Wijzer | 2010 | jaargang 6 | 4

Wijzer

Leer voor je leven

Wijzer is een uitgave van IJsselgroep en verschijnt 4 keer per jaar | 2010 | jaargang 6 | nummer 4

Wetenschap & Techniek

Pagina 8

BasisBos brengt kinderen dichter bij de natuur Pagina 10

De kloof tussen wetenschap en praktijk?

Pagina 12

Wetenschap voor techniek en kleuters

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 2

Inhoud

2 Wetenschap en techniek 3 Kort 4 Ken de feiten 6 De Natuurschool 8 Column BasisBos brengt

kinderen dichter bij de natuur

8 Activiteiten IJsselgroep 9 Agenda IJsselgroep 9 Agenda SONedutraining 10 De kloof tussen wetenschap en

praktijk?

IJsselgroep

Wetenschap en Kerndoel

beleid drie speerpunten geformuleerd:

Wetenschap- en techniekonderwijs

‘Thinking skills’, crossmediale

vallen onder het domein: ‘Natuur

didactiek en wetenschap en techniek.

en Techniek’. Dit domein voor het

Deze speerpunten hebben alles te

basisonderwijs staat omschreven in

maken met onderzoekend en

het kerndoel: ‘Oriëntatie op jezelf en

ontwerpend leren.

de wereld’. In dit leergebied oriënteren

In deze Wijzer leest u hoe IJsselgroep

kinderen zich op zichzelf, hoe mensen

samen met andere partners vorm

met elkaar omgaan en hoe ze zelf

geeft aan haar speerpunten en wat

12 Wetenschap en techniek voor

problemen oplossen. Voor kinderen

voor mooie resultaten er al geboekt

staat wetenschap en techniek

zijn op het gebied van onderzoekend

synoniem voor onderzoeken,

en ontwerpend leren!

kleuters

14 Wetenschap en techniek in de

bovenbouw

creatief en nieuwsgierig zijn en experimenteren. Ze leren iets over

• Op pagina 4 leest u een artikel dat

techniek én over vragen stellen.

ingaat op een project van Kennis-

Dat is de essentie van wetenschap-

centrum Wetenschap en Techniek

en techniekonderwijs: onderzoekend

Gelderland waar IJsselgroep

en ontwerpend leren.

partner in is en hoe Iselinge Hogeschool hier op doorpakt door

Colofon

Wijzer is het magazine voor klanten en relaties van IJsselgroep. Wijzer bevat nieuws over onze dienstverlening en de samenwerking met onze klanten.

Met de Wijzer willen we onze klanten informeren én inspireren. Wijzer verschijnt 4 keer per jaar.

Redactie: Marijke van Kampen, Patricia Hofs, Ellen te Winkel, Lisette Sellink, Katinka van Roij.

Redactieadres IJsselgroep, Bachlaan 11 7002 MZ Doetinchem redactie@ijsselgroep.nl Aan dit nummer werkten mee: Henkjan Kok, Peter Roos, Albert Oving, Peter Hagenaars, Piet Bakker, Gerdo Velhorst.

Opmaak: totdrukwerk Apeldoorn

Onderzoekend en ontwerpend leren

het aanstellen van twee nieuwe

Aansluitend bij het domein ‘Natuur

lectoren.

en Techniek’ heeft IJsselgroep in haar

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 3

SONedutraining

n techniek

Is B-leerkracht wat voor u?

SONedutraining heeft een

• Iselinge Hogeschool begeleidt de Christelijke Basisschool Varssel bij

oplossing? Het artikel op pagina 10 vertelt u er meer over.

hun concept Natuurschool. Lees op pagina 6 hoe de school vorm geeft

• Good practices rondom weten-

aan dit concept en wat leerlingen

schap en techniek voor kleuters.

meemaken tijdens de wekelijkse

IJsselgroep Educatieve Dienst-

praktijkmiddag op een boerderij.

verlening ontwikkelde de lesmap: ‘Ik zag twee beren experimenteren’.

• Op pagina 8 leest u een artikel over

Op pagina 12 leest u de ervaringen

de groene lesmethode BasisBos.

van juf Anjolien met de lesmap en

Het lesmateriaal van BasisBos

hoe leerlingen door de proefjes

stimuleert leerlingen om leervragen

gestimuleerd worden zichzelf af te

te stellen aan elkaar en aan

vragen: Hoe kan dat?

zichzelf en dat niet de leerkracht automatisch met oplossingen en antwoorden komt.

• Leerlingen met uitdagende lessen verleiden voor wetenschap en techniek, daar staat het project

• Leerkrachten zien graag bij

Coreflect voor, zie pagina 14.

leerlingen als ze de basisschool

Zo is er bijvoorbeeld een lessen-

verlaten de volgende zaken:

serie voor bovenbouwleerlingen

samenwerken, onderzoekend,

waarin ze een huis op de maan

creatief, kritisch en nieuwsgierig

bouwen voor astronaten waarin

zijn. Maar als je de vervolgvraag

ze een lange tijd zonder hulp

stelt wat ze er aan doen in het

van buitenaf kunnen leven.

onderwijs? Dan valt het vaak stil.

Een uitdagend onderwerp!

Biedt ‘Thinking skills’ hiervoor de

nieuwe leergang ontworpen: `Zorgarrangement in eigen klas’. De training is ontwikkeld in het kader van passend onderwijs. De taken van de leerkracht in het passend onderwijs vragen steeds meer van de leerkracht.

Van deze professional wordt verwacht dat hij de juiste keuzes maakt en de onderwijsbehoeften van kinderen signaleert én kan bedienen.

Binnen de functiemixmaatregelen wordt er al gesproken over een zogenaamde B-leerkracht die competent is in het bieden van zorg.

De nieuwe leergang `Zorgarrangement in eigen klas’, zorgt voor een professionaliseringsslag van de leerkracht die bij kan dragen tot een hogere functiewaardering op LB-niveau.

Uw reactie

U kunt zich individueel inschrijven. Ook verzorgen wij de leergang op locatie.

