Modulo2 comunicacion by Departamento de Filosofía IES Chano Piñeiro

COMUNICACIÓN

OS MEDIOS DE COMUNICACIÓN SOCIAL

Autoras do Módulo 2: Os medios de comunicación social Rosa María Cazón Fernández María Jesús Fernández Fernández Pilar Ponte Patiño Maria Soledad Puente de Montoya Revisión lingüística: Roxelio Xabier García Romero Pilar Ponte Patiño Edita: Xunta de Galicia Consellería de Educación e Ordenación Universitaria Educación Secundaria a Distancia para Persoas Adultas Depósito legal: C. 1355/2000 ISBN: 84-453-2581-7 ISBN: 84-453-2852-2

INTRODUCCIÓN

O xenio máis íntimo de cada pobo, a súa alma máis profunda, está, sobre todo na súa lingua. Jules Michelet

Este módulo 2 céntrase no estudio dos medios de comunicación de masas ou "mass media", que teñen como obxectivo primordial a difusión e a análise da información. Hoxe en día xa ningúen dubida da importancia social destes medios e do seu poder cáseque ilimitado. A prensa, a radio, a televisión... teñen unha capacidade impresionante para transmitir a mesma mensaxe a millóns de persoas. Os avances tecnóloxicos, sobre todo a informática, e as redes de comunicación, fan que a sociedade actual estea cada vez máis informada. O exceso de información pode producir unha deformación da mesma e dos seus contidos se non hai unha análise, selección e orientación previa. Este é o obxectivo deste módulo: proporcionarche unha orientación para que poidas discriminar, seleccionar e analizar a información coa que te enfrontas cada día. O medio principal para transmitir a información e a linguaxe verbal, que xunto coas imaxes, comunícanos todo o que está a acontecer no mundo. Propoñémosche que, por unha parte aprendas a discriminar, analizar e reflexionar sobre a información e, por outra, a facer un axeitado uso da linguaxe producindo os teus propios textos, non só para lograr unha mellora da túa expresión escrita (ademais da túa competencia lingüística), senón tamén como unha ferramenta para comprender mellor a información que recibes. Os medios de comunicación social ofrécennos información, opinión, persuasión e entretemento. Este módulo está dividido en catro unidades, que corresponden a cada un dos obxectivos que acabamos de citar, tendo en conta que na unidade catro estudiarás o cómic, que non só ofrece entretemento, senón tamén opinión (e, en moitos casos, denuncia social). Cada unidade está pensada para que lle adiques un mes de estudio. Distribúe o teu tempo de xeito que poidas ir realizando todas as súas actividades. Deixa sempre un tempo de repaso e afianzamento dos conceptos. Cando teñas ben aprendidos os conceptos, comproba se acadas cada un dos obxectivos que apararecen no principio da unidade. Realiza as actividades e, só cando estas estean feitas, só nese momento, consulta a clave de corrección, que aparece ó final do módulo. As dúbidas gramaticais podes resolvelas consultando o anexo gramatical. As actividades de expresión escrita deben ser supervisadas polo/a titor/a. Son actividades que non teñen unha solución fixa e unívoca, por iso é importante que contes coa orientación deses profesionais. Desexamos que ó final deste módulo teñas aprendido e gozado un pouco máis do apaixoante mundo dos medios de comunicación social, e que o teu dominio da linguaxe sexa un pouco mellor e... non esquezas que "un cidadán sen información é un cidadán sen opinión". Esperamos que polo menos, a partir de agora, teñas unha opinión formada e poidas participar libremente e cun mellor criterio no desenvolvento da túa comunidade.

ÍNDICE Páxina UNIDADE DIDÁCTICA 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1. Os medios de comunicación social . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2. Os medios de comunicación de masas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 3. A prensa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 - Tipoloxía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 - Os xornais de información xeral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 - A primeira páxina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 - A noticia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 - Estructura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 - Estilo da súa linguaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 - Características da súa linguaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 - Os titulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 - O apoio gráfico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 - A reportaxe, a crónica e a entrevista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 4. A radio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 - Compoñentes básicas da linguaxe radiofónica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 5. A televisión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 - A televisión e o seu poder social . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 - A televisión autonómica galega . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

UNIDADE DIDÁCTICA 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 1. Textos de información e textos de opinión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 2. A argumentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3. Elementos da argumentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 4. Cómo elaborar un texto argumentativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 5. Tipos de argumentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 6. Procedementos empregados na argumentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 7. Os nexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 8. Análise de textos argumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 9. Producción de textos argumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Pﾃ｡xina UNIDADE DIDﾃ，TICA 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 1. A publicidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 2. A linguaxe publicitaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 3. Os textos na publicidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 - Textos argumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 - Textos narrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 4. Textos descritivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 5. Os estereotipos na publicidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 6. Eufemismos e palabras tabﾃｺ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Páxina UNIDADE DIDÁCTICA 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 1. A viñeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 2. O encadre e os tipos de plano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 - Plano de Detalle (PD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 - Primeiro Plano (PP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 - Plano Medio (PM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 - Plano Americano (PA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 - Plano Enteiro (PE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 - Plano Xeral (PX) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 - Plano en Panorámica (PEP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 3. O punto de vista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 - Medio ou normal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 - En picado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 - En contrapicado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 4. Os globos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 - Partes dos globos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 - Tipos de contornos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 - Tipos de deltas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 - Tamaños das letras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 5. Os textos de apoio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 - Textos de apoio con función de ancoramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 - Textos de apoio con función de relevo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 - Textos de apoio mixtos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 6. As onomatopeas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 7. Os signos cinéticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 - Que indican traxectoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 - Que indican impacto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 - Que indican movemento a gran velocidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 8. Os ideogramas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 9. As metáforas visuais. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 10. A xestualidade dos personaxes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 11. A montaxe das viñetas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 12. Fases da elaboración do cómic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 - O argumento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 - O guión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 - A planificación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 - O debuxado a lapis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 - O entintado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 - A rotulación dos textos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 - O coloreado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

UNIDADE DIDÁCTICA 1 A INFORMACIÓN ¿QUE VAS APRENDER? • Coñecer e reflexionar sobre as particularidades da lingua nos medios de comunicación social. • Analizar a linguaxe específica dos distintos medios de comunicación social: prensa, radio e televisión. • Coñecer a importancia social destes medios. • Reflexionar sobre a función e finalidade destes medios. • Analizar e reflexionar sobre as características dos textos informativos (a noticia) e dos textos mixtos (información + opinión: a reportaxe, a crónica, a entrevista). • Diferenciar textos informativos e textos mixtos. • Producir textos informativos.

ÍNDICE DE CONTIDOS Páxina

1. Os medios de comunicación social . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2. Os medios de comunicación de masas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 3. A prensa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 - Tipoloxía . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 - Os xornais de información xeral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 - A primeira páxina . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 - A noticia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 - Estructura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 - Estilo da súa linguaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 - Características da súa linguaxe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 - Os titulares . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 - O apoio gráfico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 - A reportaxe, a crónica e a entrevista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 4. A radio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 - Compoñentes básicas da linguaxe radiofónica . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58 5. A televisión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 - A televisión e o seu poder social . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 - A televisión autonómica galega . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Os medios de comunicación social

1. Os medios de comunicación social O teléfono, as estradas, o correo, as tarxetas de crédito, os medios de transporte, o cinematógrafo e unha gran cantidade de elementos e sistemas de uso habitual entre nós, son os medios de comunicación interpersonais, que facilitan a vida en sociedade. A responsabilidade social da transmisión de información e análise da actualidade recae nos chamados medios de comunicación de masas: a prensa (medio de comunicación impreso), a radio e a televisión (medios de comunicación audiovisuais), principalmente. Neles a información organízase día a día e dáselle a coñecer ó mundo enteiro. A información é unha forma de poder que ninguén dubida, posto que o coñecemento é o único medio reservado ós humanos para faceren prevalecer a súa posición sobre a dos outros individuos. Cando a información chega a nós, esta xa está filtrada e preparada para que a xulguemos e vexamos tal como desexa quen a seleccionou, redactou e preparou, atendendo e defendendo os seus propios intereses e ideas. Isto é algo de seu da condición humana, xa que calquera que observa un acontecemento o percibe só en parte, seleccionando aqueles datos que lle interesan. É importante, por iso, ter en conta que o que se recibe a través destes medios non é, en principio, a pura verdade, senón parte da realidade que lle interesa presentar a quen controla a noticia: as axencias internacionais de prensa, as redaccións dos xornais, radio, televisión... Hai que saber valorar esa información de maneira precisa, comparándoa para poder formar unha opinión do que ocorre no mundo. A linguaxe xornalística, que é a empregada polos medios de comunicación de masas para transmitir a información, ten unha grande influencia na lingua falada.

UNIDADE 1

2. Obxectivos dos medios de comunicación de masas OBXECTIVOS

INFORMAR Noticia

ORIENTAR Crónica Reportaxe Entrevistas

Comentarios e Artigos de Opinión (editoriais, artigos, críticas...)

ENTRETER Seccións de lecer

Xéneros xornalísticos

Os xéneros xornalísticos divídense entre os que se limitan a informar dos feitos: a noticia, e os que expoñen comentarios e valoracións, os artigos de opinión: editoriais, críticas, cartas ó director... A crónica, a reportaxe e a entrevista participan das características duns e doutros: narran noticias, valóranse e coméntanse. 1. Clasifica os seguintes textos segundo o xénero xornalístico ó que pertenzan (noticia, crónica, reportaxe, entrevista, artigo de opinión...):

O Correo Galego 18.03.99

Os medios de comunicaci贸n social

UNIDADE 1

Tempos, 4/1997.

Os medios de comunicaci贸n social

O Correo Galego.

UNIDADE 1

Tempos, 5/1997.

Os medios de comunicaci贸n social

O Correo Galego.

UNIDADE 1

3. A prensa A palabra “prensa” ten a súa orixe na prensa de facer copias, inspirada nas prensas de facer o viño, aceite ou gran. A invención da imprenta (unha prensa de copias) por un artesán, Johannes Gutemberg, a mediados do século XV, supuxo un fito para a difusión dos textos escritos. Tres séculos máis tarde apareceron os diarios, xornais maioritariamente de opinión para un público ilustrado, minoritario. Non será ata o noso século, ó inicio da I Guerra Mundial, época na que se demandaba moitísima información, cando os xornais se converten en vehículo prioritariamente de información.

Tipoloxía da prensa Podemos clasificar a prensa periódica (os medios de comunicación impresos) segundo distintos criterios: a) Polo tema: - Publicacións de información xeral: O Correo Galego, A Nosa Terra, La Voz de Galicia, El Faro de Vigo, El Progreso, La Región, El País, El Mundo, La Razón... Son xornais coas seccións específicas: Nacional, Internacional, Local, Sociedade, Economía, etc. - Publicacións de información especializada: os seus contidos xiran ó redor dun tema: de humor (El Jueves, por exemplo), corazón (Hola, Semana, Diez Minutos ...), deporte (As, D xT, Marca, Mundo Deportivo...) Cultura (El Paseante, O Correo da Unesco, Grial, Irimia, Eidos do libro...), Economía (Expansión, Cinco días...), Ciencia (National Geografic, Natureza Galega...). Aquí incluiríanse tamén publicacións de asociacións, técnico- profesionais, etc. b) Polo ámbito de difusión: estatais, rexionais, comarcais e locais. c) Segundo a súa periodicidade: diaria (algúns con edicións matutinas e vespertinas), semanal, quincenal, mensual, bimensual, trimestral, anual, bianual, etc.

Os medios de comunicación social

Os xornais de información xeral O xornal de información xeral é un medio de comunicación de masas imprescindible para saber o que ocorre no mundo. Pero esta é unha definición demasiado simplista do que é en realidade. Como xa dixemos, o xornal é tamén un medio de criticar o poder e de controlar a opinión pública. Así mesmo, é unha empresa, un negocio que debe garantir a existencia dun mercado estable de lectores, a razón de ser desa empresa. Un xornal ten unha organización interna moi defininida: -

Redacción. Producción. Distribución. Administración.

Na redacción interveñen os xornalistas ou redactores, pero nun xornal traballan moitas outras persoas que fan posible que os periódicos cheguen ás rúas: editores, persoal administrativo, traballadores de talleres, conductores de furgonetas, etc. - Os xornalistas, que elaboran as noticias, reciben distintos nomes segundo o seu traballo: • Redactores de mesa: preparan as noticias chegadas das axencias de información, das corresponsalías ou das delegacións. • Redactores de rúa: ocúpanse das informacións onde estas xorden. • Delegados, en cidades importantes, onde pode haber varios redactores e correspondentes, en vilas pequenas. • Comentaristas ou columnistas: escriben artigos de opinión, reportaxes ou crónicas. Non informan asepticamente, senón que comentan e valoran as noticias. • Enviados especiais, redactores desprazados a lugares onde se producen noticias de especial interese, como é o caso dos correspondentes de guerra. • Colaboradores puntuais: elaboran artigos de opinión para o xornal de cando en vez.

UNIDADE 1

2. Indica a quén correspondería a realización de cada un dos seguintes textos:

O Correo Galego

Os medios de comunicaci贸n social

O Correo Galego

UNIDADE 1

A información que aparece nos xornais adoita estar dividida en seccións ou áreas: -

Internacional (información sobre o estranxeiro). Nacional (información do Estado Español). Galicia (información sobre o noso país). Local ou comarcal (información sobre a localidade ou comarca). Economía. Laboral. Marítima. Deportes. Sociedade. Cultura. Comunicación. Cartas ó director. Axenda e espectáculos.

Como se fai un xornal 1. Próducese un feito de interese. 2. O xornalista recolle a información. 3. O xornalista envía esa información a unha axencia de noticias (se se atopa fóra da localidade onde se publica o xornal). 4. As axencias envían a noticia á redacción dos periódicos. 5. Os xornais maquetan e imprimen as noticias. 6. Distribúense os xornais polos puntos de venda.

Os redactores están especializados en cada sección. O xornal ten así ordenada toda a información e facilita a súa lectura ós destinatarios. Ademais desas seccións, onde aparece o groso do material informativo, nos xornais podemos distinguir: - A portada ou primeira páxina, onde aparecen as noticias máis salientables, e na que aparece a cabeceira co nome do xornal. - O sumario, que inclúe outras noticias de interese que podemos atopar no xornal. Nalgunhas publicacións pode aparecer na portada. - A contraportada, que cerra o xornal. Soe levar unha cabeceira co nome do xornal, pero de tamaño máis reducido. Nalgúns xornais leva datos sobre a empresa editora.

A primeira páxina dos xornais (portada) É a páxina máis coidada de todo o xornal, porque a través dela se chega ós lectores, que obteñen unha impresión xeral das informacións máis salientables.

Os medios de comunicación social

Fíxate:

Sumario

Data da primeira vez que se publicou

Prezo

Nome do xornal CABECEIRA

Data de publicación

Noticia principal

Dirección de Internet Correo Electrónico Nome do Director

Fotografía

A noticia principal sempre aparece nos xornais máis salientada cás outras. A súa importancia vén dada polo número de columnas, a súa colocación na páxina e polo ancho e corpo dos titulares: neste caso, a noticia principal ten catro columnas, está na metade superior da páxina e os titulares son máis grosos. A presencia da fotografía capta a atención do lector ou lectora. Neste caso, a fotografía ocupa cinco columnas.

UNIDADE 1

Nos xornais, a información, as ilustracións e mais os elementos gráficos están distribuídos en columnas. A forma de colocar as informacións depende da valoración feita polo propio diario. Segundo a súa importancia, as noticias ocuparán de unha a cinco columnas (nalgúns xornais, como en O Correo Galego, seis ). A información principal irá á cabeceira da páxina. A titulación e tamaño das letras, ilustracións (fotografías, viñetas, caricaturas, mapas, gráficos...) que acompañan a noticia, etc., son criterios tamén valorativos. Os titulares das primeras páxinas son responsabilidade dos directores dos xornais, dada a súa importancia e o impacto que poden ter nos posibles lectores. Como vemos, a maquetación dun xornal, isto é, a maneira de distribuír a información, é un aspecto moi traballado: o compaxinador ou compaxinadora, seguindo as instruccións do redactor/a xefe/a, deseña nunha maqueta o lugar destinado a cada noticia, ilustración, publicidade..., e tamén os titulares. Este é un labor que ten en conta que: • As páxinas impares salientan sobre as pares. • A metade superior da páxina salienta sobre a inferior. • O lado dereito visualízase antes có esquerdo. • O número de columnas salienta a noticia. • A tipografía dos titulares e as ilustración focalizan a atención do lector. Fíxate nas portadas dos xornais seguintes: todos son primeiras planas do día 4 de novembro de 1.998. Como podes observar, só un deles está publicado integramente en galego, O Correo Galego, aínda que La Voz de Galicia tamén sexa un xornal galego (El País e El Mundo proceden de Madrid).

Os medios de comunicaci贸n social

UNIDADE 1

3. a) Clasifica e numera, en orde á súa importancia, os titulares das noticias segundo a valoración (máis columnas, menos columnas), de cada xornal:

O Correo Galego

La Voz de Galicia

El País

El Mundo

1. O goberno 1. Aznar autoriza o iniciará contactos diálogo co co contorno de contorno de ETA ETA (4 columnas) (4 columnas)

1. Aznar anuncia o 1. Aznar abre o inicio de diálogo con ETA contactos directos (5 columnas) co contorno de ETA (4 columnas)

2. ...

b) ¿Que noticias se repiten en todos os xornais? c) ¿Hai algunha coincidencia na maquetación das noticias (distribución das informacións en columnas, distribución na páxina, apoio gráfico, tamaño do titular, uso de ilustracións...) entre estes xornais? d) ¿Que conclusión tirarías en canto á valoración das noticias? 4. Observa as noticias que aparecen a continuación, clasifícaas segundo a sección á que pertencerían e indica de qué tratan (tema):

Os medios de comunicaci贸n social

UNIDADE 1

TITULAR

SECCIÓN

TEMA

Deportes Internacional Economía Galicia España

Os medios de comunicación social

A noticia A noticia é un xénero xornalístico que informa ou narra un feito recente. As noticias, para ofrecer información, responden ás seguintes preguntas básicas: • • • • • •

¿Que pasou? (De qué se informa) ¿Quen foi o/a protagonista da información? ¿Cando ocorreu? ¿Onde pasou? ¿Como se produciu? ¿Por que ocorreu?

Aínda que unha boa noticia debe responder a estas seis preguntas, hai veces nas que non aparecen todas por descoñecerense as causas daquilo sobre o que se informa.

As axencias de información Son empresas adicadas á recollida de noticias, reportaxes e fotografías que transmiten ós medios informativos. Algunhas delas: UPI: United Press International (EEUU). Associated Press (EEUU). France Press: (Francia). REUTER: (propiedade de cinco grupos da Commonwealth). EUROPA PRESS (España). EFE (de España). AXENCIA GALEGA DE NOTICIAS.

A orde na que aparecen as respostas a esas preguntas nas noticias non ten por qué ser a que nós antes enumeramos: a noticia preséntase en orde de importancia: o máis relevante ó principio, o menos relevante ó final, segundo o que decida o xornalista. Fíxate cómo analizamos a seguinte noticia aparecida en O Correo Galego (27.10.98): • ¿Que sucedeu? Case dous millóns de accidentes domésticos e de lecer, que causaron máis de 2000 mortos. • ¿Quen é o protagonista da noticia? Cinco de cada cen persoas son as afectadas por estes accidentes. • ¿Cando ocorreu isto? Durante o ano 1.997. • ¿Onde sucedeu? En España • ¿Como sucedeu? A maioría dos accidentes foron caídas no mesmo nivel, colisións con obxectos, persoas e animais e caídas dende alturas.

UNIDADE 1

• ¿Por que ocorreu? Segundo a maioría dos accidentados foi por azar, imprudencia ou temeridade (15,4%) ou por problemas psíquicos ou físicos (5,2%). Unha mínima parte dos accidentandos di que foi por deficiencias da construcción do producto que estaba utilizando ou por falta de información.

¿Cando? ¿Onde? ¿Que? ¿Por que?

¿Como?

O Correo Galego, 27.10.98

Os medios de comunicación social

A estructura da noticia As noticias soen ter catro partes con tipografía diferente, (vaite fixando nos exemplos):

O titular, que aparece en letras máis grandes e grosas. Constitúe a “Idea Principal” da noticia, o máis importante e salientable da mesma. O subtítulo, vai debaixo do titular e amplía a información deste. A entrada ou lead, é un breve resumo da noticia. Debe ter, ó menos, tres respostas, “qué”, “quén” e “cándo”.

Titular Subtítulo Entrada Corpo da noticia

O Correo Galego, 21.10.98

Corpo da noticia

A Nosa Terra, 853

UNIDADE 1

O corpo da noticia: Desenvolve e amplía a información proporcionada polo titular, subtítulo e entrada. A narración dos feitos máis importantes vai ó principio desta. O menos interesante ou destacable vai ó final, de maneira que, se por razóns de espacio, hai que suprimir unha parte da noticia, esta sexa a do final, a menos relevante. O corpo disponse en columnas, ás veces subtituladas cos chamados ladiños. Entre columna e columna, déixase un espacio en branco, o corondel. Entre o lead e o corpo da noticia adoita ir o nome dunha axencia de información ou o nome do xornalista que a redactou, e a cidade ou localización xeográfica dende onde se transmite a información. A importancia da noticia dentro dun xornal vai depender, como xa dixemos, do seu tamaño, páxina que ocupa (par: menos importante, impar: máis importante), situación na páxina e número de columnas que ocupa. 5. Sinala os elementos que vés de ver nas dúas noticias seguintes:

O Correo Galego, 02.03.99

Os medios de comunicación social

A noticia: estilo da súa linguaxe As catro regras da linguaxe xornalística son: 1. Claridade: Elíxense palabras claras e sinxelas antes que confusas ou complexas. Hai que evitar, por exemplo, o uso de tecnicismos e de cultismos, que dificultan a comprensión dos lectores non especialistas. 2. Brevidade: A concisión é imprescindible na linguaxe xornalística porque se quere transmitir a maior información posible nun tempo e espacio definidos (recoméndase usar oracións que non superen nunca o número de vinte palabras). 3. Obxectividade: O léxico empregado debe ser referencial e denotativo, isto é, sen connotacións ideolóxicas ou propagandísticas, buscando a exactitude e concreción e evitando ambigüidades que resten credibilidade ó feito que se narra.

Ex: Deben evitarse os comentarios persoais, o uso de adxectivos antepostos ou valorativos, as formas verbais en primeira persoa, expresións como “parece ser”, expresións indefinidas como “varios”, “algúns”, etc. 4. Orde lóxica na oración: Suxeito + verbo+complementos As oracións, ademais de curtas, deben seguir esa orde.

Ex: Macedonia albergará un santuario para 100.000 deportados Suxeito

Verbo

C. Directo

Complemento Indirecto

A Coruña promove unha campaña de igualdade sexual Suxeito

Verbo

Complemento Directo

Esta orde pode alterarse cando se lle concede máis importancia a un determinado compoñente da oración.

Ex: En Curtis ábrese mañá unha mostra sobre arte medieval C.C.L.

Verbo

C.C.T.

Complemento Directo

Cun atraso de 19 minutos, o “Discovery” despegou onte C.C.M.

Suxeito

Verbo

C.C.T.

UNIDADE 1

6. Analiza sintacticamente os titulares das seguintes noticias: - O prezo das peaxes na autoestrada do Atlántico descenderá un sete por cento o vindeiro ano. - Só en 42 dos 315 concellos galegos creceu a poboación nos últimos anos. - Os países aliados acollerán miles de refuxiados kosovares. - Os pescadores galegos non atoparon sardiñas logo do paro biolóxico. - O primeiro mapa xenético humano estará rematado no ano 2000. - Doce comunidades autónomas seguen en alerta polo temporal de neve. - Hollywood tivo sabor latino na noite máis máxica do cine. - Roberto Verino leva tradición e picardía ó desfile de Madrid. - Un camión, doce coches e dúas ambulancias chocan na autoestrada.

A noticia: características da súa linguaxe Seguindo as regras antes expostas, a linguaxe empregada nos xornais ten unhas características moi definidas:

Os substantivos: Empregaranse substantivos concretos e precisos. Prefírese a linguaxe familiar á culta. Ex: prefírese “cabalo” a “equino”, “retraso” a “dilación”, “carballo” a “árbore”, “mexillón” a “bivalvo”, etc.

Os adxectivos: Como xa dixemos, os adxectivos valorativos denotan subxectivismo por parte do redactor. Ex: dicir que algo é “fantástico”, “bo” ou “marabilloso”, implica un xuízo de valor do que se debe fuxir no tratamento das noticias. O emprego do adxectivo debe facerse unicamente cando a información o precise para unha mellor comprensión do texto. Ex: Calorosa benvida á nena ourensá que foi a Houston para tratar un tumor.

O consumo privado acelerarase ata case o 4% o vindeiro ano.

Os medios de comunicación social

Os verbos: Recoméndase que os verbos vaian en voz activa e en modo indicativo. Prefírense os tempos en presente para dar sensación de actualidade. Se entre a noticia e a publicación transcorren días, empregarase, loxicamente, o pasado. Utilizarase tamén o futuro cando sexa preciso. Ex: O paro feminino en Galicia supera a media europea.

Uns 1.700 pregrinos chegaron a Santiago o pasado outubro. A Xunta investirá 5.000 millóns na creación e mellora dos balnearios. As frases feitas e os tópicos: Hai, na linguaxe xornalística tendencia ó clixé, isto é, á utilización de frases feitas e lugares comúns, que fan máis familiar o estilo para os posibles lectores. Algunhas veces as frases empréganse incorrectamente: Ex.: Por outra banda (abuso excesivo desta expresión)

A nivel de (en vez de “no ámbito de”, “ó nivel de”...) En base a (en vez “sobre a base de”, “baseándose en” ...) Outras veces o excesivo número de tópicos ou estereotipos baleiros, empobrecen a linguaxe xornalística: Ex: “Adhesión incondicional”, “ó longo da xeografía española”, “victoria pírrica”, “a práctica totalidade”, “ben merecidas vacacións”, “memoria histórica”, “resultados avultados”, “co mel nos beizos”, “o momento máis crítico”, “probar fortuna”... Tamén é moi corrente a utilización de sinónimos para non repetir o xa nomeado. Isto, aínda que nun principio é correcto, moitas veces pode resultar pesado e redundante cando non é necesario:

Ex: O edil da cidade brigantina (concelleiro, coruñés) O esférico (o balón)

UNIDADE 1

O xefe do executivo (o presidente) O verde (o campo de fútbol) O cancerbeiro (o porteiro), etc. Características das frases • As frases na linguaxe xornalística deben ser curtas. Prefírense as oracións simples ás complexas. • Hai que evitar o excesivo número de nexos, prefírense as comas, o punto e coma e o punto, antes que as conxuncións. • Os parágrafos tamén deben ser curtos, cunha extensión non superior ás quince liñas. Como exemplo fíxate na seguinte noticia.

O Correo Galego, 19.11.98

Os medios de comunicación social

7. A seguinte páxina de noticias pertence a O Correo Galego. Fíxate nela e responde as seguintes preguntas:

UNIDADE 1

a) ¿Cantas noticias aparecen nesta páxina? b) ¿A que sección corresponden? c) ¿Cal das noticias é a considerada polo xornal como máis importante? ¿Por que? d) Elixe unha das noticias e responde: - No titular: • O tamaño e tipo de letra son... • A súa extensión é (nº de palabras)... • ¿Ten antetítulo? • ¿Ten entrada? - No corpo da noticia: • Número de columnas: • Número de parágrafos: • ¿Ten ilustración? • ¿De que tipo? - Lugar onde está situada: • ¿Páxina par ou impar? • ¿Onde está situada (na distribución da páxina)? • ¿Canto ocupa ( ½ , ¼ , 2/3... da páxina)? - Fonte (quén o escribiu e ónde): - ¿Ten ladiños? - ¿Onde están situados os corondeis? e) Da noticia elixida, responde as interrogantes básicas: - ¿Que sucedeu? - ¿Quen protagoniza a noticia? - ¿Onde ocorreu? - ¿Cando sucedeu? - ¿Como? - ¿Por que?

Os medios de comunicaci贸n social

8. Das seguintes noticias, tes que tirar as respostas 谩s seis interrogantes:

O Correo Galego, 27.11.98

UNIDADE 1

¿Que?

¿Quen?

¿Cando? ¿Onde? ¿Como? ¿Por que?

Noticia 1 Noticia 2 Noticia 3

9. No seguinte exercicio podes ler a resposta ás seis interrogantes básicas dunha noticia. Redacta a noticia completa e escribe o seu titular. ¿Que ocorreu?

Aparecen seis persoas mortas.

¿Quen?

Seis mozos con idades comprendidas entre vinte e vintetrés anos.

¿Cando?

Onte, luns (o día anterior á aparición no xornal).

¿Onde?

Na localide francesa de Aulnay-sous-Bois, ás aforas de Paris.

¿Como?

Intoxicadas por emanacións de gas.

¿Por que?

Un grupo electróxeno instalado no garaxe da vivenda producía emanacións de monóxido de carbono.

10. Estas dúas noticias están mesturadas, isto é, hai oracións e/ou parágrafos que non corresponden á información que pretenden proporcionar. Ordénaas e volve a escribir as noticias correctas:

Os medios de comunicación social

11. No texto seguinte hai unha noticia completa agachada: búscaa, ordénaa e escribe o seu titular.

A aparición das primeiras casas vai a carón da propia evolución do home, pois este –por necesidade- xa foi artellando solucións espaciais ás diversas inclemencias do tempo, riscos de ataque, etc. Desde fai unha década, o vello refrán popular “por San Blas, a cegoña verás” cúmprese na comarca de Lemos de foma puntual. É máis, polo sur lugués estas aves xa se deixan ver a mediados de xaneiro en campanarios, depósitos de auga, tellados e plataformas colocadas para que fagan os seus niños. Nun primeiro momento as vivendas e a súa organización interna eran moi semellantes ás do Paleolítico: choupanas moi sinxelas e de planta circular. As zancudas, fieis ó seu eterno retorno, convértense no heraldo dunha devoción relixiosa a San Brais, e ás veces armadas con pólas e cubertas de follas, con séculos de tradición na cidade do Cabe. Na comarca de Lemos en xeral e en Monforte en particular, a cultura castre-

xa reproduce un esquema constructivo e urbanístico moi complexo e ordenado, as cegoñas e San Brais non só están relacionadas polo popular refrán que di “por San Blas, a cegoña verás”, senón que as simpáticas zancudas na cidade do Cabe son o heraldo que anuncia unha festividade relixiosa de tradición secular, que aínda conserva un enorme enraizamento popular entre a xente. Os romanos introducirán definitivamente a casa rectangular e o emprego de novas técnicas de construcción. Este ano, xa na primeira quincena deste mes de xaneiro, as primeiras parellas de cegoñas chegadas a Monforte anunciaban que San Brais, festexo que se celebra o tres de febreiro e o uso da chamada “tella romana”, está á volta da esquina e é tempo de ir preparando roscas e doces para que, polo medio da bendición do santo, se obre o suposto milagre de curar os devotos dos males de gorxa. Na Idade Media o gran cambio aparecerá na

disposición urbanística onde moito terá que ver o grao de implicación social. En Lemos, o popular refrán podería transformarse en “por San Brais, a cegoña verás e rosquillas comerás”. Tamén se espallarán sitemas moi típicos como a técnica do pallabarro (columnas verticais que van do chan ó teito). A mestura de devoción relixiosa e festa lúdica que Monforte lle rende ó santo que foi bispo de Sebaste. Centos de persoas acoden, o martes día 3 de febreiro, ó mosteiro benedictino de San Vicente do Piñeiro en Monforte, onde se conserva unha reliquia do santo e as diversas cachoterías de granito ou esquisto, para asistir ós actos relixiosos en honor de San Brais e renovar unha singular devoción con séculos de antigüidade. Estes elementos conforman os precedentes da casa rural actual galega.

