Información e orientación laboral by Ideaspropias Editorial

INFORMACIÓN E ORIENTACIÓN LABORAL Estratexias Básicas para Formar Parte do Mercado Laboral

EDITORIAL

Informaci贸n e Orientaci贸n Laboral

Informaci贸n e Orientaci贸n Laboral Estratexias B谩sicas para Formar Parte do Mercado Laboral

Autor Pablo González Rodríguez é diplomado en Educación Social pola Universidade de Vigo. Foi docente durante cinco anos de formación profesional ocupacional en diversas organizacións empresariais, sindicais e administracións públicas. Na actualidade desenvolve a súa carreira profesional como orientador laboral do Servizo Galego de Colocación na Fundación Secretariado Xitano. Participou tamén en proxectos europeos de formación profesional. A súa formación e experiencia reflíctense neste manual, publicado por Ideaspropias Editorial, que tamén publicou o seu manual Igualdad de oportunidades.

Ficha de catalogación bibliográﬁca Información e orientación laboral. Estratexias básicas para formar parte do mercado laboral. 1.ª edición Ideaspropias Editorial, Vigo, 2009 ISBN: 978-84-9839-156-5 Formato: 17x24 cm . Páxinas: 83

INFORMACIÓN E ORIENTACIÓN LABORAL. ESTRATEXIAS PARA FORMAR PARTE DO MERCADO LABORAL Non está permitida a reprodución total ou parcial deste libro, nin o seu tratamento informático, nin a transmisión de ningunha forma ou por calquera medio, xa sexa electrónico, mecánico, por fotocopia, por rexistro ou outros métodos, sen o permiso previo e por escrito dos titulares de Copyright.

DEREITOS RESERVADOS 2009, respecto á primera edición, por © Ideaspropias Editorial. ISBN: 978-84-9839-156-5 Depósito legal: VG 90-2009 Autor: Pablo González Rodríguez Tradutora: Lucía Graíño Teira Impreso en España - Printed in Spain Ideaspropias Editorial incorporou na elaboración deste material didáctico citas e referencias de obras divulgadas e cumpriu todos os requisitos establecidos pola Lei de Propiedade Intelectual. Polos posibles erros e omisións, escúsase previamente e está disposta a introducir as correccións pertinentes en próximas edicións e reimpresións. Este manual recibiu unha subvención da Consellería de Cultura e Deporte, a través da Dirección Xeral de Creación e Difusión Cultural.

ÍNDICE

1. Información laboral....................................................................................... 1 1.1. Introdución............................................................................................ 1 1.2. Mercado laboral..................................................................................... 2 1.2.1. Estrutura e organización do mercado de traballo......................... 2 1.2.2. Sectores produtivos........................................................................ 5 1.3. Contratos de traballo............................................................................. 6 1.3.1. Características................................................................................ 6 1.3.2. Tipos de contratos.......................................................................... 9 1.4. Deberes e dereitos dos traballadores..................................................... 13 1.4.1. Estatuto dos traballadores............................................................... 14 1.4.2. Convenios colectivos....................................................................... 16 1.5. Os axentes sociais. Papel dos axentes sociais no mercado de traballo..... 16 1.6. Seguridade Social: principais prestacións.............................................. 17 EXERCICIO 1............................................................................................... 24 SOLUCIÓNS.................................................................................................. 25 1.7. Resumo de contidos............................................................................. 26 AUTOAVALIACIÓN 1.................................................................................. 27 SOLUCIÓNS.................................................................................................. 28 2. Orientación laboral....................................................................................... 29 2.1. Introdución............................................................................................ 29 2.2. Busca de emprego. Técnicas de busca................................................... 29 2.2.1. Carta de presentación e currículo................................................... 35 2.2.2. Entrevista...................................................................................... 37 2.3. Servizos de emprego............................................................................. 40 2.3.1. Características................................................................................ 40 2.3.2. Tipos.............................................................................................. 42 2.4. A formación profesional......................................................................... 43 2.4.1. Os distintos subsistemas de formación profesional............................. 43 2.4.2. Organismos xestores....................................................................... 45 2.4.3. Ofertas formativas relacionadas coa ocupación............................... 47 2.5. Autoemprego......................................................................................... 48 2.5.1. Traballo por conta propia............................................................... 48 2.5.2. Traballo en réxime asociado............................................................ 48 2.6. Saídas profesionais da ocupación no mercado de traballo......................... 49 EXERCICIO 2.................................................................................................. 51 SOLUCIÓNS.................................................................................................. 52 2.7. Resumo de contidos............................................................................. 53

AUTOAVALIACIÓN 2.................................................................................. 54 SOLUCIÓNS.................................................................................................. 55 3. Emprendedores............................................................................................. 56 3.1. Introdución............................................................................................ 56 3.2. Perfil do emprendedor.......................................................................... 56 3.3. Formación do emprendedor................................................................. 57 3.4. Entidades e lugares de asesoramento.................................................. 62 EXERCICIO 3............................................................................................... 65 SOLUCIÓNS.................................................................................................. 66 3.5. Resumo de contidos............................................................................. 68 AUTOAVALIACIÓN 3.................................................................................. 69 SOLUCIÓNS.................................................................................................. 70 RESUMO........................................................................................................ 71 EXAME............................................................................................................ 73 BIBLIOGRAFÍA............................................................................................. 77

Información e orientación laboral

1.1.

