Galicia e Lugo

Galicia

PDF xerado utilizando as ferramentas de c贸digo aberto mwlib. Olle a p谩xina http://code.pediapress.com/ para obter m谩is informaci贸n.

PDF generated at: Wed, 24 Oct 2012 11:15:17 UTC

Contidos Artigos Lugo Galicia

1 26

Referencias Fonte dos artigos e colaboradores

55

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores

56

Licenzas de artigos Licenza

59

Lugo

1

Lugo Coordenadas: 43°0′43.24″N 7°33′20.75″W43.0120111°N 7.5557639°W [1]

Lugo

Situación

[2]

Xentilicio

Lugués/luguesa - Lucense Xeografía

Provincia

Provincia de Lugo

Comarca

Lugo

Poboación

99.074 hab. (2012)

Lugo

2 Área

329,78 km²

Densidade

297,19 hab./km²

Entidades de poboación 55 parroquias Capital do concello

Lugo Política (2011)

Alcalde

Xosé Clemente López Orozco (PSdeG-PSOE)

Concelleiros

BNG: 2 PPdeG: 12 PSdeG-PSOE: 11 Outros: 0 Eleccións municipais en Lugo [3]

Uso do galego Galegofalantes

(2001)

90,02 % Páxina web oficial http:/ / www. lugo. es/

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Lugo (homónimos).

Lugo é unha cidade galega, capital da provincia de Lugo e da comarca homónima. Fundada no ano 25 a.C. por Paulo Fabio Máximo, é unha cidade de orixe romana e a máis antiga de Galicia. Construída nas proximidades dun castro, na época romana recibiu o nome de Lucus Augusti. Son testemuña dos seus primeiros anos de historia os numerosos restos romanos, moitos deles conservados no Museo Provincial, e sobre todo a Muralla Romana, única no mundo que conserva todo o seu perímetro e declarada Patrimonio da Humanidade no ano 2000.

Ao longo da súa historia ocorreron tanto épocas de abandono como importantes momentos na historia do país, dende a xuntanza no ano 842 dun grande exército galego para conquistar Oviedo e entronizar a Ramiro I como primeiro rei da dinastía galega, ata o pronunciamento do Coronel Miguel Solís, que daría comezo á Revolución Galega de 1846.

Xeograficamente, a cidade atópase situada nun outeiro, nas terras do Alto Miño, e circundada polo propio río Miño, ademais doutros máis pequenos como o Mera. O concello, incluído na Reserva da Biosfera "Terras do Miño", é o segundo máis extenso de Galicia, e no que hoxe habitan 99.074 persoas, o que supón que sexa o cuarto de Galicia en poboación despois de Vigo, A Coruña e Ourense.

O xentilicio dos habitantes de Lugo é lucense ou tamén lugués. Actualmente, Lugo é unha cidade comercial e de servizos, cun campus universitario especializado en Ciencias Agrarias (Veterinaria, Montes...). Destacan tamén as populosas festas realizadas na cidade como o Arde Lucus, que relembra o pasado romano e castrexo da cidade, e o San Froilán, que cada ano atrae á cidade do 4 ao 12 de outubro a máis dun millón de visitantes.

Etimoloxía No ano 26 a.C. chegou á que posteriormente sería a Gallaecia un corpo expedicionario romano ao mando de Caius Antistus Vetus para controlar o noroeste peninsular, e estableceu un campamento no territorio da actual Lugo no ano 25 a.C., ao que deu o nome de Lucus Augusti, orixinado posiblemente na divindade céltica Lugh[4][5] (que tamén orixinaría o nome de cidades como Lugano ou Lyon) e que se converteu na capital da Gallaecia lucense. Lucus Augusti significa "o bosque sagrado de Augusto" (fundador en xenitivo).

Lugo

3

Xeografía A cidade atópase nun outeiro rodeado polos ríos Miño, Rato e Chanca. A diferenza de altitude entre o centro da cidade e as beiras fluviais é considerable, mentres no centro da cidade a altitude é de 465 metros sobre o nivel do mar, no Miño á altura do Paseo Fluvial a altitude é de tan só 364 metros. O concello de Lugo é o segundo máis extenso do país, con 329,78 km² e 59 parroquias.

Cómpre destacar que o contorno da cidade foi declarado Reserva da Biosfera[6] pola UNESCO o 7 de novembro do ano 2002, sendo este recoñecemento o máis importante a nivel internacional en canto á conservación das paisaxes e hábitats desta rexión atlántica europea. Ademais, é de destacar a abondosa fauna arredor do curso do río Miño pola cidade, sobre todo no tocante ás especies de aves. Todo este parque arredor do río abrangue unha ruta de parques duns 30 quilómetros de lonxitude.

Os outros dous ríos que atravesan a cidade son o Fervedoira e o Mera, habendo arredor de ámbolos dous outros importantes parques con diversas especies de árbores.

Demografía A poboación da cidade no ano 2011 era de 98.007 habitantes.[7] En 1842 a cidade contaba con tan só 13.986 habitantes, repartidos en 2.797 fogares. Medio século despois, en 1897 a cidade duplicaría a súa poboación, chegando aos 26.252 habitantes, poboación que se mantivo constante até os anos 1940, cando se chegou aos 41.011.

A poboación volveuse a duplicar en 1991, con 83.242 habitantes, que foron medrando sen cese até os preto de 100.000 actuais.

En canto á distribución por sexos no ano 2009 o 53,28% da poboación (51.513) son mulleres e o restante 46,72% (45.165) homes. No tocante ao lugar de nacemento, dos 96.678 habitantes cos que conta a cidade, 82.147 (85%) naceron en Galicia. Da restante poboación, 7.265 (7,5%) proceden do resto da Unión Europea, habendo outros 57 da Europa non comunitaria (destacando 25 ucraínos e 15 rusos). Do resto de continentes, o que máis habitantes aporta á cidade é América, con 3.105 (3,1%), destacando Brasil; 705 proceden de África, principalmente de Marrocos; 179 de Asia (dos cales 102 son chineses) e un de Oceanía.