UNIDADE 1

12. A partir dun destes titulares, redacta unha noticia (non esquezas que debes responder ás interrogantes básicas).

Un tribunal condena a morte a un can por matar un galo

Presentan en Suíza un invento que permite ouriñar sen baixar do automóbil

Máis de duascentas ovellas e carneiros suicídanse colectivamente en Mongolia

Multan a nove asnos por estaren mal aparcados

As seguidoras dun culebrón da televisión británica rebélanse contra seu desenlace

Un regulamento municipal prohibe ós galos daneses cantar antes das sete da mañá

13. As seguintes tres noticias teñen os parágrafos mesturados. Ordénaas e escribe o seu titular: a) Así mesmo, a Enquisa Europea de Condicións de Traballo reflicte que as baixas por alteracións musculoesqueléticas representan a metade do total producido por enfermidades laborais e que o custo económico ascende a varias decenas de millóns de euros, segundo o sindicato. ❦ Este estudio tamén salientou que o 86 por cento dos traballadores manifestaron padecer dor de costas, dos que máis da metade aseguraron sufrir os primeiros síntomas entre os cinco e dez primeiros anos da súa vida profesional. ❦

Os medios de comunicación social

O 66 por cento dos traballadores sofren alteracións musculoesqueléticas –lesións de músculos, tendóns e nervios- debido ás condicións laborais, consonte os datos dun informe elaborado polo Instituto Nacional de Seguridade e Hixiene no Traballo e facilitados por CCOO. ❦ Para evitar a enorme incidencia destas lesións entre os traballadores, CCOO iniciará unha campaña nos hospitais do Servicio Galego de Saúde (Sergas) onde formará e informará os traballadores sobre os movementos e hábitos que producen estas doenzas.

b) O Departamento de Traballo dos Estados Unidos dictaminou que esas empregadas foran sistematicamente retribuídas de forma inferior ós seus respectivos compañeiros de traballo masculinos, segundo o informe. Trátase de discriminación positiva, o que democraticamente está penalizado na maior parte dos estados que compoñen a unión. ❦ O xigante estadounidense do petróleo Texaco pagaralles 3,1 millóns de dólares (426 millóns de pesetas) a 186 empregadas por un caso de discriminación sexual, segundo indicou onte o xornal New York Times, citando algunhas das persoas involucradas directamente no caso. ❦ Este acordo, que se asinou onte, é o máis substancioso que obtiveron ata agora os servicios do Departamento de Traballo dos Estados Unidos e beneficia considerablemente as mulleres empregadas entre 1993 e 1996 en postos de dirección e administración na sede do xigante petrolífero Texaco.

c) Ademais, manifestou que as axudas que se dan ás empresas para a contratación deste tipo de persoas se converten en plusvalía, xa que o contratado adoita realizar o seu traballo ó 100% pois, segundo dixo, unha persoa non necesita desenvolver todas as súas capacidades para realizar a súa tarefa laboral. ❦ O presidente da Confederación Galega de Minusválidos (Cogami), Domingo Dosil, explicou que as nove iniciativas empresariais desenvolvidas en Galicia a partir de

UNIDADE 1

1997 pola organización para contratar persoas discapacitadas supoñen na actualidade un patrimonio de preto de 2.000 millóns de pesetas e teñen un cadro global de 402 traballadores con algún tipo de minusvalía. ❦ Domingo Dosil fixo estas declaracións durante a presentación da xornada que celebra UXT baixo o lema Contrata e distínguete, que se encadra no Proxecto Equipo, que é un servicio de orientación e promoción de emprego do sindicato. ❦ Referiuse tamén a que as tecnoloxías poden pasar de ser unha esperanza a unha “frustración” para os discapacitados, sen unha lexislación axeitada. 14. Entre estes anacos de noticias só hai unha completa. Búscaa, ordénaa e ponlle o seu correspondente titular: Os interesados en adquirir estas pistolas deben ser titulares dun libro rexistro de coleccionista, dilixenciado pola Intervención de Armas.

As participantes, de entre 55 e 60 anos de idade, recibiron clases en 11 asociacións de vecinos da cidade adscritas ó programa, co que se pretende conseguir igualdade de oportunidades para as mulleres dentro do mundo socio-laboral.

A través de experimentos de marcaxe e recaptura obtéñense outros parámetros, como a supervivencia do salmón mediante un control exhaustivo de cada exemplar capturado, pesado e logo devolto ó río.

❦

Este estudio certifica que “se a unha idade tan temperá o bebé é capaz de diferenciar as dúas linguas, probablemente a exposición bilingüe non supón ningún problema grave para a futura adquisición da linguaxe”.

Os investigadores científicos temen que se se introduce nas células sas, estas se convirtan en células prexudiciais, pero os estudios publicados eliminan esta posibilidade.

Con respecto á práctica xeneralizada do ensino temperán de segundas linguas na escola, a profesora defende que esta práctica lonxe de ser prexudicial para o neno facilítalle a aprendizaxe futura de idiomas.

Os medios de comunicación social

A maioría das irregularidades motivaron o apercibimento do Instituto Galego de Consumo ó establecemento comercial correspondente, a través de “cartas de conducta comercial”, segundo a nota remitida por Industria e Comercio

Un estudio realizado a 56 bebés con pais que falan distinto idioma revela que un neno que desde os primeiros días de vida oe diariamente dúas linguas, cando cumpre os 4,5 meses xa pode diferenciar a sonoridade que se emite nos dous idiomas.

En caso de dúbida, Consumo insta a todos os usuarios galegos para que dirixan as súas consultas e reclamacións a calquera das oficinas de atención ó consumidor.

❦

O deputado que fai a pregunta pode expoñer esta durante un tempo de 5 minutos, mentres que máximo responsable do Executivo non ten límite de tempo. Hai quenda de réplica por parte do parlamentario e contrarréplica de Pujol.

A Universidade de Lisboa realiza unha importante actividade que contribúe ó desenvolvemento, mellora e difusión da cultura galega a través da Cátedra de Estudios Galegos.

❦

Bosch aclarou que o feito de que “diferencie a sonoridade das linguas non supón que comprenda a linguaxe, pero si demostra que o bebé se dá conta de que no seu contorno escoita expresións lingüísticas que non proceden do mesmo idioma”.

A Universidade da Coruña, en colaboración coa Fundación Española de la Tercera Edad e a Consellería de Sanidade e Servicios Sociais, convoca tres bolsas para persoas con minusvalías destinadas á realización dun máster ou posgrao da Terceira Idade.

Ademais, aconsella racionalizar os gastos antes de saír da casa, marcándose un presuposto fixo, e substituír as tarxetas de crédito polo pagamento ó contado.

Entre as vantaxes que teñen estes nenos, Bosch sinalou que á “hora de aprenderen outros idiomas, estes bebés terán maior facilidade para comprender terceiras linguas”.

UNIDADE 1

Os debuxos, en branco e negro, acompañan perfectamente o texto, gracias a unha interesante e lograda maquetación do volume.

O estudio - realizado en Barcelona - foi revelado a Efe pola profesora de Psicoloxía da Universidade de Barcelona, Laura Bosch, que participou no II Congreso da Sociedade Española de Psicoloxía Experimental que se clausurou onte en Granada, baixo a organización do Departamento de Psicoloxía da Universidade de Granada.

Ourense e a Rayo disputarán o partido de hoxe no que ámbolos dous equipos necesitan a victoria, especialmente os xogadores locais, que levan sete derrotas consecutivas.

ACTIVIDADE 15 15. Fíxate nas seguintes fotografías. Elixe unha delas e escribe a noticia que lle correspondería, non esquezas poñerlle tamén o seu titular.

16. Na noticia seguinte derramouse, de forma accidental, a tinta dun tinteiro. Volve a escribila.

Os titulares Os titulares son o máis importante da noticia. Recollen a idea principal da información e serven para chamar a atención do lector. Características: • Son breves (sen vaguidades e xeneralizacións). Mesmo poden omitir o verbo. • Evitan levar signos de puntuación (utilizan os dous puntos en caso de declaracións textuais, que van entre comiñas) • Utilizan só os adxectivos cando son necesarios e imprescindibles. Exemplos de titulares:

Para distinguir cál é a idea principal primeiro temos que averiguar cál é o tema do que estamos a falar ou escribir.

UNIDADE 1

Para coñecer o tema preguntamos: ¿De que trata isto do que estou a falar/escribir? Unha vez que sei cal é o tema, volto a preguntar: ¿que se di do tema?.

Exemplo: Para poder distinguir cál é a idea principal seguimos os seguintes pasos: 1. Lemos de vagar a noticia da dereita, intentando comprendela. Se houbese algunha palabra ou expresión que non se entendese, teríamos que buscala no diccionario. 2. Preguntamos: ¿De que trata este texto?: -Dun tratamento cun fármaco, o ácido fólico, que se lles administraba ás mulleres embarazadas. 3. Subliñamos as frases que nos indicaron cál era o tema desta noticia. 4. Preguntamos: ¿Que se di dese tratamento con ácido fólico subministrado ás embarazadas? Resposta: Que pode provocar mutación dun xene. 5. A Idea principal sería: O tratamento con ácido fólico ás mulleres embarazadas pode provocarlles a mutación dun xene. O xornalista pode expresar isto da forma que el prefira, sempre que a idea sexa a mesma. Aquí a subxectividade ou a posibilidade de influír nos lectores pode levar ó xornalista a salientar aquelas partes da noticia que lle interesen:

O ácido fólico é un perigo para as mulleres embarazadas. Demostran que o ácido fólico constitúe unha ameaza para as mulleres embarazadas. Un tratamento subministrado ás embarazadas pode provocar a mutación dun xene.

O Correo Galego, 19.11.98

Etc.

Os medios de comunicación social

17. Estas noticias carecen de titular. Escribe unha frase que sirva de titular: a) O bebé atopado o día primeiro de ano nun vertedoiro de Totana (Murcia) encóntrase en bo estado e foi bautizado co nome de Manuel Jesús, informou onte o pediatra Santiago Alfayate, que estaba de garda no Hospital Rafael Méndez, de Lorca, cando ingresou o neno, que pesa tres quilos.

O director en funcións do hospital, José Manuel Bernal Romero, e o pediatra Santiago Alfayate indicaron onte en rolda de prensa que ó neno, que se encontra baixo a tutela do Instituto de Servicios Sociais da Rexión de Murcia (Issorm), se lle puxo o nome de Manuel Jesús Ríos Sánchez.

O bebé foi encontrado antonte nun entulladoiro situado nunha pedanía de Totana por un cazador, que avisou á Garda Civil e á Cruz Vermella, que trasladou ó acabado de nacer ó hospital de Lorca, onde quedou ingresado.

O bebé, que ingresou ás 19,30 horas de antonte por urxencias, tiña nese momento unhas seis horas de vida, estaba envolto nunha bolsa de plástico e nunhas mantas postas polos servicios de rescate.

❦ b) O parlamento galego conta cun 16% de mulleres entre os deputados que conforman a súa Cámara, superando só a Aragón, Canarias e Cantabria. En canto ós concellos de máis de 10.000 habitantes, Galicia é a de menor taxa de edís mulleres, co 13,7%, por detrás de Cantabria, cun 17,7%. Todos os municipios desta categoría contan con algunha concelleira, agás

cinco de Galicia: O Grove, Padrón, Teo, Gondomar e O Porriño. O 6,13% dos municipios españois está rexido por unha alcaldesa, en tanto que as corporacións de oito capitais de provincia ou cidades de máis de 100.000 habitantes –Ávila, Cádiz, Cartaxena, Málaga, Santa Coloma de Gramanet, Sevilla, Valencia e Zaragoza – están presididos por mulleres.

❦ c) A formación dos traballadores dos sectores estratéxicos de Galicia, madeira, hostalería, construcción, granito e lousa, débese mellorar para aumentar a súa productividade. Esta é a conclusión dun estudio realizado pola Facultade de Económicas baixo a dirección de José Carlos de Miguel quen deseña á súa vez os posibles cursos que mellorarían este déficit. Este estudio refírese ós sectores da madeira, hostalería, construcción, granito e lousa, onde se detectou un déficit importante na formación dos seus traballadores que repercute na súa productividade.

Todos os empresarios entrevistados coincidiron na necesidade de mellorar a formación dos seus traballadores, principalmente no caso das categorías máis baixas. Ademais manifestaron a súa predisposición a que os seus empregados asistan ós cursos, sempre que non interrumpan a súa actividade laboral. Os empresarios tamén expresaron a través das enquisas dirixidas por José Carlos de Miguel a necesidade de potenciar unha infraestructura de servicios internos en cada sector para facer máis rendible a cadea de producción e evitar intermediarios.

UNIDADE 1

Médicos californianos axudaron ó nacemento dun bebé, a xestación do cal podería ser o froito do embrión conxelado máis antigo que se coñece, informaron fontes hospitalarias. O bebé, que naceu por cesárea, fora concibido en 1989, cando a súa nai comezou un tratamento de fertilidade e tivo outro bebé, declarou o doutor Michael Vermesh, do Centro Médico Rexional Encino-Tarzana, na periferia dos Ánxeles.

A nai de 44 anos, ignoraba que outros tres cigotos foran fertilizados e conxelados, engadiu o devandito facultativo. Pero, máis de sete anos despois, o persoal do laboratorio escribiulles á nai e ó seu esposo, de 54 anos de idade, para preguntarlles qué querían facer con eles. O matrimonio, do que non se revelou a súa identidade, decidiu daquela ter outro neno. O acabado de nacer pesa catro quilos e mide 53 centímetros. “Está moi ben” dixo un voceiro do hospital californiano.

❦ d) Un grupo científico da Universidade Autónoma de Barcelona (UAB) que participa no Proxecto Melissa da Axencia Europea (ESA) realizará este ano a primeira proba a pequena escala con vistas a permitir nun futuro a vida autosuficiente no espacio. Ante a eventualidade de futuras misións espaciais á Lúa ou a Marte, o proxecto

Melissa pretende, mediante sistemas biolóxicos, reciclar os residuos xerados pola tripulación e convertelos en biomasa comestible. O director do proxecto na UAB, Francesc Godia, explicou onte que “o proxecto se basea nun circuíto pechado de catro biorreactores interconectados que fan posible o reciclado dos residuos xerados”.

18. Emparella, xuntando cada número cunha letra, as metades dos titulares que aquí aparecen:

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Miles de mulleres maniféstanse California vota a favor de eliminar Galicia é unha das poucas zonas de España A natalidade aumenta en España

O goberno estudia medidas fiscais

Greenpeace anuncia unha catástrofe

A Terra soportará un burato da capa de ozono e chuvia ácida 8. Real Madrid recupera o liderado

Os medios de comunicación social

a) b) c) d) e) f) g) h)

ata mediados do século XXI. por primeira vez desde 1976. sen perigo de desertificación. os programas de ensino en español. cunha ensalada de goles (4 0). contra a violencia doméstica.

ecolóxica polo uso irracional do petróleo.

para favorecer ás amas de casa .

19. Os seguintes titulares están incompletos. Para completalos engade as palabras ou frases axeitadas que aparecen no recadro. batalla - a tempo parcial - cobran - submarinos - fumar sensibles a sufrir - lotería premiada - afundidos - estudios sen conseguir o - satélites - loitar - carburante - antidroga protección social - sísmico

Nas costas de Galicia hai .......................... máis de trinta ........................... alemáns da Segunda Guerra Mundial. EEUU inicia a gran ......................... contra o hábito de...................... Un tercio dos alumnos da ESO deixa os ................................. graduado escolar. Algúns ............................. serán utilizados para ..................... contra as enfermidades. As gasolineiras de Galicia regalan ............... ó subministrar máis do que ........................... A Plataforma .......................... denuncia que os narcos están comprando ........................... Medra a .............................. para máis dun millón de contratados ....................... O mapa ..................... de Galicia vai revelar as zonas máis .............................. terremotos.

UNIDADE 1

O apoio gráfico As fotografías, os gráficos e as viñetas son un elemento fundamental na composición das páxinas dos xornais. Ademais do seu valor simbólico e estético teñen un valor ilustrativo e informativo. O texto escrito debaixo das fotografías chámase pé de foto, que case sempre é un resumo da noticia na que vai a foto. É un texto moi breve. Os gráficos teñen como finalidade informar de maneira sinxela para que facilmente poidan ser comprendidos. Tamén levan pé. As viñetas humorísticas dos xornais teñen un forte contido editorializante (social, político, económico... ) e son consideradas como opinión.

Pescadores descargan sardiña no porto vigués do Berbés. Foto de Nacho Santás

Un futuro apreixado. Foto de Peter Dejong

Os medios de comunicación social

20. Imaxina que estas fotografías pertencen a unha noticia de actualidade. Escribe os seus pés e redacta a noticia dunha delas (a que prefiras).

UNIDADE 1

A reportaxe, a crónica, a entrevista Como xa dixemos ó principio da unidade 1, dentro dos xéneros xornalísticos podemos atopar outro tipo de textos que non só informan, senón tamén inclúen comentarios e valoracións do/a autor/a. Son a reportaxe, a crónica e a entrevista. A reportaxe É como unha noticia ampliada que inclúe, ademais da información dos feitos puntuais que son noticia, comentarios que a completan, aínda que non sexan actuais: descripcións de lugares, ambientes, personaxes; declaracións dos protagonistas, gráficos, fotos, etc. É de maior extensión que a noticia, por iso o/a autor/a pode fixarse máis nos detalles e empregar unha linguaxe máis rica, sen caer na pedantería. Ten que ter moita calidade en canto a información e suscitar o interés do público. O estilo debe ser directo e ameno. Basicamente o autor desenvolve a noticia engadindo aspectos complementarios de especial interese para o lector. Consta dun titular, con entradiña e corpo, ó igual que a noticia. Pero necesita incluír máis ladiños ou pequenos subtítulos que fan máis ameno e comprensible o texto. Veamos un exemplo:

Os medios de comunicación social

21. Lee con atención a reportaxe anterior, fixándote nos detalles que comentamos máis arriba, e responde despois as seguintes preguntas: a) ¿Cal é a noticia que está a desenvolverse nesta reportaxe? Emprega os seis interrogantes para responder esta pregunta. Escribe tamén o seu titular. b) ¿Que datos que non son actuais engade o autor? c) ¿De quen recolle opinións o autor nesta reportaxe?

UNIDADE 1

A crónica É a narración dun feito de actualidade pero comentado e valorado dende o subxectivo punto de vista do seu autor. Mentres a reportaxe é moito máis obxectiva, porque non inclúe valoracións, a crónica sempre está relatada segundo como a ve o autor. A crónica soe enviarse ós xornais cunha periodicidade determinada (diaria, semanal, mensual) e pode ser dun tema xeral (calquera feito ocorrido nun lugar e/ou momento determinados) ou especializado (crónicas parlamentarias, taurinas, de viaxes, deportivas, históricas...) O estilo da crónica é moito máis persoal e literario. Vexamos un exemplo: 22. Lee con atención a crónica da dereita e responde as seguintes preguntas: a) ¿Quen é o autor desta crónica? b) ¿De que trata? c) ¿Que tipo de crónica cres que é esta, xeral ou específica? d) ¿Pensas que esta crónica ten máis información que opinión ou á inversa?

O Correo Galego

Os medios de comunicación social

A entrevista É un diálogo establecido entre o autor e o entrevistado. Na entrevista aparecen as preguntas dun e as respostas doutro. O entrevistador expón unha serie de cuestións que teñen interese para os lectores. O entrevistador ten que coñecer moi ben a vida e obra do entrevistado, así como o tema do que van falar, de maneira que non incurra en erros nin despistes que arruinen o seu diálogo. Debe por iso documentarse ben e levar un cuestionario preparado. Isto axudaralle para centrar o tema, estar prevido ante posibles inconvenientes que poidan xurdir ó longo da entrevista. Hai entrevistas de información, que achegan datos sobre unha noticia, de opinión sobre temas concretos a expertos, e de personalidade na que se destaca a persoa que pola súa profesión ou situación ten interese para o público. Vexamos un exemplo:

UNIDADE 1

A Nosa Terra, 26.11.98

Os medios de comunicación social

23. Le con atención esta entrevista e responde: a) ¿Que tipo de entrevista é esta? b) ¿Pensas que as preguntas que lle fan ó entrevistado teñen interese para o público en xeral? ¿Por que? c) ¿Que preguntas engadirías a esta entrevista?

4. A radio Como levamos dito ata o momento, a prensa é un medio de comunicación de masas que utiliza como soporte comunicativo a linguaxe escrita e a imaxe. Outros medios de comunicación de masas como son a radio e a televisión, utilizan outras canles para chegar ó gran público. A radio é o único medio de comunicación de masas que emprega exclusivamente o son como soporte comunicativo. Os receptores captan os signos acústicos a través do oído e deben empregar a imaxinación para crear imaxes sobre o que se está a falar. Pero ten unha gran vantaxe: o público pode estar a facer outras cousas cando escoita a radio, a diferencia da prensa e da televisión que esixen atención “exclusiva”. As funcións das mensaxes radiofónicas son as que xa citamos ó falar dos medios de comunicación: informar, persuadir e entreter. Cada programa emitido na radio responde a unha ou varias destas tres finalidades (informativos, reportaxes, entrevistas, concursos, retransmisións, programas de ficción, publicidade...).

Compoñentes básicas da linguaxe radiofónica 1. As palabras: a linguaxe falada é o soporte básico: • A linguaxe empregada debe ser sinxela (con poucos tecnicismos), con oracións curtas, preferiblemente simples. A sintaxe debe ser ordenada: suxeito + verbo + complementos. As oracións preferentemente enunciativas (evitar as interrogativas e explicativas).

UNIDADE 1

• Os verbos deben empregarse en voz activa. Os tempos presentes achegan e implican, os pasados obxectivizan e afastan. • A primeira persoa aproxima, a segunda personaliza e a terceira despersonaliza e abstrae. • Os contidos principais van repartidos ó longo do texto, de maneira xerárquica e lóxica, de xeito que non decaia o seu interese (ó contrario que na prensa, onde os contidos principais se sitúan ó principio). • A apelación ós radioíntes é característica deste medio, pero non se debe abusar dela. Tampouco se deben empregar moitos tópicos. • A locución (realización oral das mensaxes) debe ter moitas inflexións para evitar a monotonía. A articulación debe ser moi clara e debe haber fluidez verbal, sen dúbidas nin correccións. • A radio, como outros medios de comunicación, debe captar audiencia, chegar ó maior número posible de oíntes. Como a voz humana é o elemento principal da linguaxe radiofónica, os contidos e a súa forma deben captar o interese da poboación, procurando un léxico axeitado, sinxelo, correcto e familiar, sen ser pedante ou vulgar. 2. A música cumpre diversas funcións: • Convencional: as sintonías de cada programa. • Distractiva: audición de temas musicais. • Expresiva: que provoca sensacións, diferentes estados de ánimo, acompañando a un texto. 3. Os sons e os ruídos, que poden ser descritivos, acompañando a mensaxes orais, ou figurativos, creando ambientes emocionais de fondo. 4. O silencio ten unha función expresiva: Un silencio prolongado pode provocar desacougo ou angustia. Se non hai silencio pode causar fastío ou monotonía.

Os medios de comunicación social

24. Explica as coincidencias e discrepancias existentes entre a radio e a prensa escrita: COINCIDENCIAS

DIFERENCIAS

25. Velaquí as seis interrogantes básicas dunha noticia: ¿Que sucedeu? Auxilian a unha muller que tomaba o sol no peitoril dunha fiestra situada no cuarto andar dun inmoble. ¿Quen? Os bombeiros, o 092 e unha dotación da Cruz Vermella. Unha muller duns sesenta anos de idade . ¿Cando? Onte, ó redor das tres da tarde. ¿Onde? En Vigo, na rúa Severo Ochoa. ¿Como? O servicio de Contraincendios e Salvamento colocou unha escaleira mecánica contra o peitoril para evitar que a muller caese. ¿Por que? Porque a muller corría perigo, xa que tiña case a metade do corpo no baleiro. Escribe: a) Unha noticia para a prensa escrita. b) Esa mesma noticia contada pola radio (le con atención cáles son as características deste medio, podendo inserir ou especificar cáles serían os cortes ou acompañamentos sonoros – se os houber–).

UNIDADE 1

5. A televisión É o medio de comunicación de masas máis completo, xa que combina a imaxe en movemento e o son, ademais de ter un poder social inmenso. É o medio de comunicación máis popular. A televisión xurdiu nos anos trinta nos países máis avanzados, pero non se xeneralizou o seu uso no resto do mundo ata os anos cincuenta. En España púxose en marcha unha programación regular en 1956. Naceu como unha grande ameaza á radio. Co tempo veríase que non foi tal. Hoxe os dous medios gozan de boa saúde. Os obxectivos básicos da televisión son formar, persuadir, informar e entreter. En cada programa pode haber algo de cada un, pero sempre hai algún que predomina: • Formar : reportaxes culturais, documentais, debates, entrevistas. • Informar: noticieiros, reportaxes sobre feitos de actualidade, retransmisións de acontecementos non espectaculares, etc. • Entreter: películas comerciais, telefilmes, teleseries, espacios dramáticos, concursos, actuacións musicais, magazines, etc. • Persuadir: Espacios cedidos a partidos políticos, grupos relixiosos, editoriais dos noticieros, publicidade, etc. Todos estes programas teñen en común a imaxe en movemento, que dá preeminencia a este medio sobre os demais e que o emparenta co cine e o teatro. A imaxe reforzada co son e a linguaxe ten unha forza persuasiva superior á mensaxe dos xornais. A excepción das películas comerciais, telefilmes, reportaxes, documentais, etc., os programas televisivos basean o seu éxito na presencia física individual do elemento humano. Na prensa e na radio as persoas son anónimas, mentres que na televisión pasan a ser un elemento comunicativo máis. A presencia física, os xestos, o ton de voz, a actitude... condiciona a percepción do que se transmite.

Os medios de comunicación social

A televisión e o seu poder social De todos os medios de comunicación, é a televisión a que máis forza ten socialmente, non só pola grande expansión deste medio, que chega a todos os recantos do mundo, senón tamén pola súa influencia: crea estados de opinión, condiciona conductas, vende productos, crea e destrúe imaxes e mitos... Este inmenso poder social convértese en político e económico: hai grandes intereses financeiros (grandes sumas de diñeiro) que se aproveitan para enriquecer a uns poucos particulares: a publicidade xera actitudes consumistas, crea modas, gustos... Politicamente a televisión aproveitase para transmitir ideoloxías. É importante que os/as telespectadores/as saiban captar a manipulación da realidade que transmite a televisión, sobre todo en programas pretendidamente “obxectivos”. A presentación de imaxes significa algo máis do que vemos: son unha selección do que os guionistas queren que vexamos. Así mesmo, a través da televisión penetran nos nosos fogares a violencia, o sexismo, as actitudes xenófobas ou belicistas, etc. Isto agudízase no caso dos rapaces, que “absorben” inocentemente a programación da televisión sen unha actitude crítica.

A televisión autonómica galega No ano 1985 xorde en Galicia a cadea autonómica de titularidade pública. Un dos seus obxectivos básicos é a defensa e promoción da lingua de noso. A súa defensa e promoción non se dá só dun xeito directo, senón tamén polo uso continuado da lingua galega en todos os programas. É por isto que o seu labor é fundamental na normalización e na relevancia da nosa lingua.

UNIDADE 1

26. Le con atenci贸n a programaci贸n da Televisi贸n Galega (de titularidade p煤blica) e a de Antena Tres (de titularidade privada).

Os medios de comunicaci贸n social

a) Clasifica os programas de cada unha delas segundo o seu obxectivo principal: informar, formar, entreter, persuadir. Nome do programa

INFORMAR

FORMAR

ENTRETER

PERSUADIR

b) Tendo en conta estes datos ordena, numerando de 1 a 4, os obxectivos preferentes de cada unha das cadeas (informar, formar, entreter, persuadir).

Informar

Formar

Entreter

Persuadir

Televisi贸n de Galicia Antena 3 c) Unha vez feito isto, fai unha pequena an谩lise dos resultados desde o punto de vista dun telespectador cr铆tico.

UNIDADE DIDÁCTICA 2 A OPINIÓN ¿QUE VAS APRENDER? • Distinguir entre información e opinión. • Recoñecer os diferentes textos de opinión. • Analizar e reflexionar sobre as características da linguaxe dos textos de opinión (argumentativos). • Analizar a estructura dos textos de opinión. • Coñecer os procedementos e recursos máis comúns para producir textos argumentativos. • Producir textos argumentativos.

ÍNDICE DE CONTIDOS Páxina

1. Textos de información e textos de opinión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 2. A argumentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 3. Elementos da argumentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 4. Cómo elaborar un texto argumentativo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 5. Tipos de argumentos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 6. Procedementos empregados na argumentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 7. Os nexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 8. Análise de textos argumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86 9. Producción de textos argumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94

Os medios de comunicación social

1.Textos de información e textos de opinión As noticias teñen como finalidade informar sobre un feito puntual, isto é, prestan atención á actualidade inmediata. Outros tipos de textos pretenden tamén unha comunicación inmediata: os avisos urxentes, os manuais de instruccións, as receitas de cociña... Hai textos que informan sobre a realidade, pero carecen desa inmediatez e soen ter unha intención explicativa e, ás veces, didáctica. Son os chamados textos expositivos ou explicativos, que desenvolven unha idea ou un tema concreto de forma rigorosa, obxectiva, clara e coherente. Constitúen unha ferramenta para a divulgación do coñecemento e son fonte de información técnica e científica. Os manuais de estudio, tratados científicos, os artigos de divulgación, os libros de texto, os folletos explicativos, as conferencias, etc., son exemplos destes textos. OS TEXTOS INFORMATIVOS: finalidade → informar

COMUNICACIÓN

TIPOS DE TEXTOS De actualidade: As noticias

Inmediata

De calquera feito: Textos de instrucción Avisos

A longo prazo

Textos expositivos-explicativos

Cando a información que queremos dar non é obxectiva, senón que o que pretendemos é convencer e persuadir, os textos empregados para tal fin denomínanse textos de opinión ou argumentativos. Atopamos textos argumentativos na prensa escrita, nos artigos de opinión, nas cartas ó director, nos editoriais, nas críticas de cine, literatura, artes plásticas, etc. Fóra da prensa escrita, os discursos políticos, as conferencias, os sermóns, as defensas e acusacións, os debates, as mesas redondas, as críticas a espectáculos, etc., son tamén textos argumentativos.

UNIDADE 2

OS TEXTOS ARGUMENTATIVOS: finalidade → OPINAR E CONVENCER

NA PRENSA ESCRITA

Artigos de opinión, cartas ó director, críticas especializadas.

Outros

Discursos, conferencias, debates, defensas e acusacións, mesas redondas, críticas a exposicións, concertos, etc.

2. A argumentación Argumentar consiste en achegar razóns para defender unha opinión. A argumentación emprégase para desenvolver temas que se prestan á controversia e, ó mesmo tempo que tentan dar unha información o máis completa posible sobre un tema, pretenden persuadir o lector mediante un razoamento. A argumentación apoiarase en ideas loxicamente aceptables. Cando queremos manifestar, defender ou contradicir opinións, empregamos diversos argumentos. A solidez das nosas opinións vén dada por eses argumentos e a forma de expoñelos, que ten que ser clara, ordenada, coherente e xerarquizada, como veremos máis adiante.

3. Elementos da argumentación 1. A tese é a idea funtamental que se defende. Constitúe o núcleo da argumentación, onde se expón o tema do que vai tratar o texto. Ten que presentarse de forma clara, obxectiva e concisa. 2. O corpo da argumentación: Unha vez exposta a tese, ofrécense os argumentos para confirmala ou rexeitala (contraargumentos). 3. Unha conclusión, que reafirma ou reitera a tese, a partir dos elementos do apartado anterior. Vexamos un exemplo de texto argumentativo:

Os medios de comunicación social

AUTOBUSES CO MOTOR EN MARCHA

TESE

Cando por algún motivo teño que facer uso dos coches de liña, chámame negativamente a atención que nas estacións de autobuses sempre haxa algún co motor en marcha, e isto ocorre, na meirande parte dos casos, bastantes minutos antes de que estes partan cara ós seus destinos. Non entendo nin entendín nunca para qué este gasto inútil de carburante que se consome e, sobre todo, a maneira tan inicua coa que contamina o medio ambiente.

ARGUMENTOS

CONCLUSIÓN

Teño entendido que as autoridades suízas hai tempo que recomendaron ós automobilistas que paren os seus motores cando estean parados ante os semáforos que tarden en poñerse verdes. Ignoro se en España existe algún ordenamento xurídico respecto ó tema dos autobuses, pero se non existe debería crearse a través do Ministerio de Medio Ambiente. Se xa temos algo, o que hai que facer –polo ben de todos- e cumprilo. J.P.T. Carta ó director. El País (Traducción), 2 de febreiro de 1999

Neste texto, a autora sostén que é prexudicial manter os motores dos autobuses en marcha cando están parados durante moito tempo. Apoian esta tese dous argumentos:

1. Que é un gasto inútil de carburante e, ademais, é contaminante. 2. Que noutros países hai leis para que se aforre o carburante cando os automóbiles están parados ante semáforos que tardan moito en se poñer verdes. A súa breve conclusión (proposta, neste caso), é que se non existe en España lexislación sobre isto, debería facerse e cumprila, polo ben de todos.

UNIDADE 2

27. Le con atención este texto argumentativo: DANIÑO IDEAL DE FERMOSURA Non podemos evitar sentirnos indignadas/os cando, a cotío, a través de anuncios publicitarios, programas de televisión e revistas, intentan impoñernos un determinado “ideal de beleza”: ese que mostran rapazas imposibles de medidas inalcanzables para a maioría se non é enfermando. ¿Ese é o corpo perfecto? Nós cremos que é daniño, tanto como para provocar mortes e sufrimento en miles de familias. Quizais os empresarios da moda, os publicistas, os editores de programas e revistas non son conscientes (¿ou si?) do dano que producen na súa busca de meirandes beneficios. Miles de adolescentes (non se pode lles pedir madurez para todo) buscan neses medios o seu criterio de éxito e o seu camiño a seguir, e comparan o seu corpo en desenvolvemento con ese corpo contra natura que se lles impón. O resultado non pode ser máis que a frustración e a perda da súa autoestima. Polo tanto, partindo da nosa experiencia, expoñemos a nosa protesta contra aqueles medios que axudan a afianzar un mal crecente chamado anorexia. M.S.M., ex afectada de anorexia e 15 sinaturas máis. Carta ó director. El País, 14 -10 –98. (Traducción).

