Com unidade 13

Educación secundaria para persoas adultas

Ámbito da comunicación Módulo 4 Unidade didáctica 13

A comunicación persoal

Páxina 1 de 74

Índice 1.

Programación da unidade ........................................................................................3 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

2.

Encadramento da unidade no ámbito da comunicación ................................................ 3 Presentación................................................................................................................. 3 Obxectivos didácticos ................................................................................................... 4 Contidos ....................................................................................................................... 4 Temporalización e actividades...................................................................................... 5 Recursos didácticos...................................................................................................... 8 Avaliación ..................................................................................................................... 8 Bibliografía utilizada para a elaboración desta unidade didáctica ................................. 9

Textos e secuencia de actividades........................................................................10

Texto 1: O galego de onte a hoxe (aspectos teóricos ................................................. 10 Texto 2: O debate ....................................................................................................... 14 Texto 3: Elaboración de esquemas (aspectos teóricos) .............................................. 15 Texto 4: Poesía (a rima). Figuras literarias ................................................................. 19 Texto 5: Derivación (prefijación y sufijación). Aspectos teóricos ................................. 22 Texto 6: Versificación e figuras retóricas (aspectos teóricos)...................................... 28 Texto 7: Elaboración de un editorial y un artículo de opinión ...................................... 33 Texto 8: Literatura do século XIX. Precursores do rexurdimento (aspectos teóricos).. 34 Texto 9: Los nexos (aspectos teóricos)....................................................................... 37 Texto 10: O Rexurdimento. Rosalía de castro (aspectos teóricos).............................. 40 Texto 11: Textos argumentativos (aspectos teóricos) ................................................. 47 Texto 12: O Rexurdimento. Eduardo Pondal e Curros Enríquez (aspectos teóricos) .. 51 Texto 13: Textos expositivos (aspectos teóricos)........................................................ 58 Texto 14: Procura de información por internet (aspectos teóricos).............................. 61 Texto 15: O coloquio................................................................................................... 64 Texto 16: Comunicación personal: la solicitud (aspectos teóricos).............................. 65 Texto 17: O relato curto .............................................................................................. 69 Texto 18: Comunicación personal: carta de reclamación (aspectos teóricos) ............. 71 Texto 19: La comunicación personal. La instancia (aspectos teóricos) ....................... 73

Páxina 2 de 74

1.

Programación da unidade

1.1

Encadramento da unidade no ámbito da comunicación – Unidade 1

Bloque 1

– Unidade 2

Módulo 1

– Unidade 3

Bloque 2

– Unidade 4 – Unidade 5

Bloque 1

– Unidade 6

Módulo 2

– Unidade 7

Bloque 2

– Unidade 8 – Unidade 9

Bloque 1

– Unidade 10

Módulo 3

– Unidade 11

Bloque 2

– Unidade 12 – Unidade 13: A comunicación persoal

Bloque 1

– Unidade 14

Módulo 4

– Unidade 15

Bloque 2

– Unidade 16

1.2

Presentación O obxectivo do ámbito da comunicación é desenvolver a capacidade de comprender e de saber comunicarse en diversas situacións e contextos da vida. A linguaxe ten un papel fundamental no desenvolvemento integral da persoa, nas súas relacións consigo mesma e nas súas relacións e posibilidades sociais e profesionais. É tamén o instrumento imprescindible para entender e explicar o mundo, e intentar a súa transformación.

Por esta razón, facilítanselle ao alumnado estratexias para a consecución da súa autonomía persoal e da súa capacitación para se integrar como compoñente pleno na sociedade, a través dun uso máis maduro da linguaxe, nomeadamente en contextos laborais.

Os contidos máis importantes desta unidade son os relativos ao perfeccionamento das técnicas de comprensión e composición de textos propios, especialmente dos que debe usar nas súas relacións persoais.

Páxina 3 de 74

1.3

Obxectivos didácticos Comprender e analizar textos de distintos ámbitos aparecidos en medios de comunicación audiovisual e nas TIC. Utilizar estratexias para a realización e presentación de tarefas co uso das TIC. Usar a composición escrita como fonte de información, medio de comunicación e xeito de regular a conduta.

Realizar debates e coloquios con uso consciente dos elementos non verbais e axudándose dos medios audiovisuais e das TIC. Comunicarse cos outros mediante soportes como solicitudes, cartas de reclamación e instancias.

Recoñecer os prefixos e os sufixos nos substantivos, nos adxectivos e nos verbos como medios de formación de palabras novas, e relacionar os prefixos e os sufixos nas linguas do ámbito.

Identificar e usar algúns mecanismos de referencia interna, tanto gramaticais como léxicos.

Coñecer a formación da lingua galega e as súas etapas ata o século XX. Comprender a situación lingüística galega a través do estudo de fenómenos de contacto de linguas.

Valorar os textos poéticos mediante a lectura de poemas e a análise dos elementos e dos recursos retóricos e métricos do texto.

Valorar a novela e o relato curto mediante a lectura de obras de autores do século XX en lingua galega.

Desenvolver a autonomía lectora localizando textos, consultando páxinas e bibliotecas virtuais, e participando en blogs de internet.

Utilizar autonomamente as bibliotecas, libros de consulta e TIC para a aprendizaxe.

Localizar textos literarios en lingua galega pertencentes ao século XIX nas bibliotecas virtuais.

1.4

Contidos – Comprensión de textos procedentes dos medios de comunicación, como debates, faladoiros, etc.

Comunicación

oral

– Valoración do diálogo como medio de resolución de conflitos; intervencións orais respectuosas

con quen nos rodea e actitude de cooperación en situacións de aprendizaxe compartida.

– Utilización da lingua para tomar conciencia dos coñecementos, as ideas e os sentimentos propios

e alleos, para regular a propia conduta.

– Identificación e comprensión do significado xeral e específico de conversas en lingua galega

sobre temas coñecidos, presentados de xeito claro e organizado.

– Uso de estratexias (procura no dicionario, elaboración de esquemas, palabras clave, etc.) para a Comunicación

escrita – – – –

comprensión de textos propios da vida cotiá (folletos, e correspondencia institucional e persoal) e textos dos medios de comunicación, atendendo especialmente aos xéneros de opinión, como editoriais, columnas, etc.

Composición de textos propios da vida cotiá, como participación en foros ou blogs, solicitudes ou reclamacións de carácter persoal.

Composición de textos propios dos xéneros dos medios de comunicación, como artigos de opinión, utilizando modelos e programas de computador, en soporte impreso e dixital.

Detección do tema e dos subtemas dun texto argumentativo, e análise dos argumentos.

Utilización da composición escrita como fonte de información e aprendizaxe, como xeito de

Páxina 4 de 74

comunicar as experiencias e os coñecementos propios.

– Dominio das normas de presentación dos textos escritos citados, en soporte impreso e dixital, e

respecto polas normas gramaticais, ortográficas e tipográficas, consultando, de cumprir, as regras de gramática e de ortografía, e programas informáticos de corrección.

– Revisión da adecuación de textos alleos e propios (o que se quere comunicar, os interlocutores, a Coñecemento da

lingua

planificación dos contidos, etc.) con especial atención ás formas de expresión da subxectividade e ao enfoque do tema, sobre todo en exposicións e argumentacións.

– Identificación e uso reflexivo de distintos procedementos de conexión nos textos, con especial atención a conectadores de causa (porque, por iso, posto que, etc.), de consecuencia (por conseguinte, de xeito que, etc.) e de condición (se, en caso de que, sempre que, a menos que, etc.).

– Análise e reflexión sobre o uso e o significado de prefixos e sufixos en substantivos e verbos, mediante comparación e o contraste entre as linguas do ámbito.

– Uso de estratexias de autoavaliación e autocorrección (levar un control dos erros e revisalos periodicamente) aceptando o erro como parte do proceso de autoaprendizaxe.

– Coñecemento xeral das etapas da historia social da lingua galega desde comezos do século XX.

Lingua e

sociedade

Análise e comprensión das causas e as consecuencias dos feitos máis salientables.

– Consciencia da necesidade e das potencialidades de enriquecemento persoal e colectivo polo uso normalizado da lingua galega, afirmando o plurilingüismo.

– Lectura de novelas e relatos do século XIX en lingua galega.

Educación

literaria

– Coñecemento das características xerais dos grandes períodos da historia da literatura do século –

– – –

1.5

XIX (Romanticismo e Realismo).

Recitación de poemas do século XIX, valorando a función dos elementos simbólicos e dos recursos retóricos e métricos no poema: onomatopea, metáfora, anáfora, comparación; regras básicas da métrica; rima, etc.

Composición de textos de intención literaria, nomeadamente líricos, como xeitos de expresión do seu mundo interior.

Desenvolvemento da autonomía de lectura e aprecio pola literatura como fonte de pracer.

Localización en bibliotecas, bibliotecas virtuais e outras páxinas web de textos literarios do período estudado.

Temporalización e actividades Temporalización

16 períodos lectivos divididos en catro semanas.

1ª semana: desde a primeira ata a cuarta sesión.

2ª semana: desde a quinta ata a oitava sesión.

3ª semana: desde a novena ata a décimo segunda sesión.

4ª semana: desde a décimo terceira ata a décimo sexta sesión.

Actividades

1ª sesión: en galego.

– Presentación da unidade didáctica por parte do profesor ou da profesora, así como dos seus elementos e do xeito en que se pretende levala a cabo. Faranse indicacións precisas da realización das actividades, xa que formarán parte da avaliación.

– Entregaranse fotocopias do texto 1, un estudo da lingua galega a través da historia.

Abórdase tamén a normalización e a normativización do galego. As actividades propostas xiran arredor destes aspectos.

– Entregaranse fotocopias do texto 2, en que se pretende preparar un debate; nesta sesión non se fará o debate, senón que se amosarán as súas características e se preparará o tema para a seguinte sesión.

Páxina 5 de 74

2ª sesión: en castelán.

– Entregaranse fotocopias do texto 3, onde se traballa cunha estratexia de aprendizaxe: a elaboración de esquemas. A través de exemplos amosarase a necesidade da utilización de diversos tipos de esquemas, que se poden aplicar a calquera tema ou materia, para unha aprendizaxe eficaz. É importante unha actitude positiva do alumnado fronte a este tipo de estratexias, xa que lle han permitir un mellor resultado nos estudos. Nesta sesión cumprirá realizar algunha actividade co computador, polo que será necesaria a utilización da aula de informática.

3ª sesión: en galego.

– Entregaranse fotocopias do texto 4, en que se trata de coñecer algúns aspectos da linguaxe poética, como a rima e algunhas figuras literarias. As actividades realizaranse non só como repaso de contidos, senón para a valoración da linguaxe poética como medio de expresión da subxectividade, do seu mundo interior.

– Realización do debate proposto na primeira sesión, texto 2. Intentarase manter o respecto ante as opinións dos demais, seguir unhas normas básicas na expresión oral e a participación a través da palabra falada, tendo en conta nas participacións do alumnado os elementos verbais e non verbais.

– O profesorado prestaralles atención aos traballos para que cumpran os requisitos mínimos de presentación coidada, utilizando ben os signos de puntuación. Cumprirá dirixir sempre o alumnado cara aos dicionarios cando xurdan dúbidas, aínda que sexa para comprobar, autocorrixir e autoavaliarse. É importante para o alumnado a adquisición do hábito de usar dicionarios impresos e interactivos.

4ª sesión: en castelán.

– Entregaranse fotocopias do texto 5, dedicado á derivación como método de formación de palabras novas mediante prefixos e sufixos. Nesta sesión traballarase co mesmo tema nas dúas linguas: estudaranse os prefixos e os sufixos en castelán e en galego. Trátase de facer unha análise e reflexión sobre o uso e o significado dos prefixos e sufixos en substantivos, adxectivos e verbos, mediante a comparación e o contraste entre as linguas do ámbito.

– O profesorado terá coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitará o alumnado á autocorrección e á autoavaliación.

5 ª sesión: en galego.

– Entregaranse fotocopias do texto 6, en que se continúa a traballar con outros aspectos da poesía, como son algunhas figuras retóricas (onomatopea, metáfora, anáfora, comparación, etc.) e as regras básicas da métrica e da rima.

– Prestaráselles atención aos traballos realizados para que cumpran os requisitos mínimos de presentación coidada, utilizando ben os signos de puntuación.

6ª sesión: en castelán.

– Entregaranse fotocopias do texto 7. Abórdase a comprensión de textos propios dos medios de comunicación, concretamente o editorial e o artigo de opinión, e a elaboración por parte do alumnado dese mesmo tipo de textos. Utilizaranse computadores con acceso a internet para atopar modelos na prensa dixital, polo que cumprirá utilizar a aula de informática.

– O profesorado ha ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitará o alumnado á autocorrección e á autoavaliación.

Páxina 6 de 74

7ª sesión: en galego.

– Entregaranse fotocopias do texto 8, onde se estudarán os autores considerados como precursores do Rexurdimento, con textos das súas obras máis salientables e actividades relativas a eses textos. As actividades están pensadas como reforzo dos contidos teóricos do texto.

8ª sesión: en castelán.

– Entregaranse fotocopias do texto 9, en que se intentará que o alumnado identifique e faga un uso reflexivo nos textos dos conectadores de causa, consecuencia e condición. As actividades están pensadas como reforzo dos contidos teóricos do texto.

– O profesorado terá coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitará o alumnado á autocorrección e á autoavaliación.

9ª sesión: en galego.

– Entregaranse fotocopias do texto 10, onde se traballa o pleno rexurdimento da literatura galega, concretamente a obra de Rosalía de Castro: características das súas obras, textos e actividades sobre eses textos ocupan toda a sesión. Traballarase coa estrutura e os recursos literarios dos textos desta autora.

10ª sesión: en castelán.

– Entregaranse fotocopias do texto 11, onde se traballa con textos argumentativos e as súas características. Analizaranse os argumentos usados en exemplos de textos e tratarase de discriminar as falacias utilizadas neles. As actividades son de composición de textos, estudo das estruturas argumentativas nos textos e identificación de falacias e argumentacións.

– Cumprirá prestarlles especial atención aos traballos do alumnado para que cumpran os requisitos mínimos de presentación, cunha utilización adecuada dos signos de puntuación.

11ª sesión: en galego.

– Entregaranse fotocopias do texto 12, onde se abordan os autores do Rexurdimento que aínda non se trataron: Pondal e Curros Enríquez. Traballarase sobre textos dos dous autores, a súa comprensión, a súa estrutura, as figuras retóricas, etc. A actividade está relacionada cos apartados de comprensión e composición escrita.

12ª sesión: en castelán.

– Entregaranse fotocopias do texto 13, en que se traballan os textos expositivos: características teóricas, estrutura e composición, tipos de textos expositivos, etc. Necesitaranse computadores con acceso a internet para algunha das actividades de procura de información en páxinas web.

– Ao profesorado correspóndelle dirixir a actividade e supervisar o traballo cos computadores para poder superar as dificultades, en caso de xurdiren.

13ª sesión: en galego.

– Entregaranse copias do texto 17, onde se trata de repasar a procura de información en internet. Amosarase como acceder a internet e algúns enderezos para o seu uso, exemplificacións, etc. As actividades consistirán en buscar información concreta na rede. Para esta sesión cumprirá o uso de computadores. Traballaranse tamén os blogs: o que son, como funcionan, o contido dos textos publicados, etc.

Páxina 7 de 74

14ª sesión: en castelán.

