TOPIC WATERBEHANDELING Circulair water in Antwerpen

TotalEnergies kiest voor

circulair water in Antwerpen

Om waterschaarste in Vlaanderen tegen te gaan, komt er een nieuwe waterfabriek op het NextGen-district in de Antwerpse haven. Deze gaat vanaf 2025 gezuiverd afvalwater van Antwerpse gezinnen opwerken tot koelwater, onder andere voor de fabrieken van Total Energies. Het project vergt een investering van meer dan 100 miljoen euro.

Liesbeth Schipper Denk je aan droogte, dan denk je al gauw aan Spanje of ZuidItalië. Maar van alle Europese regio’s staat Vlaanderen bovenaan de lijst wat betreft risico’s op waterschaarste en droogte. Om dit probleem aan te pakken, riep de Vlaamse Regering de Blue Deal in het leven. De Blue Deal zet in op zes sporen waarvan circulair watergebruik er één is. Het project van Aquafin, Ekopak, PMV en water-link past volledig in dit spoor. Deze bedrijven werken samen om gezuiverd afvalwater van Antwerpse gezinnen op te werken tot koelwater voor bedrijven in de Antwerpse haven. Tegen 2025 moet het project operationeel zijn. Dan zal een nieuw te bouwen, hoogtechnologische zuiveringsinstallatie twintig miljard liter gezuiverd afvalwater per jaar op het veel hogere kwaliteitsniveau van koelwater brengen. Deze hoeveelheid is het equivalent van het waterverbruik van meer dan zeshonderdduizend inwoners.

Waterkracht

Ekopak, water-link en de Vlaamse investeringsmaatschappij PMV en hebben een joint venture opgezet om het project te ontwikkelen. De vennootschap heeft de naam Waterkracht gekregen en is een mooi voorbeeld van publiek-private samenwerking. Ekopak is verantwoordelijk voor de bouw en exploitatie van de nieuwe waterfabriek. Deze zal komen te staan op het NextGen-district. Dit is de voormalige Opel-site die wordt omgebouwd tot circulaire hub in de Antwerpse haven. Met membraantechnologie wordt het gezuiverde afvalwater hier opgewaardeerd voor verdere industriële toepassingen.

Meer waterbesparing

Metaalverwerkend bedrijf Bekaert loost jaarlijks grote hoeveelheden gezuiverd bedrijfsafvalwater. De kwaliteit van dit water is niet goed genoeg voor de eigen processen, maar wel voor gebruik bij Devamix en BSV. Zij kunnen het gebruiken om beton te produceren en om te vernevelen op stuifgevoelige producten. Tot voor kort gebruikten de bedrijven daarvoor water uit het kanaal Kortrijk-Bossuit. Omdat dit niet langer mag, zochten ze een alternatieve waterbron. Ter hoogte van Bekaert wordt nu een bufferbekken aangelegd. Een vast leidingennet brengt het water tot bij de sites van Devamix en BSV. In totaal vergt dit project een investering van ruim 405.000 euro Een ander waterbesparingsproject is dat van Agfa-Gevaert. Dit bedrijf pompt in haar vestiging te Westerlo-Heultje jaarlijks zo’n vijftigduizend kubieke meter grondwater op voor haar bedrijfsprocessen. Tegelijkertijd hebben twee naburige bedrijven – Magazijnen Hendrickx en Hertecant Flanges – juist een regenwateroverschot. Daarom legt Agfa-Gevaert een bufferbekken met een volume van drieduizend kubieke meter op haar site aan. Deze vangt het overschot aan regenwater op, zodat het bedrijf dit kan gebruiken voor koeling in de productie-installaties en als koelwater voor energie-installaties. Dagelijks gaat het om een volume van meer dan 130 kubieke meter water ter vervanging van het grondwater dat nu nog wordt gebruikt. Het bufferbekken kan een droogteperiode van 21 dagen opvangen. Het project vergt een investering van 328.000 euro. Agfa-Gevaert sluit niet uit dat het op termijn nog verder op regenwater overschakelt.

