitt te fyrir meðferð ef tími leyfir. Mæli með lúxus andlitsbaði sem tekur tvo tíma með nuddi og alles! Svo mæli ég með heita pottinum uppi á þaki þaðan sem útsýnið er magnað yfir fjörðinn.

BAKGARÐURINN Að koma inn í verslunina Bakgarðinn er alger veisla fyrir fagurkera og ekki síður fyrir bragðlaukana því þar er ávallt eitthvað girnilegt sem hægt er að smakka. Þaðan fer ég sjaldnast út án þess að hafa keypt eitthvað gott í gogginn. Mæli með möndlunum þeirra vinsælu.

Bændamarkaður og netverslun með lífrænt ræktaðar afurðir beint frá framleiðendum úr öllum heimshornum.

Bændur í Bænum er opið alla virka daga frá kl. 12. Nethylur 2c og graenihlekkurinn.is sími 586-8976

léttlostæti – Súpa, fiskur og ávextir Umsjón INGA ELSA BERGÞÓRSDÓT TIR GÍSLI EGILL HRAFNSSON

um

-8976

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 73

Fiskur er hráefni sem maður verður sjaldan leiður á. Oft lítum við Íslendingar öfundaraugum til landanna handan hafsins þar sem fjölbreytni er meiri í mat. En ferskleiki fisksins sem við höfum hér er tor-fundinn annars staðar. Í raun má segja að fiskbúðirnar séu okkar matarmusteri með sínum breytileika eftir árstíðum. Annað hráefni sem við höldum mikið upp á er íslenska byggið en það fer einstaklega vel með fiskinum.

74 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

AÐALRÉTTUR BAKAÐUR FISKUR

– með kryddjurtaþekju, byggottói og appelsínujógúrtsósu

Fyrir fjóra

FORRÉTTUR VÍNBERJA OG MÖNDLUSÚPA

170 g möndlur án hýðis, eða möndlumjöl 3 lítil hvítlauksrif, kramin ½ tsk. salt 4 sneiðar hvítt brauð án skorpu 4 x 250 ml ískalt vatn 7 msk. ólífuolía 1 msk. hvítvínsedik 2 ½ msk. sérríedik 2 msk. smjör eða ólífuolía 6 sneiðar hvítt brauð án skorpu, léttristað, í 1 cm bitum 200 g græn vínber, skorin í tvennt

1 msk. ólífuolía 4 x 200 g fisksteikur, t.d. þorskur, keila eða blálanga 4 franskbrauðssneiðar, ristaðar 1½ hvítlauksrif, pressað rifinn börkur af 1 sítrónu 1 tsk. sítrónusafi lauf af u.þ.b. 8 stilkum af ferskum kryddjurtum s.s. steinselju, dilli eða estragoni ½ tsk. Maldon-salt Stillið ofninn á 220°C. Ristið brauðsneiðarnar í brauðrist eða ofni og rífið þær ofan í matvinnsluvél. Bætið við hvítlauksrifinu og sítrónuberkinum. Hakkið niður í grófa mylsnu. Bætið þá við kryddjurtunum, ólífuolíunni og sítrónusafanum og hakkið fínt. Setjið fiskstykkin á bökunarplötu eða mót sem hefur verið olíuborið. Saltið og piprið fiskinn. Takið mylsnuna og þjappið henni ofan á fiskstykkin. Bakið í ofni í 10-12 mínútur.

APPELSÍNUJÓGÚRTSÓSA 3 msk. jógúrt eða súrmjólk 3 msk. sýrður rjómi rifinn börkur af 1 appelsínu

Hrærið allt saman. Saltið og piprið að smekk.

Fínmalið möndlurnar ásamt tveimur hvítlauksrifjum og salti í matvinnsluvél.

Bleytið 4 brauðsneiðar í 250 ml af köldu vatni. Kreistið vatnið úr brauðinu (vatninu er hent) og bætið brauðinu út í möndlumjölið.

Látið matvinnsluvélina ganga á hægum hraða og bætið ólífuolíunni og 250 ml af köldu vatni smám saman út í. Bætið edikinu út í og látið vélina ganga í 1 mínútu. Bætið síðan við 250 ml af köldu vatni og hrærið áfram í 2 mínútur. Hellið súpunni í skál og bætið enn 250 ml af köldu vatni út í ásamt klípu af salti og 2 msk. af sérríediki. Kælið í ísskáp í 4-6 tíma. Hitið 2 msk. af olíu á pönnu, setjið kramið hvítlauksrif á pönnuna og látið brauðteninganna strax út í. Veltið brauðinu til á pönnunni í 5 mínútur á lágum hita. Setjið súpuna í skálar og skreytið með ristuðum hvítlauks-brauðteningum og grænum vínberjum.

BYGGOTTÓ 3 msk. ólífuolía 175 g perlubygg 1 laukur, smátt saxaður 1 hvítlauksrif, smátt saxað 700 ml grænmetis- eða kjúklingasoð ½ paprika, skorin í strimla 4 sneiðar beikon, skornar í u.þ.b. 1 cm strimla salt pipar

Hitið pönnu og setjið ólífuolíuna á hana.

Bætið bygginu saman við og hrærið stöðugt í þar til það hefur tekið á sig gullinn lit eða í 4-5 mínútur. Setjið þá laukinn út í og hrærið stöðugt áfram í 5-10 mínútur. Bætið loks hvítlauknum út í. Hellið þá soðinu saman við og látið malla svo að byggið dragi í sig vökvann. Eftir 25 mínútur, steikið paprikuna og beikonið á annarri pönnu og blandið síðan út í byggottóið. Hrærið í öðru hverju.

Látið malla í 10-15 mínútur eða þar til byggið hefur dregið í sig vökvann.