Datos demográficos de Lugo (1842-2010) Ano Poboación Fogares 1842

13.986

2.797

1897

26.252

6.055

1910

35.889

6.179

1930

32.259

6.363

1940

41.011

8.374

1950

52.093

14.624

1970

63.604

17.267

1981

72.574

21.350

1991

83.242

26.256

2001

88.414

31.111

2011

98.007 [8]

Fonte: INE.

Lugo

4

Clima O clima en Lugo é oceánico continental con invernos fríos e veráns suaves. A temperatura media anual é de 11,5 °C e as precipitacións abundantes (máis de 1.000 mm ó ano). Con todo, e debido ao seu afastamento do Atlántico, esta cifra de precipitación pode ser considerada baixa en comparanza con comarcas das Rías Baixas ou Santiago. A temperatura máis alta rexistrada na estación meteorolóxica de Lugo Aeroporto, a 15 km do centro da cidade, entre 1985 e 2012, foi de (41,2 °C), rexistrada o 20 de xullo de 1990;[9], sendo a máis baixa de -10,0 °C o 23 de decembro de 2005.[10] En canto a outros datos clímaticos, a precipitación máxima rexistrada nun só día (entre 1952 e 2012) foi de 73,8 l/m² e a máxima racha de vento (entre 1986 e 2012) de 112 km/h.[11] Lugo Aeroporto (445 msnm) (1971-2000) Mes

Xan Feb Mar Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec

Ano

Temperatura máxima absoluta (°C) 19,2 23,8 27,8 31,8 34,0 36,4 41,2 40,8 37,8 30,6 22,4 23,4

41,2

Temperatura máxima media (°C)

10,1 11,7 14,0 14,8 17,8 20,8 23,6 24,1 22,3 17,7 13,3 10,8

16,8

Temperatura media (°C)

5,8

6,9

8,4

9,6 12,3 15,2 17,7 18,0 16,1 12,4 8,8

6,9

11,5

Temperatura mínima media (°C)

1,5

2,2

2,7

4,4

3,0

6,3

6,8

Temperatura mínima absoluta (°C) -9,2 -7.4 -8,2 -4,6 -1,0 Precipitacións (mm)

128 102

79

85

80

9,5 11,9 11,8 10,0 7,2

4,3

1,4

4,2

1,6

0,6

-2,2 -7,4 -10,0 -10,0

42

30

35

68

110 114

135

1008

Horas de sol

86

101 143 160 176 216 234 231 172 134

92

79

1821

Humidade relativa media (%)

84

80

85

84

78

76

76

75

Fonte: AEMET

75

74

73

75

81

[12]

Historia Artigo principal: Historia de Lugo.

Lugo fundouse coma un campamento romano ao mando de Caius Antistus Vetus, probablemente no lugar dun antigo castro,[13][14] nunha campaña coa finalidade de anexionar ao Imperio Romano o noroeste peninsular na época de Augusto ao redor do ano 25 a.C. Así, en nome do emperador, Paulo Fabio Máximo funda "Lucus Augusti" sobre este campamento militar, e a partir do ano 50 asístese á expansión da cidade, co asentamento de poboación indíxena dos castros próximos. Posteriormente a cidade convértese nun importante núcleo urbano, representativo da cultura e o modo de vida romano. Proba dilo son os restos atopados da antiga cidade, correspondentes a templos, piscinas, termas, moedas ou mosaicos.

A Muralla de Lugo, declarada Patrimonio da Humanidade no 2000.

Tradicionalmente considerábase que as dúas vías perpendiculares que configuraban tódalas cidades romanas (o cardo e o decumano) seguían a ruta das

Lugo

actuais rúas San Pedro e Rúa Nova, que se cruzaban na Praza do Campo, o cal sería o foro. Con todo, recentes descubrimentos arqueolóxicos demostran que existía unha ampla praza pública que ocupaba dende a Rúa Doutor Castro (chamada das Dozarías) até a Rúa do Progreso, incluíndo gran parte da actual Praza de Santo Domingo, o que levou a reformularse a devandita teoría. Consérvanse multitude de pezas, xacementos romanos e mosaicos que aínda hoxe seguen aparecendo, sobre todo cando se levan a cabo obras no casco antigo.

No século III a cidade foi capital da provincia Hispania Esculturas adicadas aos fundadores de Lugo na Praza Maior.

Superior. Entre os anos 260 e 325 a cidade rodéase dunha muralla,[15][16] no comezo do baixo imperio romano. A muralla, (declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO no ano 2000), consérvase íntegra, sendo o único caso único en todo o mundo. A muralla rodea o centro da cidade, a catedral, o museo provincial, a Casa do Concello e outros edificios de interese. A estes restos únese o conxunto monumental de Santalla de Bóveda, onde destacan as súas pinturas pompeianas.

Trala chegada dos suevos, tivo lugar o Concilio de Lugo,[14] no que se elevou á igrexa lucense a sé metropolitana,[17] pasando a depender dela os bispos de Astorga, Bretoña, Iria Flavia, Ourense e Tui. Durante este período perdeu a maioría da poboación, comezándose a recuperar no século X. No ano 741 Afonso I ocupa, sen resistencia, a cidade de Lugo e o bispo Odoario, atopando a cidade nun estado lamentable, ordena sepultar os restos romanos e reconstruír a cidade, conscientes ambos da importancia que nestes anos adquirirá dentro do Reino, xa que era a única Igrexa metropolitana reconquistada e a única cidade en toda a Hispania cristiá durante o século VIII e a primeira metade do IX[18] Deste xeito, a urbe romana converteuse nun locus eclesiástico, núcleo do actual burgo.

