EIES22 Innovators bij Dragons’ Den of Transition

Circulair slaat de trom bij Dragons’ Den of Transition

Tijdens de European Industry and Energy Summit 2022 organiseert Industrielinqs voor de tweede keer de Dragons’ Den of Transition. Hoopvolle industriële innovaties krijgen dan een podium. Het gaat bijvoorbeeld om startups die een impuls kunnen gebruiken om tot wasdom te komen. Dat kan financieel zijn, maar ook ondersteuning op het gebied van marketing, netwerken, ondernemerschap, business development en meer. Dat is de rol van de Dragon. Graag introduceren we drie innovators.

Wim Raaijen

Innovator ETB: Biogebaseerde butadieen in één stap

Starter ETB ontwikkelde een proces voor de productie van butadieen uit biomassa. Voordeel is dat de biogebaseerde chemische bouwsteen exact hetzelfde is als de fossiele variant. Daardoor zijn geen veranderingen nodig in de productieketen. En het hele proces kan in één reactor. Tijdens de Dragons’ Den of Transition vraagt ETB om funding voor een demonstratiefabriek en ook ketenpartners zijn welkom.

Butadieen is een chemische bouwsteen voor veel rubber- en kunststofproducten. Denk aan autobanden, speelgoed en medische handschoenen. Momenteel wordt de bouwsteen vooral gemaakt uit fossiele grondstoffen. Verschillende partijen zijn daarom op zoek naar een alternatief

Identiek

Start-up ETB Catalitic Technologies ontwikkelde een katalytisch proces dat de chemische bouwsteen produceert met precies dezelfde specificaties als de gangbare fossiele variant. Dat biedt een groot voordeel. ‘In het ontwerp van autobanden zit jarenlang ontwikkelingswerk. Stel je eens voor wat het betekent als de biogebaseerde bouwsteen andere specificaties heeft. Dan moet je veel veranderen. Onze butadieen is identiek en kan dus gewoon in bestaande vervolgfabrieken worden ingezet,’ stelt CFO Ernest Lempers.

Eén stap

De butadieen produceert ETB uit bio-ethanol. ‘Met ons team hebben we gekozen voor de katalytische weg. We gebruiken een zogenoemde polyfunctionele heterogene katalysator’, vertelt CEO Noah Hirsch. ‘Dat stelt ons in staat om meer dan veertien reacties in één stap te doen. We hebben daarom maar één reactor nodig. Dat scheelt in kapitaalsinvesteringen en het is ook efficiënter dan processen met meerdere stappen.’

Waardeketen

Inmiddels is het proces uitvoerig getest in een pilot plant. Hirsch: ‘We kijken nu naar industriële opschaling en we ontwerpen momenteel een demonstratiefabriek. Uiteraard is dat kostbaar, dus we hebben funding nodig.’ Ook is de starter op zoek naar partners in de keten. ‘We werken al met verschillende partners samen, maar dat kunnen er nooit genoeg zijn. De enige manier om de transitie naar biogebaseerde chemicaliën mogelijk te maken, is door samen te werken binnen de hele waardeketen.’

Innovator Resolved: Recycling van technische kunststoffen door oplossen

Het recyclen van hoogwaardige engineering plastics vereist een specifieke aanpak. Volgens Norbert Fraunholcz van Resolved Technologies is oplossen de beste optie voor de meeste kunststofsoorten in deze groep materialen. Tijdens de Dragons’ Den of Transition zoekt de startup ketenpartners. En Fraunholcz zoekt ook partners om het ‘dual carbon and circularity credit’ te introduceren.

Er is een heel spectrum aan technieken om van afvalplastic weer grondstoffen te maken. De minst ingrijpende manier is mechanische recycling. Een uitstekende route als de kunststoffen worden gesorteerd op polymeertype. Het biedt echter geen oplossing om kleurstoffen of andere additieven te extraheren. Ook zijn er steeds meer initiatieven op het gebied van chemische recycling. Bij pyrolyse bijvoorbeeld worden polymeren teruggebracht tot de kleinste chemische bouwstenen, waarna ze weer naftakrakers kunnen voeden. Depolymerisatie gaat minder ver. Dan blijven grotere bouwstenen, monomeren, over. Het voordeel van deze technieken is dat kleurstoffen en andere additieven worden verwijderd. De nadelen zijn dat deze processen veel energie kosten en dat slechts een deel van het oorspronkelijke kunststofafval weer tot nieuwe kunststof kan worden verwerkt.