In eerste instantie komt dit gezuiverde afvalwater straks van de rioolwaterzuiveringsinstallatie van Aquafin. Deze heeft een centrale ligging in het havengebied. Hier wordt het huishoudelijk afvalwater van de Antwerpenaren gezuiverd volgens de Europese en Vlaamse normen. ‘Gezuiverd afvalwater is een prima bron voor verschillende hergebruiktoepassingen’, stelt Jan Goossens, CEO van Aquafin. ‘Je kan het opwaarderen tot eender welke kwaliteit, zolang de nodige extra zuiveringsstappen worden ingebouwd. Structurele toepassingen in de industrie lenen zich daar perfect toe.’ De joint venture kijkt nog naar twee of drie extra waterzuiveringsinstallaties in de regio. Aquafin legt leidingen aan om het gezuiverde afvalwater rechtstreeks naar de nieuwe koelwaterfabriek te kunnen transporteren, in plaats van het te lozen in het oppervlaktewater. Ook voor het transport van de koelwaterfabriek naar de afnemende bedrijven is er nog infrastructuur nodig. Het samenwerkingsproject gaat dus niet alleen om de bouw van de nieuwe fabriek. PMV en water-link ontwikkelen binnen Waterkracht het distributienetwerk in de haven. Daarmee kan water-link zijn industriële klanten op zowel de linker- als de rechteroever in Antwerpen van circulaire koelwater voorzien.

Grootste klant

Een belangrijke mijlpaal in het Waterkracht-project is de langetermijnovereenkomst met TotalEnergies. Dit chemiebedrijf tekende begin augustus een overeenkomst met water-link. Jaarlijks gaat water-link negen miljard liter circulair proceswater leveren aan de industriële sites van TotalEnergies in Antwerpen. De overeenkomst maakt van het chemiebedrijf de grootste klant van het circulaire proceswater. TotalEnergies verlaagt op deze manier substantieel de druk op zoetwaterbronnen. ‘Met dit langetermijncontract zal TotalEnergies in Antwerpen zijn zoetwaterverbruik met negentig procent verminderen’, aldus Jacques Beuckelaers, CEO van TotalEnergies Antwerpen. Het gaat om een equivalent van het watergebruik van 280.000 inwoners. De overeenkomst is een voortzetting van een al jarenlang succesvol partnerschap. ‘Vandaag levert water-link ruim vijftig miljard liter proceswater aan de Antwerpse industrie, geproduceerd op basis van water uit het Albertkanaal’, aldus Franky Cosaert, CEO van water-link. ‘Door gebruik te maken van een alternatieve, circulaire waterbron, kunnen we de druk op onze zoetwaterbron verminderen en verhogen we de leveringszekerheid voor al onze klanten, van huishoudens tot bedrijven.’

‘Met TotalEnergies als nieuwe klant is de kans groot dat de beoogde productiehoeveelheid van twintig miljard liter per jaar zal overschreven worden’

PIETER LOOSE CEO EKOPAK

Model van de toekomst

Ook Ekopak is blij met de interesse in het waterproject. ‘Met TotalEnergies als nieuwe klant is de kans groot dat de beoogde productiehoeveelheid van twintig miljard liter per jaar zal overschreven worden’, aldus Pieter Loose, CEO van Ekopak. Bij volle capaciteit kan de fabriek straks tot 3.000 kubieke meter koel- en proceswater per uur produceren. Naast gezuiverd afvalwater van Antwerpse gezinnen wil Ekopak in de nieuwe waterfabriek ook het lokale regenwater en afvalwater van NextGen District verwerken tot proceswater. Zo kan het bedrijf er een volledig circulair waterverbruik stimuleren. ‘Dit wordt hèt model van de toekomst voor elk industrieterrein’, stelt Loose.