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 75

EFTIRRÉTTUR FERSKIR ÁVEXTIR OG BER

– með vanillubúðingi 75 ml rjómi 150 ml mjólk 1 vanillustöng 4 eggjarauður 40 g sykur 30 g hveiti Setjið mjólk og rjóma í pott og hitið að suðu. Kljúfið vanillustöngina í tvennt eftir endilöngu og látið út í heita mjólkina. Takið pottinn af hitanum og setjið lok yfir hann. Þeytið eggjarauður, sykur og hveiti saman í hrærivél þar til eggjarauðurnar verða loftkenndar og ljósar. Veiðið vanillustöngina upp úr rjómablandinu, skafið fræin innan úr henni og setjið þau aftur út í rjómablandið. Þeytið síðan rauðurnar smátt og smátt saman við heita mjólkina í pottinum. Setjið pottinn aftur á vægan hita og hrærið stöðugt í með písk þar til búðingurinn byrjar að þykkna en gætið þess vel að hann sjóði ekki. Takið pottinn af hitanum og látið búðinginn kólna alveg.

U.þ.b. 150 g af ávöxtum og berjum, t.d. appelsínur, epli, jarðarber, bananar, kíví og ananas safi úr ½ sítrónu Skerið ávextina og berin í litla munnbita.

Kreistið safa úr ½ sítrónu yfir. Deilið vanillubúðingnum í 4 glös eða skálar og setjið ávextina og berin ofan á. Berið fram.

Eldað og bakað í ofninum heima... ... er ný bók eftir Gísla og Ingu Elsu. Þessi bók er fyrir alla sem njóta þess að elda og baka frá grunni. Fjölbreyttar uppskriftir að gómsætum heimilismat, girnilegum veisluréttum, góðu brauði, freistandi tertum og öðru góðgæti; allt saman eldað í ofni, með áherslu á gott hráefni. Getum hiklaust mælt með henni.

76 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Blómavali Skútuvogi Ný sérverslun með lífrænt ræktaðar- og heilsuvörur hefur opnað í Blómavali Skútuvogi. Þar er boðið upp á mikið úrval af vörum á frábæru verði, opið alla daga kl.11-18.

Benedikta Jónsdóttir sölustjóri og heilsuráðgjafi Heilsutorgsins hefur áratuga reynslu og veitir ráðgjöf og þjónustu á heilsutengdum vörum og bættum lífstíl.

Verið velkomin.

Argan olían frá NOW fæst í Heilsutorginu Skútuvogi.

Frábær fyrir hárið, naglabönd o.fl.

Komdu og kynntu þér málið.

Dr. Mercola fæst nú á Íslandi!

Dr. Mercola, vítamín og fæðubótarefni fást í Heilsutorginu, Blómavali Skútuvogi.

Dr. Mercola er einn af vinsælustu heilsulæknum Bandaríkjanna.

Komdu og fáðu ráðgjöf hjá sölustjóra og heilsuráðgjafa okkar, Benediktu Jónsdóttur, og kynntu þér þessar frábæru vörur.

BENEDIKTA JÓ NSDÓTTIR

sölustjóri og

heilsuráðgjaf

i Heilsutorgsin

s

TA V

NÝTT & SPENNANDI

„Ég

FRÚ LAUGA Á ÓÐINSGÖTU Frú Lauga við Laugalæk hefur verið starfrækt í rúm þrjú ár og notið mikilla vinsælda enda einstök búð þar sem ferskleiki matvörunnar, gæði og rekjanleiki eru eigendanna ær og kýr. Það er því mikið fagnaðarefni fyrir miðbæjarbúa að nýverið var opnað lítið útibú á Óðinsgötu 1. Í nýja húsnæðinu, sem eitt

sinn var hesthús, ná þau að skapa sjarmerandi stemningu á sinn látlausa hátt. Það er alltaf gaman að koma í Frú Laugu og engin hætta á að maður fari tómhentur út. Þau eru að prófa að hafa opið lengur en til kl. sex á föstudögum og því upplagt að stoppa við eftir vinnu og ná sér í góðgæti fyrir helgina. www.frulauga.is

KJARNAOLÍUR – Young Living Þegar gengið er inn í Olíulindina frá hávaðasömu umhverfinu, tekur á móti manni dásamlegur ilmur og hlýlegt viðmót starfsfólksins. Olíulindin, sem var nýlega opnuð, er fræðslu- og þjónustumiðstöð sem selur lífrænar lækningaolíur og fleiri vörur frá merkinu Young Living. Þetta eru kjarnaolíur sem notaðar eru við ýmsum líkamlegum og andlegum kvillum og eru

svo hreinar að þær má borða! Í Olíulindinni er hægt að sækja sér ýmiss konar fróðleik á námskeiðum, fara í nudd, heilun, orkujöfnun, stjörnuspeki og fleira gott fyrir sál og líkama.

Lífrænt Íslandskort

Nature.is

t Ís landskort

Náttúran.is

Lífræn

Organic Map of Iceland V

V V

V

V V

V

V

V V

V V

V

Æ�ardúnn/ Bjór/ Eiderdown Beer

V

V

V V

V V

V V

VO TT

V V

V

V

V

V

VO TT

V

V

Kalk�örungar/ Coccolithophores

VO TT

V V

V V V

V

V

V

V V

V

V V

A� LÍFRÆ TT O

Búland

Vestri Pétursey

Votta� lífrænt: Tún, haglendi, holdak�r og -kálfar Vörur: Mjólk og nautakjöt natturan.is/graenarsidur/inst/355

Votta� lífrænt: Tún og haglendi natturan.is/graenarsidur/inst/346

NT

Pökkun/ Packaging

NÁTTÚRUA F U�

Vottu� náttúruafur� - Tún

Vottunarstofan Tún hefur �róa� sta�la og vottunarkerfi fyrir afur�ir sem ekki teljast lífrænar, en eru af náttúrulegum uppruna. �etta eru afur�ir bygg�ar á sjálfbærri n�tingu au�linda og/e�a afur�ir sem teljast leyfileg a�föng í lífræna framlei�slu. Náttúruafur� er me�höndlu� frá og me� söfnun til sí�ustu pökkunar e�a merkingar eins og um lífræna afur� væri a� ræ�a, en er au�kennd sem vottu� náttúruafur�. natturan.is/graenarsidur/6/2/1000

