Wijzer
Leer voor je leven
Wijzer is een uitgave van IJsselgroep en verschijnt 4 keer per jaar | 2010 | jaargang 6 | nummer 4
Wetenschap & Techniek
Pagina 8
BasisBos brengt kinderen dichter bij de natuur Pagina 10
De kloof tussen wetenschap en praktijk? Pagina 12
Wetenschap voor techniek en kleuters
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 2
Inhoud
2 Wetenschap en techniek 3 Kort 4 Ken de feiten 6 De Natuurschool 8 Column BasisBos brengt
kinderen dichter bij de natuur
8 Activiteiten IJsselgroep 9 Agenda IJsselgroep 9 Agenda SONedutraining 10 De kloof tussen wetenschap en
praktijk?
IJsselgroep
Wetenschap en Kerndoel
beleid drie speerpunten geformuleerd:
Wetenschap- en techniekonderwijs
‘Thinking skills’, crossmediale
vallen onder het domein: ‘Natuur
didactiek en wetenschap en techniek.
en Techniek’. Dit domein voor het
Deze speerpunten hebben alles te
basisonderwijs staat omschreven in
maken met onderzoekend en
het kerndoel: ‘Oriëntatie op jezelf en
ontwerpend leren.
de wereld’. In dit leergebied oriënteren
In deze Wijzer leest u hoe IJsselgroep
kinderen zich op zichzelf, hoe mensen
samen met andere partners vorm
met elkaar omgaan en hoe ze zelf
geeft aan haar speerpunten en wat
12 Wetenschap en techniek voor
problemen oplossen. Voor kinderen
voor mooie resultaten er al geboekt
staat wetenschap en techniek
zijn op het gebied van onderzoekend
synoniem voor onderzoeken,
en ontwerpend leren!
kleuters
14 Wetenschap en techniek in de
bovenbouw
creatief en nieuwsgierig zijn en experimenteren. Ze leren iets over
• Op pagina 4 leest u een artikel dat
techniek én over vragen stellen.
ingaat op een project van Kennis-
Dat is de essentie van wetenschap-
centrum Wetenschap en Techniek
en techniekonderwijs: onderzoekend
Gelderland waar IJsselgroep
en ontwerpend leren.
partner in is en hoe Iselinge Hogeschool hier op doorpakt door
Colofon
Wijzer is het magazine voor klanten en relaties van IJsselgroep. Wijzer bevat nieuws over onze dienstverlening en de samenwerking met onze klanten. Met de Wijzer willen we onze klanten informeren én inspireren. Wijzer verschijnt 4 keer per jaar. Redactie: Marijke van Kampen, Patricia Hofs, Ellen te Winkel, Lisette Sellink, Katinka van Roij. Redactieadres IJsselgroep, Bachlaan 11 7002 MZ Doetinchem redactie@ijsselgroep.nl Aan dit nummer werkten mee: Henkjan Kok, Peter Roos, Albert Oving, Peter Hagenaars, Piet Bakker, Gerdo Velhorst. Opmaak: totdrukwerk Apeldoorn
Onderzoekend en ontwerpend leren
het aanstellen van twee nieuwe
Aansluitend bij het domein ‘Natuur
lectoren.
en Techniek’ heeft IJsselgroep in haar
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 3
SONedutraining
n techniek
Is B-leerkracht wat voor u? SONedutraining heeft een
• Iselinge Hogeschool begeleidt de Christelijke Basisschool Varssel bij
oplossing? Het artikel op pagina 10 vertelt u er meer over.
hun concept Natuurschool. Lees op pagina 6 hoe de school vorm geeft
• Good practices rondom weten-
aan dit concept en wat leerlingen
schap en techniek voor kleuters.
meemaken tijdens de wekelijkse
IJsselgroep Educatieve Dienst-
praktijkmiddag op een boerderij.
verlening ontwikkelde de lesmap: ‘Ik zag twee beren experimenteren’.
• Op pagina 8 leest u een artikel over
Op pagina 12 leest u de ervaringen
de groene lesmethode BasisBos.
van juf Anjolien met de lesmap en
Het lesmateriaal van BasisBos
hoe leerlingen door de proefjes
stimuleert leerlingen om leervragen
gestimuleerd worden zichzelf af te
te stellen aan elkaar en aan
vragen: Hoe kan dat?
zichzelf en dat niet de leerkracht automatisch met oplossingen en antwoorden komt.
• Leerlingen met uitdagende lessen verleiden voor wetenschap en techniek, daar staat het project
• Leerkrachten zien graag bij
Coreflect voor, zie pagina 14.
leerlingen als ze de basisschool
Zo is er bijvoorbeeld een lessen-
verlaten de volgende zaken:
serie voor bovenbouwleerlingen
samenwerken, onderzoekend,
waarin ze een huis op de maan
creatief, kritisch en nieuwsgierig
bouwen voor astronaten waarin
zijn. Maar als je de vervolgvraag
ze een lange tijd zonder hulp
stelt wat ze er aan doen in het
van buitenaf kunnen leven.
onderwijs? Dan valt het vaak stil.
Een uitdagend onderwerp!
Biedt ‘Thinking skills’ hiervoor de
nieuwe leergang ontworpen: `Zorgarrangement in eigen klas’. De training is ontwikkeld in het kader van passend onderwijs. De taken van de leerkracht in het passend onderwijs vragen steeds meer van de leerkracht. Van deze professional wordt verwacht dat hij de juiste keuzes maakt en de onderwijsbehoeften van kinderen signaleert én kan bedienen. Binnen de functiemixmaatregelen wordt er al gesproken over een zogenaamde B-leerkracht die competent is in het bieden van zorg. De nieuwe leergang `Zorgarrangement in eigen klas’, zorgt voor een professionaliseringsslag van de leerkracht die bij kan dragen tot een hogere functiewaardering op LB-niveau.
Uw reactie
U kunt zich individueel inschrijven. Ook verzorgen wij de leergang op locatie.