Fysieke route

Er is echter nog een andere route; het oplossen van afvalplastic. Bij dit proces worden de kunststoffen opgelost in een organisch oplosmiddel. Vervolgens wordt de verkregen oplossing onderworpen aan een reeks zuiveringsstappen om alle soorten verontreinigingen – denk aan kleurstoffen en vlamvertragers – te verwijderen. Ten slotte wordt het doelpolymeer teruggewonnen door het oplosmiddel te verwijderen en geëxtrudeerd tot korrels. Dit is nog steeds een fysieke route, betoogt Norbert Fraunholcz, CEO van startup Resolved Technologies. ‘We passen een extra stap toe op de mechanische recycling en komen zo dicht bij de kwaliteit van virgin plastic. Een ander voordeel is dat we gebruik kunnen maken van de infrastructuur die al is opgebouwd rond mechanische recycling.’

Engineering plastics

Op dit moment is de Resolved-technologie geschikt voor diverse kunststoffen, met name engineering plastics. Denk aan ABS, polycarbonaat, PMMA en zacht PVC, die veel gebruikt worden in elektronicaproducten en auto’s. De enige duurzame manier om deze hoogwaardige kunststoffen te hergebruiken is closed-loop recycling. Waarbij de gerecyclede kunststof opnieuw wordt gebruikt in zijn oorspronkelijke toepassing.

Norbert Fraunholcz van Resolved Technologies.

Dubbele credits

Resolved Technologies bereidt momenteel de bouw van een proeffabriek op de Brightlands Chemelot Campus voor. En de volgende stap is de bouw van een demofabriek. Hiervoor zoekt het bedrijf ketenpartners om bijvoorbeeld de circulaire materialen uit te proberen. Maar Fraunholcz denkt groter. ‘Het huidige systeem met carbon credits doet het nu uitstekend. De CO2-prijs is de afgelopen jaren erg gestegen. Dat heeft een positief effect op duurzaamheid, maar de component circulariteit zit er niet in. Om dit verder te stimuleren stel ik een systeem voor met dubbele koolstof- en circulariteitscredits. Dit zal ook het hergebruik van materialen stimuleren. Ik zoek partners die dit systeem met ons willen opzetten. En natuurlijk ook partijen die deze credits kunnen aanbieden en willen afnemen.

MOBIELE OMGEKEERDE OSMOSE: EEN OPLOSSING VOOR HET TEKORT AAN CHEMISCHE VOORRADEN

Meerdere oorzaken hebben hun impact gehad op de chemische sector en veroorzaakte een tekort aan essentiële waterbehandelings chemicaliën. Dit geldt vooral voor producten die nodig zijn voor de regeneratie van IEX-harsen, zoals HCl en natronloog. Een veelgebruikte optie om het het groeiende tekort aan chemicaliën te omzeilen, is het gebruik van mobiele omgekeerde osmose-installaties (RO) stroomopwaarts van bestaande demineralisatie-installaties.

Het verkrijgen van gezuiverd water: traditionele versus gemengde methoden

Om kwalitatief hoogwaardig te produceren wordt gewoonlijk gebruik gemaakt van ionenwisselingstechnologie (IEX), waarbij harsen worden gebruikt die opgeloste ionen kunnen verwijderen en verminderen. Hoewel IEX water van voldoende kwaliteit levert, kiezen exploitanten van dit type installaties steeds vaker voor een combinatie van methoden om de behandelingsprestaties en de kostenefficiëntie te verbeteren en te voldoen aan de strenge milieuvoorschriften. Meest toegepast is de toepassing van omgekeerde osmose (RO) voorafgaand aan IEX voor de productie van gedemineraliseerd water. RO gebruikt een semi-permeabel membraan om tot 95-98% van de opgeloste zouten van het water te scheiden. In vergelijking met alternatieve oplossingen heeft een RO-eenheid die stroomopwaarts van een IEX-systeem wordt geïnstalleerd verschillende voordelen. De werking vereist een beperkt verbruik van chemicaliën, wat de werkzaamheden vereenvoudigt, de kosten drukt en een veiligere werkomgeving oplevert. Bijgevolg zijn er minder regeneraties nodig, doorgaans tien tot twintig keer minder, wat resulteert in aanzienlijke besparingen en een lager milieueffect.

