โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
1
สิ่งพิมพวิชาการลําดับที่ 10 ฉบับ “ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต : เชียงตุง เมืองลา สามตาว” ISBN : จัดทําโดย : โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง อ.เมือง จ.เชียงราย พิมพครั้งที่ 1 : จํานวน 500 เลม พิมพที่ : สํานักพิมพลอ ลานนา 223/6 หมู 5 ถนนศรีดอนชัย ตําบลรอบเวียง อําเภอเมือง จังหวัดเชียงราย 57000
2
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
คํานํา โครงการจัดตัง้ พิพธิ ภัณฑอารยธรรมลุม นํา้ โขง มหาวิทยาลัย แมฟา หลวง ไดดาํ เนินกิจกรรมทางวิชาการวัฒนธรรมมาอยางตอเนือ่ ง ตั้งแตป พ.ศ. 2547 เปนตนมา เพื่อเตรียมการจัดทําพิพิธภัณฑจาก การวิจัยในอนุภูมิภาคลุมนํ้าโขง กิจกรรมทางวิชาการที่กําหนดไวใน แผน คือ การเผยแพรความรูด า นนิทรรศการชัว่ คราว สือ่ อิเลคทรอนิกส และการพิมพหนังสือเลมนี้ ซึ่งเปนสื่อทางวิชาการที่จัดทําขึ้นจาก การศึกษางานภาคสนามและการคนควาองคความรูต ามวัตถุประสงค ในการจั ด ตั้ ง พิ พิ ธ ภั ณ ฑ อ ารยธรรมลุ ม นํ้ า โขงของมหาวิ ท ยาลั ย แมฟาหลวง ดินแดนแหงลุมแมนํ้าโขง เปนที่กําเนิดของอาณาจักรใหญ นอย มีนครรัฐมากมาย มีความหลากหลายทางนิเวศวิทยา ดวยความ สัมพันธหลายรูปแบบ ทัง้ ความกลมกลืนทางดานศาสนา ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี การปกครอง และภูมิปญญา ดินแดนแหงนี้จึงเปนแหลง อารยธรรมที่สําคัญที่สุดแหงหนึ่งของโลก สิ่งเหลานี้สงผลถึงวิถีชีวิต ที่งดงาม มีระเบียบของชีวิตที่ชัดเจนและมีการสรางสรรคศิลปวัฒนธรรมที่สื่อถึงความเชื่อและคานิยมดังกลาว ภูมิปญญาและ ศิลปวัฒนธรรมทัง้ หลายไดผา นกระบวนการวิวฒ ั นาการจนกลายมา เปนแองอารยธรรมลุมนํ้าโขงที่ทรงคุณคา กอกําเนิดศิลปวัฒนธรรม ที่ทรงคุณคาและสุนทรียภาพที่มีอัตลักษณ ทามกลางกระแสความ ผันแปรทางสังคม เศรษฐกิจ การเมืองระหวางรัฐตอรัฐ เมืองตอเมือง โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
3
ชุมชนตอชุมชน บนความสัมพันธระหวางชาติพันธุและเครือญาติที่ ผสมผสานอย า งกลมกลื น เป น เอกภาพบนความหลากหลายใน ดินแดนที่เปนแองอารยธรรมที่เรียกวา “ลุมนํ้าโขง” นอกจากนั้ น ระบบการค า เศรษฐกิ จ ของเมื อ งเชี ย งตุ ง และเมืองลายังมีความสําคัญทางประวัติศาสตรเศรษฐกิจในดินแดน ลานนา คือเปนเมืองที่ตั้งอยูบนเสนทางการคาของภูมิภาค ถือเปน ชุมชนทางการคาที่ใหญ มีการเคลื่อนไหวของผูคนและสินคาอยาง หลากหลาย เรียกวา “เสนทางสายทองคํา” เพราะเปนเสนทางทีเ่ ริม่ จากตนทาง คือ ยูนนาน-เชียงตุง-เชียงราย-จนสุดทางที่มะละแหมง (เมาะลําเลิง) กลุมพอคาที่มบี ทบาทสูงในการคาทางไกล คือ กลุม ไท ใหญ (เงี้ยว) และกลุมจีนยูนนาน (จีนฮอ) เนื่องดวยคนกลุมนี้ไมอยู ในระบบไพรที่ตองเขาเวร และผูกพันกับระบบสวย หรือไมก็สงเงิน สินคา แทนการเกณฑแรงงานได ทําใหมีอิสระ สามารถไปคาขายใน ทองถิ่นตางๆ ไดอยางกวางขวาง และเปนเวลายาวนาน แตหลังทศวรรษที่ 2500 เปนตนมาการคาขามแดนเริ่มลด ความสําคัญเนื่องดวยปจจัยความแตกตางทางดานการเมือง และ สงครามในพื้นที่ตอนในทั้งในลาว รัฐฉาน และจีน ทําใหการคาทาง ไกลหยุดชะงักลง แตการคาระหวางเมือง และขามประเทศขนาดเล็ก ยังคงดําเนินอยู แตความ “ตึงตัว” ของเสนเขตแดนก็ทําใหการคา ขามแดนลดลงอยางมาก โดยเฉพาะ “เสนทางสายทองคํา” ที่มี บทบาทนอยลงไปเรื่อยๆ เนือ่ งในโอกาสที่ ASEAN จะรวมตัวเปนประชาคมเศรษฐกิจ อาเซียน(Asean Economics Community - AEC) และเริ่มมีผล ณ วันที่ 31 ธันวาคม 2558 เปนตนไป เพื่อผลประโยชนในอํานาจ 4
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
การตอรองทางเศรษฐกิจ การสงออก และการนําเขาของสินคาของ ประเทศในกลุมภูมิภาคนี้ ที่จะสงผลใหการคาระหวางชายแดนเกิด ความคึ ก คั ก มากขึ้ น รวมถึ ง การใช จ า ยด า นการท อ งเที่ ย วทาง วัฒนธรรมทีจ่ ะเพิม่ ขึน้ มากจากการคลายความตึงตัวของเสนเขตแดน ระหวางประเทศ ทําใหการเดินทางระหวางประเทศในกลุมภูมิภาค นี้ทําไดสะดวกยิ่งขึ้น ทางโครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มีความ สนใจและเล็ ง เห็ น ถึ ง ความสํ า คั ญ ในประเด็ น เชิ ง วั ฒ นธรรมที่ ไ ด เกิดขึ้นบน “เสนทางสายทองคํา” ในอดีต ทั้งกลุมชนชาติพันธุ วิถีชีวิต วัฒนธรรม และรูปลักษณสถาปตยกรรม ที่สามารถนําไปสู การสรางสรรคทางเศรษฐกิจได จึงไดทําการสํารวจเสนทางการคา เหลานัน้ เพือ่ แสดงใหเห็นวงแหวนการคาและอารยธรรมทีเ่ ชือ่ มโยง ผูคนในภูมิภาคนี้ และนําผลที่ไดจากการสํารวจนั้นมาจัดทําหนังสือ “ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว” เลมนี้ โดยหวังวาจะเปนประโยชนตอ การสรางและขยาย องคความรูในอนุภูมิภาคลุมนํ้าโขงตอไป
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
5
การเมืองเรื่องสุนทรียศาสตร : พุทธศิลปกับการเมืองเรื่องรัฐ และชาติพันธุ (เชียงตุง และ เมืองลา)1 พลวัฒ ประพัฒนทอง 2
บทความนี้ปรับปรุงจากเอกสารประกอบการบรรยายในการประชุมวิชาการ ประจําปของมูลนิธิโครงการตํารามนุษยศาสตรและสังคมศาสตร วันที่ 12-14 ธันวาคม 2557 ณ มหาวิทยาลัยนเรศวร จังหวัดพิษณุโลก 2 ผูชวยคณบดีสํานักวิชาศิลปศาสตร และหัวหนาโครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑ อารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง 1
6
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
บทนํา ã¹¾×é¹·Õ觴§ÒÁ ËÃ×Íã¹¾×é¹·Õè¢Í§¤ÇÒÁʧº ઋ¹ÈÒʹʶҹ ÁÑ¡ÁÕàÃ×èͧÃÒǢͧ¡Òõ‹ÍÊÙŒ«‹Í¹ÍÂÙ‹àÊÁÍ งานศิลปะรวมสมัยแนวพุทธศาสนา ที่เสนอเรื่องราว ความ สงบสุขและความศรัทธาในพุทธศาสนา แสดงอุดมคติในชาติภพหนา จักรวาลวิทยา สรางความกลมกลืนกันเปนหนึ่งเดียวที่เชื่อมโยงกัน ดวยศาสนา แตความมีอยูของความจริงอีกชุดหนึ่งทางศิลปกรรม แนวพุทธศาสนา ไดกลาวถึงพรมแดนระหวางศาสนาที่สรางความ แตกตางกันผานความศรัทธา และมีเรื่องราวและรูปแบบศิลปกรรม ที่พยายามสรางพรมแดนทางชาติพันธุของกลุมสังคมวัฒนธรรม ซึ่งในความแตกตางกันนั้นไมใชเรื่องของรูปแบบศิลปกรรมแตเปน เรื่องการเมืองระหวางกลุมคนที่ดูเหมือนกลมกลืนกันดวยโครงสราง ทางสังคมแต ในความเปนหนึ่งเดียวกันนั้น ก็แสดงความแตกตาง เชิงการเมืองเรื่องอํานาจที่ซอนตัวอยูเสมอ กลุ ม ชาติ พั น ธุ ที่ เ ป น คนตั ว เล็ ก ตั ว น อ ยในสั ง คม มั ก ถู ก ขอสงสัยในเรื่องความสามารถในการสราง ผลงานศิลปะ โดยสิ่งที่ เรียกวา “ความโรแมนติกของนักวิชาการ” ที่มีขอสงสัยในผลงาน ศิลปะที่พบเห็น วาชาวบานที่เปนเจาของศิลปะในปจจุบัน ไมนาจะ มีความสามารถในการสรางผลงานที่ยิ่งใหญเชนนี้ได ผลงานที่เยี่ยม โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
7
ยอดในชุมชน หรือกลางปาลึก จะตองเปนการสรางโดยชนชาติที่มี อารยธรรมสูงที่สาบสูญไปแลว เปนแนแท หรือถาชาวบานจะสราง ได ก็ตองสรางดวยความเมตตาของเจานคร หรือจากจักรพรรดิที่ ยิ่งใหญ ตอคนเล็กๆ เทานั้น ในระเบียบวิธกี ารหาความจริงของของนักประวัตศิ าสตรศลิ ปะ ที่เพียรพยายามหาหลักฐานวา รูปแบบศิลปะในชุมชนที่หางไกลนั้น เหมือนกับสิ่งที่เคยเกิดขึ้นมาในอารยธรรมอันสูงสงที่ไหนบาง หรือ ชาวบานนั้นไดรับอิทธิพล แนวคิด จากอารยธรรมที่ยิ่งใหญ มาจาก แดนไกล แตไมเคยมีขอถกเถียงวาความหมายเชิงรูปแบบทางศิลปะ มาจาก การเมืองเรื่องของวัฒนธรรม การตอสูของคนตัวเล็กตัวนอย ทีถ่ กู กดทับจากโครงสรางสังคม ทีพ่ วกเขาคัดสรรรูปแบบศิลปะ เพือ่ สรางความเปนชาติพันธุของเขาขึ้นมา บทความทางสั ง คมศาสตร นี้ เ ขี ย นขึ้ น เพื่ อ จะเสนอข อ ถกเถียงทางวิธวี ทิ ยาในการศึกษารูปแบบศิลปกรรมและการกําหนด รูปแบบในสาขาประวัติศาสตรศิลป และศิลปะรวมสมัยที่ยังไมมี พื้นที่ ที่จะเอื้อใหกลุมชาติพันธุตางๆ สรางผลงานที่มีวิธีวิทยาทาง ศิ ล ปะเป น ของตนเอง รวมถึ ง แนวทางในการกํ า หนดรู ป แบบ ทางศิลปกรรมที่แสดงถึงความเปนเจาของรูปแบบทางศิลปะของ ตนเองได ในเมื่องานที่คนเหลานั้นสรางสรรคขึ้นนั้นไปไกลเกินกวา วัตถุทางวัฒนธรรม ในพิธกี รรม และความเชือ่ ของวิถวี ฒ ั นธรรมของ ตนเองแลว เปรียบไดกบั งานศิลปะรวมสมัยทัว่ ไปแตผลงานกลับถูก ละเลยเมื่อมีการอธิบายในวิธีวิทยาของศิลปะกระแสหลัก และรูป แบบงานของกลุม ชาติพนั ธุต า งๆไดถกู ศิลปนนําไปใชเปนแรงบันดาล ใจในการสรางผลงานศิลปะเปนจํานวนมาก สรางชือ่ เสียงและรายได 8
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ใหกับผูคนในวงการศิลปะมาอยางยาวนาน โดยละเลยศักดิ์ศรีความ เทาเทียมกันของมนุษย ที่พึงมีในฐานะเจาของวัฒนธรรม ขอถกเถียงทีส่ บื เนือ่ งจากขอแรกคือ คําเรียกชือ่ รูปแบบทาง ศิลปกรรมมีความสัมพันธกับความเปนชาติพันธุหรือไม และนัก ประวัติศาสตรศิลป ควรใชชื่อชาติพันธุหนึ่งชาติพันธุใดในฐานะผู สรางรูปแบบเปนชื่อรูปแบบทางศิลปกรรมหรือไม เปนขอถกเถียงที่ ยังคงดํารงอยูแ ละมีความหมายไปตามบริบททางการเมืองของแตละ รัฐชาติ การตั้งชื่อรูปแบบทางศิลปะไดกลายเปนประเด็นทางรัฐชาติ อาณาเขต การเมืองเรือ่ งรสนิยม ในรัฐทีเ่ ชือ่ วามีเปนหนึง่ เดียวทีแ่ บง แยกไมไดในทุกสิ่ง ผานอาณาเขต เขตแดน และอํานาจอธิปไตย ถึ ง แม ว า ข อ ถกเถี ย งทั้ ง สองข อ นี้ ยั ง ไม มี ข อ ยุ ติ ที่ ชั ด เจน แต เป นประเด็นปญหาของศิลปะรวมสมั ย ที่ กํ า ลั ง เผชิ ญ กั บสิ่ ง ที่ เรียกวา “ชาติพันธุสัมพันธ (Ethnicity)” ที่กลุมคนหนึ่งใชความ เปนชาติพันธุที่เชื่อกันวามีอยูจริงนั้นใชเปนเครื่องมือในการธํารง ชาติพันธุและใชเปนกลุมการเมืองเรื่องวัฒนธรรม เพื่อตอรองที่จะมี ชีวติ ตามวิถที างวัฒนธรรมของตนเองในฐานะรัฐทีจ่ ะตองปรับตัวเปน รัฐพหุวัฒนธรรม