Uw reactie U kunt reageren op onze artikelen. Wij zijn benieuwd naar uw reacties. Onze spelregels: • Geef duidelijk aan op welk artikel, welk thema u reageert.
• Anonieme reacties nemen wij niet
offerte kunt u bellen met
mail uw naam en adres.
0314-374137 of mailen naar
• Als uw reactie wordt geplaatst
• De redactie kan reacties redigeren, bekorten of niet plaatsen.
info@sonedutraining.nl.
vermelden we onderaan uw naam en woonplaats.
• Formuleer uw reactie kort en bondig in maximaal 250 woorden.
Voor een vrijblijvende
in behandeling, dus vermeld in uw
Stuur uw reactie naar: redactie@ijsselgroep.nl
Voor meer informatie over de nieuwe leergang, zie www.sonedutraining.nl.
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 4
IJsselgroep
Henkjan Kok directeur IJsselgroep
Ken de feiten In het boekje ‘Omdenken’ van Berthold Gunster trof mij het volgende verhaaltje: ‘Een boer en een wetenschapper zitten in een auto. De boer kijkt naar buiten. ‘Kijk’, zegt hij, ‘de schapen zijn geschoren’. ‘Helemaal?’, vraagt de wetenschapper. ‘weet je het zeker?’ ‘Ja’, antwoordt de boer, ‘dat zie je toch?’ De wetenschapper antwoordt: ‘Dat zou ik niet een-twee-drie durven zeggen. Ik zou zeggen, de kant die wij zien is in elk geval geschoren, of dat voor de andere kant ook geldt, is nog maar de vraag.’
Omdenken begint met de feiten zo
matig werken het hoofdthema
goed mogelijk kennen. Het verschil
(‘evidence based’). Iselinge
kunnen zien tussen de werkelijkheid
Hogeschool zit midden in deze
en onze interpretatie van die
beweging en heeft hierin inmiddels
wetenschappelijk verantwoorde
werkelijkheid. We denken vaak dat
een paar belangrijke keuzes
basis.
we weten hoe het zit, maar vaak zien
gemaakt. Deze beweging startte al
we niet wat er te zien is, maar zien
een aantal jaren geleden, bijvoor-
vooral wat we denken. Ongeveer
beeld door samen met de pabo’s van
5 procent van wat we zien is
Ede, Arnhem en Nijmegen deel te
In juli 2010 is dit traject met een
gebaseerd op onze feitelijke
nemen aan projecten vanuit het
externe audit afgesloten. De audit-
waarneming. De andere 95 procent
Kenniscentrum Wetenschap en
commissie beoordeelde de resultaten
bestaat uit herinnering, aanvulling,
Techniek Gelderland (KWTG).
vijf maal met een goed. Een resultaat
weglating en samenvatting.
De gemeenschappelijke visie was
om trots op te zijn, maar vooral een
voor de partners essentieel en
inspiratie om verder te gaan op de
omvatte de volgende vijf uitspraken:
ingeslagen weg. De deelnemers
‘Wat een mens in verwarring brengt zijn niet de feiten, maar de meningen over die feiten’ (Epiktetos)
Het bovenstaande citaat van Gunster sluit goed aan bij de ontwikkeling die het onderwijs op dit moment doormaakt. In het basisonderwijs gaat het om ‘opbrengstgericht werken’ (‘data driven’), in het hoger beroepsonderwijs is onderzoeks-
houding en onderzoekend leren. 4. Het KWTG werkt vanuit een
5. Het KWTG is creatief in zijn oplossingen.
hebben dan ook besloten om verder 1. Het KWTG zorgt voor een omslag
te gaan.
in denken over wetenschap en techniek in het onderwijs:
Nieuwe lectoren
‘het is meer dan een lesje erbij’.
Om deze weg te verbreden en vooral
2. Het KWTG werkt aan een duurzame Ontwikkelingen
gebied van de onderzoekende
ontwikkeling (innovatie) door: • Aan te sluiten bij de beginsituatie van een school en/of leraar. • Lerende organisaties bij elkaar te brengen. • Te zorgen voor verankering en borging in de dagelijkse praktijk. 3. Het KWTG is een expert op het
ook om onderzoek binnen Iselinge Hogeschool verder te stimuleren worden twee nieuwe lectoren aangesteld. De eerste nieuwe lector is in juni 2010 benoemd in de persoon van Joost Cohensius. Hij houdt zich bezig met onderzoek naar de consequenties van het gebruik van crossmediale middelen
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 5
voor de didactiek van de leerkracht.
bezoek aan de universiteit, nu
Het is nadrukkelijk de bedoeling dat
vergezeld door collega’s uit het
de basisscholen in de regio bij dit
voortgezet onderwijs die met dit
onderzoek worden betrokken.
onderwerp aan de slag gaan. In het
Inmiddels is ook de werving van de
najaar van 2009 verzorgden twee
tweede nieuwe lector opgestart.
collega’s uit New Castle (Anne de
Dit lectoraat gaat zich vooral richten
A’Échevarria en Ian Patience) voor
op ‘Personal Learning’ en ‘Thinking
ons een paar studiedagen, waarin zij
skills’, hierbij ga je uit van een
lieten zien hoe het werken met de
curriculum dat gericht is op de
centrale principes van ‘Thinking
persoonlijke en denkvaardigheden
skills’ er in de praktijk uit ziet.
van kinderen, gericht op zelf-
Deze principes zijn:
regulerend leren.
