Hücre organelleri

lekülleri bağlanır r-RNA molekülün görevi ise bu birimleri

HÜCRE ORGANELLERİ

birbirine bağlamaktır.Bu iki birim birbirine bağlanmadan

SİTOPLÂZMA

ribozom molekülü çalışmaz.

•

Hücre zarının içini dolduran kolleidal sıvıdır. Sitoplâzma

Ökaryot

hücrelerde

ribozom

sitoplâzmadan

başka,

endoplazmik retikulum üzerinde, çekirdek zarı üzerinde,

içinde hücrenin tüm metabolik faaliyetleri gerçekleşir. Bu

mitokondride ve kloroplastta da bulunabilir.

nedenle sitoplâzmada; enzimler, ATP, solunum gazları, su, •

organik ve inorganik moleküllerin yanı sıra yönetici molekül-

Hücredeki ribozom sayısı sentezlenen protein miktarına bağlıdır.

leri olan DNA ve RNA‘da bulunur.

ATP üretilen, enzim sentezlenen bir ortam olduğu için sitoplâzma canlıdır. Sitoplâzmada yer alan organik moleküllerin miktarı hücreden hücreye farklılık gösterir. Bununla birlikte sitoplâzmada en fazla bulunan inorganik molekül sudur.(%

Ribozom sayısının canlılardaki benzerliği akrabalığı belirle-

75–85) Organik moleküller ise sırasıyla; Protein, yağ ve

yemez.

karbonhidrat şeklinde sıralanır.

Prokaryot hücreli canlılarda ribozomdan başka organel olmadığı için tüm metabolik reaksiyonlar sitoplâzmada meydana gelirken, ökaryot hücrelerde bazı reaksiyonlar sitoplâzmada bazı reaksiyonlar da organel adı verilen özel zarlı

www.unkapani.com.tr

birimlerde meydana gelir.

Ribozom: r-RNA ve proteinden oluşur.

D ENDOPLAZMİK RETİKULUM: Hücre zarının sitoplâzmaya yaptığı uzun kanalcıklar sistemidir. Hücrenin tüm iç yüzeyini bir ağ gibi kapladığından hücrede iskelet görevi görür. Bu özelliği ile de hücreye desteklik sağlar. Ancak asıl görevi bu değildir. Hücre içindeki madde taşımacılığını gerçekleştirir. Bazı endoplazmik retikulum kanallarının üzerinde ribozom organeli bulunur. Bu organeli taşıyanlara Granüllü endoplazmik retikulum adı verilir.

•

Granüllü endoplazmik retikulumda (GER) proteinli moleküller taşınır ve depo edilir.

D RİBOZOM:

Bazılarında ise ribozom organeli bulunmaz. Bunlara da

Tüm hücrelerde bulunan evrensel organeldir. Hücrenin en küçük organelidir.

Granülsüz endoplazmik retikulum denir.

Bu organel protein sentezinin yapıldığı

•

yerdir. Başta enzimlerin yapısı protein olduğu için tüm hücrelerde mutlaka bulunur. Canlılık olaylarının tümü enzimlerle

•

yürütülür. Bu nedenle hücrede sayısı en fazla bulunan

gerçekleşmesini sağlar.

yani proteinler; hücrenin yapısına katıldıkları gibi enzim, •

hormon ve özel savunma moleküllerinin yapısına da katılır-

şir.

Ribozom zarlı bir organel değildir. Çünkü yapısını protein •

(%60) ve r-RNA(%40) oluşur.(NÜKLEOPROTEİN yapılıRibozom

Endoplazmik retikulumun bir diğer görevi de golgi organelini oluşturmaktır.

dır.) ökaryotlarda

çekirdekçikten

•

prokaryotlarda

Hücre bölünmesi sırasında yıkıma uğrayan endoplazmik retikulum daha sonra hücre zarından yeniden yapılır.

çekirdekçik olmadığı için, DNA’nın özel bir bölgesinden üretilir.

•

Ribozomda sentezlenen protein moleküllerinin de enzim paketine dönüşümü,endoplazmik retikulumda gerçekle-

lar.

•

Endoplazmik retikulum hücreyi bölümlere ayırarak bazı özel pH gerektiren reaksiyonların da kendi kanallarında

organeldir. Ribozomda sentezlenen polipeptit molekülleri

•

Granülsüz endoplazmik retikulumlarda da (DER) yağ sentezlenir taşınır ve depo edilir.

•

Endoplazmik retikulum ökaryot olan tüm hücrelerde bulunur.

Ribozom iki alt birimden oluşur.Protein sentezlenirken küçük alt birime m-RNA, büyük üst birime de t-RNA mo-

49

Bir bitki hücresi yaşlandıkça hücrede; I.

Koful çapı

II. Çekirdek hacmi III. Metabolizma hızı IV. Kofulundaki su miktarı D GOLGİ ORGANELİ:

verilenlerinden hangilerinde artış görülür?