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
9
การเมืองเรื่องรหัสชาติพันธุ ในรัฐฉาน สาธารณรัฐแห งสหภาพเมียนมา ชาติ พั น ธุ เ ป น ข อ ถกเถี ย งในวงวิ ช าการว า มี อ ยู จ ริ ง ใน สังคมศาสตรหรือไม และสามารถศึกษาไดหรือไม เราเคยเชื่อกัน วา การสืบสายเลือดนัน้ เปนเครือ่ งชีใ้ หเห็นถึง “เชือ้ ชาติ” แตเมือ่ การ ฆาลางเผาพันธุเกิดขึ้นโดยทั่งไปและการพิสูจนวาใครมีเลือดบริสุทธิ์ นัน้ เปนไปไมได แตความเปนชาติพนั ธุน นั้ มีองคประกอบทีม่ ถี กู สราง ขึ้นเปนโครงสราง ทางสังคม และเปนเครื่องมือที่บางรัฐยังใชในการ แยกแยะผูคนออกจากกันและกลายเปนสิ่งที่เปนจริงทางสังคมและ เปนหนวยที่สามารถศึกษาได สาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมานั้ นได เ ป นพื้ นที่ ในการ ศึกษาเรือ่ งชาติพนั ธุใ นวงวิชาการตะวันตกมาอยางยาวนาน และการ แบงลําดับชั้น กลุมคน อาชีพ ตลอดจน การเขาถึงทรัพยากรโดย กําหนดกลุมคนเอาไวถึงแมจะไมเปนทางการก็ตามเชนอาจารยใน มหาวิทยาลัย ในรัฐฉานจะเปนคนกลุมชาติพันธุพมาและบางกลุม ชาติพันธุเทานั้น ไมมีอาจารย และเจาหนาที่ในมหาวิทยาลัยเปนคน ไต หรือคนเขินเลย ทั้งที่เปนพื้นที่ของกลุมคนเหลานี้และมีศักยภาพ เพียงพอที่จะเปนอาจารยก็ตาม สาธารณรั ฐ แห ง สหภาพเมี ย นมาได กํ า หนดให มี ก ารขึ้ น ทะเบียนประชาชน3 ในระหวางกลางเดือนกุมภาพันธ ถึงกลางเดือน ประวัติศาสตร ในการสํารวจสํามะโนประชากรในพมานั้นมีดังนี้ครั้งที่ 1 เมื่อ พ.ศ.2474 ชวงทีอ่ ยูภ ายใตอาณานิคมของอังกฤษ ครัง้ ที่ 2 เมือ่ พ.ศ.2526 การ สํารวจสํามะโนประชากรไมไดนบั รวมประชาชนทีอ่ ยูใ นพืน้ ทีช่ นกลุม นอยหลาย พื้นที่และสวนประชากรเกิดหลังปดังกลาวไมเคยไดรับการสํารวจครั้งที่ 3 3
10
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
มีนาคม พ.ศ. 2557 เพื่อเตรียมความพรอมที่จะเลือกตั้ง ในระดับรัฐ หรือเขต ประมาณปลายป พ.ศ.2558 เพราะวา พรรคการเมือง สามารถสงผูส มัครในฐานะตัวแทนชาติพนั ธุ (ถามีจาํ นวนมากพอตาม ที่กําหนด) เพื่อเปนตัวแทนในสภาได แตทนี่ า สนใจของการลงทะเบียนนีค้ อื การทีท่ างรัฐบาลไดมี การแบงกลุมชาติพันธุในเมียนมาเพื่อใหคนในประเทศของตนได เลือกระบุวาคนแตละคนจะตองการแสดงตนในรัฐวา เปนกลุม ชาติพันธุใดตามความตองการของตนเอง โดยที่มีการกําหนดรหัส กลุมชาติพันธุใหประชาชนในรัฐเปน 8 กลุมชาติพันธุ (ethnic groups) โดยแตละกลุมนั้นจะมีกลุมที่แสดงความชาติพันธุยอย (ethnicity) อีก 134 กลุม จาก 8 กลุมนั้นอีกทีหนึ่ง (ปจจุบัน) พ.ศ. 2557 โดยรัฐบาลพมา สนับสนุนทุนการสํารวจโดยกองทุน ประชากรแหงสหประชาชาติ (United Nations Population Fund–UNFPA) โดยมีวัตถุประสงค เพื่อเตรียมการเลือกตั้งใน พ.ศ. 2558 เพื่อใหมั่นใจไดวา จะไดตัวแทนประชาชนของทุกชนชาติทั้งในระดับภูมิภาคและระดับประเทศ อยางยุตธิ รรม เพือ่ ประเมินการพัฒนาเศรษฐกิจไดแมนยํา เชน ผลิตภัณฑมวล รวมในประเทศ (GDP) รายไดประชาชาติ ขอมูลทีเ่ กีย่ วกับเศรษฐกิจและสังคม สําหรับการพัฒนาประเทศและการวางแผนเศรษฐกิจ การศึกษา ระบบสุขภาพ อาคารสงเคราะห การจางงาน การสุขาภิบาล การคมนาคมขนสง รวมถึงการ สือ่ สาร เปนตนโดยมีนายขิน่ ยี รัฐมนตรีกระทรวงตรวจคนเขาเมืองรับผิดชอบ เปาหมายชนชาติในพมา 135 ชนชาติ จาก 11 ลานครัวเรือน ราว 60 ลานคน โดยใชวธิ กี าร 1. จางครูประถมราว 100,000 คน จัดทํารายชือ่ ประชากร และ 2. จางครูจากโรงเรียนมัธยมประมาณ 20,000 คน ตรวจสอบรายชื่อเหลา นัน้ อีกทีหนึง่ ผลทีค่ าดวาจะไดรบั ไดรจู าํ นวนประชากรในพมาทุกกลุม ชาติพนั ธุ ที่แนนอน โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
11
โดยเรียงลําดับตามตัวเลขดังนี้ กลุมคะฉิ่น มี 12 กลุมยอย กลุมกะยามี 9 กลุมยอย กลุมกะยินมี 11 กลุมยอย ชินมี 52 กลุม ยอย กลุมพมามี 9 กลุมยอย กลุมมอญมีเพียงกลุมเดียว กลุม กะเหรีย่ งมี 7 กลุม ยอย กลุม ฉานมี 33 กลุม ยอย และกลุม สุดทายคือ กลุมพมาที่เปนลูกผสมระหวางพมากับคนตางชาติ อีก 13 กลุมยอย และในกลุมนี้จะมีกลุมที่ไมมีอยูในรหัสที่กําหนดโดยใหเปนอื่นๆ อีก 1 กลุม การจัดกลุมชาติพันธุในสาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมานี้ รัฐเองนั้นไดอางอิงวา การดําเนินงานนี้ไมใชเรื่องใหมแตเปนการทํา ทีส่ บื เนือ่ งจากผลงานการสํารวจของอาณานิคมอังกฤษเมือ่ ปกครอง พมา และเมื่อป พ.ศ.2504 รัฐบาลเนวินไดนํามาจัดกลุมใหมตาม พื้นที่ที่อยู คือ 7 รัฐและ รวม พมา ไดจํานวน 8 กลุม ทั้งนี้เปนการ แบงที่ไมไดแบงตามเกณฑลักษณะ ภาษา วัฒนธรรม หรือเผาพันธุ แตอยางใด การแบงลักษณะนี้ไดใชในการดําเนินงานมาจนถึงการ สํารวจสํามะโนประชากร ระหวางวันที่ 30 มีนาคม ถึง 10 เมษายน พ.ศ.2557 ทั้งนี้ในการดําเนินงานไดเพิ่มกลุมขึ้นใหมที่ไมใชกลุม ชาติพันธุอีกกลุมหนึ่งคือกลุมที่เปนชาวตางชาติโดยรวมกลุมที่ไม สามารถระบุความเปนชาติพันธุไดอยูดวย โดยกําหนดรหัสใหกลุม ใหมทั้งหมดนี้เปนกลุมที่ 9 การสรางกลุมทั้ง 8 กลุมนั้นจากการสํารวจของเจาหนาที่ เมื่อสมัยอาณานิคมใชเกณฑการตอบจากภาษที่ใชตอบ จึงสืบเนื่อง มาจนถึงการกําหนดในปจจุบนั นีด้ ว ย ดัง้ นัน้ ในกรณีของ กลุม รัฐฉาน
12
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
หรือกลุมไต ที่มีจํานวน 33 กลุมและ มีรหัสแตกตางกัน4 จากรหัส ชาติพันธุ ในกลุมฉานนั้น เราพบวา นอกจากคําวา “ฉาน” หมายถึง กลุมชาติพันธุแลว ฉานยังหมายถึงพื้นที่รัฐ ดวยเชนกัน เราพบวา ในฉานที่เปนรหัสชาติพันธุนั้นประกอบดวยกลุมคนจํานวนหนึ่ง แต ความเปนชาติพนั ธุฉ านนัน้ ไมไดเปนองคประกอบรวมแตอยางใด ในบางกลุมนอกเหนือจากความสัมพันธที่เกิดขึ้นในพื้นที่เดียวกันมา อยางยาวนาน กลุมตางๆ ไดมาจากการสํารวจของเจาหนาที่อาณานิคม ที่ไมเขาใจเรื่องของชาติพันธุดีมากนัก การตอบดวยภาษาไต จะเปน กลุมหนึ่งถาตอบดวยภาษาพมาก็จะกลายเปนอีกกลุมหนึ่ง เชน ไต ทางภาคเหนือ คือไตโหลง ตอบภาษาไต เปนกลุม Tai-Lon ตอบเปน ภาษาพมาถูกจัดเปน Shan-Gyi และกลุมบางกลุมที่ไมใช ไต แตใช ภาษาไต เชน กลุม ปลังหรือทีถ่ กู เรียกวา ดอย หรือหลอยนัน้ ใชภาษา ไตในการตอบ เลยไดชื่อรหัสวา ไตดอย (Tai-Loi) เพราะเนื่องจาก กลุม ไตดอย นีเ้ ปนกลุม ภาษามอญ-เขมร ทีเ่ ปนกลุม เดียวกับลัวะ ขมุ 801 ไทใหญ (ฉาน) (Shan) 802 โยน (ลาว) (Yun, Lao) 803 ไกว (กวิ) (Kwi) 804 ปยิน (Pyin) 805เยา (Yao) 806 ตะนอ (Danaw) 807 ปะเล (Pale) 808 แอน (En) 809 แซง (แซน) (San) 810 คะมุ (Khamu) 811 กอ (อะขา-อี-กอ) (Kaw) (Akha-E-Kaw) 812 โกกาง (Ko Kang) 813คําตี่ฉาน (Khamti Shan) 814 ขึน (Hkun) 815 ตวง โย (Taung Yo) 816 ทะนุ (Danu) 817ปะลอง (Palaung) 818 โมง (Mong) 819ยินขา (Yin Kha) 820 ยินเน็ต (Yin Net) 821 ฉานกะเล (Shan Gale) 822 ฉานจี (Shan Gyi) 823 ลาหู (Lahu) 824 อินทา (Intha) 825 เอ็กสแวร (Eikswair) 826 ปะโอ (Pa-O)827 ไตลอย (ดอย) (Tai-Loi) 828 ไตแลง (Tai-Len) 829ไตโหลง (Tai-Lon) 830 ไตลือ้ (Tai-Lay) 831 เมียงทา (Maingtha) 832 มอฉาน (Mao Shan) 833 วา (Wa)
4
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
13
ประหลอง กลุมคนเหลานี้มีประวัติความเปนมาที่สืบเนื่องมาวาเคย เปนเจาของดินแดนแถบเชียงตุง เมืองลา สามตาว มากอนทีพ่ วกกลุม พระญามังรายจะเขามาสรางเมืองเชียงตุง โดยพวกเขาเหลานี้ได อพยพขึ้นไปอยูบนพื้นที่สูง แตดวยความสัมพันธเชิงโครงสรางของ รัฐ กลุม ไตดอยไดเขามารับศาสนาพุทธดวย และเรียนรูภ าษาไต ดังนัน้ กลุม ไตดอยจึงสรางสถานภาพทางสังคมทีใ่ ชพทุ ธศาสนาเปนเครือ่ งมือ ที่สรางสถานภาพแตกตางจากกลุมคนบนพื้นที่สูงอื่นๆ และหางไกล จากกลุม ลัวะดวยกัน เขาไปใกลกลุม ไต และกลุม เขินมากขึน้ การยอมรับ วาเปนไต จึงหมายความวาเขาเหนือกวา เขิน (ขึน) ทีป่ กครองเขาอีก ทีหนึ่ง ซึ่ง เขิน (ขึน) ไมยอมรับคําวาไต (ในยุคอาณานิคม) สวน กลุม เขิน (ขึน) และยวน นั้นไมไดถูกกําหนดใหมีชื่อ คําวา ไต (Tai) นําหนา เราอาจ สันนิษฐานไดจากทีก่ ลุม เจาฟาไตเขิน ทีม่ อี าํ นาจในเมืองเชียงตุงในขณะนัน้ ไมไดเปนหนึง่ เดียวกันกับเจาฟา รัฐฉานทัง้ ทางการเมืองทีเ่ ปนเมืองทีเ่ ปนอิสระจากกัน และภาษาทีไ่ ม ไดใชรวมกัน รวมถึงที่เมื่อยังเปนอาณานิคมของอังกฤษ เชียงตุงเอง นั้นไมไดขึ้นตรงกับรัฐฉาน จึงไมมีคําวา ไต ในการกําหนดคนใน เชียงตุงขณะนั้น และมาจวบจนปจจุบันดั้งนั้นการกําหนดกลุม ชาติพันธุยอยหรือ ความเปนชาติพันธุ จึงเปนเรื่องที่ซับซอนและ แยกยอยออกไปไมเปนขอยุติ สําหรับกลุมชาติพันธุที่ตื่นตัวทางการเมืองหลายกลุมไดมี ความพยายามทีจ่ ะรณรงค ใหทกุ คนในพืน้ ทีร่ ฐั ลักษณะเดิมนัน้ หันมา ใช รหัสชาติพันธุเดียวกันเพื่อประโยชนในเรื่องจํานวนของคะแนน เสียงเลือกตั้ง ที่ไมมีเสียงที่แตกออกยอยตามกลุมออกไป เชนคนใน รัฐฉานนั้น ใหเลือกรหัส ฉาน คือ 801 เทานั้นแตการที่กลุมคนตางๆ 14