Svæ�i án erf�abreyttra lífvera

Lífræn ræktun á ekki samlei� me� erf�abreyttri ræktun. Á undanförnum árum hefur �eim löndum fjölga� sem hafa komi� á löggjöf til a� hafa hemil á framlei�slu, sem n�tir sér erf�abreyttar lífverur (GMO). Allnokkur lönd hafa gengi� svo langt a� banna erf�abreyttar lífverur og l�st landsvæ�i sín sem svæ�i án erf�abreyttra lífvera. Slíkar stefnumótanir og ákvar�anir um a� vera án erf�abreyttra lífvera hafa einnig veri� ger�ar af félagasamtökum, einstökum héru�um, borgum og sveitarfélögum í Evrópu og ví�ar; meira en 170 héru� og um 3500 sveitarfélög, auk tuga �úsunda bænda og annarra matvælaframlei�enda hafa móta� sér stefnu og l�st yfir a� svæ�i �eirra og framlei�sla sé án erf�abreyttra lífvera.

Grikkland, Ítalía, Austurríki, Sviss, Frakkland og Pólland, eru dæmi um lönd sem hafa sett stranga löggjöf gegn erf�abreyttum lífverum e�a banna� alfari�.

Af nor�urlöndum, ri�u Finnar á va�i� me� bann gegn notkun erf�abreyttra lífvera í opinberum rekstri, m.a. í leikskólum, mötuneytum og skólum. �rjú héru�, 14 sveitarfélög í Finnlandi og 73 b�li hafa sett reglur gegn ræktun erf�abreyttra lífvera. Oppland fylki í Noregi og al�jó�lega frægeymslan á Svalbar�a er án erf�abreyttra lífvera. Jamtland s�sla og 7 sveitarfélög í Sví�jó� hafa gert sam�ykkt um a� vera án erf�abreyttra lífvera.

Almennt á Nor�urlöndum er ræktun erf�abreyttra lífvera bönnu�, nema á mjög litlum og afmörku�um svæ�um undir ströngu eftirliti. Á Íslandi hafa leyfi veri� gefin út til ræktunar á erf�abreyttu lyfjabyggi á opnum svæ�um í Gunnarsholti, án mikilla takmarkana og me� litlu eftirliti.

Svæ�i Heilsustofnunar Náttúrulækningafélags Íslands (HNLFÍ) í Hverager�i og í Ölfusi voru yfirl�st svæ�i án erf�abreyttra lífvera, í janúar 2006.

Vallanesb�li� á Héra�i er fyrsta svæ�i� í einkaeign hér á landi, sem mótar stefnu um a� vera án erf�abreyttra lífvera. natturan.is/graenarsidur/6/1519

NT

Vinnsla/ Produce

Lífrænt votta�/ Certified Organic

Votta� lífrænt: Trjárækt, korn, kartöflur, grænmeti, egg, kryddjurtir, nautgripir, sau�fé; pökkun Vörumerki: Skaftholt Vörur: Grænmeti, trjáplöntur - birki, kartöfluútsæ�i, mjólk og ostur natturan.is/graenarsidur/inst/231

NT

Tún/ Haglendi/ Korn/ Grassand Pasture Cereals

Lífræn a�lögun/ Organic adaptation

GMO

① Skaftholt

NÁTTÚRUA F U�

Markmi� Samtaka lífrænna neytenda er a� efla mi�lun uppl�singa um lífrænar afur�ir og framlei�slu �eirra, hvetja til aukinnar neyslu á vottu�um lífrænum vörum, vekja athygli á kostum lífrænna a�fer�a og nau�syn bættrar me�fer�ar búfjár og verndun umhverfis, veita marka�inum a�hald um bættar merkingar og auki� frambo� lífrænna afur�a, og stu�la �annig a� heilbrig�um lífsstíl og heilnæmu umhverfi. natturan.is/graenarsidur/inst/3147

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

Sk�ringar/Legends:

Vottu� náttúruafur�/ Certified Product

V

V

V

V

VO TT

V

V V

V V

V

NT

NT

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta natturan.is/graenarsidur/inst/500

Gar�yrkjustö�in Sunna

Votta� lífrænt: Grænmeti, kartöflur, kryddjurtir, korn, tún; pökkun Vörumerki: Gar�yrkjustö�in Sunna Vörur: Tómatar, kirsuberjatómatar, kokteiltómatar, agúrkur, mini gúrkur, paprikur og salat natturan.is/graenarsidur/inst/354

� UR

NT

NT

Móa ehf.

HNLFÍ - Gar�yrkjustö�

Votta� lífrænt: Kryddjurtir, gar�plöntur; pökkun Vörumerki: Gar�yrkjustö�in Engi Vörur: Kryddjurtir og gar�plöntur natturan.is/graenarsidur/inst/214

NT

NT

NT

NT

NT

⑫ Bjarkarás - Gró�urstö�

Votta� lífrænt: Gró�urstö�: Grænmeti, kartöflur, blóm; pökkun Vörumerki: Bjarkarás Vörur: Grænmeti, kartöflur og blóm natturan.is/graenarsidur/inst/220

A� LÍFRÆ TT O

Votta� lífrænt: Grænmeti, kryddjurtir; pökkun Vörumerki: Lífrænt rækta� - NLFÍ Vörur: Tómatar, kirsuberjatómatar, gúrkur, grænkál, salat, bla�be�ja, sellery, bla�laukur og kryddjurtir natturan.is/graenarsidur/inst/730

NT

NT

Gar�sauki

Votta� lífrænt: Tún og haglendi natturan.is/graenarsidur/inst/1064

Blómaval

A� LÍFRÆ TT O

① Dyrhólahverfi - Dyrhólaey

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta Vottu� náttúruafur�: Dúnb�li/dúnsöfnun Vörur: Jurtir og æ�ardúnn natturan.is/graenarsidur/inst/1060

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

① Gar�yrkjustö�in Akur

Votta� lífrænt: Grænmeti, kryddjurtir; pökkun Vörumerki: Akur Vörur: Tómatar, kirsuberjatómatar, gúrkur, paprikur og chili-pipar natturan.is/graenarsidur/inst/351

� UR

Votta� lífrænt: Snyrtivörur; vinnsla og pökkun Vörumerki: Jurtastofa Sólheima Vörur: Sápur, krem, ábur�ir, sjampó, hárnæring og varasalvi natturan.is/graenarsidur/inst/259

GMO

Samtök lífrænna neytenda A� LÍFRÆ TT O

① Gar�yrkjustö�in Engi

A� LÍFRÆ TT O

NT

NT

NT

Jurtastofa Sólheima ehf.