Özellikle granülsüz endoplazmik retikulumdan kopan parça-

A) I ve II

B) I, II ve III

lardan oluşur. Yassı keseciklerdir. Endoplazmik retikulumdan

D) I, III ve IV

E) I, II, III ve IV

C) I ve IV

koptuğu anda tüpçükler sistemine benzer. Zamanla tüpçüklerin uçlarına biriken salgı maddeleri daha sonra golginin salgı keseciğine dönüşmesine neden olur.

Hücrede sayısı fazla olmamakla birlikte çekirdeğe yakın

Bitki hücreleri yaşlandıkça; koful çapı büyür. Çekirdek hacmi

olarak bulunan organeldir. Sayısı birkaç taneden fazla ola-

küçülür. Metabolizma yavaşlar. Kofuldaki su miktarı artar.

maz.

•

Doğru Seçenek: C

Golgi organeli salgı yapma ve bu salgı maddelerini

LİZOZOM:

depolamakla görevlidir.

•

Hücre zarının yapısında yer alan glikoprotein, glikolipit moleküllerini de paketler.

•

Gözyaşı, ter, süt, tükürük sentezler ve salgılar.

•

Hormonlar ve enzimler bu organelde paketlenir.

•

Endositoz reaksiyonlarında yırtılan hücre zarını tamir eder.

•

Bitkilerde de yağ sentezleyen golgi hücre duvarını sentezler.

•

Golgi organelinin ribozomlarda oluşan enzimlerin etrafını çevirmesi sonucu oluşur. Lizozomlar içlerinde polimerleri hidroliz edecek olan enzimleri taşıdığından endositoz reaksi-

www.unkapani.com.tr

Yağ sentezler ve depolar.

Unkapanı® Yayıncılık

•

yonlarında aktif olarak iş görürler. Taşıdığı enzimlere HİDROLİTİK enzimler de denir.

Lizozomlar alyuvar hücreleri hariç tüm hayvan hücrelerinde bulunur. Bitki hücrelerinde bulunmaz.

Lizozomlar hayvan hücrelerine özgü organellerdir. Ancak

Bitkilerde meydana gelen hücre bölünmeleri sonucunda

bazı bitkilerde lizozom benzeri organeller de vardır. Bu

Fragmoplastı yani orta lameli oluşturarak hücrenin ikiye

organellere fitozom ya da fitolizozom adı verilir.

bölünmesini sağlar.

• •

Golgi organeli bitkilerde de reçine, lignin, süberin mole-

•

Akyuvarlar, kupfer hücreleri, makrofajlar endositozu fazla

küllerini paketler.

yapan hücreler oldukları için lizozom sayıları fazla olan

Bitkilerin kendilerine has kokusunu da salgılayan golgi

hücrelerdir.

organelidir.

•

Golgi organeli lizozom organelini de oluşturur.

•

Golgi organelinden kofullar da oluşur.

•

Ölen hayvan hücrelerinde canlılığını kaybeden zar parçalanır. Lizozomun içindeki pasif enzimler sitoplâzmaya çıktıklarında aktifleşir. Aktif olan enzimler hücrelerini sindirmeye başlarlar. Bu şekilde ölen hücrelerin kendi lizozomlarıyla yok edilmesine OTOLİZ denir. Ölümden kısa bir süre sonra kokuşma meydana gelmesi de bu yüzdendir.

•

Kurbağalar metamorfoz yani başkalaşım geçiren canlılardır. Bu canlılar larva dönemlerinde morfolojik olarak balığa benzerler. Erginleştiklerinde ise kuyruklarını kaybederler. Bu olayda lizozom görev yapar.

•

Memelilerin yavrularını emzirme dönemlerinin bitmesiyle süt bezlerinin körelmesini de lizozom sağlar.

•

Yaşlı alyuvarların yok edilmesini de lizozom sağlar.

•

Harap dokuların yok edilmesini de lizozom sağlar.

•

Lizozom faaliyetlerinin anormalleşmesi sonucu deri hücrelerinin ölmesiyle ciltte lekeler oluşur.

50

•

Döllenme sonucunda yumurtaya sperm girdikten sonra sperm kuyruğunu lizozom faaliyeti sonucunda bırakır.

•

Fagositoz yapabilen hücrelerin hayvan hücreleri oldukları

Embriyo dönemimde insanların parmakları arasında

kesin olarak söylenebilir.

perdeler bulunur Bu perdelerin yok edilmesinde yine

Doğru Seçenek: D

lizozom görev yapar.

•

Lizozomlar hücre savunmasında etkilidirler. Hücreye

D KOFUL (VAKUOL):

giren bakteri, virüs veya yabancı maddeleri etkisiz hale

Endoplazmik retikulum ve golgiden kopan parçalardan olu-

getirmekle de görevli bir organel olarak görev yapar.