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ที่ถูกผนวกรวมกับในสาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมา หลังจากได รับเอกราชจากอังกฤษ ไดแสดงเจตจํานงอยางแรงกลาที่ไมยอม ให “ชนชาติตัวเอง” ถูกระบุไวในบัตรประจําตัวประชาชนวาเปน “ชาวพมา” ซึ่งเปนความประสงคของรัฐบาล และเพื่อปองกันการ ถูกผนวกรวมแบบกลืนชาติพันธุ (Assimilation) ในกรณีนี้เราจะเห็นชัดวาเรื่องชาติพันธุนั้นเปนสิ่งที่มีอยู จริงในสังคม และจับตองได ศึกษาไดทางสังคมศาสตร และการทําให ชาติพันธุถูกทําใหกลายเปนพื้นบาน ที่แสดงถึงกระบวนการสราง ความเปนพื้นบานทางชาติพันธุที่ดําเนินการสรางขึ้นเพื่อตอสูทาง ในการสรางกลุมชาติพันธุใดๆ ใหเขมแข็ง ดวยการสรางเกณฑขึ้น เพื่อระบุความเปนชาติพันธุ และลําดับชั้นของความเปนชาติพันธุ ที่เปนการเมืองของรัฐชาติโดยที่ชาติพันธุเปนสิ่งที่ถูกประกอบสราง ขึ้น ไมไดมีอยูแลวตามธรรมชาติ ที่แสดงใหเห็นวากลุมหนึ่งกลุมใดที่ มีการสืบเนื่องกันดวยลําดับขั้นและเงื่อนไขทางสังคมอยางยาวนาน มีความแตกตางจากอีกกลุม หนึง่ ทีม่ กี ารสืบเนือ่ งกันดวยลําดับขัน้ และ เงื่อนไขทางสังคมอีกแบบหนึ่งอยางไร การสรางใหอีกกลุมหนึ่งที่มี ความแตกตางกันเพื่อผลประโยชนทางการเมืองในรัฐ การตอรอง หรือการเขาถึงทรัพยากร ดังนัน้ ทางเลือกทีค่ นคนหนึง่ ทีจ่ ะสังกัดกลุม ชาติพันธุใด ก็ตองมีองคประกอบของชาติพันธุนั้นใหครบถวน ไมได สามารถกลายเปนกลุม ชาติพนั ธุใ ดดวยความตองการอยางมีเสรีภาพ ความเปนชาติพันธุจึงกลายเปนโครงสรางทางสังคม บทความนี้จะเปนผลการศึกษาการเมืองเรื่องสุนทรียภาพ ทีป่ รากฏในศาสนสถาน อนุสาวรีย และสถาปตยกรรมเชิงสัญลักษณ ของรัฐ ในการสรางความเปนชาติพันธุใหธํารงอยู หรือ การทําลาย โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
15
สุนทรียะของชาติพันธุเพื่อการผนวกรวมใหเปนสวนหนึ่งของรัฐ ในพื้นที่ตามเสนทาง เชียงราย เชียงตุง เมือง ลา และสวนหนึ่งของ สิบสองปนนา เมืองเชียงเจิง โดยกลาวถึงพรมแดนทางชาติพันธุที่ ทับซอนกันในมิติทางสุนทรียศาสตร กลาวคือ กลุมแรกสยามและ พมากับเชียงตุง กลุม ทีส่ องเชียงตุงกับกลุม ชาติพนั ธุเ มืองลา สามตาว ซึง่ เปนสวนหนึง่ ของเสนทางการคาโบราณทีส่ บื เนือ่ งมาอยายาวนาน แตดวยปญหาทางการเมืองทําใหการเชื่อมตอในพื้นที่นี้ไมเปนผล ในปจจุบัน การขาดความเชื่อมตอนั้นทําให ภูมิทัศนในสุนทรียภาพ ของศาสนสถานเปลี่ยนเปลี่ยนแปลงไปในเชิงการเมืองของรัฐที่มี อํานาจดวย
16
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
อํานาจรัฐกับสุนทรียภาพในพุทธศิลป เชียงตุง ในพื้นที่รัฐฉาน สาธารณรัฐแหงสหภาพเมียนมา เปนพื้นที่ ทีเ่ คยเปนอาณาจักร ทีย่ งิ่ ใหญมากอน แตมเี มืองหนึง่ ทีไ่ มไดเกีย่ วเนือ่ ง ทางชาติพันธุกับคนรัฐฉานที่เปนกลุมชาติพันธุไต แตเปนเมืองที่อยู ในพื้นที่รัฐฉานตะวันตก คือ เมืองเชียงตุง เมืองนี้มีความเปนมาที่ สัมพันธกบั อาณาจักรลานนา โดยพระญามังรายเปนผูส ถาปนาเมืองนี้ และเมืองเชียงตุงนี้เปนเสนทางการคาระหวางจีนในมณฑลยูนนาน กับอาณาจักรตอนใต เพื่อออกทะเลที่เมืองเมาะตะมะ การสถาปนา เมืองเชียงตุงนี้ คลายกับเมืองอื่นๆ ที่ไมไดเปนที่วางเปลา เปนพื้นที่ ที่มีคนอยูอาศัยแลว ในกรณีเมืองเชียงตุง คือกลุมคนพื้นถิ่นที่เรียก ตัวเองวา หลอย หรือ ปลัง ที่คนในเวลาตอมาเรียกวาลัวะ เปนกลุม ภาษามอญเขมร เชนเดียวกับ ขมุ ถิ่น ไปร เมืองเชียงตุงมีความสัมพันธระหวางอาณาจักรกับศาสนจักร มาก แทบเปนสวนเดียวกัน เนื่องจากการตั้งเมืองในครั้งแรกนั้น พุ ท ธศาสนาเถรวาทจากล า นนาเข า มาในดิ น แดนรั ฐ ฉานหรื อ อาณาจักรไทใหญ (อาณาจักรมาว) ตั้งแตพุทธศตวรรษที่ 19 และ จากพมาเขาไปในพุทธศตวรรษที่ 20 เรียกกันวานิกาย “กึงจอง” ในรัชสมัยพระเจาบุเรงนอง แตสําหรับหัวเมืองทางตะวันออกของ แมนํ้าสาละวิน คือ แถบเมืองเชียงตุง เมืองยอง และเมืองลื้อ (เชียงรุง) พุทธศาสนาแบบ “กึงโยน” จากลานนาไดเขาไปรุงเรื่อง อยูกอนหนาเปนเวลานานแลวโดยการที่พระญามังรายไดสงหลาน คือ เจานํา้ ทวม เขาไปปกครองเมืองเชียงตุงในครัง้ นัน้ ไดสง พระสงฆไป 2 รูป และพระพุทธรูปอีก 4 องค โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
17
ตอมาในหลักฐานพงศาวดารเมืองเชียงตุงซึ่งไดบันทึกไววา ในสมัยพระญาผายู ไดสง โอรสชือ่ เจาเจ็ดพันตู ไปปกครองเมืองเชียงตุง หลังจากเปนเมืองราง โดยเชื่อวาตองถวายเมืองใหกับพระสงฆกอน จึงจะแกเคล็ดไดจงึ มีพระสงฆไปดวยโดยกระทําตัง้ แตสมัยเจานํา้ ทวม เปนตนมา (ทวี สวางปญญางกูร, 2533:33) ในครั้งพระเจาเจ็ดพันตู ไดนิมนตพระมหาหงสาวดี พระมหาสิริปุญญะ พระเถรนันทะ และ พระเถรพุทธโฆษะ ไปดวยโดยการจัดพิธีถวายเมืองเชียงตุงแดพระ สงฆนั้นจัดที่วัดลีเชียงพระ (วัดพระสิงห) โดยที่เมืองเชียงตุงเจาเจ็ด พันตูไดสรางวัดขึ้น 4 วัด เปนที่จําพรรษาแกหัวหนาคณะทั้ง 4 รูป ไดแก วัดพระแกว วัดหัวขวง วัดฟากาง และวัดจอมทอง (เสมอชัย พูลสุวรรณ, 2552, หนา89) พระพุทธศาสนาทีเ่ จาเจ็ดพันตู นําเขาไปในเมืองเชียงตุงนัน้ จากการอางถึง เสมอชัย พูลสุวรรณ นาจะเปนนิกายหริภญ ุ ชัย ทีอ่ าจ แพรเขาไปในเชียงตุงในสมัยพระญามังราย โดยพุทธศาสนานิกายนี้ ไดรวมกับนิกายรามัญวงศ (ลังกาเกา) ทีพ่ ระสุมนเถระจากสุโขทัยนํา เขาไปเผยแผในลานนาในสมัยพระเจากือนา (พ.ศ.1898-1928) ตั้ง ศูนยกลางอยูที่วัดสวนดอก ในเมืองเชียงใหม และไดเผยแผตอไปถึง เมืองเชียงตุง นําโดยพระมหาสามีเจาสุชาโตจากเมืองเชลียงและศิษย อีกสองรูป คือ พระอินทปญญา และพระธรรมรังสี พุทธศาสนานิกาย รามัญวงศตงั้ ศูนยกลางอยูท วี่ ดั ยางกวง นอกเมืองเชียงตุง จึงเรียกวา “หนยางกวง” (เสมอชัย พูลสุวรรณ, 2552, หนา89)
18
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
พระพุทธรูปที่ประดับดวยอัญมณีหลากสี ชาวบานเรียกวา พระเกล็ดนาค ประดิษฐาน ณ วัดยางกวง ซึ่งตั้งอยูนอกตัวเมืองเชียงตุง
ศาสนาพุทธจากลังกาวงศอีกนิกายหนึ่งไดเขาไปสูเชียงตุง ในราวป พ.ศ.1989 โดยเรียกวานิกาย “ปาแดง” ที่กระจายตัวมา เผยแผในเชียงตุงโดยพระมหาญาณคัมภีร ไดสงพระโสมจิตเถระ โดยมีเรื่องเลาวา มีเปรตมารบกวนชาวบานแตนิกายหนยางกวงไม สามารถไลเปรตไปได แตเมื่อชาวบานนิมนตพระนิกายปาแดง ก็สามารถไลเปรตไปได แตที่เปนปญหาของสองนิกายก็คือการ กลาวหากันในเรื่องวัตรปฏิบัติทางศาสนา และเรื่องมายุติโดยมีการ ขอรองจากทางเชียงใหมโดยพระแกวเมือง (เสมอชัย พูลสุวรรณ, 2552, หนา90-91 และ บําเพ็ญ ระวิน, 2538) วัฒนธรรมอยางหนึ่งที่สืบเนื่องจากพุทธศาสนาจากลานนา ที่เขามาสูเมืองเชียงตุงนั้นคือ การใชระบบอักษรตัวเขียนที่เรียกวา โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
19
“อักษรธรรม” หรือ “ตัวธรรม” ของลานนา โดยตอมาไดพัฒนาให มีลักษณะเฉพาะเรียกวา “ตัวเขิน” โดยอักษรธรรมแบบลานนานี้ได ใชในการเขียนเรือ่ งราวในพุทธศาสนาจึงถือวาเปนตัวอักษรศักดิส์ ทิ ธิ์ โดยอั ก ษรธรรมนี้ แ พร ก ระจายไปทั่ ว ภู มิ ภ าคตอนบนของเอเชี ย อาคเนย ในถิ่นฐานที่คน “ไต” นับถือศาสนาพุทธนิกายเถรวาทใน ดินแดนเมืองเชียงตุง เมืองยอง เมืองเชียงรุง เมืองแลม เมืองจิงกู เมืองซือเหมา เขตใตคง และเมืองแสนหวี ความรูทางอักษรศาสตร ของเชียงตุงสามารถแปลพระไตรปฎกทัง้ ชุดรวมถึงคัมภีรว สิ ทุ ธิมรรค จากภาษาบาลีเปนภาษาเขินได (เสมอชัย พูลสุวรรณ ,2552,หนา93)
วัดพระเจาหลวง หรือ วัดมหาเมียะมุณี
20
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
วัดพระเจาหลวง หรือ วัดมหาเมียะมุณี
กลุ ม เชี ย งตุ ง มี ค วามแตกต า งกั บ กลุ ม เมื อ งที่ อ ยู ท างทิ ศ ตะวันตกของแมนํ้าสาละวินที่มีตัวอักษรที่เรียกวา “ลิกตัวปอง” ซึ่งใชในการจารึกเรื่องราวตางๆ เปน “ภาษาไต” ไดแตไมสามารถ แทนเสียงบาลีไดครบถวน ดังนัน้ กลุม ไต (โหลง) และกลุม พุทธศาสนา นิกายกึงจองแบบพมา จึงไดใชอกั ษรพมาในการถายเสียงบาลีในเรือ่ ง ทางพุทธศาสนา ในสวนรูปแบบทางศิลปกรรมนั้นในระยะแรกที่เชียงตุงกับ เชียงใหมมีสัมพันธไมตรีในฐานะเมืองเครือญาติกันถึงแมวาการตก เปนเมืองขึน้ ของพมาของทัง้ สองเมือง เชียงใหม เชียงตุง ก็เปนอิสระ ตอกันในฐานะประเทศราชของพมา ศิลปกรรมตางๆ ก็ยังคงเปนรูป แบบเดียวกันจนมาถึงสมัยเจากาวิละนั้นไดมีการกวาดตอนผูคน จน เมืองเชียงตุงเกือบเปนเมืองราง เมื่อมีการฟนฟูเมืองขึ้นมาใหมโดย เชียงตุงแยกตัวไปขึ้นกับพมานั้น ศิลปกรรมทางพุทธศาสนาไดมีการ โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
21
ผสมผสานกับสกุลชางทางมัณฑะเลย เชน การสรางพระมหามุนีใน สมัยเจากอนแกวอินแถลงเปนเจาฟาเชียงตุง ทางการพม า ได เ ข า มาจั ด การทางพุ ท ธศาสนาในเมื อ ง เชียงตุงหลักจากจากที่มีการทําลายหอคําเจาฟาเชียงตุงในป พ.ศ. 2534 โดยมีพระสงฆจํานวนมากคัดคานการทําลายหอคําดังกลาว และพระเหลานั้นไดถูกจับไปเปนจํานวนมากและรัฐบาลพมาได กําหนดใหพระสงฆในเชียงตุงมีการใหเลือกนิกาย โดยสวนใหญเลือก ที่จะเขารวมนิกายสุธรรมาซึ่งเปนนิกายสงฆที่ใหญที่สุดในพมา โดย มีนิกายรองลงมาคือนิกายสวยจิน และลดฐานะของประมุขสงฆของ เชียงตุงลงเทียบเทาเจาคณะสงฆระดับจังหวัด นอกจากนี้แลว ทางการพมายังไดสรางพระพุธรูปแบบพมาประทับยืนชีน้ วิ้ สูงราว 60 ฟุต สกุลชางทางมัณฑะเลย บนดอยจอมสักสรางเสร็จในป พ.ศ.2541 โดยสรางแบบเดียวกันที่เมืองลา อีกดวย โดยเปนคติความเชื่อเรื่อง พระเจาเลียบโลกที่ทํานายเมืองตางๆ การสรางครั้งแรกที่ยอดเขา เมืองมัณฑะเลย ในสมัยพระเจามินดง นับเปนความพยายามของ รั ฐ บาลพม า ที่ จ ะสร า งรู ป แบบพุ ท ธศาสนาในแบบพม า ในภาค ตะวันออกของแมนาํ้ สาละวิน ทีม่ ปี รากฏพบเห็นโดยทัว่ ไป ในรัฐฉาน เชน การสรางเจดีย เชวดากองจําลอง การสรางอนุสาวรียพระเจา บุเรงนอง การปรับปรุงวัดไทใหญ ใหเปนแบบพมา การสรางเจดีย ชเวดากองจําลองใหโดดเดนกวาอนุสาวรียเ สรีภาพ (อนุสาวรียส ญ ั ญา ปางโหลง) ที่เมืองปางโหลง (เครือขายปฏิบัติงานผูหญิงไทใหญ, 2552)