• Actief Leerlingen onderzoeken zelf
Stimuleren McGuinness, C. (1993) zegt hierover:
hun ideeën. • Betekenisvol Informatie
‘De ontwikkeling van denkvaardig-
verbinden met de
heden heeft zowel te maken met het
belevingswereld
zorgen voor zowel de beschikking tot goed denken als met het leren
van het kind. • Uitdagend Kinderen werken
gebruiken van de juiste vaardigheden
met een cognitief
en strategieën. Het is daarom
conflict dat
belangrijk dat leerkrachten een open houding hebben met betrekking tot
uitdaagt. • Samenwerking Studenten/
het ontstaan van kennis en denken.
leerlingen kunnen
Daarnaast moeten ze een educatief
van elkaar leren.
klimaat creëren waarin praten over
• Begeleidend De docent daagt
vo-scholen kun je afleiden dat we hiermee kennelijk in een behoefte voorzien. Wanneer we verder om ons heen
denken, vragen stellen, je dingen
de leerling uit
kijken, zien we dat de Academische
afvragen, voorspellen, twijfelen en
voor zichzelf te
Pabo en de basisscholen hard
tegenspreken niet alleen getolereerd
denken.
werken aan praktijkgericht onder-
worden, maar ook worden aan-
• Metacognitie Denken over
zoek. Verdere uitbouw hiervan ligt in
gemoedigd en gestimuleerd. Het
denken, weet
de planning voor de komende jaren.
ontwikkelen van denkvaardigheden
hebben over de
In die zin gaan we interessante tijden
heeft niet alleen positieve gevolgen
kennis en
tegemoet. Het gesprek tussen de
voor het denken van de leerlingen,
mogelijkheden
boer en de wetenschapper zal op
maar ook voor de ontwikkeling en
die je bezit.
vele plaatsen navolging genieten.
het denken van de docent en zelfs voor de deskundigheid van de school.’
Praktijkgericht onderzoek
(met dank aan Peter Hagenaars voor
Op dit moment voert IJsselgroep,
zijn input voor dit artikel)
‘Thinking skills’ in praktijk
vooral in het voortgezet onderwijs,
De universiteit van New Castle
pilots uit om op basis van deze
Lees ook het artikel over ‘Thinking
verzamelt veel kennis en onderzoekt
principes onderwijsleeromgevingen
skills’ in Wijzer | jaargang 6 |
dit onderwerp. Collega’s van Iselinge
in te richten. Hierin doen docenten
nummer 1, te vinden op
Hogeschool en IJsselgroep bezochten
en leerlingen ervaring op met
www.ijsselgroep.nl in het menu
deze universiteit. In het najaar van
‘Thinking skills’. Uit de grote
nieuws en publicaties onder
2010 brengen ze opnieuw een
belangstelling vanuit andere
relatiemagazines.
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 6
Iselinge Hogeschool
De Natuurschool Op Christelijke Basisschool (CBS) Varssel ervaar je een gemoedelijke sfeer, met zorg voor elkaar en rust. Het is een kleine basisschool met 38 leerlingen. Sinds het schooljaar 2009/2010 profileert de school zich als Natuurschool.
Wat doet een Natuurschool? Naast de basisvaardigheden lezen, taal en rekenen besteedt de school aandacht aan het kerndoel ‘oriëntatie op jezelf en de wereld’. Hiervoor is voor alle groepen een vaste middag gereserveerd. Deze middag vullen ze op verschillende manieren in: één groep leerlingen gaat in de directe omgeving van de school aan het werk in een moes- en bloementuin of in het bos. Een tweede groep bezoekt de boerderijschool en een derde groep besteedt aandacht aan de vogels rondom de school. De wekelijkse praktijkmiddag ondersteunt diverse onderwerpen
natuurkunde in de praktijk. Dit is een
nummers van deze koeien en zorgen
binnen dit kerndoel.
voorbeeld van hoe de leerlingen
er in de stal voor dat ze naar de
onderzoekend leren en denkvaardig-
melkrobot gaan. Een andere
heden ontwikkelen.
toepassing van ict, zien de leerlingen
Centrifugeren Als om twaalf uur de ochtendlessen
als de melk opgehaald wordt. Achter
klaar zijn stappen de leerlingen van
Ict in het melkveebedrijf
in de tankauto houdt een computer
de middenbouw op de fiets naar de
De leerlingen gaan met boer Jelger
precies bij hoeveel melk de boer
boerderij van de familie Hebbink.
de stal in. Eerst naar het kantoor,
oplevert.
Eerst gaan ze hier met zijn allen
waar de computer staat. De
eten. De boerin heeft een verassing,
melkrobot melkt de koeien en houdt
Biologie
de eerste zelfgeteelde sla is van het
precies van elke koe bij wanneer ze
Tijdens hun werk rondom de
land en de kinderen mogen de sla
is gemolken is en hoeveel melk ze
boerderij pakken de leerlingen
proeven. De sla is nog nat, dus komt
gaf. Deze informatie komt direct in
terloops flink wat kennis over allerlei
de slacentrifuge er aan te pas.
de computer te staan. Dat is handig,
dieren op. In de boerderij huizen
Zo legt de leerkracht, door doen en
zo weet de boer precies welke
vele boerenzwaluwen, de boer
bespreken, de kinderen de betekenis
koeien aan de beurt zijn om te
vertelt van alles over deze vogels.
van centrifugeren uit. Een stukje
melken. De leerlingen noteren de
Als een groep buiten fluitjes staat te
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 7
snijden, worden ze belaagd door
Leerdoelen/ontwikkelingspunten
klasgenoten, angsten overwinnen en
verschillende insecten die ze
De wekelijkse praktijkmiddag
doorzetten. Op persoonlijk vlak
uitgebreid bekijken en benoemen.
herbergt een grote diversiteit aan
versterkt dit het verantwoordelijk-
Een van de leerlingen vindt bij het
leerdoelen en ontwikkelingspunten.
heidsgevoel, de zelfreflectie en het
zandscheppen een mierennest vol
De leerling ontwikkelt bijvoorbeeld
zelfvertrouwen. En buiten leer je
eitjes. ‘Wat is dit dan!?’, roept ze vol
zijn motoriek door diverse klusjes uit
bijvoorbeeld over temperatuur,
verbazing uit. Op zo’n moment
te voeren. Tegelijkertijd leert hij hier-
neerslag en wind.
wordt het werk stilgelegd en komen
mee veilig omgaan met gereedschap.
alle kinderen kijken. De boer legt uit
De leerling leert dat zorg en verzorg-
Naast gezonde beweging in de
dat een mier zich via eitjes voort-
ing, waarbij dieren en planten opti-
buitenlucht doen bovendien alle
plant. ‘Wat voor soort mier is het?’,
maal groeien en bloeien, niet alleen
zintuigen fors mee, je ziet veel, het
vraagt de boer. Zo komen verschil-
goed moet zijn, maar ook gepaard
stinkt op de boerderij, maar je kunt
lende soorten mieren ter sprake.
gaat met afstemming en goede
ook alles voelen (aaien), proeven en
‘Prikken ze?’, vraagt een leerling.
samenwerking (coöperatief leren).
horen.