•

şur. Bitkilerin genç hücrelerinde bulunmayan ya da çok

Lizozom bozulmaları sonucu hücrelerde mutasyon mey-

küçük olan kofullar hücre yaşlandıkça büyür. Bu nedenle

dana gelebilir. Bu durumun kanserleşmeye sebep olduğu

bitki hücrelerinde büyük ve az sayıda hayvan hücrelerinde

düşünülmektedir.

küçük ve çok sayıda koful bulunur.

•

Otsu bitkilerde; kofulların içine turgor basıncı sonucu su girer. Kofullar şişerek hücre zarına, hücre zarı da hücre çeperine yapışır. Bitkiler de böylece dik durur. Direnç kazanır.

•

Tatlı sularda yaşayan tek hücrelilerde bulunan kontraktil kofullar sayesinde, hücre içine giren fazla su aktif taşıma

Bu organel hayvan, bitki, protistler ve mantarlar hücresinde bulunur. Peroksizom içinde katalaz enzimini taşır.

•

Katalaz enzimi hücre içinde oluşan hidrojen peroksiti (H2O2), su ve oksijene dönüştüren enzimdir.

H2O2 + katalaz

H2O +1/2 O2 +katalaz

Unkapanı® Yayıncılık

D PEROKSİZOM:

www.unkapani.com.tr

ile atılarak hücrenin hemoliz olması engellenir.

dönüştürür.

• •

Bitki kofullarında kontraktil koful gibi suyun atılması olayı görülmez. Bitkilerin sahip olduğu hücre duvarı ile fazla suyun bitki hücresine girmesi önlenir.

•

Endositozla hücre içine alınan besinlerin çevrili olduğu zara da besin kofulu denir. Kofulun içinde artık madde varsa bu kofula da dışkılama kofulu denir.

•

Bazı bitki hücrelerinde kofulların içinde Antosiyanin adı

Hayvanlarda özellikle kalp, karaciğer, kas ve böbreklerde

verilen renk maddesi bulunur. Bu renk pigmenti sayesin-

miktarı fazla olan organeldir.

de bitkide; meyve, çiçek ve yaprak değişik renklere sahip

Tek katlı zara sahip olan organeldir.

olur.

ÖRNEK Kofulun içindeki sıvı asitse, antosiyanin kırmızı, baz ise mavi

Bir araştırmacı incelediği farklı hücrede şu sonuçlara

ve nötr ise mor renk alır.

ulaşıyor.

—X hücresi ekzositozla polimerleri hücre dışına atabiliyor.

—Y hücresi ise mitokondri organeli sayesinde oksidatif

Kofullardan; kontraktil kofullar daimi koful iken, besin, depo,

fosforilasyonla ATP üretebiliyor.

dışkılama kofulları da geçici kofullardır.

—X hücresinde yer alan golgi organeli yırtılan hücre zarını tamir ediyor.

—Y hücresi fagositoz için glikoliz sonucunda ürettiği ATP’yi kullanabiliyor.

Yukarıda verilen hücrelerin özellikleri ile ilgili verilenlerden hangisinin doğruluğu kesin olarak söylenebilir?

A) X hücresi bitkinin kök hücresidir.

B) Y hücresi yaprağın üst epidermis hücresidir.

C) X hücresi hayvan hücresidir.

D) Y hücresi hayvan hücresidir.

Bir bitki hücresinde bulunan koful.

E) Y hücresi bakteri hücresidir.

51

sitoplazmik sıvıya da MATRİKS denir. Matriksin içinde I.

mitokondriyal-DNA, RNA, enzimler ve ribozom bulunur.

Mitokondri •

II. Kloroplast

Mitokondri işlevini yürütecek olan enzimlerini, matriksteki ribozomlarda sentezler. Bu sentez için gerekli olan gene-

III. Sentrozom

tik bilgiyi sahip oluğu DNA molekülünden elde eder.

IV. Ribozom Yukarıda verilen hücre organellerinden hangileri bir hayvan hücresinde; —Kendini eşleme —Protein sentezleme özellliklerinin tamamını gerçekleştirir?

A) Yalnız I

B) I ve III

D) II ve IV

E) III ve IV

C) I, III ve IV

Mitokondri DNA molekülü taşıdığı için kendisini eşler. Ancak Kloroplast organeli hayvan hücresinde bulunmaz. Bir hücre-

bu eşleme, çekirdek DNA’sının emri olmadan gerçekleşe-

nin kendini, eşlemesi için DNA ‘ya, protein sentezlemesi için

mez.

de ribozoma ihtiyaç vardır. Bu organellerden sadece mito-

•

kondride DNA ve ribozom vardır.

Mitokondri enerji ihtiyacının fazla olduğu kas, kalp, kara-

D MİTOKONDRİ: Tüm ökaryot hücreli canlılarda bulunan, oksidatif fosforilasyonun yapıldığı organeldir. Hücrenin enerji santrali olarak ta tanımlanır. Tüm canlılar metabolizma faaliyetlerini sürdürüp yaşayabilmek için enerji yani ATP üretmek zorun-

Unkapanı® Yayıncılık

Doğru Seçenek: A

www.unkapani.com.tr

ciğer ve böbrek gibi organların hücrelerinde bol miktarda

dadırlar. Hücrede ATP üretmek için yapılan olaylara ise

bulunur.

