Afrikaans Huistaal: Taalkunde
Besit en gepubliseer deur Optimi, deel van Optimi Central Services (Edms) Bpk. Impalalaan 7, Doringkloof, Centurion, 0157 info@optimi.co.za www.optimi.co.za
© Optimi
Afgesien van enige billike gebruik vir die doel van navorsing, kritiek of resensie soos toegelaat onder die Wet op Outeursreg, mag geen gedeelte van hierdie boek in enige vorm of op enige manier elektronies of meganies, insluitend fotokopiëring, bandopname, of enige inligtingstoring-en-herwinningstelsel, gereproduseer of versend word sonder die uitgewer se skriftelike toestemming nie.
Die uitgewer dra geen verantwoordelikheid vir die voortbestaan of akkuraatheid van URL’e van eksterne webwerwe of webwerwe van derde partye waarna daar in hierdie publikasie verwys word nie, en waarborg nie dat enige inhoud op sulke webwerwe akkuraat of toepaslik is, of sal bly nie.
Daar is gevalle waar ons nie die kopiereghouer kon kontak of opspoor nie. Die uitgewer is bereid om enige foute of weglatings so gou as moontlik reg te stel indien die saak onder ons aandag gebring word.
Reg.nr.: 2011/011959/07
Afrikaans Huistaal
Fasiliteerdersgids: Taalkunde
Graad 12
Aangepas vir KABV
A Archer T Mc Geer
G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
LESELEMENTE
LEERDOELWITTE
Wat die leerder aan die einde van die les moet weet. Geneem uit KABV.
BELANGRIKE TERMINOLOGIE
Nuwe terminologie om die begrip van die vak as deel van die les uit te brei.
DEFINIEER
Definisies van konsepte om die inhoud te verstaan.
BELANGRIK
Verduidelik misverstande; moontlike verwarring met betrekking tot bestaande kennis.
WENKE
Enige inligting anders as die inhoud, om die leerder deur die leerproses te begelei.
VIR DIE NUUSKIERIGES
Aansporing om die inhoud in diepte na te vors. Brei die aktiwiteit en oefening tot só ’n mate uit dat die leerder aangemoedig word om te verken. Vir die begaafde leerder: uitgebreide oefeninge. Vir Leerders met Spesiale Onderwysbehoeftes* (LSOB): verduidelik die noodsaaklikheid om die basiese vrae te voltooi om ’n slaagpunt te behaal.
*LSEN in algemene taalgebruik
AKTIWITEIT
Vrae wat voltooi moet word ten einde die kennis van die voltooide les te toets.
Sample
OEFENING
Ter afsluiting van die spesifieke eenheid. Formatiewe assessering.
KERNINHOUD
Beklemtoon die kern van die inhoud, in-diepte verduideliking van ’n spesifieke afdeling van die les; moet verstaan word.
STUDEER/HERSIENING
Tyd wat spandeer word om die inhoud te bestudeer in die afsluiting van die eenheid en ter voorbereiding vir die toets of eksamen.
G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
VOORWOORD
In hierdie fasiliteerdersgids gaan elke faset van die kandidate se Afrikaans Huistaal-studie behandel word. Elke les word afsonderlik hanteer, sodat daar duidelike onderskeid tussen luister en praat, lees en kyk, skryf en aanbied, en die praatproses is.
Deur die jaar sal daar van die kandidate verwag word om verskillende portefeuljetake te voltooi, wat die jaarpunt sal uitmaak. Die jaarpunt tel uiteindelik 25% van die totale punt vir Afrikaans Huistaal. Die portefeuljetake kan in die portefeuljeboek gevind word. Alle ander aktiwiteite is daar gestel om die kandidate te help met die voorbereiding vir eksamens.
Buiten die taalaspek, word gedigte, die roman Skoenlapper en die drama Mis behandel. In elkeen van die bogenoemde genres moet die kandidate uiteindelik langvrae sowel as kontekstuele vrae kan beantwoord. Hierdie afdelings word in vraestel 2 van die eksamen geassesseer. Vraestel 1 gaan fokus op leesvaardigheid, kennis van visuele tekste, vermoë om op te som en taalkennis. Vraestel 3 is uitsluitlik ’n skryfvraestel waar alle vorme van geskrewe werk (opstelle en transaksionele tekste) geassesseer word. Vraestel 4 word voor die Eindeksamen afgehandel, want dit is eintlik net ’n samestelling van al die mondelingpunte deur die jaar.