Agora escribe: - A tese: - Os argumentos: - A conclusión (proposta):

Os medios de comunicación social

4. Cómo elaborar un texto argumentativo Unha vez coñecida a estructura dun texto de opinión, vexamos cáles son as técnicas para expoñer as nosas razóns de maneira consistente: A) Presentar con sinxeleza e claridade o que queiramos expoñer. É conveniente expoñer a nosa opinión cunha frase breve e simple, sen palabras inútiles. Ex: - Eu penso que... - Quero expresar o meu desacordo... - Sobre ese asunto eu quero manifestar... - Vou dar a miña opinión sobre... B) Definir previamente o significado das principais palabras coas que expresamos a nosa opinión. Para que exista comunicación, emisor e receptor deben manexar o mesmo código. Se o noso interlocutor non sabe do que lle están a falar ou as palabras teñen un sentido diferente para el, dificilmente lograremos persuadilo. Cando pode haber dificultade para que o auditorio ou o lector entendan do que imos falar, é preciso aclarar cál é para nós o significado daqueles termos que poidan malinterpretarse. C) Ter en conta cál é o público ó que nos diriximos (adecuación). Isto obriga a cambiar a linguaxe e a forma de exposición dos nosos argumentos. Non é o mesmo unha argumentación dirixida a un público experto ou coñecedor da materia que tratamos, que a un que non sabe nada do asunto, se é un auditorio infantil ou adulto, formado ou non, etc. D) Empregar argumentos válidos para xustificar a nosa opinión: aqueles que sexan máis eficaces para o público ó que nos diriximos (adecuación). Non podemos empregar os mesmos argumentos con nenos que cos adultos, cun auditorio culto que con xente iletrada, etc. Os argumentos adáptanse ó auditorio e é suficiente empregar aqueles que fagan efecto.

UNIDADE 2

5. Tipos de argumentos para defender a nosa opinión 1. A experiencia persoal. Hai xente que basea a súa argumentación apelando á súa experiencia: “vino eu mesmo”, “pasoulle a un amigo”, “segundo a miña experiencia”... Son argumentos moi pouco consistentes, porque a visión e a experiencia de cada un pode ser moi limitada e a súa opinión, parcial. Non pode ser un argumento único. 2. O argumento de autoridade. Moitas veces para dar forza á nosa opinión, apelamos a outras persoas máis sabias que opinan igual. Cítanse así frases expostas por esas persoas en libros, revistas, radio, televisión... Ex: - Estudios realizados en Gran Bretaña demostran isto. - Hervé Bourges sinala que a radio seguirá sendo indispensable “para cubrir a actualidade de cada rexión do mundo e cada país, en tempo real”. - Spinoza tiña razón cando escribía: “No que menos pensa o home sabio é na morte, pois toda sabedoría é unha sabedoría da vida e non unha sabedoría da morte” - O salmo 95 suspira: “¡Ah, se escoitasedes hoxe a voz do Señor”. E o salmista solicita que non endurezamos o noso corazón. Ás veces o apoio da idea exposta pode buscarse en proverbios e refráns, como valores comunmente aceptados e admitidos sen reservas. Ex.: - Xa o di o refrán: “Polo San Xoán, a sardiña molla o pan” e as deste ano teñen unha calidade excepcional. 3. O argumento de universalidade. Consiste en defender algo que é aceptado pola opinión xeral. Isto supón que todo o mundo está de acordo. É un argumento moi utilizado na publicidade: “Todo o mundo o usa”, “Todos o toman”... Pero é un razoamento pouco consistente e non pode ser o único. Ex:

Os medios de comunicación social

- Hoxe existe unha ampla corrente de opinión entre os socialdemócratas que apostan por esta reformulación. - Á xente xa non lle produce extrañeza ver estas cousas. - A maioría dos países europeos hai tempo que recoñecen eses dereitos. 4. O argumento de singularidade. É o contrario ó anterior. Pode resultar convincente pertencer a unha minoría “intelixente”, que se distingue dos demais nas súas opinións. É un argumento tamén moi utilizado na publicidade. “Poucos o fan así”, “pase a formar parte dunha minoría selecta”, “sexa único”... Tampouco este é un argumento consistente se é o único. Ex: - Case ninguén puido desempeñar a súa tarefa tan maxistralmente. - Unha minoría distínguese pola súa elegancia. - Só uns poucos son capaces de se entregar así. 5. Argumento de semellanza. Ás veces argumentamos expoñendo un caso de similares características. Así, para defender un argumento falamos dunha situación semellante (analoxía) ou exemplo onde se cumpre o que nós sostemos.Ex: - Na teoloxía moral católica fálase moito das guerras xustas, máis nunca se dixo unha palabra da contracepción xusta. - Como unha noite dos cristais rotos en Alemaña, así viviron os cidadáns vascos a xornada de onte. 6. Argumentos baseados nas consecuencias dun feito (argumento causa-efecto): Deféndese un feito polas boas consecuencias que pode producir ou, pola contra, xúlgase un feito como malo cando as repercusións son perniciosas.Ex: - Conveñamos en que é necesario comezar pola infancia a interesarnos en todos os sentidos, porque o neno de hoxe é o home de mañá.

UNIDADE 2

- É tanto o inmenso dano que causan as drogas que todo é pouco para evitalas. - Se todos fixesemos as cousas así, o noso país sería un caos. 7. Argumento por xeneralización. Tómase un acto individual e illado como representativo dunha situación xeral. Non é lícito nin xusto utilizar este razoamento nas argumentacións.Ex: - A neglixencia dese facultativo só é superable pola de todos os seus compañeiros, que amosan unha desidia e apatía inigualables. - Habería que deportar todos eses ilegais que están roubando os nosos postos de traballo. 8. Argumento baseado na persoa en vez das súas razóns. Consiste en valorar o que di a persoa polo seu aspecto ou pola estima que se lle ten. Este argumento tampouco é lícito nin xusto empregalo.Ex: - Señor P., non se peitee os cabelos cara abaixo para que lle tapen as orellas, porque son horrosas, e non diga esas estupideces. - Só un fachendoso aparvado coma el podería dicir iso. 28. Le con atención os textos seguintes e responde as preguntas que facemos sobre eles: TEXTO Nº 1 Cada vez precisamos máis os recursos minerais que a Terra acubilla. Pero, ende mal, a extracción dos mesmos non sempre se realiza sen prexudicar o ambiente. “O sector industrial, escribe Mostafá K. Tolba, no seu libro Salvémo-lo noso planeta, é un insaciable consumidor de recursos naturais e o principal factor de contaminación mundial”(...). Na fase de exploración mineral, as perforacións e os foxos poden danar o ambiente, aínda que estas alteracións sexan en xeral de escasa importancia. Pero vai ser a expansión natural da mina o que producirá grandes perturbacións. Entre o descubrimento dun filón mineiro e a súa explotación comercial poden transcorrer de media entre seis e oito anos. É o momento de construír estradas e edificios, escavar pozos, retirar a capa de terra vexetal para facilitar a extracción do mineral, etc. (...) Todo isto sen termos en conta os danos causados á fauna e á flora, ós bosques, ás actividades agrícolas e ós espacios de lecer.

Os medios de comunicación social

Como se explica no libro O estado do ambiente no Canadá, hai que extraer e retirar enormes cantidades de rochas para obter unha cantidade relativamente cativa de mineral ou de metal, pois un mineral cun contido de cobre do 2% produce 20 quilos de metal por tonelada unha vez foi tratado (...) Con isto podemos ter unha idea dos estragos que este tipo de actividades causan ó medio. As compañías mineiras do Norte máis responsables e dinámicas empezan a tomar en serio o novo “imperativo ecolóxico”, algo que no Sur vai ser moi difícil de pór en práctica. Máis que leis represivas case inaplicables, serán precisas transferencias de tecnoloxía e sesións formativas a fin de desenvolver os procedementos dos enxeñeiros e dos administradores. France Bequette. O Correo da Unesco (adap.), xuño, 1995.

a) ¿Cal é a tese que se defende neste texto? b) ¿Cales son os argumentos que se dan para nos convencer? c) ¿Que tipo de argumentos empregan para defender a idea principal? TEXTO Nº 2 Sr. director: En relación á noticia aparecida estes días sobre as medidas decretadas polo Goberno cubano e as conseguintes críticas que suscitaron nos medios de opinión, gustaríame facer un pouco de política-ficción. ¿Que pasaría se uns xornalistas cubanos viaxasen por todos os EEUU facendo campaña por uns EEUU socialistas e pedindo o cesamento de Clinton por dictador e asasino? ¿A política norteamericana seguiría demostrando a súa exquisita cortesía, guiándoos por todo o país para que non se perdesen? ¿Que pasaría se avionetas

UNIDADE 2

cubanas sobrevoasen a baía de Nova York, lanzando panfletos incitando o pobo a sabotar instalacións industriais? ¿Serían guiadas por cazas norteamericanos para evitar que chocasen cos rañaceos? Para acabar, querería remarcar que os EEUU non teñen un bloqueo e unha lei HelmsBurton fustrigándoos sistematicamente dende fai máis de trinta e cinco anos. J.M. S. Carta o director.El Mundo.(Traducción)

a) ¿Pensas que o autor está a favor ou en contra das medidas decretadas polo goberno cubano?¿Por que? b) ¿Que tipo de argumentacións expón o autor? c) ¿Hai algunha conclusión? TEXTO Nº 3 Non somos de Laza, nin tan sequera da provincia de Ourense. Somos de Lugo e este ano tivemos ocasión de gozar nesta localidade ourensá da festa do Entroido, unha das máis representativas do noso país, onde por certo recibimos un trato exquisito por parte da xente do lugar. O motivo desta carta é a nosa sorpresa e confusión cando lemos varias novas aparecidas nos xornais en días pasados, referíndose ó “trato cruel e monstruoso” ás formigas no Entroido, en relación a unha queixa formal presentada ante a Xunta de Galicia pola denominada Asociación Nacional para a Protección e o Benestar dos Animais (ANPBA), con sede en Madrid e de ámbito estatal. Tiñamos moitas ganas de coñecer o ambiente e costumes desta festa, polo que decidimos desprazarnos a Laza cuns amigos. Os nosos acompañantes eran de Ferrol, A Coruña e Bilbao. Cousas da vida, alí atopámonos de casualidade con outros vellos amigos. Todo o que alí vimos e participamos pareceunos o máis normal do mundo nestas datas: un grupo de persoas que, na compaña de convidados e forasteiros, se adica durante uns días de lecer a pasalo o mellor posible, comungando dun ambiente xeral de harmonía e ledicia. Pois ben, en relación ós argumentos esgrimidos pola devandita asociación – que xa non sabemos como cualificar: ecoloxistas radicais, tremendistas, ¿milenaristas tal vez? – queremos expresar a nosa visión particular dese “acto monstruoso e depredador”, cualificativo máis propio de mentes retorcidas e desocupadas. Para comezar, amigos da ANPBA, hai que documentarse en condicións e non lanzar globos sonda á lixeira. Iso paréceme un afán de protagonismo pueril. Na farrapada non se botan as formigas. Cando si se botan é o luns polo serán. A recolleita previa dos insectos – esa “cacería de insectos polos montes de Cimadevila” á que vostedes se refiren – lévase a cabo tapando adecuadamente os formigueiros, collendo algúns bichos –

Os medios de comunicación social

que cando se tiran van mesturados con terra, cinza, e mesmo millo -. Algunhas persoas bótanlles vinagre, máis non a maioría, e dubidamos que se metan no forno, pois non tería sentido que se chamuscase o insecto. Por iso mesmo, porque hai que ser respectuosos, pedímoslles que o sexan coa tradición dun pobo, nin máis nin menos. E.M. e M.P. Cartas ó director. La Voz de Galicia

a) ¿Cal é o tema desta carta? b) ¿Cal é a tese que sosteñen os seus autores? c) ¿Que argumentos expoñen para defenderen a súa tese? d) ¿Que tipo de argumentos empregan? e) ¿Hai algún argumento que non é lícito esgrimir e que se pode suprimir? f) ¿Cal é a súa conclusión ou proposta?

UNIDADE 2

6. Procedementos empregados na argumentación Coherencia: A disposición do texto: A orde na que se expoñen os argumentos é un factor esencial. A orde vén dictada polo desexo de presentar coherentemente os argumentos. Ten que ser clara e fácil de comprender. A distribución do razoamento en parágrafos axuda a asimilar ben os contidos. Cada un deles ten que recoller unha idea da tese que se defende. Isto ten a vantaxe de afianzar no receptor as razóns dadas antes de iniciarse no novo paso do razoamento. Ex: IGUALDADE DE HOMES E MULLERES

Sr.Director: Introducción ó tema

Desde que se incorporou a muller ó mundo laboral falouse moito do que vén a chamarse “a liberación da muller”.

Unha idea: Non hai igualdade no fogar (unha idea por párrafo).

Resulta que, ademais de traballar fóra do fogar oito horas (nisto si que nos igualamos ó home) ou máis, e en ocasións cobrando aínda menos cós seus compañeiros, ó chegar a casa ten que seguir traballando sen colaboración do marido. Porque, salvo excepcións, os homes non colaboran case nada nas tarefas do fogar. Nunca estivo a muller tan explotada coma agora que nos sentimos liberadas.

Conclusión e proposta

Hoxe, que tanto se pregoa a igualdade entre o home e a muller, tamén ten que existir esa igualdade dentro do fogar. A. P. Linares (Xaén). El Mundo (Traduc.)

Os medios de comunicación social

Cohesión: a) Os nexos: Son as marcas gramaticais coas que se asegura a evolución progresiva dun texto. A súa misión é delimitar os parágrafos entre si, ademais de sinalar os cambios de contido e de reflectir calquera variación que se produza no desenvolvemento do tema.Ex: ¿ EN QUE CONSISTE SER GALEGO? ¿En que consiste ser galego? Podería parecer que a cuestión, ademais de simple, vai camiño de resolverse, unha vez definida a identidade de Galicia. Sen embargo, de contado veremos que a resposta ten complexidade, e que pretender banalizala pode dar orixe a confusión. Aínda que se nos deixamos guiar polo sentido común e polo que podemos ver cos nosos ollos daremos coa resposta cabal. En primeiro lugar, coa denominación de “galego” referímonos ó país de orixe dunha persoa ou tamén dunha mercadoría. Galego será, neste sentido, todo o nado ou producido en Galicia, o natural de Galicia. Tomado nesta acepción, o que é galego éo de xeito irrenunciable e inmutable, con independencia de calquera outra consideración. Pero “galego” pode referirse tamén a unha determinada cultura –crenzas, folclore, costumes, tradicións, lingua, etc.– e historia. Galego será todo o pertencente a esa cultura. É neste sentido no que se encadra aquela expresión de que non se é de onde se nace, senón de onde se pace: o que alimenta a nosa vista e a nosa boca, as relacións que establecemos, as valoracións e tradicións en que nos criamos, os coñecementos que adquirimos, os aparellos cos que traballamos, as formas en que nos divertimos, en que nos expresamos... forman unha trama que define en maior ou menor grao a nosa pertenza a unha cultura. Neste sentido, podemos dicir de algo que se insire nesta trama, que os sociólogos definen como cultura, que é galego.[...] Xaime Rodríguez Arana. O Correo Galego, 12 de marzo de 1999.

UNIDADE 2

b) A repetición: É unha figura empregada para potenciar o efecto de convicción no lector. Ex: NADA HAI MÁIS LIBRE QUE UNHA LINGUA

Repetición da idea do analfabetismo. Repetición de estructuras sintácticas iguais.

Unha recente campaña no País Vasco sobre posibles nenos analfabetos fíxome meditar. Son unha rapaza de 22 anos, analfabeta en moitos aspectos da vida. Son unha filóloga recén licenciada, analfabeta en economía, ciencias ou política. Son unha filla, unha irmá e amiga, pero segundo mo mostran as miñas vivencias,¡analfabeta en tantos aspectos do trato humano! Analfabeta, en fin, en tantas cousas. E aquí estou e sobrevivo. Ou mellor expresado de acordo cos meus sentimentos, vivo. [...] E. S. P. R. Torrexón de Ardoz, Madrid. El País (traduc.)

Os trazos lingüísticos: - Predominio da primeira persoa gramatical, para implicar os lectores.Ex: - Nós rexeitamos... - A nosa opinión... - Non consideramos... - Abundan os verbos chamados “verba dicenci”, verbos de lingua, isto é, todos aqueles verbos como dicir, pensar, crer, considerar, preguntar, responder, agregar, etc... - Emprego de oracións compostas, sobre todo causais, adversativas e consecutivas. Ex: - Aínda que o fixesen dese xeito... - Porque poden incumprir as leis... - Pero non podemos rexeitar... - Deste xeito chegamos a... - Uso de interrogacións retóricas: consisten en interrogar, non para manifestar dúbida, senón para expresar indirectamente unha afirmación, ou dar máis rigor e eficacia ó que dicimos. As interrogacións retóricas atraen a atención do receptor e son un elemento máis para persuadilo. Ex.: - “¿E se fose certo que a natureza imita á arte? ¿E se non for mentira que o home en xeral é bo?”

Os medios de comunicación social

7. Os nexos Os nexos teñen dúas utilidades fundamentais: a) Para estructurar o texto. Establecen a orde e as relacións significativas entre as frases. MARCADORES TEXTUAIS PARA ESTRUCTURAR O TEXTO I

Introducen o tema • O obxectivo principal de... • Este texto trata de... • Dirixímonos a vostede para... • O noso obxectivo é...

Inician un tema novo • Con respecto a... • No que respecta a ... • Polo que se refire a ... • En canto a... • Sobre... • O seguinte punto trata de... • En relación con...

Marcan a orde

Serven para distinguir

• En primeiro lugar... • En segundo lugar... • Ante todo... • Para empezar... • Logo... • Despois... • Ademais... • Á parte de... • En último lugar... • Finalmente... • Ó final... • Para terminar... • Como colofón...

• Por unha parte... • Dunha parte... • Dunha banda... • Doutra parte... • Doutra banda... • Por outro/a • Nembargante(s)... • Sen embargo... • Non obstante... • Agora ben... • Así a todo... • Pola contra... • En cambio...

Continúan sobre o mesmo punto • • • • • • • • • •

Ademais... Logo... Daquela... Despois... Así mesmo.. A continuación.. Entón... Entonces... Tamén... Así pois...

Fan fincapé • Isto é... • É dicir... • Noutras palabras... • Doutro xeito... • Como dixemos... • Paga a pena dicir... • Hai que facer notar... • O máis importante é... • A idea central é... • Hai que subliñar que... • Hai que ter en conta que... • De xeito que... • Ou sexa... • Isto é... • En efecto... • De certo...

UNIDADE 2

MARCADORES TEXTUAIS PARA ESTRUCTURAR O TEXTO II

Para detallar • Por exemplo... • p. ex. • Verbi gratia (v.t.) • En particular... • No caso de... • A saber... • Isto é... • Así...

Para resumir • • • • •

En resumo... Resumindo... Recapitulando.. Brevemente... En poucas palabras... • En conxunto... • Recollendo o máis importante... • Globalmente... • Sucintamente... • En dúas palabras...

Para indicar tempo

Para acabar • • • • • •

En conclusión... Para concluír... Para finalizar... Finalmente... Así pois... En definitiva...

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Antes... Agora... Anteriormente... Pouco antes... Asemade... Entón... Entonces... Daquela... Ó pouco... Despois... Máis tarde... A continuación... Deica pouco... En seguida... Ás veces... Hoxe en día... De cotío... Hogano... Mentres... Entrementres...

Para indicar espacio • Arriba / Abaixo • Máis arriba /Máis abaixo • Diante / Detrás • Enriba / Embaixo • Encol de • Encima de • Baixo de • Abaixo de • Dereita / Esquerda • No medio / centro • Preto / Lonxe • En fronte de... • Cara a... • Á beira de... • Cabo de... • Ó carón de... • Ó lado de... • Fronte a... • No centro... • Nos lados... • Dentro / Fóra • No exterior / No interior • Ó redor de...

Os medios de comunicación social

b) Para estructurar as ideas. Afectan a fragmentos más breves de texto (oracións, frases...) e conectan as ideas entre si no interior da oración. Son as conxuncións e locucións conxuntivas. MARCADORES TEXTUAIS PARA ESTRUCTURAR AS IDEAS

Indican causa • Porque • Pois • Como queira que • Dado que • Pois que • Por causa de que • Por cousa de que • Por culpa de que • Por mor de que • Posto que • Visto que • Xa que • Como • Tendo en conta que • Polo que • Considerando que • Gracias a

Indican consecuencia • • • • • • • •

Daquela Entón Entonces Logo Así pois De aí que De forma que De maneira que • De modo que • De xeito que • Polo tanto • Por conseguinte • Por tanto • Xa que logo • Polo que • En consecuencia

Indican condición • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Se A menos que A nada que A non ser que A pouco que Agás que Agás se Bardante que Caso de que Con que Con tal de que Con tal que De non ser que De non ser se En caso de que Excepto se Quitado que Quitado se Quitando que Quitando se Sacado que Sacado se Sacando que Sacando se Salvo que Sempre que Senón que

Indican finalidade • • • • • • • •

Para (que) Porque A fin de que A que A favor de que Co fin de que Co obxectivo de Coa finalidade de

Indican oposición

Indican obxección

• • • • • • • • • • • • •

Mais Nembargante/s Pero Senón A menos que Agás que Agora ben Agora que Aínda que Así e todo Bardante que Con todo E iso que (e eso

• • • • • • • • • • • •

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Excepto que Fóra de que Inda que Menos que Non obstante Ora ben Ora que Por iso (eso) Quitado que Quitando que Sacado que Sacando que Sen embargo Senón que Só que Pola contra De todas maneiras Con todo En cambio

Así A pesar de que A pouco que Aínda que Ben que Inda que Máis que Mal que Mesmo que Nin que Pese a que Por (+ adxectivo) que • Por máis que • Por moito que • Por pouco que

UNIDADE 2

Vexamos un exemplo de uso de marcadores textuais: ¿CENTRAIS NUCLEARES? NON, GRACIAS 1º O obxectivo deste escrito é rexeitar a instalación de novas centrais nucleares. As centrais nucleares son prexudiciais por diversas razóns que expoñemos a continuación: 2º En primeiro lugar, nós afirmamos que as centrais nucleares non son necesarias. Como todo o mundo sabe, hai enerxías convencionais que se poden seguir empregando, aínda que limitadamente, e outras enerxías alternativas esquecidas polos gobernos pronucleares. 3º En segundo lugar, as nucleares son unha estafa porque só responden ós intereses das compañías eléctricas privadas e a súa construcción a financiamos todos os cidadáns nos que igualmente repercute a conservación dos residuos e a vixilancia das centrais unha vez rematado o seu funcionamento. 4º Por outra banda, tampouco crean postos de traballo, xa que o seu custo actual supera os cento vinte mil millóns de pesetas, que utilizados noutros sectores e tecnoloxías aliviarían a situación de paro. 5º En terceiro lugar, non son seguras, a inacabable repetición de accidentes nucleares demostra que a tecnoloxía nuclear está inacabada, é tecnicamente deficiente e atenta contra as condicións de seguridade e saúde das poboacións afectadas. 6º Finalmente, o ciclo da enerxía nuclear afecta a todos. Boa parte do territorio do estado español está afectado pola explotación de uranio que desenvolven compañías multinacionais americanas con total descoido para a saúde e a deterioración comprobada do medio. 7º Así pois, as centrais nucleares aféctannos a todos os cidadáns, á nosa saúde e á nosa redonda. Está nas nosas mans evitar a súa construcción se queremos unha boa calidade de vida e un planeta vivo e limpo que lles legar ás nosas fillas e fillos. A ecoloxía... ás claras(Adaptación e traducción). Popular.

Fíxate cómo en cada un dos sete parágrafos hai un marcador textual, que os delimita, os estructura: No primeiro parágrafo introdúcese o tema: “O obxectivo deste escrito”. No segundo, terceiro, quinto e sexto parágrafos introduce o autor marcadores de orde: “En primeiro/segundo/terceito lugar” “Finalmente” No cuarto parágrafo “por outra banda”, é un marcador que serve para distinguir outro aspecto dentro dunha mesma idea: as nucleares son unha estafa.

Os medios de comunicación social

No último parágrafo aparece un marcador que acaba o texto: “Así pois”. Hai outros marcadores que estructuran as ideas: a) Indicando oposición: “aínda que”. b) Indicando causa: “porque”, “xa que” c) Indicando condición: “Se”. 29. Le con atención este texto e subliña os seus marcadores textuais. Escribe logo o que indica cada un segundo estructure o texto ou as ideas: O TRABALLO DAS EMPREGADAS DO FOGAR Sr. director: Diríxome a vostede para comentar brevemente a noticia sobre dúas sentencias recentes que negan a incapacidade permanente a dúas empregadas do fogar, aducindo que o devandito traballo non require esforzo, o que salienta o descoñecemento que os xuíces e a sociedade teñen do noso traballo. Ante todo quero deixar claro que non vou explicar polo miúdo as múltiples tarefas que nós realizamos, pero si indicar que o noso traballo se parece moi pouco á imaxe distorsionada que a televisión ofrece, onde os electrodomésticos realizan a tarefa ante a cómoda pasividade das amas de casa e das empregadas do fogar. Por outra parte, ademais de traballar moitas veces en condicións precarias a maioría de nós carece das prestacións sociais básicas das que gozan cáseque todos os traballadores españois. En fin, creo que xa chegou o momento de expoñer a necesidade de reformar a lei que regula a nosa relación laboral para igualarnos ó resto dos/as traballadores/as. A.G.G. Cartas ó director (Adap. e traducción) El Mundo, 11- 3-1999

8. Análise de textos argumentativos Non sempre os parágrafos levan marcadores textuais, ás veces a estructuración de parágrafos e ideas vén dada pola simple xustaposición. Imos agora analizar un texto argumentativo publicado en O Correo Galego e realizado polo escritor Miguel Anxo Fernán Vello:

UNIDADE 2

CARTA ÁS AUTORIDADES ECLESIÁSTICAS Dignísimas e estimadas autoridades eclesiásticas: 1º Acabo de asistir, en pleno corazón da Terra Chá, en Santalla de Rioaveso para ser-

mos máis exactos, ao enterro dunha persoa querida, membro que era da nosa longa familia asentada na largacía Chaira. Como é natural e obvio, os chairegos falamos decote na lingua propia do país, o galego, e tiven ocasión neste triste acto de conversar con parentes e amigos, homes e mulleres que empregan o idioma de noso con nobreza e elegancia, con finura e apromo. O galego que se fala na Terra Chá aínda conserva unha pureza de fondo que lle vén, madia leva, de raíces avoengas e dun xenio popular que os chairegos manteñen contra a xistra castelanizante que nega o noso ser e que non cesa. 2º Pois ben, entre tanta xente como alí había, a meirande parte labregos e traballadores, exquisitos e nobilísimos galego-falantes, homes e mulleres e nenos das fermosas aldeas de Cospeito e vilas de arredor; entre tanta xente como alí había, a voz do crego oficiante comezou a soar en castelán, nun imperfecto e badoco castelán, pesimamente pronunciado, que, ademais de constituír unha grave falta de respecto á comunidade de falantes, proclamaba a absoluta falta de sensibilidade que a Igrexa galega – non sei se por ignorancia ou por política oficial a seguir – ten na súa relación co pobo, coa xente, cos seres humanos que se expresan na súa propia lingua, que é, como vostedes saben, a lingua propia de Galiza. 3º Un sentimento de vergoña intelectual e de contida carraxe asolagou o meu ánimo, triste ánimo alí, ao comprobar, unha vez máis, cómo se maltrata e se vexa o idioma no seu mesmo centro, aplicando sobre el unha sutil violencia autoritaria, impoñendo unha lei virtual que o condena, utilizando un mecanismo de reprobación, facendo baixar as cabezas dos nosos velliños e velliñas xa afeitos á ofensa, avisando así aos novos de que o galego que eles falan non vale para tan alto oficio, para a cousa seria do acto relixioso. 4º E a nosa persoa, testemuña desta desgracia, desta fatalidade e desta desfeita, non pode evitar que bula na súa mente unha manchea de preguntas. 5º ¿É xusto e decente, é dicir, honesto e limpo, nos seus etimolóxicos sentidos, desprezar a lingua do pobo desde a autoridade que dá o oficio relixioso? ¿Existe conciencia e coñecemento por parte das autoridades responsábeis desta realidade que atenta contra toda lóxica, mesmo contra a lóxica da “comunicación” relixiosa, en todos os seus etimolóxicos e reais sentidos?¿Pode e debe un crego oficiante nunha aldea da Terra Chá, ou Bergantiños ou da Limia ou da Terra de Montes, dirixirse aos sus fregueses, todos eles galego-falantes, nun alienante castelán dictado con tropezos, desfavorecendo deste xeito a sabia comuñón coa intelixencia e coa sensibilidade?

Os medios de comunicación social

6º En fin, estamos a piques de entrar no século XXI e todo isto, que semella un pesadelo, é real, materia do día a día, tristísima tradición con espírito permanente de continuidade. 7º Mais, dignísimas autoridades, permítanme que lles exprese coa máxima sinceridade algo que, dados os feitos, lles atinxe moi directamente. Se o idima galego chegase a se extinguir – e existen datos de que, de seguirmos así, pode chegar a acontecer iso -, vostedes, entre outras institucións e administracións existentes e actuantes, estarían na primeira liña de responsabilidade por cotribuíren, por activa ou pasiva, ao que sería un dos etnocidios culturais máis dramáticos de toda a historia do mundo occidental. E vostedes e nós, toda a cidadanía galega, dignísimas autoridades, está nas nosas mans, debemos impedir que iso aconteza. Miguel Anxo Fernán Vello, O Correo Galego,29 de outubro de 1998

Características deste texto de opinión: O autor presenta a súa agurmentación en forma epistolar: é unha carta aberta dirixida ás autoridades eclesiásticas. O tema introdúcese cun encabezamento co saúdo que identifica as cartas: Dignísimas e estimadas autoridades: A continuación aparece o corpo da carta, cun primeiro parágrafo no que autor nos presenta unha situación e un ambiente: O autor atópase na Terra Chá para asistir a un enterro e funeral dun parente. Escribe que a xente que o rodea fala a lingua galega, o noso idioma de seu, con nobreza e elegancia, con pureza de fondo, de raíces avoengas... O segundo parágrafo introduce a tese que quere defender: a Igrexa galega mostra unha absoluta falta de sensibilidade e de respecto ó pobo galego xa que emprega a lingua castelá na súa relación coa xente que fala a lingua de seu. Comeza a argumentar as súas razóns: 1. Razón de universalidade/autoridade: Ó final do primeiro parágrafo apela á universalidade: o galego é a lingua propia de Galicia, como vostedes saben.

UNIDADE 2

2. A súa propia experiencia: Sente vergoña intelectual e carraxe vendo cómo se despreza e maltrata a lingua e o pobo. 3. Causa-consecuencia: O emprego da lingua castelá entre xente galego-falante impón unha violencia autoritaria, unha lei virtual que: - Condena a lingua. - Avergoña os vellos. - Ensina ós novos que a súa lingua non vale para tan alto oficio relixioso. No quinto parágrafo introduce unha serie de interrogacións retóricas coas que segue a fundamentar a súa tese: sostén que esta situación non é xusta nin decente porque despreza a lingua do pobo, que é un atentado contra a lóxica da “comunicación” relixiosa da que están ó tanto as autoridades, que desfavorece “a sabia comuñón” intelixencia-sensibilidade. Son argumentacións que volven sobre o mesmo coa intención de persuadir o/a lector/a. No sexto e sétimo parágrafo emprega outros dous razoamentos: - Apela a universalidade: a piques de comezar o século XXI aínda se dan estes paradoxos. - Expón outra consecuencia: Se o galego chega a se extinguir, parte da culpa teríaa a Igrexa galega con estas actitudes por contribuír a un etnocidio cultural. Conclúe o autor apelando á Igrexa e a todos os cidadáns para que isto non ocorra.

Os medios de comunicación social

Procedementos empregados • Adecuación: Esta argumentación está dirixida ás autoridades eclesiásticas, e, ó ser publicada nun xornal está tamén dirixida a todos os lectores. Hai alusións directas a eles, ós destinatarios. Ex:

“como vostedes saben” “Dignísimas autoridades, permítanme que” “ Lles atinxe moi directamente” “Vostedes (...) estarían na primeira liña de responsabilidade...” “ E vostedes e nós...” Como está dirixida a un público culto e letrado, a linguaxe empregada é coidada e culta. • Coherencia: Os argumentos están distribuídos en parágrafos. Cada un deles recolle unha idea:

UNIDADE 2

Parágrafo 2

→ Exponse a tese e a primeira argumentación: a lingua propia de Galicia é o galego.