Durante a Alta Idade Media, a cidade estaba ocupada practicamente só polo clero[19]. No ano 842 un grande exército galego reuniuse na cidade para conquistar Oviedo e entronizar a Ramiro I, o primeiro rei da dinastía galega. En 1129 comezou a construción da catedral románica, deseñada polo mestre Raimundo de Monforte e adicada a Santa María, chamada Virxe dos Ollos Grandes.

Durante a Idade Media Lugo foi, ao igual que Santiago de Compostela,[20] un centro de peregrinación, posto que a catedral contaba co especial privilexio, que aínda conserva na actualidade, de expor ao público unha hostia consagrada as vinte e catro horas do día. No ano 1669 constitúese a Ofrenda do Reino de Galicia ao Sacramento, aínda hoxe festexada. Xa no século XVIII foille concedido a Lugo o privilexio de organizar as feiras de San Froilán, concretamente no ano 1754.

5

Lugo

6 Xa logo, durante a Idade Moderna,[19] Lugo foi protagonista dun certo auxe, aínda que outras cidades próximas coma Mondoñedo ou Ribadeo lle disputaban a supremacía, pola importancia comercial da primeira e a puxanza industrial da segunda. Non foi até a división do estado en provincias de 1833 e a creación das deputacións que Lugo se converteu na máis importante vila de entre as que hoxe forman parte da provincia de Lugo, ao converterse na capitalidade, decisión motivada sobre todo polo céntrico da cidade amurallada, o que supuxo un crecemento en poboación e extensión constante. Este auxe foi reforzado coa chegada do primeiro ferrocarril á cidade en 1875. Ademais as xa nomeadas feiras de San Froilán tiveron unha extraordinaria importancia económica, que xunto co ferrocarril, fixeron de Lugo o principal centro de comercio de gando vacún da península.

Durante esta época, o 2 de abril de 1846, co pronunciamento do Coronel Miguel Solís, en Lugo comeza a chamada Revolución Galega de 1846, que remataría co fusilamento dos Mártires de Carral. En 1908 fundouse o que actualmente é o único xornal elaborado na cidade: El Progreso, que no seu momento tivo que competir con outros coma La Voz de la Verdad. No ano 1905 accede á alcaldía Ánxel López Pérez, que dirixiu á cidade durante sete mandatos (até 1930), facendo grandes refornas na cidade, aínda que non exento de polémica.

Torre da Catedral.

En 1936 durante a Guerra Civil foron asasinado un gran número de republicanos da cidade, sendo lembrados estes feitos nos poemas de Luís Pimentel. No 1972 e promovida polo Concello e a Dirección Xeral de Belas Artes, procedeuse á demolición dos 130 edificios e 1.429 alpendres que estaban encostados á muralla polo exterior e impedían a observación do monumento. A obra significou quizais a meirande remodelación do aspecto da cidade dende tempo dos romanos. O último gran fito da historia da cidade sucedeu no ano 2000, cando a muralla foi declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO.[21]

Símbolos Artigo principal: Escudo de Lugo.

No escudo da cidade figura,[22] en campo de azur, unha torre donxonada de ouro, aclarada e terrasada de goles, acostado de dous leóns afrontados, de ouro, rampantes contra a torre, e sumada dun cáliz de ouro, sumado á súa vez de hostia de prata, radiante de ouro, e acostado de dous anxos en adoración afrontados, de prata, sobre senllas nubes do mesmo metal.

Bordura de prata coa divisa: "Hoc hic mysterium fidei firmiter profitemur" (do latín: Aquí confesamos firmemente este misterio da fe) en letras de sable. Ó timbre, coroa de marqués.

Con todo o escudo da cidade non foi sempre tal como se coñece agora.[23][24][25] A primeira versión coñecida, da que e descoñece a data, apareceu na Rúa do Miño, na coñecida como Casa do Sangro. Este escudo atópase actualmente no Museo Provincial. En dito escudo non figuran os actuais anxos, saíndo só os leóns e a torre, o que demostra a súa primitiva Escudo da cidade de Lugo. vinculación co selo do Cabildo Catedralicio. O primeiro escudo do que se ten constancia cos anxos custodios é o que se atopa enriba da Porta de San Pedro na Muralla. Esta representación data de 1781. Despois de diversas modificacións, o escudo actual, que data de 1942, xa non contén os leóns exteriores. Con todo, o Concello está a estudar a súa recuperación.

Lugo

7

Con respecto ao lema da cidade "Hoc hic mysterium fidei firmiter profitemur",[26] que tamén figura no escudo, ten a súa orixe na Catedral de Lugo, a cal posúe o privilexio papal de exposición permanente do "Santísimo Sacramento".

Isto tamén é a orixe do cáliz e a hostia que aparecen no escudo. Polo tanto, a lenda fai referencia ao misterio da consagración do corpo de Xesús Cristo. Debido a este feito Lugo é coñecida como A cidade do Sacramento ou Sacramental. Este mesmo lema foi adoptado e trasladado con posterioridade ao escudo do Reino de Galicia, onde o atopamos en representacións gráficas a partir do século XVII.

Monumentos de interese Muralla romana Artigo principal: Muralla de Lugo.

Trátase do principal monumento da cidade. É a única muralla romana do mundo que conserva todo o seu perímetro orixinal das innumerábeis que existían no antigo Imperio Romano. Ten máis de dous quilómetros de extensión e foi declarada Patrimonio da Humanidade pola UNESCO o 30 de novembro do ano 2000[15], e irmandada dende o día 6 de outubro de 2007 coa Gran Muralla Chinesa de Qinhuangdao.[27] Arrodea o centro da cidade, incluíndo a catedral, o museo provincial, o concello e outros edificios de interese. A muralla constaba de 85 torres Muralla, vista da Mosqueira. elevadas con grandes fiestras, hoxe só consta de 71 cubos ao nivel do adarve. Das torres só queda un resto delas, A Mosqueira. O perímetro da muralla, que forma unha elipse imperfecta, é de 2,3 quilómetros e a súa altura varía entre os 8 e os 12 metros. A área que circunscribe é de 33,4 hectáreas. Sobre a muralla o camiño de ronda varía entre os 4, 5 e os 7 metros de largo.