Información laboral

Introdución

Antes de buscar un emprego ou unha mellora do posto actual, debemos coñecer unha serie de variables que van ser determinantes para obter aquilo que esperamos. O primeiro que temos que coñecer é como se atopa o mercado laboral, as súas tendencias, cales son as profesións máis demandadas, e que proxección de futuro podemos atopar nesa demanda. Se realizamos unha análise do mercado de traballo para saber cales son as nosas potencialidades e as nosas carencias para canalizalas ou corrixilas, atoparémonos en disposición de obter un posto de traballo acorde ás nosas posibilidades. Canto máis coñezamos e dominemos todas as variables dunha determinada situación, mellor responderemos ante ela. Por outro lado, tamén é importante que, ademais das nosas obrigas, coñezamos os nosos dereitos. O mercado de traballo está regularizado de tal maneira que todo traballador ten garantida unha serie de prestacións e dereitos que dignifican a actividade laboral. O traballo é un dereito e, como tal, existen unha serie de normas e prestacións que nos protexen, tanto cando estamos en activo como cando non o estamos. A forma correcta de asegurarnos o noso posto de traballo non consiste en obviar os nosos dereitos; nin as nosas obrigas. A maneira óptima de manterse no mercado laboral é coñecelo amplamente e aumentar as nosas competencias persoais e profesionais a través da práctica laboral e da aprendizaxe permanente.

Información e orientación laboral

1.2.

Mercado laboral

Sempre que facemos referencia a temas relacionados co emprego, a formación, os axentes sociais, os dereitos dos traballadores ou os empresarios, estamos a falar do mercado laboral. De xeito xeral, podemos definir o mercado laboral como a relación que existe entre a oferta e a demanda de emprego. Se reflexionamos sobre esta definición decatámonos de que o mercado laboral ten un gran compoñente circunstancial que fai variar a relación entre a oferta e a demanda. Este compoñente circunstancial débese a factores socioeconómicos, tendencias profesionais, transformacións nos contornos laborais, os cales cambian ao longo da vida laboral dun traballador ou dun empresario. Polo tanto, ao referirnos ao mercado laboral falamos de algo cada día máis cambiante. Isto esíxenos unha alta capacidade de adaptabilidade se nos queremos atopar nunha posición favorable ante as distintas circunstancias. Ao mencionar a adaptabilidade, estamos a falar das novas formas de traballo, os novos depósitos de emprego, a disposición para cambiar de emprego, de localización física, etc. Unha vez aclarado a que nos referimos con mercado laboral, é conveniente clarificar algúns conceptos clave para poder seguir avanzando neste campo, xa que tanto os medios de comunicación como as distintas administracións laborais utilizan ás veces uns conceptos e termos que non chegan a ser comprendidos por todos, quedándonos exclusivamente con nocións básicas sobre o mercado laboral. 1.2.1.

Estrutura e organización do mercado de traballo

A continuación, para unha mellor comprensión da estrutura e da organización do mercado de traballo explicaremos unha serie de conceptos, partindo da terminoloxía utilizada polo Servizo Público de Emprego Estatal.

Información e orientación laboral

A actividade económica, referíndonos á da demanda laboral, é aquela na que traballa o demandante ou ben, na que desempeñou o seu último emprego. Denomínanse activos aquelas persoas de dezaseis anos ou máis que subministran man de obra para a produción de bens ou servizos, ou están dispoñibles e en condicións de incorporarse á devandita produción. Así mesmo, é importante facer referencia á clasificación dos cursos de formación profesional ocupacional; por iso debemos falar de: • Ampla base: curso de carácter xeral e polivalente que serve de base a unha for-

mación posterior mediante cursos de ocupación ou específicos. • Ocupación: curso que habilita para o desempeño dunha ocupación. Responde

a un perfil profesional e engloba a totalidade dos módulos que constitúen o itinerario formativo. • Ocupación con certificado de profesionalidade: curso que capacita para o des-

empeño dunha ocupación con certificado de profesionalidade. Responde a un referente ocupacional e formativo establecido. • Específico: curso que habilita para desempeñar unha parte laboralmente signi-

ficativa dunha ocupación, ou para especializarse en ámbitos concretos dela. • Específico de crédito ocupacional: curso que capacita para o desempeño da-

quelas competencias profesionais con valor e significado no emprego. As demandas de emprego en alta son inscricións dos demandantes formalizadas polas oficinas de emprego. Estas materialízanse a través da tarxeta de demandante que ha de selarse periodicamente nas oficinas emisoras. Os demandantes de longa duración son os desempregados dados de alta como demandantes sen interrupción durante un período superior a un ano. Coñecemos como inactivos aquelas persoas de dezaseis anos ou máis non clasificadas como ocupadas ou paradas. Son persoas que se ocupan do

Información e orientación laboral

seu fogar, estudantes, xubilados ou prexubilados, pensionistas, incapacitados para traballar, ou que se atopan noutras situacións de inactividade. Denomínase ocupación ao conxunto de empregos cuxas tarefas presentan unha gran similitude. Deste modo, son ocupados aquelas persoas de dezaseis anos como mínimo que están a traballar, polo menos unha hora, a cambio dunha retribución económica. Pola contra, son parados aquelas persoas de dezaseis anos ou máis que se atopan sen traballo, están dispoñibles para traballar e buscando activamente emprego. O paro rexistrado é o total de demandas de emprego en alta, existentes a fin de mes. O sector económico xorde de agrupar a actividade produtiva, dando como resultado catro grandes bloques, que son: agricultura e pesca; industria; construción; e servizos. A taxa de actividade é a porcentaxe que representa a forza do traballo sobre a poboación en idade laboral, que se calcula do seguinte modo: número total de activos e a poboación en idade de traballar multiplicado por cen. A situación actual do mercado de traballo reflicte unha diminución do paro rexistrada en comparación co mes de abril do ano anterior (2005). Os datos absolutos do mes de abril de 2006 reflicten un total de 2.075.676 de parados, sendo esta cifra menor en 20.269 respecto ao ano anterior. En canto á situación do mercado de traballo no sector do comercio, o primeiro que hai que sinalar é que nos últimos anos está a sufrir unha gran transformación debido, principalmente, ás novas formas de distribución e de comercio internacional. Así mesmo, é importante destacar a influencia que exerce a convivencia das formas tradicionais de comercio reflectidas no pequeno comercio, con fórmulas actuais propias das grandes empresas. Concluiremos, xeneralizando, que o pequeno comercio adoita estar especializado na comercialización dun produto concreto. Por outra banda, as grandes empresas poden dividirse en grandes superficies, cadeas de tendas e franquías. O último estudo publicado polo Servizo Público de Emprego sobre o sector comercio sitúa nun 9,7% os ocupados neste sector sobre o total da poboación activa.