Parágrafos 3 e 4 → O autor mostra o seu sentimento, a súa experiencia: vergoña. O parágrafo 4 é a introducción do seguinte parágrafo. Parágrafo 5

→ Interrogacións retóricas con argumentos causa-efecto reafirmándose sobre o mesmo.

Parágrafo 6

→ Argumento de universalidade/autoridade: a piques de entrar no século XXI continúa este pesadelo.

Parágrafo 7

→ Argumentos causa-consecuencia: se o galego desaparecese, a Igrexa tería parte de culpa neste etnocidio. Conclusión/proposta: está nas nosas mans evitalo.

• Cohesión

Os nexos O texto vai evolucionando progresivamente a través dos marcadores textuais. Algúns marcadores estructuran o texto e as ideas: No primeiro parágrafo aparecen marcadores que detallan e fan fincapé. Son indicadores que aproban e afirman nunha idea: “como é natural e obvio”, “madia leva”. O segundo parágrafo introdúcese co marcador “pois ben”, que vai presentar a tese e é o comezo do seu discurso. Máis adiante continúa abondando sobre o mesmo tema: “ademais de”. No quinto parágrafo di tamén “é dicir”, que serve para explicar ou detallar o que vén a continuación. No sexto parágrafo aparece o nexo que serve para concluír “en fin” .

Os medios de comunicación social

No sétimo parágrafo segue a continuar sobre o mesmo punto: “mais”(obxección)... Hai tamén marcadores de tempo e de espacio: De tempo: decote, aínda De espacio: alí Ademais dos marcadores textuais, que dan cohesión ó texto, as repeticións ou recorrencias tamén aparecen no texto.

Repeticións: Para crear efecto de convicción, emprega as repeticións: - Reiteración léxica: “Entre tanta xente que alí había”... “entre tanta xente”... - Reiteración sintáctica: repetición de frases con xerundios no terceiro parágrafo: aplicando sobre el unha violencia sutil (...) impoñendo unha lei virtual (...) Utilizando un mecanismo de reprobación (...) facecendo baixar as cabezas (...) avisando así ós novos... - Repetición das mesmas ideas nas interrogacións retóricas: abondando así nas ideas que o autor defende (parágrafo quinto) - Repetición léxica do designado: ...Ten na súa relación co pobo, coa xente, cos seres humanos... Desta desgracia, desta fatalidade, desta desfeita... O idioma, (...) a lingua, (...), o galego, etc. • Trazos lingüísticos O escritor alterna a primeira persoa do plural e do singular para referirse a si mesmo: “(Eu) acabo de asistir”... “O meu ánimo”... Pero tamén en terceira persoa: “E a nosa persoa non pode evitar”... A primeira persoa do plural: ... “para sermos máis exactos”...“estamos a piques”... E vostedes e nós...” (implicando ós receptores). Abondan as oracións subordinadas:

UNIDADE 2

• Adxectivas: O galego que se fala na Terra Chá...

Contra a xistra castelanizante que nega o noso ser... A lingua que é (...) a propia de Galicia... Dende a autoridade que dá... • Substantivas: Permítanme que lles exprese... • Condicionais: Se o idioma chegase a se extinguir... Emprego de interrogacións retóricas: parágrafo cuarto. 30. Le con atención o seguinte texto que é un artigo de opinión. ENSINAR CON GUSTO 1º

Comentaba o xoves pasado que unha das causas do desinterese dos adolescentes pola cultura parecía estar na clase de ensinanza que se lles proporciona. E non me refiro só ó ámbito escolar senón fundamentalmente ó da casa.

2º

Os rapaces que viven en familias que teñen unha afección auténtica acaban por participar desa afección, xa se trate dun deporte ou doutra actividade de tipo intelectual ou artístico. Así ós fillos dos afeccionados ó esquí, gústalles esquiar; ós do tenis, xogar partidos; ós fillos de melómanos pásano ben nos concertos e os de grandes lectores gozan lendo. Cando isto non sucede é que hai algún problema familiar ou persoal polo medio.

3º

O problema máis habitual é a necesidade de atopar a súa propia individualidade, unha afección propia, para diferenciarse do pai, da nai ou do grupo familiar ó que se pertence. Son formas de rebeldía, ou, mellor dito, de autoafirmación, necesarias para o desenvolvemento da propia personalidade. Ou sexa, que é bo que os adolescentes se independicen dos gustos das familias. Cando ese desenvolvemento se fai sen traumas, a afección familiar, o gusto pola lectura, a música e as artes plásticas, forma parte tamén dos intereses do fillo. Cando hai un claro rexeitamento, cando o fillo dun melómano, dun entusiasta da pintura ou da lectura manifesta desprezo ou desgusto por aquelas actividades, case se pode asegurar que nos atopamos ante un problema psicolóxico e non ante un problema cultural. O que se está rexeitando non é a lectura ou a música senón a aqueles que para el a representan.

4º

Un caso distinto é o dos pais que, estimando a cultura como un ben, desexan que os seus fillos participen dela, pero que non son verdadeiros afeccionados. Coñezo moitos profesionais brillantes que non len porque non teñen tempo, din, pero que queren que os seus fillos lean. Ou que van ós concertos ou ás exposicións de pintura como se vai a un acto social no que hai que estar. E quéixanse da escasa participación dos fillos.

Os medios de comunicación social

5º

A min paréceme que os rapaces teñen unhas antenas moi finas para detectar o que é gusto do que é obriga. E as obrigas non están de moda.

6º

Ós pais e ós ensinantes non nos queda máis remedio que intentar comunicar aquilo que de verdade é un pracer para nós. E resignarnos a que os adolescentes non gocen do que nós non soubemos tampouco gozar. Marina Mayoral. La Voz de Galicia.11-02-99

a) Sinala a tese que defende. b) Sinala as súas argumentacións:

1. 2. 3.

c) Sinala a súa conclusión/proposta. d) Sinala dous tipos de argumentación diferentes que aparezan no texto. e) Sinala algún procedemento que dea cohesión ó texto: nexos, repeticións.... f) ¿Que trazos lingüísticos salientarías?

9. Producción de textos argumentativos LEMBRA QUE... • Para elaborar textos argumentativos, o primeiro que tes que facer é pensar na tese que vas defender e buscar os argumentos a favor da mesma: 1º Encabezamento: introducción ó tema e tese. 2º Dous ou tres razoamentos de carácter xeral: cada argumento será unha idea principal, núcleo do parágrafo. 3º Os argumentos poden ir apoiados por ideas secundarias e posibles exemplos. En cada parágrafo pode ir unha idea principal e unha(s) idea(s) secundaria(s) ou probas que corroboren ás primeiras. 4º Conclusión: recóllense brevemente todos os argumentos que confirman a tese, relacionándoos entre si e eliminado o secundario e os exemplos.

UNIDADE 2

Exemplo: Este pode ser un guión para desenvolver logo como un texto de opinión.

Tese que vou defender: A igualdade de trato e de oportunidades entre homes e mulleres aínda non foi acadada na nosa sociedade, malia conseguila no plano legal.

Ideas principais das miñas argumentacións: 1ª: Os postos de responsabilidade e de representación nos ámbitos económicos, políticos ou sociais son ocupados na súa meirande parte por homes. 2ª: A taxa de actividade (empregos menos cualificados), incidencia do paro (moi alto) e os niveis retributivos (soldos máis baixos) son moi desfavorables para as mulleres. 3ª: A mentalidade machista sobrevive no seo da familia, proba disto é a desatada violencia contra as mulleres e a desigual repartición das tarefas do fogar.

Ideas secundarias (probas) que van apoiar as argumentacións anteriores: - Recoñécese a forte preparación en todas as ramas do traballo. - Moitas empresas promoven políticas discriminatorias de emprego e promoción. - A influente publicidade comercial tinxe as súas mensaxes cun uso degradante da imaxe da muller.

Conclusión: A plena igualdade conseguida no plano legal convive aínda con denigrantes e emboscados comportamentos discriminatorios para coa muller na familia, no traballo e na sociedade.

Os medios de comunicación social

31. Desenvolve o guión anterior e elabora o teu propio texto de opinión (non esquezas empregar marcadores textuais para estructurar o teu escrito). 32. a) Ó texto seguinte fáltanlle a tese e a conclusión. Tendo en conta as argumentacións que expón o autor, escribe o primeiro e o último parágrafos: Argumentacións: A última víctima dun destes cans foi un neno de catro anos na localidade mallorquina de Inca. Hai algúns meses, unha muller de 53 anos foi destrozada no medio da rúa nunha vila de Canarias por un can cruce de pit-bull e de stadford, adestrado para o ataque. O can que acabou coa vida do rapaz mallorquino mentres xogaba nun piñeiral preto da súa casa é un dogo arxentino, unha especie empregada a cotío para a caza. Pero, pit-bull ou dogo arxentino, non é a raza do can a que fai deste un asasino, senón quen lle ensina a atacar. Tras a morte do neno mallorquino, a xustiza acusou ó dono do can de homicidio por imprudencia. Habería que se preguntar por qué non tomou algunha medida preventiva ó ter coñecemento en setembro pasado de que o mesmo can trabara dous nenos no patio dunha escola. De telo feito, é posible que se evitasen o novo delicto e a traxedia que provocou. O problema que representa a proliferación de razas caninas perigosas non é responsabilidade da xustiza, senón da Administración. Chama a atención que as autoridades españolas sigan insensibles ante a ameaza pública crecente que representan estes cans, e que aínda non se teñan tomado medidas de carácter administrativo sobre o seu control. Como fixeron as autoridades de Francia, Holanda e Alemaña, ou veñen de facer, en España, as da Generalitat catalana no seu ámbito. Editorial. El País (Trad.)

b) ¿Cales son as ideas principais de cadanseu parágrafo?

UNIDADE 2

33. Ó texto seguinte fáltanlle as argumentacións (coas súas probas) e a conclusión. Escríbeas: Os deseñadores de roupa non pensan máis alá da talla 42. Non lles interesa que a súa roupa sexa lucida por persoas que precisen tallas maiores. O prexuízo que pode causar esta actitude nas adolescentes é incalculable.

34. Constrúe ti mesmo/a un texto de opinión sobre un destes temas: -

O aforro de auga. A conservación das especies mariñas. A axuda humanitaria a países menos desenvolvidos. O servicio militar obrigatorio. As revistas do corazón. As doazóns de órganos vitais. A educación sexual na escola.

Non esquezas: a) Como paso previo ó guión debes informarte sobre o tema e anotar os posibles puntos para poder argumentar. b) Facer un guión, un esqueleto, como o que che indicamos anteriormente onde expoñas: 1. A tese: unha afirmación sobre a que vas razoar para demostrar a súa veracidade. 2. As argumentacións coas súas probas ou exemplos (poucas e ben traballadas). 3. A conclusión, que reflicta as argumentacións. Debe coincidir total ou parcialmente coa tese, pero enriquecida polas clarificacións expostas nas argumentacións. c) Redactar o texto con claridade e sinxeleza, empregando os marcadores textuais necesarios e procurando desenvolver unha idea en cada parágrafo.

UNIDADE DIDÁCTICA 3 A PERSUASIÓN ¿QUE VAS APRENDER? • Recoñecer os recursos empregados pola publicidade para influír no público. • Reflexionar sobre a función e finalidade da publicidade. • Analizar e reflexionar sobre as particularidades da linguaxe da publicidade (texto + imaxe) • Analizar e reflexionar sobre os procedementos e recursos dos diferentes tipos de textos que aparecen na publicidade. • Recoñecer eufemismos e palabras tabú. • Recoñecer as contradiccións, falsidades e ambigüidades nas que pode incorrer a publicidade. • Distinguir entre connotación e denotación. • Producir textos publicitarios, empregando non só a linguaxe verbal, senón tamén a imaxe.

ÍNDICE DE CONTIDOS Páxina

1. A publicidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 2. A linguaxe publicitaria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 3. Os textos na publicidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 - Textos argumentativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 - Textos narrativos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 4. Textos descritivos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 5. Os estereotipos na publicidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125 6. Eufemismos e palabras tabú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132

Os medios de comunicación social

1. A publicidade A publicidade é unha forma comunicativa que ten como finalidade a persuasión (función apelativa), influír nos receptores para que adquiran un producto concreto ou adopten un determinado comportamento. Fíxate no esquema que vén a continuación no que se reflicten os elementos da comunicación publicitaria. A continuación iremos analizando cada un deles.

O emisor (anunciante). Normalmente a persoa que quere vender un determinado producto encarga a elaboración do anuncio a profesionais especializados (axencias publicitarias). A mensaxe é o anuncio propiamente dito. Ten unhas características específicas que veñen impostas pola súa finalidade (persuadir) e pola canle utilizada para transmitila. O código adoita ser unha combinación do código lingüístico (oral e/ou escrito) e do código visual ou icónico (imaxes). A canle é o medio polo que se transmite a mensaxe (radio, prensa, televisión, valos publicitarios, etc.). O receptor é todo o público que ve ou escoita o anuncio.

100

UNIDADE 3

Os destinatarios son aqueles receptores potenciais consumidores do producto (amas de casa, xuventude, executivos, anciáns...). A mensaxe publicitaria, como xa dixemos, ten unhas características que lle veñen impostas pola finalidade comunicativa e pola canle elixida en cada caso. Debe captar a atención e o interese dos destinatarios nun curto espacio de tempo reflectindo de xeito condensado e expresivo as ideas que se queren transmitir. Os textos que se empregan nos anuncios acostuman ser breves, non só polos constrinximentos espacio-temporais, senón tamén pola conveniencia de que os potenciais consumidores memoricen e identifiquen esas mensaxes co producto que se vende. A brevidade obriga a tirar o máximo rendemento posible de todos os elementos dispoñibles: imaxes (fixas ou en movemento), voces, sons, lingua escrita. A publicidade non é un fenómeno actual, pero o seu desenvolvemento está intimamente vencellado á difusión dos mass media, de tal xeito que podemos dicir que nunca acadou tanta importancia e presencia na sociedade como hoxe en día. Observa os seguintes anuncios aparecidos na prensa galega a finais do século XIX, como podes ver as diferencias en relación ás mensaxes publicitarias actuais son moi notables.

A Monteira, 02/11/1889.]

101

Os medios de comunicación social

Dado que a función primordial da publicidade non é a de informar verazmente, senón a de influír nos receptores para que se convirtan en consumidores dun producto, a mensaxe publicitaria tende a distorsionar a realidade, facendo fincapé naqueles aspectos máis favorables ó seu fin, magnificando as excelencias do producto que debe ser adquirido, non tanto polo súa utilidade senón pola conveniencia social de posuílo. En moitas ocasións os reclamos publicitarios apelan a valores de recoñecido prestixio social, identificando o producto que se quere vender coa consecución destes valores: status, distinción, beleza, xuventude, orixinalidade, poder de seducción, felicidade, ... É importante coñecer as características e recursos da publicidade para poder distinguir entre a realidade obxectiva e a posible manipulación, evitando así ser víctimas pasivas de intereses financeiros ou políticos.

102

UNIDADE 3

35. Escribe cál é o emisor, os destinatarios, o producto que se anuncia, o que se ve na imaxe e o texto no que se apoia:

Mensaxe Emisor

Destinatario

Canle

Producto Imaxe

Texto

103

Os medios de comunicación social

2. A linguaxe publicitaria A palabra (oral ou escrita) en publicidade, que vén acompañada pola imaxe, a música, os sons... é un elemento básico para transmitir a mensaxe. A principal característica das mensaxes publicitarias non está no que representan, senón no que suxiren, nas súas connotacións. A connotación das palabras ou imaxes refírese ó significado subxectivo que levan asociado. Pola contra, o significado obxectivo (o que aparece nos diccionarios) que se lles atribúe, denomínase denotación. Imos facer unha lectura denotativa e outra connotativa do anuncio que está á marxe:

104

UNIDADE 3

36. Presta atención a este anuncio. Obsérvao con calma, fixándote nos detalles e na mensaxe escrita que nel aparece.

Escribe o que ves obxectivamente nas imaxes (lectura denotativa) e o que estas suxiren subxectivamente (lectura connotativa): Lectura denotativa

Lectura connotativa

A función das linguaxes publicitarias por excelencia é a apelativa, isto é, a súa finalidade, como xa dixemos, é a de apelar, mover os receptores/as a sobrevalorar un producto e producir neles un irresistible desexo de mercalo. Neste afán de captar a atención, os publicistas empregan conscientemente recursos estilísticos propios da linguaxe creativa no tratamento das imaxes e do texto. Os anuncios caracterízanse tamén por ter unha frase curta que os identifica co que se vende. Esta frase chá-

105

Os medios de comunicación social

mase slogan. Moitas veces o slogan constitúe o éxito do producto, todos/as lembramos algúns slogans famosos. Ex: - Sensación de vivir (un refresco de cola)

- O algodón non engana (un producto de limpeza) - O alimento da xuventude (cacao en pó) - O frotar vaise acabar (deterxente) - Canto máis bebes máis gustas de ti (auga mineral) - Todo dura máis pintando con Teais (pinturas) - Continente, boas ideas para aforrar (un hipermercado) - Cel, que bo papel (papel hixiénico) - Máis bo que o pan (paté) Os recursos estilísticos máis usuais empregados na publicidade son os seguintes: • A adxectivación: - Adxectivos e expresións valorativas subxectivas e, na maioría dos casos vagas ou ambiguas: novo, bo, mellor, marabilloso, orixinal, fresco, delicioso,

106

UNIDADE 3

brillante, diferente, fenómeno, grande, fantástico, elegante, especial...Ex:

- Un mundo diferente (un reloxo) - Un americano orixinal (tabaco) - Xuntos facemos a túa vida mellor (bombilla) - Unha combinación excitante (vodka) - A comparación: cando se emprega sóese elidir o segundo termo da comparación. Hai abundancia de superlativos. Ex:

- Nada máis grande (coñac) - Simplemente un coche máis amplo. - Para os dentes máis brancos (dentífrico) - O turrón máis caro do mundo. • Onomatopeas (imitación do son dunha cousa no vocábulo que se forma para significala) e aliteracións (repetición dos mesmos fonemas). Ex: - chup-chup (caldo concentrado) - chin-chin (bebida alcohólica) - schhhhhh (tónica) - ñaca-ñaca (arroz) • Metáforas e imaxes que utilizan tanto o código lingüístico como o visual: xorden das analoxías ou comparacións. Cando comparamos algo, dicimos “é como”. Na metáfora, suprimimos o “como” e identificamos o que comparamos co obxecto comparado. Abundan moito nas imaxes.

107

Os medios de comunicación social

- O touro (un coñac) - A chispa da vida (un refresco de cola) - Un caramelo (un coche) • Repeticións. Ex: - Sabor, sabor (sopa) - Único, único, único (chicles) • Xogos de palabras, a maioría das veces con duplo sentido. Ex: - Dámo-la mellor impresión (artes gráficas)

108

UNIDADE 3

- O sabor do saber (pacharán) (con aliteración do “s”) - Rebaixamos as rebaixas (grandes almacéns) - Un pouco de pasta basta (deterxente) (con aliteracións) - O que sabe, Saba (aparellos electrónicos) • Paradoxos: Expresións ou frases que envolven contradiccións. Ex: - Un pouco de Magno é moito (coñac) - ¿O mellor do día? Vivir a noite (ron) • Expresións comúns modificadas, ben na escrita, ben na imaxe, que varían o sentido directo da palabra e impoñen sobre el a suxestión visual. Ex: - O perfume está no interior (perfume) - Temos que tomar medidas (campaña da Xunta para rexeitar peixes que son demasiado pequenos) - As copas claras (anís) - Galegos ilustres (queixos)

109

Os medios de comunicación social

• Emprego de palabras ou frases estranxeiras: Isto ten connotacións de prestixio e pretenden dirixirse a un público selecto. O francés para productos cosméticos ou bebidas. O alemán ou o inglés para a tecnoloxía. O inglés tamén para prendas deportivas ou tabaco. O italiano para a moda, etc. Ex: - Un peu plus loin que l’infini (colonia) - Voulez-vous cointreau avec moi? (licor) - Warning! Gore-Tex may change your life (un tecido especial empregado en prendas deportivas) - Be a touch ahead (un teléfono móbil) - L’albero delle idee (mobles) • O emprego do verbo en imperativo tamén é moi frecuente. Ex: - Plántate. Vive sen tabaco. - Faite fiel (un licor) - Comparte a túa ledicia (tabaco) - Doa vida (campaña de doazón de órganos) - Non saias sen el (teléfono móbil)

110

UNIDADE 3

37. ¿Que recursos emprega cada un destes textos tirados de anuncios publicitarios? Escríbeos e coméntaos: a) Proba a ser natural (un licor) b) O único que fala o teu idioma (un teléfono móbil) c) Le vêtement de Yohji Yamamoto qui ne se voit pas (un perfume) d) Fonte de enerxía (un coche) e) O único que é único (un whisky) f ) Mmmmmm... (leite) g) Algo máis, algo máis (crema) h) Novo, suave, esquisito (un iogur) i ) O Olimpo dos diesel (un coche) l) Feliz baño novo (bañeiras)

3. Os textos na publicidade Os anuncios publicitarios soen presentar tres tipos de textos: a) Textos argumentativos. b) Textos narrativos. c) Textos descritivos.

Textos argumentativos A maioría das veces non hai argumentos “de peso”, estes caracterízanse: - Por empregar falsos argumentos de autoridade (Úsao, Tómao, Pono... un personaxe famoso ou “é un producto anunciado na televisión”) Ex: - A elección de Pierce Brosnan. (reloxo) - Os que saben de pacharán, como Iñaki Perurena, só beben A Navarra. (bebida)

111

Os medios de comunicación social

- Por apelar ós sentimentos dos receptores. Ex: - Valores auténticos (reloxo)

- ¿Fixeches xa a última boa acción do día? (whisky) - Todo comeza pola vida interior (mobles) - Por introducir loubanzas ou ameazas encubertas. Ex: - Porque ti sabes onde te metes (pantalóns) - Vostede non se conforma con menos (un reloxo) - ¿Segues a fumar papel? (tabaco) - Por ofrecer satisfacción de impulsos básicos: categoría social, éxito, xuventude, corpos perfectos, riqueza...Ex: - ¿Como se coida un corpo danone? (iogur) - Pide o bo (xenebra) - Ponte o último en deseño (un coche) - Ter un V. é cousa de sabios (ordenadores para nenos) - Por apelar ó suposto prestixio do anunciador, da marca. Ex: - T. a calidade (a marca dun coche)

112

UNIDADE 3

- 40 anos de eficacia. Só C. podía ofrecerlle unha silueta perfecta (cosméticos) A maior persuasión ofrécea a imaxe, quizais máis aínda que a palabra, xunto coa música e os acenos (no caso da televisión). Con todo, hai anuncios que si tratan de argumentar, vexamos un exemplo:

Pida un desexo para os seus ollos... Sen olleiras, sen bolsas, sen enrugas ¡Sen problemas! Texto argumentativo:

Agora os seus desexos pódense facer realidade coa nosa innovadora crema para o contorno de ollos. As investigacións demostran que esta revolucionaria crema aclara as olleiras e reduce visiblemente as bolsas, as liñas finas e as enrugas. Formulada a base de extractos botánicos relaxantes, cun factor de protección solar SPF 10 que protexe contra os danos producidos polo sol. Para ter unha mirada máis nova e atractiva. Como podes ver, é un texto moi breve que case non ten argumentacións. A tese é que os nosos soños se poden facer realidade cunha crema. Os argumentos que sosteñen esta tese son moi sinxelos:

113

Os medios de comunicación social

- Argumento de “pretendida” autoridade: As investigacións o demostran. - Argumento causa-efecto: está feita a base de extractos botánicos e, ademais, ten factor de protección solar. A conclusión da maioría dos textos argumentativos publicitarios non aparece. Sería: polo tanto, “mérquea para estar máis nova e atractiva”. Os argumentos caen polo seu propio peso. A forza deste anuncio está máis na imaxe (unha moza fermosa, sen enrugas, moi nova e cunha cute perfecta) que nas palabras. Coas palabras apela á necesidade de mercar unha crema para sentirse nova e atractiva, de ser aceptado socialmente polo aspecto exterior... Fíxate nos adxectivos empregados: innovadora, revolucionaria, relaxantes, nova, atractiva... Son pouco precisos e moi subxectivos. 38. Velaquí outro texto argumentativo quitado da publicidade que aparece na prensa:

Queremos facer números con vostede. En R. seguimos adiante. Percorremos un longo camiño para poder ofrecerlle o mellor para a súa empresa. Queremos demostrarllo de preto. Ninguén mellor ca vostede coñece as necesidades da súa empresa en servicios de Telecomunicacións. E ninguén mellor ca nós estará ó seu carón para crearmos xuntos un proxecto específico.

114

UNIDADE 3

Ofrecémoslle as mellores condicións para xestionar as comunicacións da súa empresa de xeito óptimo: variedade de servicios (Telefonía, Internet, Números 900, Plan Renove, etc.), flexibilidade no pagamento, facturación por segundos, tarifas reducidas, descontos por volume de chamadas... Ademais, poñemos ó seu dispór un Servicio de Atención ó Cliente, preparado para escoitalo, informalo e asesoralo. Máis de 140.000 empresas benefícianse xa de todas estas vantaxes. Conte connosco, farémoslle un proxecto co seu nome e apelidos. Verá como axiña os números se lle poñen da súa parte. Por fin hai alguén do teu lado. a) ¿Cal é a tese que sostén o anunciador? b) ¿Cales son os seus argumentos? c) ¿Que tipo de argumentos emprega? Revisa os tipos de argumentos que estudiamos na unidade anterior. d) ¿Cal sería a conclusión? e) ¿Como apoia a tese a imaxe? f ) ¿Como apoia a imaxe o texto? g) ¿Vende só tecnoloxía ou vende tamén: confianza, amizade, solidariedade, luxo, riqueza, éxito social...? Xustifica a túa resposta.

Textos narrativos A narración emprégase, sobre todo, nos medios de comunicación que permiten imaxes e sons: na televisión, no cine... Son pequenas historias que explican as excelencias do producto anunciado. Hai nestes medios moita influencia do cine, de feito moitos directores de cine traballan tamén na publicidade. Os recursos que se empregan utilizan os medios do cinematógrafo en canto á creación de ambientes, técnicas, recursos... Intenta lembrar algún anuncio da televisión que conte unha pequena historia, por exemplo: a do perfume Chanel nº5 (Carapuchiña Vermella); a dun deterxente calquera no que unha ama de casa non atopa a súa roupa branca; a dun bebé que fala dos inconvenientes de ter un cueiro pouco apropiado... A súa estructura é bastante fixa: hai unha situación conflictiva que se resolve co producto

115

Os medios de comunicación social

anunciado. As historias xeralmente van dirixidas a un grupo de destinatarios e acomódanse a eles. Os medios impoñen que estas historias deban ser breves. O ritmo temporal é, polo tanto, moi rápido. A música adoita ter un papel fundamental. Fíxate cómo a música apoia o producto. Moitas veces só se escoita o slogan ó final. Ás veces, este slogan ten forma de jingle (tema musical para o anuncio ou spot publicitario). Todos lembramos, por exemplo, o jingle do Cola-Cao, ou o de cremas:

Cremas, Danone, Listas para gustar. Como me gustan No almorzo e ó merendar. Cremas, Danone, Listas para gustar. O espacio ten o mesmo valor que a imaxe na publicidade da prensa, carteis ou valos: asóciase a un producto un ambiente elegante, de luxo, de modernidade, de confort, de beleza, etc. Na publicidade da prensa escrita, nos carteis ou valos, cando se emprega a narración, cando se quere contar unha historia, aseméllase a unha banda deseñada, ou emprégase unha sucesión de fotogramas do anuncio que aparece na televisión ou no cine. Ex: Vexamos algún argumento da publicidade televisiva: Uns homes que traballan nunha mina de diamantes rouban cadansúa pedra preciosa. Os dous as meten na boca e beben unhas latas de refresco que botan no lixo cando estas se acaban. Un deles bebe Schweppes. Cando saen do traballo son examinados cun aparello de raios X. O que non bebeu Schweppes é detido. O outro sae contento: o está esperando unha muller nun coche. Dentro está o bote de refresco, de onde cae o diamante. - Situación inicial (presentación dos personaxes e do espacio): nunha mina de diamantes traballan dous empregados)

116

UNIDADE 3

- Situación conflictiva: os dous empregados rouban cadanseu diamante. - Nova situación: os empregados son rexistrados. - Resolución do conflicto: Un deles é detido, o outro non porque deixou a súa pedra no bote de S., que foi para o lixo. - Situación final: Este último sae indemne e rico (e con moza fermosa esperándoo co bote de S. esmagado). Hai festa en dúas vilas: a Vila de Arriba e a Vila de Abaixo. En cada vila preparan unha paella. Cando acaban, póñense a fregar. Os da Vila de Arriba empregan deterxente “Fairy” e os da Vila de Abaixo, outro calquera. Os da Vila de Arriba van á festa porque acaban rápido e os da Vila de Abaixo seguen agardando que se disolva a graxa. Hai unha voz en “off” que é o narrador, que conta o que vai sucedendo. O slogan é: “F., o milagre antigraxa”. - Situación inicial (presentación dos personaxes, lugar –espacio- e tempo): Uns cociñeiros preparan unha paella. Son as festas do verán nas vilas. - Situación conflictiva: Hai que fregar o que se manchou. Os que usan F. acaban axiña. - Resolución do conflicto e situación final: Os da Vila de Arriba están de festa e os da Vila de Abaixo seguen a fregar. 39. a) Escribe o argumento dalgún anuncio que lembres con estructura narrativa (que conte unha historia). A continuación, escribe cál é a súa disposición en: b) Situación inicial (presentación dos personaxes, espacio e tempo) c) Situación conflictiva (hai un problema que o producto vai solucionar) d) Nova situación (ás veces, hai novas accións para solucionar o conflicto) e) Resolución do problema e situación final (pode ocorrer en dúas partes: resolución e final).

117

Os medios de comunicación social

40. Este é un anuncio de prensa que presenta unha estructura narrativa:

Houbo un tempo no que todos eramos libres. A fraga, as montañas, e os océanos eran o noso fogar. Pero algo ocorreu. Convertémonos en persoas de interior. Empregados de oficina, telespectadores, clientes asiduos de bares... Pero agora, gracias ó excepcional tecido de GORE –TEXT, podemos reencontrarnos de novo coa Natureza. Probablemente GORE-TEX sexa o tecido máis durablemente impermeable, transpirable e “cortaventos” que exista. Nin a chuvia nin a neve conseguen entrar, pero a suor sae facilmente. Sentir o corpo cálido, enxoito e cómodo, vaia frío ou calor, pode cambiar a túa vida. É só un aviso. Ou, máis ben unha promesa. a) ¿Cal é a situación inicial? ¿Quen son os protagonistas? ¿Cal é o ambiente onde se desenvolve a historia? b) ¿Cal foi o problema? c) ¿Como se soluciona? d) No texto aparce unha descrición: ¿cal? ¿que adxectivos emprega?

118

UNIDADE 3

4. Textos descritivos Forman parte da información ofrecida ós consumidores. Así, en moitos anuncios de coches, ofrécense as características técnicas dos mesmos, en canto a motor, seguridade, electricidade, etc. Electrodomésticos, alimentos... poden ser descritos con menor ou maior veracidade. En xeral, descríbense dun modo subxectivo os aspectos interesantes, óbvianse os comúns e siléncianse os negativos. Lembremos que o fin da publicidade é a persuasión (vender o producto), non a información. Por iso non hai demasiados textos descritivos. Os recursos estilísticos empregados na descrición son basicamente a adxectivación vaga e imprecisa e as comparacións (eliminando o segundo termo da comparación). Volve a ler o apartado de recursos estilísticos que expuxemos máis arriba. Vexamos algún exemplo de descrición:

Descubra algo novo e estimulante. Sente ó volante do novo Opel Vectra, fonte de enerxía. Sinta toda a potencia dos seus novos motores gasolina e do avanzado turbodiesel, 16V de inxección directa. Todos eles coa máis innovadora tecnoloxía Ecotec. Goce do seu atractivo deseño de liñas puras, do seu confortable interior e do seu completo equipamento. Co novo Opel Vectra viaxará a un mundo de novas sensacións.