•

üretmekle beraber, Ornitin devrinin gerçekleşip ürenin de oluştuğu yerdir.

Mezozom ve çıplak DNA taşıyan bir hücrenin; I.

solunum denir. Solunumun başlangıç tepkimeleri tüm canlı-

Karaciğer hücrelerinde yer alan mitokondri hücreleri ATP

Hücresinin yapısı

larda ortak olan reaksiyonlar sonucunda gerçekleşir. 1 mole-

II. Sahip olduğu organel

kül glikozun sitoplâzmada substrat düzeyinde fosforilasyonu

III. Yer aldığı alem

ile 2 molekül pirüvata yıkımı ile sonuçlanan GLİKOLİZ reak-

IV. Gerçekleştirdiği metabolik olay

siyonu bütün canlılarda ortaktır. Eğer canlının enzim sistemi

ile ilgili aşağıdaki verilenlerden hangisi doğru olarak

oksijenli solunum yapmasını sağlıyorsa, solunum Ökaryot

verilmiştir?

hücreli canlılarda mitokondride devam eder ve bu organelde

I

de sonlanır.

Solunumun genel formülü; C6H12O6 + 6O2 +2ATP

enzim

6CO2 +6H2O+ 40 ATP +ısı

ıı

ııı

ıv

A) Ökaryot

ribozom

protista

oksijenli solunum

B) Prokaryot

ribozom

monera

fotosentez

C) Prokaryot

ribozom

monera

oksijenli solunum

D) Ökaryot

mitokondri

protista

oksijensiz solunum

E) prokaryot

kloroplast

bitki

protein sentezi

Solunum önce enerji harcanan sonra enerji üretilen bir tepkimedir. Ancak üretim tüketimden fazla olduğu için sonuçta Ekzergonik bir tepkimedir.

•

Solunum reaksiyonlarının devamının gerçekleştiği mitokondri organeli çift katlı zardan oluşur. Dış zar düz, iç zar

Mezozom ve çıplak halde DNA taşıyan canlılar prokaryot

ise kıvrımlıdır. İç zarın kıvrımlı olmasının amacı yüzeyin

hücreli canlılardır. Sahip oldukları tek organel ribozom, yer

artmasıdır. İç zarı oluşturan her kıvrıma KRİSTA adı ve-

aldıkları alem monera ve mezozomdan dolayı metabolik

rilir. Bu kıvrımlar üzerinde elektron taşıma sistemi(E.T.S)birimleri

bulunur.

Mitokondrinin

olarak oksijenli solunumu gerçekleştirirler.

içindeki

Doğru Seçenek: C

52

D PLASTİTLER: Bitkide bulunan renkli pigmentleri taşıyan taneciklerdir. Bütün

Kloroplast ve mitokondri yapıları gereği prokaryotik hücrelere

plastitler, proplastitlerden oluşur. Proplastitler renksiz tanecik

benzer. Bu hücrelerde olduğu gibi, DNA, RNA ve ribozomları

olan lökoplastlara dönüştükleri gibi Renkli tanecik olan klo-

ile enzimleri vardır. DNA’larıda kendini, eşleyebilir.

roplast ve kromoplasta da dönüşürler.

Hücrede; lökoplast, kromoplast ve kloroplast olmak üzere üç çeşit plastit vardır.

Aşağıda bir hücrenin özellikleri ile ilgili,

Kloroplast:

−

Bitki hücrelerinde fotofosforilasyonun gerçekleştiği çift katlı

−

Organik molekül sentezlerken kullandığı enerji organik madde fosforilasyonundan elde ettiği enerji değildir.

zardan oluşan organellerdir. Kloroplast bitkinin yeşil kısımla−

rında özellikle yapraklarında bulunur.

•

İnorganik moleküllerden organik molekül sentezleyebilir.

Organik molekül sentezinde hidrojen kaynağı olarak su kullanır.

Kloroplastında dış zarı düz, iç zarı kıvrımlıdır. İç zarın kıvrımlı olmasının nedeni yüzeyi arttırmaktır. İç zarı oluş-

verilenlere göre bu hücre ile ilgili aşağıdakilerden hangi-

turan tilakoid kıvrımları granayı oluşturur. Granada; Klo-

si kesin olarak söylenebilir?

rofil pigmenti ve elektron taşıma sistemi vardır.

A) Ökaryot bir hücredir ve bu organel mitokondridir.

B) Prokaryot bir hücredir ve bu organel mezozomdur.

C) Ökaryot bir hücredir ve bu organel kloroplasttır.