A muralla conta hoxe en con dez portas (cinco antigas e cinco novas, abertas a partir de 1853 por necesidades do crecemento urbano) que unen o recinto antigo co ensanche da cidade. O adarve, cunha anchura de ao redor de catro metros, que hoxe é un paseo ao que se accede por escaleiras unidas ao paramento interior, que á súa vez é un miradoiro da cidade vella.

Catedral de Santa María Artigo principal: Catedral de Lugo.

Mandada construír no 755 polo bispo Odoario, ás deficiencias de construción e aos asedios das guerras impediron que se comezase a construír até o ano 1129 polo mestre Reimundo de Monforte. A obra orixinal é románica, con planta de cruz latina. A comezos do século XVI construíuselle un pórtico á porta do norte; e a finais reconstruíuse a torre do reloxo, na Praza de Santa María. No 1710 fíxose o claustro, obra de Frei Gabriel de Casas e Fernando de Casas Novoa. Finalmente, debido ao mal estado da primitiva fachada románica, derrubouse e construíuse a actual neoclásica.

Fachada da Catedral de Lugo.

A igrexa ten planta de cruz latina cunha lonxitude de 85m. Ten tres naves, cruceiro e xirola con cinco capelas absidais. A cabeceira é triabsidal. A nave maior cóbrese con bóveda de canón apuntado e os laterais con bóveda de canón e aresta, de nervios no cruceiro, e bóveda de canón con lunetos no triforio. As fiestras do triforio son de arco agudo ou apuntado ao interior e ao exterior. Ten o "privilexio" de albergar unha hostia consagrada en permanente

Lugo

8

exposición as 24 horas do día, esta exposición é única no orbe católico, o cal se reflicte no escudo da cidade (e a súa vez do Reino de Galicia), coa lenda Hic hoc mysterivm fidei firmiter profitemvr (Aquí confesamos firmemente este misterio da fe), en referencia ao misterio da consagración e do corpo de Cristo e que se trasladou ao propio escudo de Galicia), museos, institutos, ao campus universitario, ao Parque de Rosalía de Castro, etc.

Outros monumentos de interese • Termas romanas Artigo principal: Termas romanas de Lugo.

Declaradas Monumento Histórico-Artístico en 1931, hoxe as antigas termas romanas forman parte dun balneario de augas termais. Atópanse dentro das instalacións do Hotel Balneario de Lugo á beira do río Miño, preto da ponte romana. A construción destes baños é contemporánea á fundación da cidade no ano 15 a.C., sendo a parte máis impresionante das instalacións romanas conservadas o "Apodycterium", estancia na que se espían os usuarios.

• Ponte Romana Artigo principal: Ponte Romana de Lugo.

Coñecida tamén como a ponte vella cruza o río Miño, no itinerario que comunicaba Lucus Augusti con Bracara Augusta (a actual Braga).

Conta cunha lonxitude total de 104 m e 4 m de largura, e está feita enteiramente de pedra e lousa, estando composta por sete arcos. Na Baixa Idade Media a ponte romana sufriu restauracións de certa importancia, tendo que facer na Idade Moderna varias reparacións para finalmente, en 1893, ser ancheada e modificada no seu aspecto ao suprimírselle varios elementos. Con todo, pese a todas estas modificacións os fundamentos da obra son en boa parte os orixinais.

Torre do reloxo da Casa do Concello.

Hoxe en día segue a ser utilizada, sendo unha das tres pontes coas que conta a cidade sobre o río Miño. Debido á apertura dunha nova ponte en xuño de 2011, 1.200 metros río abaixo, está en fase de proxecto a remodelación e peonalización da ponte.

• Casa do Concello

Pazo de San Marcos.

Artigo principal: Casa Consistorial de Lugo.

Atópase na cabeceira da Praza Maior, e é considerada como unha das obras máis importantes do barroco civil galego. Foi proxectado por Lucas Ferro Caaveiro e erixida en 1738. A fachada principal do consistorio ten unha composición de dúas alturas, a inferior posúe un soportal con oito arcos de medio punto apoiados sobre nove alicerces e no andar de piso as oito portas-fiestra dispostas sobre os arcos inferiores dan paso a dúas balconadas de forxa de ferro sustentadas por ménsulas decoradas. A torre do reloxo, foille engadida en 1871.

As placas da fachada están en relación directa co barroco compostelán, sendo a súa decoración moi semellante á deseñada por Casas Novoa na

A Ponte Romana de Lugo.

Lugo

9

capela dos Ollos Grandes. A fachada complétase con escudos e unha cornixa moldurada con seis gárgolas sobre outros tantos pináculos. Esta composición péchase con dúas torres nas esquinas de corpo único. O peite da sección central ten unha cartela orlada que sinala a José Vaamonde, rexedor da cidade en 1738.

• Pazo de San Marcos Artigo principal: Pazo de San Marcos.

Este pazo está situado na rúa de San Marcos, sendo na actualidade a sede da Deputación Provincial. É un enorme edificio de dous andares, estando na súa parte traseira a muralla, onde se atopan os xardíns da Deputación. Posúe tamén unha sala de exposicións.

• Pazo Episcopal É o actual pazo de residencia dos bispos de Lugo, é de estilo barroco e sitúase fronte á catedral, na praza de Santa María. Está presidida polo escudo do bispo Cayetano Gil Taboada, baixo cuxo bispado se rematou a obra.

• Outros pazos urbanos • • • •

Casa do Rexedor Santiso.

Casa dos Montenegro.

Casa dos Saavedra.

Pazo de Dona Orraca.

• Pazo da Maza.

• Pazo de Orbán.

• Pazo do Marqués de San Martiño de Ombreiro.

