IDFA Speciaal 3: Gesloten gemeenschappen by IDFA Dagkrant

interviews achtergronden Malik Bendjelloul

nr.3

foto: Bram Belloni & Nichon Glerum

nieuws

volledig programma

19 & 20 nov 2012

meer nieuws op idfa.nl/dagkrant

Muziek Film Kunst Theater Design

Jouw gids voor kunst en cultuur. volkskrant.nl/events VK-ADV-Parade-2012-245x172,5.indd 1

9/26/2012 11:10:39 AM

INHOUDSOPGAVE

IDFA SPECIAAL 3:

GESLOTEN GEMEENSCHAPPEN 12

Zoals Olga van Ditzhuijzen helder beschrijft in het thema-artikel op pagina zijn gesloten gemeenschappen ideaal materiaal voor een documentairemaker. Niet alleen omdat de nieuwsgierigheid van het publiek bij voorbaat groot is (we gaan naar binnen waar we niet naar binnen mogen), maar ook omdat het onvermijdelijk de klassieke eenheid van plaats, tijd en handeling creëert. Het sleutelwoord bij de meeste van deze documentaires is ‘kamp’: van zomerkamp tot legerkamp en van tehuis tot jeugdgevangenis. Soms garandeert zo’n afgezonderde, beschermde locatie veiligheid voor de aanwezigen. De twee Forbidden-regisseurs Barbara Miller en Stépanie Lamorré, die laten zien hoe vrouwen zich tegen hun uitsluiting verzetten, leggen uit dat een boerka ook bescherming kan bieden. Maar uitsluiting kan ook de eerste stap zijn naar vernietiging, zoals klassieke documentaires over Kisangani en Srebrenica pijnlijk duidelijk maken. Dat laatste voorbeeld relativeert bovendien de overzichtelijkheid van gesloten gemeenschappen – over wat er precies gebeurde tijdens de val van Srebrenica wordt nog steeds gediscussieerd. En wat gebeurde er in Zuid-Afrika tijdens de apartheidsperiode? Een heel land kun je niet volledig gesloten houden, en toch ontdekte de in Amerika weinig succesvolle Sixto Rodriguez pas jaren later dat hij op de zuidelijke punt van Afrika triomfen had gevierd. Toch, met al die verschillende invalshoeken (inclusief de merkwaardig gesloten wereld der überrijken ), duurt de meest kernachtige verbeelding van een gesloten gemeenschap op IDFA slechts één minuut.

Waar het Layar-logo is te zien, kan met behulp van een Layar-app extra online inhoud op de pagina worden ontsloten.

IDFA DAILY ONLINE

De bezuinigingen laten niemand onberoerd. Dit jaar vindt u daarom de papieren Dagkrant niet langer elke dag in de bakken – in plaats daarvan publiceren we om de dag deze IDFA Speciaal. We verschijnen dus minder vaak, maar wel extra dik. En online blijven we net zo dagelijks als altijd, op de Online IDFA Dagkrant, via idfa.nl/dagkrant.

INHOUDSOPGAVE

5 Extra lange nagesprekken.

11 Malik Bendjelloul, regisseur van

Jari Litmanen op IDFA. Forum van start. Alles wat gratis is.

6/7 Een Tweegesprek tussen Stéphanie

Lamorré, regisseur van Bahrain: The Forbidden Country, en Barbara Miller, maker van Forbidden Voices, over de verboden die Arabische vrouwen treffen en het verzet dat zij daartegen plegen.

12/13

Thema-artikel ‘Gesloten gemeenschappen’. Ja, ze zijn soms beangstigend – maar de nieuwsgierigheid wint.

9 Daniel Abma, regisseur van Beyond Wriezen, volgde jonge Duitse delinquenten bij hun terugkeer in de maatschappij: ‘Ik wilde weten waar het fout ging.’ Eén minuut opgesloten in Enclosure. BAFA blikt buiten het beeld van The Chosen Ones.

Searching For Sugar Man, over een popmuzikant die niet wist dat hij beroemd was: ‘Hij leidde een enorm teruggetrokken bestaan.’ Leuk: rijke mensen krijgen geldproblemen in The Queen of Versailles. Twee mariniers eerste klas bezoeken de Nederlandse mariniersdocumentaire The Chosen Ones: ‘Dit is zoals het is.’

6/7

12/13

25 jaar IDFA deel 3: van 1998 tot 2002.Hubert Sauper over Kisangani Diary (1998): ‘Ik was een jaar geleden weer in Kisangani.’ A Cry From the Grave (1999) is nog niet afgelopen.

17 IDFA 2012 in beeld.

17 IDFA – 3

De mooiste mythe, met zeezicht Genieten van het authentieke Griekse leven… Na een dag van verlaten azuurblauwe baaien, zit ik nu in de schaduw van een granaatappelboom op mijn eigen privÈterras na te genieten. Vol met verhalen van de locals die me met trots vertelden over hun Griekse mythologieÎ n. Voor me prijkt de Ionische zee. Mythisch, dat is het. ët Klinkt misschien gek, maar zo ben ik in Zuid-Europa altijd op zoek naar de meest prachtige plekken. Nooit hetzelfde, maar altijd ongerept en Ëcht. Liefs, Eliza

Waar iedereen rechts afslaat, gaat Eliza linksaf... 1047592_EWH_Mythe_IDFA_265x375mm.indd 1

Boek Eliza’s ontdekkingen: www.elizawashere.nl

07-11-12 13:54

BIJVAL VERRAST LITMANEN

MET MIT

Het Massachusetts Institute of Technology is wereldwijd toonaangevend op onder meer het gebied van robotica en artificiële intelligentie. Vanavond (22:00 Brakke Grond Rode Zaal) zijn zij medepresentator van een live cinema event over de innige band tussen het documentairemedium en de jongste technologieën. Inclusief: live verliefdheidswedstrijd!

When the Boys Return

JONGENS KOMEN (TERUG)

‘Ik ben echt verbaasd.’ Ex-Ajacied Jari Litmanen toonde zich als altijd bescheiden en vol relativering na afloop van de met veel enthousiasme ontvangen vertoning van The King – Jari Litmanen van regisseur Arto Koskinen (2e van links), afgelopen zondag in Tuschinski 1. Desgevraagd vertelde hij, tot hilariteit van het publiek en moderator Frits Barend (links): ‘Ik verwachtte eigenlijk helemaal niets van deze film.’ Ex-collega Ronald de Boer (rechts) vertelde over zijn bewondering voor Litmanen. ‘Hij stond altijd op het goede moment op de goede plaats en hij speelde met zijn hoofd. Hij was heel belangrijk voor Ajax en zou dat ook nu nog kunnen zijn.’ Zie voor een uitgebreid verslag idfa.nl/dagkrant. foto: Bram Belloni

FORUM Het geheime wapen van IDFA is het Forum,

dat plaatsvindt van 19 t/m 21 november: een internationale cofinancieringsmarkt, waar nieuwe documentaireprojecten worden gekoppeld aan geldschieters en op die manier hopelijk de competitiefilms van IDFA 2013 en 2014 in de steigers worden gezet. Het is vooral het Forum, in combinatie met de documentairemarkt Docs for Sale, dat ervoor zorgt dat IDFA zo veel buitenlandse gasten trekt.