Klorofil; fotosentezin başlaması için ışığı soğuran organik bir

D) Prokaryot bir hücredir ve bu organel kloroplasttır.

moleküldür. Yapısında karbon, hidrojen, azot, oksijen ve

E) CO2 özümlemesi ile besin sentezleyebilir.

•

Kloroplastın içindeki sitoplazmik sıvıya da STROMA denir. Stromada; DNA, RNA, ribozom ve fotosentez enzimleri bulunur.

Unkapanı® Yayıncılık

dolayı da yeşil renklidir.

www.unkapani.com.tr

magnezyum elementleri bulunur. Magnezyum elementinden

Kloroplastlarda da mitokondri gibi DNA molekülü vardır.

Hücrenin sadece besin sentezleyebildiği verilmiş, bu metabolizma faaliyetini prokaryot ve ökaryot hücreler gerçekleştirebilir.

Hidrojen

kaynağı

olarak

su

canlılar;

bitkilerdir.

Kloroplastta kendi kendini eşleyip çoğalabilir. Ancak eşlemek

Doğru Seçenek: E

için çekirdek DNA ‘sından emir alması gerekir.

•

kullanan

Prokaryot olan mavi-yeşil algler ve ökaryot hücreli olan yeşil

Bir hücredeki kloroplast sayısı genetik bilgisine göre değişir. Kloroplast sayısı arttıkça yaprağın rengi de koyu-

Kromoplast

laşır.

Yeşil renk dışındaki içeren pigmentlerdir. Kloroplastların

Fotosentezin genel formülü: 6CO2 + 6H2O

ışık

başkalaşım geçirmesiyle oluşurlar Kırmızı olanına LİKOPİN,

C6H12O6 +6O2 (Bitki ve mavi-yeşil

sarı olanına KSANTOFİL, turuncu olanına da KAROTEN adı

algler)

verilir. (Karoten provitamin A ‘dır.)Kromoplastlarda fotosen-

Kloroplastın temel görevi inorganik moleküllerden ışık enerji-

tez gerçekleşmez.

si yardımıyla organik molekül elde etmektir. Bu organik moleküllere besin denir.

Fotosentez önce ATP üretilen sonrada tüketilen bir tepkime-

Bitkilerde mor renk veren ANTOKYAN pigmenti ile sarı renk

dir.

veren FLAVON pigmentleri de bulunur. Bu pigmentler Kloroplastlarda değil, kofulların içindedir. Koful öz suyunun pH ‘ına göre de renklerin tonları ortaya çıkar.

Lökoplast Renksiz taneciklerdir. Bitkilerin ışık görmeyen kısımlarında oluşur.

Işık

karşısında

kloroplastlara

dönüşürler.

Bu

organellerde başta nişasta olmak üzere yağ ve protein de depolanır. Nişasta hem sentezlenir hem de yıkıma uğrar.

53

Bir bitkinin kök hücresinden alınan üç farklı organelin

Sentrozom, pinositik cep, vurgan(kontraktil)koful ve glikojen

işlevi hakkında;

sadece hayvan hücrelerinde bulunur. Ribozom ise evrensel

I.

bir organeldir. Bitkinin tüm hücreleri oksijenli solunum yapar.

a organeli sudan gelen hidrojeni, karbondioksitle reaksiyona sokar.

Doğru Seçenek: B

II. b organeli zarsız olup iki birimden oluşur.

D ÇEKİRDEK (NÜKLEUS)

III. c organeli yağ sentezleyip depolar. Hücre zarının onarı-

Ökaryot hücreli canlılarda hücrenin yönetim ve kontrol mer-

mını da yapar.

kezidir. Çekirdeğin görevleri taşıdığı DNA’nın da görevleridir.

verilen organellerle ilgili verilenlerden hangisi ortaktır?

Çekirdek dört bölümde incelenir.

A) Hücre zarının hücre içi uzantıları olup, seçici geçirgenlik özelliği taşırlar.

B) Metabolizmalarını yürütebilmeleri için ATP enerjisi kullanırlar.

C) Biyolojik enerji harcarken solunumun sonucunda açığa

•

Çekirdek zarı

•

Çekirdek sıvısı

•

Çekirdekçik (nükleolus)

•

Kromatin iplikler

çıkan ATP'yi kullanırlar.

D) Sitoplâzmadaki glikoz konsantrasyonunu arttırırlar.

Mitokondri, kloroplast ve çekirdek çift zarlı organellerdir.

E) Tüm organellerde meydana gelen reaksiyonlar hidroliz tepkimeleridir.

zom, c organeli de golgi organelidir. Kloroplastlar besin sentezler. Ribozom protein sentezler. Golgi de yağ sentezler.

Tüm bu organellerin yaptığı olaylar için ATP harcanır.

Doğru Seçenek: B

Unkapanı® Yayıncılık

Verilenlere baktığımızda a organeli kloroplast, b organeli ribo

www.unkapani.com.tr

Çekirdek Zarı Çekirdek çift zarlıdır. Endoplazmik retikulumdan oluşur.