Kinderen leren koken door zelf-
Toekomst
‘Nee’, zegt de boer: ‘ze prikken niet, maar ze kunnen wel bijten!’
geteelde groentes te bereiden.
CBS Varssel heeft dit schooljaar
Dierverzorging
Dit maakt ze bovendien trots en
(2009/2010) het concept Natuurschool
Niet alleen bij de koeien leren de
geeft ze inzicht in deze processen.
opgepakt. Iselinge Hogeschool,
kinderen over dierverzorging.
Daarnaast pas je de basisvaardig-
onderdeel van IJsselgroep, begeleidt
Een heel blije boerderijhond komt
heden in de praktijk toe. Bijvoorbeeld
de school hierbij. De school werkt
de leerlingen verwelkomen. Dit is
rekenen, als een leerling berekent
met portfolio’s. Gesprekken voeren
voor de leerkracht een mooie
hoeveel paaltjes geslagen moeten
met kinderen vormt een belangrijk
aanleiding om de kinderen te leren
worden voor de afrastering. Of
uitgangspunt binnen het kerndoel
hoe ze met dieren omgaan. Ze legt
schrijven als de leerling een verslag
‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’.
uit, dat als iedereen de hond steeds
maakt over wat er op de praktijk-
De leerkrachten zijn geoefende
maar roept het beest horendol
middag geleerd is.
vragenstellers en zijn veel coachend
wordt. Afgesproken wordt dat ze dit
bezig. Ze hebben kennis van de
dus niet doen. Dat ze hem gewoon
De leerling oefent spelenderwijs
leerlijnen en weten wat kinderen
zijn gang laten gaan.
vaardigheden als samenwerken met
verwondert. Die verwondering weten de leerkrachten vanuit kennis aan te wakkeren. Daarnaast weten ze wat ieder kind nodig heeft om de volgende stap te kunnen maken. Dit alles resulteert in leerlingen die autonoom zijn, die zelf bezig willen gaan met de stof. Leerlingen die betrokken en gemotiveerd aan de slag gaan. Leerlingen die nadenken, argumenteren en discussiëren. Leerlingen die zorg hebben voor elkaar en de omgeving, die samenwerken en hart hebben voor de natuur. CBS Varssel hoopt dit concept tot in lengte van jaren over te brengen aan de kinderen.
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 8
Column
BasisBos brengt kinderen dichter bij de natuur
Educatieve Dienstverlening
Activiteiten Masterclass dr. Spencer Kagan
Jonge kinderen zijn geen geboren onderzoekers. Een inspirerende leerkracht,
Het werken met coöperatieve
een uitdagende leeromgeving en boeiende materialen kunnen hier wel een
leerstrategieën zorgt voor een ware
bijdrage aan leveren. Nieuwsgierigheid, verwondering of competitiedrang zijn
ommekeer in het onderwijs. De
drijfveren voor de jonge onderzoeker.
resultaten zijn verbluffend. Schoolse
Kunnen we onze leerlingen nieuwsgierig maken om op onderzoek te gaan?
prestaties gaan omhoog, onderlinge
‘Ik heb in dit doosje iets waarvan ik niet weet wat het is. Ik mag het niet
relaties tussen leerlingen verbeteren,
openmaken. Wie heeft een idee hoe we er achter kunnen komen?’
hogere denkvaardigheden worden
Ze laten verwonderen door te ontdekken, dat is het wegnemen van de
ontwikkeld en het pedagogische
bedekking. Zoals je een steen kunt optillen waaronder een diertje wegspringt.
klimaat op de school kenmerkt zich
‘Hebben jullie dat gezien? En wat heb je dan gezien?’ Leerkrachten die in
door een veilige en zorgzame
plaats van oplossingen of antwoorden te geven juist vragen stellen helpen
leeromgeving.
leerlingen om hetzelfde te doen. Leerlingen stellen leervragen aan elkaar en
IJsselgroep laat u graag kennismaken
aan zichzelf.
met coöperatieve leerstrategieën.
De omgeving ondersteunt leerlingen tot een onderzoekende grondhouding.
Wij nodigen u daarom van harte uit
‘Scholen zouden eerder moeten lijken op een boerderij, een laboratorium,
voor de masterclass van dr. Spencer
een labyrint dan op een kantoorgebouw en toch lijken scholen op het laatste.’
Kagan op donderdag 14 oktober 2010.
(citaat Guus Kuijer). Als u uw eigen school binnenstapt, welke vergelijking wilt u dan trekken? Is dit een stimulerende omgeving om te leren? Als het
Hercertificering Kanjertraining
antwoord ja is, bent u die gelukkige leerkracht.
In de Kanjertraining leert een kind
Een goed voorbeeld van boeiende lesmaterialen is BasisBos. Een nieuwe
hoe het positief over zichzelf en
groene methode om kinderen dichter bij de natuur te brengen. Kinderen
anderen kan denken. De hercertifi-
ervaren en ontdekken hoe de natuurlijke materialen voelen en wat je er mee
cering is bedoeld voor leerkrachten
kunt doen. De leerlingen krijgen bijvoorbeeld een zwarte steen. ‘Dit is geen
die de driedaagse cursus Kanjer-
gewone steen, maar hier is iets mee aan de hand.’, zegt de leerkracht. Na een
training hebben gevolgd en de
poosje aanrommelen met dat vreemde materiaal zegt een meisje in de groep:
licentie hebben ontvangen.