Información e orientación laboral

Nos últimos anos, o sector comercio foi unha fonte xeradora de emprego debido a diversos factores; os máis relevantes son: a expansión cada vez maior das grandes cadeas comerciais que provoca a continua contratación de persoal, o fomento do autoemprego, o impulso do sistema de franquías, a amplitude de horarios dos establecementos comerciais, a apertura en días festivos, e o aumento do poder adquisitivo da poboación en xeral.

Concretamente, a ocupación que máis contratacións rexistra dentro do sector comercio é a de dependente de comercio cunha cantidade superior a 500.000 traballadores contratados, prevéndose que nos próximos anos se incremente ata máis de 5.000 contratacións anuais. 1.2.2.

Sectores produtivos

Os sectores produtivos poden sintetizarse en catro grandes bloques, que son: agricultura e pesca; industria; construción; e servizos. Á súa vez estes están divididos en subsectores, os cales novamente se dividen en actividades económicas. A evolución dos sectores produtivos a nivel de expansión e contratación non é lineal, é dicir, cada sector sofre ciclos de estacionalidade que se reflicten no número de contratacións realizadas. Estes períodos de estacionalidade non deben ser entendidos como ciclos económicos a longo prazo, senón que, mesmo nos períodos anuais, podemos analizar cando é o momento propicio para inserirse laboralmente. Respecto ás dez ocupacións nas que se rexistran máis contratos, os períodos de estacionalidade recóllense na seguinte táboa:

Información e orientación laboral

Ocupación Empregado administrativo en xeral

Maior Menor contratación contratación Xaneiro

Agosto

Camareiro en xeral

Xullo

Xaneiro

Dependente de comercio en xeral

Xullo

Agosto

Traballador agrícola, agás hortas, viveiros e xardíns

Xaneiro

Xullo

Albanel

Xaneiro

Decembro

Muller/mozo de limpeza/limpador en xeral

Setembro

Febreiro

Peón agrícola en xeral

Outubro

Agosto

Peón da construción de edificios

Xaneiro

Decembro

Peón da industria manufactureira

Xaneiro

Decembro

Mozo de carga/descarga

Setembro

Febreiro

1.3.

Contratos de traballo

Nesta epígrafe trataremos as principais características dos contratos de traballo, así como os seus tipos existentes na actualidade. 1.3.1.

Características

Todo traballador que realiza determinadas funcións dentro dunha organización empresarial a cambio dunha retribución, ten dereito a asinar un contrato no que se recollan as características e condicións principais da relación laboral. O contrato de traballo pode ser indefinido ou temporal, estando regulada pola normativa a súa duración máxima e mínima en función do tipo de contrato do que se trate. Como norma xeral, calquera persoa maior de dezaoito anos posúe representatividade suficiente para asinar un contrato. No caso de que o traballador sexa menor de idade, fará falta o consentimento expreso dos pais ou titores, aínda que tamén terá validez se o menor está legalmente emancipado. A normativa en contratación laboral recolle os dereitos e obrigas, tanto para o traballador coma para o empresario, que se derivan da formalización dun

Información e orientación laboral

contrato. Como traballadores é fundamental coñecer os dereitos, pero tamén as obrigas derivadas de calquera relación laboral. Na seguinte táboa preséntanse os principais dereitos e obrigas do traballador que xorden tras formalizar o contrato, segundo o Servizo Público de Emprego Estatal: Dereitos do traballador Manterse ocupado durante a xornada laboral. Optar á formación e promoción. Ter igualdade de oportunidades no acceso a un posto de traballo. Percibir a retribución pactada no contrato laboral. Cumprir o acordado no contrato de traballo. Desempeñar o seu traballo en condicións adecuadas de seguridade e hixiene. Obrigas do traballador Cumprir o pactado no contrato respecto ao posto de traballo. Seguir as medidas de seguridade e hixiene. Acatar as instrucións dos empresarios como órganos directivos, acordes ao seu posto de traballo. Contribuír á consecución dos obxectivos empresariais. As obrigas do empresario son: por unha parte, informar o traballador dos elementos esenciais da relación laboral, tanto a nivel de execución de funcións coma de retribucións, ben por escrito ou ben especificándoas no contrato; e, por outra parte, entregarlles aos representantes dos traballadores unha copia dos contratos formalizados no prazo de dez días e comunicarlle ao Servizo Público de Emprego o contido dos contratos de traballo no prazo de dez días desde que son asinados. Grazas ás políticas activas de emprego e seguindo as directrices europeas de loita contra o desemprego en colectivos con dificultades especiais de inserción laboral, existen determinados tipos de contratos que lle permiten ao empresario recibir bonificacións por formalizalos. A normativa para o ano 2006 recolle os supostos que trataremos a continuación. Estes contratos, vinculados a determinados colectivos específicos, enunciámolos e explicámolos a continuación:

Información e orientación laboral

Para conseguir a bonificación de contratos indefinidos para mulleres desem-

pregadas do Ministerio de Traballo e Asuntos Sociais os requisitos xenéricos que debe cumprir a traballadora son: ter entre 16 e 45 anos, ser contratada nunha ocupación con baixo índice de emprego feminino, e ser contratada nos vinte e catro meses seguintes á data do parto, de terse producido. Para optar a un contrato indefinido para desempregados inscritos durante

seis meses ou máis nas oficinas de emprego o traballador ten que cumprir os seguintes requisitos: estar inscrito como desempregado durante seis meses ininterrompidamente, non ter relación de parentesco por consanguinidade ou afinidade ata o segundo grao co empresario, e non ter estado vinculado á empresa durante os vinte e catro meses anteriores mediante contrato indefinido. Os requisitos que debe cumprir o traballador para optar a un contrato inde-

finido para traballadores maiores de corenta e cinco anos son: estar inscrito no Servizo Público de Emprego, ter máis de corenta e cinco anos, non ter relación de parentesco por consanguinidade ou afinidade ata o segundo grao co empresario, e non ter estado vinculado á empresa durante os vinte e catro meses anteriores mediante contrato indefinido. O traballador deberá reunir unha serie de requisitos para optar a un contrato

indefinido para perceptores de prestacións ou subsidio por desemprego, que son: estar inscrito como desempregado e perceptor de prestacións ou subsidio de desemprego e que lle reste un ano ou máis de percepción no momento de formalizar o contrato, non ter relación de parentesco por consanguinidade ou afinidade ata o segundo grao co empresario, e non ter estado vinculado á empresa durante os vinte e catro meses anteriores mediante contrato indefinido. Os requisitos que debe cumprir o traballador para optar a unha transforma-

ción de contratos temporais en indefinidos son os seguintes: ter un contrato en vigor de duración determinada ou temporal subscrito antes do 1 de xaneiro de 2006 ou un contrato formativo, de remuda ou de substitución por anticipación da idade de xubilación independentemente da data da súa celebración, non ter relación de parentesco por consanguinidade ou afinidade ata o segundo grao co empresario, e non ter estado vinculado á empresa durante os vinte e catro meses anteriores mediante contrato indefinido. Para optar a contratos bonificados para traballadores en situación de exclu-

sión social, o traballador deberá pertencer a algún dos seguintes colectivos: - Perceptores de rendas mínimas de inserción ou que non poidan acceder a

estas prestacións por non poder acreditar o período esixido de empadroamento e residencia, ou ter esgotado o período máximo de percepción.

Información e orientación laboral

- Maiores de dezaoito anos e menores de trinta anos procedentes de institu-

cións de protección de menores. - Persoas con problemas de drogadicción que se atopen en procesos de rein-

serción social ou rehabilitación. - Ex-reclusos e internos penais que poidan acceder a un posto de traballo,

así como os que se atopen en liberdade condicional. - Menores internos e ex-internos, cuxa situación legal lles permita acceder a

un posto de traballo, así como os de liberdade vixiada. Ademais de pertencer a algún destes colectivos, o traballador deberá cumprir os seguintes requisitos: non ter relación de parentesco por consanguinidade ou afinidade ata o segundo grao co empresario, e non estar vinculado á empresa durante os vinte e catro meses anteriores mediante contrato indefinido. Nas cinco últimas modalidades de contrato, se as contratacións son de socios traballadores, ou de traballo en cooperativas ou sociedades laborais, non terán bonificación se os demandantes estiveron contratados nas mesmas sociedades por un período superior a doce meses. 1.3.2.

Tipos de contratos

Antes de detallar as características específicas de cada contrato, analizaremos unha serie de características xerais. Como xa mencionamos anteriormente, o contrato de traballo recolle un acordo ao que chegan o empresario e o traballador para realizar un determinado servizo a cambio dunha retribución. Os contratos poden ser temporais ou indefinidos, e a xornada completa ou a tempo parcial. Sobre o período de proba, o primeiro que debemos sinalar é que non é obrigatorio e, en caso de que se estableza, debe estar reflectido no contrato. O período máximo de proba establécese nos convenios colectivos e o traballador a proba ten os mesmos dereitos e obrigas que calquera outro traballador. Non pode existir período de proba cando o traballador xa o superase dentro da mesma empresa, aínda que sexa con outra modalidade de contratación.

10 Información e orientación laboral

Os principais tipos de contratos son: indefinidos, formativos, de duración determinada, a tempo parcial, de traballo fixo descontinuo, de remuda, para persoas con discapacidade, para a realización dun proxecto de investigación, de substitución por anticipación da idade de xubilación, de traballo a domicilio, de traballo en grupo, etc. Coñecer as normas que regulan os contratos laborais axudaranos a poder defender os nosos dereitos, pero tamén a cumprir mellor coas nosas obrigas. A continuación presentamos as características específicas de cada tipo de contrato que nos poden afectar como traballadores: Contrato para a formación:

Os requisitos do traballador necesarios para optar a este tipo de contrato son ter máis de dezaseis anos e menos de vinte e un, e non estar en posesión da titulación requirida para un contrato en prácticas. O límite de idade máxima suprímese cando o traballador pertence a algún dos seguintes colectivos: discapacitados, estranxeiros durante os dous primeiros anos de vixencia do permiso de traballo, traballadores que leven máis de tres anos sen actividade laboral ou en exclusión social, e alumnos de escolas obradoiro, obradoiro de emprego ou casa de oficios. Neste tipo de contrato o tempo dedicado á formación, a súa distribución horaria, a duración do contrato e o nome e cualificación profesional do encargado de tutelar o traballador deben constar no contrato. A duración non pode ser inferior a seis meses nin superior a dous anos e pódense realizar dúas prórrogas, como máximo, cunha duración mínima de seis meses. O tempo dedicado á formación non pode ser inferior ao 15 % da xornada laboral. A contratación realizarase sempre a xornada completa, incluíndo a formación teórica. O salario nunca será inferior ao salario mínimo interprofesional. Contrato en prácticas:

Os requisitos do traballador requiridos para optar a este tipo de contrato son posuír unha titulación universitaria ou de formación profesional e que non transcorresen máis de catro anos desde a finalización dos estudos. Nesta modalidade de contrato a duración non pode ser inferior a seis meses nin superior a dous anos. No caso de que sexa inferior a dous anos pódense establecer dúas prórrogas de seis meses como mínimo.