⑨ ⑫⑩⑳⑤ ⑦ ③ ⑧④ ⑥

A� LÍFRÆ TT O

NT

Nærandi - Sólheimum

Votta� lífrænt: Bakarí Vörumerki: Nærandi Vörur: Brau�, bökur, kökur, chutney, salsasósur, gulrótarmarmela�i og sultur natturan.is/graenarsidur/inst/3299

① Langam�ri

Votta� lífrænt: Tún, haglendi og rabarbari Vörumerki: Rabarbía Vörur: Rabarbari, rabarbarakaramellur, síróp og sultur natturan.is/graenarsidur/inst/1058

NT

Gró�urstö�in Hæ�arenda

Votta� lífrænt: Grænmeti, kartöflur; pökkun Vörumerki: Gró�urstö�in Hæ�arenda Vörur: Kartöflur, gulrætur, rófur, rau�rófur, sellerí, brokkolí, blómkál og grænkál natturan.is/graenarsidur/inst/221

A� LÍFRÆ TT O

NT

NT

⑲

Grand Hótel

Votta� lífrænt: Vinnsla, pökkun og smásala natturan.is/graenarsidur/inst/211

� UR

NT

NT

A� LÍFRÆ TT O

Votta� lífrænt: Morgunver�arhla�bor� natturan.is/graenarsidur/inst/3224

Votta� lífrænt: Tún, haglendi, egg; pökkun Vörumerki: Sólheima Egg Vörur: Egg natturan.is/graenarsidur/inst/360 A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

NT

Votta� lífrænt: Tún, haglendi, korn, mjólk, nautgripir; pökkun Vörumerki: Bio-Bú Vörur: Mjólk natturan.is/graenarsidur/inst/1065

NT

NT

Votta� lífrænt: Vinnsla og pökkun; Snyrtiog heilsuvöru Vörumerki: Alkemistinn og Grasakver Vörur: Krem, ilm- og hú�vörur, olíur, varasalvi og jurtablöndur/te natturan.is/graenarsidur/inst/2982

Slow Food Reykjavík

NT

NT

NT

⑲ Ne�ri Háls í Kjós

Slow Food samtökin berjast á al�jó�avísu fyrir �eirri hugmyndafræ�i a� maturinn okkar eigi a� vera framleiddur me� sjálfbærum hætti, án eiturefna og án notkunar erf�atækni (GMO).

Maturinn á a� vera brag�gó�ur, ómenga�ur og hann á a� vera á sanngjörnu ver�i. Lífrænn matur sem framleiddur er af smáframlei�endum í næsta nágrenni er í samræmi vi� hugmyndafræ�i Slow Food samtakanna. natturan.is/graenarsidur/inst/1117

Sólheimar - bú

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

NT

NT

NT

NT

⑳ Bananar ehf.

GMO

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

Snorrasta�ir

⑩ Brau�húsi� ehf. Grímsbæ Votta� lífrænt: Bakarí Vörumerki: Brau�húsi� Vörur: Brau� og kökur natturan.is/graenarsidur/inst/212

Votta� lífrænt: Fó�urvörur; vinnsla og pökkun Vörumerki: Bústólpi Vörur: Finnasta�ablanda (kjarnfó�ur fyrir mjólkurk�r) natturan.is/graenarsidur/inst/3064

Ölur, gró�rarstö� Sólheimum

⑰

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta natturan.is/graenarsidur/inst/3068

Votta� lífrænt: Vinnsla og innflutningur Vörur: Ferskir ávextir og grænmeti natturan.is/graenarsidur/inst/208

⑪

Votta� lífrænt: Bjór, vinnsla og pökkun Vörumerki: Viking Vörur: Viking Pils Organic natturan.is/graenarsidur/inst/3300

A� LÍFRÆ TT O

⑱ A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

⑧ Sóley Organics ehf.

A� LÍFRÆ TT O

Votta� lífrænt: Grænmeti, kartöflur, korn, skógur; vinnsla og pökkun Vörumerki: Mó�ir Jör� Vörur: Bygg, byggmjöl, byggflögur, heilhveiti, hrökkkex, nuddolíur, sultur, kryddsultur, lummu- og vöffludeig, tilbúnir réttir og grænmetisbuff natturan.is/graenarsidur/inst/228

① Bústólpi ehf. ① Vífilfell hf. - Akureyri

Votta� lífrænt: Gar�plöntur: Blóm, trjáplöntur; pökkun natturan.is/graenarsidur/inst/232

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta natturan.is/graenarsidur/inst/1063

Votta� lífrænt - a�lögun til 2013: Tún, haglendi og sau�fé natturan.is/graenarsidur/inst/3304

Votta� lífrænt: Snyrtivörur; vinnsla og pökkun Vörumerki: Sóley Vörur: GRÆ�IR - græ�ismyrsl, eyGLÓ andlitskrem, hrein - andlitsmjólk, KISStu mig - vara, gyllinæ�a og augn smyrsl, Græ�ir Hendur - handábur�ur, nær� andlitsvatn natturan.is/graenarsidur/inst/3058

A� LÍFRÆ TT O

① Mó�ir jör� ehf. Vallanesi

A� LÍFRÆ TT O

NT

Votta� lífrænt: Grænmeti; pökkun Vörumerki: Skrú�vangur Vörur: Gúrkur og tómatar natturan.is/graenarsidur/inst/234

A� LÍFRÆ TT O

⑪ Alkemistinn ehf.