– Entregaranse fotocopias do texto 15, en que se resumen algúns aspectos teóricos sobre o coloquio. As actividades sobre este texto realizaranse na seguinte sesión; nesta só se abordarán os aspectos teóricos e se realizará o reparto en grupos do alumnado.

– Entregaranse despois as copias do texto 16, onde se traballa cun formato de textos moi usado na vida cotiá, as solicitudes: estrutura, características e elementos. Achegaranse exemplos da súa redacción.

– Cumprirá ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitarase o alumnado á autocorrección e á autoavaliación.

15ª sesión: en galego.

– Entregaranse copias do texto 17, en que se inclúe unha serie de relatos curtos do século XX. O alumnado terá que os ler e atopar en páxinas de internet outros exemplos do mesmo xénero. Cómpre, xa que logo, o uso de computadores nesta sesión.

– Realizaranse as actividades propostas no texto 15, que se entregou na sesión anterior: a celebración dun coloquio. Intentarase manter o respecto ante as opinións dos demais e a participación oral na aula, tendo en conta os elementos verbais e non verbais, e respectando as regras desta clase de comunicación.

16ª sesión: en castelán.

– Entregaranse copias do texto 18, en que se traballa coa correspondencia persoal: cartas de reclamacións (estrutura, características e elementos). As actividades realizaranse sobre este tipo de textos.

– Entregaranse copias do texto 19, onde se continúa co estudo de textos usados na comunicación persoal, neste caso, a instancia. Como en casos anteriores, abórdase a súa estrutura, as súas características e os seus elementos. Inclúense exemplos e propostas para a elaboración deste tipo de textos.

– Cumprirá ter coidado de corrixir constantemente as actividades escritas para evitar erros, e invitarase o alumnado á autocorrección e á autoavaliación.

1.6

Recursos didácticos Na unidade didáctica xa están incluídos os textos sobre os que se vai traballar. É imprescindible fotocopiar todos os textos necesarios antes de comezar cada sesión.

Cómpre tamén dispor de computadores con acceso a internet na aula, ou ben desprazarse á aula específica de informática nesas sesións.

Tamén é moi importante que na aula haxa dicionarios en galego e en castelán para solucionar as dúbidas de vocabulario que poidan xurdir e, na medida do posible, tamén dicionarios virtuais, para resolver dúbidas cando se traballe co computador.

1.7

Avaliación Nesta unidade didáctica, a avaliación forma parte integrante do proceso, xa que as propias actividades serán tomadas como referencia para ela. Para as realizar é necesario utilizar estratexias e instrumentos de cuxo uso o profesorado poida extraer conclusións.

Non se recomenda o uso de probas obxectivas para valorar os aspectos conceptuais. A realización das tarefas a través da unidade completa marcará as pautas dos contidos adquiridos.

Páxina 8 de 74

Os aspectos procedementais avaliaranse a través da observación e da valoración das tarefas propostas nas actividades. Valorarase a participación nas actividades en grupo e individuais a través da observación e dos resultados dos traballos propostos, tanto nas actividades orais como nas escritas e na práctica cos computadores.

1.8

Bibliografía utilizada para a elaboración desta unidade didáctica Consellería de Educación e Ordenación Universitaria. Xunta de Galicia. Educación secundaria a distancia para persoas adultas: – 1. Comunicación. Lingua Galega.

– 2. Comunicación. Os medios de comunicación social.

– 3. Comunicación. A comunicación literaria.

– 4A. Comunicación. A lingua, instrumento de aprendizaxe.

– 4B. Comunicación. A comunicación persoal e profesional.

VVAA. Lingua galega e literatura; métodos, técnicas e estratexias. 1º de ESO. Obradoiro-Santillana, 2000.

VVAA. Lingua galega e literatura. Anaya.

– 1º curso de secundaria. 2000.

– 2º curso se secundaria. 2004.

– 3º curso de secundaria. 2002.

– 4º curso de secundaria. 2003.

VVAA. Lengua y Literatura. Anaya – 1er curso. 2000 – 2º curso. 2000 VVAA. Lengua y literatura. Casals.

– 3 er curso. 2002 – 4º curso. 2003 VVAA. Lengua castellana y literatura. 1º Bach. Oxford Educación, 1998.

Algúns textos utilizados na unidade didáctica xa teñen indicada a bibliografía ao pé.

Páxina 9 de 74

2.

Textos e secuencia de actividades

Texto 1: O galego de onte a hoxe (aspectos teóricos Etapas

Desde o seu nacemento como lingua diferenciada, arredor do século IX, a lingua galega pasa por varias etapas: Idade Media: nesta etapa vive o seu esplendor. A sociedade galega era monolingüe e expresábase en galego en todas as circunstancias. A lingua deste período recibe o nome de galego-portugués, un dos idiomas máis prestixiosos da Península. No século XIII xorde unha importante literatura: a lírica galego-portuguesa (cantigas de amigo, de amor, de escarnio e maldicir, etc.).

Século XV: a partir de aquí comeza un período de decadencia que se ha prolongar durante tres séculos. Iníciase un período de castelanización: o castelán convértese na lingua escrita culta, entanto que o galego perde o seu prestixio e queda relegado ao ámbito oral e familiar das clases populares, que son a maioría.

Século XIX: supón o inicio da recuperación lingüística e cultural de Galicia. Como lingua oral, o galego segue a ser a única coñecida e falada pola maior parte da poboación.

Ao mesmo tempo, o castelán continúa a súa expansión, xa que as clases medias urbanas se van castelanizando. O galego comeza a cultivarse de novo como lingua escrita, nun movemento denominado Rexurdimento e que está encabezado por Rosalía de Castro, Eduardo Pondal e Curros Enríquez. Elabóranse os primeiros dicionarios e as primeiras gramáticas do galego, nacen as primeiras editoriais e xorden os primeiros xornais escritos integramente en galego.

Inicio do século XX: a maior parte da poboación segue a ser monolingüe en galego, mais a castelanización increméntase debido a factores como a escolarización en castelán, a emigración ás cidades ou os medios de comunicación. O número de falantes monolingües en galego redúcese. Continúa o labor de recuperación e normalización do galego, e o seu uso esténdese a ámbitos en que ata entón tivera pouca presenza: narrativa, ensaio, discurso político, etc. Este labor foi levado a cabo por escritores e intelectuais da época e por organizacións e institucións como as Irmandades da Fala, o Grupo Nós ou o Seminario de Estudos Galegos.

Guerra civil (1936-1939) e ditadura franquista: supoñen un retroceso nese proceso de recuperación que comezara co Rexurdimento. Son anos de represión do galego, durante os cales o castelán será a única lingua utilizada en todos os actos da vida pública.

Mais o galego mantense como a lingua máis falada pola poboación.

A partir dos anos 50: reiníciase o labor de defensa da lingua galega. Fúndanse editoriais, revistas e asociacións culturais que centran os seus esforzos na defensa e na normalización da lingua. Actualmente, a partir da chegada da democracia, malia o recoñecemento oficial e a pesar dos evidentes avances en distintos ámbitos (educación, publicacións, etc.), a lingua galega segue aínda lonxe da súa normalización efectiva.

Páxina 10 de 74

Normalización lingüística

A existencia de dúas linguas nun mesmo territorio pode orixinar conflitos entre elas se ambas non se atopan nunha situación de igualdade. Pode suceder que as dúas linguas desempeñen diferentes funcións: unha de uso na administración, no ensino, na vida comercial, nos negocios, etc.; a outra reducida á comunicación oral, familiar e coloquial.

Diglosia. Falamos de diglosia cando esas linguas non están nunha situación de equidade. O falante coñece e utiliza as dúas, pero fai un emprego diferenciado delas: a de maior prestixio social para os usos formais, e a outra para os usos menos formais e para o ámbito familiar e coloquial. A diglosia é, xa que logo, a coexistencia conflitiva de dúas linguas nunha comunidade.

Lingua minorizada. Chamamos así a aquela que, sendo historicamente a propia dun pobo, ve restrinxido o seu emprego ante a competencia dunha segunda lingua.

Normalización lingüística. É o proceso polo cal a lingua propia dunha comunidade logra superar a presión que sobre ela exercía a outra lingua e volve converterse na lingua de uso normal. Unha lingua está normalizada cando é a lingua empregada en todos os ámbitos da vida.

Normativización

Para que unha lingua minorizada supere a súa marxinación e se converta no vehículo habitual de comunicación entre os cidadáns, cómpre actuar nunha dobre dirección: por unha banda, como xa vimos, a adopción de medidas tendentes á súa extensión de uso (normalización); por outra parte a elaboración dunha norma estándar; é dicir, a normativización.

Normativización. Normativizar unha lingua é elaborar unha norma estándar; é dicir, crear un conxunto de regras que unifique as súas variantes lingüísticas (xeográficas, sociais e culturais) e fixar un patrón ao que aterse na escrita.

Pero en todas as linguas, o proceso normativizador orixina polémicas que o tempo e o uso acaban resolvendo. En Galicia son dúas as tendencias: – Reintegracionismo (ou lusismo): considera o galego e o portugués como unha mesma lingua, dado que teñen unha tradición lingüística e cultural común, interrompida en Galicia por causas políticas. O reintegracionismo postula o afastamento do castelán e a integración do galego nun ámbito lingüístico e cultural que lle é propio: o luso-africano-brasileiro.

– Rexeneracionismo (isolacionismo): defende unha vía autónoma para o galego, que debe procurar nel mesmo as súas posibilidades de rexeneración. Recoñece a existencia dun tronco lingüístico común (galego-portugués), pero considera que a historia de cada lingua as diferenciou abondo, polo que deben considerarse linguas distintas.

Existe tamén unha proposta intermedia ou de concordia, que representa a Asociación Sócio-Pedagóxica Galega.

En 1982, o Instituto da Lingua galega e a Real Academia Galega elaboraron as Normas ortográficas e morfolóxicas do idioma galego, con carácter rexeneracionista. Estas normas representan o modelo oficial, mais nin a polémica nin o proceso normativizador quedaron definitivamente pechados.

Páxina 11 de 74

Secuencia de actividades S1.

Lea e comente este texto: Prohibistes o galego nas escolas para producir no espírito dos nosos rapaces un complexo de inferioridade, facéndolles crer que falar galego era falar mal e que falar castelán era falar ben. Expulsastes o galego das igrexas, facendo que os representantes de Cristo explicaran o Evanxeo no idioma oficial, que o pobo non falaba nin comprendía ben. Refugastes o galego ante os Tribunais de Xustiza e chegastes a castelanizar barbaramente as toponimias galegas. ¿E de que vos valeu? Porque despois de máis de catro séculos de política asimilista, exercida con toda riqueza de astucias e violencias, o noso idioma está vivo. Sodes, pois, uns imperialistas fracasados.

Rodríguez Castelao, A.D. Sempre en Galiza

S2.

Explique a situación que se presenta neste texto: O meu pai contaba como un tormento, como se lle arrincara as amígdalas coa man, a maneira en que o mestre lles arrincaba a gheada da fala para que non dixeran aghua nin ghato nin ghracias. “Todas as mañás tiñamos que dicir a frase Los pájaros de Guadalajara tienen la garganta llena de trigo. Moitos paos levamos por culpa de Ghuadalagara”.

Rivas, Manuel. A Lingua das bolboretas. ¿Que me queres, amor?

S3.

Comente a presenza da lingua galega nos seguintes ámbitos:

Nos medios de

comunicación

Na publicidade

Páxina 12 de 74

S4.

Reescriba este texto en galego normativo.

Aleluia Funme á beiramar, terra leda, pra esquencer aquil amor disgraciado. A disgracia daquil amor non fai ó caso. Non tiña outra cousa que faguer. Había deixado os estudios. Despois, iríame pra as Américas. Vendera unhas leiras, e díranme máis de vinte mil reás por ilas. Non voltaría pra Ameixende hastra o outono. Tiña sempre diante min a cara de Rosario. ¿Qué lle importa a nadie quén era Rosario? Fun a Pontevedra, a Marín i a Combarro. Mais a contemplación do mar dábame unha gran tristura. Iba daquí pra aló buscando o que non atopaba en ningures: a calma do esprito. Qué sei eu as terras que vin. Laxe, Corme, Camariñas, Cee... Un bon día atopeime en Vigo.

Fole, Ánxel. Á luz do candil

Páxina 13 de 74

Texto 2: O debate O debate supón o intercambio oral de ideas contrarias sobre un tema concreto. É un exercicio moi enriquecedor sempre que se prepare con anterioridade e seriedade. Van practicalo seguindo as pautas desenvolvidas deseguido.

Primeiro paso.

– Elixan un tema de actualidade dos medios de comunicación que lles interese.

– Nomeen unha persoa que modere e dirixa.

– Dividan a clase en dous grupos segundo a súa postura persoal ante o tema elixido.

Segundo paso. Preparen en grupos os argumentos que van utilizar para defender a súa opinión, e celebren o debate tendo en conta o seguinte: – Deben escoitar atentamente todos os seus compañeiros.

– Non poden interromper, baixo ningún concepto, a intervención de ningún participante: cómpre esperar a que acabe a súa quenda.

– Son inadmisibles os insultos ou ataques persoais.

– Non hai que repetir o xa dito no debate, senón achegar novos argumentos.

– O moderador é quen controla o desenvolvemento do debate e debe manterse neutral en todo momento.

Terceiro paso. Ao finalizar o debate, o portavoz de cada grupo realizará unha exposición, a modo de conclusión, dos argumentos que avalan a opinión defendida. Entre todos, tratarase de determinar quen defendeu a súa postura mediante os argumentos máis convincentes.

Nas emisoras de radio e televisión celébranse bastantes debates, ou faladoiros, onde xornalistas ou persoas famosas expresan as súas ideas e impresións sobre asuntos de actualidade.

Escoiten ou vexan algúns destes programas e comparen o seu debate na aula cos desenvolvidos nos medios de comunicación.

Páxina 14 de 74

Texto 3: Elaboración de esquemas (aspectos teóricos) Los esquemas son representaciones gráficas del contenido de un texto; permiten expresar la información de forma estructurada, estableciendo categorías y elaborando clasificaciones.

Veamos un ejemplo sencillo partiendo del siguiente conjunto de palabras: leche, jamón, manzana, agua, queso, lentejas, chorizo, lechuga, naranja, huevos, pollo, cereza, sal, manteca, tocino, repollo.

– Una primera lectura nos permite deducir la idea principal general que engloba e estos elementos y que nos permite clasificarlos en la categoría de alimentos.

– Si nos fijamos, es posible una nueva clasificación ya que podemos establecer nuevas categorías, según el origen de los alimentos: animal, vegetal o mineral.

– Aún podemos seguir clasificando, estableciendo nuevas categorías para estos grupos. Por ejemplo, en el grupo de alimentos de origen vegetal podemos establecer otras tres categorías: frutas, verduras, legumbres.

Esta clasificación podemos visualizarla, representarla mediante un esquema de llaves:

Tipos de esquemas

Los tipos de esquemas más usuales son: de llaves, de números, de flechas, de árbol y diagramas. Veamos a continuación algunos ejemplos de cada uno de estos esquemas.

Esquema de llaves. Sirva como ejemplo el que hemos reproducido más arriba.

Esquema de números.

Idea general (título) 1. Primera idea principal.

1.1. Idea secundaria 1.1.1. Otra idea 1.1.2. Otra idea 1.2. Idea secundaria

2. Segunda idea principal.

2.1. Idea secundaria 2.1.1. Otra idea 2.1.2. Otra idea 2.2. (...)

Páxina 15 de 74

Esquema de flechas.