Información e orientación laboral

Contrato de obra ou servizo determinado:

Este contrato ten por obxecto a realización de obras ou servizos con autonomía e substantividade propias dentro da actividade da empresa e cuxa execución, aínda que limitada no tempo, ten en principio unha duración incerta. Pode formalizarse a tempo completo ou a tempo parcial. No contrato recollerase con detalle o carácter da contratación e identificarase a obra ou o servizo, a duración do contrato, así como o traballo que se vai desenvolver. O contrato finalizará cando remate a obra ou o servizo obxecto do contrato. Cando a duración do contrato sexa superior a un ano, a terminación do contrato comunicarase cunha antelación mínima de quince días. Executada a obra ou o servizo, se o traballador continúa os seus servizos na empresa, o contrato considerarase prorrogado por tempo indefinido, salvo que se acredite a natureza temporal da obra. Contrato eventual por circunstancias da produción:

O obxectivo da formalización deste contrato é atender a esixencias circunstanciais do mercado, acumulación de tarefas ou exceso de pedidos, aínda tratándose da actividade normal da empresa. O contrato eventual por circunstancias da produción pode ser a tempo completo ou a tempo parcial. A duración máxima será de seis meses dentro dun período de doce meses. Se a actividade ten carácter estacional, os convenios colectivos poden modificar a duración máxima do contrato e/ou o período dentro do cal pode celebrarse. En caso de que o contrato eventual se concerte por un prazo inferior á duración máxima legal pódese prorrogar unicamente unha vez. Débense sinalar con claridade a causa, a duración e o traballo que se vai desenvolver. Contrato de interinidade:

A finalidade deste contrato é a de substituír traballadores con dereito a reserva do posto de traballo, ou cubrir temporalmente un posto de traballo durante o proceso de selección ou promoción para a súa cobertura definitiva. O contrato de interinidade sempre se formalizará a xornada completa agás cando o traballador substituído estivese contratado a tempo parcial ou se trate de cubrir temporalmente un posto de traballo que se vaia realizar a tempo parcial, cando o contrato se realice para complementar a xornada

12 Información e orientación laboral

reducida dos traballadores; ou cando os traballadores desfruten a tempo parcial do permiso de maternidade, adopción ou acollemento, preadoptivo ou permanente. A duración do contrato será a do tempo que se prolongue a ausencia do traballador ou mentres dure o proceso de selección ou promoción, sen que poida ser superior a tres meses nin realizarse un novo contrato pola mesma causa. Este recollerá o carácter da contratación, identificará o traballador substituído e a causa da substitución e, no seu caso, o posto de traballo cuxa cobertura definitiva se producirá tras o proceso de selección externa ou promoción interna. Contrato de traballo a tempo parcial:

Un contrato de traballo a tempo parcial é un tipo de contrato no que se acorda a prestación de servizos durante un número de horas ao día, á semana, ao mes ou ao ano, inferior á xornada de traballo dun traballador a tempo completo comparable. Entendemos por tempo completo comparable a un traballador a tempo completo da mesma empresa e centro de traballo, co mesmo tipo de contrato de traballo e que realice un traballo idéntico ou similar. A duración deste tipo de contrato pode ser indefinida ou por duración determinada; se é de duración determinada non poderá realizarse nas modalidades do contrato de formación e de substitución por xubilación anticipada. Para poder realizar este contrato, no caso de traballadores que non alcanzasen aínda a idade de xubilación, a empresa deberá celebrar simultaneamente un contrato de traballo cun traballador. Así mesmo, pódese formalizar para substituír os traballadores que se xubilasen parcialmente despois de cumprir a idade de xubilación. A xornada de traballo pódese realizar de forma continuada ou partida. Os traballadores a tempo parcial non poderán realizar horas extraordinarias, salvo en determinados supostos que se recollen no Estatuto dos traballadores. Neste contrato está permitido o pacto de horas complementarias cando non teña unha duración determinada, as cales non poden exceder do 15% de horas ordinarias do contrato.

Información e orientación laboral

Contrato de traballo fixo-descontinuo:

Este tipo de contrato concertarase para realizar traballos que teñan o carácter de fixos-descontinuos e que non formen parte da actividade habitual da empresa. Contrato de traballo de remuda:

Formalízase cun traballador que teña un contrato de duración determinada coa empresa ou que se atope desempregado, para substituír un traballador que se acolle á xubilación parcial. Nesta modalidade de contrato a duración é indefinida ou igual á do tempo que lle falte ao traballador substituído para alcanzar a idade de xubilación. A xornada poderá ser completa ou parcial; como mínimo, a xornada será igual á redución de xornada pactada co traballador substituído. A duración será indefinida ou igual ao tempo que lle reste ao traballador para acollerse á xubilación completa. Contrato de traballo de substitución por anticipación da idade de xubilación:

O obxecto deste contrato é substituír traballadores que anticipen a súa idade ordinaria de xubilación de 65 a 64 anos. Para realizar este tipo de contrato, ao traballador que se xubila débelle faltar un ano como máximo para alcanzar a idade ordinaria de xubilación. Débese reflectir no contrato o nome do traballador que se substitúe. O contrato de substitución pode ser de calquera modalidade, agás a tempo parcial ou eventual por circunstancias da produción. 1.4.