NT

NT

NT

Brekkulækur

A� LÍFRÆ TT O

Votta� lífrænt: Mjólkurbú; vinnsla og pökkun Vörumerki: MS Vörur: Lífræn mjólk natturan.is/graenarsidur/inst/227

Vottu� náttúruafur�: Lo�na og síld; me�fer� og pökkun Vörumerki: Síldarvinnslan Vörur: Lo�numjöl, síldarmjöl, lo�nul�si og síldarl�si natturan.is/graenarsidur/inst/406

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta; vinnsla og pökkun snyrti- og heilsuvöru Vörumerki: Sóla - Urtasmi�jan Vörur: Hú�vörur, smyrsl, krem, salvar og jurtaolíur natturan.is/graenarsidur/inst/530

A� LÍFRÆ TT O

NT

NT

NT

A� LÍFRÆ TT O

⑥ Mjólkurbúi� Kú ehf.

Votta� lífrænt: Mjólkurbú; vinnsla og pökkun Vörumerki: Kú Vörur: Gla�ningur (hvítmygluostur) natturan.is/graenarsidur/inst/3371

A� LÍFRÆ TT O

NT

� UR

NT

A� LÍFRÆ TT O

Votta� lífrænt: Tún, haglendi, mjólkurk�r og mjólk Vörumerki: Finnasta�ir Vörur: Bygg og mjólk natturan.is/graenarsidur/inst/1050

Skrú�vangur ehf.

A� LÍFRÆ TT O

Votta� lífrænt: Tún, haglendi og sau�fé Vörumerki: Brekkulækur Vörur: Lambakjöt natturan.is/graenarsidur/inst/215

⑰ Rau�sgil

⑤ Bio-bú ehf.

NT

Mælifellsá

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

⑯ Félagsbúi� Mi�hraun II

⑯

Votta� lífrænt: Mjólkurbú; vinnsla og pökkun Vörumerki: Bio-Bú Vörur: AB mjólk, jógúrt, grísk jógúrt, smjör, rjómi, skyr, skyrdrykkir, ostur og ís natturan.is/graenarsidur/inst/210

NÁTTÚRUA F U�

① Síldarvinnslan hf.

A� LÍFRÆ TT O

① Finnasta�ir

Votta� lífrænt: Tún, haglendi og sau�fé natturan.is/graenarsidur/inst/359

Votta� lífrænt - a�lögun til 2013: Tún, haglendi, sau�fé og villtar plöntur natturan.is/graenarsidur/inst/953

Votta� lífrænt - a�lögun til 2013: Tún, haglendi og matjurtarækt natturan.is/graenarsidur/inst/3262

① Urtasmi�jan ehf.

NT

⑮

A� LÍFRÆ TT O

④ Yggdrasill - heildverslun

Votta� lífrænt: Vinnsla og innflutningur Vörumerki: Himnesk hollusta Vörur: Múslí, hafrar, hrísgrjón, pasta og tómatvörur, baunir og olíur, mjöl og bökunarvörur, kraftur, kókosflögur, hnetur, fræ og �urrka�ir ávextir natturan.is/graenarsidur/inst/3308

① Hf. Vellir ehf.

A� LÍFRÆ TT O

⑱ Varmalækur

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

① Krossar I

Votta� lífrænt - a�lögun til 2013: Tún, haglendi, sau�fé og nautgripir natturan.is/graenarsidur/inst/3264

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

NT

NT

⑭

A� LÍFRÆ TT O

③ Organic lífstíll ehf.

A� LÍFRÆ TT O

Klængshóll í Skí�adal

NT

NT

©2012 Náttúran.is

NT

V

V

NT

A� LÍFRÆ TT O

Sláturhús KVH ehf.

Votta� lífrænt: Sláturhús, slátrun sau�fjár natturan.is/graenarsidur/inst/1115

Votta� lífrænt: Tún, haglendi og sau�fé natturan.is/graenarsidur/inst/1062

Votta� lífrænt: Vinnsla matvæla - hráfæ�i Vörumerki: Organic.is Vörur: Hnetu-, Drauma- og Kókosfreisting, Sushi organic og Sörur raw natturan.is/graenarsidur/inst/3145

NT

Votta� lífrænt - a�lögun til 2013: Tún, haglendi, sau�fé og hross natturan.is/graenarsidur/inst/3263

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta natturan.is/graenarsidur/inst/319 A� LÍFRÆ TT O

⑮ Ytri-Fagridalur

NÁTTÚRUA F U�

② Íslenska kalk�örungafélagi�

Votta� lífrænt: Grænmeti, korn; pökkun Vörumerki: Akurselsgulrætur Vörur: Gulrætur natturan.is/graenarsidur/inst/204

NT

SAH Afur�ir ehf.

Votta� lífrænt: Nytjasvæ�i: Söfnun sjávargró�urs; vinnsla og pökkun Vörumerki: Thorverk Vörur: �urrka�ur og mala�ur hrossa�ari, �urrka� og mala� kló�ang natturan.is/graenarsidur/inst/235

① Villimey slf.

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta; vinnsla og pökkun snyrti- og heilsuvöru Vörumerki: Villimey Vörur: Sára Galdur, Hú� Galdur, Fóta Galdur, Vö�va og li�a Galdur, Bossa Galdur, Bumbu Galdur, Vara Galdur og Unga Galdur natturan.is/graenarsidur/inst/206

Vottu� náttúruafur�: Kalk�örungar Vörumerki: Ískalk Vörur: Kalk�örungar natturan.is/graenarsidur/inst/362

⑨ A�föng

V

VO TT

VO TT VO TT

� UR

②

① Akursel ehf.

Hnjúkur í Skí�adal

Votta� lífrænt: Sláturhús, slátrun sau�fjár og nautgripa, vinnsla og pökkun Vörumerki: SAH Afur�ir Vörur: Ferskt og frosi� lambakjöt, saga� og pakka� natturan.is/graenarsidur/inst/665

A� LÍFRÆ TT O

⑭ �örungaverksmi�jan hf. ① A� LÍFRÆ TT O

NT

A� LÍFRÆ TT O

Kort �etta er birt me� fyrirvara um réttar uppl�singar og er a�eins ætla� til glöggvunar en ekki fer�a.