Uw reactie U kunt reageren op onze artikelen.

Wij zijn benieuwd naar uw reacties.

Onze spelregels: • Geef duidelijk aan op welk artikel, welk thema u reageert.

• Anonieme reacties nemen wij niet

offerte kunt u bellen met

mail uw naam en adres.

0314-374137 of mailen naar

• Als uw reactie wordt geplaatst

• De redactie kan reacties redigeren, bekorten of niet plaatsen.

info@sonedutraining.nl.

vermelden we onderaan uw naam en woonplaats.

• Formuleer uw reactie kort en bondig in maximaal 250 woorden.

Voor een vrijblijvende

in behandeling, dus vermeld in uw

Stuur uw reactie naar: redactie@ijsselgroep.nl

Voor meer informatie over de nieuwe leergang, zie www.sonedutraining.nl.

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 4

IJsselgroep

Henkjan Kok directeur IJsselgroep

Ken de feiten In het boekje ‘Omdenken’ van Berthold Gunster trof mij het volgende verhaaltje: ‘Een boer en een wetenschapper zitten in een auto. De boer kijkt naar buiten. ‘Kijk’, zegt hij, ‘de schapen zijn geschoren’. ‘Helemaal?’, vraagt de wetenschapper. ‘weet je het zeker?’ ‘Ja’, antwoordt de boer, ‘dat zie je toch?’ De wetenschapper antwoordt: ‘Dat zou ik niet een-twee-drie durven zeggen. Ik zou zeggen, de kant die wij zien is in elk geval geschoren, of dat voor de andere kant ook geldt, is nog maar de vraag.’

Omdenken begint met de feiten zo

matig werken het hoofdthema

goed mogelijk kennen. Het verschil

(‘evidence based’). Iselinge

kunnen zien tussen de werkelijkheid

Hogeschool zit midden in deze

en onze interpretatie van die

beweging en heeft hierin inmiddels

wetenschappelijk verantwoorde

werkelijkheid. We denken vaak dat

een paar belangrijke keuzes

basis.

we weten hoe het zit, maar vaak zien

gemaakt. Deze beweging startte al

we niet wat er te zien is, maar zien

een aantal jaren geleden, bijvoor-

vooral wat we denken. Ongeveer

beeld door samen met de pabo’s van

5 procent van wat we zien is

Ede, Arnhem en Nijmegen deel te

In juli 2010 is dit traject met een

gebaseerd op onze feitelijke

nemen aan projecten vanuit het

externe audit afgesloten. De audit-

waarneming. De andere 95 procent

Kenniscentrum Wetenschap en

commissie beoordeelde de resultaten

bestaat uit herinnering, aanvulling,

Techniek Gelderland (KWTG).

vijf maal met een goed. Een resultaat

weglating en samenvatting.

De gemeenschappelijke visie was

om trots op te zijn, maar vooral een

voor de partners essentieel en

inspiratie om verder te gaan op de

omvatte de volgende vijf uitspraken:

ingeslagen weg. De deelnemers

‘Wat een mens in verwarring brengt zijn niet de feiten, maar de meningen over die feiten’ (Epiktetos)

Het bovenstaande citaat van Gunster sluit goed aan bij de ontwikkeling die het onderwijs op dit moment doormaakt. In het basisonderwijs gaat het om ‘opbrengstgericht werken’ (‘data driven’), in het hoger beroepsonderwijs is onderzoeks-

houding en onderzoekend leren.

4. Het KWTG werkt vanuit een

5. Het KWTG is creatief in zijn oplossingen.

hebben dan ook besloten om verder 1. Het KWTG zorgt voor een omslag

te gaan.

in denken over wetenschap en techniek in het onderwijs:

Nieuwe lectoren

‘het is meer dan een lesje erbij’.

Om deze weg te verbreden en vooral

2. Het KWTG werkt aan een duurzame Ontwikkelingen

gebied van de onderzoekende

ontwikkeling (innovatie) door: • Aan te sluiten bij de beginsituatie van een school en/of leraar.

• Lerende organisaties bij elkaar te brengen.

• Te zorgen voor verankering en borging in de dagelijkse praktijk.

3. Het KWTG is een expert op het

ook om onderzoek binnen Iselinge Hogeschool verder te stimuleren worden twee nieuwe lectoren aangesteld. De eerste nieuwe lector is in juni 2010 benoemd in de persoon van Joost Cohensius.

Hij houdt zich bezig met onderzoek naar de consequenties van het gebruik van crossmediale middelen

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 5

voor de didactiek van de leerkracht.

bezoek aan de universiteit, nu

Het is nadrukkelijk de bedoeling dat

vergezeld door collega’s uit het

de basisscholen in de regio bij dit

voortgezet onderwijs die met dit

onderzoek worden betrokken.

onderwerp aan de slag gaan. In het

Inmiddels is ook de werving van de

najaar van 2009 verzorgden twee

tweede nieuwe lector opgestart.

collega’s uit New Castle (Anne de

Dit lectoraat gaat zich vooral richten

A’Échevarria en Ian Patience) voor

op ‘Personal Learning’ en ‘Thinking

ons een paar studiedagen, waarin zij

skills’, hierbij ga je uit van een

lieten zien hoe het werken met de

curriculum dat gericht is op de

centrale principes van ‘Thinking

persoonlijke en denkvaardigheden

skills’ er in de praktijk uit ziet.

van kinderen, gericht op zelf-

Deze principes zijn:

regulerend leren.

• Actief Leerlingen onderzoeken zelf

Stimuleren McGuinness, C. (1993) zegt hierover:

hun ideeën.

• Betekenisvol Informatie

‘De ontwikkeling van denkvaardig-

verbinden met de

heden heeft zowel te maken met het

belevingswereld

zorgen voor zowel de beschikking tot goed denken als met het leren

van het kind.

• Uitdagend Kinderen werken

gebruiken van de juiste vaardigheden

met een cognitief

en strategieën. Het is daarom

conflict dat

belangrijk dat leerkrachten een open houding hebben met betrekking tot

uitdaagt.