De keuze van omgekeerde osmose vóór een demineralisatie-installatie

In Europa doet de toename van de waterzuiveringsactiviteiten, vooral in de noordelijke landen, de vraag naar chemicaliën stijgen. Bovendien zetten de grote publieke bezorgdheid over de waterkwaliteit, de groeiende bezorgdheid over het milieu en de steeds strengere regionale voorschriften inzake waterlozing industriële ondernemingen ertoe aan oplossingen te zoeken om de water- en afvalwaterbehandelingsmethoden te verbeteren. Een Duitse raffinaderij had in 2021 problemen met de levering van chemicaliën die nodig zijn voor de regeneratie van harsen wegens een tekort aan zoutzuur (HCl). Aanvankelijk slaagde de klant erin een interne oplossing te vinden. Eind 2021 werd echter dringend gezocht naar een alternatief dat de tijd tussen twee regeneraties zou verlengen en chemicaliën zou besparen. Mobile Water Services (MWS) leverde daarom twee mobiele IEX- en twee RO-eenheden om de permanente demineralisatie-installatie tijdelijk volledige te vervangen. De plugand-play mobiele demineralisatieeenheden met IEX kunnen binnen enkele uren in gebruik worden genomen, waardoor de productierisico’s worden beperkt. De twee upstream RO-eenheden worden gebruikt om de mobiele IEX’s te voeden met maximaal 200 m3/h permeaat.

Innovator Oxylum: Chemische bouwstenen uit CO2

Oxylum, een spin-off van Universiteit van Antwerpen, produceert al met een relatief kleine elektrolyzer mierenzuur uit CO2. En het kan ook andere chemische bouwstenen produceren. Graag wil de starter opschalen. Tijdens de Dragons’ Den of Transition, 30 november op Chemelot, is het bedrijf op zoek naar ketenpartners.

‘Het einddoel is een pilootinstallatie in een industriële cluster, zoals de haven van Antwerpen’, stelt CEO Bert De Mot van Oxylum. ‘Zo kunnen we de CO₂ van een fabriek omzetten in producten die meteen in de haven kunnen gebruikt worden. Nog dit jaar proberen we een installatie van één kilowatt te maken, waarmee we tot drie kilo mierenzuur per dag kunnen produceren. Die installatie moet dan dienen als lanceerplank om de technologie de volgende jaren op te schalen tot een volwaardige pilootinstallatie die tot tweeduizend ton mierenzuur per jaar produceert.’ Voortbouwend op meer dan tien jaar onderzoekservaring in de elektrochemie heeft Oxylum ultramoderne katalysatoren en reactoren ontwikkeld om deze reactie onder de meest optimale omstandigheden uit te voeren. De Mot: ‘Nu zijn we klaar om onze technologie uit het lab te halen en de toekomst van de chemie te tonen.’

European Industry and Energy Summit 2022

Dragons Den of Transition is op 30 november de afsluiting van European Industry and Energy Summit 2022, dat dit jaar wordt gehouden op Brightlands Chemelot Campus. Vorig jaar werd dit onderdeel voor het eerst georganiseerd. Voor meer informatie kijk op www.industryandenergy.eu.

Dragons

De Dragons van de 2022-editie zijn: Heleen van Wijk, Groningen Seaports, samen met een dragon van NOM Marco Waas, Nobian Roel van Diepen, InnoEnergy Alice Krekt, Deltalinqs Mary McCarthy, Brightlands Venture Partners

Bert de Mot en Sander Neukermans van Oxylum.

Mierenzuur

Oxylum is in staat om verschillende chemische bouwstenen te produceren, waaronder mierenzuur, methanol, etheen, maar ook koolmonoxide. ‘In onze proefinstallatie focussen we op mierenzuur’, vertelt CTO Sander Neukermans. ‘Mierenzuur of methaanzuur wordt onder meer gebruikt om kalkaanslag in wc’s en sanitair te verwijderen. Maar ook als conserveermiddel in de landbouwindustrie, of als intermediair in de farmaceutische of de textielindustrie. Momenteel wordt het nog via een tussenstap uit aardgas gemaakt, maar wij kunnen het dus met onze technologie rechtstreeks uit CO₂ produceren.’