Prazas e parques • Praza Maior Artigo principal: Praza Maior de Lugo. É segundo verbas de Luís Pimentel a "sala de visitas da miña vila". A praza, presidida polo barroco Pazo do Concello, é de forma rectangular. Na súa beira lado norte atópanse casas con soportais, que albergan locais de hostalería e unha pequena zona comercial. Na outra beira atópase o Convento dos Franciscanos de 1598 e o edificio do Círculo de Belas Artes, coroado cunha cúpula, de 1855. Outros edificios destacables son o que fai esquina coa rúa Conde de Pallares, unha casa palacega de feituras barrocas, que ten na fachada un escudo sen labrar.

A Praza Maior durate o Arde Lucus.

Tamén destacan a estatua adicada aos fundadores da cidade, o pequeno paseo con placas e bustos adicados aos principais escritores do país, a estatua adicada a Pimentel, o cal naceu e morreu nun edificio situado na praza e o "quiosco da música", onde ás veces toca a Banda Municipal de Música de Lugo. É o centro vital da cidade e un dos principais lugares de encontro dos lucenses, realizándose na mesma diferentes actividades de entretemento, ou diversas actividades encadradas dentro das festas, como o pregón das Festas de San Froilán, concertos ou o Macellum do Arde Lucus.

• Praza do Campo

Lugo

10

A Praza do Campo, situada no corazón do recinto histórico, está considerado como un dos recunchos máis fermosos.[28] Trátase dunha pequena praza de forma triangular no corazón da cidade vella, moi preto da Catedral de Santa María. É probablemente a praza máis antiga que se conserva na cidade, pois nela estivo o foro romano. Na Baixa Idade Media constituía o centro comercial. O seu aspecto actual é, produto da primitiva ordenación medieval, fortemente impregnada polo estilo barroco dominante nas casas que a limitan, construídas principalmente polos comerciantes máis ricos durante a segunda metade do século XVIII.

Casa do Concello na Praza Maior.

No centro da praza érguese unha fonte presidida por estatua adicada a San Vicente Ferrer. Esta fonte recibía as augas para abastecer a cidade por un antigo acueduto, hoxe desaparecido.

Foi rematada en 1754, en tempos bispo Esquerdo, cuxo brasón está esculpido na base da estatua. As casas barrocas da praza do Campo apoian as súas fachadas de cantería en arcos que forman soportais. Na parte máis baixa da praza consérvanse algunhas casas medievais, apoiadas en columnas, algunha das cales é romana reutilizada. Na praza do Campo conflúe a Rúa Nova, tamén de orixe medieval, que foi a máis populosa da cidade ata que esta empezou a medrar extramuros. Esta zona é hoxe coñecida como a rúa dos viños. Na praza atópase o Centro de Interpretación da Muralla.

• Praza do Campo Castelo Nesta praza destaca o que queda do antigo cárcere episcopal barroco, que se levantou no lugar que ocupara o castelo medieval, e o edificio que fai esquina coa Praza Maior, construído en 1898. Hai unha estatua ao escritor Ánxel Fole e un parque onde se poden ver ao aire libre restos atopados do antigo Lugo romano. Esta praza é unha das máis frecuentadas da cidade, estando no verán ateigada de terrazas dos bares, locais comerciais e dun parque para rapaces novos.

A Praza do Campo.

• Prazas de Santa María e Pío XII A Praza de Santa María está comunicada coa Praza Maior,[29] case formando un espazo continuo coa mesma, estando tan só separadas polo edificio da Fundación Caixa Galicia. Nesta praza atópase o nártex, a torre do reloxo, os ábsidas e a Capela da Virxe dos Ollos Grandes da Catedral. Fronte a mesma atópase o Pazo Episcopal, construído por orde do bispo Xil Taboada en 1713, aproveitando parte do antigo pazo dos Condes de Lemos, en cuxa torre aínda se observa o seu brasón.

Moi preto da Praza de Santa María atópase a Praza de Pío XII. Nela pódese contemplar a fachada principal da Catedral, flanqueada por un muro e a carón da Porta de Santiago da Muralla, unha das máis antigas e na que destaca unha estatua adicada ao apóstolo Santiago. Dende a parte dereita da Praza accedese ao Pazo dos Saavedra, decorado co escudo da familia.

• Parque de Rosalía de Castro Artigo principal: Parque de Rosalía de Castro.

Lugo

11

É un parque situado no centro da cidade, aberto a mediados do século XX a modo de Cidade Xardín. Conta cunha extensión de preto de dúas hectáreas, onde se poden atopar diversas construcións, coma un Palco da Música, un estanque ou xogos infantís, a parte dun miradoiro dende onde se pode ver o río Miño en case toda a súa extensión ao seu paso pola cidade.

O parque componse de diferentes zonas axardinadas e amplos paseos delimitados por árbores altas e vellas. Os corredores principais crúzanse nun grande espazo central presidido por unha fonte enfeitada con roseiras, un dos máis comúns arranxos florais do parque. Sobre a estrutura xeométrica predomina a capa arbórea con especies de sombra e outras de gran porte entre as que cómpre salientar os abetos. O parque acada especial relevancia durante as celebración das festas de San Froilán, pois serve de espazo para atraccións, barracas e quioscos.

Arquitectura relixiosa • Igrexa de San Domingos A Igrexa de San Domingos atópase situada na praza do mesmo nome, tamén coñecida como Praza de Santo Domingo.[30] Esta construción atópase actualmente vinculada ao convento ocupado polas monxas agostiñas. Antigamente a igrexa pertencía ao convento dos Padres Dominicos, do cal hai constancia xa dende 1274. A pesar das diversas reformas feitas ao longo do tempo no templo, engadidos e edificios que a circundan parcialmente, como o da Caixa de Aforros de Galicia, a igrexa conserva a súa estrutura gótica.

Arquitectonicamente ten planta de cruz latina, e a súa cabeceira consta de tres ábsidas poligonais abovedadas, nas que se atopan unhas xanelas estreitas e alatas. Tanto a nave central, coroada por unha cúpula, como a do cruceiro, datado do século XIV, cóbrense con bóvedas apuntadas. A fachada principal non é visible, pois forma parte da clausura. A portada sur consta dun pórtico barroco.