Allar nánari uppl�singar á natturan.is e�a í síma 483 1500.

Votta� lífrænt: Vinnsla og innflutningur Vörumerki: Himneskt Vörur: Baunir, bökunarvörur, drykkir, fræ, hnetur, hunang, kex, korn og hrísgrjón, kraftar, múslí, ni�ursu�uvörur, olíur og edik, pasta, smurálegg, s�róp, sælgæti, tómatvörur og �urrka�ir ávextir natturan.is/graenarsidur/inst/1113

Bergssta�ir

Votta� lífrænt - a�lögun til 2013: Tún, haglendi og sau�fé natturan.is/graenarsidur/inst/3301

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

⑬ Æ�ey

Vottu� náttúruafur�: Æ�ardúnn Vörur: Æ�ardúnn natturan.is/graenarsidur/inst/361

Lífrænt Íslandskort 2012. ©Náttúran er ehf. Allur réttur áskilinn. Útgefandi: Náttúran er ehf.

Ritstjórn: Gu�rún A. Tryggvadóttir Hönnun: Gu�rún A. Tryggvadóttir og Sign� Kolbeinsdóttir.

Vef�róun: Einar Bergmundur Arnbjörnsson.

Rá�gjöf: Birgir �ór�arson, Gunnar Á. Gunnarssons og Oddn� Anna Björnsdóttir.

A� LÍFRÆ TT O

Hrísi�n ehf. - Hrísey

Votta� lífrænt: Nytjaland: Söfnun villtra jurta Vörumerki: Hrísi�n Vörur: Te og krydd úr villtum jurtum s.s. vallhumli, ætihvönn, spánarkerfli, bló�bergi og fjallagrösum natturan.is/graenarsidur/inst/3302

natturan.is/greenmap/lifraent

Primex ehf.

Vottu� náttúruafur�: Kítósan; vinnsla og pökkun Vörumerki: Primex Vörur: ChitoClear, LipoSan, ChitoClear gel og ú�i natturan.is/graenarsidur/inst/398

NÁTTÚRUA F U�

�a� er ósk útgefanda a� korti� ver�i til �ess a� hvetja hi� lífræna Ísland til dá�a og djörfungar á komandi árum. Uppl�singar �ær sem hér birtast eru bygg�ar á gögnum frá Vottunarstofunni Túni auk �ess sem uppl�singa var afla� hjá a�ilunum sjálfum.

Lífræna korti� endurspeglar stö�una eins og hún er hausti� 2012. Gögnin er einnig hægt a� sko�a á Grænum sí�um™, Grænu Íslandskorti® og Lífrænu Íslandskorti á vef Náttúrunnar.

⑦ Mjólkursamsalan ehf.

NT

⑬

Lífrænt Íslandskort birtist nú í fyrsta sinn en ástæ�an fyrir útgáfunni er einfaldlega sú a� nau�synlegt var or�i� a� gera uppl�singar um lífrænan landbúna� og frambo� á lífrænum vörum a�gengilegri fyrir alla.

A� LÍFRÆ TT O

A� LÍFRÆ TT O

� UR

� UR

Úr hrei�ri í sæng - Höfnum

NT

NÁTTÚRUA F U�

NÁTTÚRUA F U�

Vottu� náttúruafur�: Æ�ardúnn Vörumerki: Úr hrei�ri í sæng Vörur: Æ�ardúnssængur natturan.is/graenarsidur/inst/1051

Votta� lífrænt - Tún

Á Íslandi annast Vottunarstofan Tún eftirlit me� lífrænni framlei�slu. Í lífrænni ræktun felst a� varan hefur veri� ræktu� me� lífrænum a�fer�um, án eiturefna, tilbúins ábur�ar, hormóna e�a erf�abreyttra lífvera. Votta� er í samræmi vi� regluger� Evrópusambandsins um lífræna landbúna�arframlei�slu og reglur Túns um lífræna snyrtivöruframlei�slu og matrei�slu. Samkvæmt �eim er óheimilt a� marka�ssetja landbúna�arvörur sem lífræntar nema �ær hafi veri� framleiddar í samræmi vi� ákvæ�i �essara sta�la. Vottunin sta�festir a� lífrænum a�fer�um hafi veri� beitt en metur ekki umhverfisáhrif vörunnar e�a umbú�a hennar. natturan.is/graenarsidur/6/2/18

Soil Association er lífrænt vottunarmerki sem gildir um allan heim.

Debio er norskt lífrænt vottunarmerki.

AB Agriculture Biologique er franskt lífrænt vottunarmerki fyrir landbúna�arafur�ir.

The Organic Food Federation er breskt lífrænt vottunarmerki.

Demeter-merktar vörur eru frá lífefldum (biodynamískum) landbúna�i.

Bio-Siegel er opinbert lífrænt vottunarmerki ��skalands.

Lífrænt vottunarmerki Evrópusambandins. natturan.is/graenarsidur/6/2/

Sló� á ítaruppl�singar á natturan.is/ URL for detailed information on natturan.is (English on nature.is/Deutsch auf natur.is)

Snyrtivörur/ Trjárækt/ Söfnun villtra jurta/ Bakarí/ Grænmeti/ Cosmetics Forestry Collection of wild plants Bakery Vegetables

Kartöflur/ Potatoes

Rabarbari/ Gar�plöntur/ Kryddjurtir/ Blóm/ Matvæli/ Rubarb Garden plants Herbs Flowers Food

78 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

Egg/ Heilsuvörur/ Eggs Health products

Mjólkurk�r/ Nautgripir/ Dairy Cattle Cattle

Mjólkurbú/ Mjólk/ Dairy Milk

Söfnun sjávargró�urs/ Collection of seaweed

Hross/ Sau�fé/ Sláturhús/ Horses Sheep Slaughterhouse

Síldarmjöl/ Herringmeal

Síldarl�si/ Herringoil

Lo�numjöl/ Capelinmeal

Lo�nul�si/ Capelinoil

Kítósan/ Fó�ur/ Chitosan Feed

Smásala/ Retale

Morgunver�arhla�bor�/ Breakfast buffet

Innflutningur/ Import

Útflutningur/ Export

Lífrænt Íslandskort Organic Map of Iceland

Olíulindin er til húsa í Vegmúla 2 og heldur úti heimasíðunni www.oliulindin.com og einnig facebók-síðu.