Etheen

‘In tweede instantie kijken we ook naar etheen’, aldus De Mot. ‘Voor de productie van plastics. Etheen wordt momenteel ook uit aardolie gewonnen. Er bestaan wel al bioplastics, maar het probleem is dat de eigenschappen daarvan toch niet helemaal gelijk zijn aan de eigenschappen van plastic nu, en dat dat problemen veroorzaakt. Door etheen hernieuwbaar te maken, kunnen we exact dezelfde plastics als nu maken op moleculair niveau, maar in plaats van te vertrekken van aardolie vertrekken we van CO₂.’

Ketenpartners

Tijdens de Dragons’ Den is Oxylum op zoek naar ketenpartners. Dat kunnen chemiebedrijven zijn om de specificaties van de producten vast te stellen. Maar ook heeft Oxylum een toevoer van CO2 nodig en voldoende duurzaam opgewekte stroom. Logistieke partners en bijvoorbeeld havenautoriteiten kunnen het bedrijf verder op weg helpen.

buildingcareers.nl | info@buildingcareers.nl Buildingcareers .................................................................................................16

Industrielinqs .....................................................................................................26

Logisticon Water Treatment ...........................................................................35

Mainnovation ....................................................................................................36

Muehlhan ...........................................................................................................16

OMV Gas Marketing Trading & Finance ........................................................ 2

UNIS Group .......................................................................................................... 4

Veolia Water Technologies .............................................................................14

EEN MAN EEN MAN

EEN WOORD EEN WOORD

Muehlhan belooft en maakt waar Specialisten in staalconservering, steigerbouw en rope access Interesse in een afspraak? Bel 010-4264960

Kennisoverdracht houdt

je scherp

Peter Tummers is logistiek operator bij Fibrant, producent van hoogwaardige chemische stoffen en technologie. Op Chemelot in Geleen worden caprolactam, cyclohexanon en ammoniumsulfaat geproduceerd. De grondstoffen en eindproducten worden aan- en afgevoerd per spoor, vrachtauto, zeecontainer en schip. Als allround operator is Tummers verantwoordelijk voor een goede uitvoering van het operationele logistieke proces.

Monique Harmsen

Waaruit bestaat je werk?

‘Ik hou me bezig met het laden en lossen van vloeistofwagons, het juist beladen van de zeecontainers en het lossen van zwaveltreinen en boten in de haven van Stein. We werken op vijf verschillende posten en wisselen steeds van plek. Ik werk ook nieuwe mensen in. Dan zit ik twee, drie weken op dezelfde post om deze collega wegwijs te maken. Daarna rouleren de nieuwe mensen zodat ze ook feedback krijgen van anderen.’

Is het fysiek werk of werk je met de computer?

‘Bepaalde sturingstechnieken gaan via de computer. Wij geven het gewicht in en als de belading zijn maximum heeft bereikt, slaat deze automatisch af. Tussendoor lopen we onze rondes om te kijken of er nergens een lekkage is. Wij werken met gevaarlijke stoffen als fenol en caprolactam dat erg heet

Techniekhelden

De industrie wemelt van de techniekhelden. Want hoe kunnen we producten maken voor auto’s, smartphones of medicijnen zonder technici die de machines en installaties in conditie houden? De techniekheld mag wat ons betreft best eens op het podium staan. Ben of ken jij iemand in de procesindustrie of energiesector die enthousiast kan vertellen over zijn of haar beroep? Laat het ons weten via redactie@industrielinqs.nl. is. Daar moet je mee oppassen. Iedere post heeft zijn eigen veiligheidsnormen en protocollen waar je op moet letten.’

Wat deed je hiervoor?

‘Ik was vrachtwagenchauffeur en logistiek heeft mij altijd geboeid. Vooral de techniek vind ik interessant. Ik wil weten wat zich van begin tot eind in het laadproces afspeelt. Wat doet die klep en hoe werkt deze? Als er storingen zijn, wil ik die zelfstandig kunnen oplossen.’

Wat vind je interessant aan je werk?

‘De afwisseling; iedere dag is anders. Vandaag ben ik in de haven geweest om 1.300 ton zwavel te lossen. Die gaat via een pijpleiding naar een andere opslagtank 3,5 kilometer verderop op de site. Morgen ga ik met een nieuwe medewerker door de haven lopen om hem voor te bereiden op zijn toets om zelfstandig te mogen werken. Kennis overdragen is leuk en het houdt je zelf ook scherp en op de hoogte. We moeten altijd zo goed en veilig mogelijk werken.’ ‘Verder loop ik mijn veiligheidsrondjes en ik vind het mooi als ik een probleem zelfstandig oplos. Het voordeel van allround operator zijn, is dat wanneer zich problemen voordoen je eropaf wordt gestuurd ter ondersteuning. Hierdoor leer je veel. We zitten altijd met twee allrounders op een ploeg zodat er bij problemen altijd iemand op de site is. Over het algemeen lukt het mij goed om problemen op te lossen. Dat is ook de uitdaging. En als het niet lukt, kan ik altijd mijn andere collega raadplegen.’.