22
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
พระพุทธรูปปางชี้นิ้วบนดอยจอมสัก เมืองเชียงตุง
พระพุทธรูปปางชี้นิ้ว ณ วัดจอมคําหลวง (วัดพระธาตุจินตะ) เมืองลา
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
23
ในการเดินทางสํารวจวัดในเชียงตุงพบวา ตรงกลางแทน พระประธานในวิหารนั้นจะมีพระพุทธรูปแบบกรุงเทพฯ มาวางไว ตรงกลางเสมอ การไปหลายครัง้ ระยะหางกันหนึง่ ปกพ็ บวาพระพุทธ รูปแบบกรุงเทพไดเปลีย่ นองคใหมไปแลว แสดงวามีการนําพระพุทธ รูปมาวางไวโดยคนไทยเปนจํานวนมากและตองวางไวตรงกลางหนา พระประธานเสมอ นับวาเปนการเมืองเรือ่ งศาสนาระหวางพมา ไทย และมีพื้นที่เชียงตุงเปนสนามทางการเมือง
การเปลีย่ นแปลงในชวงนีเ้ ปนการเปลีย่ นแปลงภูมทิ ศั นเมือง เชิงสัญลักษณแหงอํานาจ การทุบทําลายหอคําสัญลักษณของรัฐ เจาฟาหรือแมกระทั่งการลดความสําคัญ กู (ที่ไวอัฐิ) ของเจาฟาใน เชียงตุง วาเปนสถานทีต่ อ งหาม ถาเรามีผนู าํ เทีย่ วเปนเจาหนาทีข่ อง 24
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
รัฐเขาก็จะไมแนะนําใหไป แตถาเราจะไปเขาจะไมเดินเขาใกลเลย ใหนักทองเที่ยวเดินไปเอง
กูเจาฟาเมืองเชียงตุง
การเปลี่ยนแปลงภูมิทัศนทางศาสนาที่นาสนใจในป พ.ศ. 2557 นี้ หลังออกพรรษา จะมีการธรรมยาตรา ของกลุมองคกร สงฆ ข นาดใหญ จ ากประเทศไทย ซึ่ ง มี ส าขาเป น อาคารสามชั้ น ในเมื อ งเชี ย งตุ ง เดิ น ทางมาประชุ ม จั ด งานมี ก ารจั ด รถทางการ พมานําเปนขบวนขนาดใหญ การจัดงานแบบนี้ที่เคยจัดมาแลว ในกรุงเทพมหานคร ครัง้ นีจ้ ดั กลางเมืองเชียงตุงรอบวิหารพระมหามุนี โดยมีการรณรงคอาสาสมัครมากมาย จากนักศึกษามหาวิทยาลัย เชียงตุงดวย
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
25
ภาพจาก : http://www.dmc.tv/pages/ขาวประชาสัมพันธ /ขอเชิญรวม พิธีถวายมหาสังฆทาน-315-วัด-นครเชียงตุง.html
26
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ภาพจาก : https://www.facebook.com/pages/มั่นใจวา-1000000ลานคน-รักเชียงตุง/230383263669381
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
27
พัฒนาการทางศาสนากับรัฐที่เปนหนึ่งเดียวกันนี้ เปนรูป แบบเชิงอํานาจ ที่ไดรับอิทธิพลจากศูนยกลางอํานาจศาสนาที่มีตอ รัฐเชียงตุง สามารถแบงไดเปนสามระยะคือ สมัยอยูภายใตอิทธิพล ลานนา เปนสวนหนึ่งของอาณาจักรพมา สมัยอยูภายใตอาณานิคม อังกฤษ และเมือ่ เปนสวนหนึง่ ของรัฐฉานสหภาพพมา ตอพัฒนาการนี้ ไมไดมีความเปนหนึ่งเดียวเสมอไปทั้งระหวางพมากับเจาฟาเชียงตุง และระหวางเจาฟาเชียงตุงและ กลุมชาติพันธุภายใตโครงสราง อํานาจรัฐแบบจารีต
28
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
หลอย (ปลัง) ในเศรษฐกิจรัฐเชียงตุง และความสัมพันธ ทางชาติพันธุ ในเขตรัฐฉานตะวันออกของแมนาํ้ สาละวินไปจรดแมนาํ้ โขง นั้นประกอบดวยกลุมชาติพันธุจํานวนมาก ในพื้นราบไดแก กลุม “เขิน” “ลื้อ” และ “ยอง” ในสวนบนพื้นที่สูงไดแก กลุม “หลอย “กอ” “มูเซอ” “วา” “ลัวะ” “อาขา” “แอน” ในสวนของกลุม ไต (โหลง) จากรัฐฉานตอนใต และกลุม “ไต (เหนอ)” จากเขตใตคง ของมณฑลยูนนาน โดยกลุมชาติพันธุหลอย (ปลัง) นี้ถูกอธิบายในงานทาง วิชาการของไทยหลายชิ้นวา เปนกลุม ภาษามอญ-เขมร ที่บางครั้ง ถูกเรียกวากลุมลัวะ5 ที่ถูกเลาวาเปนเจาของถิ่นเดิมในลานนาและ เชียงตุง โดยที่จิตร ภูมิศักดิ์ไดกลาวถึง การกลืน กลายลัวะใหเปน ไตหลอยดังนี้ “โดยเจาของถิ่นเดิมเชียงตุงนั้นเปนลัวะ (ลา,วา) ซึ่ง เปนผูสรางบานแปลงเมืองมากอน ในคํากลาวที่วา สางกอผา ลากอ เมือง คือเทวดาสรางฟา ลา (ลัวะ) สรางเมือง เมื่อไตไดกลืนคน ในความเปนกลุมชาติพันธุระหวางปลัง กับลัวะนั้นแตกตางกันโดยไมมีความ สัมพันธุเชิงชาติพันธุถึงแมวาในทางภาษาศาสตรจะจัดใหอยูในกลุมภาษาที่มี รากฐานเดียวกันก็ตาม โดยกลุม ลัวะในพืน้ ทีป่ ระเทศไทยนัน้ จะนับถือขุนหลวง วิลังคะเปนวีรบุรุษในตํานานรวมกันซึ่งกลุมปลังนี้จะไมมี และการเรียกตนเอง วาปลังนั้นไดเรียกตัวเองมาตั้งแตอาศัยอยูใน พื้นที่ของสิบสองปนนา มณฑล ยูนนาน สาธารณรัฐประชาชนจีน และกระจายตัวตามเสนทางการคาโบราณ จากคุนหมินในมณฑลยูนนาน สิบสองปนนา สามเตา เมืองลา เมืองมา เชียงตุง เชียงราย เชียงใหม ตาก และออกทะเลที่เมาะตะมะ โดยกลุมไทใหญเรียกคน ปลัง วา ไตหลอย หรือไตดอย (ฉวีวรรณ และคณะ,2555, 67-73)
5
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
29
เหลานีไ้ ปพวกลา จึงหันมานับถือพุทธศาสนา และพูดไต แตยงั คงอยู ตามดอยอยางบรรพบุรุษ เรียก “ไตหลอย”โดยไตลื้อรียกกลุมนี้วา “ขาสามตาว”6 แตสําหรับนักวิชาการอีกหลายคนไมไดเหมารวมวา หลอย (ปลัง) เปนไต หรือไท เชนบทความเรื่องคนไทกับเพื่อนบาน : กรณีเชียงตุง ของ มรว.รุจยา อาภากร7 โครงสรางอํานาจของสังคมเชียงตุงนั้น ประกอบดวยกลุม เจาที่เปนคนไตเขิน (ขึน) กลุมพระ และกลุมคนดอย ความสัมพันธ ระหวางคนดอย หรือ หลอย หรือปลัง8 ในงานภาคสนาม เมื่อ สัมภาษณ คนแกกลุมหลอย ในบานแงก ชายแดนเมืองเชียงตุงกับ เมืองลา จะไดรับคําตอบวา “àÃÒË¹Õ ¾Ç¡ÁѧÃÒ ÁÒÍÂÙ‹º¹´Í ᵋà´ÔÁ¹Ñé¹àÃÒ໚¹ ਌ҢͧàÁ×ͧàªÕ§µØ§”
จิตร ภูมิศักดิ์(2544) ความเปนมาของคําสยาม ไทย ลาว ขอม และลักษณะ ทางสังคมของชื่อชนชาติฉบับสมบูรณ เพิ่มเติมขอเท็จจริงวาดวยชนชาติ ขอม พิมพครั้งที่ 5 สํานักพิมพศยาม กรุงเทพหนา 303-309 7 รุจยา อาภากร, ม.ร.ว. 2545. “คน “ไท” กับเพือ่ นบาน : กรณีเมืองเชียงตุง” การศึกษาประวัติศาสตร และวรรณกรรมของ กลุมชาติพันธุไท. กรุงเทพฯ : อัมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ่งหนา178 8 กลุมคนที่เรียกตนเองวา ลัวะจัดอยูในกลุมภาษามอญ-เขมร ที่เรียกวาตระกู ลออสโตรเอชียติก ทีเ่ ปนภาษา “ปลัง” สาขาภาษาปะหลอง โดยกลุม คนทีพ่ ดู ภาษานีส้ ว นใหญอาศัยอยูใ นมณฑลยูนนานประเทศจีน บางสวนอพยพไปเมือง เชียงตุง รัฐฉานประเทศพมา และภาษาปลั้งยังมีภาษาถิ่นอีก 7 สําเนียงคือ กอนตอย จงมอย สะเตง แบมยอง กอนมา ปงโลชิ และกอนกลาง 6
30
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
กลุมหลอย (ปลัง) นี้เปนสวนหนึ่งของระบบเศรษฐกิจและ การปกครองของรัฐเจาฟาเชียงตุงในการรวบรวมภาษี ไปสูส ว นกลาง และไดรับความไววางใจในการทํางานในหอคําเจาฟาเชียงตุงเพราะ มีความซื่อสัตยสุจริตในการดํารงชีวิต การไดใกลชิดกับอํานาจของ เจาฟาเชียงตุงทําใหกลุมคนหลอย (ปลัง) ไดรับวัฒนธรรมทางพุทธศาสนาในเชียงตุงเขาไวและนําไปสรางศาสนสถานทางพุทธศาสนา ในหมูบ า นตนเองโดยมีลกั ษณะเฉพาะทางทําใหเห็นถึงความสัมพันธ ระหว า งศาสนากั บ ความเป น ชาติ พั น ธุ ไ ด อ ย า งไรในฐานะกลุ ม ชาติพันธุที่ไมใช “ไต” แตใชอักษรไต (เขิน) เปนภาษาทางศาสนา
กลุมชาติพันธุหลอย (ปลัง) มีสถานะภาพทางสังคมใน รัฐเจาฟาเชียงตุงในฐานะกลุมคนที่เก็บภาษีใหกับรัฐเชียงตุงโดยมี ตําแหนง ปูม นั่ (ปูแ ก) ปูแ สน สีเ่ สา ปูล า ม (พอลาม) ในระดับหมูบ า น และส วนหนึ่งเปนคนที่ทํางานในหอคํ า เจ า ฟ า เชี ย งตุ ง เนื่ อ งจาก โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
31
เปนกลุมชาติพันธุที่ไดรับการยอมรับวาซื่อสัตยเปนอยางยิ่ง ดังนั้น หลอย (ปลั ง ) เป น กลุ ม ชาติ พั น ธุ ที่ มี ค วามใกล ชิ ด กั บ อํ า นาจรั ฐ เปนสวนหนึง่ ของระบบการจัดเก็บรายได และมีหนาทีต่ ามจารีตของ เจาฟาเมืองเชียงตุงในการตีกลองบูชาผีเมืองในชวงวันสังขารลอง และสงขุนสังขาร หนาที่ของหลอยนี้กลายเปนสวนหนึ่งของอํานาจ และการทําใหพุทธศาสนาเปนสวนหนึ่งของสังคมชาติพันธุหลอย (ปลัง) ในฐานะทีพ่ ทุ ธศาสนากลายเปนสถานภาพของชนชัน้ ปกครอง รัฐเจาฟาเชียงตุง รวมถึงการปลูกฝาย เก็บใบชา ที่เปนพืชทาง วัฒนธรรม เปนกลุมคนที่ทํางานในหอคําเจาฟาเชียงตุง เนื่องจาก คนหลอย (ปลัง) จะมีความซื่อสัตย จงรักภักดี แมกระทั่งปจจุบัน ที่อํานาจเจาฟาหมดไปจากเมืองเชียงตุงแลวก็ตาม กลุมคนหลอย (ปลัง)ยังไดรับหนาที่เฝาบาน หรือสถานที่ ของเครือญาติเจาฟา เชียงตุงอยู พุทธศาสนสถานของหลอย (ปลัง) ชุมชนและวัดของกลุม ชาติพนั ธุห ลอย (ปลัง) ในเขตเชียงตุง เมืองลา สามตาว กระจายตัวไปตามภูเขาตามเสนทางเดินเทา ระหวางกลุมหมูบานในเขตภูเขาเปนเสนทางการคา หางจากถนน เชื่อมตอระหวางเชียงตุงเมือลามาก เชน บานแสน บานแยก (แง็ด) จะหางจากถนนราว 15 กิโลเมตร ขึน้ ไปบนเขา สวนบานหนองหลวง นัน้ หางจากถนนประมาณ 30 กิโลเมตรทางเขาหมูบ า นจะพบประตู หมูบานที่เปนไมแบบเสากับคาน มีทางเดินที่วางดวยหินในระยะ กาวเดินผูใหญเปนระยะจากนอกประตูหมูบานเขามาในหมูบาน กลุมบานจะอยูตํ่ากวาวัด 32