Enkele van de geportretteerde jongens die terugkeren in Tone Andersens documentaire When the Boys Return zullen, als alles goed gaat, aanwezig zijn bij de vertoning van de film op dinsdag 20 november 16:45 Munt 9.

The Baby

NIJMEGEN DOET MEE

Van 20 t/m 23 november vertoont filmhuis Lux in Nijmegen tien films uit het IDFAprogramma. Met op 20 november The Baby van Deborah van Dam en Winter Nomads van Manuel von Stürler.

Poor Us – an Animated History of Poverty

OXFAM NOVIB

KRUISTOCHT TEGEN KINDSOLDAAT ‘Als je werkelijk gelooft in mensenrechten, moet je volhouden.’ Generaal buiten dienst en senator Roméo Dallaire pleitte na afloop van de wereldpremière op 17 november van Fight Like Soldiers, Die Like Children vurig tegen het gebruik van kindsoldaten. ‘De inzet van kinderen is een wapensysteem dat we moeten neutraliseren’, vindt Dallaire, die in de documentaire gevolgd wordt op zijn kruistocht tegen deze internationale misstand. ‘Daarvoor is de hulp van

DOORPRATEN Op maandag schuift voedingshoogleraar Jaap Seidell van de Vrije Universiteit aan bij het uitgebreide nagesprek over A Place at the Table – waarbij onder meer de effecten van verkeerde voeding worden besproken. Ook in The Fruit Hunters gaat het over eten, en meer in het bijzonder over fruit; na afloop van de vertoning discussieert regisseur Yung Chang met deskundigen op het gebied van

internationale ngo’s en regeringen nodig.’ Hij kreeg bijval van een inmiddels in Nederland wonende kindsoldaat, die een rol speelde in Jean van de Veldes Wit licht (2008), een Nederlandse speelfilm over kindsoldaten. ‘Er wordt steeds gesproken over een tweede kans voor kindsoldaten. Maar hoe zit het met een eerste kans? Ze moeten helemaal niet in die situatie terechtkomen.’ foto: Nadine Maas

biodiversiteit, genetica en het conserveren van zaden. ’s Avonds gaat het over doping, na afloop van When Heroes Lie: regisseur Arto Halonen praat met wielerjournalist Mark Misèrus van de Volkskrant en huisarts Berend Nikkels, die pleit voor het legaliseren van doping onder medische begeleiding. Op dinsdag worden geheimen ontrafeld na afloop van The Secret of HEMA, met Daphne Bunskoek, bestuursleden van de HEMA en de makers van HEMA de musical. Gasten uit Syrië en Iran bespreken de gezamen-

lijke vertoning van Morning Fears, Night Chants (uit Syrië) en Forced Confessions (uit Iran). Voor de definitieve geestverruimende ervaring begeleidt Daphne Bunskoek na Free the Mind een gesprek over mindfulness tussen psycholoog Susan Bögels van de Universiteit van Amsterdam, regisseur Phie Ambo en hoofdpersoon Richard Davidson, hoogleraar Psychologie en Psychiatrie aan de Universiteit van Wisconsin-Madison.

Zie voor meer informatie het programma op pagina 20/21.

De IDFA Audience Award is niet de enige publieksprijs op het festival. De Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Oxfam Novib heeft drie documentaires uit het IDFA-programma genomineerd (allemaal afkomstig uit het Why Poverty?-programma, waarvan acht documentaires wereldwijd uitgezonden zullen worden door 68 verschillende omroepen) voor de Oxfam Global Justice Award, die door de bezoekers wordt gekozen. Met maandag Rafea: Solar Mama, over een analfabete bedoeïen uit het grensgebied van Irak en Jordanië die in India wordt opgeleid tot solar engineer, en dinsdag Poor Us – an Animated History of Poverty, waarin animatie helpt het bestaan van armoede bevattelijk te maken (beide dagen 19:30 Tuschinski 1).

GO IDFA! 19&20 NOV

9.00-1.00 Marie-Stella-Maris IDFA Café, Rembrandtplein gratis 10.00-23.00 The One Minutes Mini Cinema, Foyer Brakke Grond gratis 10.00-23.00 Tentoonstelling Expanding Cinema, Brakke Grond Tuinzaal gratis 12.00&14.00 Andere Tijden, Stadsarchief Vijzelstraat 32 gratis 12.00-20.00 Focus Forward & Doc Next Mini Cinema’s, Rembrandtplein gratis 16.00-16.30 Hi-TEA met Ally & Peter, Tuschinski VIP Lounge gratis 16.00-19.00 Videojukebox Tunes Changing The World, Mediaroom Melkweg gratis Di 20 22.00-laat IDFA Dance Party, Bitterzoet Spuistraat 2. IDFA – 5

foto: Felix Kalkman

De verplichte gezichtssluier voor vrouwen in sommige Arabische landen is voor journalisten een uitkomst: je kunt je goed verstoppen, valt niet op tussen andere gesluierde vrouwen en kunt daarom ongehinderd rondlopen. De nadelen? ‘Het zit voor geen meter, je kunt er niet mee rennen en ik raakte steeds verstrikt met mijn camera’, aldus Stéphanie Lamorré. Buitenlandse filmmaaksters zijn natuurlijk niet de enigen en eersten die de voordelen van onzichtbaarheid hebben ontdekt: in dictaturen maken vrouwen er steeds meer gebruik van om in verzet te komen.

SCHIER GELUK Lamorré filmde al vaker in conflictzones als Libië en Egypte tijdens de Arabische lente, en besloot daarna naar het relatief veilige Bahrein af te reizen om de situatie van vrouwenrechten in het koninkrijkje vast te leggen. Bij aankomst werd ze onmiddellijk gearresteerd: de paspoortstempels van Libië en Egypte werden niet op prijs gesteld door de douane en Lamorré werd tien uur 6 – IDFA

vastgehouden. Na haar vrijlating kreeg ze 72 uur de tijd om het land te verlaten – maar Lamorré besloot om in het land te ‘verdwijnen’. Gehuld in de gezichtsbedekkende niqaab logeerde ze bij verschillende vrouwelijke kennissen om hen te volgen tijdens de protestacties tegen het bewind van de koning. Het resultaat is de film Bahrain: The Forbidden Country, vol zeldzame beelden van bloederig neergeslagen protesten. Het filmmateriaal stopte ze in een laptop van een Bahreinse kennis die naar Libanon reisde. Die verstuurde het van daaruit naar Lamorré in Parijs. Zelf kwam Lamorré door schier geluk het land uit. ‘Het is een eiland, dus het is een tikje lastig om weg te komen als je geen zin hebt om te zwemmen.’ Op het vliegveld was het dus niet zozeer de vraag óf, maar hoelang ze zou worden opgepakt. Maar tot haar stomme verbazing zaten de twee beambtes van dienst met elkaar te babbelen en keurden haar amper een blik waardig.