S: 551 8867.

DR. MERCOLA

ein

– ný bætiefni á Íslandi

hla

Í Heilsutorginu í Blómavali er nú í fyrsta sinn hægt að kaupa bætiefni undir merkjum Dr. Mercola.

Benedikta Jónsdóttir, sölu- og heilsuráðgjafi Heilsutorgsins, hafði þetta um nýju vörulínuna að segja: „Mercola er menntaður skurðlæknir en hefur stundað heildrænar lækningar í fjölda ára.

Fyrir fimmtán árum byrjaði hann að gefa út fréttabréf um heilsumál sem er nú eitt hið mest lesna á því sviði í Bandaríkjunum. Ég bendi öllum sem koma til mín á námskeið að fara inn á síðuna hans, www. drmercola.com, og skrá sig á póstlistann hjá honum. Hann setur nafn sitt aðeins við það besta sem völ er á. Sem dæmi má nefna B12-spreyið sem er það eina hérlendis sem inniheldur Metil Cobalamine, en töflurnar eru bara með Cobalamine og nýtast líkamanum ekki eins vel. Ef ég ætti að mæla með einni vöru umfram aðrar frá Dr. Mercola þá er það Q10 sem er í ubiqui-vökvaformi. Þetta er alveg ný tegund af Q10 sem fer mjög hratt inn í frumurnar og hefur mjög víðtæk og góð áhrif á okkur, m.a. yngir og gefur aukna orku,“ útskýrir Benedikta. Þeir sem vilja fræðast frekar um þessa nýju bætiefnalínu geta leitað til Benediktu.

Það

LÍFRÆNT ÍSLANDSKORT Lífræna Íslandskortið frá Náttúran.is kom út í október sl. og er þeim mikið fagnaðarefni sem vilja fylgjast með þróuninni í þessum málaflokki. Kortið útlistar nákvæmlega hverjir hafa lífræna vottun á Íslandi og fyrir hvað og gerir upplýsingar um lífrænan landbúnað og framboð á lífrænum vörum aðgengilegri fyrir alla. Það er von útgefanda að græn kort verði með öllu ónauðsynleg innan fárra ára enda verði græn hugsun þá orðin sjálfsögð, ekki undantekning. En þangað til er öllum frjálst að fá skráningu á Lífræna Íslandskortið, svo framarlega sem starfsemin uppfyllir ákveðin skilyrði og viðmið. Kortið er hannað af Guðrúnu A. Tryggvadóttur og Signýju Kolbeinsdóttur og er dreift frítt, en einnig er hægt að nálgast það á www.natturan. is. Áskrifendur okkar fá allir kortið sent með blaðinu sínu og þökkum við Náttúru.is fyrir frábært framtak.

ég ég

Kár

lan

Meða Kári S æfing

TAKMARKIÐ AÐ VERÐA BESTUR „Ég ætla að verða einn af bestu hlaupurum í heimi. Það er takmark sem ég hef unnið að síðan ég var krakki.“

Kári Steinn Karlsson, langhlaupari.

Meðal NOW bætiefna sem Kári Steinn notar með æfingum sínum eru: NOW er breið lína hágæða fæðubótarefna sem eru án allra óæskilegra aukefna, svo sem litar-, bragð- og rotvarnarefna og ódýrra uppfylliefna.

Gæði • Hreinleiki • Virkni

AUGLÝSINGAR

FRÚ LAUGA

ANNA DESIGN

Kæru nágrannar. Höfum opnað nýja hverfisverslun á Óðinsgötu 1.

Laufabrauðshefðin er kveikjan að hönnun Önnu Guðmundsdóttur. Við meðhöndlun mynstursins á fatnaðinum hefur hún sameinað gamla hefð og nútímalega hönnun. Hönnun hennar samanstendur af fylgihlutum eins og sjölum, treflum, húfum og grifflum sem saumað er úr hágæða efnum.

Kveðja, Frú Lauga Opið þri. til föst. 12:00-18:00.

Lau. 12:00-16:00. www.frulauga.is

www.annadesign.is

LITLA GARÐBÚÐIN Með innigarðinum Herb:ie frá finnska fyrirtækinu IndoorGarden er á auðveldan hátt hægt að rækta krydd- og matjurtir allt árið.

Herb:ie fæst hvítur, svartur, rauður eða grænn.

Litla garðbúðin, Höfðabakka 3, sími 587 2222 www.litlagardbudin.is

Nordic ferskfóður fæst frosið í handhægum umbúðum

HRÁFÆÐI FYRIR HUNDA

NÚTÍMA NETBÓKHALDSKERFI

• Inniheldur einungis hágæða hráefni og hátt hlutfall af kjöti • Engin aukefni önnur en vítamín- og steinefnablanda • Bragðgott og vinsælt meðal matvandra hunda • Inniheldur óunna fitu sem gefur feldinum glans og dregur úr hárlosi • Hentar mörgum hundum með ofnæmi þar sem það inniheldur fáa ofnæmisvaka

Regla er nýtt og fullbúið netbókhald sem sparar þér tíma og kostnað við bókhaldið. Enginn stofnkostnaður, lágt mánaðargjald og nútímalegt netbókhaldskerfi sem færir sig að mestu leyti sjálft. Kynntu þér kosti Reglu og prófaðu frítt í þrjátíu daga.

www.hundahreysti.is

80 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

www.regla.is

F lí o

Heilsulindir í Reykjavík

r i r Fy a m a lík ál s g o

op na r sn em m a Ì ˆl lu m ve r um

fyrir alla fjˆlskyld una

Ì ˛Ì nu hv erfi

Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR 81

LJÚF MINNING

12 myndir 1 Þegar ég stóð inni í eldhúsi og horfði upp í skápinn yfir ísskápnum var tilkynnt í útvarpinu að Neil Armstrong væri búinn að stíga á tunglið.