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
33
สภาพภายในเรือนยาว (Long House) ของกลุมชาติพันธุหลอย (ปลัง)
34
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
สําหรับบานของหลอย นั้นมีลักษณะพิเศษกวาบานในเขต เอเชียอาคเนยตอนบนกลาวคือมีลักษณะเรือนยาว (Long House) เรือนหนึ่งจะอาศัยอยูกันราว 5-7 ครอบครัวแตละครอบครัวจะมี เตาไฟในบานของตนเอง การสอบถามชาวบานในพบวาการอาศัยใน เรือนยาวนั้นเปนการเลี่ยงภาษีจากการนับหลังคาเรือน นับวาเปน เรือนยาวที่มีในเขตภูเขาที่นาศึกษาความสัมพันธระหวางเครือญาติ ในเรือนยาว (จากการสังเกตของผูรวมเดินทางที่เปนนายแพทยให ความเห็นวาเมือ่ ดูจากรูปใบหนาและอาการทีพ่ บภายนอกคาดวาจะ มีการแตงงานในเครือญาติใกลชดิ ) ขณะนีเ้ รือนยาวเหลืออยูเ พียงสอง หมูบ า นเทานัน้ คือ หมูบ า นแง็ด หมูบ า นแสน ในเขตเชียงตุงของพมา สวนหมูบ า นอืน่ ๆ ในเขตเมืองลา เมืองสามตาวนัน้ ไดถกู เขตปกครอง ตนเองเมืองลาบังคับใหแยกครอบครัวออกจากกันไปเปนครอบครัว ละหนึ่งหลัง โดยอางวาจะเปนการปองกันโรคติดตอได บานที่สราง ใหมนี้จางชางจากเชียงตุงในราคาหลังละหาหมื่นบาทไทย นับวาจะ ตองเปนครอบครัวทีเ่ งินเก็บมากพอสมควรหลังจากการขายขาวและ พืชผลทางการเกษตรประจําป ในสวนความเชือ่ อืน่ ๆ นัน้ พบวาในหมูบ า นจะมีตาํ ราทํานาย โชคชะตา และที่สําคัญคือตําราการทํานายดวยกระดูกขาไก ที่มีทุก หมูบ า น แมกระทัง่ หมูบ า นหวยนํา้ ขุน ทีจ่ งั หวัดเชียงราย ก็พบตํารานี้ เชนกัน และตํารานีม้ จี าํ นวนตัวทายมากกวาทีเ่ คยพบในกลุม ชาติพนั ธุ อื่นๆ คือมีถึง 160 ตัวทาย9 โดยความเชื่อเรื่องนี้อาจเชื่อมโยงเรื่อง 1. เผไก ของ อาหม 132 แบบ เขียนดวยอักษรภาอาหม 2. เผไกหลวงฟา ของไทพาเก 59 แบบ เขียนดวยอักษรไทพาเก 3. พับหมอดูไก ของไทลือ้ 112 แบบ อักษรไทลื้อแบบเกา
9
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
35
ขุนลู ขุนไล ในตํานานกลุมไทใหญในจีน เราจะพบวัดและชุมชนของกลุม หลอย (ปลัง) นี้ ตามรายทาง การคาโบราณ วัดบานแง็ด วัดบานแสน วัดหนองหลวง และตามเสน ทางไปเมืองสามตาว เมืองลา จะมีวัดหลวงปาหา วัดปากลาง วัดปา ไกล วัดบานเกน วัดหนองคํา วัดทะปางหลวง (โดยเรียงลําดับระยะ หางจากเมืองเชียงตุงออกไปถึงเขตสามตาว)10 ซึ่งยังมีวัดของกลุม ชาติพันธุหลอย ในพื้นที่นี้อีกจํานวนหนึ่งที่ยังไมมีใครเขาไปสํารวจที่ เปนเขตสุดทายของการแบงอํานาจระหวางเชียงตุง กับเชียงรุง คือ เขตสามตาว ที่ใชคําวา “เอาปฏิญานเปนนํ้าหลังดินที่หัวดอยสามเสา นํ้ายอยพาย เมื อ งสามต า ว เป น พื้ น ที่ ที่ อ ยู ร ะหว า งเมื อ งลา กั บ เมื อ งนํ้ า ปาด ในประวัติศาสตรเมืองนี้ เปนพื้นที่ที่แบงอํานาจระหวาง สามเมืองใหญคือ เชียงตุง เชียงรุง และเชียงแสน ดังเอกสารโบราณทีป่ ริวรรตแลวดังนี้ “เอาปฏิญาน เปนนํ้ า หลั ง ดิ น ที่ หั ว ดอยสามเส า นํ้ า ย อ ยพายทางหนเหนื อ เป น ดิ น แดน เมืองแลม (เมืองในเขตเชียงรุง-สิบสองปนนา) นํ้ายอยทางหนไตเปนแดน เมืองเชียงตุง” (อรุณรัตน วิเชียรเขียว, 2531, หนา74-76) จ.ศ.926 ฟาสุทโธ ธรรมราชามาแบงขามอน (ชาวดอย) ออกเปนสามปุน แตละปุนตั้งเปนทาว หนึ่ง ทาว 1 เขากับเมืองลื้อ (เชียงรุง) ทาว 1 เขากับเชียงตุง ทาวหนึ่งเขากับ เชียงแสน ตั้งหั้นมาจึ่งรองวาสามทาวแล (จากเชื้อเครือเจาแสนหวีสิบสองพัน นาหนา159) เมื่อภายหลังนี้ แดนดินเมืองลื้อรอดผาสามเสานํ้าเขารู พนเมือง หลวงนํ้าทาไป 2 วันทาง ผาสามเสานํ้าเขารูนั้น เปนแดนดิน 3 สม คือเมือง ลาว เมืองยวน แลดินแดนเมืองลื้อ ชุมกัน (จากเชื้อเครือเจาแสนหวีสิบสอง พันนาหนา 155) การแบงพื้นที่นี้โดยใชเกณฑระบบปนนํ้าระหวางกลุมภูเขา สามลูก หรือดอยสามเสา มาใช ดังนั้นพื้นที่สามตาว นี้จึงเปนพื้นที่ที่เปนจุด เชื่อมตอระหวางอํานาจของรัฐโบราณ
10
36
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ทางหนเหนือเปนดินแดนเมืองแลม (เมืองในเขตเชียงรุง-สิบสอง ปนนา) นํ้ายอยทางหนไตเปนแดนเมืองเชียงตุง” (อรุณรัตน วิเชียร เขียว, 2531, หนา74-76) ปจจุบันสามตาวอยูในเขตการปกครอง ตนเองชนกลุมนอยเมืองลา11
เมืองลาเปนเขตแดนติดตอกับประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน เดินทางจาก เชียงตุง ไปทางตอนเหนือของรัฐฉาน เสนเขตแดนระหวางเมืองเชียงตุงและ เมืองลาคือ แมนํ้าหลวย เมื่อขามแมนํ้าหลวยแลวก็จะเขาเขตปกครองตนเอง เมืองลา โดยเขตปกครองตนเองนี้เรียกวา เขตปกครองพิเศษที่ 4 มี 3 เมือง ดวยกัน คือ (1) เมืองลา ที่ตั้งกองบัญชาการใหญของ NDAA (2) เมืองสือลือ ทางเหนือของเมืองลา และ (3) เมืองนํ้าปาน ทางตอนใตเมืองลา เมืองลาเปน ศูนยกลางการปกครองของเขตเขตปกครองพิเศษมาที่ 4 มาตั้งแตป 2532 โดยมีชื่อเรียกกองกําลังนี้วา “กองกําลังสัมพันธมิตรประชาธิปไตยแหงชาติ” ภาษาอังกฤษใชคําวา National Democratic Alliance Army (NDAA) แต จะเรียกงายๆ วา “กองกําลังเมืองลา”กองกําลังเมืองลา NDAA ในอดีตเปน กองกําลังในสังกัดพรรคคอมมิวนิสตพมา ตอสูกับรัฐบาลพมา โดยมีจีนใหการ สนับสนุน ตอมาในป 2532 ไดถอนตัวจากพรรคคอมมิวนิสตพมาและเจรจา หยุดยิงกับรัฐบาลทหารพมา และตั้งกองบัญชาการและพื้นที่เคลื่อนไหวอยูใน ภาคตะวันออกรัฐฉาน ติดชายแดนจีนปจจุบนั (2553)กองกําลังเมืองลา NDAA มีกําลังพลราว 3,500–4,000 นาย มีเจาจายลืน หรือ หลินหมิ่งเสียน เปนผูนํา 11
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
37
มีบทความทางวิชาการเกี่ยวกับวัดของกลุมชาติพันธุหลอย ไดแกงานของเกรียงไกร เกิดศิริ ทีศ่ กึ ษาตัวสถาปตยกรรม วัดบานแง็ด วัดบานแสน และกลาววาเปนสถาปตยกรรมรวมลานนา-หลวงพระบาง (เกรียงไกร เกิดศิริ,2550) อีกงานหนึ่งของไกรทอง โชติวุฒิพัฒนา เปนการศึกษาในเรื่องสถาปตยกรรมพื้นถิ่นของชนชาติไทในรัฐฉาน กรณีศึกษา : อาคารทองถิ่นเมืองเชียงตุง เมืองมา เมืองลา (http:// www.kmitl.ac.th/ader/) ในสวนการศึกษาเรือ่ งประวัตศิ าสตรศลิ ป นั้นมีการศึกษาของศูนยโบราณคดีภาคเหนือ คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม ในรายงานการวิจยั เรือ่ ง การศึกษาเปรียบเทียบ งานศิลปกรรมทางพุทธศาสนา ของชุมชนไท เมืองเชียงตุง รัฐฉาน สหภาพพมา และชุมชนแมทะ จังหวัดลําปาง (พ.ศ.2552) รวมถึง งานของศิรพงศ ศักดิ์สิทธิ์ ในวัดบานเกณ เมืองลา หลักฐานทาง โบราณคดีทมี่ ชี วี ติ ทัง้ สองเรือ่ งเปนการศึกษาทางเปรียบเทียบวัดของ กลุม ชาติพนั ธุห ลอยกับลานนา ในแงมมุ ของศิลปกรรมและโบราณคดี วามีลักษณะทางศิลปกรรมประเพณีรวมกันอยางไร
38
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
บทความนี้จึงไมไดมุงไปในเรื่องความเหมือนที่มีลักษณะ รวมกันระหวางลานนา เชียงตุง ลานชาง เชียงรุง แตเปนการศึกษา เรื่องความแตกตางที่มีลักษณะเฉพาะของกลุมชาติพันธุ โดยกลุม หลอย (ปลัง) สามารถใชความแตกตางในการเขาถึงผลประโยชน ทางการเมืองระหวางกลุมชาติพันธุไดอยางไรในสัญลักษณที่ชาว หลอยไดสรางขึ้นในพุทธศาสนสถานของตน
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
39
วัดพระธาตุจอมดอย ความกลมกลืนระหวางชาติพันธุนั้นไมไดราบรื่นทุกมิติทาง สังคมวัฒนธรรม การแสดงออกทางศิลปกรรมในพุทธศาสนาก็เปน สวนหนึง่ ทีส่ รางเขตแดนทางศิลปกรรมระหวางกันได ในกรณีระหวาง กลุมหลอย(ปลัง) กับ กลุมเจาเชียงตุงก็เชนกัน ในพื้นที่นอกเมือง เชียงตุงบนภูเขาจอมดอย มีวัดและเจดียที่สรางขึ้นโดยคนหลอย (ปลัง) โดยมีเรื่องเลาที่อาจหมายถึงการนับถือศาสนาพุทธมาอยาง ยาวนานจากไตเขิน กลาวคือ นอกเมืองเชียงตุงมีพระธาตุเจดียชื่อ พระธาตุจอมดอยมีตํานานกลาววาสรางโดยสองตายายชาวหลอย เมือ่ แรกสรางมีอาํ มาตยของเจาเมืองเชียงตุงไปหามไมใหสรางพรอม ทั้งดูถูกวาเปนคนปาจะสรางเจดียใหสําเร็จไดอยางไรสองตายายจึง 40
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
สาปแชงวาถาเจาฟาเชียงตุงองคใดมานัสการพระธาตุของใหปวย และมีอันเปนไป
นายกางไออุน และนางเอยแกว สองตายายผูสรางพระธาตุจอมดอย ตามตํานานที่ไดกลาวไว
นอกจากนี้ ที่วัดราชฐานหลวงเชียงยืนมีพระพุทธรูปสําริด ยืนจีบนิ้วที่ชาวลัวะนับถือและตองจัดเครื่องบรรณาการมาสักการะ ทุกป12 แตมีเรื่องเลาที่ซอนทับในเมืองเชียงตุงที่กลาวถึงพระพุทธรูป องคนี้วา ไดนํามาจากที่ไหนไมทราบ แตนํามาประดิษฐานไวที่วัด เชียงยืนนี้เพื่อที่จะใชหลอมเปนลูกกระสุนในชวงสงครามโลกครั้งที่ 2 ซึ่งทหารใชพื้นที่วัดเปนสวนหนึ่งของกองบัญชาการดวย ความทับ ซอนของเรือ่ งเลานีแ้ สดงใหเห็นความพยายามทีจ่ ะสรางความหมาย ใหมทับซอนความหมายเดิมระหวางคนสองกลุม 12
เสมอชัย พูลสุวรรณ อางแลว ,2552,หนา 84 โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
41