Esquema de รกrbol.

Pรกxina 16 de 74

Diagrama.

Secuencia de actividades S5.

Establezca categorías que permitan realizar una clasificación de los siguientes elementos. Refleje estas categorías mediante un esquema de llaves: Golondrina, pescadilla, vaca, mariposa, abeja, sardina, águila, león, conejo, mosca, escarabajo, pardal, gato, bacalao, grillo, gaviota, langostino.

Páxina 17 de 74

S6.

Lea el siguiente texto y haga después un esquema del tipo que mejor crea que recoge su información. Utilice el ordenador para hacer los esquemas.

Europa se tambalea Los países afectados por la crisis de 1929 no buscaron soluciones colectivas para superarla. Por el contrario, cada uno de ellos intentó encontrar sus propias soluciones, olvidándose de los demás. Esto fortaleció a los nacionalismos y la llegada al poder de partidos autoritarios que prometían hacer frente a la crisis y resolverla. Así nacieron las dictaduras europeas: los fascismos.

A pesar de que las grandes potencias intentaron dejar a un lado los desquites después de la primera guerra mundial, las heridas no llegaron a cicatrizar. Alemania había perdido parte de su territorio y tenía que pagar fuertes sumas de dinero a otros países. Italia no estaba contenta con lo que había obtenido en Versalles.

A estos descontentos se sumaba la crisis económica mundial, especialmente grave en Alemania, una nación arruinada por la guerra, con millones de parados que pasaban hambre y miseria.

Muchos ciudadanos de estos países comenzaron a desconfiar de sus gobiernos democráticos, a los que consideraban incapaces de solucionar el problema económico.

Los partidos y sindicatos obreros protestaban por esta situación y cada vez tenían más fuerza. Las clases burguesas y ricas tenían miedo de que se produjese en sus países una revolución obrera como en Rusia.

Dos partidos, el fascista en Italia y el nacionalsocialista (nazi) en Alemania, prometían acabar con todos estos problemas: recuperar el “honor perdido” en la guerra, ampliar el territorio de la nación, “devolverle su grandeza” y acabar con el hambre. Para conseguir todo esto el Estado tenía que ser poderoso y dirigido por un hombre fuerte: Mussolini en Italia y Hitler en Alemania.

S7.

Compare sus esquemas con los modelos presentados. Corrija posibles errores. ¿Qué puntuación le pondría a su trabajo?

Páxina 18 de 74

Texto 4: Poesía (a rima). Figuras literarias En Lisboa hai unha fonte que se chama a Fontanela que deita unha auga tan fría, que o pensamento conxela.

As nais, que ben a coñecen, que saben que a fonte é meiga, dan consello a súas fillas pra que nada lles suceda.

-¡Quen me dese ver a fada, ben me gustaría vela! ¿Será de certo fermosa como se conta na lenda?

-Non vaias á fonte, filla, non bebas, non, da auga fresca, que mora nela unha fada e que a ve non regresa.

Palabras non foran ditas cando a fada se presenta, nunha man un pente de ouro, coa outra chama por ela.

Ten cabelos de ouro e lúa, nos ollos dúas estrelas, os beizos son dous espellos coma pingas de auga fresca.

Cando o sol polas mañás asoma tras da arboreda, óese un canto tan lindo que a quen o percibe enmeiga.

Co seu pente de ouro puro os seus cabelos pentea, e co espello dos seus beizos chama a si a Marinela.

A todos que alí pasan, beban auga ou non a beban, se lles aparece a fada a penas por pensar nela.

-Ven aquí, fermosa moza, polo camiño das pedras, acaróate ao meu lado e serás unha princesa.

Unha mañá na que as flores se enchían de primavera, por un azar desgraciado foi á fonte Marinela.

En escoitando a canción da auga ou salferir nas pedras, a moza sen o evitar do encantamento se lembra:

Atraída polo encanto a rapariga se achega; os paxaros enmudecen, vaise, vaise a auga lenta.

-Pentea –díxolle a fadaos teus cabelos de seda con este pente de ouro que é o pente da beleza.

Nin si nin non di a rapaza, pero os cabelos pentea.

O ouro cae polos ombros como a auga polas pedras. segundo se vai penteando apáganselle as ideas; ao acabar de pentearse xa de nada ela se lembra.

Marinela nada di, Marinela nada pensa e a auga vaise burlando polo carreiro das pedras.

Polo carreiro da auga a fada camiña lenta, e Marinela tras dela.

Nunca máis volveu á casa, onde aínda hoxe a esperan; tampouco soubo ninguén o que foi da Marinela.

Nin está morta nin viva, nin durmida nin esperta, máis a súa voz se escoita murmurar por entre as pedras.

Alguén di que aquela auga ten escoa tan silandeira son lembranzas dunha moza que se chamou Marinela

Cortizas, A. Romance de Marinela (Historias e algún percance todas ditas en romance. Ed. Galaxia)

Secuencia de actividades S8.

Copie, da primeira estrofa do “Romance da Marinela”, a última palabra dos versos 2, 4, 6 e 8, e subliñe a sílaba tónica de cada unha.

A partir da vocal desa

Esa igualdade de vogais,

sílaba, que letras se repiten nas catro palabras?

chámase rima. Nesta estrofa, que versos riman?

Páxina 19 de 74

S9.

Teña en conta que, se na sílaba tónica hai ditongo, poida que só se repita a vocal máis aberta (a, e, o).

Fíxese agora nos dous tipos de rima que hai:

Rima asonante: repetición das vogais a partir da vogal da sílaba tónica da última palabra do verso.

Rima consonante: repetición das vogais e das consoantes a partir da vogal da sílaba tónica da última palabra do verso.

Os versos 2, 4, 6 e 8 da primei-

ra estrofa teñen rima asonante ou consonante? Por que?

S10.

Lea esta copla popular e, despois conteste: O que nunca estivo lonxe non sabe qué é padecer; de lonxe as penas aumentan para o que sabe querer.

Que versos riman?

Que letras se repiten a partir da

vogal tónica da derradeira palabra deses versos?

Eses verso, teñen rima asonan-

te ou consonante? Por que?

S11.

No “Romance de Marinela” personifícase a fonte: a fonte é meiga. Escriba personificacións semellantes para os seguintes elementos do poema:

A auga é...

O pente é...

Páxina 20 de 74

Os cabelos son...

S12.

Escriba cinco parellas de palabras con rima consonante.

S13.

Forme pareados utilizando as parellas de palabras que escribiu antes.

Pareado: estrofa que está formada por dous versos con rima consonante.

Coñezo hai anos un rato que xoga ao parchís nun zapato.

Páxina 21 de 74

Texto 5: Derivación (prefijación y sufijación). Aspectos teóricos La derivación es el procedimiento por medio del cual se crean nuevas palabras incorporando al lexema un morfema: flor > florero. Este tipo de morfemas crea nuevas palabras de la misma clase gramatical o de distinta clase: primavera > primaveral.

Prefijos: se anteponen a la base y no producen cambios en la categoría gramatical de ésta.

Clases de prefijos

Prefijos locativos

Prefijos temporales

Prefijos de cantidad

– Ante-: antesala.

– Sobre-, super-: sobrevolar, superponer.

– Entre-, inter-: entrevía, intermedio.

– Sub-: suboficial.

– Extra-: extrajudicial.

– Tras-, trans-: trastienda, translúcido.

– Retro-: retrovisor.

– Vice-: vicedecano.

– Ante-: anteponer.

– Post-/pos-: postdata, posponer.

– Pre-: prefabricar.

– Pro-: promover.

– Bi-, bis-: bimestral, bisnieto.

– Pluri-: plurilingüe.

– Mono-: monomando.

– Semi-: semioscuro.

– Multi-: multicelular.

– Uni-: uniforme.

– Archi-: archifamoso.

– Infra-: infravalorar.

Prefijos de intensifi-

– Extra-: extraplano.

– Re-, requete-: reimportar, requetebién.

cación y tamaño

– Hiper-: hipercrisis.

– Sobre-, super-: sobrecarga, superfino.

– Hipo-: hipocondríaco.

– Ultra-: ultrarrápido.

– A-, an-: amoral, anión.

– De-, des-: devaluar, deshacer.

– Anti-: anticlerical.

– Dis-: disconforme.

– Contra-: contraataque.

– In-, im-, i-: inmoral, imposible, irregular.

Prefijos de oposición,

negación o privación

Sufijos: son morfemas que se posponen a la base; pueden ser de dos tipos: – Apreciativos: son muy numerosos en castellano; alteran el significado del lexema expresando valoraciones subjetivas pero sin cambiar la categoría gramatical: casa >casita

grande > grandota

pobre > pobrete

– No apreciativos, alteran de manera fundamental el significado de la base y, frecuentemente cambian su categoría gramatical: tela > telón

sed > sedienta

Así, cambiando la categoría gramatical, pueden crearse sustantivos y verbos por este procedimiento: Proceso Nominalización

Creación de sustantivos) Verbalización

Creación de verbos)

Base

Resultado

– Adjetivos: por ejemplo, cruel

– Crueldad

– Verbos: por ejemplo, mover

– Movimiento

– Sustantivos: por ejemplo, tapón

– Taponar

– Adjetivos: por ejemplo, húmedo

– Humedecer

Páxina 22 de 74

Secuencia de actividades S14.

Escriba ejemplos de palabras formadas con los distintos tipos de prefijos que se señalan en el cuadro.

S15.

Intente enunciar una regla para la utilización de im-, in-, i-.

S16.

Los sufijos apreciativos pueden ser diminutivos, aumentativos y despectivos.

Elabore una lista de sufijos de cada tipo teniendo en cuenta las siguientes palabras: Pequeñajo, perrita, vozarrón, buenazo, malica, tardecillo, cobardón, altote, poblacho, discursete, paliducho, camastro, libraco, bigotuelo, feorra, cantarín.

Diminutivos

S17.

Aumentativos

Despectivos

Busque ejemplos de sustantivos derivados de adjetivos y verbos, siguiendo el cuadro anterior.

Derivados de adjetivos

Páxina 23 de 74

Deribados de verbos

S18.

Busque ejemplos de verbos derivados de sustantivos y adjetivos, siguiendo el cuadro anterior.

S19.

En muchos casos, los sufijos pueden tener distintos significados. Explique el que poseen -ero / -era en las siguientes palabras: paragüero, panera, librero, melocotonero.

Paragüero

Librero

Panera

Melocotonero

S20.

Busque en un diccionario interactivo el sufijo -ura, copie los significados que puede aportar y los ejemplos que lo contengan.

S21.

Por parejas, escriban sustantivos que nombren profesiones o lugares y distingan en ellos el lexema y los sufijos. Compárenlos y comprueben si hay algún sufijo común que pueda utilizarse para ambos.

Páxina 24 de 74

Vexamos agora a formación de palabras mediante prefixos e sufixos en lingua galega. Estude as coincidencias e as diferenzas entrambas as linguas.

Prefixos: os prefixos colócanse diante do lexema para formar palabras novas. A continuación citamos algúns prefixos e o seu significado.

Prefixo abibibliopreretri-

Significado

Exemplos

– Negación, privación.

– Amoral, ateo

– Dúas veces, dous.

– Bilingüe, bígamo

– Relacionado cos libros.

– Biblioteca, bibliografía

– Anterioridade.

– Predicir, prehistoria

– Repetición.

– Refacer, retorcer

– Tres veces, tres.

– Trimestre, trípode

Sufixos: van detrás do lexema para formar palabras novas. A continuación citamos algúns exemplos e o seu significado.

Prefixo -ame -eda -aría -án /-á -ite

Significado

Exemplos

– Conxunto de.

– Dentame, enxame.

– Colectivo.

– Alameda.

– Lugar.

– Panadaría, confeitaría.

– Profesións.

– Tecelán/tecelá, artesán/artesá.

– Inflamación.

– Hepatite, apendicite, artrite, farinxite.

Tamén son sufixos de uso moi frecuente os seguintes: Prefixo

Significado

-iño/iña -echo/echa -elo/ela -ete/-eta

Diminución (diminutivos)

-ón/ona azo/aza

Aumento (aumentativos)

-aco/aca -acho/acha -exo/exa -uco/uca -uzo/uza -allo/alla -oupo/oupa

Exemplos – Rapaciña.

– Gordecho.

– Cadelo.

– Banqueta.

– Mullerona.

– Cochazo, bombazo.

– Paxarraco.

– Fiacho – Lugarexo.

Desprezo (despectivos)

– Casuca.

– Xentuza.

– Espantallo.

– Casoupa.

Na formación de palabras por derivación, sucede ás veces que, ao lle engadir sufixos ou prefixos ao lexema, se obteñen palabras de distinta categoría gramatical pertencentes todas elas á mesma familia léxica: Substantivo

Adxectivo

Verbo

Pan Conversa Lousa

Empanado Conversador Lousado

Empanar Conversar Lousar

Páxina 25 de 74

Secuencia de actividades S22.

Continúe completando a listaxe seguinte: Substantivo

Adxectivo

Verbo

Vividor Venda Estudar Navegación Choroso Acusación Prata

S23.

Engadindo segundo corresponda os sufixos –ancia, -encia, forme substantivos da familia léxica dos seguintes adxectivos: Adxectivo

Substantivo

Adolescente Exuberante Ignorante Infantil Inconsciente Repugnante Obediente

S24.

Escriba os substantivos da familia léxica dos seguintes verbos. Teña en conta que todos eles engaden o sufixo –mento: Verbo Coñecer Investir

Páxina 26 de 74

Substantivo

Revestir Seguir Tratar Rexurdir

S25.

Nas seguintes palabras separe lexema, prefixos e sufixos, seguindo o exemplo Palabra

Prefixo

Lexema

Sufixo

Revestimento

Re-

-vesti-

-mento.

Desordenado Reincidente Nacionalismo Internacionalismo Intocable

S26.

Clasifique segundo a categoría gramatical a seguinte familia de palabras: Persoal, personificar, impersoal, personaxe, persoa, personalidade, personificado, personalizar, personificación.

Substantivos

Adxectivos

Páxina 27 de 74

Verbos

Texto 6: Versificación e figuras retóricas (aspectos teóricos) Metáfora. Fíxese como, a partir dunha comparación, podemos crear metáforas: – Comparación. Un obxecto real (os teus ollos) compárase con outro: Deses teus olliños negros como doas relucentes.

– Metáfora impura. Elimínase a comparación como e identifícanse os dous elementos mediante o verbo ser ou parecer: Os teus olliños negros son doas relucentes.

A noite é o pranto do día

– Metáfora pura. A identificación entre os dous elementos xa é total, o termo real pasa a ser substituído por aquel co que se comparaba: Sen ti sempre chove (chuvia = tristura)

Anáfora. Consiste na repetición dunha ou máis palabras ao principio de dous ou máis versos dun poema. É un recurso moi frecuente nas cancións e nos poemas que se foron transmitindo de maneira oral, porque facilita a súa memorización.

Repare nesta canción de berce: Ven sonín, ven polo carqueixedo, ven sonín, ven e adorméntame o neno, ven sonín, ven polo camiño novo, ven sonín, e adorméntame logo.

Onomatopea. Consiste na reprodución ou imitación dos sons da natureza e das cousas por medio dos sons da linguaxe: ¡Que ben, que bomba vén co seu rebumbio!

A bomba, ¡bong!, a bomba, bon amigo

Secuencia de actividades S27.

Indique os recursos semánticos que se empregan nas seguintes estrofas.