Zonder water geen energietransitie

Elektrolyse, carbon capture, biobased chemicals en de energie- en de grondstoffentransitie beginnen op stoom te komen. Voor al deze processen is water nodig, maar nog te vaak wordt water gezien als sluitpost. Het is echter geen vanzelfsprekendheid dat er altijd, overal en direct voldoende water beschikbaar is. Door Evides Industriewater tijdig in de planvorming te betrekken, kunnen bedrijven toekomstige problemen met water voorkomen.

Het watersysteem van Evides Industriewater is robuust en betrouwbaar. De afgelopen jaren heeft het bedrijf, zelfs tijdens langere periodes van droogte, continu water kunnen leveren. En het kijkt vooruit om ook aan de stijgende watervraag voor veel projecten in de energietransitie te kunnen voldoen. ‘Daarbij richten we ons op efficiënter watergebruik, maar ook op aanvullende waterbronnen’, vertelt Trudo Vreenegoor, accountmanager bij Evides Industriewater. ‘Denk daarbij aan hergebruik van proceswater, zoals condensaat, en het ontwikkelen van nieuwe circulaire waterbronnen, zoals effluent uit communale of industriële afvalwaterzuiveringen.’

Nieuwe processen

David Moed, teamleider procestechnologie bij Evides Industriewater, houdt zich bezig met het onderzoeken en

Evides Industriewater ontwikkelt betrouwbare en duurzame wateroplossingen op maat voor de industrie. Daarbij staan het sluiten van de waterkringloop en het verkleinen van de waterfootprint centraal. Met innovatieve processen en technieken wordt (afval)water gezuiverd en worden warmte, nutriënten en andere grondstoffen teruggewonnen. ontwikkelen van zuiveringsprocessen en -technologieën. Hij ziet dat projecten steeds complexer worden en daarmee de uitdagingen groter. ‘Er is een scala aan nieuwe processen in opkomst waarbij de toevoer en het hergebruik van water een rol spelen. De waterbehoefte van elektrolyseprojecten en carbon capture projecten liggen nog dicht bij elkaar. We zien echter heel andere behoeftes ontstaan in de biochemie. Het afvalwater van dergelijke processen heeft een meer specifieke zuivering nodig door de complexere samenstelling.’ Vanwege de hoge complexiteit en lange doorlooptijd van projecten is het belangrijk dat Evides Industriewater in een vroeg stadium aanhaakt om mee te denken. ‘We merken, zelfs in wat verder gevorderde elektrolyseprojecten, dat watervraagstukken rond koeling en demiwater niet volledig zijn uitgewerkt. Aan de klantzijde is niet altijd specialistische kennis aanwezig om precies aan te geven welke watervraag in kwantiteit en kwaliteit er is of welke behandeling van het afvalwater nodig is. Ook de beschikbaarheid van waterlevering en afvalwaterbehandeling op de specifieke locatie wordt soms pas later in het proces verkend.’

Waterbronnen

Bij Evides staat duurzaamheid hoog op de agenda. Moed: ‘Ons onderzoeksportfolio bestaat voor tachtig tot negentig procent uit onderzoek naar duurzame technologieën en duurzame bedrijfsvoering. Hierin werken wij nauw samen met onze klanten. Zij vragen ons: “Heb je water en zo ja heb je water uit een hernieuwbare bron?” Met en bij onze klanten hebben wij waterscans uitgevoerd om op basis daarvan een passende oplossing uit te werken. Het is natuurlijk mooi als je het watervraagstuk binnen de bedrijfsprocessen kunt oplossen, maar we kijken ook naar de omgeving voor aanvullende of alternatieve waterbronnen.’ Het ontwikkelen van aanvullende circulaire waterbronnen zorgt voor redundantie, verhoogt de bedrijfszekerheid en leidt tot extra waterbeschikbaarheid, weet Moed. ‘Bij alle grote aanvragen verkennen we de mogelijkheden om een circulaire waterbron toe te passen. In de praktijk zien we dat een combinatie van waterbronnen vaak de voorkeur heeft omdat de bedrijfszekerheid daarbij het hoogst is.’