‘Als je het stevig vasthoudt, wordt het helemaal zacht.’ In haar warme hand
De hercertificering bestaat uit één
wordt die donkere en harde steen als was, bijenwas in dit geval. Daarna
dag en vindt plaats in Apeldoorn op
maken ze van bijenwas een bijtje of een vlinder.
8 november 2010.
In de visie van de makers van BasisBos werken de kinderen met echte wol, met stro, riet en graan, met zand en steen en klei. Dus weg met de wc-rollen en plastic boterkuipjes! Een volgende stap in de vergroening en verduurzaming van het onderwijs. Een volgende stap voor jonge onderzoekers. Albert Oving, Onderwijsadviseur IJsselgroep BasisBos is ontwikkeld door Natuurmonumenten in samenwerking met Stichting Veldwerk Nederland. IJsselgroep begeleidt, vanuit haar bedrijfsonderdelen IJsselgroep Educatieve Dienstverlening en SONedutraining, scholen bij het invoeren van BasisBos in de schoolorganisatie. Neem voor meer informatie hierover contact op met Albert Oving, onderwijsadviseur IJsselgroep, via 055 599 44 55 of albert.oving@ijsselgroep.nl.
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 9
Agenda
IJsselgroep Symposium Uw kracht, hun toekomst U staat in het onderwijs voor veel uitdagingen en steeds grotere verwachtingen; ouders die het optimale onderwijs voor hun kind willen en de Inspectie van het Onderwijs die uw schoolprestatie onder de loep neemt. Op dit symposium, dat plaatsvindt op 10 november 2010, reiken we u gereedschap aan dat werkt aan uw ontwikkeling en dat van het kind. Want uw kracht is hun toekomst! Studiereis Stockholm - Zweden De studiereis naar Stockholm in januari 2011 is om u te inspireren, om kennis en expertise uit te wisselen en om concrete ideeĂŤn op te doen voor de inrichting van uw eigen school en organisatie. Wij bezoeken voor- en vroegscholen, kindercentra en basisscholen. Alle instellingen werken in brede schoolverbanden en volgens de uitgangspunten van Reggio Emilia.
IJsselgroep
SONedutraining
12 oktober 2010
20 oktober 2010 Utrecht
Training CoĂśperatief Vergaderen
Zo leer je kinderen lezen en spellen (basiscursus)
14 oktober 2010 Masterclass dr. Spencer Kagan
3 november 2010 Utrecht Zo leer je kinderen lezen en
5 november 2010
spellen, groep 4 en verder
Netwerkbijeenkomst Estafette Nieuw
6 november 2010 Utrecht Groep onder de loep groep 7
8 november 2010
en 8
Hercertificering Kanjertraining 9 november 2010 Utrecht 10 november 2010
In gesprek met zorgkinderen
Symposium Uw kracht, hun toekomst
9 november 2010 Apeldoorn Kleuters met druk gedrag
25 november 2010 Sciencedag voor basisscholen
10 november 2010 Zwolle In gesprek met ouders
5 januari 2011 Studiereis Stockholm
10 november 2010 Zwolle Zo leer je kinderen lezen en
6 januari 2011
spellen (vervolgcursus)
Leergang Dyslexiebehandeling in de zorg
10 november 2010 Utrecht Opstart naar effectief taal/
17 januari 2011
leesonderwijs groepen 1 en 2
Cursus Kanjertraining 16 november 2010 Utrecht 8 februari 2011
Hoeken en lokalen Meervoudig
Cursus Train de trainer sociale
Intelligent inrichten
vaardigheden 16 november 2010 Utrecht Kijk voor meer informatie op www.ijsselgroep.nl/agenda.
Effectief leesonderwijs in groep 3 18 november 2010 Utrecht Opleiding tot intern begeleider
Kijk voor meer informatie op www.sonedutraining.nl.
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 10
Iselinge Hogeschool
Peter Hagenaars, opleidingsdocent Iselinge Hogeschool en projectleider VTB-pro
De kloof tussen wetenschap e Juf Jantine geeft al twaalf jaar les aan groep 6. Vanavond zijn er oudergesprekken. Ze bereidt de oudergesprekken altijd zorgvuldig voor. Om tien over acht stappen de ouders van Jelle binnen. Jantine vertelt dat Jelle prima past in de groep, dat hij zich op zijn gemak voelt, dat hij met drie andere jongens speelt in de pauze en dat het met het leren goed gaat. De ouders knikken instemmend en herkennen het beeld. Wilt u verder nog wat weten? ‘Ja, eigenlijk wel’, geven de ouders aan. Ze zijn benieuwd volgens welke didactiek de leerkrachten lesgeven en wat de onderwijskundige visie is van de school. Juf Jantine is verrast, dit soort vragen krijgt ze niet vaak. Ze vertelt dat ze werken volgens de principes van onderzoekend en ontdekkend leren. De vader vraagt: ‘Wat houdt deze manier van leren in en is het een effectieve manier van leren?’ Nog nooit in haar loopbaan is ze
Peter Hagenaars
geconfronteerd met dit soort vragen. Zou ze dit moeten weten?
Iedereen vindt het toch wenselijk dat
en vaardigheden - het doel van
onderwijs in Nederland vooral
leerkrachten op de hoogte zijn van
onderwijs.
gericht op een traditioneel-inhoud
nieuwe ontwikkelingen in het
Niet alleen de samenleving verandert
gericht curriculum. Wat betekent dit
onderwijs? En dat leerkrachten op de
ook de kinderen die in onze samen-
voor onze kinderen die leven in een
hoogte zijn van de wetenschappelijke
leving opgroeien veranderen. Zij zijn
snel veranderende samenleving
ontwikkelingen? Maar ook dat het
erg computergericht en vergroten
waarin oude zekerheden vervallen?
werk van leerkrachten is gevoed
via dit mediamiddel hun kennis.
door ‘evidence based’ onderwijs?
