woord en beeld Rachel ontroostbaar zondag onnozele kinderen ‘Er klonk een stem in Rama, luid wenend en klagend. Rachel beweende haar kinderen en wilde niet worden getroost, want ze zijn er niet meer.’ Matteus 2
Je ziet de dingen anders met ogen die gehuild hebben H.M. koningin Beatrix Onlangs verscheen Leven & Lot, de vertaling van de grote, bijna negenhonderd bladzijden omvattende roman van de RussischJoodse schrijver Vasili Grossman over het wel en wee van een hele stoet burgers, soldaten en wetenschappers, ten tijde van de slag om Stalingrad (1942- 1943). Grossman voltooide dit levenswerk in 1959. Pas in 1980 verscheen in Zwitserland een eerste Russische uitgave. In het tweede deel komt een waar traktaat voor, geschreven door de ‘heilige dwaas’ lkonnikov, over ‘het zinloze goede’. Hieronder enkele fragmenten uit dit traktaat, geschreven in een Duits krijgsgevangenen-kamp.
Pieter Breugel, de kindermoord in Bethehem, 1566. De kindermoord te Bethlehem is verplaatst naar een Vlaams dorp. Het verhaal was overbekend in Breugels tijd, en al vele malen geschilderd. Maar hij maakte er een klopjacht in een eenzaam gehucht in Vlaanderen van. De geïsoleerdheid van het dorpje in de winter benadrukt de gruwelijkheid van het gebeuren. Er is niemand buiten de soldaten en de wanhopige bevolking. Op de voorgrond kijkt een groepje goed geklede mannen te paard – de bevelvoerders ?- toe, onvermurwbaar voor de man die hen smeekt om het leven van zijn kind.
‘Er zijn vele boeken geschreven over wat het kwaad is en wat het goede en hoe het kwaad bestreden moet worden. Maar het trieste aan dit alles is onbetwistbaar: waar de dageraad gloort van het eeuwig goede dat nooit zal worden overwonnen door het kwaad - het kwaad dat eveneens eeuwig is, maar nooit sterker dan het goede - daar vloeit bloed, daar sterven zuigelingen en oude mannen. Niet alleen de mensen, maar zelfs God is niet bij machte het kwaad in de wereld terug te dringen. ‘Een stem is gehoord in Rama, een klacht, een bitter Waarom de wereld zo is, waarom de dood, geschrei: Rachel weent om haar kinderen, omdat zij niet vroeg ik de dag, hij vluchtte in avondrood. meer zijn.’ En zij die haar kinderen verloren heeft, geeft niets om wat de wijzen als het goede beschouwen, en wat als het En hier al in dit aertryc zou vrede zijn, kwade. (...) Het goede schuilt niet in de natuur, niet in de de pracht van alle sterren hier beneden zijn. preken van religieuze leiders en profeten, niet in de doctrines van grote sociologen en volksleiders, niet in de Huub Oosterhuis ethiek van filosofen. Toch dragen gewone mensen liefde in hun hart voor alles wat leeft en voelen ze onwillekeurig en van nature liefde en medelijden voor alle leven (...) Die persoonlijke goedheid van de ene mens tegenover de andere is een goedheid zonder getuigen, onbeduidend en gedachteloos. We zouden het zinloze goedheid kunnen noemen. Goedheid los van het goede in religieuze en maatschappelijke zin. De menselijke geschiedenis is niet de strijd van het goede dat het kwaad probeert te overwinnen. De geschiedenis van de mens is de strijd van een groot kwaad dat een korreltje menselijkheid probeert te vermalen. Maar als het menselijke in de mens ook nu nog niet is gedood, dan zal het kwaad niet meer overwinnen. samenstelling: Bettina van Santen en Kees Wijnen / december 2008