LOSLIPPIGHEID Het onderwerp van Barbara Millers film was op een ander vlak gevaarlijk. De bloggers die zij interviewde voor haar film Forbidden Voices zijn bekende namen; ze worden al tijden constant in de gaten gehouden of dwarsgezeten, in een vermoeiend kat-enmuisspel. Miller raakte gefascineerd door het idee dat internet een uitweg biedt. ‘Mensen die op de meest onmogelijke plaatsen wonen, krijgen zo de kans hun stem te laten horen.’ Ze denkt ook dat internet heeft bijgedragen aan verdere emancipatie van vrouwen: ‘Iedereen kan online bijdragen schrijven die door iedereen worden gelezen, man én vrouw. Op internet zijn mensen gelijk.’ Ze koos drie vrouwelijke bloggers uit respectievelijk Iran, Cuba en China en zocht ze op. Het zijn doodgewone vrouwen die met hun weblog miljoenen bezoekers trekken – alleen heeft hun eigen overheid een probleem met die loslippigheid. In Millers film wordt dus niet zozeer gehold en worden geen bloederige lichamen gefilmd: het is meer de sluimerende dreiging die nooit

verdwijnt. De vreedzaamheid van de bloggers is volgens Miller terug te voeren op hun geschiedenis: Iran, Cuba en China hebben al een revolutie beleefd, met weinig bevredigend resultaat. De bloggers nemen dan ook geen keiharde politieke stellingen in, maar strijden gewoon voor hun recht op een vrije mening.

MOED Miller wilde met haar eigen ogen zien welk gevaar de blogsters lopen. ‘Ze hebben het nog zwaarder dan ik had verwacht. De permanente onzekerheid is het ergst, die gaat onder je huid zitten. Behalve hun eigen leven zetten ze ook het leven van hun vrienden en familie op het spel.’ Ze geeft als voorbeeld de Cubaanse blogger Yoani Sanchez, die in Amerika op steun kan rekenen tot aan Hilary Clinton. De laatste tijd plaatst Sanchez steeds persoonlijker boodschappen, waarin ze onder meer haar nachtmerries beschrijft. ‘En daarna schrijft ze dat ze wakker wordt, en zich meteen realiseert: wacht eens, ik lééf deze nachtmerrie’, vertelt Miller.

BARBARA MILLER (L) EN STÉPHANIE LAMORRÉ (R) OVER VROUWELIJK VERZET IN GESLOTEN GEMEENSCHAPPEN

‘ZE WILLEN NIET MEER BANG ZIJN’ In veel landen worden vrouwen liever binnengehouden of onzichtbaar gemaakt. Toch spelen juist vrouwen een steeds belangrijkere rol in het verzet tegen een onderdrukkende overheid of dictatoriaal regime. De Zwitserse journaliste Barbara Miller bezocht drie vrouwelijke bloggers die de censuur in hun land trotseren, terwijl Franse filmmaakster Stéphanie Lamorré naar oliestaatje Bahrein trok en meeholde met vrouwelijke demonstranten. Olga van Ditzhuijzen

Bahrain: The Forbidden Country

Beide filmmaaksters raakten zeer onder de indruk van de moed en vastberadenheid van hun onderwerpen. Is er een reden dat vrouwen nu de rol van verzetsstrijder op zich nemen? ‘Mannen zouden misschien eerder willen vechten om een held te worden’, peinst Lamorré. ‘Vrouwen stappen er met andere motieven in’, vermoedt Miller: ‘Ze willen verantwoordelijkheid nemen tegenover hun kinderen, een voorbeeld stellen.’ Voor de bloggers is het van het grootste belang hun stem gehoord te krijgen. ‘Elk beetje erkenning van buitenaf is voor hen een bevestiging om door te gaan. Met hun blog zullen ze misschien niet de regering omverwerpen, maar elk klein stapje is er één’, zegt Miller.

ONZICHTBAAR Lamorré was aanvankelijk van plan de toenemende onderdrukking van vrouwen in Bahrein in beeld te brengen, die wordt veroorzaakt door de revolutie. ‘In Bahrein riep de koning juist altijd op tot gelijkheid van mannen en vrouwen; nu proberen islamitische

Forbidden Voices

krachten zich de revolutie toe te eigenen.’ Bij aankomst in Bahrein verdween dat idee naar de achtergrond toen ze merkte dat de dagelijkse protesten in het land nog steeds bruut worden neergeslagen, terwijl geen enkele journalist nog toegang krijgt. Lamorré besloot voorzichtig te filmen, zette haar telefoon uit en probeerde zich zo onzichtbaar mogelijk door het land te bewegen. De mensen die ze in beeld brengt, lopen daarmee een groot risico. Maar dat hebben ze over voor de goede zaak, verklaart Lamorré: ‘Het kan ze niks meer schelen. Ze hebben er genoeg van, willen niet meer bang zijn. Dan maar liever dood.’

Terwijl Bahrein momenteel een onzichtbaar, ‘verboden’ land is, was Miller juist gefascineerd door de algehele acceptatie van landen als Cuba en China. ‘Daar zijn veel enthousiaste verhalen over, er komen toeristen, het zijn gewaardeerde vakantiebestemmingen. Ondertussen zitten daar mensen in de gevangenis omdat ze een kritische weblog bijhouden, en die maar al te vaak overlijden onder vage omstandigheden.’ Zelf bewoog ze zowat als een geheimagent door China en Cuba. In Iran durfde ze de stap niet aan – en werd daarin bevestigd toen de door haar gestuurde cameraman na drie dagen al werd gearresteerd.

GEHEIM AGENT

ANGST

De contrasten in het rijke oliestaatje zijn bevreemdend: tegenover de paniek en de dagelijkse protesten en bloedbaden op het plein staan de luxueuze winkelcentra en deftige appartementen waarin de veelal hoogopgeleide opstandelingen wonen. Er vallen wekelijks tientallen doden – waar wij nauwelijks weet van hebben.

‘Weet je wat ook maf is’, zegt Lamorré, ‘veel mensen vragen waar ik de moed vandaan haal om dit te filmen…’ ‘Ja precies’, valt Miller haar bij. ‘Terwijl zij juist duizend keer moediger zijn!’ Beide filmmaaksters weten zich gesterkt door hun westerse achtergrond en status van journalist. ‘Als ik word vermoord, dan heeft dat internationale en poli-

tieke gevolgen. Dus de kans dat ik doodga is nog best klein’, zegt Lamorré. Groot is hun eerbied voor de activisten die voor hun lens durfden te komen. ‘Zij stellen echt hun lot in de waagschaal; en ook hun vrienden en familie kunnen gevaar lopen doordat zij deze strijd voeren.’ Zowel Miller als Lamorré valt het op dat de onzichtbare, onderdrukte wereld gelukkig op uitsterven staat. ‘Mensen zijn minder bang, omdat ze weten dat hun stem gehoord kan worden via internet. Dat zal de nekslag zijn voor dictators wereldwijd: hun macht is immers gebouwd op angst. Als angst verdwijnt, dan hebben ze niks meer.’