Capela de Santa María.

• Igrexa de San Froilán A igrexa de San Froilán, patrón da cidade,[31] está situada na Praza de Ferrol, un espazo situado dentro do casco histórico entre a Porta Falsa e a Porta de San Fernando da Muralla. Esta igrexa foi en orixe unha capela vinculada ao Hospital de San Bartolomeu, refundada en 1621. Xa a comezos do século XVIII a igrexa pasou a ser administrado polos irmáns de San Xoán de Deus. Na súa forma actual, o templo foi construído en 1768, en tempos do Bispo Esquerdo. Derrubado o hospital en 1878, a capela converteuse pouco despois na igrexa parroquial de San Froilán.

A fachada da Igrexa ten sobre a porta adintelada unha efixie de San Bartolomeu,[29] Está cuberta por unha bóveda de berce, cunha pequena cúpula central. Ten unha fachada barroca moi característico, co escudo do bispo construtor e

Fachada da Igrexa de San Froilán.

Lugo

12

coroado cun arco cunha estatua de San Rafael, que segundo o catolicismo é o arcanxo médico. A fachada está flanqueada por dúas torres campanarias de cúpula cónica e cuarteronada.

O interior consta dunha soa nave, estando o presbiterio, espazo antes do altar, coas imaxes da Virxe da Milagrosa e do propio San Froilán. Actualmente, anexo a un lado da igrexa, nunha construción máis moderna, atópase o Colexio da Milagrosa.

• Igrexa de San Francisco Na Praza da Soidade, no centro do casco histórico, atópase esta igrexa, agora parroquial de San Pedro, contigua ao Museo Provincial.[32] É coñecida co nome de San Francisco, en lembranza da súa pertenza inicial ao antigo convento dos Padres Franciscanos, extinguido pola desamortización.

Despois da Catedral, é o monumento relixioso máis importante da cidade. Segundo conta a tradición, a igrexa foi fundada por Francisco de Asís en 1912, e en 1230 hai constancia xa da presenza dos franciscanos na cidade.

Igrexa de Santiago "A Nova".

Ademais da igrexa e das edificacións do convento, consérvase a cociña, o refectorio e mais o claustro, actualmente integrados no Museo Provincial. O conxunto foi declarado Monumento Histórico-Artístico en 1931. A igrexa está considerada unha obra moi importante dentro do gótico mendicante. Arquitectonicamente ten planta de cruz latina, cunha soa nave, á que se entra por unha portada de tripla arquivolta e está coroada por unha xanela con dous parteluces. Á esquerda desta porta atópase unha torre de construción posterior.

Tanto a nave principal como a do cruceiro están cubertas de madeira sobre arcos apuntados. A cabeceira está composta por tres ábsidas poligonais. Conta tamén de altas fiestras oxivais con parteluces, cun amplo rosetón orientado ao sur que ilumina o interior. Nas ábsidas laterais consérvanse catro sartegos, tres deles con estatuas de cabaleiros. O lateral sur deste templo foi cuberto no século XVIII pola capela da Orde Terceira. No interior adoitan celebrarse concertos sinfónicos, sobre todo durante o Festival de Música do Corpus.

• Igrexa de Santiago A Nova A igrexa parroquial de Santiago, coñecida popularmente como A Nova,[33] atópase situada na rúa da Raíña, a carón da Praza Maior. Antigamente pertencía ao convento de relixiosas dominicas instaurando no lugar en 1363 o cal, ao igual ca Igrexa de San Francisco, desapareceu coa desamortización. Naquela época tiña como patroa a Santa María, polo que era coñecida como Santa María "A Nova" para distinguila da Catedral, tamén adicada á Virxe.

A igrexa actual, Foi edificada no século século XVIII, sendo posteriormente recortada para adaptala á aliñación do resto de edificios da Rúa da Raíña. En 1859 a igrexa converteuse na parroquial de Santiago, e a súa fachada tal como figura hoxe foi rematada en 1914. No interior destaca a vista da cúpula que coroa a igrexa e a imaxe do Apóstolo Santiago. O retablo maior, feito sobre planos de Domingo de Andrade, é notable por algunhas das súas imaxes.

• Capela de San Roque A capela de San Roque atópase situada no barrio homónimo, fóra do recinto amurallado, preto da Porta de San Pedro. O barrio de San Roque, situado ao redor da capela, medrou ao redor da mesma e a consecuencia da concesión á cidade das feiras anuais de San Froilán en 1754.

O proxecto da capela é de Lucas Ferro Caaveiro, arquitecto que tamén foi o artífice do Pazo do Concello.

Arquitectonicamente é un edificio con planta de cruz latina, cuberto con bóveda de berce e cúpula semiesférica no cruceiro. A súa construción tal como se coñece rematou en 1731, aínda que posteriormente engadíuselle un pórtico frontal cunha balconada na parte superior. Nesta capela xuraban os bispos os foros da cidade. Anexo á capela atópase

Lugo

13

un parque adicado ao músico Xoán Montes é o Centro Arqueolóxico San Roque.

Distincións da cidade A partir da designación do principal monumento da cidade, a muralla, coma Patrimonio da Humanidade pola UNESCO o 2 de decembro de 2000, a cidade recibiu unha serie de recoñecementos máis. Por exemplo cómpre destacar que, o 7 de novembro do ano 2002, a propia UNESCO designou a parte central da provincia de Lugo, na que está incluída totalmente o concello, como Reserva da Biosfera "Terras do Miño".

Pouco despois debido ao auxe das festas patronais da cidade estas foron declaradas de Interese Turístico Nacional, ademais de a propia cidade como Municipio Turístico Galego. Estase a estudar tamén a presentación das festas do Arde Lucus como candidata a recibir os galardóns de Interese Turístico Galego e Interese Turístico Nacional.

Museos Véxase tamén: Museos de Lugo.