Deberes e dereitos dos traballadores

Todo traballador está amparado pola normativa laboral do noso país que recolle tanto os dereitos como os deberes dos traballadores. O acceso, a permanencia no mercado de traballo e as circunstancias derivadas desta relación deben producirse atendendo a criterios de igualdade democráticos que garantan o pleno desenvolvemento individual do dereito ao traballo.

14 Información e orientación laboral

1.4.1.

Estatuto dos traballadores

A Lei do Estatuto dos traballadores está recollida no Real decreto 1/1995, do 24 de marzo, que entrou en vigor o 1 de maio de 1995. O Estatuto dos traballadores expón que se aplicará aos traballadores que voluntariamente presten os seus servizos retribuídos por conta allea e dentro do ámbito de organización e dirección doutra persoa, física ou xurídica, denominada empregador ou empresario. Se temos en conta o ámbito de aplicación sinalado anteriormente, tamén recolle na súa redacción as relacións laborais que quedan excluídas desta norma e que son as seguintes: • A relación de servizo dos funcionarios públicos: regularase polo Estatuto da

función pública, así como a do persoal ao servizo do Estado, as corporacións locais e as entidades públicas autónomas cando, ao abeiro dunha lei, a devandita relación se regule por normas administrativas ou estatutarias. • As prestacións persoais obrigatorias: fan referencia á actividade que se limite,

pura e simplemente, ao mero desempeño do cargo de conselleiro ou membro dos órganos de administración nas empresas que revistan a forma xurídica de sociedade e sempre que a súa actividade na empresa só comporte a realización de labores inherentes a tal cargo. • Os traballos realizados a título de amizade, benevolencia ou boa veciñanza:

son traballos familiares, salvo que se demostre a condición de asalariados dos que os levan a cabo. Consideraranse familiares, para estes efectos, sempre que convivan co empresario, o cónxuxe, os descendentes, ascendentes e demais parentes por consanguinidade ou afinidade, ata o segundo grao inclusive e, no seu caso, por adopción. • A actividade das persoas que interveñan en operacións mercantís por conta

de un ou máis empresarios: sempre que queden persoalmente obrigados a responder do bo fin da operación asumindo o seu risco e ventura. A continuación citamos os dereitos e deberes dos traballadores que recolle a mencionada lei.

Información e orientación laboral

Os dereitos laborais básicos son: - Ter un traballo e liberdade de elección de profesión ou oficio. - Liberdade para sindicarse, negociar colectivamente, adoptar medidas de con-

flito colectivo, folga, reunión, participar na empresa, ter unha ocupación efectiva e promover e recibir formación profesional no traballo. - Non ser discriminados para o emprego, ou unha vez empregados, por razóns

de sexo, estado civil, pola idade dentro dos límites marcados por esta lei, raza, condición social, ideas relixiosas ou políticas, afiliación ou non a un sindicato, así como por razón de lingua, dentro do Estado español. - Así mesmo, non poderán ser discriminados por razón de diminucións físicas,

psíquicas ou sensoriais, sempre que sexan aptos para desempeñar o traballo ou emprego en cuestión. - Integridade física e unha adecuada política de seguridade e hixiene. - Respecto da súa intimidade e a debida consideración da súa dignidade, com-

prendida a protección fronte a ofensas verbais ou físicas de natureza sexual. - Dereito á percepción puntual da remuneración pactada ou legalmente esta-

blecida. - Exercicio individual das accións derivadas do seu contrato de traballo. - Outros dereitos que se deriven especificamente do contrato de traballo.

Os deberes laborais básicos son: - Cumprir coas obrigas concretas do seu posto de traballo, conforme ás regras

da boa fe e dilixencia. - Observar as medidas de seguridade e hixiene que se adopten. - Cumprir as ordes e instrucións do empresario no exercicio regular das súas

facultades directivas. - Non concorrer coa actividade da empresa, nos termos fixados nesta lei. - Contribuír á mellora da produtividade. - Outros deberes que se deriven, se é o caso, dos respectivos contratos de tra-

ballo.

16 Información e orientación laboral

O contido desta lei é moi amplo, xa que regula todos os aspectos das relacións laborais. Poderiamos citar como máis relevantes as relacións laborais, a contratación, a clasificación profesional e a súa promoción, salarios e garantías sociais, o tempo de traballo, as faltas e sancións do traballador, o dereito de representación e reunión dos traballadores e a negociación colectiva. 1.4.2.

Convenios colectivos

Os convenios colectivos son un acordo subscrito entre os representantes dos traballadores e dos empresarios para regular as condicións de traballo e produtividade nun ámbito laboral determinado. Estes teñen validez unha vez que se presenten ante as autoridades laborais. A negociación colectiva está regulada polo Estatuto dos traballadores. Os aspectos máis destacables que regulan os convenios colectivos son os aspectos económicos e os aspectos laborais. Os primeiros son o salario ou calquera outro tipo de remuneración, a súa contía, complementos e importe das horas extraordinarias, etc. En cambio, os segundos están conformados pola xornada de traballo (diaria, semanal, anual), descansos, permisos e vacacións, categorías profesionais, duración e tipos de contratos de traballo, traballadores, as faltas laborais e as súas sancións, etc. 1.5.

Os axentes sociais. Papel dos axentes sociais no mercado de traballo

Os axentes sociais son as organizacións sindicais e empresariais que posúen a capacidade de representar os traballadores e o tecido empresarial, ben de carácter xeral ou sectorial e/ou territorial. Estes xogan un papel fundamental na organización do mercado de traballo en todas as súas vertentes, como son: a negociación colectiva, a representatividade nas mesas de diálogo social, o deseño e organización da formación para o emprego, seguridade e hixiene, etc. As áreas de acción dos axentes sociais evolucionaron tamén cara a aspectos de corte social ademais das estritamente laborais como son a igualdade de oportunidades, o ambiente, as migracións, etc.