2 Einu sinni þegar ég hellti mjólkinni út á sætsúpuna myndaðist hvítt Ísland í eldrauðu hafi.

ÞORVALDUR ÞORSTEINSSON – rithöfundur

3 Á myndinni af mér með Ara litla frænda í fanginu inni í stofu, við báðir í náttfötum, sést ekki að rétt áður hafði ég fengið frekjukast og sagt margt ljótt við alla.

4 Þegar við fórum til Ólafsfjarðar þurftum við alltaf að fara með Drangi af því að Múlavegurinn var ekki kominn. Og alltaf varð ég sjóveikur. En einu sinni fórum við með fiskibátnum Stíganda til Ólafsfjarðar og af því að veðrið var svo gott varð ég ekkert sjóveikur. Þess vegna varð Stígandi uppáhaldsskipið mitt. Svo þegar hann fórst mörgum árum seinna fannst mér ég næstum því hafa komist í hann krappan að hafa verið um borð í skipi sem núna var á hafsbotni.

5 Þegar ég hljóp milli þúfnanna í berjamónum einu sinni fannst mér ég allt í einu þurfa að stíga á færri og færri þúfur þangað til ég kom ekki við neina þeirra.

Textarnir birtust upphaflega í minningabókinni „Hundrað fyrirburðir“ sem höfundur gaf út í Nýlistadeild MHÍ árið 1987.

6 Einu sinni stóðum við Nonni og horfðum á kött eða ketti leika sér við strákana í næsta húsi fyrir ofan mig. Í garðinum eru mörg stór tré og svo segir Nonni: „Ég vildi óska að kötturinn (sá sem Nonni á hér við var í raun bara hálfgerður kettlingur) klifraði upp í stóra tréð.“ Og um leið tók kettlingurinn á rás og klifraði hratt upp í tréð og þorði ekki niður aftur. Nonni hafði áhyggjur af því að hafa eytt óskastundinni sinni í svona mikinn óþarfa en það var samt gaman að sjá þetta.

7 Einu sinni á laugardegi mætti ég upp á sal í Barnaskólanum til að fara að vinna eitthvað fyrir skátana; merkjasala held ég. En af því að

82 Í BOÐI NÁTTÚRUNNAR

eitthvað vantaði og eitthvað var að og við biðum lengi, þá sýndi Einar Haralds okkur kvikmyndir.

Fyrst áfram, svo afturábak. Það vara bara gaman, sérstaklega þegar húsið hrundi og reistist svo við aftur. En svo kom mamma hennar Höllu Halldórs og þakkaði okkur fyrir og sagði að við mættum fara heim aftur.

8 Áður en sjónvarpið byrjaði á Akureyri var komið sjónvarp heima og í því sást ekkert nema snjór og svo stillimynd seinna og ljósmynd frá Akureyri, sem ég held að hafi verið af Sigurhæðum. En þegar maður var að leita í snjónum að óvæntum sjónvarpsútsendingum, sáust alls konar myndir út úr snjókornunum. Einu sinni sáum við Pési eitthvað sem líktist manni að labba og vissum strax að það var norska sjónvarpið.

9 Einu sinni spurði Nonni mig, þegar ég hélt á hnífnum hans, hvort ég kynni að rétta hníf. Ég sá ekki að hnífurinn væri boginn og sagði bara nei. Þá tók hann af mér hnífinn og rétti mér hann aftur með skaftið á undan og sagði að svona ætti að rétta hníf.

10 Loksins þegar ég náði fiðrildi í greiparnar og átti ósk var hún sú að í litlu buddunni í forstofunni væri alltaf fimmtíukall. Og það var svo skrýtið að koma inn og finna budduna tóma.

11 Ég var mikið upp með mér þegar ég stóð við hliðina á mömmu á handavinnusýningunni í Barnaskólanum og hún var að tala við Tryggva Þorsteins skólastjóra af því að amma var einu sinni kennari við skólann og þess vegna vissi hann að ég var beintengdur skólanum og mér leið þess vegna betur en oftast áður. Það skyggði hins vegar svolítið á að þarna uppgötvaði ég hvað Tryggvi var hræðilega andfúll.

12 Þegar við vorum fyrir stuttu búnir að hlusta á framhaldsleikritið um krakkana sem voru lokaðir inni í hellinum eða kastalanum í útvarpinu og vorum að lyfta einhverju eða gera eitthvað erfitt, þá stundum við og blésum meira en venjulega, alveg óvart, og kölluðum hver til annars með útvarpsleikritaerfiði í röddinni.

AKUREYRI AlltAf ÓDÝRARI Á nEtInU

flUgfElAg.Is

Nú er

nEttIlboÐ g pA n tA Ð U í D A n EKKI Á moRgU s Á f lU g f E l A g .I

fARsímAvEfUR: m.flugfelag.is flUgfÉlAg íslAnDs mÆlIR mEÐ því að borða nesti í Lystigarðinum á fallegum sumardegi eða renna sér niður Hlíðarfjall í púðursnjó á fallegum vetrardegi. Á Akureyri er hver dagur öðrum fegurri og framburður innfæddra er einstaklega fagur. Prófaðu að panta bauk af kóki á akureyrsku og hlauptu svo í hláturskasti upp kirkjutröppurnar.

vIngUmst: facebook.com/flugfelag.islands

r sumar vo h

ve t

r

st au

u

Sjálfbært • grænt • lífrænt • vistvænt • heilbrigt • endurunnið og ekta íslenskt

VETUR 2013

Nýtt útlit Nr.

1.790 kr.

HANDVERKS OG HEILSU EINTAKIÐ ÞITT

1 20 13