จากตํานานเรื่องนี้เราอาจจะกลาวไดวากลุมหลอย (ปลัง) หรือ ไตดอย มักจะนิยมสรางพระธาตุทมี่ หี ลังคาคลุม และเกรียงไกร เกิดศิริไดกลาววา จากการสํารวจวัดไตหลอยเกือบทุกวัดพบวา พระธาตุ ของวัดไตดอยเกือบทุกหลังจะมีหลังคาคลุม ในศรีลงั กามีวหิ ารครอบ เจดียที่เรียกวา “วฏทาเค” สวนถาอยูในเชียงตุง เปนเรื่องปกติของ พมาที่ชอบสรางอาคารคลุมเจดีย มีบางในบานเราที่ติดอิทธิพลนี้มา เชนวิหารหลังหนึ่งในวัดพุทไธสวรรย อยุธยาแนวคิดเรื่องเจดียที่ทํา อาคารครอบ แมจะมีตนกําเนิดจากอินเดีย แตมีความนิยมอยางสูง มากในลังกา เรียกวา “ถูปาฆระ” ซึ่งแปลวา สถูปมีหลังคาคลุมใน เชียงตุงพบมากเนือ่ งจากทําเจดียอ งคไมใหญมากนักครับ และนาจะ สัมพันธกับการเผยแพรศาสนาของนิกายปาแดงนอกจากที่เชียงตุง ยังพบที่เชียงแสนอยูดวยจํานวนหนึ่งครับ ลองสังเกตรอบฐานเจดีย จะมีกอ นหินนอนอยู นัน่ คือตีนเสาหินซึง่ เสาโครงสรางไมไดพงั ทลาย ลงไปแลวแตเราพบที่เชียงใหมนอยมากๆ อาจเปนเพราะเจดียตางๆ ในพุทธศาสนาไดถูกสถาปนาขึ้นจนหมดแลวตามวัดตางๆ ในเมือง เชียงใหม และเมื่อมีนิกายใหมเขามาจึงไมไดสถาปนาเจดียองคใหม ขึ้ น ในเชี ย งตุ ง จะมี ห ลายที่ ค รั บ ที่ สํ า คั ญ คื อ พระธาตุ จ อมดอย พระธาตุเปงใจ วัดอิน และวัดในของกลุมไตดอยแถบเมืองลา เชน วัดนํา้ ยือ้ วัดนํา้ ไค วัดกาดใหม เปนตนกลุม ไตดอยนิยมสรางเจดียบ น ภูเขา และมีขนาดไมใหญโตนัก จึงเปนมูลเหตุใหสรางอาคารคลุม เจดีย เพือ่ เกิดทีว่ า งภายในสําหรับประกอบพิธกี รรมลักษณะเชนเดียว กับการสรางวิหารหนาเจดียใ นวัฒนธรรมลานนา สุโขทัย อยุธยาครับ หากแตเมื่อเจดียไมใหญมากก็สรางสวมเลย 42
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
เสอชัย พูลสุวรรณ ในรัฐฉาน (เมืองไต) หนา 84 โดยอางอิงใน บุญชวย ศรีสวัสดิ์ อีกทีจากหนังสือคนไทยในพมา (2503 หนา 349380) พวกหลอย นี้ไดรับวัฒนธรรมพุทธศาสนาจาก เขิน มานาน แลว ที่นอกเมืองเชียงตุงไมสูไกลนัก มีพระธาตุเจดียสําคัญเปนของ โบราณองคหนึ่งเรียกวาพระธาตุจอมหลอย มีตํานานกลาววาสราง ขึน้ โดยชาวหลอยสองคนตายาย เมือ่ แรกสรางมีอาํ มาตยของเจาเมือง เชียงตุงมาหามปราม แลวยังปรามาสดูหมิน่ วาเปนชาวปาชาวเขาจะ สรางเจดียสําเร็จไดอยางไรทั้งสองตายายจึงผูกใจเจ็บสาปแชงไววา ผูใดขึ้นเปนเจาฟาเชียงตุง ถาหากขึ้นพระธาตุจอมหลอย ขอให ประสบโรคาพยาธิภยันตรายมีอนั เปนไปตางๆ นานาเทาทีผ่ า นมาจึง ยังไมเคยมีเจาเมืองเชียงตุงพระองคใดกลาทดลองขึ้นนมัสการพระ ธาตุจอมหลอยไดทั้งที่พระธาตุนี้ถือเปนเจดียสถานสําคัญของเมือง เชียงตุงแหงหนึ่ง มีอีกเรื่องเลาจากหนังสือรายงานการวิจัยเรื่องการศึกษา เปรียบเทียบศิลปกรรมทางพุทธศาสนาของชุมชนไทเมืองเชียงตุง รั ฐ ฉานสหภาพเมี ย นมาและชุ ม ชนแม ท ะจั ง หวั ด ลํ า ปาง โดยมี บทความวิจยั ยอยในรายงานนีเ้ รือ่ ง การนับถือ ผี หรือ “เทวดา” ของ เชียงตุง-แมทะ โดยอนุกูล ศิริพันธุ หนา 252 ดังนี้ ที่วัดพระธาตุจอมดอย ภายในหอ (ศาล) มีรูปปนชายหญิง หันหนาไปทางพระธาตุ โดยมีตํานานกลาววา มีเศรษฐีสองผัวเมีย เปนเจาศรัทธาสรางพระธาตุจอมดอย ในเวลานัน้ เจาฟาสัง่ ใหชาวบาน ทั้งหมดชวยสรางกําแพงเมืองแตสองผัวเมียเศรษฐี ขึ้นมาสรางพระ ธาตุไมไดไปสรางกําแพงตามคําสั่งเจาฟา ความรูถึงเจาฟาฯ จึงสั่ง โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
43
ประหารชีวิตและกอนโดนประหารชีวิตสองผัวเมียไดอธิษฐานไมให เจาฟาและเจาผูครองนครเชียงตุงไดขึ้นมาไหวพระธาตุจอมดอยอีก มีเรื่องเลาวาครั้งหนึ่งเจาฟาจะขึ้นมาไหวพระธาตุแตไมสามารถขึ้น มาไดเพราะชางไมยอมขึน้ ตัง้ แตนนั้ มาเจาฟาจึงไมไดขนึ้ มาไหวพระธาตุ อีกเลย ชาวบานจึงยกยองผัวเมียเศรษฐีเปนเทวดารักษาพระธาตุ ผู เ ขี ย นได เ ดิ น ทางไปสั ม ภาษณ พ ระสงฆ ซึ่ ง จํ า พรรษาที่ วัดพระธาตุจอมดอยนี้แหงนี้ไดกลาวเพิ่มเติมวา คนหลอย (ปลัง) สองคนนีม้ ชี อื่ วา กางไออุน และนางเอยแกว เปนผูส รางเจดียน บี้ รรจุ พระเกศาพระพุทธเจา 4 เสนและเรือ่ งเกศาพระพุทธเจานีไ้ ดปรากฏ ในจิตรกรรมลายคํา ภายในวิหารของวัดพระธาตุจอมคํา วาเปนการ ประดิษฐานพระพุทธศาสนากอนคนไตเขินจะเขามาตั้งถิ่นฐาน ดังนั้นเราจะพบวิหารครอบเจดีย ในกลุมศาสนสถานของ กลุมคนหลอย (ปลัง) ในบทความนี้จะอธิบายถึงการที่กลุมชาติพันธุ หนึ่งกําลังหลบซอนสิ่งที่ตนเองศรัทธาและมีความสามารถในการ ประดิษฐานศาสนาไดมาอยางยาวนานกวากลุมคนที่มีอํานาจ เพื่อ ตนเองจะไดใชศาสนาเปนสวนหนึ่งของการเลื่อนชั้นทางสังคมใน โครงสรางสังคมระบบเจาฟาไดอยางแนบเนียน และยังรักษาความ เปนอัตลักษณตนเอง ทําใหเจาฟาเห็นวา คนหลอยไมไดแขงบุญบารมี กับกลุม เจาฟาเลยและยังเปนสวนหนึง่ ของพิธกี รรมตางๆ ประจําปอกี การสรางเจดียจึงเปนสิ่งที่หลบซอนไว เชน วัดบัวงาม วัดบานแยก วัดบานแสน วัดหนองหลวง วัดหลวงบานหา วัดปาไกล วัดปากลาง วัดปาตะ วัดบานกาง วัดหนองคํา วัดบานเกณ วัดทะปางหลวงเปน วัดตามเสนทางการคาโบราณจากสิบสองปนนามายังสามตาว เมือง ลาและเชียงตุง 44
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ลักษณะการสรางวิหารครอบเจดีย พบมากตามเสนทางจากสิบสองปนนา มายังสามตาว เมืองลาและเชียงตุง
แมสถานะทางสังคมระหวางไตเขินกับหลอยจะตางกัน แตความศรัทธาในศาสนานัน้ ไปในแนวทางเดียวกัน กลุม หลอย (ปลัง) เองนัน้ ไดรบั เอาพุทธศาสนามาเปนสวนหนึง่ ของกลุม เพือ่ สรางความ แตกตาง จากกลุมคนชาวเขาที่อยูบนดอยหางไกลศูนยกลางอํานาจ รัฐ ศาสนาไดสรางสถานภาพของกลุม ชาติพนั ธุห ลอย (ปลัง) แตกตาง ไปที่อยูระหวางคนไมมีศาสนากับกลุมผูมีอํานาจรัฐ แตความมี สถานภาพนี้ ดํ า รงอยู บ นความแตกต า งทางการเมื อ ง และทาง ศิลปกรรมทางพุทธศาสนา ขอสังเกตนั้นกลาวคือ เหตุที่ ธาตุเจดียที่ เปนวัดของกลุมหลอย (ปลัง) นั้น มีขนาดเล็กและ ถูกคลุมดวยวิหาร อีกชัน้ หนึง่ ทีแ่ ตกตางจากงานพุทธศิลปของกลุม คนไท ทีแ่ สดงถึงธาตุ เจดียท มี่ ขี นาดใหญและเดน แตของกลุม หลอย (ปลัง)เองนัน้ แสดงถึง ความซอนเรน ความศรัทธา ไมใหอํานาจของรัฐแบบจารีตเจาฟา โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
45
พบเห็น เพื่อที่ตนเองจะแสดงความศรัทธาของตนได โดยอยูภายใต อํานาจรัฐจารีต สิ่งที่แตกตางอีกประเด็นหนึ่งคือการจัดลําดับชั้น การตั้งถิ่นฐานเขากับระบบจักรวาลวิทยา ทางพุทธศาสนา โดยจะ มีพระธาตุของศาสนาสถาน อยูในพื้นที่สูงที่สุด ลําดับตอมาเปน ศาสนสถานทีอ่ าศัยของพระสงฆ ตอมาเปนพืน้ ทีห่ มูบ า น ทําใหระบบ ของกลุม ชาติพนั ธุน แี้ มวา จะเปนคนดอยทีห่ า งไกล แตใหความหมาย เปนสวนหนึง่ ของระบบของศาสนา ซึง่ จะแตกตางจาก กลุม คนไตเขิน ทีเ่ มืองเชียงตุงทีไ่ มสามารถเชือ่ มตอบานของตนเขากับระบบจักรวาล วิทยาไดเลย การที่กลุมชาติพันธุหลอยในเชียงตุงเปนสวนหนึ่งในระบบ เศรษฐกิจแบบเจาฟา และการเขาใกลชดิ กับศูนยกลางอํานาจทัง้ ทาง เศรษฐกิจ การเมือง พิธกี รรม และศาสนา ทําใหศาสนสถานของกลุม ชาวหลอย (ปลัง) มีลักษณะที่เปนการสรางอัตลักษณลักษณทาง ชาติพันธุถึงแมวาจะเปนสวนหนึ่งในลําดับชั้นทางสังคม แตมีความ แตกตางทีพ่ บเห็นทางกายภาพ ในศาสนสถานทีแ่ ตกตางจากมิตขิ อง ศาสนาของรัฐเจาฟาเชียงตุง ที่ไมใชการไดรับอิทธิพลทางรูปแบบ ศิลปกรรมเพียงอยางเดียว แตกลายเปนการคัดสรรรูปแบบทาง ศิลปกรรม เพื่อการสรางอัตลักษณทางชาติพันธุ
46
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ไตรภูมิ ภาพและสัญลักษณ ในพุทธศาสนสถาน ของกลุ มชาติพันธุ หลอย (ปลัง) พุทธศาสนาไดอธิบายลักษณะจักรวาลทีเ่ ราอยูน วี้ า มีสณ ั ฐาน ทรงกลมหนึง่ วงกลมจะเทากับหนึง่ จักรวาล แตละจักรวาลจะเรียงตัว ตอกันเปนจํานวนมหาศาล (อนันตจักวาล) ในหนึ่งจักรวาลนั้นจะมี ศูนยกลางจักรวาลคือเขาพระสุเมรุ วางอยูบนกอนหินสามเสา (เขา ตรีกูฏ) ยอดเขาพระสุเมรุ คือ สวรรคชั้นดาวดึงส หรือเมืองไตรตรึง เปนทีอ่ ยูข องพระอินทร และเปนทีป่ ระดิษฐานพระเกตุแกวจุฬามณี เชิงเขาพระสุเมรุเปนบริเวณของปาหิมพานต รอบๆ เขาพระสุเมรุ เปนเขาสัตบริภณ ั ฑทงั้ 7 คัน่ ดวยมหานทีสที นั ดร ภูมมิ นุษยจะอยูช นั้ กลาง มีที่อยูอาศัยบนแผนดิน 4 ทวีป สวรรคมี 16 ชั้น กอนจะถึง ชั้นพรหม และชั้นนิพพาน ที่หลุดพนจากการเวียนวายตายเกิด ใน ปาหิมพานตเชิงเขาพระสุเมรุจะมีสตั วหมิ พานตจากคติความเชือ่ ตาม เสนทางการสํารวจนี้พบวามี นาค นาคเกี้ยว หงส หงสไปคอ มอม กินรี กินนร นกหัสดีลิงค สิงห ตามคติทางพุทธศาสนาเรือ่ งไตรภูมนิ นั้ จะแตกตางจากกลุม ของศาสนาพราหมณในรายละเอียด เชน ในเรือ่ งการจัดระบบในคติ ทางพุทธศาสนานั้นบนยอดเขาพระสุเมรุนั้นมีสวรรคของพระอินทร ตั้งอยู ขางบนเหนือไปเปนชั้นพรหมตางๆ ตํ่าลงมาจากยอดเขาดาน ขางเขาพระสุรุเปนสวรรคชั้นของจตุมหาราชิกา (ทาวจตุโลกบาล) และตํา่ ลงไปเปนกลุม ภพของอมนุษย อสูร ใตลงไปเปนนาคพิภพ และ ใตดินลงไปเปนนรก ในสวนของพราหมณ ถือวาเขาพระสุเมรุเปน ศูนยกลางเหมือนกัน แตสวรรคของพระอินทรไมไดอยูบนยอดเขา โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
47
พระสุเมรุ แตไปอยูท างทิศเหนือของเขาพระสุเมรุ สวนทางทิศใตเปน ทีอ่ ยูอ ยูข องพระวิษณุ พระศิวะ เรียกไวกูณฐและไกรลาส ความแตก ต า งที่ สํ า คั ญ ยั ง มี อี ก เรื่ อ งหนึ่ ง คื อ เรื่ อ งสถานภาพของเทพ เช น พระอินทรของพราหมณ นั้นเปนสถานภาพคงที่ ไมตาย เปนนิรันดร สวนเทพของคติทางพุทธศาสนานั้นเปนกลุมที่เวียนวายตายเกิด สวรรคชั้นไหนก็ไมเที่ยงในคติทางพุทธศาสนา ไตรภูมิในพุทธศาสนสถานของหลอยนั้นมีลักษณะที่เฉพาะ ทางกลุม ชาติพนั ธุแ ละเปนสัญลักษณทปี่ รากฏอยางเดนชัด ในการใช พื้นที่ภูมิประเทศในการจัดลําดับชั้นของศาสนสถานกับชุมชนตาม ลําดับความสูงของพื้นที่โดยมีเจดียเปนยอดสูงสุดเหมือนกับเขา พระสุเมรุ ทางเขากอนถึงพื้นที่ของวัดนั้นจะเปนตนไมใหญ(ตนสะรี) เปรียบเสมือนการเขาสูแกนกลางของเขาพระสุเมรุที่ตองผานปา หิมพานต ที่ประตูวิหารมีสัญลักษณสําคัญคือ หงสปายคอ และกินรี เปนสัญลักษณของการเขาสูแกนกลางของจักรวาล กลุม ชาติพนั ธุห ลอยไดใชสญ ั ลักษณ “นาคเกีย้ ว” จํานวน 8 ตัวเปนสัญลักษณ ที่สื่อถึงไตรภูมิแบบ แนวแกนตั้ง การเกี่ยวกันของ นาคมีลักษณะเปนรูประนาบทรงกลมและบนระนาบพื้นที่สี่เหลี่ยม บางรูปนัน้ เปนรูปนาคทีเ่ กีย่ วรัดกันเปนผังตารางในลักษณะ “หูกทอ ผา” โดยเปรียบการทอผาเหมือนการสรางจักวาล (เอเดรียน สนอด กราส, 2541, หนา145-147) สัญลักษณนี้เปนการมองจักรวาลจาก เบื้องลางในฐานะสวนหนึ่งของจักรวาล แตมีการพบสัญลักษณ “ไตรภูมิแบบสยาม” ในวิหารวัดบานเกน ฝงตรงขามพระประธาน โดยเปนการมองจักรวาลจากดานขางโดยผูมองเปนผูอยูภายนอก 48