Parece feble...Pero a Ausencia é unha casa grande e vacía onde o tempo tece unha tea de araña de sombras xa perdidas entre a cinza, que esvara nas xanelas, mentres a través dunha chuvia escura aquel neno que fomos pensativo nos mira Valcárcel, X.L. En voz baixa

Páxina 28 de 74

A carón da fonte de Vimianzo, as campesiñas de Traba venden as trenzas loiras de terra engarzadas de allos miúdos coma pérolas dun val mariño.

Rivas, M. Costa da Morte blues

Ollos azuis como o ceo claro dun abrente limpísimo de abril

Manuel María

S28.

Lea os seguintes fragmentos e indique de que pensa que é metáfora cada un deles (a morte como liberación, o idioma, o pórtico de entrada a unha igrexa, un corvo).

Anaco de noite para alumiar a luz escandalosa e ofensiva que fai do mediodía brasa queimadora cintilante.

Manuel María

Chamémoslle: libro de silencio, pórtico terminal da escravitude, escritura feliz da opacidade, lus que desata e nome da ledicia.

Xosé Luís Méndez Ferrín

Páxina 29 de 74

...vencello que nos xungue e ten en pé herencia secular de cada un fogar no que arde acesa a nosa fe.

Manuel María

Acolledora cova, túnel uterino polo que accedo a un espazo en sombra.

Valcárcel, X.L.

S29.

Propómoslle que intente facer unha adiviña seguindo un esquema formal coma este: Esquema

1º verso: unha metáfora coa que se designe un obxecto.

2º verso: unha personificación.

3º verso: unha comparación.

4º verso: continuación da idea anterior que rime co segundo.

Exemplo

Bolboretas invernais [metáfora] que bailan ó son do vento [personificación] como nenas bulidoras [comparación] cobren todo nun momento [continuación] Solución: As folerpas da neve

Agora inténteo vostede:

Páxina 30 de 74

S30.

Lea con atención o seguinte poema de Eduardo Pondal, onde os tres versos destacados en cursiva presentan o recurso da anáfora: Meniña, rapaza nova ouh, rosa de Corcoesto, que brandeas con gracia ós doces sopros do vento: se é certo que por ti vivo, se é certo que por ti peno, se tan doce e dadivosa,

como din que es, é certo; cúrame, oh, rapariga, estas suidades que teño: estas suidades da alma, de non sei qué, que padezo; ti tes dos meus males a doce menciña, ¡ouh, rosa de Cocoesto!

Agora intente facer vostede un poema (mínimo, cinco versos), utilizando a anáfora. Propómoslle que o faga repetindo ao comezo dos versos a conxunción porque o remate será un verso diferente que peche o poema.

S31.

Complete os versos tendo en conta que as palabras que faltan son anáforas.

Hai que buscar o lume e as feridas, [ ______________ ] inventar o pranto para conquistar a luz para que a pomba e o pan, [ ______________ ] a paz e a fartura, [ ______________ ] o contento, [ ______________ ] a pureza caían sobre nós como unha chuvia para sempre.

Adaptación dun poema de Celso Emilio Ferreiro

S32.

Fíxese no seguinte poema. O seu recurso principal é o uso de onomatopeas: Tac, tac, tac cuchara de pau cunca de madeira o meu neno está na lareira.

Tin, tin, tin cuchara de prata cunca do pazo o meu neno está no regazo.

Ton, ton ton cuchara de ouro cunca de cristal o meu neno é príncipe real.

Pimentel, L. Canción das tres cucharas pra cando Luisa teña un neno

Páxina 31 de 74

Agora intente facer un poema seguindo a estrutura do de Luís Pimentel. Empece pensando en onomatopeas que sirvan para identificar os sons de determinados seres ou obxectos, por exemplo: o vento (fiu, fiu,fiu), a pingueira ( pin, pin, pin), o grilo (cri, cri, cri), a chuvia, a campá, as tesoiras, o cuco, as pisadas...

Utilizando esas onomatopeas como primeiro verso, escriba unha estrofa semellante ás do poema.

Páxina 32 de 74

Texto 7: Elaboración de un editorial y un artículo de opinión En el periódico no puede faltar su opinión y ahora es el momento de expresarla mediante la redacción de un editorial y de un artículo de opinión.

Como sabe, el editorial es el texto en el que el periódico expresa su opinión oficial sobre un tema de actualidad. Como se trata de la opinión del periódico como tal, no lleva firma. El artículo de opinión también manifiesta el punto de vista sobre un tema concreto, pero en este caso de una persona en particular, de quien lo ha redactado. Por eso lleva la firma de su autor o de su autora.

El resultado de su trabajo mejorará si sigue las normas y recomendaciones que se le proponen.

Secuencia de actividades

Antes de la redacción definitiva de los textos haga siempre un borrador; sobre éste corrija los errores relacionados con la adecuación del registro, la coherencia y la cohesión, la precisión léxica y la ortográfica. Ante las dudas que surjan, utilice los correctores ortográficos y diccionarios en soporte impreso o digital.

S33.

El editorial va a tratar sobre la necesidad de adoptar medidas internacionales para la protección de la infancia, sobre todo en los países más subdesarrollados.

Pueden trabajar por grupos; cada grupo elaborará un editorial.

Deben estructurarlo en tres partes: introducción, núcleo y conclusión.

Recuerden que el editorial expresa la opinión del periódico; por lo tanto todos los miembros del equipo tienen que aportar sus argumentos.

Al final, elijan el editorial que la clase considere más adecuado. Pueden añadirse ideas de otros que lo mejoren.

S34.

El artículo de opinión abordará la conveniencia de respetar y proteger el medio ambiente. Se pueden dividir en grupos y cada grupo elaborará un artículo de opinión. Aunque la estructura no es tan rígida como la del editorial, sí que deben mantener el orden y la coherencia en el texto.

S35.

Busquen editoriales y artículos de opinión de prensa en Internet; estudien su estructura y comparen los que han realizado en el aula con los que aparecen en los distintos periódicos interactivos.

Páxina 33 de 74

Texto 8: Literatura do século XIX. Precursores do rexurdimento (aspectos teóricos) O século XIX supón o inicio da recuperación histórica e cultural de Galicia. É nesa época cando ten lugar o nacemento dunha ideoloxía galeguista que descubrirá a singularidade de Galicia, defenderá a dignidade da lingua galega e potenciará o seu cultivo literario.

Un dos obxectivos foi a dignificación social do galego, reivindicando o seu uso en todos os ámbitos, así como o seu estudo científico e a elaboración dunhas normas para a súa correcta escrita.

Xorden os primeiros dicionarios e as primeiras gramáticas do galego; tamén ten lugar a aparición da prensa en galego. A primeira publicación periódica integramente na nosa lingua foi O Tío Marcos da Portela, creada por Lamas Carvajal en Ourense, en 1876.

Nun primeiro momento os escritores parten da lingua falada na súa comarca e, xa que logo, o seu galego ten abundantes dialectalismos. Así mesmo, utilizan unha lingua con vulgarismos e moi deturpada polo castelán.

As primeiras manifestacións literarias son textos de escaso valor artístico e de contido propagandístico: contra a invasión francesa, a favor da constitución, en defensa das ideas liberais, etc.

Os Precursores

Mais, cara á metade do século, xorde a xeración dos denominados Precursores do Rexurdimento, na que se inclúen todos os escritores que tiñan obra publicada antes da aparición dos Cantares gallegos de Rosalía (1863). Na súa maioría vinculados á xeración de 1846 e de ideoloxía provincialista, constituíron a primeira xeración galeguista.

As dúas figuras máis importantes deste período foron Xoán Manuel Pintos e Francisco Añón: Xoán Manuel Pintos: é o autor d’A Gaita Gallega (1853), o primeiro libro da literatura galega contemporánea.

Francisco Añón: é autor dun bo número de composicións, entre as que destaca A Galicia, gañadora dun accésit no Xogos Florais celebrados na Coruña en 1861.

Nas súas obras están xa presentes os temas básicos da literatura deste século: Exaltación da paisaxe galega.

Apoloxía do idioma, defendendo a súa dignificación social e o seu emprego en todos os niveis, así como o seu estudo.

Denuncia dos males que padece o país: atraso económico, emigración...

Defensa fronte aos ataques e desprezos que sofren Galicia e os galegos.

Páxina 34 de 74

Secuencia de actividades S36.

Lea o seguinte texto e conteste ás preguntas que se lle propoñen.

¡Ai!, desperta, adorada Galicia dese sono en que estás debruzada; do teu rico porvir a alborada polo ceo enxergándose vai.

Xa cantando os teus fillos te chaman e cos brazos en cruz se espreguizan... ¡Malpocados! o que eles cobizan é un bico dos labios da nai.

Coido ver esas rías serenas, escumando, con barcos veleiros, e cantares oír feiticeiros, que en ningures tan doces oín.

Dese chan venturoso arrincado pola man do meu negro destino, ata mesmo soñando maxino eses campos risoños cruzar.

E correr polas hortas e prados onde leda pasou miña infancia, respirando a suave fragancia do xazmín, caravel, azahar.

E despois unha andrómena rara vin moverse con auga fervente e asubiando como unha serpente, coma un lóstrego os campos cruzou.

Inda creo sentir as lavercas, que peneiran os aires cantando, cando o sol vai as nubes pintando de amarelo, de lume e carmín.

Ao través de aguzados penedos penso ver empinados petoutos, viñas, hortas, devesas e soutos, que apouvigan os ventos do Sul. E saltando regueiros e valos, canta xa outros bos horizontes, outras veigas, mariñas e montes, que se perden na brétema azul.

Era aquel o porvir que xa soa e das pobres aldeas fai vilas... ¡Adeus, cantos e musas tranquilas!

O imperio da industria empezou.

Acordei... o meu soño dourado, como fume pasou de repente, e magoado o meu peito se sente de saudades de amor palpitar.

Murmurei: -Adorada Galicia!...

-E dos ollos chovíanme as bágoas-, ¡quen puidese beber túas ágoas, e os teus aires feliz respirar!...

Soño aí que entre verdes pereiras foliadas alegres escoito, cando o ceo se viste de loito, nas poéticas noites do vran: E que en medio de nenas garridas canta un mozo con voaz pracenteira, para o lado tumbada a monteira unha orella tapando coa man.

De ti lonxe, querido curruncho, eu morréndome estou de amargura, como a froita que vai xa madura, e entre silvas o vento guindou. ¡ Teño envexa da libre andoriña, que aí chega por todos os maios!... ¡Teño envexa das nubes e raios, que o sudoeste a esas terras levou!

Eu soñei ver no cume do Pindo, adornado de mirto e loureiros, escritores, poetas, guerreiros, que sorrindo se daban a man.

Eran eses os fillos máis caros que da patria aumentaron a gloria; os seus nomes nos fastos da historia con diamantes gravados serán.

A ti voa entre ardentes salaios sobre as trémulas alas do vento, a saudade do meu pensamento, que decote cravado está en ti.

Por diversos países que eu vaia, ti serás miña doce memoria... ¡ Mesmo entrar non quixera na gloria sen primeiro pasar por aí!

Francisco Añón

Páxina 35 de 74

Observe o emprego de verbos de sentido ao longo das estrofas: ver, oír, sentir, catar... Que sensacións transmite? Que contidos introducen?

Sinale o tema do poema. Cal é a súa estrutura?

No poema hai elementos de temática costumista, intimista e social. Escriba unha estrofa que reflicta cada unha desas temáticas.

Costumista

S37.

Intimista

Social

No texto están presentes algúns dos temas esenciais do Rexurdimento. Así, podemos observar coincidencias con poemas de Rosalía, Pondal ou Curros.

Lea a composición Adiós ríos, adiós fontes, de Rosalía de Castro (texto 10) e observe o tratamento dun mesmo tema desde diferente perspectiva: o home que parte/ o que xa está lonxe. Que similitudes existen entre ambos textos?

Páxina 36 de 74

Texto 9: Los nexos (aspectos teóricos) Los nexos son palabras cuya función es unir entre sí palabras, sintagmas o proposiciones.

Una de las funciones fundamentales de los nexos es la de estructurar ideas. Afectan a fragmentos más breves (oraciones, frases...) y conectan las ideas entre sí en el interior de la oración. En ese caso hablamos de las conjunciones y las locuciones conjuntivas.

Marcadores textuales para estructurar ideas Indican causa Porque

Indican consecuencia

Indican condición

Entonces Así pues

Si A menos que

Como quiera que Dado que

De ahí que

A no ser que

De forma que

Excepto que

Por culpa de que

De manera que De modo que

Con tal de que En caso de que

Pues

Puesto que Visto que

Por tanto

Excepto si

Como

Por consiguiente

Salvo que

Teniendo en cuenta que

Por lo que En consecuencia

Siempre que Sino que

Considerando que

Secuencia de actividades S38.

Exprese de otro modo el contenido condicional de las siguientes oraciones.

Comiendo menos grasa, mantenemos controlado el

colesterol

Usados con prudencia y mesura, estos juegos al aire

libre robustecen el sistema muscular

Si yo fuera rico, daría la vuelta al mundo

Con que me tocaran dos millones en la lotería, me

conformaba

Conservando los bosques hacemos un buen papel

Prueba esta medicina y verás qué mal sabe

Páxina 37 de 74

Si comemos menos grasa, mantenemos controlado el colesterol

S39.

Coloque un nexo causal en las siguientes oraciones.

Los campesinos habían abandonado las aldeas [ _____________ ] temían el avance del fuego. [ _____________ ] nuestros clientes confían en nosotros, mantenemos viva la ilusión.

El alcalde ha dimitido [ _____________ ] se ha descubierto que estaba implicado en un caso de corrupción. [ _____________ ] llovió intensamente, el río acabó desbordándose.

Vexamos agora como se utilizan os conectadores na lingua galega. Estude as coincidencias e as diferenzas entrambas as linguas.

En galego, como conectadores, poden funcionar conxuncións (e, ou, mais, que...), adverbios (ademais, entón, tamén...) e mesmo locucións (para rematar, ou sexa, polo contrario...). Os conectadores poden expresar moitos e moi diversos valores significativos; vexamos algúns: Comezo do discurso: ben, home, isto...

Continuación: con todo, pois ben, agora ben...

Remate do discurso: por último, máis nada...

Afirmación: si, por suposto, evidentemente, sen dúbida, desde logo, vale, de acordo...

Atenuación: en calquera caso, de todos os xeitos, ata certo punto...

Dúbida: quizais, tal vez, poida que...

Intensificación: aínda máis, é máis, mesmo, nin sequera, para colmo... Énfase: claro que, pois, si que...

Negación: non, tampouco, nin falar, en ningún caso...

(Auto)corrección: mellor dito, ou sexa, quérese dicir...

Adición: e, ademais, aínda máis, mesmo, por outro lado...

Advertencia: ¡atención!, escoita...

Causalidade: por iso, polo que, polo tanto, xa que, así pois...

Consecuencia: así pois, en consecuencia, en definitiva, polo tanto...

Concesividade: aínda que, malia, con todo...

Enumeración: en primeiro lugar, en segundo lugar, por último...

Exemplificación: isto é, por exemplo...

Explicación: ou sexa, é dicir, isto é, mellor dito...

Digresión: por certo, a propósito...

Oposición: en cambio, aínda que...

Restrición: mais, agás, polo menos...

Recapitulación: en resumo, en definitiva, en fin, en dúas palabras...

Temporalidade: despois, antes, entón...