• Samenwerking Studenten/

het ontstaan van kennis en denken.

leerlingen kunnen

Daarnaast moeten ze een educatief

van elkaar leren.

klimaat creëren waarin praten over

• Begeleidend De docent daagt

vo-scholen kun je afleiden dat we hiermee kennelijk in een behoefte voorzien.

Wanneer we verder om ons heen

denken, vragen stellen, je dingen

de leerling uit

kijken, zien we dat de Academische

afvragen, voorspellen, twijfelen en

voor zichzelf te

Pabo en de basisscholen hard

tegenspreken niet alleen getolereerd

denken.

werken aan praktijkgericht onder-

worden, maar ook worden aan-

• Metacognitie Denken over

zoek. Verdere uitbouw hiervan ligt in

gemoedigd en gestimuleerd. Het

denken, weet

de planning voor de komende jaren.

ontwikkelen van denkvaardigheden

hebben over de

In die zin gaan we interessante tijden

heeft niet alleen positieve gevolgen

kennis en

tegemoet. Het gesprek tussen de

voor het denken van de leerlingen,

mogelijkheden

boer en de wetenschapper zal op

maar ook voor de ontwikkeling en

die je bezit.

vele plaatsen navolging genieten.

het denken van de docent en zelfs voor de deskundigheid van de school.’

Praktijkgericht onderzoek

(met dank aan Peter Hagenaars voor

Op dit moment voert IJsselgroep,

zijn input voor dit artikel)

‘Thinking skills’ in praktijk

vooral in het voortgezet onderwijs,

De universiteit van New Castle

pilots uit om op basis van deze

Lees ook het artikel over ‘Thinking

verzamelt veel kennis en onderzoekt

principes onderwijsleeromgevingen

skills’ in Wijzer | jaargang 6 |

dit onderwerp. Collega’s van Iselinge

in te richten. Hierin doen docenten

nummer 1, te vinden op

Hogeschool en IJsselgroep bezochten

en leerlingen ervaring op met

www.ijsselgroep.nl in het menu

deze universiteit. In het najaar van

‘Thinking skills’. Uit de grote

nieuws en publicaties onder

2010 brengen ze opnieuw een

belangstelling vanuit andere

relatiemagazines.

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 6

Iselinge Hogeschool

De Natuurschool Op Christelijke Basisschool (CBS) Varssel ervaar je een gemoedelijke sfeer, met zorg voor elkaar en rust. Het is een kleine basisschool met 38 leerlingen. Sinds het schooljaar 2009/2010 profileert de school zich als Natuurschool.

Wat doet een Natuurschool?

Naast de basisvaardigheden lezen, taal en rekenen besteedt de school aandacht aan het kerndoel ‘oriëntatie op jezelf en de wereld’. Hiervoor is voor alle groepen een vaste middag gereserveerd. Deze middag vullen ze op verschillende manieren in: één groep leerlingen gaat in de directe omgeving van de school aan het werk in een moes- en bloementuin of in het bos. Een tweede groep bezoekt de boerderijschool en een derde groep besteedt aandacht aan de vogels rondom de school.

De wekelijkse praktijkmiddag ondersteunt diverse onderwerpen

natuurkunde in de praktijk. Dit is een

nummers van deze koeien en zorgen

binnen dit kerndoel.

voorbeeld van hoe de leerlingen

er in de stal voor dat ze naar de

onderzoekend leren en denkvaardig-

melkrobot gaan. Een andere

heden ontwikkelen.

toepassing van ict, zien de leerlingen

Centrifugeren Als om twaalf uur de ochtendlessen

als de melk opgehaald wordt. Achter

klaar zijn stappen de leerlingen van

Ict in het melkveebedrijf

in de tankauto houdt een computer

de middenbouw op de fiets naar de

De leerlingen gaan met boer Jelger

precies bij hoeveel melk de boer

boerderij van de familie Hebbink.

de stal in. Eerst naar het kantoor,

oplevert.

Eerst gaan ze hier met zijn allen

waar de computer staat. De

eten. De boerin heeft een verassing,

melkrobot melkt de koeien en houdt

Biologie

de eerste zelfgeteelde sla is van het

precies van elke koe bij wanneer ze

Tijdens hun werk rondom de

land en de kinderen mogen de sla

is gemolken is en hoeveel melk ze

boerderij pakken de leerlingen

proeven. De sla is nog nat, dus komt

gaf. Deze informatie komt direct in

terloops flink wat kennis over allerlei

de slacentrifuge er aan te pas.

de computer te staan. Dat is handig,

dieren op. In de boerderij huizen

Zo legt de leerkracht, door doen en

zo weet de boer precies welke

vele boerenzwaluwen, de boer

bespreken, de kinderen de betekenis

koeien aan de beurt zijn om te

vertelt van alles over deze vogels.

van centrifugeren uit. Een stukje

melken. De leerlingen noteren de

Als een groep buiten fluitjes staat te

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 7

snijden, worden ze belaagd door

Leerdoelen/ontwikkelingspunten

klasgenoten, angsten overwinnen en

verschillende insecten die ze

De wekelijkse praktijkmiddag

doorzetten. Op persoonlijk vlak

uitgebreid bekijken en benoemen.

herbergt een grote diversiteit aan

versterkt dit het verantwoordelijk-

Een van de leerlingen vindt bij het

leerdoelen en ontwikkelingspunten.

heidsgevoel, de zelfreflectie en het

zandscheppen een mierennest vol

De leerling ontwikkelt bijvoorbeeld

zelfvertrouwen. En buiten leer je

eitjes. ‘Wat is dit dan!?’, roept ze vol

zijn motoriek door diverse klusjes uit

bijvoorbeeld over temperatuur,

verbazing uit. Op zo’n moment

te voeren. Tegelijkertijd leert hij hier-

neerslag en wind.

wordt het werk stilgelegd en komen

mee veilig omgaan met gereedschap.

alle kinderen kijken. De boer legt uit

De leerling leert dat zorg en verzorg-

Naast gezonde beweging in de

dat een mier zich via eitjes voort-

ing, waarbij dieren en planten opti-

buitenlucht doen bovendien alle

plant. ‘Wat voor soort mier is het?’,

maal groeien en bloeien, niet alleen

zintuigen fors mee, je ziet veel, het

vraagt de boer. Zo komen verschil-

goed moet zijn, maar ook gepaard

stinkt op de boerderij, maar je kunt

lende soorten mieren ter sprake.

gaat met afstemming en goede

ook alles voelen (aaien), proeven en

‘Prikken ze?’, vraagt een leerling.

samenwerking (coöperatief leren).

horen.