Hücre zarının özelliklerini taşır. Hücre zarında olduğu gibi por adı verilen gözenekleri vardır. Yalnız poların çapı hücre zarındaki porların çapından büyüktür. Bu sayede m-RNA ve ATP gibi büyük moleküllerde zarda içeri girip çıkabilirler.

Hücre zarının yıpranan yerlerinin onarılmasında ve yenilenmesinden golgi organeli sorumludur.

D Sentriyoller ve Sentrozom: Sentriyoller hayvan hücrelerinde, birçok protistada ve

Çekirdek Sıvısı

bazı mantarların üreme hücrelerinde bulunur.

Hücre içini dolduran sitoplâzmaya çok benzer. Kolleidaldır.

Hücrede iki tanedirler ve sentriyollerin kendilerini saran

Yapısında, %50–80 oranında su,%35–39 oranında protein,%

sıvı ile birlikte teşkil ettikleri yapıya SENTROZOM adı ve-

10–15 oranında DNA ve %1 oranında inorganik tuzlar bulu-

rilir.

nur.

•

Sentrozomlar da ribozomlar gibi zarsızdır.

Çekirdekçik

•

Sentrozomların da yapısında DNA molekülü vardır. Bu

• •

Zarsızdır. r-RNA ve protein moleküllerinden oluşur. Bu yüz-

nedenle hücre bölünmesi esnasında kendini eşleyerek

den ribozomları oluşturur ve aktifleşmesini sağlar. Çekirdek-

iki katına çıkarır.

•

çiğin sayısı ve büyüklüğü hücrenin işlevine göre değişir.

Görevleri hücre bölünmesi esnasında iğ ipliklerini oluş-

Sperm hücreleri ve kas hücreleri gibi protein sentezinin az

turmaktır. Bu sayede kromozomlar karşı kutuplara çekilir.

•

olduğu hücrelerde küçük ve az sayıda bulunurken, sinir

Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz ve bitki hücrele-

hücresi, yumurta hücresi, salgı hücrelerinde büyük ve çok

rinde iğ iplikleri sitoplazmik proteinlerden oluşur.

sayıda çekirdek bulunabilir.

1sentrozom= 2sentriol’den oluşur.

Kromatin İplik Bu iplikler DNA molekülünden oluşurlar. Hücre bölünürken

Gelişmiş organizasyonlu tipik bir bitki hücresinde aşa-

Protein ipliklere sarılarak KROMOZOM adını alırlar. Çekir-

ğıdakilerin hangisinde verilenlerin her ikisi de bulunur?

değin görevi olan hücre yönetimi ve kontrolü görevlerini veren bu ipliklerdir. Histon adlı proteinler kromozomların

(ÖSS–1998) A) Kromoplast ve Sentrozom

B) Ribozom ve Mitokondri

C) Lignin ve Vurgan koful

D) Glikojen ve lökoplast

temel proteinleri olup, çekirdek içinde en bol bulunan proteinlerdir. Bu protein molekülü kromozomda iskelet görevi yapar.

•

E) Pinositoz cebi ve Selüloz çeper

Bir türün tüm hücrelerinde DNA ve histon protein miktarı aynıdır.

54

•

Kromozomların üzerinde primer ve sekonder olmak üzere iki boğum bulunur. Primer boğum kromozomu eşit

Hücre organelleri ile ilgili;

veya eşit olmayan iki kola ayırır. Oluşan bu bölümlerde

I.

SENTROMER adı verilen kısım bulunur. Hücre bölünür-

Organik madde oksidasyonu yapma

II. Reaksiyon tamamlandıktan sonra hücrenin osmotik

ken oluşan iğ iplikleri, sentromere tutunarak kromozo-

basıncı artar.

mun kromatitlerinden veya birbirlerinden ayrılmasını sağ-

III. Kendine özgü kompleks organik molekülü sentezleme

lar.

olaylarından hangileri mitokondri ve kloroplast organeli

1 KROMOZOM = 2 KROMATİT ‘den oluşur.

için ortak özelliktir?

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnız III

bir kısm daha vardır. Uydunun görevi çekirdekçiğin olu-

Mitokondri de meydana gelen reaksiyon organik madde

şumunu sağlamaktır.

oksidasyonu meydana getirirler. Solunumun formülüne göre;

Kromozomlar hücre bölünmesi tamamlandığında yeniden kromatin iplik haline dönerler.

m-RNA sentezi kromatin iplik halindeyken yapılır. Kromozomun üzerinden m-RNA sentezlenemez. Bu nedenle protein sentezi yapılırken DNA kendini eşlemez. (Replikasyon) •

Bir türün tüm hücrelerindeki DNA sayısı sabittir.

•

DNA sayısının azlığı veya çokluğu gelişmişliği göster-

reaksiyon sonucu su ve karbondioksit çıkar Bu durumda

www.unkapani.com.tr

•

B) Yalnız II

Kromozomların üzerinde uydu= satellit adı verilen başka

Unkapanı® Yayıncılık

•

A) Yalnız I

hücrenin osmotik basıncı azalır. Mitokondride bulunan ribozom ise protein molekülünün sentezlendiği yerdir.