Topicalización: en canto a, polo que se refire a...

Páxina 38 de 74

Secuencia de actividades S40.

Diga que valores indican estes conectadores e substitúaos por outros sinónimos:

“Ten moi bo corazón”. “Ten, pero é un vago

A guapísima moza de André ten, ademais, outras

moitas virtudes

O incerto futuro da lingua galega presenta, pola

contra, algúns signos esperanzadores

S41.

Nos seguintes enunciados aparecen destacadas certas formas que funcionan como conectadores textuais.

Podemos quedar o sábado, que non temos clase. Aínda que, pensándoo mellor, non sei por que temos que ir todos se, por outro lado, ademais, moitos xa teñen o seu traballo rematado. En cambio, os que aínda non o fixeron traballarían peor se estivésemos todos xuntos. Así que o mellor será que veñan os que aínda non acabaron.

Indique que valores manifestan

Substitúaos por outros conecta-

dores que sexan sinónimos

Páxina 39 de 74

Texto 10: O Rexurdimento. Rosalía de castro (aspectos teóricos) Cantares Gallegos

A publicación de Cantares Gallegos, de Rosalía de Castro, o 17 de maio de 1863, marca o inicio do Rexurdimento pleno. Esta data escollerase como Día das Letras Galegas.

Os poemas que o compoñen son glosas de cantares populares que Rosalía elabora dun xeito auténtico. As 36 composicións están enmarcadas polo primeiro poema –en que unha voz que podemos identificar coa da autora lle pide a unha nena que cante– e o derradeiro – a voz desta rapaza comenta a súa falta de graza para facer xustiza á beleza da terra–. O resto son os cantos da rapaza (autora ficticia) que ás veces lle cede a voz a distintos personaxes populares. Atendendo aos temas, podemos agrupar os poemas nestes apartados: Costumistas: poemas descritivos en que se retratan costumes, paisaxes, tipos, etc., sempre traspasados pola intención reivindicativa.

Amorosos: amósannos a maneira de vivir este sentimento.

Intimistas: a voz da propia autora expresa a súa sentimentalidade.

Sociais e patrióticos: os que tratan da emigración. Rosalía lamenta a sorte dos galegos dentro e fóra da patria, e ergue a súa voz en contra.

Follas Novas

No prólogo a poetisa cualifica os seus versos de pobres enxendros da miña tristura e fillos cativos das horas de enfermidade e ausencia. A clasificación temática é a seguinte: Subxectivos: expón as penas propias. Son poemas con ton amargo e pesimista.

Obxectivos: afondan na análise das inxustizas que padecen o noso país e os seus habitantes, e que son causa da emigración masiva da xente nova galega.

O libro aparece dividido en cinco partes que se relacionan con estes núcleos temáticos:

Páxina 40 de 74

Outro dos méritos deste libro radica na orixinalidade métrica dos poemas: Rosalía realizou combinacións métricas innovadoras (octosílabo + hendecasílabo, decasílabo + alexandrino...), coas que se anticipa á gran renovación levada a cabo tempo despois polos modernistas.

Rosalía ten que ser incluída na nómina das mulleres pioneiras da arte literaria que, con Emilia Pardo Bazán, Concepción Arenal, Fernán Caballero e outras moitas, abriron un camiño que logo percorrerían moitísimas máis escritoras no século XX.

Secuencia de actividades S42.

Lea os seguintes textos. Como é esperable na poesía desta época, van aparecer numerosas palabras non normativas (algunhas delas aparecen sinaladas cun asterisco).

Poema 1.

Daquelas que cantan ás pombas e ás flores todos din que teñen alma de muller; pois eu que n´ as canto, Virxe da Paloma, ¡ai!, ¿de que a terei

Tomado de Vaguedás, Follas Novas

Poema 2. ¡Follas novas!, risa dáme ese nome que levás*, cal si a unha moura aben moura, branca lle oíse chamar.

Non Follas novas, ramallo de toxos e silvas sós, irtas, como as miñas penas, feras, como a miña dor.

Sen ulido nin frescura, bravas magoás* e ferís *... ¡Se na gándara brotades, como non serés* así!

Tomado de Vaguedás, Follas Novas

Poema 3.

Unha vez tiven un cravo cravado no corazón, e eu non me acordo xa se era aquel cravo de ouro, de ferro ou de amor.

Soio* sei que me fixo un mal tan fondo, que tanto me atormentou, que eu día e noite sen cesar choraba cal chorou Madalena na Paixón.

“Señor que todo o podedes -pedinlle unha vez a Dios*-, daime* valor pra* arrancar dun golpe cravo de tal condición.”

E deumo Dios, e arrinqueino, mais...¿quen pensara?... Despois xa non sentín máis tormentos nin souben que era dolor. souben só que non sei que me faltaba en donde* o cravo faltou, e seica, seica tiven soidades daquela pena...¡Bo Dios*!

Este barro mortal que envolve o espírito ¡quen o entenderá, Señor...!

Tomado de Vaguedás, Follas Novas

Páxina 41 de 74

Poema 4.

Cando penso que te fuches, negra sombra que me asombras, ó pé dos meus cabezales tornas, facéndome mofa.

Si cantan, es ti que cantas; si* choran, es ti que choras; i es o marmurio * do río, i es a noite, i es a aurora.

Cando maxino que es ida, no mesmo sol te me amostras, i* eres a estrela que brila, i eres o vento que zoa.

En min estás e ti es todo, pra min e en min mesma moras, sombra que sempre me asombras.

Tomado de Do íntimo, Follas Novas

Poema 5.

Tecín soa a miña tea sembrei* soa o meu nabal, soia* vou por leña ao monte, soia* a vexo arder no lar.

Cala rula; os teus arrolos ganas de morrer me dan ; cala grilo, que se cantas sinto negras soidás*.

Nin na fonte nin no prado, así morra coa carrax* el non ha vir a me erguer, el xa non me pousará.

O meu homiño perdeuse ninguén sabe onde vai...

Andoriña que pasaches con el as ondas do mar, andoriña voa, voa, ven e dime onde está.

¡Que tristeza! O vento zoa, canta o grilo o seu compás...; ferve o pote...; mais, meu caldo, soiña te hei de cear.

Tomado de As viúdas dos vivos e as viúdas dos mortos, Follas Novas

Poema 6.

Adiós*, ríos, adiós fontes, adiós regatos pequenos, adiós vista dos meus ollos, non sei cando nos veremos.

Miña terra, miña terra, terra onde me criei, hortiña que quero tanto, figueiriñas que prantei.

Prados, ríos, arboredas, pinares* que move o vento, paxariños piadores, casiña do meu contento.

Muíño de castañares*, noites craras de luar, campaniñas trimbadoras* da igrexiña do lugar.

Amoriñas das siveiras que eu lle daba ó meu amor, caminiños entre o millo, ¡adiós para sempre, adiós! ¡Adiós gloria! ¡Adiós ocntento! ¡Deixo a casa onde nacín, deixo a aldea que conoso* por un mundo que non vin!

Deixo amigos por estraños, deixo a veiga polo mar, deixo, en fin, canto ben quero... ¡Quen puidera no* o deixar...! [...]

Mais son pobre e ¡mal pecado! a miña terra n´é miña, que xastra* lle dan de prestado a beira por que camiña ao que naceu desdichado*.

Téñovos, pois, que deixar, hortiña que tanto amei, fogueiriña do meu lar, arboriñas que plantei, fontiña do cabañar*.

Adiós, adiós que me vou, herbiñas do camposanto onde meu pai se enterrou, herbiñas que biquei tanto, terriña que nos criou.

Adiós Virxe da Asunción. branca como un serafín, lévovos no corasón*: pedídelle a Dios* por min, miña Virxe da Asunción.

Páxina 42 de 74

Xa se oen lonxe, moi lonxe as campanas* do Pomar, para min, ¡ai!, coitadiño, nunca máis han de tocar.

Xa se oien lonxe, máis lonxe. cada balada* é un dolor, voume soio*, sin* arrimo...

Miña terra, ¡adiós! ¡adiós! ¡Adiós tamén, queridiña..., adiós por sempre quizais...!

Dígoche este adiós chorando desde a beiriña do mar.

Non me olvides, queridiña, si* morro de soidás*... tantas légoas mar adentro... ¡Miña casiña! ¡Meu lar!

S43.

Poema 1.

O poema 1 estrutúrase arredor da contraposición entre o que todos pensan ou din e a propia experiencia da autora. Explíquea.

S44.

Poema 2.

A quen invoca con vehemencia a autora no poema 2? É dicir, a quen apostrofa?

A palabra follas funciona nese mesmo texto con dous significados. Cales? Que suxire cada un?

Cal é a razón de que lle dea risa o nome do libro? Que recursos literarios utiliza para expresar esta razón?

Rosalía utiliza unha serie de metáforas para caracterizar o seu libro. Cales e que expresan?

Páxina 43 de 74

S45.

Poema 3.

Que cre que significa a metáfora do cravo presente no poema 3?

A voz textual di non saber se o cravo era de ouro, de ferro ou de amor. De que cre que era?

A comparación cal chorou Madalena na Paixón ten resonancias do Novo Testamento e consérvase na cultura popular no dito chorar como unha Madalena.

Explique esa comparación.

Que acontece cando consegue arrincar o cravo do corazón?

Explique a metáfora barro mortal que envolve o espírito.

Páxina 44 de 74

Explique a conclusión final.

S46.

Poema 4

Analice o contraste existente no poema 4 entre os dous suxeitos do poema eu/ti. Que papel desempeña cada un deles?

O poema pode dividirse en dúas partes: estrofas I, II, III e estrofa IV. Cal é o tema de cada unha?

Na primeira parte pódese así mesmo diferenciar entra a I, por unha parte, e a II e a III, por outra. Explique as diferenzas.

A negra sombra é unha metáfora. Que pensa que pode significar? Por que?

Páxina 45 de 74

S47.

Poema 5

Quen fala neste poema? Identifique a voz textual deste poema.

A estrutura do poema varía pasando de ser un eu que narra a súa situación a un apóstrofe. Cales son os interlocutores desta viúva de vivo?

Que sensación nos transmite o feito de que os interlocutores sexan animais?

Para transmitir a sensación de soidade, Rosalía recorre a dúas enumeracións: unha dos traballos que desenvolve a muller e outra de elementos da realidade que, alleos, marcan o paso do tempo. Explique ambas.

Páxina 46 de 74

Texto 11: Textos argumentativos (aspectos teóricos) Aspectos básicos

Argumentar: es transmitir información y a la vez intentar persuadir o convencer de algo, recurriendo a la “lógica” para justificar lo que se dice.

Intención: de lo que se trata con la argumentación es provocar o aumentar la adhesión de un auditorio o de los lectores a las tesis presentadas.

Estructura: estos textos deben presentar estructura cohesionada; es decir, los párrafos deben tener una gran dependencia unos de otros, para poder deducir conclusiones.

El texto argumentativo suele tener las siguientes partes: – Punto de partida: idea fundamental sobre la que se va a argumentar.

– Argumentación: se confirma o rechaza la idea anterior.

– Conclusión: ideas a las que se llega a partir de los argumentos.

Son elementos característicos de los textos argumentativos el uso de oraciones subordinadas y de los conectores lógicos. Algunos de los conectores más importantes son:

De causa: porque, pues, puesto que, a causa de, en vista de que, por tanto...

De consecuencia: conque, por lo tanto, pues, por consiguiente, luego, así que...

De oposición: pero, aunque, no obstante, antes bien, por lo demás, con todo...

De concesión: aunque, a pesar de que, aun cuando, así, si bien...

De finalidad: para que, a que, a fin de que, con el objeto de que, con vistas a...

Los recursos retóricos (metáfora, metonimia, aliteración, antítesis, paradoja...) deben provocar la adhesión del oyente.

Las falacias

Las falacias son argumentos incorrectos, pero formulados de manera que parecen adecuados; se utilizan con finalidad persuasiva y deben ser detectadas para evitar el engaño. Aquí tiene algunas de las falacias más frecuentes.

Argumento de

apelación a la fuerza Argumento

ofensivo

Argumento de

apelación a la piedad

Argumento por

ignorancia

Se esgrime la amenaza para tratar de convencer: A mi nadie me discute.

Argumento de

Se considera autoridad a alguien que no lo apelación a la es: Es así, me lo dijo mi hermano. autoridad

Se ataca a alguien para descalificar lo que dice: Es un borracho, que no opine.

Argumento

Se intenta conmover al oyente: Por favor, apruébeme, si no, no me dejarán visitar a mis abuelos.

Argumento

Se da por verdadera una proposición porque no se demostró su falsedad, o al revés: Los extraterrestres no existen, no hay constancia de ello.

circular

de generalización

Argumento

Páxina 47 de 74

de apelación emocional

La conclusión se explica por la premisa: La lengua culta es la que usan los cultos.

Se eleva a verdad general un caso particular: Todos los españoles bailan flamenco

Se busca la aceptación despertando entusiasmo: Vamos a ganar porque somos los mejores. Son frecuentes en la demagogia y la publicidad.

Secuencia de actividades

Lea el siguiente texto y responda a las cuestiones que se le proponen: Parece que dos cosas al menos han vuelto a su ser en nuestro país: el número de hamburgueserías han descendido y en los Registros Civiles las niñas que nacen y allí se inscriben vuelven a llamarse Cármenes, Teresas, Isabeles o Marías; ha pasado un poco la moda de las Vanesas, Giovannas y Jennifers, como la de los Brian, los Jonathan y los Iván, que ha sido como un ventarrón que parecía que iba a llevarse por delante la historia de España.

Los nombres femeninos españoles tradicionales eran a veces pura poesía, pero es poco probable que tengan prolongación en los años que vienen. Amparo, Tránsito, Olvido, Sacramento, Angustias, Consuelo o Remedios eran nombres que venían del calendario religioso, exactamente como los más recios nombres griegos o bárbaros: Eleuterio, Teofrasto, o Austreberto, y, dados los grados de secularización, o los simples cambios de costumbres –en vez de mirar el calendario se recuerdan personajes de películas americanas vistas en la televisión-, esos nombres aparecerán como obsoletos. Pongamos por caso Hilario, y sobre todo, Hilaria. Una jovencita de hoy, a la que sus padres hubieran puesto tal nombre, tiene que haberlo pasado muy mal, pero de repente ha aparecido una Hillary, que es nada menos que la muy supersofisticada y superintrigante señora Clinton, y llamarse Hillary será durante algún tiempo toda una maravilla. Y lo mismo puede ocurrir si a un actor que se llame Crotates le dan un Oscar, o si se lo dan a un polaco que se llama Estanislao o Ladislao, como suelen llamarse los polacos. Llamarse así será modernísimo y chic, estará lleno de glamour. El viento de la historia es el que trae los nombres. Éste es un asunto como el de las calles en cierto modo: depende de cómo vengan los aires. Pero las gentes también se cansan de cambios y más cambios, y últimamente en muchos lugares del país se volvió a los viejos nombres: Paseo de las Acacias o Calle del Horno.

Aunque a lo mejor dentro de poco todo esto tenga que decirse en inglés americano. Pero éste es otro cantar y otro cuento.

José Jiménez Lozano. Nombres

S48.

Localice en el texto anterior los párrafos que pertenecen a cada una de las partes de la estructura del texto argumentativo.

S49.

Una frase de las siguientes es la clave de la argumentación del texto anterior.

Señálela.

Llamarse así será modernísimo y chic, estará lleno de glamour.

El viento de la historia es el que trae los nombres.