119

Os medios de comunicación social

Na parte inferior do anuncio e, con letras moi pequenas, descríbese o equipamento cos aspectos máis interesantes. Os aspectos comúns ós outros automóbiles non se mencionan (iso non ten interese ningún e máis coas restriccións de espacio dos anuncios) e dos negativos, loxicamente, nin se fala. Fíxate nos adxectivos cualificativos empregados: novo, estimulante, novo, novos, avanzado, innovadora, atractivo, puras, confortable, completo e novas. Os adxectivos son imprecisos: ¿novo respecto a que? ¿innovador comparado con que? ¿que significa “liñas puras”? ¿por que o equipamento é completo? ¿non falta nada? Presta atención ós verbos empregados, todos en imperativo: descubra, sente, sinta, goce... Todos apelan á sensibilidade dos lectores para que proben esta fonte de pracer, esta “fonte de enerxía”. É unha descrición típica da publicidade: Está baleira de significado, o único que ofrece é a novidade. Véndese novidade e beleza, non prestacións técnicas axeitadas. Fíxate como as auténticas prestacións do coche aparecen en letra pequena, que moi poucos len. A información está relegada: o importante é persuadir de que mercando ese coche, imos ter algo novo e atractivo. 41. a) Le atentamente esta descrición. Subliña os adxectivos, as comparacións e os grupos preposicionais (preposición + nome), que cualifican o substantivo e clasifícaos na táboa.

120

UNIDADE 3

O único malo de FLOR DE ESGUEVA é que cando acaba, ACABA. Elaboramos o queixo como o aprendemos dos mellores mestres queixeiros, hai máis de 50 anos, con artesanía, coidado e paciencia, utilizamos só o leite máis puro das nosas ovellas, sen ningún tipo de proceso industrial e deixámolo callar e madurecer ó ritmo da natureza, sen présas nin sobresaltos, é un proceso laborioso e artesanal, de producción limitada. Así é o noso queixo, de cor espigada e sabor forte, limpo e aromático. Se fixesemos máis, xa non sería Flor de Esgueva. Por iso, cando acaba, acaba. Adxectivos cualificativos, comparacións, grupos preposicionais

Nome ó que acompañan

b) Tendo en conta estes adxectivos, comparacións e grupos preposicionais, ¿que vende este texto, ademais de queixo? 42. Agora que xa coñeces un pouco máis sobre o que é a publicidade, elabora un texto descritivo publicitario que apoie a seguinte imaxe. Escribe tamén o slogan.

121

Os medios de comunicación social

43. Fíxate nos seguintes obxectos. Ti vas ser agora o/a publicista. Inventa o texto dun anuncio publicitario para o obxecto que ti escollas. Para que sexa máis doado, dámosche un guión.

Obxecto imposible de Corelman

Obxecto imposible de Corelman Obxecto imposible de Corelman

Obxecto imposible de Corelman

122

Obxecto imposible de Corelman

UNIDADE 3

Nome do producto (e a marca): Descrición (fai unha ficha): - Forma: - Tamaño: - Textura: - Cor: - Olor: - Sabor. - Son: - Características especiais: - Para qué serve: - Outras utilidades que lle podes dar: - Outras características que queiras resaltar: Agora pensa qué outra cousa (apelando á afectividade ou desexo de superación de cada persoa) podes vender co producto: éxito social, beleza, riqueza, bo gusto, exclusividade, etc. Reflexiona sobre qué destinatarios son os apropiados para este producto, para que eles/as o merquen. Unha vez feita esta planificación en canto ó tema e destinatarios, pensa cómo ordenar esas ideas (lembra: unha idea por parágrafo) e no tipo de texto (narración, descrición, argumentación). Escribe o texto e o slogan que vai vender o producto. Debuxa a imaxe que o acompañaría ou, polo menos, indica cómo sería. 44. ¿Cal sería o argumento do teu anuncio (con estructura narrativa) para a televisión? 45. Elixe outro dos obxectos imposibles que aparecen na actividade 40. - Inventa un texto argumentativo para persuadir sobre a necesidade do teu producto. - Debuxa cómo sería a súa imaxe para a prensa escrita ou para un cartel.

123

Os medios de comunicación social

46. Inventa un texto descritivo ou argumentativo para este slogan dunha marca de roupa feminina:

47. Inventa un slogan para este texto. Ten en conta que o slogan é a parte máis importante do anuncio, porque o identifica co producto. Podes facelo en verso, mesmo pode ser un jingle.

A enerxía eólica é limpa, natural e respectuosa co ambiente. Porque compartimos natureza, puxemos en marcha o mellor aeroxerador de España, o AWEC-60, unha importante innovación tecnolóxica na investigación das enerxías renovables. Unión Fenosa. 48. Agora tes que escribir o texto desta imaxe publicitaria. Fíxate ben no que representa e no que quere vender, ademais do coche. Inventa unha descrición e un slogan.

124

UNIDADE 3

5. Os estereotipos na publicidade Como levamos visto ata agora, a asociación de texto e imaxe vende un producto que un anunciador quere que merquemos. Sabemos tamén que a publicidade manipula porque para convencernos de que compremos apela ó mundo inconsciente, ás crenzas, ós desexos das persoas... (a mensaxe subliminal). E non só manipula, senón tamén crea un sistema de valores que rexen a sociedade consumista: propugna uns valores inalcanzables como luxo, poder, fermosura... Cando unha persoa non distingue entre o producto e eses valores, séntese frustrada e insatisfeita. Por iso é importante comprender cómo é esa manipulación e estar previdos ante toda esa vaga de propaganda que nos asalta cada día. Sobre todo os máis novos. Entre o que se di e mostra nun anuncio e o que en realidade quere dicir e mostrar hai un abismo. Moitas veces non nos damos de conta desa diferencia. É importante, por iso, reflexionar sobre isto e distinguir ónde esta a falsidade da mensaxe, decatarnos da súa mensaxe subliminal. A falsidade está na imaxe e no texto. Xógase moi a miúdo co duplo sentido. Os roles sociais estereotipados son moi empregados na publicidade, sobre todo os estereotipos sexistas: a muller é a principal destinataria dos productos, principalmente como ama de casa (nai/esposa), pero, ademais, a súa imaxe emprégase para promocionar os productos, converténdose dese xeito nun obxecto de venda, nun reclamo erótico. A súa identidade como persoa queda relegada ó seu corpo, ó seu sexo... Pola contra, a imaxe do home na publicidade representa a activiade, a forza, o poder e a intelixencia. As cousas están cambiando (moi lentamente), estase agora a substituír a imaxe tradicional por outro estereotipo de muller: a muller perfecta que traballa dentro e fóra da casa e que cumpre ámbolos dous papeis marabillosamente. Pero aínda queda moito por facer, non temos máis que botar unha ollada á publicidade, e non só á muller como reclamo erótico, senón tamén no papel que desempeña e ten que desempeñar: estar sempre fermosa, delgada, feliz, relaxada e xuvenil... Todo para satisfacer ó varón

125

Os medios de comunicación social

aínda que se oculte baixo o lema de “sentirse ben consigo mesma”. Cando chega o nadal os estereotipos son reproducidos fielmente nos xoguetes dos nenos e nenas, que seguen a reflectir os roles clásicos. Fíxate nos anuncios que ilustran este texto: o corpo da muller serve para vender o producto. No primeiro caso, hai tamén un xogo de palabras: “Capricho de muller”. Este slogan fai referencia a que ese conxunto de roupa interior é un capricho para calquera muller, un desexo non fundamentado na razón ou que simplemente adorna sen ser necesario. Pero tamén fai referencia ó corpo da muller, que é un capricho (¿para quen?). O segundo anuncio, que é de roupa para mulleres, vende claramente o corpo nu que amosa os seos dunha fermosa moza, con pinta de rebelde. Cáseque non se ve a súa camisa... (que é, en teoría, o que se pretende vender). Afortunadamente agora comezan a xurdir anuncios non sexistas que tentan contrarrestar os estereotipos que imperan na sociedade e que andan a estragar as vidas (frustracións, insatisfaccións...) dalgunhas adolescentes: Este anuncio de Body-shop é un loable esforzo para eliminar o estereotipo do corpo delgado, esquelético que propaga a maioría da publicidade.

126

UNIDADE 3

Este anuncio de Nestlé tenta salientar a intelixencia da muller (100% de materia gris), pero volve ó estereotipo de muller delgada: a intelixente é a delgada, que sabe o que é bo. Intenta romper cun estereotipo pero reforza outro. Imos analizar agora un anuncio onde hai unha mensaxe subliminal moi clara: O primeiro anuncio é anterior ó segundo. Ambos coinciden, entre outras cousas, no slogan: Este escuro obxecto de desexo. É unha expresión moi común, aínda que os anunciantes cambiaron o determinante: Ese por este. A frase está tirada do nome dunha película de Luis Buñuel, Ese escuro obxecto do desexo (1.977). O significado, como podemos observar, non é o mesmo: Buñuel dicía que “Todo desexo ten un obxecto e este é sempre escuro. Non hai desexos inocentes”. No anuncio transmítese a idea de que se desexa algo que é escuro, non que todos os desexos teñan unha intención escura, oculta... Imos analizar cada anuncio: Anuncio nº1: A imaxe: - Lectura denotativa: Baixo unha palmeira e, suspendidas enriba do mar, e , en primeiro plano, vense dúas botellas de ron. É o solpor. As cores van da amarela á vermella (douradas, laranxas, cobrizas...). - Lectura connotativa: Unha illa tropical, o solpor, o ron... suxire o paraíso para os occidentais. As cores, moi cálidas, dan idea de paixón, de sensualidade. A paisaxe e as botellas de ron mestúranse. O ron forma parte da illa exótica... O texto: Debaixo do slogan: “este escuro obxecto de desexo”, que se refire ó máis escuro da fotografía, o ron, algo desexable, aparece un pequeno texto no que se di que ese ron é o tesouro dunha illa única. ¿Por que fala aquí de

127

Os medios de comunicación social

tesouros? Porque as illas tropicais están unidas, na literatura, no cine, na tradición oral, a tesouros perdidos en lugares exóticos e máxicos cos que poder soñar... o ron aquí é o tesouro que todos desexamos nun lugar único, perdido, onde non exista o tempo, só sol e felicidade. Explótanse así mitos moi arraigados na nosa sociedade. O texto e a imaxe: O texto e a imaxe apóianse mutuamente para resaltar cómo nesa illa paradisíaca hai algo moi desexable e escuro: Anuncio nº 2: A imaxe: - Lectura denotativa: O anterior anuncio engade a foto dunha muller de cor escura apoiada no tronco da palmeira. Vai vestida soamente coa parte de abaixo do bikini. Así mesmo, as botellas son máis grandes e están esvaídas, confundidas co ceo. As cores son moito mais escuras, avermelladas. - Lectura connotativa: A sensualidade e paixón outorgada polas cores agudízase coa presencia da muller que mira ó lonxe (ó ceo, onde está o ron) dunha forma suxestiva. Está case núa o que indica que ofrece sexo, vende sexo. O ceo, ó solpor, confúndese coas botellas. O texto: Os publicistas eliminaron o texto e só deixaron o slogan: “Este escuro obxecto de desexo”. Agora o obxecto de desexo non é só o ron, senón a muller de cor escura, obxecto de desexo sexual. Bebendo ron Barceló un pode alcanzar o seu desexo de sexo exótico nunha illa paradisíaca: esta é a auténtica mensaxe do anuncio. O corpo da muller é aquí un reclamo sexual, un obxecto que serve para vender ron. O slogan emprega dous significados da palabra “obxecto”: “ser ou cousa á que se

128

UNIDADE 3

dirixe un sentimento ou acción” e “cousa definida pola súa materia”. Está a xogar con ámbalas dúas acepcións. O mesmo ocorre coa palabra “escuro”: “que non se comprende” (un desexo oculto ou con non moi boas intencións) e “que tira á cor negra”. Hai un duplo sentido na frase que se aprecia na imaxe, que a complementa. Outro estereotipo que aparece na publicidade é o da xuventude cunhas determinadas características triviais que están a imperar na sociedade (o mito do xuvenil): delgado, guapo, deportista, que viste roupa de marca, divertido, desenfadado, independente, orixinal, con boas ideas... É unha imaxe idealizada e falsa, fonte de frustracións para os destinatarios, os mozos e as mozas. Fíxate nos anuncios á marxe: Os/as destinatarios/as dos productos que aquí anuncian (roupa, zapatillas e colonia) son os mozos e mozas. Os estereotipos, isto é, os arquetipos ou modelos de mozos que aquí aparecen son: guapos, sans, delgados, “naturais” (parece que gustan da natureza), desenfadados, alegres, moi amigos (están xuntos, collidos do brazo, parece que se queren e que gozan da compaña dos outros), divertidos (parece que están a divertirse como nunca), van con roupa á moda pero cómoda e xuvenil, sen prexuízos (hainos de todas as razas) e solidarios. Pero sobre todo representan ós mozos e mozas estadounidenses: a bandeira dos EUA aparece en dous dos anuncios, as súas cores están no logotipo da marca. Son o prototipo dos mozos e mozas americanos libres de complexos, ben formados e atléticos, demócratas, froito dun soño dun país feito a si mesmo, onde a liberdade e a independencia son os seus símbolos = a bandeira. Este arquetipo vende moda e perfumes para a xuventude. Poñendo esa roupa sentíremonos como un californiano máis. Nada máis lonxe da realidade... A mensaxe persuasiva está na súa imaxe, posto que o único texto está en inglés e redunda no dito na imaxe: “auténtica fragancia americana” e “unha declaración de independencia”. O feito de estar en inglés indica que os destinatarios son mozos que saiban inglés, naturalmente.

129

Os medios de comunicación social

No terceiro caso xa se prescinde do texto e só figura o nome da marca. Se ti es novo, sen prexuízos, divertido, sabes inglés e es moderno... daquela este anuncio te interesa. 49. Fíxate neste anuncio. Fai unha lectura connotativa e denotativa da imaxe correspondente e logo reflexiona por escrito sobre cal é a figura e o papel da muller no anuncio:

Responde, antes de facer a túa reflexión, sobre o estereotipo de muller presentado: a) ¿Como é fisicamente a muller? b) ¿Como vai vestida e peiteada? c) ¿Que está a facer? d) ¿Cal é a sua relación co texto, co slogan?

130

UNIDADE 3

50. Fíxate nos anuncios publicitarios que aparecen a continuación:

Destinatarios: a quén vai dirixido o producto. Mensaxe persuasiva: qué é o que en realidade se vende e cómo se vende, lembra que a mensaxe persuasiva é unha combinación entre o texto e a imaxe. Arquetipos: o modelo de persoa que aparece na imaxe. Destinatarios

Mensaxe persuasiva

Arquetipos

Anuncio nº 1 Anuncio nº 2 Anuncio nº 3 Anuncio nº 4 Anuncio nº 5

131

Os medios de comunicación social

6. Eufemismos e palabras tabú Tabú é unha palabra de orixe polinesio que significa “prohibido, sagrado”. Aplícase a todas aquelas palabras que por pudor, elegancia ou prexuízo social non se nomean. As palabras tabú son palabras consideradas vulgares, inoportunas ou con connotacións negativas, como por exemplo: cu, defecar, ouriñar, vomitar, paralítico, borracheira, cego, vello... Estas son substituídas por outras palabras ou expresións que as atenúan ou encobren, denominadas eufemismos. PALABRAS TABÚ

EUFEMISMOS

Popa, traseiro.

Defecar/cagar

Facer de corpo, evacuar, facer de ventre, facer unha necesidade, ir a un viaxiño...

Ouriñar/mexar

Facer necesidades menores, botar augas, mollar a herba...

Vomitar/trousar/golsar

Devolver, deborcar, dar a volta ó calleiro...

Paralítico

Minusválido físico, impedido, deficiente motórico...

Borracheira

Pítima, chea, mona, bebedeira, bebedela, trompa ...

Cego

Invidente, deficiente visual, minusválido sensorial...

Vellez/vello

3ª idade, idade dourada, senectude, persoa maior...

Hai palabras que nalgúns lugares de Galicia teñen un significado “máxico”, é dicir, que pronuncialas pode traer desgracia. Ex: - “Demo” é sustituído por “maligno”, “perello”, “demoro”, “demontre”, “dencho”, “diantre”, “deño”... - “Lobo” por “lobicán”, “pardiño”, “perico”... - “Cobra” por “bicha”, “bichorro”...

132

UNIDADE 3

- “Morte/morrer” por “deixar de sufrir”, “abandonar este mundo”, “acordarse Deus de un”, “Dar a alma”, (sobre a morte hai moitísimos eufemismos), etc. Hoxe en día o “politicamente correcto” é o emprego de eufemismos para referirse a palabras con significados que “poidan provocar susceptibilidades” ou con connotacións racistas, sexistas, etc. Son moi frecuentes nas noticias de prensa e na publicidade. Exemplos: homes de cor (por negros), deficientes auditivos (por xordos), dificultades económicas (por pobreza), cesamento laboral (por despedimento), doenza mortal (por cancro), conflicto laboral (por folga), etc. Como podes observar, hai eufemismos máis cultos e outros máis populares, do argot: impedido/minusválido; traseiro/popa; perello /Belcebú, etc. Os eufemismos son algo pasaxeiro, porque acaban identificándose coa palabra tabú. Así, hai moitísimas denominacións da palabra retrete: latrina, servicio, inodoro, aseo, baño, escusado, váter, peza... 51. Busca un eufemismo que exista na lingua para cada unha destas palabras: a) Criada: b) Cárcere: c) Guerra: d) Tolo:

e) Parir: f) Deus: g) Retrete: h) Vello:

52. Subliña as expresións eufemísticas que aparecen a continuación e explica o seu significado: a) Esta é unha escola para rapaces con necesidades educativas especiais. b) Teño unha dor de ventre terrible, ando de mes... c) Esa familia vive moi apertada. d) Os invidentes estaban no seu centro social. e) Comeu moitas amoras e foise por si. f) Isto é unha gaita, miña filla. g) Ese rapaz vai por mal camiño, dígocho eu.

133

UNIDADE DIDÁCTICA 4 O CÓMIC ¿QUE VAS APRENDER? • Recoñecer e distinguir entre as distintas produccións, ben icónicas (humor gráfico), ben icónico-verbais (historieta gráfica, cómic) • Analizar cómics e historietas gráficas observando a integración das linguaxes verbal e icónica. • Identificar as convencións no cómic. • Analizar e reflexionar sobre as particularidades da linguaxe do cómic. • Observar e reflexionar sobre a integración da imaxe, o texto e o contexto. • Comprender a crítica social presente nos textos icónico-verbais. • Elaborar cómics e historietas gráficas integrando as distintas linguaxes.

134

ÍNDICE DE CONTIDOS Páxina

1. A viñeta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 2. O encadre e os tipos de plano . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 - Plano de Detalle (PD) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 142 - Primeiro Plano (PP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 - Plano Medio (PM) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 - Plano Americano (PA) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 - Plano Enteiro (PE) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 - Plano Xeral (PX) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 - Plano en Panorámica (PEP) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 3. O punto de vista . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 - Medio ou normal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 - En picado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 - En contrapicado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 4. Os globos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 - Partes dos globos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 - Tipos de contornos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 152 - Tipos de deltas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 - Tamaños das letras . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 5. Os textos de apoio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 160 - Textos de apoio con función de ancoramento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 - Textos de apoio con función de relevo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 - Textos de apoio mixtos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 161 6. As onomatopeas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 7. Os signos cinéticos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 - Que indican traxectoria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169 - Que indican impacto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 - Que indican movemento a gran velocidade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 8. Os ideogramas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 9. As metáforas visuais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 10. A xestualidade dos personaxes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 11. A montaxe das viñetas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 12. Fases de elavoración do cómic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 - O argumento . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 - O guión . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 - A planificación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 - O debuxado a lapis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 - O entintado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 - A rotulación dos textos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 - O coloreado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191

135

Os medios de comunicación social

Os cómics, tamén denominados banda deseñada, historieta gráfica e, mesmo "tebeos", son un claro exemplo de xénero mixto polo que respecta á linguaxe que utilizan para construír as súas mensaxes (texto e debuxos). A idea ou a historia que se quere comunicar ós receptores participa tanto das características da linguaxe literaria como das propias das artes da imaxe (pintura, cine, televisión). É, polo tanto, unha mestura do código lingüístico e do código visual que adoptan para este medio unhas peculiaridades propias que iremos analizando ó longo desta unidade. Un dos principais prexuízos cos que nos atopamos á hora de analizar a historieta gráfica ou cómic é a consideración, moi xeneralizada, de que este é un medio de carácter fundamentalmente humorístico, dirixido de maneira prioritaria ó público infantil. Respecto a isto, se ben é verdade que nenos e mozos son un público tradicionalmente interesado nos cómics, o interese non se limita en modo algún a estes primeiros anos da vida . Existen na actualidade autores e autoras de banda deseñada que dirixen a súa obra a público adulto e que reflicten nas súas produccións todo tipo de temática. Por outra banda, queremos salientar a existencia de moitos libros de cómic de extraordinaria calidade, auténticas obras de arte que supoñen o recoñecemento internacional dos seus creadores. Queremos sinalar que á hora de analizarmos o cómic tomamos como referencia fundamental a obra Os cómics nas aulas de Agustín Fernández Paz, publicada pola editorial Xerais no ano 1992 e que tamén nos serviu de moita axuda o libro de Mauro Rollán Méndez e Eladio Sastre Zarzuela, El cómic en la escuela. Aplicaciones didácticas publicado polo Instituto de Ciencias de la Educación da Universidade de Valladolid no ano 1986. O noso principal obxectivo será ir estudiando os diferentes aspectos do cómic para que ó rematares a unidade, e valéndote da información que aquí vas atopar, confecciones un cómic segundo os teus propios criterios.

136

UNIDADE 4

1. A viñeta A unidade de acción básica nos cómics é a viñeta, que se considera a unidade narrativa esencial. Consideramos viñeta cada un dos espacios que dentro dunhas marxes reflicten de forma gráfica un momento significativo da historia. Comezaremos estudiando a forma da viñeta para despois estudiar o seu contido. O cotián na viñeta, ou o que podemos chamar a súa forma clásica é a encadrada en liñas rectas, normalmente negras e finas, podendo adoptar normalmente a forma de cadrado ou rectángulo. Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

A súa disposición normalmente é horizontal mais tamén pode ser vertical, ben sexa coa altura da tira, ben sexa ocupando a metade, toda a altura da páxina ou calquera outra dimensión. No primeiro exemplo a verticalidade ten un valor connotativo, xa que contribúe a incrementar a sensación de opresión. Vemos os personaxes comprimidos dentro do rectángulo, ata tal punto que a esquina da lazada do pano de mesa que o marido ten atado ó pescozo xa se sae dos límites da propia viñeta. Isto lonxe de ser fortuíto, é un recurso para salientar máis a submisión á que está sometida a muller. No segundo exemplo a verticalidade carece do valor connotativo do exemplo anterior, sim-

Tito/Pestiño. “Vellos Amigos” en Frente Comixario, 2. 1989.

Andrés García Fortes. “Retrato de familia” en Frente Comixario, 2. 1989.

137

Os medios de comunicación social

plemente serve para que teñamos unha visión máis ampla dos personaxes e do escenario no que estes se moven. Outro aspecto que tamén varía é o propio recadro da viñeta que pode adoptar diferentes formas, ademais da disposición clásica en liñas rectas negras que xa vimos, podemos atopar outros tipos de liñas e formas. Velaquí tes tres exemplos desta variación:

Andrés. “Cuestión de ovos” en Frente Comixario, 2. 1989.

Miguelanxo Prado. “Silencio de oboe” en Páxinas Crepusculares (historias inducidas). Deputación da Coruña. 1993. Francisco Ibáñez. “El DDT nº 610.21/01/1963” en “Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

No primeiro caso empréganse liñas case que rectas e coa sensación de estaren feitas á man, o contido é un debuxo realista dun home que camiña baixo a chuvia e o vento.

138

UNIDADE 4

Na segunda viñeta as liñas rectas son substituídas por ondas e o contido é o retrato deformado dun futbolista nun partido buscando a comicidade. A deformación atopámola tanto nas formas como nas proporcións (fíxate por exemplo, na proporción da cabeza respecto do corpo, na forma das mans ou na desproporción dos tacos das botas). E na terceira as liñas, que son curvas e adquiren un grosor moito maior, contribúen á abstracción do debuxo que conteñen. Vemos que non é un debuxo realista por exemplo na representación das caras realizadas practicamente só con liñas rectas, ou na representación suxerida das mans que teclean con ausencia do resto do corpo. Outra opción empregada por algúns autores no deseño das súas viñetas é a eliminación dalgunha ou de todas as liñas que delimitan a propia viñeta. A continuación ofrecémosche dous exemplos disto.

A.R. Díaz & A. Timmers. “O Exterminador Sem Futuro” en Frente Comixario, 6. 1989.

Alteau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Na primeira viñeta só veñen marcadas a liña inferior e a metade inferior das liñas verticais, que rematan coincidindo a da esquerda co final das costas do home que está a falar por teléfono, e a da dereita co lado do teléfono. A nosa propia visión é a que se vai encargar de realizar un rectángulo imaxinario.

139

Os medios de comunicación social

No segundo exemplo vai ser a delimitación do globo na súa parte superior, encaixada arriba e ós lados, a que nos suxira a visión rectangular da viñeta. Noutras ocasións é o propio fondo da páxina o que marca a delimitación das viñetas. Como vemos no seguinte fragmento:

Miguelanxo Prado. “As rotas da auga” en Páxinas Crepusculares (historias inducidas). Deputación da Coruña. 1993.

Aquí as viñetas en cores veñen delimitadas polo fondo negro da páxina, que tamén se podería interpretar como liñas grosas negras. Esta elección axuda a salientar máis as cores claras das viñetas que nos dan a sensación de cadros.

140

UNIDADE 4

Ata agora estivemos a ver casos nos que mediante tiras brancas ou negras entre liñas existía unha separación entre as diferentes viñetas, mais non sempre é así. A continuación ofrecémosche un exemplo no que unha liña fina horizontal serve para marcar o cambio de viñeta.

Xaquín Marín. “O Frautista” en Das Capital, 2. 1990.

Máis adiante, cando estudiemos a montaxe das viñetas veremos como estas xa deixaron de ser en moitos casos espacios delimitados infranqueables.

2. O encadre e os tipos de plano Nos cómics, igual que ocorre en calquera manifestación artística, sempre existe unha selección por parte do creador pola cal se representa unha porción da realidade, a que interesa para o que se quere contar. O encadre é o fragmento da realidade seleccionado na viñeta, o que define o espacio imaxinario no que se desenvolven os personaxes. Ó debuxar, como se fose cunha cámara de cine, de vídeo ou de fotografía, situámonos nun punto desde o que vemos a escena, achegándonos ou afastándonos dos personaxes, abranguendo máis ou menos elementos. Segundo o encadre sexa máis ou menos amplo, defínense os diferentes tipos de plano.

141

Os medios de comunicación social

Os planos dividímolos dunha banda en dramáticos e descritivos: Plano Dramático é aquel no que a atención se centra na xestualidade do personaxe ou nun detalle; Plano Descritivo é o plano no que a atención se centra na relación dos personaxes co espacio que os rodea. Os planos clasificámolos tamén tomando como medida de comparación a figura humana e escolleremos o tipo de plano dependendo do que queiramos contar, ou salientar, ou mesmo, dependendo tamén do que queiramos omitir. Segundo isto podemos diferenciar os seguintes TIPOS DE PLANO:

Plano de Detalle (PD) Só se representa unha porción dun corpo (un pé, unha man, un ollo...) ou unha cousa (un billete de avión, un indicador da autoestrada, unha luva...). A súa función é a de que reparemos nese pequeno detalle, esencial para a comprensión da secuencia.

Hergé. As aventuras de Tintín. 1983

Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997 Tito/Pestiño. “Vellos Amigos” en Frente Comixario, 2. 1989.

Robledo. “Fábula” en Frente Comixario, 4.

142

UNIDADE 4

Primeiro Plano (PP) Na viñeta só aparece o rostro dun personaxe, coa súa expresión ben delimitada, normalmente cortado á altura das clavículas. Utilízase cando se quere que nos fixemos só na expresión e/ou nas palabras dun personaxe, conseguindo deste xeito que lle prestemos toda a nosa atención.

Quino. Mafalda 5. Souto, S.A. 1988.

Javi/Tito/Robledo/Chaler. “Garriga. Primeiro sangue” en Especial Frente Comixario, 6. 1989

Tito/Pestiño. “Vellos Amigos” en Frente Comixario, 2. 1989.

Plano Medio (PM) Como o seu nome indica, os personaxes aparecen cortados pola metade, máis ou menos á altura do van ou do peito. Neste tipo de plano o interese reside no aspecto do rostro dos personaxes e/ou no que din, quedando normalmente a parte superior da viñeta reservada para os globos.

Fernando García Varela. “Unha oportunidade para Van Gogh” en Das Capital, 1. 1989.

Xaquín Marín. “OFrautista” en Das Capital”, 2. 1990.

Quino. Mafalda 5. Souto, S.A. 1988.

143

Os medios de comunicación social

Plano Americano (PA) Tamén chamado plano “tres cuartos”, o seu nome vénlle do cine norteamericano no que xeneralizou a súa utilización. Os personaxes aparecen cortados á altura dos xeonllos. Utilízase a miúdo cando se quere representar unha conversa ou acción na que interveñen dous ou varios personaxes.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Pestinho. “Capitam Palheiro” en Especial Frente Comixario, 6. 1989.

E.C. Segar. Tiras de Popeye. 1936.

Plano Enteiro (PE) Os personaxes están representados de corpo enteiro, ocupando practicamente a altura da viñeta. Utilízase cando, sen perder de vista o espacio no que están, que case non se ve ou se ve nun segundo plano, queremos que o lector se fixe máis neles.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

144

“Super Mortadelo” en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Pestinho. “Indiana Xones (II parte)” en Frente Comixario, 2. 1989.

UNIDADE 4

Plano Xeral (PX) Nel aparecen o(s) personaxe(s) de corpo enteiro, mais reducindo o seu tamaño para compartir a importancia co decorado, o espacio físico que o(s) rodea. Tamén se utiliza para mostrar o espacio no que ocorren os feitos, sen necesidade de que aparezan os personaxes, por esta razón é un plano moi utilizado nas primeiras viñetas de moitas historias. Tamén se usa para marcar o cambio espacial, isto é, o cambio dun lugar a outro na historia.

Miguelanxo Prado. “Demorado crepúsculo de outubro” en Páxinas Crepusculares (historias incluidas). Deputación da Coruña. 1993.

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Plano en Panorámica (PEP) É o tipo de plano máis amplo, nel aparece a descrición de amplas paisaxes e, en ocasións, os personaxes poden non aparecer.

Miguelanxo Prado. “Collage dunha renuncia” en Páxinas Crepusculares (historias incluidas. Deputación da Coruña. 1993.

145

Os medios de comunicación social

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Enki Bilal. El sueño del monstruo. NORMA Editorial, S.A. 1999. Traducción.

146

UNIDADE 4

53. A continuación ofrecémosche diferentes viñetas. Segundo o seu encadre, clasifícaas indicando qué tipo de plano mostra cada unha delas (Plano de Detalle, Primeiro Plano, Plano Medio, Plano Americano, Plano Enteiro, Plano Xeral, Plano en Panorámica).

1) Miguelanxo Prado. “Silencio de Oboe” en Páxinas Crepusculares (historias incluidas). Deputación da Coruña. 1993.

3) Francisco Ibáñez. “Especial Xullo 1974” en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

4) Xaquín Marín. “O Frautista” en Das Capital”, 2. 1990.

6) Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

2) Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

5) Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

7) Pestinho/Chaler. “Historias de serie B” en Especial Frente Comixario, 6. 1989.

147

Os medios de comunicación social

54. Agora vas ser ti quen elabore diferentes viñetas segundo o seu encadre. a) Debuxa dúas viñetas que se correspondan cun Plano de Detalle. b) Debuxa dúas viñetas que se correspondan cun Primeiro Plano. c) Debuxa dúas viñetas que se correspondan cun Plano Medio. d) Debuxa dúas viñetas que se correspondan cun Plano Americano. e) Debuxa dúas viñetas que se correspondan cun Plano Enteiro. f ) Debuxa dúas viñetas que se correspondan cun Plano Xeral. g) Debuxa dúas viñetas que se correspondan cun Plano en Panorámica. 55. Nesta actividade inventarás diferentes viñetas para contar a seguinte historia procurando que aparezan o maior número de planos diferentes. Non é necesario que as debuxes, podes describilas. A nosa historia desenvólvese nun castelo medieval situado no alto dunha montaña rodeado dunha paisaxe mesta inzada de árbores. Nunha das salas do castelo un príncipe descansa no seu leito pensando cómo poderá facerse un heroe. Chaman á súa porta. Un emisario tráelle unha carta de seu pai na que lle di que é necesario que salve ós habitantes dunha vila do seu país ameazados por un xigantesco dragón. O príncipe emprende a súa viaxe co seu cabalo. Pasa a noite no medio do bosque pensando como combater a semellante fera. Ó día seguinte continúa o seu camiño. No medio dunha chaira aparéceselle o dragón botando lapas de lume polas súas ventas. Coa súa espada loita contra o dragón matándoo finalmente. Aparecen os habitantes da vila que o aclaman como un heroe por telos salvado de semellante ameaza. O noso protagonista, un rapaz de hoxe en día, esperta na súa cama co ruído do seu espertador. Todo fora un soño.