Información e orientación laboral

1.6.

Seguridade Social: principais prestacións

No ámbito estatal as prestacións económicas están implantadas como un sistema de protección ante determinadas situacións de necesidade económica derivadas de dúas posibles realidades, a diminución de ingresos ou un exceso de gastos. A continuación preséntanse os tipos de prestacións que ofrece a Seguridade Social, a maioría de tipo económico. Todas estas están desenvolvidas na páxina web da Seguridade Social, aínda que nós só nos centraremos nas prestacións por desemprego. Entre as prestacións hai que mencionar: a asistencia sanitaria, incapacidade temporal, risco durante o embarazo, maternidade, incapacidade permanente, lesións permanentes non invalidantes, xubilación, morte e supervivencia, prestacións familiares, prestacións por desemprego (INEM), servizos sociais, prestacións do Seguro Obrigatorio de Vellez e Invalidez (SOVI), prestacións do seguro escolar. Como xa comentamos anteriormente, nesta epígrafe centrarémonos nas prestacións por desemprego, entre as cales se distinguen catro tipos de protección: - Nivel contributivo: prestación por desemprego. - Nivel asistencial: subsidio por desemprego. - Protección por desemprego dos traballadores eventuais agrarios. - Renda activa de inserción.

A prestación por desemprego a nivel contributivo está xestionada e aboada polo INEM. Tense dereito a ela cando se perde o posto de traballo, cobrando en función das cotizacións que teñamos nos períodos traballados. Ademais da prestación económica que percibe o traballador, inclúense a cotización á Seguridade Social por xubilación, incapacidade temporal, invalidez, morte, protección á familia e asistencia sanitaria. Os supostos que dan dereito a percibir esta prestación por desemprego son: despedimento por parte do empresario; finalización dun contrato temporal; morte,

18 Información e orientación laboral

xubilación ou incapacidade do empresario; non superar o período de proba; atoparse nunha situación de regulación de emprego, temporal ou definitivo; suspensión do contrato por ser vítima de violencia de xénero; extinción da relación administrativa dos funcionarios por decisión da Administración; se ten a condición de socio traballador dunha cooperativa non ter superado o período de proba, expulsión improcedente, ou cesamento da actividade da cooperativa; cesamento voluntario do traballador cando xudicialmente se certifique incumprimento das condicións do contrato por parte do empresario; atoparse no período de inactividade nun contrato fixo-descontinuo; excarceración por cumprimento de condena ou liberdade condicional; retornado no caso de ser traballador emigrante. Ademais de atoparse nas circunstancias anteriores de xeito xeral deberemos cumprir os seguintes requisitos: ter cotizado a desemprego como mínimo 360 días e non ter a idade de xubilación; non desenvolver ningunha actividade por conta propia ou allea a tempo completo; estar dado de alta como demandante de emprego e acollernos a un compromiso de actividade; e non cobrar outra pensión da Seguridade Social incompatible cun traballo remunerado. A solicitude debemos presentala na nosa oficina de emprego nos seguintes quince días hábiles ao último día traballado. Dependendo dos días que teñamos cotizados, o período durante o cal percibiremos a prestación variará atendendo á seguinte táboa: Desde 360 ata 539 días

120 días

Desde 540 ata 719 días

180 días

Desde 720 ata 899 días

240 días

Desde 900 ata 1.079 días

300 días

Desde 1.080 ata 1.259 días

360 días

Desde 1.260 ata 1.439 días

420 días

Desde 1.440 ata 1.619 días

480 días

Desde 1.620 ata 1.799 días

540 días

Desde 1.800 ata 1.979 días

600 días

Desde 1.980 ata 2.159 días

660 días

Desde 2.160 días

720 días

Información e orientación laboral

O subsidio por desemprego por perda de emprego pódeno solicitar os traballadores que perdesen o emprego e cotizasen a desemprego entre 180 e 359 días. Así mesmo, poderano solicitar os traballadores que perdesen un emprego e cotizasen a desemprego entre 90 e 179 días e teñan responsabilidades familiares. As circunstancias que dan dereito a esta prestación son iguais que na prestación por desemprego a nivel contributivo. Por responsabilidades familiares debemos entender unha serie de situacións, por exemplo: se o cónxuxe do traballador ou algún fillo, por natureza, adopción ou acollemento, menor de vinte e seis anos ou maior desa idade é discapacitado, está ao seu cargo e non ten ingresos superiores a 405,68 euros ao mes. Tamén se a suma dos ingresos mensuais obtidos por todos os membros da súa unidade familiar (o traballador, o seu cónxuxe e os seus fillos menores de vinte e seis anos ou maiores discapacitados) dividida entre o número de membros que a compoñen non supera 405,68 euros. Ademais dos requisitos anteriores, o traballador non debe ter ingresos superiores a 405,68 euros ao mes, e inscribirse como demandante de emprego e subscribir o compromiso de actividade. O prazo de solicitude é de quince días hábiles seguintes ao día traballado, no caso de que non se poida acceder a esta prestación por non ter responsabilidades familiares ou rendas superiores ás establecidas, pódese solicitar no prazo dun ano se as circunstancias varían. A duración do subsidio, dependendo do tempo cotizado, será a seguinte: Entre 90 e 119 días

3 meses

Entre 120 e 149 días

4 meses

Entre 150 e 179 días

5 meses

180 ou máis días sen responsabilidades familiares

6 meses

180 ou máis días con responsabilidades 21 meses familiares A contía do subsidio para o 2006 está fixada en 383,28 euros. Ao igual que a prestación anterior, no caso de que non se poida acceder a ela por non ter responsabilidades familiares ou rendas inferiores ás establecidas,