Ze communiceren en vergaren
Vernieuwend
Toch gebeurt dit nog te weinig in het
informatie op een totaal andere
‘Personal Learning and Thinking
onderwijs. Praktijk en wetenschap
wijze dan de generaties voor hen.
skills’ - zie ook het artikel op pagina
lijken gescheiden werelden.
Het is van belang dat het onderwijs
4-5 - gaat uit van een curriculum dat
hier op aansluit.
is gericht op de persoonlijke en
Toekomst
Beelden van goed onderwijs die een
denkvaardigheden van kinderen.
Een leerkracht bereidt leerlingen
leerkracht heeft, zijn over het
‘Personal Learning and Thinking
voor op de toekomst, zodat zij later
algemeen gericht en gebaseerd op
skills’, past naadloos in een snel
hun plek vinden in de samenleving
ervaringen in de praktijk en blijken
veranderende samenleving. Het
en hierin kunnen functioneren. Dit is
moeizaam te veranderen (Korten-
ontwikkelen van denkvaardigheden
- naast het overbrengen van kennis
hagen, 2007*). Op dit moment is het
heeft niet alleen positieve gevolgen
n praktijk? voor het denken van de leerlingen, maar ook voor de ontwikkeling en het denken van de leerkracht en zelfs voor de deskundigheid en ontwikkeling van de school. Sinds drie jaar loopt het traject Verbreding Techniek Basisonderwijspro (VTB-pro) op Iselinge Hogeschool. Dit heeft geleid tot het vernieuwen van het curriculum. Iselinge
van de juiste vaardigheden en
stagescholen en van onze studenten.
Hogeschool biedt nu modules aan
strategieën.
Graag willen we dat studenten zelf
waarin de volgende onderwerpen
Dit alles vraagt een open houding
ook veel vragen stellen, zelf-
uitgebreid aan bod komen: weten-
van leerkrachten voor het ontstaan
regulerend zijn, goed kunnen
schap en techniek (zowel kennis als
van kennis en het zelf nadenken bij
reflecteren, een onderzoekende
didactiek), ‘Thinking skills’ en een
leerlingen. Hierdoor ontstaat er een
houding hebben en dat we niet de
uitgewerkte onderzoekslijn. Dit levert
leeromgeving waarin praten over
‘zesjescultuur’ in stand houden.
in de toekomst een ander soort
denken, vragen stellen, jezelf dingen
Dit heeft te maken met hoe motiveren
leerkrachten op. Deze leerkrachten
afvragen, voorspellen, twijfelen en
we onze studenten en leerlingen,
laten de ‘begrijpend leeslesjes’ los
tegenspreken mag, maar ook wordt
maar ook met de zelfregulerende
en ‘spelen’ meer met een methode
aangemoedigd en gestimuleerd.
kwaliteiten (metacognitieve
die gericht is op de persoonlijke en
Het ontwikkelen van denkvaardig-
kwaliteiten) van onze studenten en
denkvaardigheden.
heden bij leerlingen werkt diep door.
leerlingen in het basisonderwijs.
Het heeft zowel positieve gevolgen
Om aan deze oplossingen te werken
voor het denken van de leerlingen,
heeft Iselinge Hogeschool sinds kort
de ontwikkeling en het denken van
een lectoraat crossmediale didactiek
de leerkracht én voor de deskundig-
en - op korte termijn - een lectoraat
heid en ontwikkeling van de school.
‘Thinking skills’. Deze lectoraten
‘De gemiddelde leraar vertelt. De goede leraar verklaart. De betere leraar toont aan. De ware leraar inspireert.’ (W.A.Ward)
hebben effect op ons curriculum en Oplossingen
op het basisonderwijs, maar vooral
Het begin van dit artikel geeft helder
op de veranderende rol van de
de kloof aan tussen wetenschap en
leerkracht. De start voor verandering
praktijk. Hiervoor zijn geen kant en
is gemaakt! Wetenschap en praktijk
Open houding
klare oplossingen. Het is nu
komen samen.
Het lijkt er op dat de ontwikkelingen
belangrijk dat wetenschappers,
rondom denkvaardigheden en
opleiders, onderwijsbegeleiders
* Kortenhagen, f. (2007), The gap
onderzoekend leren, zowel te maken
schoolleiders, leerkrachten én
between research and practice
hebben met het zorgen voor de
studenten samen op zoek gaan naar
revisited, educational research and
juiste voedingsbodem tot goed
oplossingen. Dit alles vergt een
evaluation, 13 (3), p 303-313).
denken, als met het leren toepassen
inspanning van de opleiding,
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 12
Educatieve Dienstverlening
Wetenschap en techniek voor kleuters Het is februari 2008 als IJsselgroep de lesmap ‘Ik zag twee beren experimenteren’ uitbrengt. Juf Anjolien geeft als een van de eersten met de map les en ze is meteen enthousiast. ‘Ze hebben het met eigen ogen gezien: rozijnen kunnen dansen’, zegt ze. ‘Maar, alleen in water met bubbels.’, vult Johan aan. Hij is een van de drie kleuters, die deze ochtend met een proef uit de lesmap aan de slag ging. Johan legt vervolgens haarfijn uit waarom de rozijnen in het ene glas meteen zinken en in het andere niet: ‘De prik duwt ze omhoog.’
Doel
geclusterd naar onderwerp: experi-
beide beertjes niet nat worden. Hoe
‘Ik zag twee beren experimenteren’,
menten met water, experimenten
kan je dit doen? Bij dit experiment
is een lesmap met 27 natuur- en
met lucht, experimenten met kleuren
zie je de kleuters denken. Er moet
scheikunde-experimenten voor
en overige experimenten.
iets gebeuren met bijvoorbeeld de
jonge kinderen. Onderwijsadviseurs
hompjes klei, maar wat? Een vlot
Piet Bakker, Albert Oving en Arnica
Proef met beertjes
van klei zinkt als een baksteen.