3. O punto de vista O punto de vista é o punto imaxinario desde onde o autor observa a acción. Nós ímonos deter a analizar a angulación do punto de vista, isto é, o ángulo de visión, que pode ser de tres tipos:

Medio ou normal A acción da viñeta represéntase como se pasase á altura dos nosos ollos, por iso non notamos nada especial.

148

UNIDADE 4

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

En picado A acción aparece na viñeta como se a visemos desde arriba. Nalgunhas ocasións o ángulo de visión en picado serve para facer máis pequeno un personaxe, para salientar a súa indefensión.

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Xulia Testa. “Illamento” en Frente Comixario, 4.

149

Os medios de comunicación social

En contrapicado A acción aparece na viñeta como se a visemos desde abaixo. Nalgunhas ocasións o ángulo de visión en contrapicado serve para facer máis grande un personaxe, para salientar a súa forza ou o seu poder.

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Xan Pablo. “Mala Sorte” en Frente Comixario, 4.

56. A continuación ofrecémosche diferentes viñetas, clasifícaas indicando qué punto de vista aparece en cada unha delas (Normal, En picado, En contrapicado).

1) Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

150

2) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

UNIDADE 4

3) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

4) Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

5) Hugo Pratt. Mu. El misterio del continente perdido. Norma Editorial. 1993.

6) Fernando García Varela. “Manequíns” en Das Capital, 1. 1989.

151

Os medios de comunicación social

4. Os globos “É a convención máis típica, máis importante e máis usada do cómic. É unha delimitación dun espacio dentro da viñeta, xeralmente ovalada ou rectangular, onde se poñen as palabras que pensan ou din os personaxes e maila súa procedencia.” Mauro Rollán Méndez y Eladio Sastre Zarzuela, El cómic en la escuela. Aplicaciones didácticas. Instituto de Ciencias de la Educación. Universidad de Valladolid. 1986.

Segundo estes autores no globo podemos diferenciar as seguintes partes: Corpo.- É a liña cerrada que delimita o espacio no que se insire o texto escrito, os sons ou metáforas visualizadas. Delta.- É o rabo no que remata o globo e que nos indica quén é o personaxe que está a emitir a mensaxe. Mensaxe.- É o texto ou signos que están incluídos no globo. corpo

ISTO É UN GLOBO

mensaxe

delta A colocación clásica do globo é dentro da viñeta e permitindo a visión da acción que se está a desenvolver e mailos acenos dos personaxes. A continuación imos ver os tipos de contornos máis correntes e maila súa significación máis usual: Contorno normal.- Presenta forma ovalada ou cadrada cos cantos romos, non significa nada especial, simplemente serve para conter as diferentes mensaxes.

152

UNIDADE 4

Contorno en forma de nube.- Co delta en forma de burbullas indica que o que hai no seu interior é algo pensado polo personaxe mais non pronunciado por el. Contorno eléctrico.- O seu trazado en zigzag, semella unha descarga eléctrica, serve para caracterizar a voz que vén dun aparello como o teléfono, a radio, o robot, un altofalante, tamén pode significar un berro ou estoupido. Contorno en off.- A mensaxe que contén é emitida por algo ou alguén que non se atopa dentro da viñeta, sabémolo porque o delta sinala un lugar que está fóra do cadro. Contorno incluído noutro.- Os deltas de unión entre os globos serven para marcar as pausas que o personaxe realiza na súa conversa. Contorno descontinuo.- Indica que os personaxes falan en voz moi baixa para contar segredos sen seren oídos. A continuación imos ver os tipos de deltas máis correntes e maila súa significación máis usual: Delta normal.- Utilízase só para marcar a dirección da que vén a mensaxe, isto é, para indicar quén é o emisor. Delta en serra.- Serve para indicar que o contido no globo procede dun medio sonoro artificial (radio, televisión, altofalante...). Delta en burbullas.- Emprégase para sinalar que a mensaxe contida no globo é un pensamento do personaxe. Delta múltiple.- Úsase como medio para indicar que o contido do globo é pronunciado ó mesmo tempo por varios personaxes.

153

Os medios de comunicación social

A continuación imos ver os tamaños das letras máis correntes e maila súa significación máis usual: Tamaño normal.- Utilízase para indicar que a mensaxe se produce nun ton e volume de voz normal.

Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

Tamaño máis grande que o normal.- Significa que as palabras ou os sons son pronunciados cun volume de voz máis alto que o normal e en ocasións, que son mensaxes berradas. Asócianse ás sensacións de dominio, mandato...

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. AgostoSeptembro 1997.

Tamaño máis pequeno que o normal.- Emprégase para sinalar que a mensaxe é pronunciada cun volume menor có normal. Vai asociado a actitudes de apoucamento, submisión, segredo...

Pestiño. “Indiana Xones (II Parte)” en Frente Comixario, 2. 1989.

154

UNIDADE 4

Caracteres trementes.- Úsanse para manifestar medo ou temor. Cando o seu tamaño é maior có normal tamén significan berro. Mauro Rollán Méndez y Eladio Sastre Zarzuela, El cómic en la escuela. Aplicaciones didácticas. Instituto de Ciencias de la Educación. Universidad de Valladolid. 1986.

Ritmo visual ondulado.- Serve para indicar que o contido do globo é cantado, nestes casos o texto adoita ir acompañado dalgunhas notas musicais.

Quino. Mafalda, 5. Souto, S.A. 1988.

Este esquema pódeche resultar útil á hora de elaborares o teu propio cómic, xa que na realización dos globos deberás ter en conta estes aspectos (contorno, delta, tipo de letra e tamaño) en función do que che interese transmitir. Mais tamén debes ter en conta que aquí non se recollen todos os tipos existentes, só os máis comúns e clásicos. A continuación amosámosche algúns exemplos que non responderían a esta tipoloxía acompañados da súa correspondente interpretación para que te decates dos recursos que foron empregando os autores.

155

Os medios de comunicación social

Miguelanxo Prado. "Demorado crepúsculo de outubro" en Páxinas Crepusculares (historias inducidas) . Deputación da Coruña. 1993.

Nesta viñeta vemos como os globos non están delimitados por ningunha liña, senón que é o propio contraste do seu fondo (en cor branca) co fondo da imaxe (en cores grises) é o que delimita o propio globo. Doutra banda debémonos fixar na forma do globo, que neste caso é rectangular e tamén no feito de que no canto de aparecer un delta angulado, aquí a función do delta está desempeñada por unha fina liña recta negra que é a que nos indica o emisor de cada mensaxe. A letra maiúscula de tamaño normal indica que a conversa se está a levar a cabo nun volume e ton habituais. Podemos aproveitar a visión desta mesma viñeta fixándonos tamén no seu xogo de planos para indicar unha perspectiva de fondo. Temos nun primeiro plano a figura do mozo; nun segundo plano, a unha distancia intermedia está a moza co cadro na man ó carón dunha parede; e nun terceiro plano, amosando profundidade, vemos o final do cuarto no que hai un cabalete cun lenzo e á súa beira uns taboleiros con botes de pinturas.

156

UNIDADE 4

Nestoutra viñeta o que nos interesa salientar é a transformación do globo. Preséntasenos un primeiro plano da protagonista da viñeta deformado no que a súa boca aberta ocupa máis da metade da viñeta, correspondendo o resto do espacio ás outras partes da súa cara (nariz, ollos e parte do pelo), a tres dedos da man dereita e a unha parte da man esquerda e o comezo da manga dunha prenda de vestir. Os ollos moi abertos e as mans á altura da boca é unha das formas de indicar que a personaxe está a berrar. Tamén o tamaño e o grosor da letra indican o berro, así como tamén a propia mensaxe “¡VINDE VER!”. A orixinalidade reside en empregar o interior da boca como globo, isto é como forma que contén a mensaxe emitida. O feito de empregar letras en branco sobre o fondo negro contribúe a salientar a importancia e excepcionalidade da mensaxe, que “Manoliño está namorado”, e que é algo que deben coñercer todos.

Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

Agora imos estudiar esta tira de Quino, que seleccionamos polo seu uso dos globos.

Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

A tira está distribuída en seis viñetas e xoga coa alternancia entre globos normais, que corresponderían a un único interlocutor, e globos de delta múltiple que corresponderían a varios interlocutores. As viñetas impares, unha, tres e cinco, corresponden a berros de vivas de Susaniña, Mafalda e Manolo, e nelas practicamente só se ve a cabeza destes personaxes, con caras de entusiasmo e cadanseu “viva” en letras maiúsculas grandes e negriñas que indican que están a berrar. As bocas están moi abertas e os ollos tamén, xa que neles podemos ver a meniña do ollo, representada mediante un punto negro, centrada respecto ó resto do ollo como sinal de emoción.

157

Os medios de comunicación social

As viñetas pares, dúas, catro e seis, corresponden a situacións colectivas nas que aparece todo o grupo de amigos. Na segunda e na cuarta, os amigos lanzan un berro de “viva” colectivo ó que o seu compañeiro vén de dicir, as expresións son de alegría e as súas bocas están amplamente abertas. O ollos aparecen debuxados por dúas liñas rectas que marcan un ángulo cara baixo, achinesados como sinal desta ledicia. Pola contra, na sexta viñeta, á cal seguindo o ritmo da tira lle correspondería un berro de “viva” colectivo cun delta múltiple atopámonos coa ausencia de globo, isto é, co silencio. Velaquí reside a comicidade da tira, en que no canto de atopar alegría e berros atopamos perplexidade, enfados (manifestados nos ollos dos personaxes) e silencio (representado pola falta do globo co delta colectivo e pola ausencia da boca na cara dos amigos). Fíxate en que os ollos agora pasan a ser unha parte salientada da cara (despois da ausencia de boca) e están abertos. A meniña dos ollos situada na parte superior do ollo serve para indicar o enfado polas palabras de Manolo que lonxe de pensar en ideas altruístas como os demais só se preocupa do almacén. Como vés de ver, tamén é importante saber empregar os silencios igual que os ruídos e as palabras, posto que nun momento dado estes poden ser tan importantes como aqueles. O silencio entre outros significados pode servir para manifestar unha opinión negativa ó que se vén de dicir (como no caso anterior), dúbida, admiración... Xa que logo, tenos en conta tamén ó elaborares o teu cómic. Outra cousa a ter en conta é que tamén existen convencións á hora de colocar no espacio da viñeta os globos que reproducen diálogos dos personaxes. O normal é que a primeira intervención figure na parte superior esquerda e a segunda intervención, normalmente en resposta da anterior, sitúase á dereita, ás veces un pouco máis abaixo. Imos ver algúns exemplos:

158

UNIDADE 4

Tamén pode suceder que a orde das intervencións dos personaxes veña indicada na viñeta pola colocación descendete dos globos. Fíxate no exemplo:

57. a) A continuación ofrecémosche seis viñetas extraídas de tiras de Quino nas que debes analizar os globos, e despois poñelos en relacion co resto da viñeta. Ten en conta os aspectos estudiados: tipo de contorno, tipo de delta e tamaño das letras.

1) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

4) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

2) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

5) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

3) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

6) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

b) Agora fai o mesmo analizando o emprego dos globos en toda esta tira.

Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

159

Os medios de comunicación social

5. Os textos de apoio Son, xunto cos globos, os elementos verbais básicos do cómic.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

A diferencia dos globos, os textos de apoio non se corresponden coas palabras, pensamentos ou sentimentos de ningún personaxe. A súa función é a de nos informar de aspectos da historia que só polas viñetas non quedarían claros ou de servir para evitar ampliar excesivamente o número de viñetas facendo máis áxil a historia. Os textos de apoio normalmente van inseridos na viñeta encerrados nun recadro. Cando están situados entre viñeta e viñeta reciben o nome de cartuchos.

Francisco Ibáñez. "Magos del Humor Nº 46 Outubro 1992" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999. Traducción.

Os textos de apoio dividímolos en dous grupos:

160

UNIDADE 4

Textos de apoio con función de ancoramento Serven para facilitar o paso dun espacio a outro, situándonos espacialmente no que imos ver na viñeta ou viñetas seguintes. Pouco despois os nosos amigos sepáranse do amable señor lascala.

Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Textos de apoio con función de relevo Serven para facilitar o paso dun tempo a outro, situándonos temporalmente no momento que imos ver na viñeta ou viñetas seguintes.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Textos de apoio mixtos Son unha combinación dos dous tipos anteriores, índícannos unha modificación espacial e temporal. A este grupo pertencen a maioría de textos de apoio.

161

Os medios de comunicación social

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

58. Clasifica os seguintes textos de apoio:

1) Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

2) Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. MasIvars Editores, S.L. 1997

3) Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

4) Francisco Ibáñez. "Magos del Humor Nº 46 Outubro 1992" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999. Traducción.

162

UNIDADE 4

6. As onomatopeas Son signos convencionais que teñen por finalidade imitar o son dunha acción mediante unha palabra.

Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

Están a medio camiño entre a linguaxe visual e a linguaxe escrita, xa que é fundamental o seu impacto visual e se representan mediante letras. Estas dúas características fan das onomatopeas o mellor exemplo do carácter verbo-icónico que define ó cómic. A maioría das onomatopeas teñen a súa orixe no inglés, por exemplo: “to ring” en inglés significa chamar, ou “to sniff” significa ulir...

Pestiño. “Indiana Xones (II Parte)” en Frente Comixario, 2. 1989.

Foi a gran difusión dos cómics norteamericanos a que fixo que estas onomatopeas fosen admitidas como palabras abstractas comúns para todas as linguas.

163

Os medios de comunicación social

Observa estes tres exemplos de utilización da mesma onomatopea “riiing”.

Neste primeiro caso serve para indicar o son do teléfono, sabémolo porque vemos a imaxe do teléfono na viñeta.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

No segundo caso indica o son do timbre dunha porta, vénnos marcado polo dedo que preme o botón do timbre.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Neste terceiro caso a onomatopea ocupa toda a viñeta, por convención sabemos que non está facendo referencia nin a unha explosión, nin a unha labazada, nin a un lóstrego senón a un timbre que pode ser dunha porta ou dun Xulia Testa. “Illamento” en Frente Comixario, 4. teléfono. Vai ser a viñeta seguinte a que nos indique mediante as palabras do pensamento da personaxe que se trata do ruído do timbre da porta. Outro exemplo xeneralizado da utilización das onomatopeas, é o emprego deste tipo de elementos para a expresión de golpes da loita ou da pelexa, como é o caso de puñadas, patadas, etc. É especialmente significativo o uso destas onomatopeas nos cómics de superheroes, o cal é comprensible porque na meirande parte das ocasións a superioridade do superheroe se manifesta á hora de loitar contra outros per-

164

UNIDADE 4

sonaxes que representan os valores negativos. Vexamos algúns exemplos:

Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

Xaquín Marín. Gaspariño-2. Edicións Xerais de Galicia, S.A. 1982.

Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

Tamén é común na linguaxe do cómic a expresión mediante onomatopeas de explosións. Velaquí tes tres exemplos de diferentes explosións:

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Francisco Ibáñez. "Magos del Humor Nº 46 Outubro 1992" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

165

Os medios de comunicación social

Agora imos ver onomatopeas nas que as protagonistas son as portas. A onomatopea representa o ruído do portazo debido á patada da personaxe.

Francisco Ibáñez. “Super Pulgarcito nº 15. 1972” en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Xaquín Marín. “O frautista” en Das Capital, 2. 1990.

Nesta ocasión a onomatopea tamén representa o ruído do portazo, mais non vemos ó personaxe darlle golpe ningún á porta, isto é algo que deducimos polas palabras ameazadoras do protagonista. Tamén debemos ter en conta á hora de analizarmos esta viñeta que “marchar dando un portazo” é un signo socialmente admitido que indica ira, carraxe, enfado...

Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo nº 25. 1974" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Neste terceiro caso, analizaremos tres viñetas consecutivas pertencentes a unha historia máis ampla. Imos ver cómo a onomatopea vai gañando protagonismo no desenvolvemento da secuencia. Na primeira viñeta vemos o ángulo dun cuarto, unha porta cunha mira, unha tea de araña no ángulo da parede, un anaco dun radiador, e unha

166

UNIDADE 4

onomatopea “TAC, TAC, TAC” representada cun tamaño intermedio que indica que alguén está a chamar á porta. Na segunda viñeta a porta aumenta o seu tamaño, xa non vemos o radiador nin a tea de araña, que intuímos ocultos detrás da onomatopea “TOC, TOC, TOC”, que aumentou significativamente o seu tamaño, ademais de mudar a vocal coa que se representa, o “o” denota unha maior forza e rotundidade que o “a”. Na terceira viñeta, só vemos a parte esquerda da porta, xa non vemos tampouco a mira. A porta aparece debuxada dun xeito ondulado acompañada da onomatopea “BOM, BOM, BOM” que ocupa case que toda a viñeta. Esta onomatopea, tamén empregada en moitas ocasións para a representación de explosións, indica que a forma de petar á porta é moito máis forte, de xeito que case a derruba. A transmitir esta sensación tamén contribúe a representación ondulada da porta, que semella estar a piques de caer dun momento a outro. A onomatopeas relacionadas coa auga tamén son frecuentes, podéndose representar, como nos casos anteriores, o mesmo son con diferentes onomatopeas. A continuación ofrecémosche tres exemplos de viñetas que teñen onomatopeas relacionadas coa auga.

Morris. Lucky Luke 1. La mine d´or de Dick Digger. Éditions Dupuis. 1987.

Francisco Ibáñez. "Tío Vivo nº 169. Xuño. 1964" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Tedes que ter en conta que, na actualidade, as onomatopeas xurdidas dentro dos cómics mesmo se utilizan en medios tan diferentes como o cine ou a publicidade, de seguro lembraredes a versión cinematográfica de Dick

167

Os medios de comunicación social

Tracy, que é un bo exemplo da linguaxe do cómic levada ó cine. A xeito de conclusión imos ver algunhas características das onomatopeas: - Normalmente a súa situación é fóra dos globos ocupando toda ou unha boa parte da viñeta, aínda que tamén poden aparecer dentro dos globos. - Rotúlanse a man. - Sitúanse preto do lugar onde se produce o son. - O seu tamaño está relacionado coa intensidade do son. 59. a) Explica o significado concreto de cada unha das onomatopeas das seguintes viñetas:

1) Xulia Testa. “Illamento” en Frente Comixario, 4.

2) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

3) Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

b) Busca outros exemplos de onomatopeas en diferentes cómics. c) Ata agora analizaches diversos tipos de onomatopeas, agora ti inventarás tres situacións diferentes nas que poida aparecer a seguinte onomatopea.

Pestiño. “Indiana Xones (II Parte)” en Frente Comixario, 2. 1989.

d) Crea as túas propias onomatopeas, como mínimo inventa cinco.

168

UNIDADE 4

7. Os signos cinéticos Os signos cinéticos, tamén chamadas liñas de movemento, son os elementos que serven para indicar movemento no debuxo da viñeta que de seu é algo estático. Estes elementos, que case sempre son liñas (rectas ou curvas), sinalan a traxectoria dun personaxe ou dun obxecto no seu movemento. En ocasións o movemento vén marcado pola diferente posición do personaxe ou dun elemento ó longo das diferentes viñetas. Imos estudiar unha clasificación sinxela deste tipo de signos:

Os que indican traxectoria poden marcar o espacio percorrido (mediante liñas, puntos ou nubes) ou unha oscilación (mediante trazos curtos que rodean un personaxe sinalando tremor, vibración ou vaivén). Exemplos:

Espacio percorrido mediante liñas. Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo nº 5. 1972" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Espacio percorrido mediante nubes. Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo nº 1. 1972" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999. Traducción.

Oscilación. Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Oscilación. Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo nº 16. 1970" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

169

Os medios de comunicación social

Os que indican impacto normalmente é unha estrela situada no lugar no que se produce o impacto ou colisión. Exemplos:

Impacto. Francisco Ibáñez. "Tío Vivo nº 491. 03-08-1970" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Os que indican movemento a gran velocidade Teñen a súa orixe na fotografía e poden consistir na descomposición do movemento en imaxes sucesivas ou no que se denomina foto movida. Exemplos:

Descomposición do movemento. Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

Foto movida. Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo nº 1. 1972" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

170

UNIDADE 4

60. Como vés de ver, a maioría dos signos cinéticos non aparecen illados, senón que para dar conta dun mesmo movemento aparecen varios deles. Na seguinte viñeta aparecen varios signos cinéticos, sinálaos e explica qué se pretende con cada un deles.

Francisco Ibáñez. "Magos del Humor Nº 46 Outubro 1992" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

8. Os ideogramas Como o seu nome indica, ideogramas son imaxes que representan unha idea. Nos seguintes exemplos vemos como se nos di que Milú está a buscar o paraugas porque aparece debuxado dentro dun globo de nube, que indica que é un pensamento. No outro exemplo vemos como o vaqueiro está a buscar a súa pistola, neste caso ademais de aparecer a pistola nun globo de nube aparecen tamén os signos de interrogación repetidos que significan que non sabe ónde está.

Morris. Lucky Luke 1. La mine d´or de Dick Digger. Éditions Dupuis. 1987.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

171

Os medios de comunicación social

9. As metáforas visuais As metáforas visuais serven para transmitir ideas ou estados de ánimo mediante unhas determinadas imaxes. Normalmente aparecen dentro dun globo que nos indica a que personaxe fan referencia. Vexamos algúns exemplos: É frecuente a utilización da metáfora dunha bombilla con luz para sinalar a aparición dunha idea.

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

As estrelas ó redor do personaxe, e normalmente formando un círculo, son unha forma convencional de sinalar a dor provocada por un golpe, tamén se empregan para esta mesma idea os paxariños e as campás.

Hergé. As aventuras de Tintín. O caso Tornasol. Juventud. 1983.

172

UNIDADE 4

Os corazóns ó redor do personaxe indican que este está namorado, podendo ser o seu obxecto de amor outro personaxe ou, como nesta ocasión, unha botella de licor.

Morris. Lucky Luke 1. La mine d´or de Dick Digger. Éditions Dupuis. 1987.

Tamén se utilizan como metáforas visuais determinados elementos tomados da linguaxe escrita, o signo de admiración para sinalar a sorpresa do personaxe ou, como neste caso, o signo de interrogación serve para amosar o seu interese ou perplexidade.

Os signos do alfabeto chinés ou árabe, os lóstregos, as cobras e os sapos serven para indicar tacos e palabras mal soantes, isto é, son unha forma de incluír os insultos dun personaxe. Neste exemplo vemos como ademais de metáforas visuais no globo se inclúen dous ideogramas, a vaca e a bruxa, que tamén serven para insultar.

Ateau e Charles Douxan. “O SEGREDO DA UNESCO. Unha aventura de LBRZ ET ZKRR” en O Correo da Unesco. Agosto-Septembro 1997.

Francisco Ibáñez. "Magos del Humor Nº 46 Outubro 1992" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

173

Os medios de comunicación social

10. A xestualidade dos personaxes Á hora de analizarmos os diferente xestos dos personaxes debemos ter en conta que as principais variacións se atopan no rosto, seguido da posición do corpo, sobre todo brazos e pernas.

A posición do corpo normalmente remite a unhas ideas comunmente aceptadas: - A posición recta indica serenidade. - O corpo inclinado cara abaixo indica tristeza. - O corpo inclinado cara adiante indica agresividade. - O corpo inclinado cara atrás indica submisión e/ou movemento de fuxida. Normalmente as variacións na expresión dependen da colocación de tres elementos diferentes do rosto: as cellas, os ollos e a boca. Estes tres elementos combinados co resto da cara e do corpo dan orixe a unha infinitude de expresións posibles. As catro expresións denominadas básicas son: - Alegría: cellas cara arriba e boca aberta ata as orellas. - Enoxo: cellas inclinadas cara ó nariz e boca cara abaixo. - Tristeza: cellas caídas cara ás orellas, ollos semipechados e boca cara abaixo. - Serenidade: liñas horizontais nas cellas e na boca.

174

UNIDADE 4

Despois combinando estes tres elementos cos que deles dependen (por exemplo: o bigote, os dentes, a lingua dependerían da expresividade da boca) acadamos unha infinidade de expresións: os ollos moi abertos indican sorpresa ou abraio, os ollos pechados indican sono ou confianza, o cabelo ourizado indica terror, etc. A seguinte tira de Quino é moi ilustrativa para observar como modificando os trazos do rostro se poden reflectir os distintos estados de ánimo, que neste caso concreto van da serenidade á perplexidade por parte del e á tristeza por parte dela.

A continuación analizaremos tres viñetas que teñen a Filemón como protagonista para ver os mecanismos cos que Francisco Ibáñez logra transmitirnos mediante mecanismos expresivos toda a secuencia.

Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo nº 1. 1972" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

O argumento resumiríase no seguinte: Filemón ve a Franquestein e co susto foxe (primeira viñeta), resulta que deu un paso cara atrás e foi dar co pé nunha trampa para animais (segunda viñeta), Filemón salta e berra coa dor (terceira viñeta).

175

Os medios de comunicación social

Na primeira viñeta Filemón dá un salto polo susto, o seu corpo está inclinado cara adiante en actitude de fuxida, as súas pernas están en posición de carreira, de feito está suspendido no aire, os pés non se apoian no chan. Se nos fixamos nos seus brazos están erguidos en ángulo recto nunha posición forzada, que viría indicar a parálise producida polo susto, incrementa esta sensación o feito de que as mans están totalmente abertas. Mais, como adoita suceder normalmente, a maior forza expresiva recae no seu rosto, desencaixado polo susto, os ollos sáenselle das órbitas, de feito a pálpebra rodea todo o ollo, e a boca está moi aberta e co beizo interior cara adentro. Vexamos agora a segunda viñeta, o pé de Filemón é atrapado pola trampa. O corpo segue en posición de carreira, practicamente na mesma postura que na viñeta anterior só que observado nesta ocasión desde unha perspectiva diferente. Antes viamos a Filemón desde o seu lado esquerdo, agora vémolo desde o seu lado dereito. É unha postura corporal totalmente forzada ata o punto de que o pé esquerdo, que está atrapado na trampa, está nunha postura antinatural, pois mira cara atrás. No que respecta á cara, a expresividade está centrada na boca, que se está mordendo o beizo inferior para salientar a dor. Na terceira viñeta a estratexia expresiva baséase no xogo coa sombra. Filemón pasa por diante dunha ventá e por iso o vemos a contraluz, todo en negro. As liñas cinéticas indícannos que está dando saltos. O corpo está botado cara atrás como se estivese caendo, só as pernas van cara adiante, unha sérvelle para saltar e a outra, no alto e coa trampa, capta a atención do lector. Fixádevos no pé esquerdo, que xa non mira cara atrás como na viñeta anterior. Os brazos tamén mudaron de postura, agora están en posición recta cara atrás dando sensación de tensión. Con todo, a maior forza expresiva reside no rostro. A cara, totalmente deformada, consiste nunha boca enorme desproporcionadamente aberta en círculo, e nunha lingua tamén desproporcionada pola súa anchura e lonxitude. Tede tamén en conta como tanto a metáfora visual das estrelas ó redor da perna como o berro no globo serven para intensificar a sensación de dor do protagonista. Con esta análise o que se pretende é que á hora de elaborardes un cómic teñades en conta que todo o corpo ten

176

UNIDADE 4

a súa función expresiva. Non centredes a vosa atención só na confección das caras, que aínda que son a parte do corpo na que se concentra a forza da expresión, nun momento determinado vos pode interesar salientar unha emoción ou sentimento mediante outros procedementos. A continuación ofrecémosche unha serie de actividades para que analices polo miúdo a xestualidade. 61. a) Nesta tira falta o contido dos globos, invéntao ti tendo en conta a expresión do protagonista nas cinco viñetas.

Morris. Lucky Luke 1. La mine d´or de Dick Digger. Éditions Dupuis. 1987.

b) Inventa tres situacións diferentes nas que puideses introducir as seguintes expresións de Filemón.

Francisco Ibáñez. "Super Pulgarcito Nº 63. 1975" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

Francisco Ibáñez. "Magos del Humor Nº 46 Outubro 1992" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999.

177

Os medios de comunicación social

62. a) Explica a relación entre os globos destas tres viñetas e a expresión dos protagonistas centrando a túa análise nos ollos e na boca.

1) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

2) Xulia Testa. “Illamento” en Frente Comixario, 4.

3) Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

b) Explica cómo se logra a identidade expresiva entre o can e Mortadelo na seguinte viñeta.

Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo Nº 10. 1972" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999. Traducción.

63. Analiza os recursos expresivos da seguinte viñeta. Ten en conta os seguintes aspectos: - Actitude corporal xeral. - Colocación das pernas. - Colocación dos brazos e as mans. - Expresión da cara (ollos, boca...). Francisco Ibáñez. "Super Mortadelo Nº 10. 1972" en Super Humor Mortadelo, 1. Ediciones B, S.A. 1999. Traducción.

178

UNIDADE 4

11. A montaxe das viñetas Ata este momento estiveches estudianto os diferentes elementos que entran en xogo na elaboración dunha viñeta, desde o encadre ata a xestualidade dos personaxes, agora é o momento de analizar a montaxe, isto é, como se organizan as diferentes viñetas. Este aspecto é fundamental na elaboración do cómic, de feito, e como manifesta A. Fernández Paz, a montaxe é “o elemento esencial que nos permite falar dunha historia ben ou mal contada”. Normalmente as viñetas lense na mesma dirección que a escrita, de esquerda a dereita e de arriba a abaixo.

Xaquín Marín. Gaspariño-2. Edicións Xerais de Galicia, S.A. 1982.

Cando é difícil saber a orde recórrese a frechas ou outro tipo de elementos que nos indiquen a orde correcta.

Goscinny e Uderzo. Asterix na Helvecia. Mas-Ivars Editores, S.L. 1997

179

Os medios de comunicación social

As viñetas agrúpanse en secuencias. Chamaremos secuencia ó conxunto de viñetas que representan unha determinada escena sen cambio de tempo nin de lugar. A elección do número de viñetas da secuencia dependerá do número de momentos significativos que esta teña, e polo tanto tamén, do número de elipses realizadas. Cada elipse é a porción de acción que o lector ten que sobreentender entre unha viñeta e a seguinte. Tes que ter en conta que non se pode caer en ningún dos dous extremos, isto é, nin se pode contar todo, pois se faría demasiado longo e monótono, nin se poden facer elipses moi grandes, pois o lector non sabería o que está a pasar e se perdería na historia (para isto é importante tamén o correcto emprego dos textos de apoio que xa estudiamos). Tamén condicionará a montaxe o tipo de formato, isto é, se se trata dunha tira ou dunha plana. En xeral, o formato de tira ofrece menos posibilidades de montaxe.

Xaquín Marín. Gaspariño-2. Edicións Xerais de Galicia, S.A. 1982.

180

UNIDADE 4

Pola contra, o formato de plana (páxina enteira) ofrece variadas posibilidades de montaxe. Na montaxe da plana é importante ter unha concepción da páxina como unha unidade visual, isto contribúe a que teña un valor plástico global.

Moebius. Sobre la estrella. Toutain Editor, S.A. 1986. Traducción

Son moitos os recursos empregados na montaxe, desde a creación de espacios contiguos á montaxe analítica, pasando por outros moitos.

Falamos de espacios contiguos cando entre dúas viñetas contiguas se crea a ilusión de continuidade no espacio e no tempo. (Viñeta de Javi/Tito/Robledo/Chaler. "Garriga. Primeiro sangue" en Especial Frente Comixario, 6. 1989)

181

Os medios de comunicación social

A montaxe analítica, non é secuencial, senón que colle diferentes elementos dunha acción representables nunha soa viñeta, e os distribúe en diferentes viñetas, conseguindo que a acción sexa máis lenta e o lector se deteña máis nela (viñeta de Hugo Pratt. Mu. El misterio del continente perdido. Norma Editorial. 1993). Traducción.

A continuación ofrecémosche unha pequena mostra dalgunhas planas para que vexas algunhas das diferentes posibilidades que ofrece a montaxe.

Enki Bilal. El sueño del monstruo. NORMA Editorial, S.A. 1999. Traducción.

182

Xaquín Marín. "Viaxe 1. O LONGO CAMIÑO DE VOLTA DENDE AS ESTRELAS" en 2 Viaxes. Brais.pinto.gráfica. 1975.

UNIDADE 4

Reimundo Patiño. "Viaxe 2. A SAGA DE TORNA NO TEMPO" en 2 Viaxes. Brais.pinto.gráfica. 1975.

Sergio Toppi. Guerra en los pantanos. Editorial Nueva Frontera, S.A. 1981. Traducción.

Xulia Testa. "Illamento" en Frente Comixario, 4.

Miguelanxo Prado. "Collage dunha renuncia" en Páxinas Crepusculares (historias inducidas). Deputación da Coruña. 1993.