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
จักรวาลนี้ นอกจากนาคเกี้ยวแลวยังมีเขาพระสุเมรุจําลองและทาว จตุมหาราชิกา (ทาวจตุโลกบาล) โดยมีพระแมธรณีบีบมวยผมตั้งอยู ขางๆ กัน ในสวนดานหลังพระประธานนั้นจะมีเสาที่เปรียบเสมือน แกนกลางจักรวาลดวย บนโครงสรางวิหารทั้งสองขางพระประธานทั้งสองขางนั้น จะมีไมทาํ เปนรูปเรือ ดานในประกอบดวยพระพุทธรูปองคเล็กๆเรียง อยู ในลานนาเรียกวา “สะเปา” หมายถึงเรือประเภทหนึ่งที่ใชใน พิธีกรรมทางพุทธศาสนาในลานนา เชื่อวาจะเปนพาหนะนํามนุษย ขามมหานทีสีทันดร ไปสูภพภูมิหลังความตาย ในสวนโครงหลังคา นัน้ จะประกอบดวยเครือ่ งกระเบือ้ งดินเผาประดับเปนรูปนกหัสดีลงิ ค และรูปเทวดานมัสการพระธาตุจุฬามณี
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
49
แผนผังจักรวาลตามคติ ไตรภูมิตามคติทางพุทธศาสนา ระนาบราบ
ระนาบดิ่ง
50
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
บทสรุป : ศาสนา กับ การคัดสรรทางวัฒนธรรม ชาติพนั ธุใ นพมาเปนสิง่ ทีม่ อี ยูจ ริงทัง้ ทีถ่ กู สรางจากโครงสราง ของรัฐและการตอสูของผูคนที่จะดํารงความเปนชาติพันธุนั้นไวเพื่อ แสดงความเปนอิสระจากอํานาจทีก่ ดทับ ดวยการตอตานทีม่ ที งั้ การ กลมกลืนกับอํานาจเพื่อที่จะไดมีพื้นที่ในโครงสรางสังคมที่ไดรับการ ยอมรับในฐานะสวนหนึ่งของโครงสรางทางสังคม และใชเพื่อเลื่อน ชั้ น ทางสั ง คม แต ส ว นหนึ่ ง ก็ ยั ง สร า งความต อ ต า นในพื้ น ที่ ท าง ศิลปกรรมโดยเฉพาะศาสนาสถานดวย และเมื่อการสรางความเปน ชาติพนั ธุข องรัฐยังดําเนินตอไปชาติพนั ธุก ย็ งั เปนความจริงทางสังคม ที่ตองมีการศึกษาในฐานะหนวยทางสังคมตอไปเชนกัน เราจะพบวามีการเคลือ่ นไหวเรือ่ งศาสนาของคนรุน ใหมทมี่ ี การศึกษาเปนคนชั้นกลาง เปนนักวิชาชีพที่เปนผลจากการพัฒนา เศรษฐกิ จ และสั ง คม และประกอบกั บ ความเป น รั ฐ อ อ นแอลง มีกระบวนการแยกประชาชนออกจากอัตลักษณทเี่ คยมี ทําใหศาสนา จะเขามาแทนที่ การสรางอัตลักษณเหลานี้จะเกิดขึ้นขามพรมแดน และรวมเอาคนในอารยธรรมเดียวกันในทีต่ า ง ๆ เขาดวยกันเชือ่ มตอ อัตลักษณดวยความเปนหนึ่งเดียวทางศาสนา ทําใหกลุมคนเหลานี้ กลายเป น กลุ ม จารี ต นิ ย ม (Fundamentalist) จะก อ เกิ ด การ ปฏิสังสรรคกัน กระทั่งขัดแยงกัน ทําใหขอสงสัยเรื่องงานศิลปะ รวมสมัยเกี่ยวกับพุทธศาสนาจะไมมีทางแตกตางไปจากแสดงความ กลมกลืน จากการสรางความศรัทธาหรืออุดมคติ ทีก่ าํ หนดใหมนุษย ไมสามารถหลุดพนจากศาสนาได
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
51
ในพื้นที่ที่มีขอถกเถียงกันระหวางรัฐศาสนา (Religious State) คือรัฐที่เปนหนึ่งเดียวกับศาสนา กับรัฐโลกวิสัย (Secular state) คือรัฐทีแ่ ยกศาสนากับรัฐออกจากกัน และในสถานการณโลก ปจจุบนั ทีก่ แ็ สดงใหเห็นถึงความขัดแยงทีเ่ กิดขึน้ เนือ่ งจากคุณลักษณะ ทางวัฒนธรรม ศรัทธา ศาสนา ยากจะประนีประนอมหรือตกลงกัน ได ไมเหมือนกับความแตกตางทางการเมืองหรือทางเศรษฐกิจ บทความนี้เสนอวาการวิพากษการแสดงออกทางศิลปะที่ เกีย่ วพันกับศาสนา ยังมีเสนทางอีกอยางหลากหลาย รวมถึงการตอสู อยางไมเคยหยุดนิง่ ของผูค นทีจ่ ะดํารงอัตลักษณตนเองพยายามตอสู กับการ “ถูกคัดสรรทางวัฒนธรรม” ที่มีความพยายามสรางความ กลมกลืนทางสังคมและวัฒนธรรมในรูปแบบของศาสนา ทีก่ าํ ลังสราง ผลงานศิลปะที่ซอนความซับซอนเรื่องการตอสูเชิงอัตลักษณศิลปะ ภายใตเงา “เสื้อคลุมสีขมิ้น”
52
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
เอกสารอางอิง เกรียงไกร เกิดศิริ (2550) วัดและชุมชนบานแสน : ลมหายใจของ ชุมชนบุพกาลกลางปาเชียงตุง วารสารเมืองโบราณ ปที่ 33 ฉบับที่2 ไกรทอง โชติวุฒิพัฒนา (2553) การศึกษาในเรื่องสถาปตยกรรม พืน้ ถิน่ ของชนชาติไทในรัฐฉานกรณีศกึ ษา : อาคารทองถิน่ เมืองเชียงตุง เมืองมา เมืองลา ( online http://www kmitl ac th/ader/) เครือขายปฏิบตั งิ านผูห ญิงไทใหญ (SWAN) (2552) ทิวทัศนตอ งหาม ในรัฐฉาน มปท. จิตร ภูมิศักดิ์ (2544) ความเปนมาของคําสยาม ไทย ลาว ขอม และลักษณะทางสังคมของชื่อชนชาติฉบับสมบูรณ เพิ่ม เติมขอเท็จจริงวาดวยชนชาติขอม พิมพครัง้ ที5่ สํานักพิมพ ศยาม กรุงเทพ สถาบั น วิ จั ย สั ง คม (2538) ตํ า นานวั ด ป า แดง บํ า เพ็ ญ ระวิ น บรรณาธิ ก าร โครงการวิ จั ย คั ม ภี ร ใ บลานในภาคเหนื อ สถาบันวิจัยสังคม มหาวิทยาลัยเชียงใหม เชียงใหม เสมอชัย พูลสุวรรณ (2552) รัฐฉาน (เมิงไต) ศูนยมานุษยวิทยา สิรินธร กรุงเทพ ศูนยโบราณคดีภาคเหนือ (2552) รายงานการวิจยั เรือ่ ง การศึกษา เปรียบเทียบงานศิลปกรรมทางพุทธศาสนา ของชุมชนไท เมืองเชียงตุง รัฐฉาน สหภาพพมา และชุมชนแมทะ จังหวัดลําปาง คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัยเชียงใหม เชียงใหม โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
53
ศิรพงศ ศักดิ์สิทธิ์ (2552) วัดบานเกณ เมืองลา หลักฐานทาง โบราณคดีที่มีชีวิต วารสารเมืองโบราณ ปที่ 35 ฉบับที่ 4 ตุลาคม-ธันวาคม 2552 หนา42-45 อรุณรัตน วิเชียรเขียว (2531) ตํานานตุงครสีเมืองเชียงตุง หนังสือ ปริ ว รรตคํ า ภี ร ใ บลานฃุ ด ตํ า นานเมื อ งและกฎหมาย: เอกสารลําดับที8-15 คณะสังคมศาสตร มหาวิทยาลัย เชียงใหม เชียงใหม เอเดรียน สนอดกราส (2541) สัญลักษณแหงพระสถูป พิมพครั้ง ที่ 2 สํานักพิมพอัมรินทรวิชาการ กรุงเทพ Matecmawan Suwannawat, 2003. LANGUAGE USE AND LANGUAGE ATTITUDE OF PLANG ETHNICGROUP IN BAN HUY NAM KHUN, CHIANG RAI PROVINCE, Master of Arts Thesis , Mahidol University ,Thailand
54
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
สองฝงภูเขาของเมืองลา เปนที่ตั้งของศาสนสถานสําคัญคือ ศาสนา พุทธและคริสต ซึ่งอยูบริเวณใกลเขตแดนระหวางประเทศสาธารณรัฐแหง สหภาพเมียนมารและสาธารณรัฐประชาชนจีน โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
55
ความสัมพันธกับสยาม (ไทย)
56
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
การบวชเพื่อเรียน
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
57
ประตูปาแดง ซุมประตูเมืองเกาที่ยังคงเหลืออยูกําลังอยูระหวางบูรณะ (ถายเมื่อ 25 กุมภาพันธ 2556)
ตางความนับถือศรัทธา แตเครื่องแบบคลายกัน
58
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
มัสยิดในเชียงตุง
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
59
หลังคาบานของชาวไทลื้อในเมืองมา เริ่มมีการเปลี่ยนแปลงวัสดุมา ใชกระเบื้องสีมากขึ้น เนื่องจากวัสดุเดิมนั้นหายาก นอกจากนี้แลวกระเบื้องสี ยังเปนเครื่องแสดงสถานะของเจาของบานอีกดวย
60
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ภาพเปรียบเทียบหลังคาวิหารวัดราชฐานหลวงเชียงตุง เมืองมา กอน และหลังการปรับปรุง
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
61
ทอผาหอคัมภีร
62
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
การสํารวจเอกสารพับสา-ใบลาน ณ วัดทะปางหลวง สามตาว เมืองลา
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
63
คัมภีร – พับสาดานศาสนา ในวัดทะปางหลวง สามตาว
64
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
สามเณรวัดทะปางหลวง สามตาว
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
65
ผูหญิงกับภาระหนาที่การงาน
66
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
วิถีชีวิตของชาวไตหลอยที่บานทะปางหลวงเหนือ จะสัมพันธกับ การเกษตรกรรม การเลีย้ งสัตว โดยหัวเรีย่ วหัวแรงหลักในการทํางานคือผูห ญิง วัยหนุมสาว เนื่องจากผูชายที่อายุถึงเกณฑสวนใหญจะไปเปนทหาร และเด็ก ผูชายจะบวชเรียนและกลับมาชวยเมื่อวางเวนจากการปฏิบัติหนาที่ทางการ ทหารและการศึกษาพระธรรมวินัย คนเฒาคนแกในหมูบานจะคอยเลี้ยงลูก เลี้ยงหลาน ภาพที่ผูเฒาใชผาผูกสะพายหลานไวที่หลังและพาไปไหนมาไหน ดวย จึงเปนภาพที่ชินตา โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
67
ภาพเปรียบเทียบเจดียวัดหนองคํา ระหวางป พ.ศ.2553 (ค.ศ.2010) กับ พ.ศ.2556 (ค.ศ.2013) ซึ่งมีระยะเวลาหางกันเพียง 3 ป แตกลับมีการ เปลี่ยนแปลงไปอยางรวดเร็ว
68
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