Die kandidate moet elke aktiwiteit in die handleiding getrou voltooi nadat die gegewe leerwerk hanteer is. Gaan na die tyd saam die kandidate deur die antwoorde. Die antwoorde is in die fasiliteerdersgids vervat.
Sample
G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
TYDSBESTUUR EN JAARPLAN
Elke eenheid moet volledig voltooi word. Die tyd wat die kandidate aan ’n spesifieke les afstaan, word deur die inhoud bepaal. Elke eenheid beslaan twee weke. Kandidate moet in ’n week 4,5 uur aan Afrikaans Huistaal spandeer. Hou by die jaarplan om seker te maak dat al die werk betyds gedek word.
DATUM
WEEK
1 – 2
Eenheid 1: Les 1 – 4
Eenheid 2: Les 5 – 8
LES
KWARTAAL 1
Taalstrukture en -konvensies
Letterkunde
Poësie: Letterkunde terme (OLP – Welkomles)
Prosa – drama (Mis) – Inleidende gesprek
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 1-5
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 6-10
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Eenheid 3: Les 9 – 12
Eenheid 4: Les 13 – 16
3 – 4
5 – 6
Taalstrukture en -konvensies
Letterkunde
Poësie: “as dit reën in die boesmanland” (E.P. Nel)
Prosa – drama (Mis) Lees bladsy 3-23
(Beantwoord vrae na die drama oor hierdie gedeelte)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 11-15
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Eenheid 5: Les 17 – 20
Eenheid 6: Les 21 – 24
Sample
Taalstrukture en -konvensies
Letterkunde
Poësie – “Elegie vir ’n vriend” (Johan Steyn)
Prosa – drama (Mis) Lees bladsy 23-33
(Beantwoord vrae na die drama oor hierdie gedeelte)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 16-20
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Taalstrukture en -konvensies
7 – 8
Eenheid 7: Les 25 – 28
Eenheid 8: Les 29 – 32
7 – 8
9 – 10
Letterkunde
Poësie – “Mercedesrit in die aand” (Willem Krog)
Prosa – drama (Mis) Lees bladsy 34-52
(Beantwoord vrae na die drama oor hierdie gedeelte)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 21-25
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 26-30
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Eenheid 9: Les 33 – 36
Eenheid 10: Les 37 – 40
Taalstrukture en -konvensies
Letterkunde
Poësie: “My mamma is bossies” (Jeanne Goosen)
Prosa – drama (Mis) Bestudeer en bespreek milieu bladsy 53-54
(Beantwoord vrae na die drama oor hierdie gedeelte)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 31-35
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 36-40
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
KWARTAAL 2
Taalstrukture en -konvensies
11 – 12
Eenheid 11: Les 41 – 44
Letterkunde
Poësie: “Boggomsbaai-blues” (Pirow Bekker)
Prosa – drama (Mis) Bestudeer en bespreek dialoog, karakters en karakterontwikkeling
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 41-45
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 46-50
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Eenheid 12: Les 45 – 47
13 – 14
Taalstrukture en -konvensies
Poësie: “Ek wil” (Willem Fransman)
Letterkunde
Prosa – drama (Mis) Bestudeer en bespreek konflik, intrige en dramatiese doelstelling
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 51-55
(Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Afrikaans Huistaal:
15 – 16
17 – 18
Eenheid 13: Les 48 – 50
Taalstrukture en -konvensies
Poësie: “Genepoel” (Lucas Malan)
Letterkunde
Prosa – drama (Mis) Bestudeer en bespreek toneelaanwysings
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 56-60 (Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Prosa – roman (Donker Web) Lees hoofstuk 61-epiloog (Beantwoord vrae in die handleiding oor hierdie hoofstukke)
Eenheid 14: Les 51 – 53
Poësie – Hersiening
Prosa – roman: hersiening
Taalstrukture en -konvensies
Letterkunde
19 – 20
Junie-eksamen KWARTAAL 3 21 – 22
Taalstrukture en -konvensies
Doen hersiening (kyk weer na les 51 – 53)
Letterkunde
23 – 24
Poësie – Hersiening
Prosa – drama: hersiening
Prosa – roman: hersiening
Taalstrukture en -konvensies
Doen hersiening soos nodig.