Circulair koelwater voor een bedrijfszekere toekomst

Afgelopen zomer beheersten de droogte en daarmee samenhangende problemen de media. Voldoende en goed drinkwater was opeens geen vanzelfsprekendheid meer. De wijze waarop de industrie gewend is drinkwater in te zetten voor koeling of de productie van stoom zal moeten veranderen. Pathema biedt de industrie en datacenters oplossingen met circulair en chemievrij koelwater.

Naast de energietransitie is de industrie ook bezig met een watertransitie en alle uitdagingen die daarbij horen. Pathema, al sinds 2008 actief in innovatieve koelwatertechnologie, biedt ondersteuning bij die veranderingen. ‘Wij behandelen koelwater chemievrij en helpen bedrijven om hun water-footprint fors naar beneden te brengen door hergebruik van afvalwater. Door goede filtratie kan bovendien regen- of oppervlaktewater worden gebruikt in plaats van leidingwater’, stelt Mark Boeren, oprichter en directeur van Pathema. ‘Dat is nodig, want de druk op de industrie om af te stappen van het gebruik van drinkwater neemt toe.’ De droogte van afgelopen zomer had nog geen grote consequenties voor de

Pathema biedt sinds 2008 circulaire en chemievrije koelwateroplossingen. Inmiddels draaien er ruim honderd koelwaterinstallaties met de techniek van Pathema over de hele wereld. Het bedrijf heeft een duidelijke missie: de watertransitie voor grootverbruikers in de industrie rigoureus eenvoudig maken. Dit doet Pathema met een koelwateroplossing die alle complexiteit rondom de omschakeling naar reduce, re-use & recycle wegneemt. Zodat de industrie de stap kan zetten naar honderd procent chemievrij en circulair koelen.

C I R C U L A I R K O E L W A T E R industrie, maar de verwachting is dat toekomstige periodes van droogte wel tot grote problemen kunnen leiden. Het is volgens Boeren niet de vraag of, maar wanneer dat gaat gebeuren. ‘Industrie en datacenters zitten in afdrijvingscategorie 4. Dit betekent dat als er echt een tekort aan drinkwater ontstaat, deze partijen als eerste worden afgesloten. Wij hebben uitgerekend dat als je alle koeltorens in Nederland van het drinkwater afhaalt, je voor 33 miljoen Nederlanders drinkwater kunt maken. Dan is het drinkwatertekort snel opgelost.’

Chemievrij koelwater

Tot nu toe maakt het overgrote deel van de industrie gebruik van chemicaliën om koeltorens en verdampers vrij te houden van kalkaanslag, corrosie en microbiologische groei zoals legionella. ‘Dat werkt goed, maar met het lozen van koelwater belanden deze chemicaliën in onze omgeving, in ons voedsel en drinkwater.’ Pathema heeft een chemievrij alternatief gevonden waarvan de Industrial Vortex Generator een belangrijk onderdeel is. Het water wordt eerst grondig gefilterd. Deze voorfiltraties gaan corrosie en de groei van micro-organismen tegen. Het gefilterde water komt dan in de Vortex waar met een sterke draaikolk een vacuüm ontstaat waarmee de kalk wordt uitgekristalliseerd en kalkaanslag in de installaties wordt voorkomen. Met deze technologie is het ook niet langer nodig drinkwater in te zetten voor koeling, maar kan ook veel ruimer beschikbaar (duurzamer) afvalwater of oppervlaktewater als koelwater worden teruggewonnen en na gebruik weer schoon worden teruggebracht in de natuur.