Bahrain: The Forbidden Country – Stéphanie Lamorré. Di 20, 15:30 uur, Tuschinski 2; wo 21, 20:30 uur, Tuschinkski 3 Forbidden Voices – Barbara Miller. Za 24, 17:30 uur, Munt 13

IDFA – 7

Steun IDFA ook. Als bezoeker, als vriend en als dikke vriend.

ned2idfa_dagkrant_ma19.pdf

CMY

10/19/12

11:56 AM

DIRECTOR’S CUT

DANIEL ABMA OVER BEYOND WRIEZEN

‘IK GELOOFDE IN DIE JONGENS’ Als jeugdwerker ontmoette Daniel Abma delinquenten in een Duitse jeugdgevangenis. Het waren jongens waarin hij geloofde, maar die vaak na een jaar alweer op de stoep stonden. Als filmmaker ging hij met dit gegeven aan de slag: ‘Ik wilde weten waar het fout ging.’

foto: Bram Belloni

KORT

Dus als ze ergens niet bij gefilmd wilden worden, kwamen we tot een compromis. Bijvoorbeeld door alleen met camera te komen en de enorme, opvallende geluidshengel thuis te laten.’ Zo wist Abma intieme momenten toch te vangen. ‘Er waren allerlei trucjes die we in de loop van de opnames ontdekten. Na een jaar waren alle barrières tussen ons weggevallen.’ Het was soms moeilijk om niet in te grijpen – ook vanwege Abma’s pedagogische achtergrond. ‘Vooral in het begin had ik continu het gevoel dat ik ze met allerlei zaken moest helpen. Het moment dat een baby van een van hen werd weggehaald door jeugdzorg was bijvoorbeeld vreselijk. Wie weet was dat wel zijn kans geweest om een stabiel leven te hebben.’ Later leerde Abma ze met meer afstand te volgen. ‘Het had geen enkel nut om met ze te praten, daar zaten ze helemaal niet op te wachten. Ik ben ook niet hun maatschappelijk jeugdwerker. Ik ben de filmmaker.’ (MN)

BUITEN BEELD

THE CHOSEN ONES

Beyond Wriezen - Daniel Abma. Ma 19, 11:00 uur, Brakke Grond Expozaal; vr 23 19:15 uur Munt 13.

ENCLOSURE De Turks-Tsjechische Akile Nazli Kaya heeft aan één minuut genoeg om haar krachtige statement te maken. Recht in de camera kijkend, laat ze zichzelf eerst verdwijnen onder een boerka, die vervolgens in een gevangenis verandert en haar tenslotte opslokt in een beeldvullend zwart. Een nachtmerrie van religieus gemotiveerde vrouwenhaat. (SK) Enclosure – Akile Nazli Kaya. Ma 19, 21:30, Munt 11; do 22, 12:30, Tuschinski 5; vr 23, 16:45, Munt 13; za 24, 16:15, Brakke Grond Expozaal.

Beeld: Bas van der Schot & Farhad Foroutanian

Abma, een in Berlijn wonende Nederlander, volgde drie jaar lang enkele jeugddelinquenten vanaf hun vrijlating. Jongens waarvan volgens de statistieken tachtig procent weer in de criminaliteit belandt. ‘Ik wilde weten waarom het zo vaak fout ging, want ik gelóóf in de jongens die ik heb leren kennen. Het waren toegankelijke jongvolwassenen die gewoon wilden werken, op een vriendin hoopten en een huisje voor zichzelf. Ze waren echt gemotiveerd.’ Het was niet moeilijk om de nog opgesloten jongens over te halen voor zijn film, tot ze zich zoetjesaan bewust werden van de impact die het op hun leven buiten de muren zou hebben: ‘De dag van hun vrijlating was één grote strijd, ze wilden niet meer meedoen. Op zo’n moment moet de relatie tussen jou als filmmaker en je protagonisten al zo sterk zijn dat het die hindernis overleeft. Dat bleek bij drie van de vijf jongens die we vanaf het begin volgden het geval.’ Vooral het eerste jaar was ingewikkeld. Het trio wilde met een schone lei beginnen en de camera herinnerde ze eraan waar ze vandaan kwamen. Abma: ‘Dat snapte ik heel goed.

IDFA – 9

feliciteert IDFA met het 25-jarig jubileum en wenst alle makers, omroepen en producenten een goed festival

MAKE IT HAPPEN BECOME A FILMMAKER

19 november Blind Fortune*

ﬁlmmaking digitaljournalism audioproduction interactiveanimation gamedesign webdesign 3Dgraphics

Delete

Ramon Gieling

Janetta Ubbels

IKON / Pieter van Huystee Film

NTR / Bananaz

The Successor of Kakiemon

The Hide Out

Astrid Bussink KRO

Suzanne Raes NTR / Submarine

Jan’s Mom

The Unplaceables

Anneloor van Heemstra NCRV / Hollandse Helden

René Hazekamp

RTV Rijnmond / Riverpark Films

Little Mo

TAKE NEXT IN 2013 APRILP NOW! SIGN U

Sjoerd Oostrik

Kill your Darling

VPRO / BALDR Film

Jaap van Hoewijk NCRV / Zeppers Film & TV

Sarah’s Night Anne Kleisen

Rawer

TEL: 020-6228790 TEL: 010-4117951 mor e info: w w w.sae.edu

BOS / Blackframe

Anneloek Sollart NCRV / Basalt Film

Taking the Plunge Michiel Brongers

Sounds for Mazin

NCRV / Selfmade Films

Ingrid Kamerling EO / Hollandse Helden

IDFA Comptetition for Dutch Documentary 2012

20 november The Diaries of an Elephant* Janina Pigaht

Karsu

Mercedes Stalenhoef IKON / Pieter van Huystee Film

VPRO / Selfmade Films

The Only Son

Simonka de Jong

Almost 18

BOS / IDTV

Ingeborg Jansen HUMAN / IE films

The Successor of Kakiemon

Bente’s Voice Marijn Frank

VPRO / Blazhoffski Productions

Suzanne Raes

Vanaf 20 december te zien in de filmtheaters www.cinemadelicatessen.nl

NTR / Submarine

*première

adv_IDFA_Cinemadelicatessen.indd 2

06-11-2012 15:37

Buffet van Odette Eten voor IDFA bezoekers

Mediafonds supports IDFA Media Talks, debatten en nagesprekken

Prinsengracht 598 tel. 020 423 60 34 info@buffet-amsterdam.nl

Lees: 609 cultuur en media #12 veel aandacht voor documentaire www.mediafonds.nl

Deze documentaires zouden niet bestaan zonder het Mediafonds. Voorkom de voorgenomen opheffing, teken de petitie op mediafondsmoetblijven.petities.nl

www.buffet-amsterdam.nl

These documentaries would not have been realised without the support of the Dutch Cultural Media Fund. Help to avoid the proposed dissolution, sign the petition on mediafondsmoetblijven.petities.nl

Lunch € 17,50 Avond € 25,00

Dagelijks wisselend lunch- en 3-gangen avondmenu, inclusief een glas Cava.