Pongamos por caso Hilario y, sobre todo, Hilaria.

S50.

Localice en el texto algunos conectores de subordinación sintáctica y algún recurso literario que provoque la adhesión del lector.

Páxina 48 de 74

S51.

El texto siguiente presenta una estructura desordenada. Escríbalo de nuevo atendiendo a su orden lógico.

“No dudo que hay novelistas rigurosos y documentados, ni dudo que haya historiadores que falsean interesadamente la realidad del tiempo que estudian, pero de ahí a hacer una afirmación de ese calibre, va un mundo.

Hoy una afirmación me ha dejado boquiabierto. Jesús Torbado afirma en una entrevista que la verdad de la historia la cuentan los novelistas y no los historiadores. Soy estudiante de historia y mi destino es, con toda probabilidad, la cola del paro. He invertido cinco años de mi vida en una carrera que no me va a servir para comer, y encima me dicen que lo que he estudiado es mentira.

Como siempre que tengo en mis manos el suplemento, leo primero los artículos de Marías y Pérez-Reverte, luego las cartas y después los consejos internáuticos de Ramón Buenaventura. Hecho esto, hojeo el resto, más bien rápido, para detenerme si algo llama mi atención.”

S52.

Analice la estructura de los siguientes textos argumentativos:

Si su hijo ha suspendido en junio, este verano lo bañaremos en un mar de conocimientos que le refrescarán la memoria hasta aprobar en septiembre.

Páxina 49 de 74

Los desórdenes que provoca el estilo de vida moderna influyen negativamente en la salud.

Una alimentación adecuada basada en la dieta mediterránea (ingestión de frutas y verduras) reduce el estrés, los trastornos psíquicos y favorece la calidad de vida en general.

S53.

Argumente a niños o niñas de cinco años la necesidad de ver menos televisión.

Argumente a adolescentes la necesidad de ver menos televisión.

Argumente a personas adultas la necesidad de ver menos televisión.

S54.

Indique qué tipos de falacias esconden los siguientes enunciados: Regálamelo, que soy tu mejor amigo

A los austriacos les encanta la música clásica

Su testimonio es dudoso, su vida está cargada de incidentes Es un adjetivo explicativo porque explica

Nadie que esté en su sano juicio puede opinar lo contrario

Deberías creerle, es el hombre más poderoso de esta ciudad

Pruébalo, está muy bueno porque es casero

Páxina 50 de 74

Texto 12: O Rexurdimento. Eduardo Pondal e Curros Enríquez (aspectos teóricos) Eduardo Pondal

Dúas das obras máis importantes de Eduardo Pondal son Queixumes dos pinos e Os eoas.

Queixumes dos pinos. Como Rosalía, Eduardo Pondal pretendía a exaltación de Galicia. Na súa obra, podemos diferenciar dous tipos de poesía: – Poesía épico-lírica. Nestes poemas opóñense dous períodos positivos (o pasado celta e un futuro de gloria) co presente de sometemento. Pretendía recrear un pasado celta glorioso que servise de exemplo cara ao futuro.

Pasado (+) Idade de ouro, época gloriosa,

liberdade

Presente (-) Escravitude: perda dos sinais de

identidade (a lingua)

Futuro (+) Esperanza e triunfo

– Poesía lírica. Os temas principais son a natureza (é atemporal, sen presenza humana) e a muller (vista de dúas maneiras: ao xeito romántico, idealizada, ou presa do home, como obxecto para a paixón).

Os Eoas. É un longo poema épico narrativo que canta a descuberta de América por Colón. Converteuse nun proxecto no que traballou ata a súa morte e que permanecería inédito ata 1992. A obra supón un paso importante cara á consolidación do galego como vehículo de cultura.

Manuel Curros Enríquez

Aires da miña terra. En 1877, Manuel Curros Enríquez gaña un certame poético en Ourense co poema A Virxe do Cristal. Aires da miña terra consta de 21 poemas, ademais dos tres cos que gañara o concurso de Ourense. Neles están presentes as tres liñas temáticas fundamentais que o autor trata: – Poesía cívica. Curros cría na función social da poesía. Denunciou a situación de Galicia e a actitude pasiva dos galegos que non loitaban por ela. A faceta do seu progresismo que máis escandalizaba aos seus contemporáneos era o anticlericalismo.

– Poesía costumista. Curros participou da estética romántica continuando a liña de Rosalía e da poesía popular.

– Poesía lírica. Son poucos os poemas nos que Curros expresa a súa propia situación anímica. Neles trata de acontecementos familiares, o nacemento dun fillo, a morte da nai e outros nos que o pesimismo e a desesperanza imprégnaos de saudade.

O divino sainete. Publicado en 1888, é un longo poema narrativo de temática satírica e social. Tomando como modelo a Divina comedia, de Dante, relata unha imaxinaria peregrinaxe a Roma na compaña de Francisco Añón para asistiren ao xubileu de León XIII. A partir deste tema, Currros realiza unha forte sátira anticlerical, social e literaria.

Páxina 51 de 74

Secuencia de actividades

Poema 1 ¿Que din os rumorosos na costa verdescente*, ao raio transparente do plácido luar?

-Os bos e xenerosos a nosa voz entenden, e con arroubo atenden o noso rouco son,

¿Que din al altas copas de escuro arume harpado* co seu ben compasado monótono fungar?

mais só os ignorantes, e féridos* e duros, imbéciles e escuros non os entenden, non.

-Do teu verdor cinguido e de benignos astros, confín dos verdes castros e valeroso chan,

Os tempos son chegados dos bardos das idades que as vosas vaguidades cumprido fin terán;

non des* a esquecemento da inxuria o rudo encono*; esperta do teu sono, fogar de Breogán.

mais onde quer*, xigante a nosa voz pregoa a redención da boa nazón de Breogán.

Pondal. Os pinos (fragmento)

Poema 2 Oh, da terra de Xallas, feros corvos que vagantes* andás* sen pensar no destino, sen hoxe nin mañá, ¡que puidera ser voso compañeiro pola agreste soedá*!

Poema 3 -Está tolo, se dixeron*; este pobre home delira; ¿as flores teñen puñais para poder tirar a vida?

E deixáronme alí só na miña triste agonía.

Topáronme medio morto, con unha crúa ferida no esquerdo costado, mortal e profunda, por onde inda o folgo respira.

Preguntáronme os pasantes que ían pola deserta vía, preguntáronme quen fora o crúo que me ferira.

-Civís, non a prendades, porque entonces* perdo a vida; se prendedes esa flor cortades a vida miña;

Eu contestei sen alento, como quen lle foxe a vida: -Señores, quen me matou; foi unha flor de Muías*.

Para as vosas duras cordas ten as lindas mans moi finas; ¡que a doce e garrida que a morte me dera é causa da miña vida.

Poema 4 Cando os duros machados feren os altos pinos* e caen con estrondo no chan de Bergantiños, non caen, non, en vano cal xigantes erguidos, sen gloria nin renome, nos seus eidos bravíos:

mais ao caer, ceibando, os ulidores* pinos* se espallan pola devesa polo mato nativo, e da semente se erguen descendentes altivos.

Eduardo Pondal

Páxina 52 de 74

Poema 5 I ó mirar as xentís andoriñas cara á terra que deixa pasar: “¡Quen puidera dar volta –pensaba-, quen puidera convosco voar!...”

Mais as aves i o buque fuxían sen oír seus amargos lamentos: Só os ventos repetían: “¡Quen puidera convosco voar¡”

No xardín unha noite sentada ó refrexo* do branco luar, unha nena choraba sen trégolas* os desdéns dun ingrato galán. ¡* a coitada entre queixas dicía: “Xa no mundo non teño ninguén, vou morrer e non ven os meus ollos os olliños do eu doce ben”.

Os seus ecos de melancolía camiñaban nas alas do vento, i o lamento repetía: “Vou morrer e non vén o meu ben”.

Noites claras, de aromas e lúa, desde entón ¡que tristeza en vós hai pros* que viron chorar unha nena, pros* que viron un barco marchar!...

Dun amor celestial, verdadeiro, quedou solo* de bágoas a proba, unha cova nun outeiro e un cadáver no fondo do mar.

Lonxe dela, de pé sobre a popa dun aleve* negreiro vapor, emigrado, camiño de América, vai o pobre, infeliz amador.

Cántiga

Poema 6

Alá polo ano de graza de mis seiscentos e trinta, era dono do castelo que en Vilanova se ve inda, don Xácome Mazcareñas, señor de catorce vilas.

Home de farragos vellos na corte do Rei vivía, pois galego como hai moitos, dáballe noxo Galicia.

Só dela se acordaba, se algunha vez o facía, pra* cobrar rendas e foros sen aviso e por xustiza Por esas falcatruadas todos olleira* lle tiñan e cando cara a Madrid, alá polo vrau*, saían en carros acugulados diñeiro, grans e fariñas, os pobres dos levadores, que naqueles carros vían irse as mesquiñas ganancias con que seus fillos mantiñan, de traballar eslombados, mentres os carretos se ían, quedaban pra* si dicindo: “¡Que de Solimán che sirvan!”

Entre a baixa servidume que don Xácome mantiña pra* que lle coide dos eidos, de bens e das regalías, estaban Martiño e Rosa: el pra* faces as vendimas, prás* sachas e prás* decotas dos xardíns, hortas e quintas, e ela pra* gardar o gando nas carballeiras veciñas.

Dos dous, somentes* Rosa dentro o castelo vivía.

Martiño tiña vinte anos e Rosa dezaseis tiña, el era un mozo arrogante, i* ela un feitizo de linda; nunca tiveran amores, i anque por ela bebía os ventos Xan de Bentraces, Rosiña tomábao a risa.

Orfos entrambos a dous sen amparo nesta vida, servindo os dous ó mesmo amo topáronse certo día.

De entonces*, Martiño e Rosa sentiron a alma ferida, e quizais que se morreran* de mal de melancolía se unha mañá non quedaran noivos ó sair da misa.

Curros Enríquez. A Virxe de Cristal (fragmento)

Páxina 53 de 74

S55.

A que fan referencia as seguintes expresións do poema 1?

Os rumorosos

Costa verdescente

As altas copas

Confín dos verdes castros e

valeroso chan

Fogar de Breogán

S56.

O hipérbato é un recurso habitual na poesía de Pondal, que utiliza inspirándose na épica clásica. Ordene os seguintes versos, que inclúen hipérbato: Do teu verdor cinguido e de benignos astros, confín dos verdes castros e valoroso chan.

...non des a esquecemento da inxuria o rudo encono

S57.

O poema 1 está organizado arredor dunha pregunta e unha resposta.

Sintetice brevemente o

contido da pregunta e da resposta

Quen fai a pregunta? Quen

responde?

Identifique as voces tex-

tuais que aparecen no poema.

Páxina 54 de 74

S58.

No poema 2, Pondal (ou o bardo) expresa un desexo. Cal? Cales son as razóns dese desexo?

S59.

No poema 3 desenvólvense dúas metáforas tópicas na literatura occidental: a da ferida e a da rosa. Cal é o significado de cada unha?

S60.

Na última estrofa dese poema 3, unha antítese expresa a imposibilidade de solución para a situación descrita. Explíqueo.

S61.

O poema 4 dinos que, cando son derrubados, os piñeiros non morren inutilmente, xa que deixan estendida a semente para que nazan outros novos. Con que se comparan os piñeiros?

S62.

A última estrofa do texto recolle a conclusión do poema. Cal é?

Páxina 55 de 74

S63.

No poema 5, de Curros Enríquez, podemos considerar tres partes. As dúas primeiras recollen feitos simultáneos acontecidos en lugares diferentes; a terceira, a situación tempo despois. Resuma o contido de cada unha desas partes.

1ª parte

2ª parte

3ª parte

S64.

O texto non aclara como acontece a morte do namorado. Exprese a súa opinión acerca de se foi un suicidio, unha morte causada polas condicións da viaxe ou, simplemente, pola pena.

S65.

Como explica que na primeira parte do poema se lle chame ingrato galán a quen se lle chama na segunda infeliz amador?

S66.

A que cre que alude o adxectivo negreiro, referido a vapor?

Páxina 56 de 74

S67.

Que recurso de repetición une as dúas primeiras estrofas dese poema?

S68.

O poema 6 é un fragmento dos inicios da lenda da Virxe do Cristal. Lea o texto e busque máis información sobre este poema de Curros.

O dono do castelo non vai ter importancia no relato. Para que o presenta, pois, Curros? Que nos conta del?

S69.

No fragmento preséntansenos os protagonistas desta historia, excepto a Virxe.

Martiño, Rosa e Xan de Ventraces forman un triángulo de personaxes. A Virxe rematará por facer un milagre.

Constrúa un argumento con estes personaxes e compare despois o resultado co argumento orixinal da lenda.

Páxina 57 de 74

Texto 13: Textos expositivos (aspectos teóricos) El texto expositivo tiene como objetivo informar y difundir conocimientos sobre un tema.

Exponer es dar a conocer un discurso informativo. La exposición puede ser oral o escrita, especializada y divulgativa.

Oral: informe oral, conferencia, discurso...

Escrita: informe escrito, examen académico, trabajo de investigación, artículo científico, ensayo y los géneros periodísticos (editorial y artículo de opinión...).

Intención: el texto expositivo pretende suministrar al receptor un cierto saber o información sobre el tema dado.

Estructura: la exposición tiene un orden lógico, con las ideas claramente jerarquizadas.

Procedimientos: la definición, las clasificaciones, la comparación (ejemplos) y la descripción son procedimientos imprescindibles en todo texto expositivo.

Elementos característicos del texto expositivo – Léxico: lenguaje de registro culto, abundancia de recursos expresivos, precisión expresiva a través de la adjetivación, amplio caudal léxico, abundancia de vocablos abstractos.

– Formas verbales: presentes de indicativo con valor temporal, futuros imperfectos, condicionales simples, pretéritos imperfectos de subjuntivo.

– Estructuras sintácticas: amplias y variadas. Oraciones complejas: coordinadas y subordinadas.

– Características lingüísticas: objetividad (destacando las circunstancias de los procesos...), universalidad (uso de tecnicismos, uso de nombres abstractos...), verificabilidad (abundancia de datos numéricos, gráficos...), claridad y precisión (orden en el discurso...).

Secuencia de actividades “En 1780, el médico boloñés Luigi Galvani realizó un experimento con una rana muerta, a la que aplicó en las ancas dos tipos de metal. Al contraerse los músculos del animal, Galvani pensó que había descubierto la llamada, por ese motivo, “electricidad animal”. En realidad, la corriente era generada por dos metales, que hacían que los músculos se contrajeran. La cuestión de la “electricidad animal” se resolvió en 1800, cuando el físico Alessandro Volta, siguiendo los principios del experimento de Galvani, construyó la primera pila eléctrica, sirviéndose de un papelito empapado en ácido y de dos placas de metales diferentes.

Entre los dos metales se creó una diferencia de potencial y, por consiguiente, una corriente eléctrica.

La pila es un dispositivo que genera electricidad, es decir, un flujo de electrones entre un polo negativo y uno positivo. En la pila de Volta, dos placas de metal de cinc y cobre, respectivamente, se sumergen en una solución poco concentrada de ácido sulfúrico, y se conectan con un metal conductor. La placa de cinc es el polo negativo y la de cobre, el positivo. Al ácido sulfúrico se le llama electrolito.

En el caso de la pila de Volta, el electrolito tenía que ser necesariamente líquido, por lo que este tipo de pila resultaba poco funcional.