Kinderen leren koken door zelf-

Toekomst

‘Nee’, zegt de boer: ‘ze prikken niet, maar ze kunnen wel bijten!’

geteelde groentes te bereiden.

CBS Varssel heeft dit schooljaar

Dierverzorging

Dit maakt ze bovendien trots en

(2009/2010) het concept Natuurschool

Niet alleen bij de koeien leren de

geeft ze inzicht in deze processen.

opgepakt. Iselinge Hogeschool,

kinderen over dierverzorging.

Daarnaast pas je de basisvaardig-

onderdeel van IJsselgroep, begeleidt

Een heel blije boerderijhond komt

heden in de praktijk toe. Bijvoorbeeld

de school hierbij. De school werkt

de leerlingen verwelkomen. Dit is

rekenen, als een leerling berekent

met portfolio’s. Gesprekken voeren

voor de leerkracht een mooie

hoeveel paaltjes geslagen moeten

met kinderen vormt een belangrijk

aanleiding om de kinderen te leren

worden voor de afrastering. Of

uitgangspunt binnen het kerndoel

hoe ze met dieren omgaan. Ze legt

schrijven als de leerling een verslag

‘Oriëntatie op jezelf en de wereld’.

uit, dat als iedereen de hond steeds

maakt over wat er op de praktijk-

De leerkrachten zijn geoefende

maar roept het beest horendol

middag geleerd is.

vragenstellers en zijn veel coachend

wordt. Afgesproken wordt dat ze dit

bezig. Ze hebben kennis van de

dus niet doen. Dat ze hem gewoon

De leerling oefent spelenderwijs

leerlijnen en weten wat kinderen

zijn gang laten gaan.

vaardigheden als samenwerken met

verwondert. Die verwondering weten de leerkrachten vanuit kennis aan te wakkeren. Daarnaast weten ze wat ieder kind nodig heeft om de volgende stap te kunnen maken.

Dit alles resulteert in leerlingen die autonoom zijn, die zelf bezig willen gaan met de stof. Leerlingen die betrokken en gemotiveerd aan de slag gaan. Leerlingen die nadenken, argumenteren en discussiëren.

Leerlingen die zorg hebben voor elkaar en de omgeving, die samenwerken en hart hebben voor de natuur. CBS Varssel hoopt dit concept tot in lengte van jaren over te brengen aan de kinderen.

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 8

Column

BasisBos brengt kinderen dichter bij de natuur

Educatieve Dienstverlening

Activiteiten Masterclass dr. Spencer Kagan

Jonge kinderen zijn geen geboren onderzoekers. Een inspirerende leerkracht,

Het werken met coöperatieve

een uitdagende leeromgeving en boeiende materialen kunnen hier wel een

leerstrategieën zorgt voor een ware

bijdrage aan leveren. Nieuwsgierigheid, verwondering of competitiedrang zijn

ommekeer in het onderwijs. De

drijfveren voor de jonge onderzoeker.

resultaten zijn verbluffend. Schoolse

Kunnen we onze leerlingen nieuwsgierig maken om op onderzoek te gaan?

prestaties gaan omhoog, onderlinge

‘Ik heb in dit doosje iets waarvan ik niet weet wat het is. Ik mag het niet

relaties tussen leerlingen verbeteren,

openmaken. Wie heeft een idee hoe we er achter kunnen komen?’

hogere denkvaardigheden worden

Ze laten verwonderen door te ontdekken, dat is het wegnemen van de

ontwikkeld en het pedagogische

bedekking. Zoals je een steen kunt optillen waaronder een diertje wegspringt.

klimaat op de school kenmerkt zich

‘Hebben jullie dat gezien? En wat heb je dan gezien?’ Leerkrachten die in

door een veilige en zorgzame

plaats van oplossingen of antwoorden te geven juist vragen stellen helpen

leeromgeving.

leerlingen om hetzelfde te doen. Leerlingen stellen leervragen aan elkaar en

IJsselgroep laat u graag kennismaken

aan zichzelf.

met coöperatieve leerstrategieën.

De omgeving ondersteunt leerlingen tot een onderzoekende grondhouding.

Wij nodigen u daarom van harte uit

‘Scholen zouden eerder moeten lijken op een boerderij, een laboratorium,

voor de masterclass van dr. Spencer

een labyrint dan op een kantoorgebouw en toch lijken scholen op het laatste.’

Kagan op donderdag 14 oktober 2010.

(citaat Guus Kuijer). Als u uw eigen school binnenstapt, welke vergelijking wilt u dan trekken? Is dit een stimulerende omgeving om te leren? Als het

Hercertificering Kanjertraining

antwoord ja is, bent u die gelukkige leerkracht.

In de Kanjertraining leert een kind

Een goed voorbeeld van boeiende lesmaterialen is BasisBos. Een nieuwe

hoe het positief over zichzelf en

groene methode om kinderen dichter bij de natuur te brengen. Kinderen

anderen kan denken. De hercertifi-

ervaren en ontdekken hoe de natuurlijke materialen voelen en wat je er mee

cering is bedoeld voor leerkrachten

kunt doen. De leerlingen krijgen bijvoorbeeld een zwarte steen. ‘Dit is geen

die de driedaagse cursus Kanjer-

gewone steen, maar hier is iets mee aan de hand.’, zegt de leerkracht. Na een

training hebben gevolgd en de

poosje aanrommelen met dat vreemde materiaal zegt een meisje in de groep:

licentie hebben ontvangen.

