Νίκος Καρούζος: Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος - Κλεοπάτρα Λυμπέρη

Τέσσερα κείμενα, που δεν παραμένουν αυστηρά στα λογοτεχνικά χωράφια, αλλά επιχειρούν να ανιχνεύσουν μυστικιστικές θεάσεις ενός σημαντικού ποιητή.

9 789605 723620

Ι Κ ΑΡ Ο Σ

ISBN 978-960-572-362-0

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ: Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος

Ο Νίκος Καρούζος, αν και δηλωμένος τιμητής της ύλης και φυσικός απόγονος των Προσωκρατικών, συνεχίζει με το έργο του την παράδοση των ορθοδόξων Ασκητών της Ερήμου και κάθε άλλη πνευματική παράδοση που αναγνωρίζει στη ρίζα του Ρήματος το ίχνος του Καθολικού Ανθρώπου.

ΚΛΕΟΠ ΑΤΡΑ ΛΥΜ ΠΕΡΗ

Συνηχώντας με τη φωνή του μεγάλου Δανού Κίργκεγκορ, o ποιητής Νίκος Καρούζος θα γράψει: «Είμαστε στην αγωνία, μέσα στην ιστορία, στην κατάσταση του θανάτου, όπου η πολλαπλότητα αποτελεί τη φυσική μας κατάσταση, όμως, ζητάμε να εξέλθουμε ακριβώς από αυτό, ζητάμε την απελευθέρωση από την ατομική συνείδηση, για να ζήσουμε στην πληρότητα του Όλου, εκεί όπου ο Λόγος κατοικεί».

ΚΛΕΟ Π ΑΤΡΑ ΛΥΜΠΕΡΗ

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ: Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος

=

Ι Κ ΑΡ ΟΣ

Ἀπαγορεύεται ἡ ἀναδημοσίευση ἢ ἀναπαραγωγὴ τοῦ παρόντος ἔργου στὸ σύνολό

του ἢ τμημάτων του μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο, καθὼς καὶ ἡ μετάφραση ἢ διασκευή του ἢ ἐκμετάλλευσή του μὲ ὁποιονδήποτε τρόπο ἀναπαραγωγῆς ἔργου λόγου

τέχνης, σύμφωνα μὲ τὶς διατάξεις τοῦ ν. 2121/1993 καὶ τῆς Διεθνοῦς Σύμβασης

Βέρνης-Παρισιοῦ, ποὺ κυρώθηκε μὲ τὸ ν. 100/1975. Ἐπίσης ἀπαγορεύεται ἡ ἀναπαραγωγὴ τῆς στοιχειοθεσίας, τῆς σελιδοποίησης, τοῦ ἐξωφύλλου καὶ γενικότερα ὅλης τῆς αἰσθητικῆς ἐμφάνισης τοῦ βιβλίου, μὲ φωτοτυπικὲς ἢ ὁποιεσδήποτε ἄλλες μεθόδους σύμφωνα μὲ τὸ ἄρθρο 51 τοῦ ν. 2121/1993.

© Κλεοπάτρα Λυμπέρη & Ἐκδόσεις Ἴκαρος 2020 ISBN 978-960-572-362-0

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ:

Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος

ΕΡΓΑ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΜΕΛΈΤΕΣ

Γειτονιές της Χαλκίδας (Π. Εύβοια, 1989) ΠΟΊΗΣΗ

Ο Μοτοσικλετιστής Θάνατος (Κάβειρος, 1990) Μικρή φιλαρμονική (Ίκαρος, 1993) Η πρωτοχρονιά του (Άγρα, 1997) Το ρήμα πεινάω (Άγρα, 2001) Η μουσική των σφαιρών (Άγρα, 2007) Το μηδέν σε φωλιά (Γαβριηλίδης, 2018) ΠΡΌΖΑ

Φλάουερ (Άγρα, 2003) Η Ταφή του κόμητος Οργκάθ (Γαβριηλίδης, 2015) ΣΗΜΕΙΏΣΕΙΣ/FRAGMENTA

Επταετές κοράσιον (Άγρα, 2011) Ποίηση με τέσσερα πόδια (παίγνια και φάρσες) – (Οι Εκδόσεις των Φίλων, 2017) ΜΕΤΑΦΡΆΣΕΙΣ

Tρεις συνομιλίες –η συνέντευξη του Allen Ginsberg στον Αllan Klark (Printa, 2001) Θάνατοι για τις κυρίες και άλλες καταστροφές, Norman Μeiler (Καστανιώτης, 2008) ΑΝΘΟΛΟΓΊΕΣ

Τα ποιήματα του 2013 (Δέκατα, 2014) με Έ. Κορνέτη Τα ποιήματα του 2014 (Δέκατα, 2015) με Έ. Κορνέτη Η Νέα Ποίηση – 34 ποιητές (Poetix, 2019)

ΚΛΕΟΠ ΑΤΡΑ ΛΥΜ ΠΕΡΗ

ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΟΥΖΟΣ: Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος

=

Ι Κ ΑΡ ΟΣ

1. Η νοσταλγία του Ενός Ανθρώπου

Συναντήθηκα με το θαύμα σαν φίλος

«Κ

– Νίκος Καρούζος

πρέπει να φανερώσει τον εαυτό του στη μάχη», γράφει ο Νίτσε, αναφερόμενος στον Γκαίτε και τον φαντάζεται «ως μαχητή στην πρόσκτηση του Όλου (Totality)». Η λέξη «πρόσκτηση» υπονοεί μόχθο, εμβάθυνση, αφοσίωση – την προσήλωση του ποιητή στο ιδεώδες της τέχνης του, αλλά και σε όλα αυτά που τον οδηγούν να αφομοιώσει τα απαραίτητα στοιχεία για την ολοκλήρωσή του. «Πειθάρχησε τον εαυτό του στην Ολότητα, αυτο-δημιουργήθηκε», συμπληρώνει ο Νίτσε στην κριτική του για τον Γκαίτε. Όμως, η Ολότητα ως πρωταρχική έννοια, κατά τη δική μου αίσθηση, δεν αφορά μόνο σε ένα ποιητικό και γλωσσικό σύνολο. Αν και η γνωστή φράση του Γκαίτε, για το κατά πόσο «όλα τα επιτεύγματα των προκατόχων και των συγχρόνων ενός ποιητή ανήκουν δικαιωματικά στον ίδιο», μοιάζει ν’ αναφέρεται μόνο στη χρήση και την αξιοποίηση των πνευματικών καταθέσεων, θα έλεγα ότι η Ολότητα είναι κάτι ευρύτερο, πέρα από τη γραφή, τη γνώση, το καλλιτεχνικό έργο, την άθε ταλέντο

10

ΚΛΕΟΠΆΤΡΑ ΛΥΜΠΈΡΗ

ίδια τη φανέρωση της γλώσσας στην πολιτιστική διαδρομή της. Συνδέεται με τον Λόγο, αλλά και με την ενσάρκωσή του στο σύνολο της ανθρωπότητας, συνδέεται με το οντολογικό ζήτημα της ίδιας της ύπαρξης. Γι’ αυτό ακριβώς ο Γκαίτε, στο έργο του Δυτικοανατολικό ντιβάνι, υποβάλλει μια ερώτηση υψίστης σημασίας: «Ζει κανείς όταν οι άλλοι ζουν»; Ο παραπάνω πρόλογος κατατέθηκε για να αντιστοιχίσω τον Νίκο Καρούζο και τα Πεζά Κείμενά του με την πνευματική εκείνη τάξη που προϋποθέτει μια καθολική ματιά και μια σύνδεση με τα κλασσικά φιλοσοφικά ερωτήματα, αλλά και τη βιωματική γνώση που οδηγεί σε αυτή την αίσθηση του Όλου. Ο Ν.Κ. είναι ένας δημιουργός που αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του ως μέρος της καθολικής ύπαρξης, δηλαδή, ως ον καθοδηγούμενο από την εσωτερική του ζωή στην αναζήτηση του αληθινού εαυτού, μακριά από τη φτώχεια της μερικότητας. Κυνηγός του αληθινού, παιδιόθεν υποδέχτηκε στο σώμα του την τραγικότητα του θανάτου, αλλά και την αιωνιότητα της δημιουργικής πράξης. Και παρ’ ότι το σώμα τον πληγώνει (ως υπενθύμιση του ατομικού και του περιορισμένου), ο νους του επιλέγει να εκτείνεται και να διευρύνεται συνεχώς προς το έτερο. Έτσι, οικειώνεται συνειδητά την πλούσια ιστορία του Πνεύματος σε όλες του τις διαστάσεις, συνοψίζοντας ιδέες, πολιτισμούς, θρησκευτικότητες,

Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥ

11

τοπία καλλιτεχνικά και ηθικά, προσθέτοντας σε αυτό το κάδρο μια οντολογία της υπαρκτικότητας στην ευρύτερη εκφορά της: την παρουσία του Καθολικού Ανθρώπου. (Με τη φράση Καθολικός άνθρωπος δεν εννοώ τον Homo Universalis της Αναγέννησης –έννοια που αναφέρεται στην πολυμάθεια, την πολυπραγμοσύνη, το φιλοπερίεργο, ερευνητικό και κριτικό πνεύμα, όπως εκείνο του ντα Βίντσι ή του Αβικέννα, για παράδειγμα. Εννοώ την υπερβατική κατάσταση προς την οποία τείνουν μερικά μεγάλα πνεύματα –καλλιτέχνες, φιλόσοφοι, επαναστάτες, κοινωνικοί αναμορφωτές–, όντας προορισμένα να πραγματώσουν εντός της Ιστορίας την έννοια του Ιερού). Η αντίληψη του Καρούζου για το ρόλο της ύπαρξης και τους περιορισμούς που επιβάλλει σε αυτήν το μέγεθος του χρόνου, προσδίδει στην όλη κειμενική του παρουσία ειδικό πρόσημο. «Η πολλαπλότητα μας εμποδίζει να συλλάβουμε το καθεαυτό Ένα, γιατί θεμελιώνει το βασίλειο της ατομικότητας», θα γράψει. Πρόκειται για την πατερική σκέψη, αλλά και για τη φιλοσοφική σκέψη –και οι δύο αυτές αναβλύζουν από εντός του αβίαστα–, πρόκειται για την ίδια τη μυστικιστική του ταυτότητα. Ο Καρούζος αναπτύσσεται διαρκώς μέσα στη «μυστική» ζωή του, είναι «αυτοδημιούργητος». Η ιδέα του Ενός Ανθρώπου δεν αποτελεί για εκείνον ιδεολόγημα, αλλά καημό, «τον