20 Información e orientación laboral

pódese solicitar no prazo dun ano se estas circunstancias varían. O prazo de solicitude é de quince días hábiles seguintes ao mes de espera establecido na normativa. No subsidio por desemprego por esgotamento da prestación contributiva os requisitos que deben cumprir os traballadores son: - Ter esgotado unha prestación por desemprego de nivel contributivo. - Non ter ingresos superiores a 405,68 euros ao mes. - Ter responsabilidades familiares, salvo que teña corenta e cinco anos e esgota-

se unha prestación contributiva de, polo menos, doce meses de duración. - Esperar un mes inscrito como demandante de emprego desde o esgotamento

da prestación por desemprego de nivel contributivo e subscribir o compromiso de actividade. Os traballadores que esgotasen unha prestación contributiva para eventuais agrarios non teñen dereito a percibir este subsidio. As condicións respecto a responsabilidades familiares son as mesmas que se valoran para o subsidio por desemprego por perda de emprego. A duración desta prestación dependerá da idade e da pensión contributiva que o traballador esgotase atendendo aos seguintes criterios:

Menores de 45 anos Maiores de 45 anos

18 meses 24 meses 24 meses 30 meses

4 meses. se se esgotou unha prestación de

6 meses ou máis. 4 meses. 6 meses ou máis.

O dereito recoñécese inicialmente por un período de seis meses, e irase prorrogando por períodos semestrais, sempre que o traballador o solicite e manteña os requisitos. A contía actual desta prestación é de 383,28 euros. (Datos 2006). No subsidio por desemprego para maiores de cincuenta e dous anos os requisitos que se deben cumprir son: - Ter feitos os cincuenta e dous anos ou máis na data da solicitude.

Información e orientación laboral

- Cumprir todos os requisitos salvo a idade, para acceder á pensión contributi-

va de xubilación no sistema da Seguridade Social. - Ter cotizado por desemprego un mínimo de seis anos ao longo da súa vida

laboral. - Non ter ingresos propios superiores a 405,68 euros mensuais. - Ter esgotado unha prestación contributiva por desemprego. - Ser emigrante retornado sen dereito a prestación contributiva por desemprego. - Ser liberado de prisión sen dereito a prestación contributiva por desemprego

e ter estado privado de liberdade seis meses ou máis. - Ter sido beneficiario dunha pensión de incapacidade que foi revisada por me-

lloría. - Ter perdido un emprego de forma involuntaria e non ter dereito a prestación

contributiva por desemprego. - Estar desempregado e inscrito durante un mes como demandante de emprego

e subscribir o compromiso de actividade. Os traballadores fixos descontinuos non poden percibir esta modalidade de subsidio mentres manteñan a devandita condición. O prazo de solicitude é de quince días hábiles transcorrido o mes de espera cando nos atopemos nalgunha das situacións anteriores ou ben esperar a facer os cincuenta e dous anos e presentala nos seguintes quince días hábiles. Se non se pode solicitar o subsidio por ter rendas superiores a 405,68 euros mensuais, pódese volver solicitar se, no prazo dun ano, a situación do traballador cambia e carece de rendas superiores ao devandito límite. Este subsidio percibirase como máximo ata que se alcance a idade de xubilación e débese presentar cada ano a declaración de ingresos para acreditar que non se supera o límite de rendas permitido. O importe actual do subsidio por desemprego para maiores de cincuenta e dous anos é de 383,28 euros mensuais.

22 Información e orientación laboral

En canto á prestación por desemprego dos traballadores eventuais agrarios, podemos dicir que é unha prestación a nivel contributivo que cobre aqueles traballadores que perden o emprego ou que ven reducida temporalmente a súa xornada, como mínimo nunha terceira parte, por causa dunha regulación de emprego. Os requisitos xerais para ter dereito a esta prestación son ter cotizado un mínimo de 360 días nun período non superior aos seis anos anteriores ao momento de acreditar a situación de desemprego, non ter cumprida a idade de xubilación e non ter relación de parentesco de ata segundo grao inclusive co titular da explotación agrícola nin convivir con el. Na seguinte táboa preséntase a duración da prestación en días:

Días cotizados

Períodos de cobramento

De 360 ata 539

90 días

De 540 ata 719

135 días

De 720 ata 899

180 días

De 900 ata 1.079

225 días

De 1.080 ata 1.259

270 días

De 1.260 ata 1.439

315 días

De 1.440 ata 1.619

360 días

De 1.620 ata 1.799

405 días

De 1.800 ata 1.979

450 días

De 1.980 ata 2.159

495 días

Desde 2.160

540 días

En canto á renda activa de inserción, hai que destacar que os colectivos aos que vai dirixida esta prestación son desempregados de longa duración, persoas con discapacidade ou incapacitados, emigrantes retornados, e vítimas da violencia de xénero. Os requisitos xerais que o demandante da devandita prestación debe reunir son os seguintes:

INFORMACIÓN E ORIENTACIÓN LABORAL ¿Busca emprego ou intenta mellorar o seu posto de traballo actual? Se se atopa en calquera destas situacións, a través deste manual poderá coñecer unha serie de variables determinantes para obter aquilo que desexa. Información e orientación laboral é un módulo no que se desenvolven temas relacionados co mercado de traballo, a busca de emprego e a función emprendedora. O seu obxectivo xeral é obter os coñecementos relacionados coas competencias da ocupación, que posibiliten unha maior eficiencia e desenvolvemento profesional no posto de traballo. Ideaspropias Editorial desenvolve este manual de formación para todas aquelas persoas que se atopen en situación de desemprego con intencións de acceder ao mercado laboral ou para aquelas que busquen información referente a este campo.

ISBN 978-84-9839-156-5

EDITORIAL