‘Als je het stevig vasthoudt, wordt het helemaal zacht.’ In haar warme hand

De hercertificering bestaat uit één

wordt die donkere en harde steen als was, bijenwas in dit geval. Daarna

dag en vindt plaats in Apeldoorn op

maken ze van bijenwas een bijtje of een vlinder.

8 november 2010.

In de visie van de makers van BasisBos werken de kinderen met echte wol, met stro, riet en graan, met zand en steen en klei. Dus weg met de wc-rollen en plastic boterkuipjes! Een volgende stap in de vergroening en verduurzaming van het onderwijs. Een volgende stap voor jonge onderzoekers.

Albert Oving, Onderwijsadviseur IJsselgroep BasisBos is ontwikkeld door Natuurmonumenten in samenwerking met Stichting Veldwerk Nederland. IJsselgroep begeleidt, vanuit haar bedrijfsonderdelen IJsselgroep Educatieve Dienstverlening en SONedutraining, scholen bij het invoeren van BasisBos in de schoolorganisatie. Neem voor meer informatie hierover contact op met Albert Oving, onderwijsadviseur IJsselgroep, via 055 599 44 55 of albert.oving@ijsselgroep.nl.

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 9

Agenda

IJsselgroep Symposium Uw kracht, hun toekomst U staat in het onderwijs voor veel uitdagingen en steeds grotere verwachtingen; ouders die het optimale onderwijs voor hun kind willen en de Inspectie van het Onderwijs die uw schoolprestatie onder de loep neemt. Op dit symposium, dat plaatsvindt op 10 november 2010, reiken we u gereedschap aan dat werkt aan uw ontwikkeling en dat van het kind.

Want uw kracht is hun toekomst!

Studiereis Stockholm - Zweden De studiereis naar Stockholm in januari 2011 is om u te inspireren, om kennis en expertise uit te wisselen en om concrete ideeĂŤn op te doen voor de inrichting van uw eigen school en organisatie. Wij bezoeken voor- en vroegscholen, kindercentra en basisscholen.

Alle instellingen werken in brede schoolverbanden en volgens de uitgangspunten van Reggio Emilia.

IJsselgroep

SONedutraining

12 oktober 2010

20 oktober 2010 Utrecht

Training CoĂśperatief Vergaderen

Zo leer je kinderen lezen en spellen (basiscursus)

14 oktober 2010 Masterclass dr. Spencer Kagan

3 november 2010 Utrecht Zo leer je kinderen lezen en

5 november 2010

spellen, groep 4 en verder

Netwerkbijeenkomst Estafette Nieuw

6 november 2010 Utrecht Groep onder de loep groep 7

8 november 2010

en 8

Hercertificering Kanjertraining 9 november 2010 Utrecht 10 november 2010

In gesprek met zorgkinderen

Symposium Uw kracht, hun toekomst

9 november 2010 Apeldoorn Kleuters met druk gedrag

25 november 2010 Sciencedag voor basisscholen

10 november 2010 Zwolle In gesprek met ouders

5 januari 2011 Studiereis Stockholm

10 november 2010 Zwolle Zo leer je kinderen lezen en

6 januari 2011

spellen (vervolgcursus)

Leergang Dyslexiebehandeling in de zorg

10 november 2010 Utrecht Opstart naar effectief taal/

17 januari 2011

leesonderwijs groepen 1 en 2

Cursus Kanjertraining 16 november 2010 Utrecht 8 februari 2011

Hoeken en lokalen Meervoudig

Cursus Train de trainer sociale

Intelligent inrichten

vaardigheden 16 november 2010 Utrecht Kijk voor meer informatie op www.ijsselgroep.nl/agenda.

Effectief leesonderwijs in groep 3 18 november 2010 Utrecht Opleiding tot intern begeleider

Kijk voor meer informatie op www.sonedutraining.nl.

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 10

Iselinge Hogeschool

Peter Hagenaars, opleidingsdocent Iselinge Hogeschool en projectleider VTB-pro

De kloof tussen wetenschap e Juf Jantine geeft al twaalf jaar les aan groep 6. Vanavond zijn er oudergesprekken.

Ze bereidt de oudergesprekken altijd zorgvuldig voor. Om tien over acht stappen de ouders van Jelle binnen. Jantine vertelt dat Jelle prima past in de groep, dat hij zich op zijn gemak voelt, dat hij met drie andere jongens speelt in de pauze en dat het met het leren goed gaat. De ouders knikken instemmend en herkennen het beeld. Wilt u verder nog wat weten?

‘Ja, eigenlijk wel’, geven de ouders aan. Ze zijn benieuwd volgens welke didactiek de leerkrachten lesgeven en wat de onderwijskundige visie is van de school. Juf Jantine is verrast, dit soort vragen krijgt ze niet vaak. Ze vertelt dat ze werken volgens de principes van onderzoekend en ontdekkend leren. De vader vraagt: ‘Wat houdt deze manier van leren in en is het een effectieve manier van leren?’ Nog nooit in haar loopbaan is ze

Peter Hagenaars

geconfronteerd met dit soort vragen. Zou ze dit moeten weten?

Iedereen vindt het toch wenselijk dat

en vaardigheden - het doel van

onderwijs in Nederland vooral

leerkrachten op de hoogte zijn van

onderwijs.

gericht op een traditioneel-inhoud

nieuwe ontwikkelingen in het

Niet alleen de samenleving verandert

gericht curriculum. Wat betekent dit

onderwijs? En dat leerkrachten op de

ook de kinderen die in onze samen-

voor onze kinderen die leven in een

hoogte zijn van de wetenschappelijke

leving opgroeien veranderen. Zij zijn

snel veranderende samenleving

ontwikkelingen? Maar ook dat het

erg computergericht en vergroten

waarin oude zekerheden vervallen?

werk van leerkrachten is gevoed

via dit mediamiddel hun kennis.

door ‘evidence based’ onderwijs?