A cidade amurallada conta cunha gran variade de museos, entre os que se atopan o Museo Provincial, o Centro de Interpretación da Muralla, o Centro Arqueolóxico San Roque, a Casa dos Mosaicos, a Sala de Exposicións Porta Miñá ou o Museo Diocesano.

O museo máis importante da cidade é o Museo Provincial, cuxos fondos do distribúense ao longo de vinte e oito salas repartidas en dous andares. Así, o museo conta "Refectorio, cociña e claustro do convento de San Francisco", declarado Ben de Interese Cultural; coas "Salas de arte sacra", onde se atopan pinturas e diversas obras de arte relixioso; Fachada do Museo na Praza da Soidade. as "Salas dos mosaicos de Dédalo e Parsífae", onde se atopan dous dos mosaicos romanos achados na cidade; a "Sala de prehistoria e arqueoloxía", onde se expoñen numerosos obxectos atopados en escavacións arqueolóxicas e as "Salas de arte galega", onde se poden contemplar obras de Castelao, Tino Grandío, Colmeiro, Prieto Nespereira, Xulia Minguillón, Francisco Asorey, Ramón Conde ou Maruja Mallo entre outros.

Nestes intres estase a construír un novo museo na cidade, o Museo Interactivo da Historia de Lugo,[34] o primeiro museo do estilo construído en Europa e que se agarda que sexa un reclamo turístico importante. Este museo, situado na zona do Parque da Milagrosa, na antiga zona Frigsa, contará cunha superficie de 4.039 m² e unha dotación nos seus arredores de 11.000 m². A parte do propio museo, o edificio contará con locais para exposicións temporais, salón de actos e biblioteca, ademais de outros locais de ocio.

Lugo

14

Economía

Campus universitario.

Lugo é unha cidade de servizos. As principais actividades son as comerciais, a administración (delegacións da Xunta, de organismos estatais...) e servizos sanitarios e educativos. O incremento constante da poboación da cidade fai da construción un dos principais sectores económicos do municipio. A industria é moi escasa e dedícase case en exclusiva á transformación de produtos agrícolas (lácteas, cárnicas, madeira...). A reducida presenza de industrias, a ausencia de medianas e grandes empresas e certo estancamento económico fan de Lugo unha das cidades menos desenvolvidas de Galicia. Porén, estase a converter nun importante núcleo comercial e de servizos.

O polígono industrial máis importante da cidade é o Polígono do Ceao,[35] situado ao norte da cidade, a rentes da Autovía do Noroeste. Comezouse a construír no ano 1979 ocupando unha superficie de máis de 700.000 m², o que o converteu no seu momento no maior núcleo industrial do concello. Posteriormente foi completando o seu desenvolvemento cunha segunda fase que o ampliou en 300.000 metros cadrados. Dispón dunha rede mallada de viarios e rúas segundo o definido pola Sociedade Estatal de Promoción e Equipamento do Solo. Así, en conxunto, o polígono conforma unha rede industrial de máis de 100 hectáreas, as cales hoxe en día están urbanizados e vendidos na súa totalidade, sendo a súa ocupación industrial do 90%.

Canto á distribución das activades empresariais do polígono,[35][36] o 50 % das empresas adícanse ao comercio, o 24 % á fabricación, o 12 % ao sector do transporte, o 10 % á construción e o 5 % restante son locais de servizos. As empresas do polígono están agrupadas dentro da Asociación de Empresarios do Polígono Industrial do Ceao, a cal publica unha revista sobre as últimas novidades do mesmo. Debido á total ocupación do Ceao estase a traballar nun novo polígono no barrio das Gándaras. O novo polígono conta con 114 parcelas, dispoñibles dende xuño 2010. O polígono ocupará unha extensión total na súa última fase de 220 hectáreas, o dobre que O Ceao. Con todo, dende que se abriu o prazo de venta de parcelas até finais de setembro de 2010, tan só foron recibidas 12 ofertas, o que supón tan só un 17% da superficie inicial dispoñible.

Un dos polos económicos máis importantes da cidade é o campus universitario,[37] pertencente á Universidade de Santiago de Compostela, especializado en Ciencias Agrarias, o que converten á cidade nunha das urbes universitarias máis importantes de Galicia, só superada por Santiago de Compostela. Así, o campus está composto por seis facultades, todas situadas no barrio de Acea de Olga ás beiras do Miño, agás a Facultade de Formación do Profesorado que se atopa no centro da cidade. Os outros cinco centros son a Facultade de Administración e Dirección de Empresas; a Facultade de Ciencias (con carreiras enfocadas á enxeñaría química e á Zona rehabilitada dentro do casco histórico. nutrición); a Facultade de Humanidades; a Facultade de Veterinaria e a Escola Politécnica Superior, que oferta as enxeñerías agrícola, forestal, civil e topografía. Ademais están adscritas á Universidade as escolas de Relacións Laborais e Enfermaría.

En canto ao sector turístico está a gañar gran importancia dentro da economía da cidade así,[38][39] nos últimos anos aumentou en máis dun 425 por cento o número de visitantes. Neste aumento da cantidade de turistas comezou co

Lugo nomeamento da Muralla como Patrimonio da Humanidade, ademais dun plan turístico que inclúe a creación de novas oficinas de información, trens turísticos, o aumento en publicidade e a rehabilitación do centro histórico e monumental. A rehabilitación desta última zona estase levar actualmente dentro do Proxecto URBAN (Iniciativa Urbana), cofinanciado polo Concello máis a Unión Europea. A mellora do centro histórico foi distinguida en 2008 pola Organización das Nacións Unidas dentro do Premio Internacional ás boas prácticas para mellorar as condicións de vida Dubai 2008.