Las pilas que usamos habitualmente son, casi siempre, pilas secas de manganeso, en las que se utiliza el óxido de manganeso como polarizante. En este tipo de pilas, el recipiente de cinc hace de polo negativo y la barra central de carbono y grafito hace de polo positivo. Como electrolito se usa una pasta de cloruro de amonio y almidón. La despolarización consiste en la reacción entre el óxido de manganeso unido al grupo OH y el hidrógeno presente en el electrolito. El resultado es agua, óxido de manganeso y amoniaco.

Newton, I. Siglo XXI, Ciencia y tecnología vistas de cerca

Páxina 58 de 74

S70.

Localice en el texto anterior las características principales de un texto expositivo (tecnicismos, datos numéricos, símbolos, verbos, objetividad, claridad, precisión...).

S71.

Existen diversos tipos de exposición: la especializada y la divulgativa. La exposición siguiente es de carácter divulgativo. Léala detenidamente y conteste: La información es protección.

Si habitas en una zona próxima al bosque: Memoriza los números de teléfono de los equipos de socorro, localiza el interruptor general de la corriente eléctrica y las llaves generales del agua y el gas de tu casa, ten a mano los elementos de seguridad necesarios, en caso de emergencia escucha la radio para recibir información y en cualquier caso sigue las instrucciones de las autoridades.

Evita los incendios

Infórmate de la época de mayor riesgo de incendios, durante este período toma precauciones, no tires cigarros encendidos al suelo, ni por la ventanilla del coche. Mantén el bosque limpio, no dejes acumular basura, restos ni productos inflamables. No tires cohetes, globos ni otros artefactos que puedan provocar fuego. No aparques en lugares de hierba seca, se puede iniciar un incendio a causa de la elevada temperatura del tubo de escape.

Ante un incendio forestal

Actúa rápido, llama a los bomberos; si el fuego es pequeño, tírale tierra, agua o golpéalo con ramas secas de árbol, comunica que hay un incendio a los habitantes cercanos.

¿Qué información contiene?

¿Qué tipo de mensaje quiere transmitir?

¿A quién va dirigida?

Páxina 59 de 74

S72.

Los siguientes textos nos informan acerca de las características que presentan algunos lugares y de los motivos para visitarlos. Léalos detenidamente y piense qué lugar visitaría si su interés fuera:

A. Realizar un viaje de negocios.

B. Realizar un estudio del arte de la Antigüedad.

C. Realizar un viaje para perfeccionar el idioma inglés.

D. Realizar un viaje turístico.

Asocie cada texto con su apartado y diga de qué ciudad se trata y a qué país pertenece.

Al norte de Francia y a orillas del Sena. Contiene el conjunto monumental de Versalles.

Es un gran centro de atracción turístico del Mediterráneo. El comercio exterior lo realiza a través de su puerto El Pireo. Tiene capital importancia dentro del arte griego por sus templos: el Partenón, el Erecteión y el Hefesteión.

Constituye el mayor centro de negocios de EE.UU. en puestos de trabajo y en valor añadido en las áreas metropolitanas. Es considerada el mayor centro financiero del mundo por la Bolsa y la Banca de Wall Street.

A orillas del Támesis, es la capital del Reino Unido y tiene un aeropuerto que es el primero de Europa. Destaca su industria. Es la capital cultural y deportiva, gracias a sus teatros, museos, salas de conciertos, universidades y los grandes estadios (Wembley, Wimbledon).

S73.

Elabore un texto expositivo. Elija un tema de divulgación o especializado. Una vez seleccionado el tema, busque información en Internet. La información ha de estructurarse adecuadamente. Por ejemplo, puede empezar exponiendo el tema de manera general y plantear después casos concretos; o al contrario, comenzar por esos casos concretos y luego descubrir las conclusiones.

Intente utilizar un léxico culto y ser lo más objetivo que sea posible. Recuerde que la intención de un texto expositivo es suministrar al receptor un cierto saber o información sobre el tema dado. Es importante que la redacción final del texto se atenga a las normas de presentación de cualquier trabajo; corrija y reelabore cuanto sea necesario para esa correcta presentación.

Páxina 60 de 74

Texto 14: Procura de información por internet (aspectos teóricos) Aspectos xerais

Internet é unha superautoestrada da información. É unha rede de redes informáticas conectadas entre si en todo o mundo e que ofrece moita e variada información aos usuarios e ás usuarias.

O servizo WWW (World Wide Web, ou rede global mundial) permite acceder aos servizos mediante unha ferramenta de navegación, que pode ser un programa informático deseñado para tal uso, como por exemplo Internet Explorer ou Netscape Navigator.

A información organízase nuns documentos de texto, chamados páxinas web, nas que se poden combinar texto, imaxe, son e vídeo. Algunhas son interactivas, é dicir, pódese intercambiar información con elas.

Para conectarse a internet é preciso ter un computador axeitado, un módem (un periférico que permite a transmisión de datos entre dous computadores) e unha liña telefónica ordinaria. Ademais disto necesítase un software de conexión, que ofrecen as compañías de telecomunicacións e que empregan unha conexión chamada PPP. Para procurar unha determinada información só temos que escribir un enderezo, accederemos a el e poderemos ler as súas páxinas.

Buscadores

A cantidade de información é case ilimitada; por iso é necesario empregarmos os buscadores ou portais, que nos axudan na nosa busca. Os máis empregados, entre outros, son: [http://www.google.com]. É o máis utilizado de todos. Segundo a compañía propietaria, actualmente Google responde a máis de 200 millóns de consultas ao día. [http://www.yahoo.com]. Ten as páxinas rexistradas nel clasificadas por temas; só hai que escribir unha palabra clave do que queremos buscar. [http://www.altavista.com]. Rastrexa a palabra clave en todos os documentos da rede.

Ademais permite facer preguntas e obter respostas. [http://www.lycos.com]. Con características similares aos anteriores. [http://www.hotbot.com]. Aparecen as páxinas do tema que se busca agrupadas segundo criterios determinados.

Hai, tamén un buscador de buscadores [www.buscopio.com]. Neste directorio aparecen buscadores xenéricos e temáticos. Dentro dos xenéricos atopamos os buscadores galegos que existen ata o momento: Enxebre [www.enxebre.com], Galiciacity (buscador de recursos de Galicia), Vieiros (portal de acceso aos recursos galegos [www.vieiros.com] e Merlín (recursos da Coruña) [www.merlin.dicoruna.es].

Recursos bibliográficos

Internet pódenos ofrecer bibliografía abundante sobre calquera tema. As grandes bibliotecas nacionais teñen os seus catálogos informatizados; é dicir, podemos saber, por exemplo, todos os libros e edicións que ten publicados un autor ou unha autora determinados, indicando, ademais, a súa localización.

Páxina 61 de 74

[http://www.exlibris.usual.es/bibesp]. Ten unha listaxe de todas as bibliotecas españolas e de todo o mundo. [http://biblioteca.cesga.es/]. Se entra no sistema de xestión de bibliotecas de Galicia aparecerá toda a información das bibliotecas galegas que teñen os seus fondos informatizados. [http://www.bne.es/cat.htm]. Na Biblioteca Nacional de Madrid podemos entrar no catálogo informatizado “Ariadna”, de libros modernos. Neste catálogo aparecen todas as producións de autores españois.

As universidades teñen tamén informatizados os seus fondos bibliográficos. Moitas están agrupadas en consorcios para desenvolver accións comúns e teñen catálogos colectivos que comparten os seus fondos.

– [http://www.baratz.es/cgi-bin/abwebr/LI/TI]. Rueca (Rede Universitaria Española de Catálogos Absys), reúne os libros das universidades de Castela-A Mancha, a Pontificia de Comillas, A Rioxa, Murcia e Xaén.

– [http://www.uned.es/biblio/ruedo.htm]. Ruedo (Rede Universitaria española Dobis/Libis), reúne os fondos bibliográficos das Universidades de Alacante, Córdoba, Granada, Navarra, UNED, Oviedo, País Vasco, As Palmas, Politécnica de Madrid, Sevilla e Valladolid.

– [http://www.usc.es]. Universidade de Santiago. Se fai clic en “ Investigación e docencia”, halle aparecer información sobre a súa biblioteca.

– [http://www.udc.es]. Universidade da Coruña.

– [http://www.uvigo.es]. Universidade de Vigo.

Os blogs

Algúns escritores difunden a súa obra non só en papel impreso, senón tamén en versión dixital, e moitos contan con páxinas persoais.

A isto hai que engadir a aparición e difusión dos blogs, weblogs ou bitácoras, páxinas persoais en que o autor publica textos breves ordenados cronoloxicamente: o primeiro que aparece é o último en ser escrito. Os blogs permiten editar textos multimedia (palabras, imaxes e música de forma simultánea) e supoñen un novo modo de entender a escritura e a edición.

A maioría dos blogs tratan temas autobiográficos, ao estilo do clásico diario: reflexións, sentimentos, opinións...; pero tamén hai bitácoras de poesía, narración, ensaio, etc. Cada vez son máis frecuentes os blogs de escritores que, á marxe da súa obra en formato libro, escriben poesías ou relatos para publicar na rede, o que lles permite establecer unha interacción cos lectores, xa que estes poden opinar respecto deses textos.

Exemplificación de busca de documentación utilizando internet ata atoparmos un libro de lírica galega medieval

En primeiro lugar escribimos o enderezo ao que imos acceder: [http://www.mcu.es], para entrarmos nas páxinas nas que o Ministerio de Cultura ofrece unha listaxe de ligazóns aos recursos bibliográficos. Aparece a seguinte pantalla, na que seleccionamos a opción Bibliotecas Públicas del Estado; a selección está en vermello.

Aparece en pantalla información sobre as bibliotecas públicas do Estado, e nós seleccionamos Galicia. Se entramos no catálogo da biblioteca pública da Coruña, despois poderemos consultar o catálogo xeral de todas elas.

Páxina 62 de 74

A seguinte pantalla é o formulario de procura nos catálogos. Nós seleccionamos o campo Materia e nel que escribimos: Lírica galega medieval.

Tamén indicamos no campo Tipo de documento que o que desexamos son libros. Logo de determinarmos as nosas preferencias, damos a orde de buscar.

Segundo os datos que nós previamente achegamos, aparecen os títulos dos libros que existen nas bibliotecas da rede pública de Galicia e que teñen como materia lírica galega medieval. Para continuar seleccionamos o primeiro destes libros.

Na pantalla aparecen os datos do libro seleccionado.

Secuencia de actividades S74.

Seguindo as indicacións da exemplificación anterior, procure nunha biblioteca virtual as seguintes obras:

Cantares gallegos, de Rosalía de Castro.

O divino sainete, de Curros Enríquez.

Os Eoas, de Eduardo Pondal.

Queixumes dos pinos, de Eduardo Pondal.

S75.

Localice en Internet a Biblioteca Virtual Galega e, usando os seus arquivos, conteste ás seguintes preguntas: Cal é o enderezo electróni-

co desta biblioteca? De que institución académica depende? Quen a dirixe?

Cite cinco autores ou

autoras das que teñan material sonoro

Cite cinco obras de Fina

Casalderrey que aparezan na súa ficha

Cite cinco obras das que

haxa edición dixital nesta biblioteca virtual

S76.

Utilizando un buscador de internet, localicen páxinas de talleres literarios galegos. Dividan a clase en grupos e que cada grupo participe nun deses talleres.

S77.

En [http://www.blogaliza.org] encontrará unha lista dos blogs galegos. Entre nalgún e analice o contido dos textos publicados.

Páxina 63 de 74

Texto 15: O coloquio O coloquio é o intercambio oral de opinións de varias persoas sobre un tema. A diferenza do debate, non existe a figura do moderador ou moderadora, polo que resulta imprescindible seguir coidadosamente certas normas: Respectar en todo momento as quendas de palabra e cedela cando sexa necesario.

Expresarse con claridade, orde e brevidade.

Achegar ideas novas e non repetir o dito anteriormente.

Adoptar un ton de voz adecuado e relaxado.

Secuencia de actividades S78.

Tendo en conta as indicacións anteriores, realicen un coloquio sobre a influencia positiva ou negativa dos medios de comunicación social (prensa, radio, televisión, internet) na nosa vida cotiá. Nas súas intervencións, utilicen fórmulas como estas:

Na miña opinión... / Estou de acordo con ou en desacordo con... / Polo que respecta a... / Debo insistir en... / Gustaríame engadir... / Doutra banda... / Para finalizar, finalmente, en conclusión...

S79.

Expoñan en pequenos grupos as ideas que lles pareceron máis interesantes. De igual modo, comenten como se desenvolveu o coloquio: respecto das normas, interese das ideas, participación parcial ou total da clase, etc.

S80.

Utilicen os medios de comunicación (radio, televisión, internet) para escoitar e ver coloquios. Comparen o realizado en clase cos aparecidos nos medios.

Páxina 64 de 74

Texto 16: Comunicación personal: la solicitud (aspectos teóricos) La solicitud es un documento administrativo que se emplea para hacer llegar una petición formal al responsable de una institución o de un organismo público o privado. En esto estriba la diferencia con la instancia, que es un modelo de solicitud dirigido siempre a un organismo público, es decir, a la Administración.

Cuando la solicitud se presenta en un organismo público, se puede llamar también instancia.

Partes de una solicitud

Encabezamiento: aparecerá la identificación del solicitante.

Cuerpo: contiene la petición que hace el solicitante con las razones y motivos en los que se apoya. El cuerpo suele dividirse en dos partes: – Exposición: suele empezar por la palabra “expone” en letras destacadas; en la línea o líneas siguientes aparecerá la explicación del motivo o motivos por los que se formula la solicitud; acabada la exposición de los motivos, en una línea aparte, aparecerá una de las siguientes fórmulas, que introduce la segunda parte del cuerpo: – Por esto / por todo esto...

– Por esta razón / por estas razones...

– De acuerdo con todo lo anterior...

– Solicitud: comienza con fórmulas como “solicita/solicito”, en letra destacada. A continuación aparecerá la exposición clara de la solicitud o de las peticiones que se formulan.

Final: puede estar constituido por los siguientes apartados: – Relación ordenada de los documentos que el solicitante adjunta para fundamentar su solicitud, si los hubiera. Este apartado irá precedido de una fórmula del tipo: – Con esta solicitud se adjuntan los siguientes documentos: – Indicación del medio por el que el interesado o interesada quiere recibir la notificación de respuesta, así como el lugar de la notificación (carta certificada, fax, etc.).

– Fecha y lugar en los que se formaliza la solicitud.

– Firma del solicitante.

– Órgano, persona o centro administrativo al que se dirige la solicitud.

Páxina 65 de 74

Modelo de solicitud

.....................................................................................................con DNI nº.....................................

Expone: Que.........................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................

Que.........................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................

De acuerdo con todo lo anterior, solicita: Que.........................................................................................................................................................................................

............................................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................................... ...............................................................................................................................................................................................

A esta solicitud se adjuntan los siguientes documentos: 1 ............................................................................................................................................................................................

2 ............................................................................................................................................................................................

3 ............................................................................................................................................................................................

4 ............................................................................................................................................................................................

Para efectos de notificación, el /la interesado/a señala como medio preferente: ............................................................................................................................................................................................... y como lugar: ...............................................................................................................................................................................................

Lugar, ___ de ___________ de 20__

Firma

Persona y órgano a donde se dirige la solicitud

Páxina 66 de 74

Secuencia de actividades S81.