Ze communiceren en vergaren

Vernieuwend

Toch gebeurt dit nog te weinig in het

informatie op een totaal andere

‘Personal Learning and Thinking

onderwijs. Praktijk en wetenschap

wijze dan de generaties voor hen.

skills’ - zie ook het artikel op pagina

lijken gescheiden werelden.

Het is van belang dat het onderwijs

4-5 - gaat uit van een curriculum dat

hier op aansluit.

is gericht op de persoonlijke en

Toekomst

Beelden van goed onderwijs die een

denkvaardigheden van kinderen.

Een leerkracht bereidt leerlingen

leerkracht heeft, zijn over het

‘Personal Learning and Thinking

voor op de toekomst, zodat zij later

algemeen gericht en gebaseerd op

skills’, past naadloos in een snel

hun plek vinden in de samenleving

ervaringen in de praktijk en blijken

veranderende samenleving. Het

en hierin kunnen functioneren. Dit is

moeizaam te veranderen (Korten-

ontwikkelen van denkvaardigheden

- naast het overbrengen van kennis

hagen, 2007*). Op dit moment is het

heeft niet alleen positieve gevolgen

n praktijk? voor het denken van de leerlingen, maar ook voor de ontwikkeling en het denken van de leerkracht en zelfs voor de deskundigheid en ontwikkeling van de school.

Sinds drie jaar loopt het traject Verbreding Techniek Basisonderwijspro (VTB-pro) op Iselinge Hogeschool.

Dit heeft geleid tot het vernieuwen van het curriculum. Iselinge

van de juiste vaardigheden en

stagescholen en van onze studenten.

Hogeschool biedt nu modules aan

strategieën.

Graag willen we dat studenten zelf

waarin de volgende onderwerpen

Dit alles vraagt een open houding

ook veel vragen stellen, zelf-

uitgebreid aan bod komen: weten-

van leerkrachten voor het ontstaan

regulerend zijn, goed kunnen

schap en techniek (zowel kennis als

van kennis en het zelf nadenken bij

reflecteren, een onderzoekende

didactiek), ‘Thinking skills’ en een

leerlingen. Hierdoor ontstaat er een

houding hebben en dat we niet de

uitgewerkte onderzoekslijn. Dit levert

leeromgeving waarin praten over

‘zesjescultuur’ in stand houden.

in de toekomst een ander soort

denken, vragen stellen, jezelf dingen

Dit heeft te maken met hoe motiveren

leerkrachten op. Deze leerkrachten

afvragen, voorspellen, twijfelen en

we onze studenten en leerlingen,

laten de ‘begrijpend leeslesjes’ los

tegenspreken mag, maar ook wordt

maar ook met de zelfregulerende

en ‘spelen’ meer met een methode

aangemoedigd en gestimuleerd.

kwaliteiten (metacognitieve

die gericht is op de persoonlijke en

Het ontwikkelen van denkvaardig-

kwaliteiten) van onze studenten en

denkvaardigheden.

heden bij leerlingen werkt diep door.

leerlingen in het basisonderwijs.

Het heeft zowel positieve gevolgen

Om aan deze oplossingen te werken

voor het denken van de leerlingen,

heeft Iselinge Hogeschool sinds kort

de ontwikkeling en het denken van

een lectoraat crossmediale didactiek

de leerkracht én voor de deskundig-

en - op korte termijn - een lectoraat

heid en ontwikkeling van de school.

‘Thinking skills’. Deze lectoraten

‘De gemiddelde leraar vertelt.

De goede leraar verklaart.

De betere leraar toont aan.

De ware leraar inspireert.’

(W.A.Ward)

hebben effect op ons curriculum en Oplossingen

op het basisonderwijs, maar vooral

Het begin van dit artikel geeft helder

op de veranderende rol van de

de kloof aan tussen wetenschap en

leerkracht. De start voor verandering

praktijk. Hiervoor zijn geen kant en

is gemaakt! Wetenschap en praktijk

Open houding

klare oplossingen. Het is nu

komen samen.

Het lijkt er op dat de ontwikkelingen

belangrijk dat wetenschappers,

rondom denkvaardigheden en

opleiders, onderwijsbegeleiders

* Kortenhagen, f. (2007), The gap

onderzoekend leren, zowel te maken

schoolleiders, leerkrachten én

between research and practice

hebben met het zorgen voor de

studenten samen op zoek gaan naar

revisited, educational research and

juiste voedingsbodem tot goed

oplossingen. Dit alles vergt een

evaluation, 13 (3), p 303-313).

denken, als met het leren toepassen

inspanning van de opleiding,

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 12

Educatieve Dienstverlening

Wetenschap en techniek voor kleuters Het is februari 2008 als IJsselgroep de lesmap ‘Ik zag twee beren experimenteren’ uitbrengt. Juf Anjolien geeft als een van de eersten met de map les en ze is meteen enthousiast. ‘Ze hebben het met eigen ogen gezien: rozijnen kunnen dansen’, zegt ze. ‘Maar, alleen in water met bubbels.’, vult Johan aan. Hij is een van de drie kleuters, die deze ochtend met een proef uit de lesmap aan de slag ging. Johan legt vervolgens haarfijn uit waarom de rozijnen in het ene glas meteen zinken en in het andere niet: ‘De prik duwt ze omhoog.’

Doel

geclusterd naar onderwerp: experi-

beide beertjes niet nat worden. Hoe

‘Ik zag twee beren experimenteren’,

menten met water, experimenten

kan je dit doen? Bij dit experiment

is een lesmap met 27 natuur- en

met lucht, experimenten met kleuren

zie je de kleuters denken. Er moet

scheikunde-experimenten voor

en overige experimenten.

iets gebeuren met bijvoorbeeld de

jonge kinderen. Onderwijsadviseurs

hompjes klei, maar wat? Een vlot

Piet Bakker, Albert Oving en Arnica

Proef met beertjes

van klei zinkt als een baksteen.