Kloroplastta ise; fotosentez yapılarak reaksiyon sonucunda açığa besin ve oksijen gazı açığa çıkar. Fotosentez tepkimelerinde su harcanır. Bu hücrede osmotik basınç artar. Kloroplastta bulunan ribozomlarda ise protein molekülü sentezlendiği yerdir.

Yani her iki organelde de bulunan ribozom ve görevi ortaktır.

mez. Gelişmişliği üzerinde taşıdığı gen sayısı gösterir.

•

Doğru Seçenek: C

Canlılar arasındaki akrabalığın temel faktörü; DNA üzerindeki genlerin şifrelenişinin benzerliğidir.

Ökaryot hücrenin farklı organellerinde ATP üretildiği bilindiğine göre, bu iki organelin ayırt edilmesinde aşağıdakilerden hangisi fark olarak kullanılamaz?

DNA kromozom halinde ise hücre bölünür ve genetik devam-

A) İnorganik molekül kullanarak besin sentezleme

lılığı sağlar. Kromatin iplik halinde ise protein sentezleyebilir.

B) Organik molekül kullanarak enerji üretme C) Enerji kaynağı olarak ışık kullanma D) Elektron taşıma sistemi kullanarak ATP elde etme E) Hidrojen kaynağı olarak besin kullanma

Çekirdek sadece kalıtımdan sorumlu değildir. Çekirdek olmadan hücre yaşamını devam ettiremez. Hücrenin yapısını

Bu organellerden biri kloroplast diğeri ise mitokondridir.

ve şeklini belirleyen çekirdektir. Çekirdeği çıkarılan hücre

Verilenlere göre her ikisinde de ortak olan özellik elektron

yaşayamaz. Çekirdekte hücre dışında hayat bulamaz.

taşıma sistemleriyle ATP ürettikleridir.

Doğru Seçenek: D

55

4.

Aşağıdaki tabloda farklı türlerin metabolik özellikleri verilmiştir.

(Bu testi çözümü için tavsiye edilen süre 20 dakikadır.)

1.

Bir hücrede meydana gelen bir metabolizma olayının gerçekleşmesi sırasında meydana gelen bazı değişiklik-

Türler

Tüketilen

Üretilen

A

CO2,H2O

Besin ve O2

B

CO2, H2S

Besin ve S2

C

Besin ve O2

CO2,H2O

ler aşağıdaki grafikte verilmiştir.

Madde miktarı

Tabloya göre bu canlı türlerinin özellikleri ve sahip oldukları organelle ilgili olarak; Su

I.

Aminoasit

II. C türü; bir fotosentetik bakteri olup, organel yerine

A türü; bir çam olup, organel kloroplasttır. klorofil pigmenti vardır.

ATP

III. B türü; bir mavi yeşil alg olup, organeli ribozomdur.

zaman Grafiğe göre aşağıdakilerden hangisi bu metabolik

verilenlerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebi-

faaliyetleri gerçekleştiren organeldir?

lir?

A) Mitokondri

B) Ribozom

A) Yalnız I

B) Yalnız II

C) Sentrozom

D) Endoplazmik retikulum

D) I ve II

E) II ve III

C) Yalnız III

Canlı hücrelerde gerçekleşen bazı olaylar şunlardır.

I.

Amino asitlerden protein sentezlemesi

II. İnorganik moleküllerden organik molekül sentezi III. ADP + P ‘den ATP sentezi IV. Hücre bölünürken iğ ipliği oluşumu olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi için özel

Unkapanı® Yayıncılık

2.

www.unkapani.com.tr

E) Kloroplast

5.

I.

3.

B) I ve III

D) I, II ve III

E) I,II, III ve IV

III. DNA’nın aktif bölgesi IV. Organel miktarı verilenlerinden hangilerinin aynı olması beklenir?

C) II ve IV

6.

Aşağıda bazı hücreleri özellikleri tabloda verilmiştir.

Hücre

Ribozom

Sentrozom

DNA sayısı

II. Enzim miktarı

zarlı organele gerek yoktur?

A) I ve II

Bir türe ait canlının farklı dokularından alınan hücre örneklerinde;

Nişasta

A) Yalnız I

B) I ve III

D) II, III ve IV

E) I,II ve IV

C) I,II ve III

İnsan vücudunda bazı mitokondrilerin içyapıları ve özel fonksiyonları vardır. Karaciğerde bulunan mitokodri hüc-

Glikojen

releri oksidatif fosforilasyonunu yanı sıra, ornitin devrini

tipi

de yaparak, amonyağı üreye dönüştürür. Uzun süre aç

X

+

+

-

+

kalındığında ise, mitokondriler deforme olur. Mitokondri-

Y

+

-

+

-

lerde şişme, krista sayısında ise azalma görülür. Ancak

Z

+

+

kondriler, eski hallerine dönerler.