Poësie – Hersiening
Prosa – drama: hersiening
Prosa – roman: hersiening
25 – 26
Letterkunde
Taalstrukture en -konvensies
Doen hersiening soos nodig.
Doen hersiening soos nodig.
27 – 28
29 – 30
Letterkunde
Taalstrukture en -konvensies
Doen hersiening soos nodig.
Doen hersiening soos nodig.
Letterkunde
31 – 34
35 – 40
KWARTAAL 4
Taalstrukture en -konvensies
Doen hersiening soos nodig.
Doen hersiening soos nodig.
Letterkunde
Eindeksamen
*Bykomende notas en opgedateerde lesplanne is aanlyn beskikbaar op die Optimi Learning Portal (OLP). Verwys na OLP vir alle ander lesinhoud.
ASSESSERINGSVEREISTES
In Afrikaans Huistaal gaan daar formele assesserings (wat deel vorm van die kandidate se jaarpunte) en informele assesserings (inoefeninge as deel van die kandidate se voorbereiding) gedoen word. Die take vir formele assesserings kan in die portefeuljeboek gevind word, maar sekere aspekte daarvan word in die handleiding verduidelik (bv. hoe om ’n opstel te skryf). Die kandidate se finale assesseringspunt en take word deeglik in die portefeuljeboek uiteengesit.
STUDIEWENKE
Elke afdeling van Afrikaans Huistaal het sy unieke manier om te leer. Oefening van elke afdeling bly egter die beste. Onthou om die volgende by elke afdeling te doen:
Begripsleer: Kandidate moet altyd eers hul vrae deurlees en identifiseer presies wat gevra word en hoeveel punte elke vraag tel. Dan moet hulle die antwoorde uit die teks d.m.v. soeklees vind. Die vrae is gewoonlik in dieselfde volgorde as die leesstuk se paragrawe Doen ekstra oefeninge indien moontlik.
Opsomming: Kandidate moet die opsomming presies doen volgens die stappe wat in die handleiding aan hul geleer word. Kandidate moet nooit meer woorde gebruik as wat hulle mag nie, aangesien hul punte vir die gebruik van te veel woorde sal verloor.
Taalleer: Baie van die probleme wat kandidate met taalleer ondervind, ontstaan omdat hulle nie die werk ken nie. Ken elke deel van die taalleer soos dit in die handleiding uiteengesit is en oefen dit baie. Doen ekstra oefeninge indien moontlik.
Die uiteensetting van die eksamenvraestelle is as volg:
Afdeling A: Leesbegrip
VRAESTEL 1
2 UUR, 70 PUNTE
• ’n Verskeidenheid tekste kan gebruik word, insluitend visuele en/of grafiese tekste.
• Kandidate behoort die impak van tegnieke soos die gebruik van lettertipe en -grootte, opskrifte en byskrifte, ens., te identifiseer en te verduidelik.
• Punte: 30
Afdeling B: Opsomming
• Kandidate moet ’n teks van ongeveer 350 woorde in 80 – 90 woorde opsom.
• Die opsomming moet in paragraafvorm wees.
• Die opsomming word gemerk soos wat dit by in les 18 uiteengesit is
• Punte: 10
Afdeling C: Taalstruktuur en -konvensies (binne konteks geassesseer)
• Taalleervrae vanuit ’n leesstuk, spotprent, inligtingsteks, ens.
• Punte: 30
VRAESTEL 2
2½ UUR, 80 PUNTE
Afdeling A: Poësie
• Gesiene gedigte (kontekstuele vrae/opstelvrae oor vier gesiene gedigte waarvan twee beantwoord moet word).
• Een ongesiene gedig (kontekstuele of opstelvrae)
• Punte: Gesiene gedigte = 20. Ongesiene gedig = 10
Afdeling B: Roman
• Opstelvraag OF kontekstuele vrae.
• Die kandidaat moet een opstelvraag en een stel kontekstuele vrae uit óf afdeling B óf C beantwoord.