Prijs geldt op vertoon van IDFA pas. Reserveer: 020-4236034 of sms naar 06-15693338

‘ALLES BRAK TEGELIJK OPEN’ Searching for Sugar Man vertelt het wonderlijke verhaal van een popmuzikant die een legendarische status bereikte in een land dat zo hermetisch was afgesloten van de buitenwereld, dat hijzelf niet het flauwste vermoeden had van zijn roem.

foto: Bram Belloni

DE BEZOEKER

We hebben het niet over Noord-Korea of Myanmar, maar over Zuid-Afrika in de jaren zeventig. De fi lm van de Zweedse regisseur Malik Bendjelloul reconstrueert de zoektocht van platenhandelaar Stephen Segerman en muziekjournalist Craig Bartholomew naar hun doodgewaande held van weleer: de Mexicaans-Amerikaanse singer-songwriter Sixto Rodriguez die ongekend (letterlijk, want hij wist het zelf niet) populair was in ZuidAfrika. Tot halverwege de jaren negentig was zijn vermeende theatrale zelfverbranding op het concertpodium een van de weinige bekende details over zijn leven. ‘Maar toen brak alles tegelijk open’, vertelt Bendjelloul. Zuid-Afrika schafte de apartheid af en verliet het isolement waarin het door internationale boycots jarenlang had gezeten. Het gloednieuwe internet introduceerde ongekende mogelijkheden om wereldwijde kennis met elkaar te verbinden. ‘En Rodriguez kreeg een telefoon.’ Dat de singer-songwriter in rook zou zijn opgegaan was waar, maar alleen in figuurlijke zin. ‘Hij leidde een enorm teruggetrokken bestaan. Dat heeft ervoor gezorgd dat de mythe rond zijn

zelfmoordpoging lange tijd kon voortbestaan. En zijn extreme verlegenheid verklaart misschien ook wel waarom hij, ondanks zijn grote talent, in Amerika nooit is doorgebroken.’ Toch bleef de sensatie van zijn herontdekking beperkt tot Zuid-Afrika. Pas met Searching for Sugar Man begint nu in eigen land en in Europa de populariteit van de inmiddels zeventigjarige zanger snel te stijgen. Dat hij aan zijn ‘gestolen’ carrière in Zuid-Afrika nooit een cent heeft verdiend, is volgens Bendjelloul een complete non-issue voor Rodriguez. ‘Want ook wat er nu binnenkomt, geeft hij allemaal weg. Dat klinkt ongelofelijk, maar het is eigenlijk heel wijs. Hij is niet geïnteresseerd in consumeren. Hij heeft bijna niets nodig, en daardoor is hij vrij. Als je je door je levensstijl afhankelijk maakt van een bepaald inkomen, zoals vijfennegentig procent van de mensen doet, dan wil je niet meer terug. En dan zit je in feite gevangen.’ (SK) Searching For Sugar Man – Malik Bendjelloul. Di 20, 11:30, Munt 11; do 22, 21:00, Melkweg Theaterzaal met aansluitend optreden Case Mayfield; za 24, 18:30, Tuschinski 1.

“de keiharde realiteit”

TUSCHINSKI, ZATERDAG 17 NOVEMBER, 20:12 UUR

THE CHOSEN ONES (DE UITVERKORENEN) Niels van de Berg (25), marinier eerste klas Omar Jason Saya (30), marinier eerste klas

‘Velen zijn uitverkoren maar weinigen zijn geroepen’, zegt een commandant aan het begin van The Chosen Ones van Geertjan Lassche, die een groep rekruten van het Korps Mariniers volgt tijdens hun negen maanden durende opleiding. ‘Zeer herkenbaar’, is de eerste reactie van Omar Jason. ‘Vreemd om personen die doormaken wat ik zelf heb doorgemaakt op het grote scherm in actie te zien. In de zaal kreeg ik koppijn, die nog niet helemaal weg is.’ ‘De fi lm geeft een waarheidsgetrouw beeld’, aldus Niels. ‘Vergeet al die geromantiseerde Amerikaanse speelfi lms over het drillen van militairen. Dit is zoals het is, de keiharde realiteit.

En ik kan het weten, want ik zat bij deze lichting.’ De opleidingsperiode ontrolt zich als een meedogenloze afvalrace, slechts één op de drie haalt de eindstreep. Bij de slopende trainingen is voortdurend de vraag of de rekruten zullen buigen of barsten. Niels: ‘Die ervaring delen wij. Vooral het accepteren van autoriteit is moeilijk. We worden tegenwoordig niet opgevoed met het idee dat je sterker wordt door je te laten vernederen.’ ‘Je komt jezelf telkens tegen, op elk vlak’, zegt Omar Jason. ‘Maar dat is een bewuste keuze. Zo wordt de groep een eenheid en ga je voor elkaar door het vuur. Het is geen kantoorbaan, maar een mentale en fysieke uitdaging.’ (PvdG)

foto: Nichon Glerum

DRAAIT ER NOG WAT LEUKS?

EEN FINANCIËLE BANANENSCHIL Geen groter vermaak dan leedvermaak, luidt het gezegde, en het is geen raadsel waarom we ons verkneukelen als iemand uitglijdt over een bananenschil. Iedereen voelt zich wel eens schlemiel, of is bang tot de rijen der schlemielen af te glijden, en het geeft troost niet de enige te zijn. Hetgeen een bevrijdende lach opwekt. The Queen of Versailles portretteert het puissant rijke echtpaar Siegel in Florida. Hij een selfmade zakenman, zeventigplus, die fortuin heeft vergaard in de vrijetijdsindustrie. Zij een voormalig Miss Florida, dertig jaar jonger dan haar echtgenoot met wie ze zeven kinderen heeft, een roedel kakkende keeshondjes, een paar gigantische siliconenborsten en een loods vol dure maar wanstaltige spullen. Omdat het geld niet op kan, laten ze hun droomhuis bouwen: een replica van het buiten-

paleis van zonnekoning Louis XIV. ‘Iedereen wil rijk zijn’, filosofeert Siegel. ‘Of is al rijk, of anders… dood.’ Maar dan gaat het mis: de Amerikaanse kapitaalmarkt stort in. De Siegels moeten terugschakelen naar een soberder levensstijl en onder druk van schuldeisers de nodige roerende en onroerende goederen laten veilen. Dat wekt geregeld de lachlust op. Bijvoorbeeld als Miss Siegel een auto huurt en naar de chauffeur vraagt, of als de kinderen voor ’t eerst met een passagiersvliegtuig vliegen, of als de drollen van de keeshondjes wegens personeelstekort blijven liggen. Alle leedvermaak ten spijt, blijven de nietmeer-zo-rijke hoofdpersonen best sympathiek. (PvdG) The Queen of Versailles – Lauren Greenfield. Ma 19, 19:30 uur, Munt 9; zo 25, 10:00 uur, Munt 11

IDFA – 11

DOCUMENTAIREMAKERS DRINGEN GESLOTEN WERELDEN BINNEN

Het was eind jaren negentig een ongekend succesvol televisieconcept: zet een groep mensen in een huis, installeer camera’s en kijk wat er gebeurt. Het tv-programma Big Brother ging de hele wereld over en trok miljoenen geboeide kijkers. Waarom? Waarschijnlijk appelleerde het spraakmakende format aan een van onze diepste genoegens: voyeurisme. Ook filmmakers op IDFA dringen graag met een camera binnen in zulke afgesloten gemeenschappen. En bij het doornemen van het lijvige festivalprogramma spreken juist die films direct tot de verbeelding. Dát wil ik zien: het leven van vrouwen in een Afghaanse gevangenis, de gesloten opleiding van het Nederlandse Korps Mariniers, een Indiaas hindoekamp of missverkiezing, een Russisch kind en zijn militaire zomervakantie of Chinese meisjes in een kungfu-internaat. Plekken waar we anders nooit zouden komen, mensen en gedragingen die we normaal nooit te zien krijgen. Hoe ziet hun leven eruit? Wat denken ze, wat hopen ze, hoe zien ze de toekomst of hun verleden?