En la siguiente solicitud, identifique los diferentes apartados señalados antes.

Marina Pan Seco, con DNI nº 32.323.322 A Expone:

Que el pasado día 05/11/96 se encontraba de visita por Lugo y aparcó su vehículo en la calle Loureiros, en la acera donde se encuentra el parque de los Enamorados.

Que el vehículo estacionado no afectaba al tráfico de la calle ni entorpecía la entrada a dicho parque.

Que aunque la rueda delantera izquierda tocaba la línea amarilla, el espacio invadido era mínimo y no se podía considerar que el coche estuviese aparcado delante del vado permanente de entrada al jardín.

Que en todo caso, considera abusiva la multa de 75 euros impuesta por los agentes de la policía local.

Que la interesada puede probar que en dieciséis años de conductora nunca se le impuso ninguna multa.

De acuerdo con lo anterior, solicita:

La liberación de pagar dicha multa por ser la primera vez que ocurre, o cuando menos, un descuento en la cuantía de esta.

A esta solicitud se adjuntan los siguientes documentos: 1. Fotocopia del resguardo de la multa 2. Certificado de tráfico de que la interesada nunca tuvo que pagar multas.

Para efectos de notificación la interesada señala como medio preferente el correo certificado y como lugar su domicilio en rúa Restollal 93. CP 17702 de Santiago de Compostela Lugo, 08 de noviembre de 1996

ILMO. SR. ALCALDE DEL AYUNTAMIENTO DE LUGO

Páxina 67 de 74

S82.

Elabore una solicitud dirigida al responsable de su centro de estudios en la que le pida una convocatoria extraordinaria por no poder presentarse a las pruebas de evaluación ordinaria el día señalado.

S83.

Elabore una solicitud en la que exponga su interés en ser incluido o incluida en un curso de electricidad organizado por la empresa en la que trabaja. Procure que su trabajo final se atenga a las normas de presentación de escritos.

Páxina 68 de 74

Texto 17: O relato curto É unha narración máis breve que novela, que se caracteriza por centrarse nunha única historia, normalmente de carácter fantástico e na que interveñen poucos personaxes.

O inglés O caso aconteceu na Pampa Central da República Arxentina e no tempo da guerra de Cuba.

Era eu daquela un delicado rapaz de doce anos, aflixido pola morriña das paisaxes nativas, acabadas de deixar, e pola tristura dos campos en que me vía forzado a vivir.

Quizais o sangue mariñeiro dos meus antepasados foi o causante da miña afección a debuxar barcos. E nas paredes da tenda do meu pai foron aparecendo, pintados da miña man, os barcos da escuadra española, que eu consideraba tan poderosa como calquera outra do mundo.

Para representar mellor a fortaleza dos nosos navíos sempre lles poñía dúas chemineas de máis, todas: un fume mouro, terriblemente tráxico. E logo, debaixo de cada barco, campaban letreiros fachendosos, ditados pola fogaxe patrioteira: “¡Ai do que se poña por diante!”. “Non hai que poida”. “Para todos vós abonda un de nós...”.

O inglés don Guillerme viaxaba sempre con dous “gauchos” e moitos cabalos. Cada vez que baixaba das súas terras de Río Negro durmía na nosa casa. Era home de corpo grande, pel clara, louro de pelo, ollos azuis e maneiras pouco fidalgas, e no cinto de coiro lucíalle sempre un revólver con empuñadura de nácara.

Cando don Guillerme reparou nos meus debuxos escachou de risa, e entón correspondín a tal ofensa con ditos alporizados que aumentaron a súa ledicia.

Cantas veces pasou por alí don Guillerme tantas veces me fixo rabiar; mais eu sabía que o triunfo na guerra de Cuba me daría forzas dabondo para esmaga-la fachenda daquel inglés repugnante.

O coñecido desastre de Santiago de Cuba, onde a escuadra española foi afundida polos americanos, derrubou as miñas ilusións, e non sería doado describir agora o infinito desespero en que me vin perdido. Por aqueles días pasou o inglés, e doído quizais da miña tristura xa non se burlou dos meus barcos; pero feriume con estas palabras sarcásticas: - Agora ténde-la escuadra submarina máis grande do mundo...

Endexamais dixese don Guillerme semellante cousa, pois no mesmo intre decidín asasinalo. ¡Ouh, o plan criminal era o demo! No fío das dúas da noite entraría de esguello no cuarto do meu inimigo. Andando amodiño, no bico dos pés, chegaría cabo do leito e de súpeto, ¡zas!, espetaríalle un coitelo na gorxa.

Aquela noite deiteime cos ollos ben abertos, apreixando na man o coitelo de mata-los carneiros. O reloxo do comercio tardou tanto en da-las dúas que fun vencido polo sono.

Cando espertei batía o sol no lombo da Pampa. O inglés salvárase de milagre.

Rodríguez Castelao, A. Retrincos. (adaptación)

Outra vez. Por favor, outra vez non. Xa era a terceira vez en cinco días que lle pasaba, saír do ascensor e atopar un portal distinto de cada vez. Este era escuro, o típico felpudo que ía da entrada do ascensor baixando dous banzos ata a porta. A típica xardineira con plantas de plástico a un lado. Mirou nas caixas do correo. Alí estaba unha caixa do correo co nome seu, esa non era a súa caixa do correo. A ver se había correspondencia. Non había nada. Mecagoental, deulle un pequeno golpe coa man.

Era para cabrearse. Que o portal da túa casa cambie constantemente, a algúns construtores habíaos que fusilar.

Camiñou por riba do felpudo. Abriu a porta e saíu á rúa. O terrible é que ata agora sempre o atopara cambiado cando saía do piso, pero calquera día podía cambiar estando el fóra e se cadra logo non sabía dar coa súa casa. ¿Cambiaría tamén a fachada do edificio? ¿E o número? Volveu atrás lixeiro. 78. Non, claro, o número non podía cambiar, ¿Se non como lle había chegar a correspondencia? Claro que ultimamente estáballe a chagar moi pouca correspondencia. Quen sabía, se cadra tamén cambiaba o número. ¿E que dirían os outros veciños dos cambios? Calquera sabía, naquel edificio un nunca daba coñecido aos veciños, un sempre vía caras novas. Seguramente era xente que alugaba piso por unha tempada ou por meses. Uns viñan e outros ían, sempre caras novas. Se cadra nin se decataban. Si. Inda bo é, se quedaba na rúa sen poder entrar polo menos non podía perder os carnés. Nunca se sabía, igual nunca sucedía pero se sucedía non quedar na rúa sen os papeis sequera. ¿Quen lle cre a un se non leva carné? Apalpou o vulto da carteira na chaqueta. Mirou a hora, apurou o paso, xa era algo tarde.

Suso de Toro, S. Tic tac.

Páxina 69 de 74

Memoria “Roxelio”. A voz da nai chamándoo desde a cociña facíao sentir máis a gusto entre as sabas quentes. Que gusto as sabas limpas e planchadas. As do cuartel eran máis ásperas. Que ben se estaba. ¿Cantas horas levaría durmindo? A cabeza sorrinte da nai apareceu asomada na porta entreaberta. “A ver, langrán. Vas pasar o permiso enteiro durmindo”. Colleu unha zapatilla do chan e fixo como que lle arreaba con ela, el cubriuse debaixo das mantas. “Veña, que tés o almorzo na mesa”. Destapouse e viu un pedazo da bata encarnada da nai saíndo pola porta. Aquela tarde tiña que xogar un partido cos compañeiros e pola noite levar a Charo ao baile. Tiña que aproveitar os días de permiso. ¿Querería Charo ir ao río? Tiña que mercar preservativos antes de ir xogar o partido. Ergueuse, puxo a bata verde e calzou as zapatillas. Saíu. Na cociña a súa muller quentaba o café mirando distraída para a cafeteira no lume de butano. “¿Ensinouche as notas o rapaz?”, díxolle. Sentou na mesa detrás dela, acariñou cos dedos o borde da cunca de porcelana, “non”, dixo. A figura de Charo era fraca e remataba nunha cabeza despeluxada de cabelo entre medias loiro e cincento. Como adelgazara cos anos. Outras mulleres engordan cos años e os preñes, Charo adelgazara. Pasou as mans pola barriga que lle caía por riba do cinto. Ela sacou a cafeteira do lume e colleu o cacharro do leite na outra, deu volta e botoulle na cunca o leite primeiro e despois café. El botou un par de culleradas de azucre e empezou a remexer cando sentiu que o chamaban desde a rúa, “Roxelio”. Asomouse, eran Fito e Mocos que miraban para arriba coas carteiras dos libros na man. “Xa vou”, dixo. Colleu o bocadillo de enriba da mesa. “Espera –dixo a nai-, embrólao un papel que vas manchar os libros. Todos os días cho teño que dicir”. Colleu a páxina do xornal que lle deu a nai e embrolou lixeiro o bocadillo. Gardouno na carteira e saíu da cociña correndo e facendo o ruído do motor dun coche. Sentiuse bater a porta de fóra. Baixaba as escaleiras a modo agarrándose do barandal cunha man e axudándose co caxato no outra, “a despaciño, Roxelio, a despaciño”.

Suso de Toro

Na web [http://www.infimos.net] poderá ler estes contos “ínfimos”: Van Gogh Van Gogh era un holandés que se dedicou á pintura. Non se ía dedicar á música con ese oído... non?

Francisco Rozados

Vellez Decatouse de que era vella unha noite de treboada cando, en lugar de asustala, o bruar do vento entre as árbores da horta se converteu na súa única compaña.

Celia Recarey

Páxina 70 de 74

Texto 18: Comunicación personal: carta de reclamación (aspectos teóricos) Es un tipo de carta comercial en la que el cliente expone una queja al proveedor con objeto de conseguir una solución a un problema surgido y que se le expone.

En cuanto a la presentación de la carta, debe ser cuidada. En su cuerpo se deben diferenciar perfectamente dos partes: En la primera se expondrá claramente la queja o reclamación por la que enviamos el escrito.

En la segunda se pedirá la reparación de los daños sufridos o la adecuación a los pactos previamente acordados.

Este tipo de cartas deben elaborarse con mucho tacto y siempre sin perder el respeto a las personas, sean culpables o no. Hay que tener en cuenta que muchas veces la persona a la que se le envía la carta no es la responsable del problema.

Aquí le proponemos un ejemplo de carta de reclamación: el librero le envía una carta a la editorial para comunicarles que en el paquete recibido se detectaron varios ejemplares deteriorados.

Librería El Estudiante C/ Grande, 22 999 211 354 Edicións Nova Terra Rosalía de Castro, 478 888 872 707 15960 Ribeira 2 de febrero de 2009 Estimados señores: Hoy por la mañana nos ha llegado, por fin, el material que les habíamos pedido en la carta del día 20/09/08.

Mediante este pedido solicitábamos los siguientes productos: –

100 ejemplares del diccionario BOXIS 2000.

–

100 ejemplares del ATLAS DE GALICIA 2000.

–

20 ejemplares del libro de lectura para niños/-as PRIMERAS LETRAS.

Por causas que desconocemos y que la empresa de transportes no ha sabido precisar, el envío ha llegado mojado a nuestras instalaciones. Por este motivo no podemos poner a la venta dicho material.

Nuestra opción es devolverles a portes debidos todo el material para que ustedes, en un plazo lo más corto posible, repongan la mercancía. Debido a la gran aceptación entre el público de estos libros, solicitamos la mayor eficacia en la reposición, con el fin de que este incidente afecte lo menos posible a nuestros clientes.

Atentamente:

Mario Ángel González

Páxina 71 de 74

Secuencia de actividades S84.

Indique las partes en las que se puede dividir la siguiente carta de reclamación (reclamación y petición de reparación de daños).

C/ Boavista, 16 36116 - Ourense Fábrica de zapatos M. López Polígono Industrial Turia-2 Nave 2B ASUNTO: Reclamación Nuestra referencia: B/5 Su referencia: T-02/05 Ourense, 15 de Mayo de 1999 Estimados señores: Nada más recibir el pedido que les solicitamos, comprobamos que el número de pares de zapatos de piel de caballero con referencia C/712 es inferior al solicitado. En el pedido que se les hizo el día 15 de abril con número 1.209 se les pidió la cantidad de 20 pares de los números desde el 40 hasta el 44, ambos incluidos, y ustedes enviaron 20 pares de los números 41 y 43.

Faltan, por lo tanto, los zapatos correspondientes a los números 40 y 44.

Contamos con que nos envíen los pares que faltan lo antes posible debido a la buena venta que este modelo está teniendo entre nuestros clientes.

Esperamos su contestación urgente y pedimos disculpas si la confusión se ha debido a una redacción ambigua por nuestra parte.

Atentamente:

Amalia Túnez

Recuerde que puede utilizar las hojas de reclamación, si fuera necesario, en todo tipo de establecimientos públicos: supermercados y grandes superficies, cafeterías, farmacias, ópticas, tiendas de moda, librerías, discotecas, salas de juegos...

Páxina 72 de 74

Texto 19: La comunicación personal. La instancia (aspectos teóricos) Como ya se dijo en el texto 16, la instancia es un documento mediante el cual realizamos una petición escrita a alguna de las administraciones públicas: local (un ayuntamiento), autonómica (un organismo dependiente de una comunidad autónoma, Xunta de Galicia), o central (un organismo dependiente del gobierno central, por ejemplo, la Policía Nacional).

El lenguaje de la instancia debe respetar de forma estricta unas determinadas normas: En cuanto a la lengua, no se deben usar coloquialismos y hay que utilizar las fórmulas y abreviaturas propias del lenguaje administrativo.

En cuanto al tratamiento empleado, dependiendo de los protocolos, debe usarse el tratamiento que merece la persona a quien va dirigida.

En cuanto a la forma de presentación, las partes y el orden en que se presentan siempre es fijo en todas las solicitudes. Veámoslo a continuación.

Encabezamiento

Datos personales de quien hace la solicitud a la Administración: – Nombre y dos apellidos.

– Profesión.

– Teléfono.

– Lugar y fecha de nacimiento.

– Dirección.

– Número del DNI

Cuerpo o comunicación

Esta parte contiene la petición que hace la persona solicitante con las razones y motivos en los que se apoya. El cuerpo se divide normalmente en dos grandes apartados: Exposición. En ella aparece el motivo de la petición. Esta parte va precedida por la palabra Expone (o Expongo), escrita en letras destacadas y seguida por dos puntos y aparte. En las líneas siguientes aparecerá el motivo en el que se apoya la petición. Si los motivos fueran varios, aparecen separados e introducidos por Que. Solicitud. Aquí aparece el contenido concreto de la petición. Este apartado acaba con la fórmula Solicita (o Solicito) escrita en letras destacadas.

Si se fija en la persona del verbo, observará que las instancias, igual que las solicitudes, se redactan en primera o tercera persona del singular.

Final

Consta de los siguientes apartados: Lugar y fecha en los que se hace esta solicitud.

Firma del solicitante.

Cargo de la Administración a quien se dirige la instancia. En este apartado debe indicarse el organismo del que es máximo responsable, escrito siempre en letras destacadas, y tampoco se debe olvidar que el cargo debe llevar la forma de tratamiento correspondiente.

Páxina 73 de 74

Esquema de una instancia

Secuencia de actividades S85.

Elabore una instancia mediante la cual solicita su inclusi贸n en unas pruebas de selecci贸n de personal del Sergas. Compare su instancia con el modelo y corrija los errores que considere que haya cometido.

P谩xina 74 de 74