12

ΚΛΕΟΠΆΤΡΑ ΛΥΜΠΈΡΗ

καημό του Ενός», για να χρησιμοποιήσω τη γνωστή φράση του Ράμφου. «Η ορμή προς το απόλυτο πρόσωπο (του Ενός) είναι κοινή για όλους», σημειώνει ο Καρούζος, «μαχόμαστε για την ακεραίωση της Ολόκληρης Ανθρώπινης Εικόνας». Άραγε, τι απορρέει από αυτή τη μάχη; Μα η ελευθερία και το κάλλος, που επιτρέπουν στον καλλιτέχνη όχι μόνο να οραματίζεται μια καθολική τέχνη, αλλά και να την πράττει, να την κοινωνεί στους άλλους. Κι αν κάτι τέτοιο συχνά είναι ανέφικτο, εντούτοις, ως όραμα δεν παύει να κοσμεί την καλλιτεχνική ύπαρξη, δεν παύει να την εξευγενίζει, να την ανυψώνει πάνω από κάθε περιορισμό προς την αθάνατη ομορφιά, για να της αποκαλυφθεί το «ατάραχο εγώ» της «μη-ατομικότητας». Σε αυτήν ακριβώς την ομορφιά υπάρχει το εντύπωμα του αιώνιου, γιατί εκεί αναπαύεται η ζωή της Ολότητας. «Αυτό που προσκομίζει μια αρχή εξατομίκευσης δεν είναι η ύλη αλλά ο ψυχισμός», υποστηρίζει ο Εμμανουήλ Λεβινάς. «Ο ψυχισμός είναι ήδη ένας τρόπος ύπαρξης, μια αντίσταση στην Ολότητα. Το cogito πιστοποιεί τον χωρισμό». Εντούτοις, ο ψυχισμός του Νίκου Καρούζου μοιάζει σαν να μη βρίσκεται ακριβώς μέσα στη ροή της επίγειας ύπαρξης, αφού δεν αντιστέκεται στην Ολότητα αλλά την προσκαλεί. Η ποιητική και μεταφυσική του κλίση τον οδηγούν προφανώς σε ένα είδος υπέρβασης του πραγματικού κόσμου. Συνηχώντας με τη φωνή

Η ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ ΤΟΥ ΕΝΟΣ ΑΝΘΡΏΠΟΥ

13

του μεγάλου Δανού Κίργκεγκορ, θα γράψει: «Είμαστε στην αγωνία, μέσα στην ιστορία, στην κατάσταση του θανάτου, όπου η πολλαπλότητα αποτελεί τη φυσική μας κατάσταση, όμως, ζητάμε να εξέλθουμε ακριβώς από αυτό, ζητάμε την απελευθέρωση από την ατομική συνείδηση, για να ζήσουμε στην πληρότητα του Όλου, εκεί όπου ο Λόγος κατοικεί». Τα Πεζά Κείμενα αποτυπώνουν έναν ανήσυχο στοχαστή, που εργάστηκε διά βίου ακριβώς για να «πειθαρχήσει στην Ολότητα»· όχι αφημένος σε μια συγκεχυμένη και απροσδιόριστη μεταφυσική, αλλά με ενεργή συνείδηση, συναισθανόμενος το θαύμα της ύπαρξης και την οδύνη της, το θαύμα των ιδεών, το θαύμα της γλώσσας, έχοντας άμεση επαφή με τη συμπαντική διάσταση του «προσώπου»: ενώνοντας το γίγνεσθαι με το Είναι, την αταραξία του πνεύματος με τη γήινη καλλιτεχνική βάσανο, την ποιητική αισθαντικότητα με τη λογική τάξη που «ορέγεται το ειδέναι». Τα λόγια του Φώτη Κόντογλου θα αγγίξουν ιδιαίτερα τον Καρούζο: «Οι σημερινοί άνθρωποι είναι όλοι τόσο κλούβιοι, τόσο επιπόλαιοι, ώστε δεν γνωρίζουν πάνω σε τι ιερά πράγματα πατάνε». Η έννοια του Ιερού θα απασχολήσει και τον ίδιο τον ποιητή σε όλη του τη ζωή, όχι μόνο μέσα από μια στενή θρησκευτικότητα, αλλά κυρίως μέσα από την αξιολόγηση του καθημερινού γεγονότος.