• Indien die kandidaat in afdeling B die opstelvraag doen, móét die kandidaat in afdeling C die kontekstuele vrae doen.
• Opstel: 400 – 450 woorde
• Punte: 25
Afdeling C: Drama
• Opstelvraag OF kontekstuele vrae.
• Die kandidaat moet een opstelvraag en een stel kontekstuele vrae uit óf afdeling B óf C beantwoord.
• Indien die kandidaat in afdeling B die opstelvraag doen, móét die kandidaat in afdeling C die kontekstuele vrae doen.
• Opstel: 400 – 450 woorde
• Punte: 25 Sample
G12 ~ Afrikaans Huistaal: Taalkunde
VRAESTEL 3
2½ UUR, 100 PUNTE
Afdeling A: Opstel
• Een opstel
• Verhalend/beskrywend/argumenterend/bespiegelend/beredenerend
• 400 – 450 woorde
• Punte: 50
Afdeling B: Transaksionele tekste
• Twee tekste word geskryf
• Vriendskaplike/formele of informele briewe aan die pers/formele briewe (versoek/ klagte/aansoek/bedanking/gelukwensing/simpatie/sakebrief)/curriculum vitae en dekbrief/huldeblyk/agenda en notule (vra as ’n kombinasie)/formele of informele verslag/resensie/koerantberig/tydskrifartikel/geskrewe formele of informele toespraak/dialoog/geskrewe onderhoud.
• 180 – 200 woorde
• Punte: 2 × 25 = 50
ANDER NUTTIGE INLIGTING
Kandidate sal in verskeie boekwinkels ekstra werkboeke kan bekom, soos X-kit en studieleidingsboeke van hul voorgeskrewe werke. Elkeen van die boeke kan nog meer inligting, veral rakende die voorgeskrewe werke, gee. Daar word egter volledige aantekeninge in die handleidings verskaf, wat genoeg sal wees om die graad 12-jaar goed te slaag. Kandidate hoef dus nie ekstra uitgawes aan te gaan vir ekstra inligting en notas nie.
EENHEID 1: ’n Nuwe begin
LEERDOELWITTE
Nadat die kandidate hierdie eenheid voltooi het, moet hulle die volgende kan doen:
• Die luisterproses hersien.
• Die verskillende kenmerke van leestekste raaksien en kan onderskei.
• Die dialoog/onderhoud as transaksionele teks beplan en aanbied in ’n sinvolle skryfstuk.
• ’n Geïntegreerde taaloefening voltooi waar die fokus geplaas sal word op die gebruik en funksie van die verskillende skryftekens.
In hierdie eenheid word die luisterproses hersien. Die kandidate moet hierdie vaardighede kan toepas wanneer ’n luisterbegrip voltooi word. Daar word gekyk na die verskillende soorte leestekste wat tot en met graad 11 tydens begripslees behandel is. Die eenheid bevat ook ’n taalhersieningsoefening wat al die vorige taalwerk integreer, maar ook weer klem plaas op die gebruik van die verskillende skryftekens.
Wenke
• Die luisterproses is baie belangrik.
• ’n Dialoog is baie keer die makliker opsie om as langer transaksionele teks in vraestel 3 te kies. Maak seker die kandidaat ken die vereistes van hoe ’n dialoog lyk.
• Elke taaloefening in elke eenheid fokus op ’n spesifieke deel van taalleer. Maak seker die kandidaat doen elke deel, want dan is hy/sy in geheel voorbereid vir die eksamen.
Les 1: Informatiewe luister
Luister is sentraal in die leer van alle vakke. Deur doeltreffende informatiewe luisterstrategieë kan jy inligting insamel en dele wat pas, bymekaarsit.
Die onderrig van luistervaardighede word bepaal deur die soort mondelinge teks en die luisteraar se doel. Informatiewe luister is die vaardigheid om vir spesifieke inligting te luister.
Luister vir spesifieke inligting
Tydens dié les gaan jy doeltreffend luister, eerder as om net te hoor, want dit is die sleutel tot enige intelligente reaksie op die wêreld rondom ons.
Volg die onderstaande stappe tydens die luisterproses.
Pre-luister
• Lees deur die vrae en bepaal die konteks waarin die luisterteks afspeel.