Kosten op korte termijn

De vraag dringt zich op of de prijs van water te laag is om duurzaam hergebruik te stimuleren. ‘Bij het ontwikkelen van circulaire waterbronnen kijken we verder dan alleen de kosten’, vertelt Vreenegoor. ‘Als een bedrijf haar eigen effluent hergebruikt, is de invloed op die waterbron groter en minder onder-

hevig aan externe invloeden. Daarnaast kunnen ook andere voordelen in de bedrijfsprocessen worden benut, door bijvoorbeeld energie of grondstoffen terug te winnen.’ Bovendien is de wereld aan verandering onderhevig. Vreenegoor: ‘Een aantal jaren geleden speelde iets vergelijkbaars met zonnepanelen. Ik heb nog geen zonnepanelen op mijn dak, want dat was nog niet interessant. Nu denk ik: had ik het maar eerder gedaan. Klanten adviseer ik: staar je niet blind op de kosten op de korte termijn, want dat kan volgend jaar zomaar anders zijn.’ Moed vult aan: ‘We kunnen alle huidige verplichtingen met de huidige ontwikkelingen nakomen. Ook in de ergste droogtescenario’s kunnen we blijven leveren. Maar we zien ook een groeiende watervraag, bijvoorbeeld door de energietransitie. Als we het voorbeeld van de zonnepanelen aanhouden, dan

is nu het moment om circulair water binnen bedrijfsprocessen te gaan toepassen. Wacht niet tot iedereen dit doet, want dan worden de prijzen hoger en moet je wachten.’

‘Nu is het moment om circulair water binnen bedrijfsprocessen te gaan toepassen.’

David Moed teamleider procestechnologie Evides Industriewater

Ontwikkelingen

Vooruitblikkend op de lange termijn is er volgens Moed een aantal ontwikkelingen die volop in de aandacht staan bij Evides Industriewater. ‘Puur op watergebied is er veel aandacht voor microverontreinigingen zoals PFAS. Wij vinden in de basis dat het niet thuishoort in de bronnen voor industrie- en drinkwater. Tegelijkertijd denken we na over het verwijderen ervan uit de keten. Daarbij zijn er verschillende onderzoekslijnen. Aan onze kant is de vraag: hoe is PFAS uit afvalwater te verwijderen? Of beter nog: hoe kunnen we het gesprek met de klant aangaan

over een aanpak bij de bron en ervoor zorgen dat PFAS de afvalwaterzuivering niet bereikt?’ Verder onderzoekt Evides Industriewater het zo efficiënt mogelijk verwerken van haar slib en reststromen. Moed: ‘Er is verbetering mogelijk met het efficiënter maken van demiwaterproductie, waardoor er minder voedingswater, chemie en energie nodig is. We richten ons ook op het hergebruiken van moeilijk afvalwater en last but not least alle opkomende stoffen die nu nog niet in de vergunningen staan maar in de toekomst mogelijk wel.’

Veranderende waterbalans

Een bijzonder bijkomend aspect van het toekomstige gebruik van groene waterstof op chemieparken is volgens Moed een mogelijke verandering van de waterbalans in Nederland. ‘Groene waterstof wordt opgewekt op basis van de hoeveelheid windenergie op zee. Dat betekent dat groene waterstof er soms wel en soms niet is. Op chemieparken hebben ze nog steeds een traditionele methaanomvorming als back up. Maar decentrale productie van waterstof stelt ook eisen aan de watervoorziening. Die moet daar tijdig op worden afgestemd.’ Het is volgens Vreenegoor vergelijkbaar met het elektriciteitsnet dat op winderige of zonnige dagen soms overbelast is. ‘Je hebt als waterbedrijf op meerdere plekken buffers nodig, zodat je meer flexibiliteit hebt om op de wisselende watervraag in te spelen. Het managen van een goede waterbalans is complex en vergt aanvullende investeringen. Er zijn nu nog maar een beperkt aantal groene waterstofprojecten dus we kunnen nog even vooruit. En groei is mogelijk, zeker als water aan de voorkant in het ontwikkelproces van nieuwe projecten wordt meegenomen.’