Derkink hebben 27 proefjes op
Juf Anjolien laat de klas nog een
‘Dit lukt niet. We moeten iets anders
papier gezet. Doel van de map is
proef doen. Deze gaat over een beer
verzinnen’, merkt een leerling op.
kleuters op speelse wijze te laten
die alleen bij de andere beer kan
‘Hier gaat het dus om’, is hierop het
kennismaken met wetenschap en
komen door een sloot over te steken.
commentaar van Piet Bakker. ‘Dat
techniek. De experimenten zijn
Er is geen brug en bovendien mogen
kinderen proberen een probleem op
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 13
Gisela Lück inspireerde de medewerkers van IJsselgroep tot het maken van de lesmap ’Ik zag twee beren experimenteren’. Lück onderwijst scheikunde aan de universiteit van Bielefeld en ontwikkelde scheikundeexperimenten voor jonge kinderen. Ze doet veel onderzoek en geeft als onderzoeksresultaten aan dat je al op erg jonge leeftijd met scheikunde en natuurkunde kunt beginnen. Hiervoor noemt ze bijvoorbeeld deze argumenten: • Je kunt aansluiten bij de onderzoeksvragen die jonge kinderen al vroeg stellen. • Je kunt hen helpen verschijnselen te verklaren. • Je kunt goed werken met herhaling. • Dergelijke proefjes zijn makkelijk aan jonge kinderen uit te leggen en kinderen kunnen makkelijk verklaringen bedenken voor verschijnselen. • Natuur- en scheikunde vormen een basis voor biologie, natuur- en milieueducatie en techniek. De map is te bestellen bij IJsselgroep, via onze webwinkel op www.ijsselgroep.nl. De prijs is € 80, - inclusief verzendkosten (€ 75, - exclusief verzendkosten)
te lossen. In feite draait dit experiment
half uurtje kun je deze map prima
een cursus of workshop kan hierbij
om de Wet van Archimedes. Dát gaan
gebruiken. Je kunt werken in
helpen.
we ze dus niet uitleggen. Ook niet in
groepjes van twee of vier kinderen.
jip-en-janneketaal. Soms lukt iets niet
Maar ik pas de proefjes ook toe om
Cursus
meteen. Dat hoort erbij, maar ze
iets aan de hele groep te demon-
Voor leerkrachten van groep 1 t/m 4
ontdekken zo hartstikke veel’, vult hij
streren’, legt Anjolien uit. ‘En’, vult ze
die met de map aan de slag willen
aan. Even later is de missie geslaagd.
nog aan: ‘de leerlingen hebben er
geeft SONedutraining, onderdeel
geen benul van dat dit gaat over
van IJsselgroep, vanaf schooljaar
Hé, hoe kan dat?
natuurkunde of scheikunde, voor hun
2010-2011 een cursus van een dagdeel.
Het is nu september 2010, ruim twee
zijn het gewoon leuke proefjes.’
Hierin maakt u een interactieve
jaar later. Opnieuw spreken we juf
verkenning van de proefjes.
Anjolien over de lesmap. Ze gebruikt
Eigen oplossingen
U maakt kennis met de achtergronden
de map nog geregeld bij thema’s of
De experimenten uit de map nodigen
van wetenschap en techniek voor
projecten. ‘Hé hoe kan dat?’, was
leerlingen uit om zelf oplossingen
jonge kinderen. Er wordt uitgebreid
onlangs het thema van een middag
aan te dragen. Als hulpmiddel staan
ingegaan op het stellen van ‘waarom’-
voor de middenbouw. Leerlingen
er een aantal vragen in de map, die
vragen en uitdagende denkvragen en
konden in een circuitvorm langs de
de leerkracht hiervoor kan gebruiken.
bovendien doet u inspirerende ideeën
verschillende proefjes . Het werd niet
Als je de juiste vragen stelt aan
op waarmee u meteen aan de slag kunt.
alleen een hele leuke en leerzame
kinderen, kunnen ze zelf hele mooie
middag, maar Anjolien merkt dat de
oplossingen bedenken. Daarnaast
Kijk voor informatie over prijzen,
leerlingen hierdoor zich ook op andere
leren de kinderen gerichter te kijken
data en cursuslocaties op
momenten afvragen: Hoe kan dat?
naar hun eigen omgeving en zijn ze
www.sonedutraining.nl. Daarnaast
samen betrokken op het resultaat en
kan SONedutraining een workshop
Divers toepasbaar
de verklaring erachter. Met dit kant
verzorgen bij u op school, daarvoor
Anjolien was meteen enthousiast
en klare materiaal bereik je dus
kunt u contact opnemen met:
over de map. Ze vindt het ook een
meerdere doelen. De ondersteuning
piet.bakker@ijsselgroep.nl of
bruikbare map voor studenten van de
vanuit IJsselgroep, in de vorm van
albert.oving@ijsselgroep.nl.
pabo om tijdens stages toe te passen. ‘De proefjes zijn eenvoudig en met weinig middelen te realiseren. Bovendien kosten ze weinig voorbereiding. Als opvulling van een
Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 14
Iselinge Hogeschool
Wetenschap en techniek in de bovenbouw Van knutselen tot ontwerpen Iselinge Hogeschool buigt zich samen met de Universiteit Twente en het Kenniscentrum Wetenschap en Techniek Gelderland, over de vraag: ‘Hoe motiveer je bovenbouwleerlingen voor wetenschap en techniek? En wel zo dat ze kundige ontwerpers worden en kennis opdoen over weersverschijnselen of de omstandigheden in de ruimte?’ Het is een belangrijke vraag, omdat er in de nabije toekomst voldoende geschoolde technici en onderzoekers nodig zijn. Leerlingen verleiden voor wetenschap en techniek. Dat is wat we doen in het project Coreflect.