Derkink hebben 27 proefjes op

Juf Anjolien laat de klas nog een

‘Dit lukt niet. We moeten iets anders

papier gezet. Doel van de map is

proef doen. Deze gaat over een beer

verzinnen’, merkt een leerling op.

kleuters op speelse wijze te laten

die alleen bij de andere beer kan

‘Hier gaat het dus om’, is hierop het

kennismaken met wetenschap en

komen door een sloot over te steken.

commentaar van Piet Bakker. ‘Dat

techniek. De experimenten zijn

Er is geen brug en bovendien mogen

kinderen proberen een probleem op

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 13

Gisela Lück inspireerde de medewerkers van IJsselgroep tot het maken van de lesmap ’Ik zag twee beren experimenteren’. Lück onderwijst scheikunde aan de universiteit van Bielefeld en ontwikkelde scheikundeexperimenten voor jonge kinderen. Ze doet veel onderzoek en geeft als onderzoeksresultaten aan dat je al op erg jonge leeftijd met scheikunde en natuurkunde kunt beginnen. Hiervoor noemt ze bijvoorbeeld deze argumenten: • Je kunt aansluiten bij de onderzoeksvragen die jonge kinderen al vroeg stellen.

• Je kunt hen helpen verschijnselen te verklaren.

• Je kunt goed werken met herhaling.

• Dergelijke proefjes zijn makkelijk aan jonge kinderen uit te leggen en kinderen kunnen makkelijk verklaringen bedenken voor verschijnselen.

• Natuur- en scheikunde vormen een basis voor biologie, natuur- en milieueducatie en techniek.

De map is te bestellen bij IJsselgroep, via onze webwinkel op www.ijsselgroep.nl. De prijs is € 80, - inclusief verzendkosten (€ 75, - exclusief verzendkosten)

te lossen. In feite draait dit experiment

half uurtje kun je deze map prima

een cursus of workshop kan hierbij

om de Wet van Archimedes. Dát gaan

gebruiken. Je kunt werken in

helpen.

we ze dus niet uitleggen. Ook niet in

groepjes van twee of vier kinderen.

jip-en-janneketaal. Soms lukt iets niet

Maar ik pas de proefjes ook toe om

Cursus

meteen. Dat hoort erbij, maar ze

iets aan de hele groep te demon-

Voor leerkrachten van groep 1 t/m 4

ontdekken zo hartstikke veel’, vult hij

streren’, legt Anjolien uit. ‘En’, vult ze

die met de map aan de slag willen

aan. Even later is de missie geslaagd.

nog aan: ‘de leerlingen hebben er

geeft SONedutraining, onderdeel

geen benul van dat dit gaat over

van IJsselgroep, vanaf schooljaar

Hé, hoe kan dat?

natuurkunde of scheikunde, voor hun

2010-2011 een cursus van een dagdeel.

Het is nu september 2010, ruim twee

zijn het gewoon leuke proefjes.’

Hierin maakt u een interactieve

jaar later. Opnieuw spreken we juf

verkenning van de proefjes.

Anjolien over de lesmap. Ze gebruikt

Eigen oplossingen

U maakt kennis met de achtergronden

de map nog geregeld bij thema’s of

De experimenten uit de map nodigen

van wetenschap en techniek voor

projecten. ‘Hé hoe kan dat?’, was

leerlingen uit om zelf oplossingen

jonge kinderen. Er wordt uitgebreid

onlangs het thema van een middag

aan te dragen. Als hulpmiddel staan

ingegaan op het stellen van ‘waarom’-

voor de middenbouw. Leerlingen

er een aantal vragen in de map, die

vragen en uitdagende denkvragen en

konden in een circuitvorm langs de

de leerkracht hiervoor kan gebruiken.

bovendien doet u inspirerende ideeën

verschillende proefjes . Het werd niet

Als je de juiste vragen stelt aan

op waarmee u meteen aan de slag kunt.

alleen een hele leuke en leerzame

kinderen, kunnen ze zelf hele mooie

middag, maar Anjolien merkt dat de

oplossingen bedenken. Daarnaast

Kijk voor informatie over prijzen,

leerlingen hierdoor zich ook op andere

leren de kinderen gerichter te kijken

data en cursuslocaties op

momenten afvragen: Hoe kan dat?

naar hun eigen omgeving en zijn ze

www.sonedutraining.nl. Daarnaast

samen betrokken op het resultaat en

kan SONedutraining een workshop

Divers toepasbaar

de verklaring erachter. Met dit kant

verzorgen bij u op school, daarvoor

Anjolien was meteen enthousiast

en klare materiaal bereik je dus

kunt u contact opnemen met:

over de map. Ze vindt het ook een

meerdere doelen. De ondersteuning

piet.bakker@ijsselgroep.nl of

bruikbare map voor studenten van de

vanuit IJsselgroep, in de vorm van

albert.oving@ijsselgroep.nl.

pabo om tijdens stages toe te passen.

‘De proefjes zijn eenvoudig en met weinig middelen te realiseren.

Bovendien kosten ze weinig voorbereiding. Als opvulling van een

Wijzer | 2010 | jaargang 6 | nummer 4 | pagina 14

Iselinge Hogeschool

Wetenschap en techniek in de bovenbouw Van knutselen tot ontwerpen Iselinge Hogeschool buigt zich samen met de Universiteit Twente en het Kenniscentrum Wetenschap en Techniek Gelderland, over de vraag: ‘Hoe motiveer je bovenbouwleerlingen voor wetenschap en techniek? En wel zo dat ze kundige ontwerpers worden en kennis opdoen over weersverschijnselen of de omstandigheden in de ruimte?’

Het is een belangrijke vraag, omdat er in de nabije toekomst voldoende geschoolde technici en onderzoekers nodig zijn.

Leerlingen verleiden voor wetenschap en techniek. Dat is wat we doen in het project Coreflect.