Het ontsluiten van griezelige subculturen en het verkennen van onalledaagse gemeenschappen zijn geliefde onderwerpen voor documentairemakers én -liefhebbers. Soms maakt het ons bang, die indoctrinatie van een afgeschermde groep of de ellende van gevangenen – maar de nieuwsgierigheid wint. Wie zijn die mensen die zo afgezonderd leven in een parallel universum, dat zo mijlenver afstaat van OPKANKEREN Het idee om in een gevangenis, kamp ons vrije, keurige bestaan? of inrichting te filmen biedt daarbij een Olga van Ditzhuijzen groot voordeel: alle verhalen bevinden Summer with Anton – Jasna Krajinovic. Ma 19 19:30 uur Munt 12; vr 23 10:45 uur Brakke Grond Expozaal The Chosen Ones – Geertjan Lassche. Di 20, 13:30 uur, Munt 11; do 22, 20:00 uur, BG Rode Zaal; za 24, 23:00 uur, Tu6 Dragon Girls – Inigo Westmeier. Wo 21, 17:00 uur, Munt 11; do 22, 13:15 uur, Tu4; vr 23, 23:30 uur, Munt 13; za 24, 23:00 uur, Tu2 The World Before Her – Nisha Pahuja. Di 20, 15:30 uur, Tu3; wo 21, 11:15 uur, Tu1; do 22, 19:30 uur, Podium Mozaïek; zo 25, 12:45 uur, Munt 10 Alexandra – Sarah Harkink. Wo 21, 17:30 uur, Tu6; do 22, 22:15 uur, Tu3; za 24, 11:00 uur, BG Rode Zaal No Burqas Behind Bars – Nima Sarvestani. Di 20, 22:30, Tu4; wo 21, 13:45 uur, Munt 12; zo 25, 14:30 uur, Tu2 We Were Children – Tim Wolochatiuk. Do 22, 20:00 uur, Tu1 Mea Maxima Culpa: Silence in the House of God – Alex Gibney. Do 22, 17:15 uur, Tu2; za 24, 10:15 uur, Munt 9

12 – IDFA

zich in één en dezelfde ruimte. Het is een gecomprimeerde wereld, waarbinnen een andere werkelijkheid heerst, en als toeschouwer krijg je een exclusief inkijkje vanuit de bioscoopstoel. Een kant-enklare subcultuur. Als onderwerp is het voor de filmmaker ook nog eens erg overzichtelijk om binnen zo’n gemeenschap te filmen. Als je eenmaal binnen bent, kunnen je onderwerpen letterlijk geen kant meer op: je weet precies waar ze uithangen en wat ze zoal doen op een dag. En we leren weer wat bij. Neem de Nederlandse film The Chosen Ones: in de krijgsmacht spreken we met twee woorden, dus niet ‘hee ouwe’, maar ‘ja, sergeant’. Omgekeerd mag de korporaal tijdens de ‘bivak’ uitbarsten in een ‘stel-

THEMA GESLOTEN WERELDEN

letje achterbakse teringlijers’ of ‘opkankeren met je kut, wijsneus’. Anders is het tijgeren geblazen voor de kaalgeschoren rekruten. Door de modder. En oh ja, je moet je wapen altijd in het zicht houden en geen ‘buddy voor z’n kut schieten’. Als hun camouflageschmink het niet verhulde, zouden de knullen wit om hun neus voor de camera staan. Tja, het is een digitale generatie, oppert een van de instructeurs, ze hebben niet geleerd om vol te houden. De uitvallers en volhouders bij de opleiding doen gevoelig hun verhaal in aparte interviews – hoewel ze door de training en uniformen steeds minder van elkaar zijn te onderscheiden. Jongens, waren ze…

HERSENSPOELKAMP The Chosen Ones biedt angstig veel overeenkomsten met Summer with Anton: de manier waarop de 12-jarige Russische jongen op zijn militaire zomerkamp wordt toegesproken is haast identiek aan de bevelen die de professionele, volwassen Nederlandse mariniers moeten doorstaan. De arme Anton wil het liefst bij zijn oma zijn en met jonge katjes spelen op haar boerderij, maar wordt tijdens zijn schoolvakantie vertrouwd gemaakt met wapens en opruiende oorlogstaal in de ideologie van Poetin. Zijn islamitische klasgenootje hangt de mitrailleur voortijdig aan de wilgen als de kwestie Tsjetsjenië aan bod komt en de kinderen op lugubere video’s uit de Kaukasus worden getrakteerd. En Anton is niet de enige die op IDFA wordt gefilmd op een hersenspoelkamp. In het tweeluik The World Before Her neemt de Canadese regisseur Nisha Pahuja als eerste filmploeg een kijkje in het fundamentalistische trainingskamp voor hindoevrouwen in India – dat ook wel bekend staat als de Indiase Talibaan. ‘Ik haat Gandhi. Echt’, verklaart een van de deelneemsters in de camera. De boerenmeisjes worden klaargestoomd voor een eventuele oorlog en leren tijgeren en opdrukken in hun vrolijke sari’s. ‘Egyptenaren en Romeinen zijn geschiedenis – nu is het de beurt aan de hindoes’, zegt een van de vrouwen. Het andere Indiase uiterste van een keurslijf vindt plaats tijdens een maandlange training voor dames die meedingen naar de titel Miss India. Met een publiek van anderhalf miljard landgenoten betekent die zege de kans op een welvarende toekomst. Terwijl de ene groep wordt klaargestoomd tot een uniform schoonheidsideaal, wordt de ander bijgebracht om dit te haten. Maar wie vraagt een keer wat ze zélf willen?