Coreflect
leerkrachten op verschillende
staan. Ze stellen van nature veel
Coreflect is een project waarin
basisscholen, pabostudenten, een
vragen, maar dit zijn niet altijd de
universiteiten en scholen uit zes
domeindeskundige, een onderwijs-
sleutelvragen die leiden tot domein-
verschillende Europese landen met
kundige en een lerarenopleider zijn
kennis en een werkend ontwerp. In
elkaar samenwerken. We ontwerpen
al twee lessenseries ontwikkeld en in
het voorbeeld van het weerstation
uitdagende lessen op het gebied van
de praktijk getoetst. In deze lessen-
zijn de vragen: ‘Wat moet mijn
wetenschap en techniek, geven
series ontwerpen bovenbouw-
weerstation kunnen meten, hoe kan
invulling aan een elektronische
leerlingen een huis op de maan waar
mijn weerstation dit meten, hoe kan
leeromgeving die leerlingen tijdens
astronauten lange tijd zonder hulp
ik de gegevens aflezen?’ Bij elk van de
de les gebruiken en wisselen de
van buitenaf kunnen leven en een
weersverschijnselen - temperatuur,
verschillende lessenseries uit.
weerstation dat verschillende
wind en neerslag - gebruiken de
Bij deze uitwisseling stuiten we
weersverschijnselen kan meten.
leerlingen deze vragen weer. Daar-
bijvoorbeeld op een vraag als:
Uitdagende onderwerpen.
naast doorlopen de leerlingen de
Werkt een Griekse lessenserie ook in een Nederlandse bovenbouwklas?
ontwerpcyclus: bedenken, ontwerReflectief ontwerpend leren
pen en schetsen maken, experimen-
De lessenseries en bijbehorende
teren en reflecteren. De verschillende
Lessenseries
leshandleidingen zijn zo opgebouwd
lessen zijn door een casusverhaal
In Nederland kiezen we voor een
dat leerlingen reflectief ontwerpend
aan elkaar verbonden. Leerlingen
brede samenwerking waarin de
leren. Dit wil zeggen dat het
worden meegenomen in een verhaal.
onderzoekers en professionals uit de
leerproces - het werken als een
praktijk elkaar vinden. Samen met
ontwerper en de vragen die
Domeinkennis
ontwerpers daarbij stellen - belang-
De lessenserie maakt gebruik van
rijk wordt gemaakt voor leerlingen.
een elektronische leeromgeving.
De bovenbouwleerlingen leren zo te
Hierin vinden leerlingen dialogen
functioneren op eenzelfde manier
tussen een wetenschapper, ingenieur
waarop wetenschappers, technici en
en een nieuwsgierige leerling.
ontwerpers dit ook doen.
De dialogen staan model voor de vragen die leerlingen zelf kunnen
Lesstructuur
stellen. Deze dialogen bevatten veel
Leerlingen gaan aan de slag met
domeinkennis, omdat het belangrijk
onder andere een ‘draaidenkwijzer’,
is dat leerlingen voldoende weten
waarop de meest belangrijke vragen
over een onderwerp. Een stofzuiger
om afval op te zuigen, werkt bijvoor-
Steeds duidelijker komen in de
Voortgang
beeld niet op de maan. Domein-
schetsen van leerlingen relaties
In het schooljaar 2010/2011 gaat
kennis maakt het verschil tussen
tussen vorm en functie naar voren
Isselinge Hogeschool verder met het
knutselen en doordacht ontwerpen.
(ik maak dit zo, omdat het dan…).
project. We verwachten de lessen-
En leerlingen maken meer (functio-
series op meer basisscholen in de
Onderzoek
nele) annotaties bij de tekeningen.
bovenbouw uit te voeren en te
Tegelijkertijd toetsen de pabostu-
Na de lessenserie maakten de
onderzoeken. Dan kunnen we ook
denten, leerkrachten en onderwijs-
leerlingen eeen kennistoets.
deze vraag beantwoorden:
kundigen de lessenseries in de
Deze was beter gemaakt dan voor
Zijn leerlingen meer gemotiveerd
praktijk aan de hand van vragen als:
de lessenserie, ze weten dus meer.
voor wetenschap en techniek?’
‘Werkt de lessenserie wel?’ en
Bovendien blijken leerlingen betere
‘Worden leerlingen betere
vragen te stellen en helemaal op te
ontwerpers en weten ze meer
gaan in het onderwerp: ‘Juffrouw
over de ruimte of het weer?’
kijk, hier is mijn prototype.’
De resultaten uit het eerste onderzoek zijn positief. De ontwerptekeningen van de leerlingen maken een positieve ontwikkeling door.
De lessenserie over het weerstation is te downloaden op www.iselingen.nl/coreflect.
Leer voor je leven
IJsselgroep Almere
IJsselgroep Apeldoorn
IJsselgroep Doetinchem
info@ijsselgroep.nl
Louis Armstrongweg 120
2e Wormenseweg 80
Bachlaan 11
www.ijsselgroep.nl
1311 RL Almere
7331 VG Apeldoorn
7002 MZ Doetinchem
Telefoon 036 707 48 10
Telefoon 055 599 44 55
Telefoon 0314 37 41 41
Fax 036 707 48 19
Fax 055 599 44 60
Fax 0314 33 39 90
IJsselgroep Gramsbergen
IJsselgroep Lelystad
IJsselgroep Steenwijk
De Esch 1a
Meentweg 14
Tukseweg 128a
7783 CG Gramsbergen
8224 BP Lelystad
8331 LH Steenwijk
Telefoon 0524 56 36 22
Telefoon 0320 22 50 60
Telefoon 0521 53 74 00
Fax 0320 22 50 69 IJsselgroep Zwolle Dr. Klinkertweg 8b 8025 BS Zwolle Telefoon 038 453 99 43 Fax 038 453 24 45
Iselinge Hogeschool
SONedutraining
Bachlaan 11
Bachlaan 11
7002 MZ Doetinchem
7002 MZ Doetinchem
Telefoon 0314 37 41 41
Telefoon 0314 37 41 37 / 63 93 62
Fax 0314 33 39 90
Fax 0314 33 39 90
info@iselinge.nl
info@sonedutraining.nl
www.iselingehogeschool.nl
www.sonedutraining.nl
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.