183

Os medios de comunicación social

12. Fases de elaboración do cómic Ata este momento estudiaches e analizaches os diferentes elementos e recursos dos que se valen os autores e autoras de cómics na realización do seu traballo. Como xa sabes, a mensaxe que nos transmiten está construída mesturando o código lingüístico (texto escrito) co código visual (debuxos). En moitos casos é a mesma persoa a que se encarga da realización destas dúas partes. Pero tamén é frecuente que sexan dúas persoas distintas: o/a guionista e o/a debuxante. Vexamos isto con dous exemplos moi ben coñecidos: No caso das Aventuras de Tintín, tanto o guión literario como os debuxos corresponden a un mesmo autor, o artista belga Hergé. Na creación das aventuras dos heroes galos Asterix e Obelix participaron dúas persoas, os debuxos son obra de Uderzo e o guión literario foi elaborado por Goscciny. Tendo en conta todo o que levas aprendido, agora vas ser ti quen poña en práctica estes coñecementos creando o teu propio cómic. Para que te sirva de axuda ofrecémosche as fases de elaboración dun cómic sinaladas polo profesor Agustín Fernández Paz. Estas fases son: Elaboración do argumento; confección do guión; planificación da obra; debuxado a lapis; entintado; rotulación; coloreado. Seguir este pasos vai ser fundamental para conseguir que a túa producción sexa un traballo interesante para ti e para os posibles destinatarios.

O argumento O primeiro que tes que decidir é qué historia queres contar, unha historia real ou fantástica, despois decidirás o tema: amoroso, de aventuras, histórico, futurista... Outra posibilidade para este medio (o cómic) é que adaptes calquera conto ou relato coñecido. Unha vez que xa saibas a historia que queres contar deberás escribir brevemente o seu argumento. No argumento ademais de resumir a historia deberás ter en conta:

184

UNIDADE 4

185

Os medios de comunicación social

Quino. Mafalda 4. Souto, S.A. 1988.

Viñeta

Descrición

Diálogos e textos de apoio

É un plano medio cun punto de vista medio ou normal.

Nun globo ondulado sae Manoliño dicindo:

Vemos a Manoliño de perfil de pé enriba da cama, co pixama posto e sen que se lle vexan os pés que ten metidos dentro das sabas. Da cama só vemos un anaco do cabeceiro e na esquina inferior dereita da viñeta a esquina dos pés da cama que rematan nunha bóla que ten aspecto de ir caer dun momento a outro. A almofada e grande e véselle polo lado a funda interior, vemos tamén un anaco das sabas e un cobertor escuro.

¡ESTOU FARTO DO COLEXIO! ¿ENTENDEDES? ¡FARTO!. Todas as súas palabras saen en letra máis grande do normal e en negriña. A exclamación ¡FARTO! irá escrita en tamaño máis grande e máis groso e como formando parte dun segundo globo, como se fose aumentado á primeira. Coa interrogación ¿entendedes? comprendemos que se está a referir ós seus pais.

Tanto a expresión corporal como facial de Manoliño é ameazadora o mesmo que as súas palabras. Ten o puño esquerdo ergueito e apretado, o cal indica forza e protesta, a súa boca está moi aberta formando un ángulo cara abaixo que sinala irritación. A meniña do ollo está practicamente pegada ó nariz. Mantéñense o mesmo plano e punto de vista. O decorado segue a ser o mesmo da viñeta anterior. A expresión facial ameazadora de Manoliño segue a ser a mesma.

186

Cambia a súa expresión corporal, os brazos aparecen ergueitos coas mans abertas movéndose ós lados sinalando negación. O movemento das mans vén marcado polas liñas cinéticas que ván dunha man á outra cruzando a boca e polas liñas dobres descontínuas que bordean os brazos e mais as mans.

Manoliño dicindo: ¡ASÍ QUE MORREU O CONTO!... ¡NON VOLVO MÁIS!. Mantense o mesmo tipo de letra. As palabras MORREU O CONTO!... van en tamaño máis grande e máis groso. O globo, fai unha ondulación.

UNIDADE 4

Viñeta

Descrición

Diálogos e textos de apoio

Mantéñense o mesmo plano e punto de vista.

Manoliño dicindo:

O decorado segue a ser o mesmo da viñeta anterior. A expresión facial ameazadora de Manoliño cambia, agora aparece coa boca moi aberta, o seu interior vai marcado en negro, vémoslle os dous ollos que miran de esguello ameazantes.

Cambia a súa expresión corporal, agora xa non aparece de perfil senón lixeiramente ladeado cara nós, de tal xeito que vemos todo o seu corpo. O corpo que nas outras dúas viñetas tiña unha postura recta agora inclínase cara adiante, que é outra maneira de incrementar o seu aspecto ameazador. Agora o brazo dereito aparece baixado mais co puño apertado como sinal de forza e o brazo esquerdo está levantado e indicando co dedo índice que se move dun lado a outro negación e ameaza. O movemento do dedo vén marcado polas liñas cinéticas que rodean o dedo. Mantense o uso do plano enteiro e do mesmo punto de vista.

¡E NON VEÑADES CON DISCURSIÑOS, PORQUE NON ME IDES CONVENCER! Mantense o mesmo tipo de letra. O globo, fai unha ondulación.

Aparecen Manoliño e Mafalda de corpo enteiro vistos de perfil e vestidos con roupa normal como para ir ó colexio. A expresión de Mafalda non vén marcada xestualmente, simplemente está a escoitar o que lle conta o seu amigo. Pola contra a xestualidade de Manoliño está moi marcada sobre todo pola boca, que aparece pouco aberta, caída cara abaixo mais non nunha liña recta rotunda como a da primeira viñeta, senón cunha liña ondulada que delata medo ó igual que a expresión do ollo. Está a mover a man esquerda para marcar máis esaxeración ás súas palabras. O movemento da man vén marcado polo seu dobre trazado de liñas cinéticas.

Manoliño dicindo: ¡HAI QUE VE-LO CONVINCENTE QUE CHE É A ZAPATILLA DA MIÑA NAI! O tipo de letra cambia, agora xa non é unha letra grande e negriña que indicaba forza, senón que pasa a ser unha letra normal. Con este cambio de letra se indica tamén que toda a forza das manifestacións anteriores de Manoliño quedou en nada.

En primeiro termo e escurecido, no lado inferior esquerdo da viñeta vemos a metade da cara dun neno, a xestualidade deste neno indica ledicia, leva os ollos moi abertos e a súa boca aberta inclínase cara arriba.

187

Os medios de comunicación social

De fondo algúns trazos fannos intuír que estamos na rúa, vemos as baldosas do chan, un neno ó lonxe, a cara dunha señora, a esquina dun edificio, á dereita vemos tamén a metade do corpo dun neno visto de costas. É un ambiente que indica movemento.

O máis importante no guión é que teñas en conta que no cómic non debe aparecer toda a historia como se se tratase dunha narración, senón que deben debuxarse e sinalarse só aqueles momentos que son esenciais para a súa comprensión. Para isto valémonos das elipses narrativas, que fan que o lector inconscientemente polo que pasa nunha viñeta e na seguinte xa se decate do que pasou entre estas. Neste proceso son de grande axuda os cartuchos que en moitas ocasións serven para indicar tanto un desprazamento no tempo como no espacio. Cartuchos como deste tipo servirante de grande axuda:

Tres anos antes.

Á mañá seguinte.

Un día antes.

Un día despois.

Esa tarde.

Xa pola noite.

A poucos quilómetros de alí.

Cando chegan ó hotel...

Tres anos antes.

Mentres no outro cuarto.

Catro horas despois.

Dentro da nave.

No parque de atraccións.

Dentro do cine.

Doutra banda tes que ter coidado de non abusar das elipses, xa que iso pode provocar que o lector non entenda a historia porque hai demasiados saltos que non pode imaxinar polas viñetas que elixes. Para o teu primeiro cómic recomendámosche que o número de viñetas non sexa superior a quince. Isto evitará que alongues innecesariamente a historia e ó mesmo tempo vaite axudar a realizar ben o traballo de selección, posto que te verás na obriga de prescindir do supérfluo.

188

UNIDADE 4

A planificación Agora é o momento no que debes decidir cántas páxinas vas necesitar e distribuír dentro de cada unha delas as viñetas. Neste labor é moi importante que teñas en conta o contido que asignaches a cada viñeta, normalmente, por exemplo, non dedicamos o mesmo espacio a un plano en panorámica que a un plano de detalle. É probable que á hora de realizares a planificación vexas a necesidade de variar o tipo de plano ou o punto de vista para salientar algo, ou simplemente para que o cómic non se faga moi monótono se sempre empregamos o mesmo tipo de plano e de punto de vista. Para romper a monotonía tamén axuda moito a disposición das viñetas. Imaxina que tes seis viñetas que debes distribuír na plana, son moitas as posibilidades de elección, por exemplo (o cadro en azul indica o bordo da páxina e as formas en negro as diferentes viñetas):

Estas son só seis posibilidades de distribución de seis viñetas nunha plana pero podería haber moitas máis e tampouco teñen que ser seis as viñetas que aparezan na plana, poden ser nove, catro ou unha soa dependendo do caso, iso teralo que decidir ti segundo o teu propósito en cada momento.

189

Os medios de comunicación social

O debuxado a lapis Agora, cun lapis brando que poidas borrar doadamente, debuxarás as imaxes de cada viñeta e as liñas do globos procurando non facer moita forza co lapis. Ten en conta que no espacio que ocupa o globo non poderás debuxar imaxes, por iso é importante marcar primeiro as liñas dos globos para saber con cánto espacio contamos para as imaxes. E nos globos tamén terás en conta a dirección do delta para que despois che coincida co personaxe co que se relaciona o globo e deste xeito non dar lugar a posibles confusións. Nesta fase tamén debuxarás os xestos do personaxe ou dos personaxes que aparezan nas viñetas, xa que isto indicará ó lector cáles son os seus sentimentos ou emocións nese momento que reflicte a viñeta.

O entintado Agora cun rotulador negro de punta fina marcarás todo o que debuxaches a lapis, as liñas dos globos, os personaxes, as liñas de movemento, etc. Feito isto, estás no momento de decidir se o teu cómic vai ser en branco e negro ou vas usar as diferentes cores. No caso de que decidises facer un cómic en branco e negro, tamén marcarás agora as sombras, os fondos e o resto de elementos que consideres necesarios no apartado do debuxo. Cando remates cunha goma branda borrarás todos os restos de lapis, por iso é importante que non presionases moito á hora de debuxar a lapis, para que agora non queden marcas.

A rotulación dos textos Agora co mesmo rotulador negro de punta fina vas pasar a rotular os textos, que deberán ir preferentemente en maiúsculas, e que se deben ler con comodidade. Tamén é interesante neste momento que teñas en conta os tipos de letras que vimos e o seu tamaño para que se

190

UNIDADE 4

adapten ó globo (por exemplo, un globo moi grande pode conter unha soa palabra en letras tamén grandes e grosas para indicar que esa mensaxe se está berrando, etc.). Se decidiches que o teu cómic fose en branco e negro, coa rotulación dos textos xa darás por rematado o teu traballo.

O coloreado Se pola contra decidiches que o teu cómic fose a cores, este é o momento en que pasarás a colorear todos os elementos que consideres oportunos. Unha das múltiples opcións de coloreado é a de reservar as cores vivas para os personaxes e as apagadas para os fondos, de tal xeito que á hora de ver o lector o cómic de seguida os personaxes salientarán sobre o resto de elementos. Se decidiches que o teu cómic fose a cores, co coloreado darás por rematado o teu traballo. 64. Agora que remataches o teu cómic é a hora de que llo ensines ó teu titor ou titora para que cho corrixa e che diga cáles foron os teus acertos e erros na súa realización. Se durante o proceso de elaboración tiveses algún problema ou consulta non dubides en poñéreste en contacto co teu titor ou titora que te axudará no teu labor.

191

CLAVE DE CORRECCIÓN

Unidade 1 1. -

Texto Texto Texto Texto Texto

nº nº nº nº nº

1: Noticia. 2: Entrevista. 3: Crónica. 4: Artigo de opinión. 5: Reportaxe.

Texto Texto Texto Texto Texto

nº nº nº nº nº

1: Delegados en cidades (Ferrol). 2: Redactores de rúa. 3: Enviado especial. 4: Colaborador puntual. 5 : Redactores de mesa

O Correo Galego: 1. Xenial Celta (5 columnas) 2. O goberno iniciará contactos co contorno da banda ETA (4 columnas) 3. Pesca anuncia duras medidas para recuperar os recursos. (3 columnas) 4. Nova rebaixa do prezo do diñeiro, que diminúe en cuarto.....(2 columnas) 5. Os representantes do buque naufragado no Gran Sol....(2 columnas) 6. Máis emprego industrial ca agrario (2 columnas) 7. Cineuropa, un feito cultural que xa dura once anos (2 columnas) 8. Aval para o crédito de Malvar (2 columnas) 9. O furacán Mitch obriga a Fraga a cambiar os seus plans...(1 columna) La Voz de Galicia: 1. Aznar autoriza el diálogo con el entorno de ETA (4 columnas) 2. El “Mitch” deja diez mil muertos y once mil desaparecidos (4 columnas) 3. El banco de España baja un cuarto de punto los tipos de interés (1 columna) 4. El juez Garzón solicita la extradición de Pinochet (1 columna) 5. El Celta gana al Aston Villa y pasa a octavos de final de la Uefa (1 columna) El País: 1. Aznar anuncia el inicio de contactos directos con el entorno de ETA (4 columnas) 2. El huracán “Mitch” ha dejado en Centroamérica 20.000 muertos y desaparecidos (2 columnas) 3. Garzón impugna la inmunidad inglesa a Pinochet y pide su extradición (1 columna) 4. El Banco de España baja los tipos al 3,5 % un día antes de la subasta. (1 columna)

3. a)

194

SOLUCIÓNS

5. Todas as noticias recollidas no “Sumario” (1columna) El Mundo: 1. Aznar abre el diálogo con ETA (5 columnas) 2. Mostovoi transforma en corderos a los “Villanos” (3 columnas) 3. Facenda admite que Arantxa pagó el 25% de sus ganacias al Fisco de otros países (2 columnas) 4. Garzón invoca a María Estuardo para pedir la extradición de Pinochet (1 columna) 5. El presidente de KIA dice que si no se persigue a Prado es por decisión política (1 columna) 6. Todas as noticias comprendidas en “Otras Noticias”.

b) -

As noticias que se repiten nos catro xornais son: O inicio de conversacións entre o goberno e o contorno de ETA. A rebaixa do prezo do diñeiro. As consecuencias do furacán “Mitch”

c) Coincidencias que se aprecian na maquetación destes catro xornais: - Tres deles distribúen a información en cinco columnas (todos menos O Correo Galego que utiliza seis columnas). - Todos eles coinciden en situar a información que queren resaltar na parte superior da plana e dotala de grandes titulares. - Tamén coinciden en incluír información gráfica (fotos) apoiando as noticias que queren destacar. d) Conclusións: - A noticia máis relevante do día, para os catro xornais, é o inicio das conversacións entre o goberno e ETA. - Tamén é significativo que dous xornais destaquen como moi importante a noticia de fútbol. - A única noticia de ámbito internacional que figura en primeira plana é a referida ó furacán “Mitch”, aínda que con distinta valoración. - Outra noticia á que se lle dá moita importancia é a de carácter económico relativa ó prezo do diñeiro.

195

Os medios de comunicación social

4. TITULAR

196

SECCIÓN

TEMA

Primeiro triunfo a domicilio do equipo...

Deportes

Libre expresión.

Demite do seu cargo Sam Dash...

Internacional

Libre expresión.

O IPC aumentará...

Economía

Libre expresión.

Atención Temperá deixa...

Galicia

Libre expresión.

Os afectados polas riadas de Melilla...

España

Libre expresión.

SOLUCIÓNS

197

Os medios de comunicación social

6. -O prezo das peaxes na autoestrada do Atlántico descenderá un sete por cento o vindeiro ano Suxeito C.C. L. Verbo C.C.C. C.C.T. -En 42 dos 315 concellos galegos creceu a poboación nos últimos anos. C.C.L. Verbo Suxeito C.C.T. -Os países aliados acollerán miles de refuxiados kosovares. Suxeito Verbo Complemento Directo -Os pescadores galegos non atoparon sardiñas logo do paro biolóxico. Suxeito Verbo C.D. C.C.T. -O primeiro mapa xenético humano estará rematado no ano 2000 Suxeito V.C. Atributo C.C.T.

198

SOLUCIÓNS

-Doce comunidades autónomas seguen en alerta Suxeito Verbo C.C.M.

polo temporal de neve. C.C.C.

-Hollywood tivo sabor latino na noite máis máxica do cine. Suxeito Verbo C.D. C.C.T. -Roberto Verino leva tradición e picardía ó desfile de Madrid. Suxeito Verbo C.D. C.C.L. -Un camión, doce coches e dúas ambulancias chocan na autoestrada. Suxeito Verbo C.C.L. 7. a) Nesta páxina de xornal aparecen 5 noticias. b) Correspóndese coa sección “Galicia” (noticias de ámbito autonómico). c) A noticia que ten un tratamento máis relevante é a que leva como titular Queimadas 11.114 hectáreas de árbores ó longo de 1998. Está escrita a catro columnas, leva foto de tres columnas. Ten título, subtítulo e entrada. Está situada na parte superior dereita da páxina. d) A modo de exemplo eliximos a noticia que ten como titular Tres mil galegos no programa para deixar de fumar por correo. No titular: Tamaño e tipo de letra son de tipo medio. Ten unha extensión de once palabras. Ten subtítulo, pero non antetítulo nin entrada. Corpo da noticia: Está escrita a catro columnas. Consta de seis parágrafos. Non ten ilustración. Lugar no que está situada: Está en páxina par. Situada na parte inferior dereita da plana. Ocupa, aproximadamente, ¼ da páxina. Fonte: É unha noticia dos redactores do xornal. Ten un ladiño, o correspondente ós dous últimos parágrafos e que leva un pequeno titular: Patrón. Os corondeis son os espacios empregados para separar as columnas. e) Resposta ás interrogantes básicas: - Posta en marcha dun programa para deixar de fumar por correo que é parte dun convenio entre a Universidade de Santiago e a Consellería de Sanidade - Participan máis de tres mil galegos dirixidos polo profesor Elisardo Becoña.

199

Os medios de comunicación social

Tivo lugar na Facultade de Psicoloxía da Universidade de Santiago. O programa estábase desenvolvendo no momento de publicación da noticia (1311-98) O programa consiste en proporcionarlles ós fumadores un conxunto sinxelo de estratexias que se lles van enviando por correo semana tras semana. O programa baséase nunha experiencia clínica de quince anos no tratamento de fumadores.

8. Noticia 1: Ponteareas rexistra casos dunha doenza transmitida polos cans. -

Fíxose público un bando alertando da existencia de casos de febre exantemática mediterránea. O Concello de Ponteareas facendo referencia a un comunicado enviado pola delegación Provincial da Consellería de Sanidade e Servicios Sociais da Xunta de Galicia. Non se especifica en qué data concreta. No Concello pontevedrés de Ponteareas. A publicación fíxose mediante un bando do Concello. Detectáronse varios casos desta enfermidade transmitida ás persoas polos cans.

Noticia 2: Expertos en tuberculose falan do seu tratamento en Santiago. -

Celebración da “I Xornada sobre tratamentos directamente observados en tuberculose” Participan 150 expertos no tema. As xornadas comezaron o día anterior á súa publicación no xornal (29-11-98) En Santiago de Compostela. Recóllese o labor das sete unidades hospitalarias específicas para a loita contra a tuberculose que funcionan en Galicia. Preténdese estudiar os tratamentos que se practican na comunidade galega na prevención e control desta enfermidade.

Noticia 3: A informática xa pode predicir o número de incendios forestais. -

200

Presentación dun modelo informático que permite predicir o número de incendios forestais e que está feito pola Universidade de Salamanca en colaboración coa Xunta de Galicia. Foi presentado polos profesores Eulogio Luis García Díez e Fernando de Pablo, membros do departamento de Física Xeral e da Atmosfera da Universidade de Salamanca. Foi presentado o día anterior á súa publicación no xornal (25-11-98). Con anterioridade fora experimentado en Galicia desde o 25 de xullo ó 31 de outubro dese ano.

SOLUCIÓNS

O programa ten en conta as principais variables meteorolóxicas que condicionan o lume: inestabilidade da atmosfera, sequidade ou humidade. Permite saber cántos incendios se van producir ese mesmo día e os dous seguintes.

9. Este é un exercicio de expresión persoal. Para o seu comentario e posible corrección podes consultar co teu profesor/a.

201

Os medios de comunicaci贸n social

10.

202

SOLUCIÓNS

11.

203

Os medios de comunicaci贸n social

12. Esta 茅 unha actividade de libre expresi贸n. Para o seu comentario e posible correcci贸n podes consultar co teu profesor/a. 13.

204

SOLUCIÓNS

205

Os medios de comunicaci贸n social

14.

15. Actividade de libre expresi贸n. Podes consultar co teu profesor ou profesora.

206

SOLUCIÓNS

16.

17. Actividade de libre expresión. Podes consultar co teu profesor ou profesora. 18. – (1.f) Miles de mulleres maniféstanse contra a violencia doméstica. – (2.d) California vota a favor de eliminar os programas de ensino en español. – (3.c) Galicia é unha das poucas zonas de España sen perigo de desertización.

207

Os medios de comunicación social

– (4.b) A natalidade aumenta en España por primeira vez desde 1976. – (5.h) O goberno estudia medidas fiscais para favorecer ás amas de casa. – (6.g) Greenpeace anuncia unha catástrofe ecolóxica polo uso irracional do petróleo. – (7. a) A Terra soportará un burato da capa de ozono e chuvia ácida ata mediados do século XXI. – (8.e) Real Madrid recupera o liderado cunha ensalada de goles (4-0). 19. -

Nas costas de Galicia hai afundidos máis de trinta submarinos alemáns da Segunda Guerra Mundial. EEUU inicia a gran batalla contra o hábito de fumar. Un tercio dos alumnos da ESO deixa os estudios sen conseguir o graduado escolar. Algúns satélites serán utilizados para loitar contra as enfermidades. As gasolineiras de Galicia regalan carburante ó subministrar máis do que cobran. A Plataforma antidroga denuncia que os narcos están comprando lotería premiada. Medra a protección social para máis dun millón de contratados a tempo parcial. O mapa sísmico de Galicia vai revelar as zonas máis sensibles a sufrir terremotos.

20. Esta é unha actividade de libre expresión. Podes consultar co teu profesor/a. 21. a) No Congreso dos deputados vén de aprobarse unha modificación do Código Civil que permite a posibilidade de inscribir os/as fillos/as co apelido da nai primeiro. Isto poderá suceder sempre que haxa común acordo entre os proxenitores. En caso contrario seguirá a prevalecer o do home. Os motivos desta modificación obedecen á aplicación do principio de igualdade de oportunidades recoñecido na Constitución. b) Engádense datos: – Referidos á práctica de elixir o apelido materno como nome artístico. – Referidos á situación noutros países (moi sucintamente). – Referidos ó franquismo: historia do apelido Expósito e a excepción feita cun neto de Franco. c) Inclúe opinións da escritora Marilar Aleixandre, da avogada Celia Balboa e da escritora María Xosé Queizán.

208

SOLUCIÓNS

22. a) O autor da crónica é Xosé Neira Vilas. b) Trata das actividades desenvolvidas en Arxentina na época de posguerra polos mozos galegos integrados no colectivo Galeuzca. c) Esta é unha crónica específica. d) Esta crónica ten máis información que opinión. 23. a) Esta é unha entrevista de personalidade. b) Resposta persoal. c) Resposta persoal. 24. A modo de exemplo: Coincidencias: – Os dous medios utilizan a linguaxe como soporte básico. – Os dous son medios de comunicación de masas. – Os dous medios teñen as mesmas funcións: informar, persuadir e entreter. – Os dous necesitan organizar xerarquicamente os contidos. Diferencias: – Na prensa o soporte comunicativo é a linguaxe escrita e as imaxes. Na radio o soporte básico é a palabra falada. – Na radio tamén teñen moita importancia a música, os sons e ruídos e o silencio. – Por parte dos receptores, a lectura da prensa require atención “exclusiva”, o público que escoita a radio pode estar facendo outras cousas. 25. Esta é unha actividade de libre expresión. Podes consultar co teu profesor ou profesora. 26. a) Programación da TVG -

Bos días. Magazine: Informar - Entreter. Formación profesional. Divulgativo: Informar.

209

Os medios de comunicación social

Emprego. Divulgativo: Informar. Cine: Entreter. Teleserie: Entreter. Galicia Enteira. Cultural: Formar - Informar. A revista. Informativo: Informar. Galicia noticias: Informar. Deportes mediodia: Informar - Entreter. O tempo: Informar. Tardes con Ana. Magazine: Entreter - Informar. Todos a bordo. Concurso: Entreter. Xabarín club. Infantil: Entreter. Serie: Entreter. Galicia directo. Magazine: Informar - Entreter. Telexornal: Informar. Deportes: Informar - Entreter. Supermartes. Concurso: Entreter. Nacer de novo. Relixioso: Formar.

Programación de Antena Tres -

210

Serie Entreter. Serie: Entreter. Club Megatrix. Infantil: Entreter. Noticias: Informar. El primer café. Entrevistas: Informar - Entreter. La mañana de Rosa. Magazine: Informar - Entreter. Serie: Entreter. Serie: Entreter. Serie: Entreter. Noticias 1: Informar. El tiempo: Informar. Sabor a ti. Magazine: Entreter - Informar. Alta tensión. Concurso: Entreter. Serie: Entreter. Impactos TV. Sucesos: Entreter - Informar. Noticias 2: Informar. El tiempo: Informar. Cine: Entreter. Especial. Tú serás mi baby. Magazine: Entreter - Informar. Noticias 3: Informar. Cine: Entreter. Televenta: Persuadir.

SOLUCIÓNS

Informar

Formar

Entreter

Persuadir

Televisión de Galicia

Antena 3

c) Análise: Á vista desta clasificación pódese deducir que os contidos das programacións son fundamentalmente de entretemento. Isto vese, sobre todo, na programación da cadea privada. A continuación están os programas informativos. Hai moi poucos programas formativos. Ningún na cadea privada. Non aparecen como específicos os programas dedicados a persuadir, isto dáse fundamentalmente nos espacios publicitarios que non figuran na programación.

211

Unidade 2 27. • Tese: O intento da publicidade de impoñer un “determinado ideal de beleza”, sobre todo para a xente máis nova, que se supón é máis receptiva á mensaxe. No texto, os autores da carta sosteñen que as medidas que mostran algunhas modelos son inacadables para a mocidade, senón é enfermando, chegando mesmo a provocar a súa morte. • Argumentos: Os empresarios, publicistas e demais organismos relacionados con este tema, non se dan conta do dano que producen en moitas familias; o único que buscan é a obtención de grandes beneficios económicos, sen ter en conta que un/unha rapaz/rapaza a esa idade, aínda non é capaz de discernir o que lle convén e que está nun momento da súa vida moi maleable. Como resultado nos atoparemos cun/cunha adolescente frustado/a que o único que conseguirá (se pretende seguir eses canóns) será a perda da súa autoestima e, ás veces, a propia vida. • Conclusión: O rexeitamento total a aqueles medios que, coa súa axuda, intentan afianzar algo tan daniño, prexudicial e mortal como é a anorexia. 28. TEXTO Nº 1 a) Tese: A defensa do medio ambiente e da natureza, tratando de evitar os danos que se producen na fauna e na flora coa indebida extracción dos recursos minerais que se precisan para a nosa existencia. O que debe dominar, por riba de todo, é o chamado “imperativo ecolóxico”. b) Temos que ter en conta que, na fase de exploración mineral, as perforacións e os foxos danan o ambiente. Pero será sobre todo a expansión natural da mina o que traerá consigo grandes prexuízos, xa que, o espacio de tempo que vai desde que se atopa o filón mineiro ata a súa explotación comercial pode abranguer moitos anos; e é durante estes anos, cando se van construír edificios, estradas, escavar pozos, etc., que danarán gravemente toda a fauna, flora e os bosques do contorno natural. Por iso, vai ser necesario que as compañías mineiras do Norte (as máis poderosas) tomen en serio ese “novo imperativo ecolóxico” do que falabamos ó principio. Precisaranse informacións concretas e eficaces acerca de novas tecnoloxías que non sexan tan agresivas co ambiente, e sesións formativas para evitar que o desastre vaia a máis, tendo en conta que as medidas represivas que se están a dar agora, non resultaron moi eficaces.

212

SOLUCIÓNS

c) Tipos de argumentos que emprega:

O argumento de autoridade: Téñense en conta as opinións doutras persoas máis coñecedoras do asunto a tratar. O argumento de universalidade: Defender algo que é aceptado pola opinión xeral. Argumentos baseados nas consecuencias dun feito (argumento causa-efecto): Deféndese o feito polas consecuencias que poida producir a calquera nivel.(Este último argumento é o máis destacado neste texto) TEXTO Nº 2: a) O/a autor/a da carta está a favor das medidas decretadas polo Goberno cubano e isto vémolo polo ton irónico de toda ela (non está para nada de acordo coa política norteamericana e chama dictador ó seu actual presidente Clinton), e ademais, no primeiro parágrafo da mesma, comenta que vai “facer un pouco de política-ficción”. b) Que os xornalistas cubanos non poderían facer a súa campaña socialista á través dos EEUU, nin cesar ó seu presidente (por consideralo un dictador do mesmo xeito que os americanos teñen a Fidel Castro). Non sería posible lanzar panfletos defendendo a política cubana e incitando ó pobo americano a ir en contra dos seus patróns, e dende logo, non demostrarían a súa cortesía intentando que os devanditos xornalistas cubanos non fosen molestados na cidade dos rañaceos. c) A conclusión é que Cuba está a sufrir, dende hai moito tempo, un grave bloqueo e unha lei Helms-Burton que repercute moi negativamente na poboación cubana, que fai que careza de cousas moi necesarias para o seu vivir cotián e que impide o seu desenvolvemento normal. TEXTO Nº 3 a) O motivo da carta é a festa que se celebra en Laza ( Ourense) do Entroido, onde, nun momento dado da celebración, parece ser que se utilizan formigas, e, tamén, a estrañeza e a confusión que supón para os asinantes da mesma que non saen do seu asombro cando len na prensa que as devanditas formigas que se utilizaron nesa festa tiveron un “trato cruel e monstruoso”, chegando incluso a presentar unha queixa formal ante a Xunta de Galicia a Asociación Nacional para a Protección e o Benestar dos Animais. b) En primeiro lugar, os visitantes que mesmo participaron nos festexos, opinan que todo o que alí pasou foi do máis normal. Que só eran un grupo de persoas reunidas para pasalo ben, en total harmonía.

213

Os medios de comunicación social

En segundo lugar, cualifican de radicais e tremendistas ós membros da Asociación por considerar o acto como algo “monstruoso e depredador”. c) Os/as autores/as da carta piden ós compoñentes da ANPBA que se documenten antes de falar de algo que non coñecen, é dicir, dos costumes das festas de Laza. En primeiro lugar, parece ser que as formigas se botan o luns polo serán, e non na chamada “farrapada” (como defenden os membros da Asociación), que o único que pretenden é un afán protagonista. En segundo lugar, teñen que saber que a recolleita dos insectos non é unha cacería ó chou , senón que se leva a cabo con coidado, collendo só algunha delas, e que cando se lanzan á xente, levan mesturadas terra ou cinza, o que supón que non sofren moito. O único argumento que os da Asociación poden esgrimir en contra é que algunhas persoas lles botan vinagre, e tampouco pensan que as poidan meter no forno, xa que deste xeito a festa non tería moito sentido ó desaparecer ó becho. d) Tipos de argumentos:

A experiencia persoal: É algo que eles mesmos (os autores/as da carta) experimentaron. Argumento por xeneralización: Falan de “cacería (cruenta) de insectos polos montes” cando só é un feito illado dunha festa que se dá nun determinado lugar. e) Un argumento que se podería suprimir e cando tachan de radicais e tremendistas ós membros da Asociación, opinando ademais que só fan a denuncia por afán de protagonismo. (Este argumento ten un matiz moi subxectivo, xa que os asinantes da carta non son capaces de respectar a opinión do grupo de persoas pertecentes á ANPBA). f) A conclusión á que chegan é que deben ter en conta e respectar as tradicións dos pobos. 29. MARCADORES TEXTUAIS : “O traballo das empregadas do fogar”: Diríxome a vostede: Estructura o texto. Introduce o tema. Para comentar brevemente...: Estructura as ideas. Indica finalidade. Aducindo que (considerando que): Estructura ideas. Indica causa. Ante todo: Estructura o texto. Marca a orde. Quero deixar claro: Estructura o texto. Fai fincapé. Pero si indicar que...(aínda que si indicar que...): Estructura ideas. Indica oposición ou obxección. Por outra parte: Estructura o texto. Serve para distinguir.