VERKNIPT Maar het kan nog groter, nog uniformer: de martial arts-school in de Chinese provincie Henan, vlakbij de bekende boeddhistische Shaolin-tempel, biedt plaats aan maar liefst 35 duizend kungfustudenten. De veelal piepjonge deelnemers worden hier met militaire discipline opgeleid tot vechtmeester. Dat Chinezen graag in groepsverband opereren, is bekend – maar dit lijkt tamelijk overdreven. Het plein waar appèl wordt gehouden is een zee van duizenden identiek geklede studenten in rode trainingspakken, wat in de documentaire Dragon Girls een adembenemend effect heeft. In de gymzaal dansen kleine meisjes met vervaarlijk lange zwaarden en voeren pijlsnelle gevechtshoudingen uit. Onwillekeurig doet het denken aan de onnavolgbare trukendoos van de huurmoordenaars uit de speelfilm Kill Bill – maar dan met duizenden griezelig lenige kinderen tegelijk, die soms vanaf hun tweede jaar intern op de school verblijven. Dat kinderen eenvoudig zijn te beïnvloeden maar niet per se beter worden als je ze maar opsluit, wordt pijnlijk duidelijk in de Nederlandse film Alexandra. De titel verwijst naar de naam van de afdeling van jeugdgevangenis Harreveld, waar filmmaakster Sarah Harkink als vijftienjarige werd opgesloten. Ze was een stoute, onhandelbare puber en moest worden heropgevoed. Harkink studeert inmiddels succesvol aan de Hogeschool van de Kunsten in Utrecht, maar wat zou er zijn geworden van haar ‘bajesvriendinnen’? Zelf heeft ze nog altijd nachtmerries over haar tijd in Alexandra. Een wetenschapper bevestigt haar vermoedens en vertelt dat 90 procent van de kinderen uit Alexandra geen vrolijk leven leiden – haar vriendinnen blijken nog verknipter dan toen.

TUSSEN VIER MUREN

in Canada verplicht werden blootgesteld. De speelfilmachtige documentaire We Were Children verhaalt over het lot van zo’n 150 duizend kinderen die op internaten hardvochtig werden opgevoed tot officiële Canadezen. Interviews met voormalige leerlingen, destijds consequent als ‘wilden’ aangeduid, worden verbeeld in nagespeelde scènes, wat de mensonterende situatie extra invoelbaar maakt. De gebeurtenissen in de internaten lieten diepe wonden achter bij betrokkenen; de kijker blijft achter met plaatsvervangende schaamte voor deze radicale inburgeringspoging. Deze slechte ervaringen contrasteren opvallend met de veroordeelde vrouwen in de Takhar-gevangenis in Afghanistan. In de film No Burqas Behind Bars voelen de dames zich eigenlijk wel prettig in hun microkosmos – vooral omdat het leven buiten de poorten nog rottiger is. Ze zien de bewaaksters als moeders, de medegevangenen als zussen. En ze hoeven geen boerka aan. Wat hun misdrijf is? Op de verkeerde man vallen. Of van huis weglopen. De vrouwen fantaseren over hun toekomst, voeden hun kinderen op binnen de gevangenismuren en doen samen de was. Buiten bepaalt iedereen hun leven, binnen niet. In deze gevangenis heerst de vrijheid.

Helemaal onvrijwillig vast zitten de kinderen in het katholieke doveninstituut uit de documentaire Mea Maxima Culpa: Silence in the House of God. De walgelijke seksuele intimidaties die in de jaren zestig op de dovenschool plaatsvonden, werden jarenlang niet geloofd. Oudstudenten vertellen in gebarentaal over de gedragingen van pater Murphy in soms schokkende details, waarna de film uitgebreid ingaat op de grote doofpot die het Vaticaan wereldwijd wist in te stellen. Net zo treurig is het wederom katholieke onderwijssysteem waaraan aboriginals

IDFA – 13

T PR

TRA

AT RSTRA

WESTE

STA

TIO

IKK

GRA

DS LAN

AT RA ST ER

SPACIOUS / LIGHT CAFÉ RESTAURANT

COFFEE | DRINKS | LUNCH | DINNER

NIE

NTR op IDFA

Café de Jaren kin Ro

r. nst ele Do e uw Nie

IDFA

S EID

Rembrandtplein

AT LST RA EGE

T STRAA VIJSEL

SPI

T TRAA PERS

ICT IS ÓÓK EEN KUNST

TRAA

ATIS ARPH

Oosterpark

11 B VAN

Sarphatipark

Herengracht 209209209209 T +31 4233288 www.vbvbbs.nl Herengracht Herengracht Herengracht T +31 T20 +31 T20 +31 20 4233288 20 4233288 4233288 www.vbvbbs.nl www.vbvbbs.nl www.vbvbbs.nl 1016 BE Amsterdam F +31 4233286 info@vbvbbs.nl 1016 1016 BE 1016 BE Amsterdam BE Amsterdam Amsterdam F +31 F20 +31 F20 +31 20 4233286 20 4233286 4233286 info@vbvbbs.nl info@vbvbbs.nl info@vbvbbs.nl

TRA

ICT BV

RAA

S WOU

1016 BE Amsterdam F +31 20 F4233286 info@vbvb.nl 1016 BE Amsterdam +31 4233286 info@vbvb.nl 1016 1016 BE 1016 BE Amsterdam BE Amsterdam Amsterdam F +31 F20 F 20 4233286 20 4233286 4233286 info@vbvb.nl info@vbvb.nl info@vbvb.nl T+31 A20 A+31 R T S P Y T +31 20 4233288 U RT C ICT BV ICT ICT BV ICT BVBV www.vbvb.nl ALBE

UTST

VAN

IDFA, Stadsschouwburg Amsterdam, Stadsschouwburg Utrecht, Luxor Theater Rotterdam, Paradiso, ArchitectuurTLokaal, Holland Festival, DeLaMar, Orkater, Herengracht 209 +31 20 4233288 www.vbvb.nl Vrede van Utrecht, Scheltema voor actuele kunst, Dans Theater e.v.a. Herengracht 209 T +31 4233288 www.vbvb.nl Herengracht Herengracht Herengracht 209209 209 T Nederlands +31 T20 +31 T20 +31 20 4233288 20 4233288 4233288 www.vbvb.nl www.vbvb.nl www.vbvb.nl

WIBA

T RAA EST

L AER

STADHOUDERSK ADE SECTOR DÉ ICT PARTNER VOOR DE CULTURELE

R LG

SIN

TEL

NAMS

RIN

BINNE

TRAAT

WWW.CAFEDEJAREN.NL 6 HTSES

LEIDSEPLEIN

WEES

NIEUWE DOELENSTRAAT 20 | 020 625 57 71

NLA ntr.nl/uurvandewolf.nl

UTREC

OPEN FROM 9.30 TO 1 AM / 2 AM

ENT

Flowermarket

De opvolger vanRKakiemon EPO DO de nieuwe ﬁlm vanTSuzanne Raes K Beware of Mr. Baker PLAportret van ’s werelds beste drummer NTA Searching for Sugerman GE Mgrootste over de onbekende popmuzikant I

Staalstraat

Muntplein

R ST

AT THE HEART OF THE IDFA

HERENGRACHT

CHT

A division of

RAADHUISSTRAAT

PRINSENGRACHT

NGR

OZE

Enter online at sffs.org or OOSTERDOK withoutabox.com

KEIZERSGRACHT

JNB

CHT

PIET H

HT GRAC

BLOE

Monday, December 3 Monday, December 10

Final (Shorts) Final (Features)