• Kyk na die spesifieke woordkeuses en hoe dit by die onderwerp pas
• Voorspel waaroor die inhoud gaan handel
• Aktiveer bestaande kennis oor die onderwerp
• Bestudeer die vrae in detail en maak seker jy verstaan wat by elke vraag gevra word, sodat jy weet waarna om te luister.
• Bepaal die luisterdoel: om inligting te versamel. Watter inligting wil die spesifieke luisterteks weergee?
Tydens luister
• Luister aandagtig terwyl die leesstuk die eerste keer voorgelees word. Terwyl daar gelees word, ontleed die:
o Boodskap- EN
o Spreker
o Spreker se bewyse, argumente en emosionele trant.
• Skryf notas in potlood neer by die verskillende vrae wat moontlik tot die antwoord kan lei.
• Maak afleidings en bevestig voorspellings.
• Besin oor die inligting in die leesstuk en evalueer jou moontlike antwoorde en moontlike probleme.
Post-luister
Beantwoord die vrae.
AKTIWITEIT 1
Lees 'n teks uit ’n tydskrif aan die kandidate voor. Die kandidate moet soveel inligting as moontlik herhaal nadat dit gelees is. Jy kan vrae aan die kandidaat vra om insig te toets.
Les 2: Begripslees
Hierdie les handel oor die leesproses en -strategieë wat gebruik word om literêre en nieliterêre tekste te verstaan en te waardeer.
Die leesproses
Die volgende drie leesaktiwiteite help jou om die struktuur en taalkenmerke van die teks in besonderhede te ontleed.
Pre-lees stel die teks bekend. Dit aktiveer assosiasies en vorige kennis. Volg die volgende stappe tydens pre-lees:
• Vluglees en soeklees tekskenmerke: titels, opskrifte, subopskrifte, onderskrifte, visuele elemente en grafiese inligting, byvoorbeeld lettertipe en nommers, uitleg, ikone, illustrasies, grafieke, tabelle, kaarte, diagramme, tuimelkieslyste, sleutelwoordsoektogte, ens.
• Maak voorspellings deur die inligting te gebruik wat jy uit vluglees en soeklees verkry het.
• Hanteer belangrike woordeskat wat onbekend mag wees.
Tydens lees moet jy:
• ’n Begrip van die teks kry.
• Die betekenis van onbekende woorde en beelde uitvind.
• Leesbegripstrategieë gebruik om: verbintenisse te skep, begrip te verstaan, inligting in die teks te kry om vrae te kan beantwoord, afleidings te maak, hoofgedagtes te identifiseer en taalstrukture te herken.
Post-lees stel jou in staat om die teks as geheel te beskou en daarop te reageer:
• Beantwoord die vrae oor die teks.
• Evalueer, kom tot gevolgtrekkings en verwoord jou eie opinie.
Kandidate moet tussen die volgende aspekte kan onderskei.
• Feit en mening: Feite word op statistiek en bewyse gebaseer terwyl menings ’n opinie van ’n saak is.
• Direkte en geïmpliseerde betekenis: Direkte betekenis is die direkte woorde en hul betekenis, terwyl geïmpliseerde betekenis die onderliggende betekenis is, wat die persoon eintlik wou sê.
• Denotasie (denotatiewe betekenis): Letterlike betekenis van woorde.
• Konnotasie (konnotatiewe betekenis): Figuurlike betekenis van woorde.
• Die rede waarom sekere inligting weggelaat is: Om spanning te bou/om juis die teendeel te wys/om kontras uit te wys/om die leser self ’n opinie te laat vorm.
• Manipulerende taal: Woorde wat gebruik word om ’n persoon te manipuleer om die spreker se standpunt in te sien/te aanvaar.
• Emosiebelaaide taal: Taal wat vol emosie is, soos “Dit breek my!” i.p.v. “Dit maak my seer.”
• Partydigheid: Die spreker is duidelik ten gunste van ’n spesifieke persoon/groep mense.
• Stereotipering: ’n Spesifieke eienskap word aan ’n hele groep mense toegeken, of hul dit verdien of nie.
• Afleidings maak: Die leser moet self die eintlike opinie/betekenis kan aflei