214

SOLUCIÓNS

Ademais: Estructura o texto. Continúa sobre o mesmo punto. En fin: Estructura o texto. Serve para indicar que acaba a exposición do tema. Xa chegou o momento de...: Estructura o texto. Para indicar tempo. Para igualarnos ó resto...: Estructura as ideas. Indica finalidade. 30. a) No primeiro parágrafo aparece a tese que defende a autora: fala do desinterese que hai por parte da mocidade respecto á cultura e pensa que un dos principais motivos podería estar na clase de ensinanza que reciben por parte dos pais e dos/as profesores/as. b) Entre o segundo e quinto parágrafo aparecen as súas argumentacións. Primeira argumentación: Marina Mayoral di que os rapaces que viven en familias onde hai unha afección verdadeira por calquera actividade, acaban por herdar esa mesma afección, agás no caso de que exista ou xurda algún tipo de problema. Segunda argumentación: Neste parágrafo, a autora di que ese problema do que falabamos antes é, case sempre, o de diferenciarse do grupo familiar, o de manifestar o seu espírito de rebeldía fronte ó gusto xeral da súa familia. É dicir, o rapaz trata de desenvolver a súa propia individualidade. Se isto se fai sen traumas nin oposicións, non habera ningún problema en que lle gusten as mesmas afeccións familiares. Pola contra, cando rexeita ou sente desprezo polas actividades do resto, estamos ante un problema psicolóxico porque non está en contra da lectura ou da música, senón que vai contra aqueles que para el a representan. Terceira argumentación: Por último, hai pais que recoñecen a cultura como un dos bens máis gratificantes que pode atopar o ser humano, aínda que eles mesmos non son moi dados a estas afeccións culturais. Son persoas, mesmo brillantes, que antepoñen outras cousas a calquera actividade de tipo cultural, pero están empeñados en que os seus fillos amen os libros, os concertos, e calquera outra manifestación deste tipo, pero se lamentan de que por parte do mocidade hai moi pouco interese por todo isto. Segundo Marina Mayoral, a razón deste rexeitamento dos xoves e que son moi listos e, de seguida saben diferenciar o que é por obrigación do que é por verdadeira afección ou gusto. c) A conclusión á que se chega é que, o que se debe ensinar e comunicar ten que ser algo que produza un verdadeiro pracer para todos, tendo en conta que se nós non fomos capaces de conseguilo na nosa mocidade, non nos pode estrañar que non o atopemos nos nosos fillos. d) No segundo parágrafo aparece unha argumentación baseada nas consecuencias dun feito: Os fillos herdan os gustos e apetecencias que se gozan dentro da familia.

215

Os medios de comunicación social

A argumentación causa – consecuencia aparece no terceiro parágrafo: Se os fillos non teñen problemas para autoafirmar a súa individualidade, respectando os seus gustos, o resultado é favorable e o rapaz poderá chegar ós mesmos intereses do ámbito familiar sen ningún trauma por ambas partes. A argumentación baseada na propia experiencia persoal aparece no cuarto e no quinto parágrafo: A autora coñece bastantes casos, vividos por ela mesma, onde os rapaces/as, a pesar do esforzo dos seus pais, non participan do gusto da lectura, e menos aínda se llela impoñen pola forza. e) Adecuación: Este artigo vai dirixido ós pais e ós ensinantes, é, ó ser publicado nun xornal tamén a todos/as lectores/as. Ó final do artigo hai alusións ditrectas a eles/elas, ós destinatarios: “Ós pais e ós ensinantes non nos queda máis remedio que ...” A linguaxe empregada é coidada pero, ó mesmo tempo, amena e clara, xa que o artigo xornalístico vai destinado a todo tipo de lector/a. Coherencia: O texto está perfectamente estructurado: No primeiro parágrafo aparece a tese. No segundo parágrafo a primeira argumentación. No parágrafo terceiro a segunda argumentación. No parágrafo cuarto e quinto a terceira argumentación. E no parágrafo sexto e último a conclusión ou proposta. Cohesión: Neste artigo de opinión non aparecen moitos marcadores textuais. A súa estructuración de parágrafos e ideas vén dada, sobre todo, pola simple xustaposición. Isto vese claramente entre o parágrafo quinto e sexto, onde a conclusión ou proposta non remata cun dos marcadores textuais característicos, como podían ser “finalmente”, “así pois”, etc. No terceiro parágrafo aparece un marcador para facer fincapé “ou sexa”, e máis adiante, neste mesmo parágrafo aparece outro que ten tamén a mesma finalidade de facer fincapé: “case se pode asegurar” que equivalería a “paga a pena dicir”. O inicio do parágrafo cuarto “un caso distinto é” podería ser substituído por calquera dos marcadores textuais que inician tema novo: “Polo que se refire...”, “sobre...”, “en relación con...”, etc. Neste mesmo parágrafo cuarto aparecen varios marcadores que estructuran ideas: “Pero que non son verdadeiros afeccionados”, “...pero que queren que os seus fillos...” e que indican oposición ou obxección. E por último, no parágrafo quinto aparece outro marcador que estructura ideas “para detectar o que é gusto do que é obriga.” que indica finalidade. Tamén as repeticións ou recorrencias que aparecen no artigo dan cohesión ó texto.

216

SOLUCIÓNS

Así vemos no terceiro parágrafo que o marcador textual “cando” ademais de indicar tempo está axudando, coa súa repetición, a proporcionar esa necesaria cohesión. Repeticións léxicas do designado aparecen no primerio parágrafo: - “afección auténtica” - “desa afección” - “dos afeccionados”, etc. Repetición léxica do campo semántico de deportes: esquí (esquiar), tenis, partidos ... f) Trazos lingüísticos: A escritora alterna a primeira persoa do singular para referirse a si mesma: “(eu) comentaba o xoves...”, “E (eu) non me refiro...”, “A min paréceme...”. Pero tamén a terceira persoa: “Os rapaces que viven en familias...”, “Os fillos dos grandes lectores gozan lendo”, “Cando o fillo dun melómano, dun ... manifesta desprezo...” No último parágrafo, onde vai a conclusión aparece a primeira persoa do plural coa finalidade de implicar no asunto ós/ás receptores/as, neste caso, ós pais e ós/ás ensinantes: “Ós pais e ós ensinantes non nos queda máis remedio... E (nós) resignarnos a que os adolescentes non gocen do que nós non soubemos tampouco gozar.” En todo o artigo alternan proposicións subordinadas e coordinadas. Así vemos como no segundo parágrafo aparecen mesturadas proposicións subordinadas, coordinadas e incluso xustapostas:

“Os rapaces que viven en familias que teñen unha afección auténtica acaban...” (Subordinadas adxectivas). “Así os fillos dos afeccionados ó esquí, gústalles esquiar; ós do tenis, (gústalles) xogar partidos” ( Xustapostas). “Xa se trate dun deporte ou (xa se trate) doutra actividade de tipo intelectual ou artístico” (Coordinada distributiva) “Os fillos de melómanos pásano ben..., e os (fillos) de grandes lectores gozan lendo” (Coordinada Copulativa). No resto do texto, nos seguintes parágrafos abundan as proposicións subordinadas. Por exemplo:

“É bo que os adolescentes se independicen dos gustos das familias” (Subordinada Substantiva de Suxeito)

217

Os medios de comunicación social

“Case se pode asegurar que nos atopamos ante un (Subordinada Substantiva de C. Directo)

problema psicolóxico

“A min paréceme que os rapaces teñen unhas antenas moi finas”(Subordinada Substantiva de Suxeito) 31. Esta é unha actividade de libre expresión. Podes consultar calquera dúbida co teu profesor ou profesora. 32. a) A modo de exemplo: Tese: A perigosidade de que algunhas razas de cans mal adestrados polos seus donos/as caian en mans de xente irresponsable e inconsciente, e que provoquen un dano irreparable, como é a morte dalgún ser humano. Conclusión: O que está claro é que a “moda” de posuír razas caninas, en principio problemáticas e perigosas, debería estar moito máis controlada, e as responsabilidades que se derivan de todo isto, non deberían estar só en mans da xustiza (como no caso de ataques ou mortes a persoas), senón tamén da Administración, tomando medidas preventivas, controlando os donos deses cans e, incluso prohibindo a cría de razas creadas, ás veces, en laboratorios a través de cruzamentos entre elas. España ten que seguir o exemplo da Generalitat catalana, e o exemplo doutros países europeos. b) Ideas principais: Primeiro parágrafo: O problema é o perigo que supón en mans de xente irresponsable e asasina un can adestrado e ensinado a atacar á xente; o problema de ter un animal que non é capaz de distinguir, por culpa do seu dono que o forzou a ser así, un ser humano dunha peza de caza. Segundo parágrafo: Maila a morte do neno mallorquino e o ataque á muller, como sucede sempre neste país, non se tomaron as medidas necesarias para evitar máis casos como eses. E mentres no se regule dunha forma seria e eficaz a proliferación destas razas caninas en mans de indesexables, o problema seguirá estando aí e, por desgracia, haberá máis mortes e ataques.

218

SOLUCIÓNS

33. Esta actividade é de libre expresión. Sen tes algunha dúbida consulta co teu profesor/a 34. Actividade tamén de libre expresión. En caso de dúbida consulta a Unidade onde se fala dos textos de opinión ou ó teu profesor ou profesora.

219

Unidade 3 35. Anuncio 1: Emisor: Jaguar. Destinatario: Posibles compradores (xente con poder adquisitivo alto). Canle: Revista. Producto: Reloxos de luxo. Imaxe: Fotografías de tres reloxos sobre fondo negro. Texto: “Percorrer podemos todo o mundo na procurada beleza, pero se non a levamos connosco nunca a atoparemos” 36. A modo de exemplo: Lectura denotativa: Unha fermosa muller nova, elegantemente vestida de negro e moi maquillada, cun profundo escote que mostra parte do peito, reclínase en actitude de abandono nun sofá tapizado de veludo azul; ó seu lado repousa un frasco do perfume que se anuncia. O fondo é vermello. Lectura connotativa: A imaxe suxire un mundo de luxo, beleza e sofisticación. A actitude da muller ten unha forte carga sexual, aínda que parece ausente, tanto a súa roupa como a posición do seu corpo suxiren a entrega inminente. Isto vese reforzado polo breve texto: “Para las que se entregan a Yves Saint Laurent”. O anuncio, como vemos, vende fundamentalmente unha imaxe de muller: fermosa, sofisticada, desexada e disposta a ser “compracente” en determinados ambientes de luxo. 37. a) Utilización do imperativo “proba” e do adxectivo “natural” con significado valorativo e ambiguo, xa que tanto se pode referir ó producto que se anuncia como á persoa que o utiliza. b) Hai aquí unha personificación xa que se lle adxudica ó teléfono a capacidade de “falar”. c) A utilización do francés suxire un mundo de sofisticación. d) Esta frase é unha metáfora tendente a reforzar a idea de forza e poder que se lle atribúe ó coche. e) Repetición da palabra único para reforzar o seu significado. f) Onomatopea que suxire estar experimentando un placer gustativo. g) Repetición. Hai tamén unha comparación na que falta o segundo termo: Algo máis ... “¿Máis que que outra cousa?”

220

SOLUCIÓNS

h) Enumeración de adxectivos. i) Este é un xogo de palabras baseado na similitude da palabra “diesel” coa palabra “dioses”(que, segundo a milotoxía grega, viven no Olimpo) l) Este tamén é un xogo de palabras baseado na alteración da expresión común: Feliz ano novo. 38. a) Tese: Eles, os anunciantes, son o grupo de telefonía máis vantaxoso para as empresas. b) Argumentos: -

Levan percorrido un longo camiño (experiencia). Son os mellores para atender as necesidades específicas de cada empresa. Ofrecen as mellores condicións de xestión: variedade de servicios e flexibilidade de pagamento. Ofrecen un Servicio de Atención ó Cliente. Contan cun elevado número de clientes.

c) -

O primeiro argumento é un argumento de experiencia persoal: “Percorremos un longo camiño...”. Os que seguen son argumentos de singularidade: “Ninguén mellor ca nós...” O último é un argumento de universalidade: “Máis de 140.000 empresas benefícianse xa de todas estas vantaxes”.

d) A conclusión sería que, por experiencia e servicios, este grupo de telefonía é o máis axeitado para todo tipo de empresas, calquera que sexan as súas características e necesidades. e) As imaxes amosan a un traballador desta compañía, perfectamente traxeado, camiñando campo a través levando ó lombo unha mochila na que se ve o anagrama do grupo. Despois vemos que nesta mochila leva un ordenador portatil. Estas imaxes reforzan a idea de que están dispostos a chegar a calquera sitio e tamén a de que son eficaces e bos profesionais. f) O eslogan apoia claramente as imaxes xa que reforza a idea de que están dispostos a chegar a calquera sitio onde haxa unha empresa. g) Ademais de tecnoloxía, este anuncio vende confianza, atención individualizada e profesionalidade.

221

Os medios de comunicación social

39. Esta é unha actividade de libre expresión. Para su comentario e posible corrección podes consultar co teu profesor/a. 40. a) Situación inicial: Nun tempo anterior, todos nós, os seres humanos, viviamos libres no entorno natural. b) Algo sucedeu que converteu os humanos en seres “de interior”. Perdemos o contacto directo coa Natureza. c) A solución a este problema está no uso do tecido GORE-TEXT que permite gozar do medio natural sen ter que sufrir ningún tipo de inconveniente (chuvia, frío, calor...) d) No texto faise unha descrición do tecido que se anuncia. Os adxectivos empregados son: impermeable, transpirable e “cortaventos”

41. a)

222

Adxectivos mellores, queixeiros puro industrial laborioso, artesanal limitada espigada forte, limpo, aromático

nome mestres leite proceso proceso producción cor sabor

Comparacións Como aprendemos

nome dos mestres

Grupos preposicionais Dos mellores De 50 anos (elaboramos) Con artesanía, (con) coidado, (con) paciencia Das nosas ovellas Sen ningún tipo de proceso industrial Ó ritmo da natureza (deixámolo callar)

nome mestres o queixo o queixo o leite o leite o leite

SOLUCIÓNS

Sen présas nin sobresaltos De producción limitada De cor espigada

o leite o proceso o queixo

b) Vende, ademais da calidade do queixo, a importancia das cousas feitas dentro do sabor familiar e tradicional, o sabor das cousas feitas con amor, paciencia, fuxindo do agobio das présas da vida actual. Vende o sabor da cociña tradicional feita por mans artesás; os valores da familia reunida e unida en torno a unha mesa e que é capaz de distinguir as cousas ben feitas. De aí que a producción do queixo sexa limitada (“só pode ir dirixida a aquelas persoas que saiban recoñecer o que é feito de forma artesanal”) . Resumindo: Os momentos bos da vida témolos que saborear no momento que se producen e gozar deles, porque é algo que non abunda nin se repite a miúdo. 42. Esta actividade é de libre expresión. Consulta, en caso de dúbida, ó teu profesor/a. 43. Tamén de libre expresión. Consulta o guión que aparece a continuación da actividade. 44. Actividade de libre expresión. 45. Actividade de libre expresión. 46. Actividade de libre expresión. 47. Actividade de libre expresión. 48. Actividade de libre expresión.

223

Os medios de comunicación social

49. a) A muller é moi guapa, como xa dixemos ten unha cara case infantil (como querendo reflectir pureza). Vemos, que efectivamente é unha muller moi fermosa, pero non exuberante, nin espectacular, xa que isto restaría protagonismo o principal personaxe do anuncio: o cava. b) Semella recén saída do baño, limpa, inmaculada. O seu vestido é sinxelo, sen adornos que distraian a atención do destinatario da mensaxe (o consumidor do producto) que lle quere transmitir a copa de cava que ten ela na man (“a pureza dun cava”). c) Parece que é ela quen se está a ofrecer ó home, como insinuándose, pero realmente, o que vende é unha copa do “mellor cava do mundo”. d) A relación é total. A muller está vendendo a súa inmaculada presencia (tanto psíquica coma física) para destacar que non existe un producto mellor que o cava Codorníu: Un producto que non foi manipulado e está feito a partir dun control totalmente rigoroso. Conclusión: De libre expresión. Podes consultar co teu profesor/a. (A modo de exemplo) Lectura denotativa: Toda a plana do anuncio aparece ocupada por unha fermosa muller vestida de branco (a palabra “branco” forma parte do eslogan do anuncio), e no centro do seu corpo, á altura do peito, destaca unha copa de cava. O fondo que rodea a figura é un halo con certo aire fantasmal, e a súa cara (case infantil) irradia tamén esa claridade como querendo simbolizar a pureza da que fala o eslogan. A protagonista do anuncio xa dixemos que é unha muller porque o nome do producto que anuncia leva nome de muller “ANNA”, de aí que o home case non teña ningunha relevancia (aparece de costas e medio desdebuxado) A etiquetaxe da botella tamén é toda branca (branco = pureza) e esa calidade de pureza segue aparecendo no eslogan cando di que o seu nome “sabe o froita recén cortada”. Lectura connotativa: A muller do anuncio, tan fermosa, tan inocente, tan “pura”, quere representar a gran calidade do cava que se anuncia, feito dos mellores acios recén collidos, sen mácula, que non se poden xuntar con outros tipos diferentes de uvas. Hai que ter en conta que ela (a muller) é “ANNA DE CODORNÍU”, é dicir, “propiedade exclusiva” da marca que representa. O cava non ten mestura de ningunha clase, é único no mundo, por iso ela non se pode rebaixar a ter relación con ningúen: A posición da copa nos suxire que vai a ser o cava quen protexa esa propiedade exclusiva (semella unha barreira entre a muller e o achegamento do home). A posible relación que poida xurdir entre ambos, será sempre a través

224

SOLUCIÓNS

dunha copa de cava de CODORNÍU, pero sen contacto físico co corpo da muller, que deste modo poderá seguir conservando a súa pureza para o seu único dono “o cava”, e o home gozará tamén, ó mesmo tempo, da gran calidade do escumoso. 50. Anuncio 1:

Destinatarios: O producto vai dirixido ós mozos (pode chegar a calquera parte, por máis afastada que estea, incluso, á xente que se supón máis tradicional e conservadora dos seus costumes, como poden ser estes rapaces orientais). Mensaxe persuasiva: Calquera pode dispoñer da mellor roupa. A roupa de Benetton consegue que as tradicións queden relegadas ó seu poder de persuasión (vemos que a rapaza leva enriba dela todo o que, hoxe en día, se considera o máis “in”, dende a cor do pelo, os percings no nariz e na lingua e o teléfono móbil. Arquetipos: A mocidade moderna e feliz, de calquera parte do mundo. Despreocupada e sempre á última. Anuncio 2:

Destinatarios: O anuncio vai dirixido ás mulleres. Mensaxe persuasiva: O reloxo véndese como a culminación do luxo que pode rodear a persoa que o quere mercar. Este producto vai ser o único que lle quede por comprar a esa persoa (afeita a gozar do mellor que hai na vida), porque xa dispón de todo o demais: Un gran coche, unha fermosa muller nova pertecente a unha clase refinada, culta e, polo tanto, tamén con diñeiro e poder. É dicir, que aquela que logre ter un “LONGINES” vai poder gozar de todo o que trae consigo a devandita posesión. Arquetipos: A calidade de vida que representa esa muller: culta, refinada, con cartos, afeita ás cousas boas. Anuncio 3:

Destinatarios: Vai destinado ós homes novos, amantes da aventura e do risco, dispostos a botarse á estrada e ver o que lles depara o destino. Xente que non quere ataduras de ningún tipo (familiar, laborais, etc), pero sen embargo, gústalle gozar dunha certa seguridade e quere saber onde se mete, e de cando en vez, non lle importa facer algunha concesión a aquilo que lle poida servir para o seu propio interese. Mensaxe persuasiva: Na imaxe, o que destaca sobre todo, é marca do pantalón que se quere vender “Leesures by Lee” (o home aparece de costas para destacar precisamente o devandito pantalón). O anuncio xoga coa palabra “metes”: o home vaise meter nun camión repleto de fermosas mulleres militares (imaxe da muller militar

225

Os medios de comunicación social

posta a propósito para dar un maior contraste), “porque sabe onde se mete”, xa que antes “se meteu” nun “Lee”, estará protexido contra calquera contratempo e terá éxito con calquera muller.

Arquetipos: Un home que semella forte e seguro de si mesmo, libre, independente, sen ataduras de ningún tipo. Anuncio 4:

Destinatarios: Sobre todo ás mulleres que desexan e aspiran a ser tan guapas coma a modelo. Mensaxe persuasiva: O que se vende é, que a través dun producto tan bo e san, se pode conseguir un corpo delgado e perfecto e mantelo así durante moito tempo, mentres se siga a consumir ese producto. Arquetipos: Como sempre aparece a imaxe dunha muller delgada. O anuncio está a vender, como case sempre sucede con todos, un soño imposible, inacadable para a maioría dos mortais. Anuncio 5:

Destinatarios: A xente nova. Mensaxe persuasiva: A alegría de compartir uns mesmos intereses. A mocidade sempre busca persoas coas que identificarse e divertirse. Arquetipos: As persoas que aparecen no anuncio son persoas sas, alegres e sen ningún problema. Son así, entre outras cousas, porque son consumidoras de algo que non atenta contra eles, senón, que pola contra lles intenta protexer dos posibles danos que terían se consumisen outras marcas diferentes de tabaco. Coma sempre, o producto vai destinado á xente nova, amantes do natural, pero sen renunciar os pequenos praceres da vida, pero tendo un certo control dos mesmos. Destinatarios

226

Mensaxe persuasiva

Arquetipos

Anuncio nº 1 Xente nova

Roupa "moderna" internacional

Mocidade feliz de calquera raza

Anuncio nº 2 Mulleres

Exclusividade e riqueza

Refinamento, luxo

Anuncio nº 3 Homes novos

Éxito coas mulleres Homes con éxito social

Anuncio nº 4 Mulleres

Posuír un corpo fermoso

A delgadez unida ó éxito

Anuncio nº 5

Felicidade ó compartir

A alegría da mocidade que comparte todo

Xente nova

SOLUCIÓNS

51. a) Criada: Servente, fámula. b) Cárcere: Penitenciaría, penal. c) Guerra: Desputa, enfrontamento, conflicto, contenda. d) Tolo: Demente, louco, desequilibrado. e) Parir: Dar a luz, procrear. f) Deus: Altísimo, Creador, Divindade, Señor. g) Retrete: Inodoro, latrina, servicio, water. h) Vello: Ancián, persoa da terceira idade. 52. a) Esta é unha escola para rapaces con necesidades educativas especiais: Quere dicir que é unha escola para rapaces con problemas psiquícos ou físicos que dificultan en maior ou menor grao a súa aprendizaxe. b) Teño unha dor de ventre terrible, ando de mes: Que ten a regla, a menstruación. c) Esa familia vive moi apertada: Que ten apuros económicos. d) Os invidentes estaban no seu centro social: Os cegos. e) Comeu moitas amoras e foise por si: Que se cagou. f) Isto é unha gaita, miña filla: Que é unha molestia, un fastío. g) Ese rapaz vai por mal camiño, dígocho eu: Que ten problemas de tipo social e pode acabar moi mal.

227

Unidade 4 53. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Plano en Panorámica. Plano Americano. Plano Enteiro. Plano de Detalle. Plano Medio. Plano Xeral. Primeiro Plano.

54. Actividade de libre expresión. Consulta co teu profesor ou profesora. 55. Actividade de libre expresión. Consulta co teu profesor ou profesora. 56. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

En picado. En contrapicado. Normal. En picado. En picado. Normal.

57. a) 1. O globo ten o contorno en off, as palabras son pronunciadas pola nai ou pai de Manoliño que non se atopa na viñeta, sabémolo porque o delta sinala un lugar que está fóra do cadro e tamén porque se ve desta persoa unha parte do brazo coa zapatilla na man. O delta é normal, só serve para indicar a dirección da que vén a mensaxe. O tamaño das letras máis grande do normal indícanos que o emisor está berrando, e identifícase co contido da mensaxe que é unha ameaza. 2. O globo ten o contorno eléctrico, con trazado en zigzag, para indicar que se trata dunha mensaxe que procede dun medio eléctrico, neste caso a radio. O delta en serra serve tamén para sinalar o mesmo. As letras son máis grandes do normal, xa que ocupan toda a parte alta da viñeta e veñen indicar o volume da radio.

228

SOLUCIÓNS

3. O que caracteriza este globo é o seu delta múltiple, que indica que os catro personaxes están a dicir o mesmo. As letras son máis grandes do normal para salientar o feito de que berran a súa protesta, sabemos que non berran algo agradable polas expresións das súas caras. En canto ó contorno é normal. 4. Nesta viñeta vemos a Manoliño ir cara á escola compunxido como nos indica a súa expresión corporal inclinada cara adiante. O globo indícanos o seu pensamento e por iso ten o delta en burbullas. Nin o contorno nin o tamaño das letras teñen maior relevancia. 5. O máis relevante nos globos desta viñeta é o contorno descontinuo do globo de Manoliño, consistente en dous globos unidos por un delta que vén marcar o momento no que fala Mafalda. É unha forma de representar os diferentes momentos da conversa. 6. A peculiaridade dos globos desta viñeta é o seu contorno eléctrico en zigzag, que serve para indicar a súa procedencia mecánica no caso do robot. No caso de Migueliño sinala que a voz de Migueliño reproduce ese mesmo ton mecánico do robot. b) Os globos nesta tira son o soporte da súa comicidade. Vemos a Mafalda falando soa sobre o número da poboación chinesa (o globo é un globo normal). Na segunda viñeta xa comeza a aparecer un globo con catro puntiños que representa o pensamento de Mafalda e por iso ten o delta en burbullas para se diferenciar dos outros dous globos con delta normal e que representan o que ela di. Na terceira viñeta, que é o centro da tira, o globo de pensamento aumentou, mais vemos perfectamente a Mafalda e os dous globos, co cal se manteñen as proporcións. Na cuarta viñeta Quino fai medrar desproporcionadamente o globo de pensamento que xa nos impide ver a cabeza de Mafalda e parte do globo que contén o que ela di. Na última viñeta o globo xa ocupa case que todo o espacio e só deixa sitio para que se poida ver parte dun globo con contorno case que en zigzag no que aparece a palabra ¡SOCORRO!. O que se nos indica, e aí reside a comicidade da tira, é que Mafalda está sendo esmagada pola inmensidade do globo constituída por milleiros e milleiros de puntiños que representan ós chineses. 58. 1. 2. 3. 4.

Texto Texto Texto Texto

de de de de

apoio apoio apoio apoio

mixto (cambio espacial e temporal). con función de relevo (cambio temporal). con función de relevo (cambio temporal). con función de ancoramento (cambio espacial).

229

Os medios de comunicación social

59. a) 1. A onomatopea ¡CHOOFF! nesta viñeta serve para indicar a caída libre do corpo sobre o sofá, a súa deixadez e abandono. Tamén indica a saída do aire comprimido no coxín do sofá, e vai máis alá, reproduce nas letras esta saída do aire mediante unha especie de nubes que arrincan do sofá e dos signos de exclamación que no canto de teren puntos teñen nubes. Do mesmo xeito, a sensación de abandono vese incrementada pola postura corporal da rapaza, coas pernas totalmente abertas cun pé aínda no aire. 2. Para analizarmos a seguinte onomatopea teremos en conta tamén as liñas cinéticas. Vemos un home metendo un xornal por debaixo dunha porta. As liñas cinéticas indícannos a traxectoria do xornal que vai de fóra cada adentro da porta. A onomatopea SUISSHH fai referencia ó suave ruído que o xornal emite en contacto co chan no seu percorrido. Sabemos que se trata dun ruído suave porque as letras da onomatopea son delgadas e pequenas. 3. Nesta viñeta a onomatopea CLAC indica o ruído que se fai ó colgar o teléfono. O feito de que as letras estean en negriña e con volume, así como a expresión do protagonista sinálannos que é unha forma brusca de colgar, que o auricular non se pousou suavemente sobre o teléfono. É máis, toda esta viñeta poderiase considerar como unha especie de metáfora da expresión “colgar o teléfono” no sentido de deixar a un coa palabra na boca cando un está alporizado ou ofendido. b)

Actividade de libre expresión. Consulta co teu profesor ou profesora.

60. Nesta viñeta aparecen signos cinéticos que indican traxectoria e signos cinéticos que indican impacto. Dentro dos que indican traxectoria imos diferenciar entre os que marcan espacio percorrido e os que marcan oscilación. Indican espacio percorrido: - As liñas que indican a traxectoria da columna na súa caída. - A dobre liña en espiral que sinala a traxectoria dos pés do personaxe que golpea a columna.

230

SOLUCIÓNS

Indican oscilación: - As liñas das costas e dos pés do personaxe que golpea a columna. - As liñas paralelas ó fuste da columna e as liñas que aparecen na súa base. - As liñas á altura da cabeza, da man e do cu do personaxe dos lentes. Só hai un signo cinético que indique impacto que é a estrela con nubes situada á altura da cabeza do personaxe que golpea a columna e fai que esta caia. 61. a) Actividade de libre expresión. Consúltao co teu profesor ou profesora. b) Actividade de libre expresión. Consúltao co teu profesor ou profesora. 62. a) 1) A protagonista está pensando por iso o globo é un globo de pensamento cun delta de burbullas. A súa expresión salienta a concentración no pensamento, as meniñas dos ollos miran cara arriba, morde a lingua cara a un lado e apoia o lapis no queixo. 2) Nesta viñeta a protagonista tamén está pensando e por iso mesmo o globo é tamén un globo de pensamento cun delta en burbullas. A orixinalidade deste globo reside no seu contido, que non é de carácter verbal, senón gráfico. As liñas en zigzag nas que predomina o negro, isto é, a escuridade, indican que se trata dun pensamento escuro, negativo. A expresión da cara vén reafirmar isto. A liña da boca vira cara abaixo o cal denota pesimismo. O entrecello está fruncido e baixo de forma que as meniñas dos ollos case que coinciden coa liña das cellas facendo a expresión moito máis hostil. As propias meniñas dos ollos son moi pequenas en relación ó tamaño do resto da cara, o que fai que a expresión se vexa ensumida en si mesma, non relaxada, non aberta ó exterior. Incrementan estas sensacións a postura corporal dos ombreiros esaxeradamente tortos cara á dereita e a posición da man co dedo índice totalmente recto, como en tensión. 3) A expresión do protagonista desta viñeta, que a diferencia das anteriores vemos de semiperfil, é moi agresiva. A maior carga expresiva recae na boca que é totalmente ameazadora. A boca esaxeradamente aberta, inclínase cara abaixo case que ata a gorxa, e amosa uns dentes tamén esaxeradamente grandes que semellan os dunha quenlla. O nariz, moi gordo e recto dá sensación de soster o ollo que se ve como se se tratase duns lentes. A meniña do ollo dá a sensación de mirar fixamente o cartel que indica que non funciona o teléfono público. O contido do globo

231

Os medios de comunicación social

suxire que o home di palabras malsoantes que o debuxante prefire ocultar mediante un borrancho para que non se poidan ver. b) A identidade expresiva entre o can e Mortadelo lógrase mediante a imitación da xestualidade tanto corporal como facial. Analizaremos en primeiro lugar a posición do corpo dos protagonistas que é semellante: os dous están sentados no banco coas pernas e os pés paralelos, co tronco inclinado cara adiante en sinal de pesadume e os brazos rectos coas mans apoiadas en cadanseu xeonllo. En canto á cara, aseméllanse tanto na boca inclinada cara abaixo, como nos ollos pechados dos que podemos ver todas as pálpebras e nas cellas inclinadas cara arriba. Deste xeito vemos como con moi poucos trazos o autor logra a identidade entre os dous personaxes. 63.

– –

–

Imos analizar os recursos expresivos desta viñeta considerando por separado os diferentes aspectos da súa persoa: O corpo está inclinado cara adiante e dobrado sobre si mesmo. As pernas dobradas en sinal de cansazo. As de Mortadelo están artificialmente arqueadas cara fóra mentres os pés van cara dentro. As de Filemón están dobradas, unha parcialmente e outra na súa totalidade. Tanto no caso de Mortadelo como no de Filemón as pernas suxírennos a idea de “non poder coas pernas” como sinal de esgotamento. Os brazos caen paralelos ó corpo e as mans están botadas cara atrás coma se custase tirar delas agás a man esquerda de Mortadelo que sinala a camioneta co polgar caído. A cara sostén a maior carga expresiva. Analicemos primeiramente a de Mortadelo; os ollos caídos véndose a metade das pálpebras, a lingua esaxeradamente longa e con forma ondulante que cae ata a metade do peito e as pingas de suor amosan un personaxe totalmente esgotado. No caso de Filemón a orixinalidade na expresión facial vén dada polas raias verticais que cobren a metade do rosto e que virían indicar a conxestión polo esforzo realizado; a boca está totalmente aberta cunha lingua esaxeradamente longa como a de Mortadelo que parece ir saír da boca; os ollos sáense das órbitas e as meniñas están desorientadas; os dous pelos que semellan follas murchas e as pingas de suor contribúen a dar este aspecto de personaxe canso ata a extenuación.

64. Actividade de libre expresión. Consulta ó teu profesor para a súa corrección.

232