Coreflect

leerkrachten op verschillende

staan. Ze stellen van nature veel

Coreflect is een project waarin

basisscholen, pabostudenten, een

vragen, maar dit zijn niet altijd de

universiteiten en scholen uit zes

domeindeskundige, een onderwijs-

sleutelvragen die leiden tot domein-

verschillende Europese landen met

kundige en een lerarenopleider zijn

kennis en een werkend ontwerp. In

elkaar samenwerken. We ontwerpen

al twee lessenseries ontwikkeld en in

het voorbeeld van het weerstation

uitdagende lessen op het gebied van

de praktijk getoetst. In deze lessen-

zijn de vragen: ‘Wat moet mijn

wetenschap en techniek, geven

series ontwerpen bovenbouw-

weerstation kunnen meten, hoe kan

invulling aan een elektronische

leerlingen een huis op de maan waar

mijn weerstation dit meten, hoe kan

leeromgeving die leerlingen tijdens

astronauten lange tijd zonder hulp

ik de gegevens aflezen?’ Bij elk van de

de les gebruiken en wisselen de

van buitenaf kunnen leven en een

weersverschijnselen - temperatuur,

verschillende lessenseries uit.

weerstation dat verschillende

wind en neerslag - gebruiken de

Bij deze uitwisseling stuiten we

weersverschijnselen kan meten.

leerlingen deze vragen weer. Daar-

bijvoorbeeld op een vraag als:

Uitdagende onderwerpen.

naast doorlopen de leerlingen de

Werkt een Griekse lessenserie ook in een Nederlandse bovenbouwklas?

ontwerpcyclus: bedenken, ontwerReflectief ontwerpend leren

pen en schetsen maken, experimen-

De lessenseries en bijbehorende

teren en reflecteren. De verschillende

Lessenseries

leshandleidingen zijn zo opgebouwd

lessen zijn door een casusverhaal

In Nederland kiezen we voor een

dat leerlingen reflectief ontwerpend

aan elkaar verbonden. Leerlingen

brede samenwerking waarin de

leren. Dit wil zeggen dat het

worden meegenomen in een verhaal.

onderzoekers en professionals uit de

leerproces - het werken als een

praktijk elkaar vinden. Samen met

ontwerper en de vragen die

Domeinkennis

ontwerpers daarbij stellen - belang-

De lessenserie maakt gebruik van

rijk wordt gemaakt voor leerlingen.

een elektronische leeromgeving.

De bovenbouwleerlingen leren zo te

Hierin vinden leerlingen dialogen

functioneren op eenzelfde manier

tussen een wetenschapper, ingenieur

waarop wetenschappers, technici en

en een nieuwsgierige leerling.

ontwerpers dit ook doen.

De dialogen staan model voor de vragen die leerlingen zelf kunnen

Lesstructuur

stellen. Deze dialogen bevatten veel

Leerlingen gaan aan de slag met

domeinkennis, omdat het belangrijk

onder andere een ‘draaidenkwijzer’,

is dat leerlingen voldoende weten

waarop de meest belangrijke vragen

over een onderwerp. Een stofzuiger

om afval op te zuigen, werkt bijvoor-

Steeds duidelijker komen in de

Voortgang

beeld niet op de maan. Domein-

schetsen van leerlingen relaties

In het schooljaar 2010/2011 gaat

kennis maakt het verschil tussen

tussen vorm en functie naar voren

Isselinge Hogeschool verder met het

knutselen en doordacht ontwerpen.

(ik maak dit zo, omdat het dan…).

project. We verwachten de lessen-

En leerlingen maken meer (functio-

series op meer basisscholen in de

Onderzoek

nele) annotaties bij de tekeningen.

bovenbouw uit te voeren en te

Tegelijkertijd toetsen de pabostu-

Na de lessenserie maakten de

onderzoeken. Dan kunnen we ook

denten, leerkrachten en onderwijs-

leerlingen eeen kennistoets.

deze vraag beantwoorden:

kundigen de lessenseries in de

Deze was beter gemaakt dan voor

Zijn leerlingen meer gemotiveerd

praktijk aan de hand van vragen als:

de lessenserie, ze weten dus meer.

voor wetenschap en techniek?’

‘Werkt de lessenserie wel?’ en

Bovendien blijken leerlingen betere

‘Worden leerlingen betere

vragen te stellen en helemaal op te

ontwerpers en weten ze meer

gaan in het onderwerp: ‘Juffrouw

over de ruimte of het weer?’

kijk, hier is mijn prototype.’

De resultaten uit het eerste onderzoek zijn positief. De ontwerptekeningen van de leerlingen maken een positieve ontwikkeling door.

De lessenserie over het weerstation is te downloaden op www.iselingen.nl/coreflect.

Leer voor je leven

IJsselgroep Almere

IJsselgroep Apeldoorn

IJsselgroep Doetinchem

info@ijsselgroep.nl

Louis Armstrongweg 120

2e Wormenseweg 80

Bachlaan 11

www.ijsselgroep.nl

1311 RL Almere

7331 VG Apeldoorn

7002 MZ Doetinchem

Telefoon 036 707 48 10

Telefoon 055 599 44 55

Telefoon 0314 37 41 41

Fax 036 707 48 19

Fax 055 599 44 60

Fax 0314 33 39 90

IJsselgroep Gramsbergen

IJsselgroep Lelystad

IJsselgroep Steenwijk

De Esch 1a

Meentweg 14

Tukseweg 128a

7783 CG Gramsbergen

8224 BP Lelystad

8331 LH Steenwijk

Telefoon 0524 56 36 22

Telefoon 0320 22 50 60

Telefoon 0521 53 74 00

Fax 0320 22 50 69 IJsselgroep Zwolle Dr. Klinkertweg 8b 8025 BS Zwolle Telefoon 038 453 99 43 Fax 038 453 24 45

Iselinge Hogeschool

SONedutraining

Bachlaan 11

Bachlaan 11

7002 MZ Doetinchem

7002 MZ Doetinchem

Telefoon 0314 37 41 41

Telefoon 0314 37 41 37 / 63 93 62

Fax 0314 33 39 90

Fax 0314 33 39 90

info@iselinge.nl

info@sonedutraining.nl

www.iselingehogeschool.nl

www.sonedutraining.nl

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.