TACHYGLOSSUS ACELEATZ
EKIDNA
EGILEA: MANU BIURRUN
AURKIBIDEA 1-EZAUGARRI OROKORRAK 2-BIZI-FUNTZIOAK 2.1.- NUTRIZIOA 2.2.- HARREMANA ETA KOORDINAZIOA 2.3.- UGALKETA
1.- EZAUGARRI OROKORRAK •
Gorputza arantzaz beteta dute, eta horrek, daramaten elikadurari lotuta, gehien bat intsektujalea, eta intsektu kolonialak gustukoago ditu, "arantzadun inurrijale" izena balio izan die.
•
Gorputz trinkoko animaliak dira, ilaje trinko batez estalia, nondik, defentsa modu bezala erabiltzen dituzten arantzak irteten zaizkien. Ohi, 35 eta 50 zentimetroko luzera dute, 10 zentimetroko isats batekin eta 2 eta 7 kilo arteko batez besteko pisuarekin.
•
Gehienetan, arrak emeak baino handiagoak dira.
•
Burezurra, luzea eta borobildua da, aurpegia luzanga, beheko baraila askorik garatu gabea, bi hezur mehe eta luzeek eratua. Euren elikadura, intsektu eta zizareek osatzen dutena, hodi formako aho bat adierazten du, irekidura estukoa. 20 zentimetroko luzera har dezakeen mihi itsaskor batekin, zeinekin elikagaia harrapatzen duten. Hortzik ez dutenez, ahosabaian, ahoaren amaieran aurkitzen diren arantza korneo batzuekin xehatua izango da elikagai hori. Elikagaiak aurkitzeko, usaimen zentzu oso garatu batez gain, ukimen elektro hartzaileak ere badituzte aurpegian. Hauekin, erraza egiten zaie inurri eta termita koloniak aurkitzea.
2.- BIZI-FUNTZIOAK 2.1- NUTRIZIOA DIGESTIOA: zelula kanpoko digestioa egiten dute digestio-hodian. Entzimak izeneko proteinak isurtzen dituzte digestio-hodian, eta direlako proteinak horiek elikagaiak deskonposatzeko prozesua hasten dute. Bestalde, barnekoa da gorputzaren barruan egiten dena. Lehenbizi ahoan elikagaiak birrintzen dira eta listuarekin nahasten, faringea eta hestegorria zeharkatu ondoren digestio gastrikoa egiten da urdailean. Ondoren heste meharrean digestioa erabat egiten da eta bukaeran heste gorrian egestioa egiten da. ARNASKETA: birika arnasketa biriken bidez arnasten dute eta. Ugaztunek gastrukerako gainazal handi handiko birikak dauzkate, albeolo izeneko zaku nimi単o ugariz osatuta. GARRAIOA: zirkulazio-aparatuak atal hauek ditu: garraiorako likidoa: barnealdetik zirkulatzen du eta urez, proteinaz eta zenbait zelulaz osatuta dago. Ornodunetan garraiorako likidoa odola da. Hodiak: garraiorako likidoa zeharkatzen dituen konduktuak dira. Bihotza: garraiorako likidoari hodietan zehar aurrera joan arazten dion organoa da, bi mugimendu ditu uzkurtu eta zabaldu.
•
•
ZIRKULAZIO-APARATUA: Zirkulazio-aparatu itxia dauka. Odola hodien barnealdean zehar zirkulatzen du beti. Hodi luze samarra izaten ditu: bihotzetik irten, gorputz osoa zeharkatu eta berriro bihotzera itzultzen da. Zirkulazio-aparatu itxia bikuna dauka. IRAIZKETA: zeinbat organo aritzen dira iraizketa pozesuan. Organo nagusiak giltzurrunak dira: gernua sortzen dute eta haren bidez kamporatzen dituzte hondakin subtantziak biltzen dituzte hondakin subtantziak batzuk.
2.2.- HARREMANA ETA KOORDINAZIOA •
ESTIMULU ERREZEPTOREAK: ugaztunek bost zentzumen dituzte. Soinuetarako bi belarri dituzte alboetan. Argirako bi begi dituzte, usaimenarako sudurratik, usaimena sudur- hoditik, zaporea mihia dute eta ukipenerako larruazala dute.
•
KOORDINAZIO SISTEMAK: bi sistema dituzte: nerbio-sistema, nerbio bulkaden bidez erregulatzen eta koordinatzen ditu. Nerbio sistema neuronaz osatuta dago. Sistema-endokrinoa: sistema horrek subtantzia kimikoak sortuz erregulatzen eta koordinatzen ditu funtzioak.
•
NERBIO-SISTEMA: Ornodunek ornogabeek baino nerbio-sistema komplexueagoa dute. Nerbio-zentroak: organo horiek informazioa jasotzen dute. Bi organo dira, garuna eta bizkar muina. Nerbioak: nerbio zuntzez osatuta daude. Nerbioiek sare modukoa erantzen dute. Bi nerbio mota daude: zentzumen nerbioia, errezeptoreatik nerbio zentrora eraman eta nerbio motorrak, nerbio zentrotik organo efeektoreetara helarazten dute informazioa.
•
SISTEMA ENDOKRINOA: hormonak deritze guruin endokrinoek sortzen dituzten subtantziak kimikoei. Guruinak odolera jariatzen dituzte hormonak, eta odolaren bidez organismo osoan banatzen dira
•
LOKOMOZIO APARATUA: ornodunek barne eskeletoa dute: hezurrek osatzen dute, eta hezurrak elkarren artean lotzeko artikulazioa dituzte. Eskeletoak gorputzari forma ematen dio ata hari eusteko ez ezik, eskeleto giharrak finkatzeko ere balio du. Giharrak uzkurtu eta erlazatu egiten dira eta horri esker estimuluei erantzuteko borondatezko mugimendua gauzatzen dituzte.Giharrak tendoien bidez lotzen dira.
2.3.- UGALKETA •
Ekidnak sexu bidezko ugalketa dauka, bi banako edo guraso aritzen dira, ar bat eta eme bat.
•
Sexu bidezkoa: arrek eta emeek ugalketarako organo bereiztuak garatzen dituzte, gonada deritzenak, haietan gametoak sortzen dira. Arrak: gonadak testikuluak dira eta espermatozoideak sortzen dira haietan. Emeak; gonadak obulategiak dira eta gameto femeninoa edo obuluak sortzen dira.
•
Ekidnak barne-ernalketa egiten du. Ugaltze aparatua femeninoaren barnealdean gertatzen da, ingurune nahiko hezea ernalketarako ezin besteko baldintza.. Horretarako, gehienetan beharrezkoa izaten da kopulazioa.
•
EMBRIOI GARAPENA: Ekidna obobibiparoa da, embrioia amaren barnean garatzen da, baina mantenugaiak arrautzeko gordekinekin lortzen ditu.
•
EMBRIOIAREN-ALDIAREN OSTEKO GARAPENA: Ekidnak garapen zuzena dauka. Jaiotakoan helduen antzeko itxura dute.