กลวยดอกบัวทอง รูจักกันในฐานะของ ‘ดอกไม’ ที่เปนไมประดับไมใช ‘ผลไม’ มีถนิ่ กําเนิดทางทิศตะวันตกเฉียงใตของมณฑลยูนนาน สาธารณรัฐประชาชน จีน พบขึ้นอยูบนยอดเขาในระดับความสูง 2,500 เมตร ซึ่งมีอากาศหนาวเย็น เปนพันธุที่แปลกและพบไดยากมากชนิดหนึ่ง มีชื่อเปนภาษาอังกฤษวา “Golden Lotus” แปลวา ดอกบัวทอง หรืออีกชื่อหนึ่งวา “Dwarf Banana” แปลวา กลวยแคระ ชาวจีนในมณฑลยูนนาน ซึ่งนับถือพุทธศาสนา ไดถือวากลวยดอกบัว ทองเป น หนึ่ ง ในดอกไม ที่ ศั ก ดิ์ สิ ท ธิ์ อาจเป น เพราะความน า พิ ศ วงที่ ดู เ หมื อ น ดอกบัวและมีสีเหลืองทอง
(ผูจ ดั การออนไลน.(2548). กลวยดอกบัวทอง ดอกไมศกั ดิส์ ทิ ธิแ์ หงยูนนาน.(ออนไลน).แหลง ที่มา http://www.manager.co.th/Dhamma/ViewNewsaspx?NewsID=948 0000118060. 31 กรกฎาคม 2557.) โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
69
ภาพจิตรกรรมฝาผนังและบานประตูของวิหารวัดหนองคํา สามตาว เมืองลา
70
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
วัดบานแสน : ความมั่งคั่งและศรัทธาที่มาจากการคาฝาย
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
71
72
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
73
วัดบานแสน เปนวัดประจําชุมชนตั้งอยูบนยอดเนินถัดไปจากหมูบาน ดานหนาติดเสนนทางสัญจรโบราณทีเ่ ชือ่ มตอไปเมืองยาง หนาวัดมีกระบะกอ อิฐปลูกตนโพธิ์ตามธรรมเนียมการบูชาตนโพธิ์ในพุทธศาสนา บานแสนเปน ชุมชนเกษตรกรรมเพาะปลูกขาวและชา ในไรชามีตนไมขนาดใหญเปนไมเนื้อ ออนที่ไมมีประโยชนทางเศรษฐกิจ เชน ตนไทร ตนงิ้ว เปนตน ถัดจากปาเมี่ยง เปนปาไม เปนแหลงอาหาร เชื้อเพลิง ยารักษาโรค และใชสอยตางๆ (เกรียงไกร เกิดศิริ. (2550). วัดและชุมชนบานแสน: ลมหายใจของชุมชน บุพกาลกลางปาเมืองเชียงตุง. ออนไลน แหลงที่มา : http://www.muangboranjournal.com/modules.php?name=Sectio ns&op=viewarticle&artid=162. 31
74
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
วัดบานแงก (บานแยก)
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
75
76
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ดานหนาวิหารวัดบานแงก (บานแยก)
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
77
เจดียวัดบานแงก (บานแยก) ที่ถูกสรางอาคารครอบอีกชั้นหนึ่ง
78
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
สามเณรชาวไตหลอย มี ค วามสั ม พั น ธ ที่ แ น น แฟ น อย า งมากกั บ ครอบครัว แมวาจะเขาพิธีบวชเรียนเปนพระแลว เวลาที่นอกเหนือจากการ ศึกษาพระธรรมวินัย พระชาวไทลื้อจะกลับบานเพื่อชวยเหลือการงานใน ครอบครัว เชน ดูแลนองๆ เปนตน ขณะเดียวกันพระชาวไทลื้อไมจําเปนตอง ออกบิณฑบาต เพราะทางครอบครัวจะนําอาหารมาถวายใหที่วัดทุกๆ วัน ซึ่ง แตกตางจากคติความเชื่อของชาวพุทธในประเทศไทย ที่จะแยกเรื่องสงฆและ ฆราวาสออกจากกันอยางสิ้นเชิง โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
79
บานทะปางหลวงเหนือ เปนหมูบานที่มีการจัดการสาธารณูปโภค สําหรับสวนกลาง เชน พืน้ ทีส่ าํ หรับเก็บขาว (ยุง ) ทรงสีเ่ หลีย่ ม ทําจากไม ยกพืน้ สูง มีหลังคา พื้นที่เก็บนํ้าสวนรวมที่ใชไมไผผาครึ่งทําเปนหลังคา ครอบครัวที่ มีฐานะจะมีเครือ่ งสีขา วหรือโรงสีขนาดเล็กเปนของตนเอง และหากครอบครัว อื่นตองการใชจะตองเสียเงินใหกับเจาของ แตละครัวเรือนจะมีอาชีพทําไรทํา นา เก็บของปาขาย เลี้ยงสัตวเพื่อการบริโภคและงานสําคัญๆ เชน งานบวช งานแตงงาน นอกเหนือจากความตองการจึงจะนําไปขาย
80
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
กาดหลวงเชียงตุง เปนกาดที่มีชีวิต เพราะทุกๆ วันตั้งแตเชาเรื่อยไป จนถึงบาย จะคับคั่งไปดวยผูคนหลากหลายเผาพันธุ ตั้งแตไตลื้อ ไตเขิน ละวา ปะหลอง วา อาขา กระทั่งจีนฮอที่นําสินคาที่ผลิตไดในทองถิ่นของตนมาซื้อ ขายแลกเปลีย่ นกันอยางครืน้ เครง ในยามเชาวันพระสัปดาหสดุ ทายของเดือน กุมภาพันธ บรรยากาศรอบนอกของกาดก็ยงั คงความมีชวี ติ ชีวา แตอาจจะแตก ตางจากภายในทีอ่ าจจะดูไรสสี นั ไปบาง เนือ่ งจากปดการคาขายในทุกๆ วันพระ นั่นเอง (จําลอง บุญสอง).กาดหลวงเชียงตุง.ออนไลน แหลงทีม่ า www.http:posttoday. com/กิน-เทีย่ ว/เทีย่ วทัว่ โลก/251232/กาดหลวงเชียงตุง.31 กรกฎาคม 2557. โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
81
รถโดยสารรุนเกาแกที่ยังคงทําหนาที่รับ-สงผูคนไป-มา ระหวางทาขี้เหล็ก-เชียงตุง
82
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
แมคาในตลาดเชาเมืองลาที่ยังคงใชตาชั่งจีนในการขายสินคา
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
83
นอกจากไขเยี่ยวมาแลว ยังมีโรตีโอง อาหารอีกชนิดที่ขึ้นชื่อในตลาดเชียงตุง
84
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ณ มุมๆ หนึ่งในกาดหลวงเชียงตุง บริเวณนี้มีรานขายอาหารแบบนั่งกินอยูหลายราน
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
85
ตลาดของแตละทองถิ่นเปนแหลงที่แสดงถึงความหลากหลายของ วัฒนธรรมและชาติพันธุของพื้นที่บริเวณนั้นไดเปนอยางดี นอกจากสินคาที่มี ความหลากหลายแลว ผูคนที่มาสัมพันธกับตลาดก็มีความหลากหลายดวย เชนกัน
86
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ชุดพื้นเมืองที่ขายในตลาดเชียงตุง สวนมากนําเขาจากประเทศไทย
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
87
พระพุทธรูปเกล็ดนาค ประดิษฐานภายในวิหารวัดยวงกวง หรือ ยางกวง มีลักษณะเดน คือ จีวร ประดับดวยอัญมณีหลายสีมองดูคลายเกล็ดพญานาค แสดงถึงศรัทธาและฝมือชางที่ประณีตสวยงาม
88
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ซุมประตูวัดยางกวง เมืองเชียงตุง
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
89
ภาพเขียนฝาผนังวัดบานหาที่แสดงความเชื่อมโยงกันระหวางวิถีชีวิต ผูคนกับศาสนสถานในทองถิ่นนั้นๆ
90
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ความเปลี่ยนแปลงของวัดอินทร เมืองเชียงตุง เปรียบเทียบระหวางป พ.ศ.2498 (ค.ศ.1955) และป พ.ศ.2556 (ค.ศ.2013)
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
91
ภายในวิหารวัดพระธาตุจอมดอย เมืองเชียงตุง
92
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ยางพาราไดกลายมาเปนพืชทางเศรษฐกิจหลักทีป่ ลูกกันแพรหลายใน พื้นที่รัฐฉานทางตอนใต รวมไปถึงทางภาคเหนือของประเทศไทย มณฑล ยูนนานของจีน และทางภาคเหนือของลาว ในภาพเปนการฝกกรีดยางพารา ของหมูบานแหงหนึ่งระหวางทางไปเมืองลา โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
93
อุโบสถทรงมณฑปแปดเหลี่ยม วัดบานหา สามตาว
94
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ภายในและภายนอกของวิหารวัดบัวงาม เมืองเชียงตุง ที่มีการสราง อาคารทรงแปดเหลี่ยมครอบเจดียไวอีกชั้นหนึ่ง
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
95
รูปปนสัตวตางๆ ที่อยูรายรอบวิหารวัดบัวงาม เมืองเชียงตุง ซึ่งมี ลักษณะราวกับวาเปนสัตววัยเยาว
96
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
รูปปนสัตวตางๆ ที่อยูรายรอบวิหารวัดบัวงาม เมืองเชียงตุง ซึ่งมี ลักษณะราวกับวาเปนสัตววัยเยาว
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
97
ภาพเขียนฝาผนังภายในวิหารวัดบัวงาม ทีแ่ อบซอนเรือ่ งราวเหตุการณ บานเมืองไว
98
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ภาพพระพุทธบาท หนาวัดบานแสน
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
99
วิหารวัดบานเกน สามตาว เมืองลา
100
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ภายในวิหารและกุฏิ วัดบานหา สามตาว เมืองลา
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
101
บานยางกวง เมืองเชียงตุง เปนแหลงผลิตเครื่องปนดินเผาประดับ หลังคาวัดไปขายทั้งในพื้นที่รัฐฉานและพื้นที่ใกลเคียง เชน สิบสองปนนา
102
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
ในแทบทุกวัดที่ไดไปสํารวจทั้งในเมืองเชียงตุง เมืองลา และสามตาว จะปรากฏพระแมโพสพอยูในรูปแบบตางๆ เชน ภาพวาดฝาผนัง รูปแกะสลัก หรือแมแตภาพในตุงที่ถวายวัด
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
103
ชายแกผูที่เรียกตัวเองวา “เจาอูเมือง” ผูดูแลกูบรรจุอัฐิของเจาฟา เชียงตุง ซึ่งตั้งเรียงรายจํานวน 9 กู
104
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
การเลี้ยงหมู ทําปศุสัตว ในแบบชาวไตหลอย
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
105
เราสามารถพบเห็นภาพของสามเณรตัง้ โตะรับเงินบริจาคเพือ่ บํารุงวัด ไดตามทาง ระหวางเมืองเชียงตุงไปยังเมืองลา และสามตาว
ยามเชาขณะที่เด็กหญิงกําลังจะเขาไปในโรงเรียน ซึ่งอยูใกลกับ กาดหลวงเมืองเชียงตุง
106
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
อาหารแบบปงยางหมาหลา หรือ มะหลา เปนอาหารยอดนิยมในชวง หัวคํ่าของคนในเมืองลา ซึ่งเปนเมืองที่มีความหลากหลายทางชาติพันธุ ลูกคา สวนมากจะเปนคนจีนและไต
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
107
บรรยากาศรานขายหมากยามคํ่าคืนในเมืองเชียงตุง
108
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว
จากไมหมายเมืองสูไมหมายรัก ณ ดอยจอมสัก เมืองเชียงตุง
โครงการจัดตั้งพิพิธภัณฑอารยธรรมลุมนํ้าโขง มหาวิทยาลัยแมฟาหลวง
109
110
ตามรอยเสนทางทางเศรษฐกิจ สมัยรัฐจารีต เชียงตุง เมืองลา สามตาว