Economische besparing

De technieken van Pathema leveren voor bedrijven een aanzienlijke besparing op. ‘Drinkwater en het lozen van afvalwater wordt steeds duurder’, aldus Boeren. ‘Je bespaart op drinkwater – soms wordt dit zelfs helemaal niet meer ingekocht – en je kunt de hoeveelheid afvalwater met negentig procent reduceren. Verder zijn er geen chemicaliën meer nodig. Natuurlijk zijn er wel energiekosten voor de pomp- en filtertechnieken. In de praktijk ligt de payback op gemiddeld 2,5 tot 3,5 jaar.’ Om de stap om te investeren te verlagen, biedt Pathema de mogelijkheid van full operational lease. ‘Je betaalt een vast bedrag per maand voor de waterbehandeling waarbij wij zorgen dat bepaalde KPI’s worden gehaald. Onderhoud en vervanging zijn voor onze rekening. Grote investeringen, zoals aanschaf van ons systeem, vergen tijd. Als je dan twintig tot dertig procent kunt besparen op de operationele kosten door alleen maar een contract af te sluiten, is de beslissing eenvoudiger.

De besparing is bij operational lease wat minder groot, maar je kunt nog steeds een grote winst behalen, zonder enige investering. Na 12 of 24 maanden bieden we een aankoopmoment en we zien vaak dat de installatie, die meer dan twintig jaar meegaat, alsnog wordt gekocht.’

Duurzaamheid

Boeren signaleert ook een toenemende duurzaamheidsambitie bij bedrijven om de omgeving minder te belasten met hun product of dienst. ‘Honderd procent circulair watergebruik lukt nog niet. Er is wel een aantal bedrijven dat uit eigen afvalwater opnieuw koelwater en stoomwater maakt. De waterfootprint van de koeltorens is veertig procent naar beneden gegaan en de afvalwaterfootprint met meer dan negentig procent. Daar zit de truc; minder afvalwater maken en van je eigen afvalwater weer bruikbaar water maken. Dat loopt in de getallen bij installaties van veertig tot vijftig kuub per uur, die 24/7 het hele jaar draaien.’

Bedrijfszekerheid

Naast economische besparingen en duurzaamheid speelt de factor bedrijfszekerheid een steeds grotere rol om in de technologie van Pathema te investeren. ‘Straks is er te weinig water, is het drinkwater onbetaalbaar of wordt de industrie afgeschaald. Ook dan willen bedrijven wel door kunnen gaan met produceren. Een datacenter zet je niet zomaar uit. Een frites-lijn zomaar uitzetten? Het kan, maar dat kost heel veel geld. Deze bedrijven kijken vooral naar redundancy en bedrijfszekerheid om ervoor te zorgen dat ze straks wel water hebben.’ Bijkomend voordeel is dat de technologie van Pathema onderhoudsvriendelijk is. ‘In chemische installaties duurt het gemiddeld twee weken voordat er aan de knoppen wordt gedraaid na het nemen van een watermonster. Dat is een soort black box systeem. Als er iets niet goed is met chemicaliën en je komt er te laat achter, dan zitten de warmtewisselaars dicht met kalk of je hebt corrosieschade. In het systeem van Pathema zitten veel meetpunten om de kwaliteit van het water te testen en die gegevens gaan meteen in het gebouwbeheerssysteem. Daardoor zit je er als organisatie bovenop en kun je randschade voorkomen. Het onderhoud is ook eenvoudiger. We pompen gewoon water rond. Er is niets vervuilends aan en het is een stuk veiliger voor de mensen die er werken.’

‘Als je 20 tot 30 procent kunt besparen op de operationele kosten door alleen maar een contract af te sluiten, is de beslissing eenvoudiger.’

Mark Boeren oprichter en directeur Pathema

Installeren

De installatie van het systeem is eenvoudig. Alles wordt kant-en-klaar aangeleverd als skid of in een grote zeecontainer. ‘Meer dan tachtig procent van onze klanten laat het systeem in 40ft containers aankomen en dan is het een kwestie van plug and play. In de werkplaats doen we alle voorbereidingen. Op basis van 3D-tekeningen geeft de klant aan waar hij de waterpunten wil hebben. Ter plekke zetten we de stroom en het water erop, en het systeem kan zo starten. We kunnen de installatie zelfs van afstand in bedrijf nemen.’ Het streven van Pathema is om een honderd procent circulair systeem tot stand te brengen. ‘We zijn bezig met de laatste tien procent van de reststroom. Met een aardappelfabrikant kijken we of we het zetmeel en de fosfaten uit de reststroom kunnen halen. De fosfaten, nodig voor de productie, worden per schip aangevoerd en die gooit men nu nog gewoon weg met het afvalwater. De kring sluiten; daar zit de meeste innovatie in.’