AAN

SGR

ACH

DEADLINES

AT TRA

CEN

MAR NIXS

CALL FOR ENTRIES

het IJ

GRACH

LINDEN

PAMELA GENTILE

APRIL 25 - MAY 3 2013 BR

25 JAAR IDFA DEEL 3: 1998-2002

REWRITING HISTORY

ONGESCHREVEN HOOFDSTUKKEN

Srebrenica, 1995. Wat niemand in Europa voor mogelijk hield gebeurde; en nog wel onder de ogen van Nederlandse blauwhelmen. Servische soldaten vermoordden zeker zevenduizend moslimmannen. Vier jaar later maakte A Cry from the Grave, Leslie Woodheads diepgravende reconstructie, duidelijk welk enorm drama zich daar afspeelde. Onvergetelijke beelden: een vader die gedwongen zijn zoon in de armen van de Serviërs en ongetwijfeld de dood lokt. Ongemakkelijk is de hulpeloze, tandeloze indruk die ‘onze jongens’ maken: hadden ze niet méér kunnen doen? De Nederlandse regering staat anno 2012 op hetzelfde standpunt als Wim Kok in 2002 bij de val van zijn kabinet: Nederland neemt alleen de verantwoordelijkheid op zich, niet de schuld. Dat werd in 2006 nog eens onderstreept toen de Dutchbatters van destijds werden geëerd met een insigne en de woorden ‘De val van de enclave is u ten onrechte aangerekend’ (aldus defensieminister Kamp). Nog altijd vecht de Bosnische tolk Hasan Nuhanovic, te zien in A Cry from the Grave en onderwerp van Woodheads latere fi lm Never Again?, ervoor dat de Staat der Nederlanden schuld erkent aan de dood van zijn vader en broer. Het Haagse Strafhof gaf hem in 2011 in een tussenvonnis gelijk – het eindvonnis laat op zich wachten. Zo kent deze pijnlijke geschiedenis nog vele ongeschreven hoofdstukken. (WK) A Cry from the Grave – Leslie Woodhead. Za 24 12:15 uur Munt 12.

1999: CLAUS ZONDER STROPDAS

Een jaar nadat hij zich in een legendarische toespraak bevrijdde van zijn stropdas, bezocht de in 2002 overleden Prins Claus IDFA, uiteraard met onbeknelde hals. Hier praat hij met Petra Lataster-Czisch bij de première van de documentaire De Tijd De Stroom, een portret van het Duitse Groß Lüben aan de Elbe. Claus werd zelf geboren in Hitzacker, gelegen aan dezelfde rivier, die fungeerde als natuurlijke grens tussen Oost- en West-Duitsland.

foto: Felix Kalkman

HUBERT SAUPER OVER KISANGANI DIARY (1998)

‘IK ZORGDE BEWUST VOOR VERWARRING’ Kisangani Diary toont de ijzingwekkende ontreddering in Rwandese vluchtelingenkampen diep in het oerwoud van Zaïre, kort nadat er een bloedbad is aangericht. Regisseur Hubert Sauper was er onverwacht getuige van: eigenlijk zou hij een portret maken van vluchtelingen die naar hun land terugkeren. Drie jaar na de Rwandese genocide van 1994 zouden de Verenigde Naties vluchtelingen naar hun land terugbrengen. Filmmaker Hubert Sauper ging met ze mee. Van tevoren had hij veel tijd in de regio doorgebracht. Tijdens de research werd zelfs het zaadje gepland voor zijn Oscar-winnaar Darwin’s Nightmare. Sauper: ‘Ik kende alle achtergronden van de verschrikkingen waarin ik terechtkwam. In tegenstelling tot journalisten die voor twee dagen werden ingevlogen.’ Toch maakte hij Kisangani Diary alsof hij niet goed kon duiden wat er zich allemaal afspeelde.

Kreeg de film de ontvangst die je verwachtte?

foto: Bram Belloni

‘Zeker, mensen waren geshockeerd. Niet eens door de inhoud, want die kenden ze al min of meer uit de media, wel door de vorm. Kijkers raakten in de war omdat er geen voice-over was die uitlegde wat ze zagen en hoe ze dat moesten interpreteren. In de montage zorgde ik bewust voor verwarring en onthield ik het publiek informatie.’

Je was toen vrij kritisch over de Verenigde Naties. Hoe kijk je daarop terug?

‘Als je een kind bent dat op sterven ligt en je overleeft omdat de VN je een kom met rijst geeft, dan kun je niet zeggen dat dat slecht is. Maar als dat kind sterft omdat een bureaucraat op vakantie ging en de noodhulp daarom de juiste plek niet heeft bereikt, dan is het een ander verhaal.’

Is de noodhulp sindsdien beter geworden? ‘Nee, die is nog steeds erg inefficiënt, maar we hebben geen alternatief. Dit is wat wij als mensheid nu eenmaal te bieden hebben. Individuen bij de VN doen fantastisch werk. Maar binnen zo’n bureaucratisch orgaan is geen ruimte voor heroïsme.’

Heb je nog contact met overlevenden? ‘De mensen die ik nog ken, voornamelijk Hutu’s, zijn bang voor het Rwandese regime. Eigenlijk gaat het met geen van hen goed. Ik was een jaar geleden in Kisangani en wat me trof was dat de herinnering aan die massamoord absoluut niet in leven wordt gehouden. Er zijn weinig getuigen over, dus hun stem wordt sowieso niet gehoord. Terwijl we ons Auschwitz herinneren omdat er steeds actief over wordt gesproken en geschreven.’ (WK) Kisangani Diary – Hubert Sauper. Vr 23 15:30 uur Tuschinski 4.

IDFA – 15

THE ART OF CRITICAL CINEMA Independent cinema is essential for a free society. Development organisation Hivos supports independent documentary makers all over the world. IDFA puts film talent in the spotlight and gives artists a powerful voice, even in countries where freedom is not self-evident. Hivos takes pride in collaborating with the IDFA Fund. Support our work, donate to Hivos (133.133.133) or visit us at hivos.org

Doc Next Mini Cinema Doc Next @ IDFA brings you fresh short documentaries by young European D-I-Y media-makers. Doc Next ďŹ lms are little stories with a great effect: about neighbourhood gangs and old granddads, from local heroes to critical video remixes about media and politics.

Doc Next Mini Cinema: visit for free! Doc Next ďŹ lms are screened daily during IDFA 2012 in the Mini Cinema on the Rembrandtplein. Come in for alternative images of Europe. www.docnextnetwork.org

Still from the video: Hometown glory, Exposure, UK, 2011

Foto’s: Bram Belloni, Felix Kalkman, Nichon Glerum

Hi John! Hi Victor! Openingsfilmregisseur John Appel (links) en Top10-samensteller Victor Kossakovsky spreken op de Hi TEA (elke dag van 16.00 tot 16.30 uur) in de VIP-lounge van Tuschinski.

Ook op IDFA moeten we oppassen voor Ginger Baker, de legendarische heavy metal-drummer uit de documentaire Beware of Mr. Baker.

Een biertje voor een uitverkorene, na afloop van de Nederlandse mariniersdocumentaire The Chosen Ones (zie pagina 11).

Na afloop van Mercedes Stalenhoefs portret Karsu wordt Karsu Dönmez, ‘de Nederlandse Norah Jones’, geëerd met bloemen in aanwezigheid van haar trotse ouders.

De herontdekte protopunkers van A Band Called Death spelen na de vertoning een mopje muziek.

Koning, Godenzoon en Beste Fin Ooit Jari Litmanen signeert bij The King – Jari Litmanen.

IDFA – 17