-

-

yeniden düzenli beslenildiğinde rejenerasyonla mitoBu bilgilere göre; I.

I.

II. Besin miktarının azalması mitokondri faaliyetlerini de

X hücresi ökaryot bir bitki hücresidir.

azaltır.

II. Y hücresi prokaryot bir bakteri hücresidir.

III. Beslenme yetersiz olduğu sürece hücrede yıkım

III. Z hücresi prokaryot bir bakteri hücresidir.

olaylarının miktarı azalır.

verilenlerinden hangilerinin doğru olduğu söylenebi-

yorumlarından hangileri yapılabilir?

lir?

A) Yalnız I D) I ve III

Mitokondri faaliyetleri ve sayısı dokudan dokuya değişiklik gösterir.

Tabloya göre;

B) Yalnız II

C) Yalnız III

E) II ve III

56

A) Yalnız I

B) Yalnız III

D) II ve III

E) I,II ve III

C) I ve II

7.

12. Aşağıdakilerden

Bir hücrenin ototrof beslendiği; I.

hangisindeki hücre organeli karşı-

sındaki hücre metabolizma olayını gerçekleştiremez?

Hücre içinde zarlı organeller bulunması

II. Sitoplâzmasında klorofil pigmenti bulunması

A) Mitokondri------- fosforilasyon

III. Endositoz yaparak hücre yüzeyini küçültmesi.

B) Kloroplast------- fotofosforilasyon

IV. İnorganik madde oksidasyonu yapması

C) Sentrozom------ otoliz

olaylarından hangilerinin gerçekleşmesi ile kesin

D) Ribozom--------- su üretimi

olarak söylenebilir?

E) Golgi taneciği------- salgı yapma

A) I ve II I

B) I ve III

D) II ve IV

E) I,II ve IV

C) II ve III

13. Ökaryot

bir hücrede bulunan ribozom organeli aşa-

ğıdakilerin hangisinde bulunabilir?

8.

Bir bitkinin yaprağından alınan farklı hücrelerinde;

A) Golgi cisimciği

I.

B) Lizozom zarı

Kloroplast

II. Ribozom

C) Endoplazmik retikulum

III. Büyük koful

D) Sentrozom

IV. Mitokodri

E) Koful

organellerinden hangileri ortak olarak bulunur?

D) II, III ve IV

E) II ve IV

I.

Ökaryot bir hücrede bulunan; I.

14. Bir hücrede meydana gelen,

C) I ve IV

www.unkapani.com.tr

B) I ve III

Ribozom

II. Kloroplast III. Çekirdek IV. Mitokondri organellerinden hangileri kendilerini bölünerek eş-

Unkapanı® Yayıncılık

9.

A) I ve II

Polimerlerden monomer oluşturma

II. Amino asitlerden protein sentezleme III. Karbondioksit özümlemesi gerçekleştirme IV. Hücre bölünmesi sırasında orta lamel oluşturma aynı çeşit reaksiyonlarından hangileri hayvan ve bitki hücrelerinde organelde gerçekleştirilebilir?

A) I ve II

B) II, III ve IV

D) Yalnız IV

E) I,II, III ve IV

C) III ve IV

leme özelliğine sahiptir?

A) I ve III

B) II ve III

D) I,III ve IV

10. Ökaryot

15. Ökaryot

C) III ve IV

bir hücredeki organellerden bazıları veril-

miştir.

E) II, III ve IV

hücrelerde bulunan mitokondri ve kloroplast

I. Çekirdek

II. Mitokondri

III. Kloroplast

IV. Lizozom

organellerinden hangilerinde organik madde oksi-

organelleri genel anlamda birbirine çok benzer.

dasyonu sonucu üretilen ATP enerjisi kullanılabilir?

Aşağıda verilenlerden hangileri bu iki organelin ortak özelliklerinden biri değildir?

A) I ve II

B) I ve IV

A) RNA bulundurma

D) II ve IV

E) I,II ve IV

C) II ve III

B) Ribozom taşıma

16. Aşağıda verilenlerden;

C) DNA bulundurma D) Elektron taşıma sistemine sahip olma

I. Mitokondri

II. Sindirim kofulu

E) Organik madde oksidasyonu yapma

III. Golgi organeli

IV. Sentrozom

organellerinden hangi ikisi ekzositozla hücre dışına atılacak olan ürün veya artıklar oluşturabilir?

11. Hücrelerde

canlılığın devamı için hangisinin bulun-

ması zorunludur?

A) Çekirdek

B) Ribozom

D) Enzim

E) Organel

A) I ve II

B) I ve III

D) II ve IV

E) III ve IV

C) II ve III

C) Mitokondri

1-B 2-E 3-C 4-A 5-A 6-E 7-D 8-E 9-E 10-E 11-D 12-C 13-C 14-A 15-A 16-C

57