Transporte A cidade de Lugo conta con accesos por liña férrea e por estrada,[40] a parte do Aeródromo de Rozas, o cal non ten actualmente uso comercial. En canto ao tren, as dúas estacións coas que conta a cidade, a situada en Conde de Fontao e a do Ceao, forman parte da liña A Coruña-Palencia xestionada ADIF. Actualmente utilizan esta liña, en canto a transporte comercial de pasaxeiros o Tren Arco entre a cidade herculina e Monforte de Lemos, o Trenhotel Atlántico entre Ferrol e Madrid e o Trenhotel Galicia entre A Coruña e Barcelona. Está así mesmo proxectada a apertura dunha liña de alta velocidade que conectará á cidade con Ourense. En canto ao transporte por estrada as principais vías de comunicación son a antiga N-VI e a Autovía do Noroeste, que cobre a ruta entre Madrid e Arteixo.

Outras autovías en proxecto de construción son a A-54, que conectará a cidade con Santiago de Compostela e a A-56, que conectará con Ourense. Así mesmo a cidade está conectada por diversas estradas de menos entidade coas principais vilas e cidades galegas.

O transporte público urbano existe na cidade dende o século XIX,[41] cando comezou a funcionar a compañía La Ferrocarrilana, que tiña primeiro a súa parada nos arredores da Porta de San Pedro e máis tarde na actual praza de Asturias. Con todo, o primeiro autobús motorizado utilizado na cidade data de 1907, cando a casa Barros comeza a facer probas cun recorrido entre a cidade e Viveiro, substituíndo finalmente a tracción motorizada á animal en 1915.

Durante os anos 1920 o transporte colectivo por estrada comeza a experimentar un notable medre, creándose liñas que conectaban con Becerreá, Navia de Suarna, A Fonsagrada, Ribadeo e Portomarín.

En maio de 1931, ante a necesidade, decídese crear unha rede de transporte urbano. Para elo o concello decide encargar a construción de catro autobuses con capacidade para 36 viaxeiros sentados e 40 de pé. Con iso buscábase crear tres liñas de servizo ordinario deixando un automóbil de reserva, estas tres liñas unirían: Ombreiro coa estación de tren; o empalme da estrada de Portomarín tamén coa estación de tren (pasando pola Praza Maior); e As Mercedes coa rúa San Fernando no centro. O prezo do billete oscilaba ente os 15 e os 40 céntimos. A partir de aquí a evolución do transporte urbano vai parella coa evolución da cidade. O 17 de maio de 1963, cando o concello outorga a concesión do servizo á empresa Autobuses Urbanos de Lugo, propiedade de Xosé Vázquez e Xaquín Arias. En 1976 a empresa convértese e sociedade anónima e pasa a denominarse AULUSA, nome que aínda perdura na actualidade.

Hoxe a empresa pertence ao grupo Monbus.

15

Lugo

16

Festas e gastronomía Véxase tamén: Festas de Lugo.

Lugo é famosa polas súas tabernas da Rúa Nova, Rúa da Cruz (tamén coñecida coma Rúa dos Viños) e Praza do Campo. Tamén podemos atopar unha rica gastronomía. Entre os seus pratos típicos están o polbo á feira, o lacón con grelos, o caldo galego, a empanada, as anguías, as troitas... Entre a repostería destacan as filloas (que poden ser feitas con sangue de porco), os freixós, as tellas e as orellas.

San Froilán Artigo principal: Festa de San Froilán.

Son festas adicadas ao patrón da cidade entre o 4 e o 12 de outubro.

Estas festas de Interese Turístico Nacional reúnen tódolos anos multitude de visitantes de todo o país e de fóra, chegando na súa edición do 2008 a reunir a 1.035.000 persoas.[42] Dende tempos remotos durante os días que van do 4 ao 12 de outubro celébranse unha serie de actos festivos cuxas xornadas principais son a do patrón (día 5) Casco vello de Lugo. e o domingo seguinte, chamado Domingo das Mozas, onde a xente engalánase cos traxes tradicionais e onde antes a tradición dicía que as familias do rural daban permiso a acudir a este día das festas aos seus fillos.

Tradicionalmente foi unha feira do ámbito rural con bailes, actuacións teatrais e competicións deportivas. Hoxe en día a estas actividades súmanselle moitas outras, coma concertos, feiras de artesanía, etc. aínda que o máis típico é a visita as barracas e sobre todo visitar as casetas onde, durante todo o mes de outubro, pódese degustar o polbo á feira.

Arde Lvcvs Artigo principal: Arde Lvcvs.

Con preto de medio millón de visitantes esta festa conmemora o pasado romano da cidade de Lugo. Son tres días de actividades lúdicas nos que se recrea a vida da cidade no imperio romano, con circos romanos, carreiras de cuadrigas, loitas de gladiadores, desfiles militares romanos, gardas nas portas da muralla, venta de escravos, vodas celtas... onde a xente da cidade viste con traxes de romano ou de celtas, participando en tódalas actividades.

Ofrenda do Antigo Reino de Galicia ao Santísimo

Desfile romano polas rúas da cidade con motivo do Arde Lucus.

Os delegados das sete antigas cidades do Reino (A Coruña, Lugo, Ourense, Santiago de Compostela, Mondoñedo, Betanzos e Tui) acoden cada ano para cumprir coa súa centenaria promesa de dotar dunha renda anual coa que iluminar o Altar Maior. A comitiva diríxese á catedral dende o pazo do Concello e, acabada a ofrenda, acompaña ao Santísimo na procesión pola cidade. Este acto desenvólvese o segundo domingo despois da festividade de Corpus Christi e foi declarado de Festa de Interese Turístico Galego.

Lugo

17

A Carballeira Festa universitaria, nace na década dos 90 da man dos Comités Abertos de Faculdade como acto protesta contra as continuas promesas das institucións de ampliación do Campus Universitario, ainda que pronto se afianza como unha festa de sona nacional, xa pasado o ano 2000 o concello de Lugo prohibe a celebración organizada desta festa, derivando ata a situación actual na que é un macrobetellón máis sen ningún tipo de responsabel nin control.

Outras festas Outras festas dignas de mención son as do barrio da Milagrosa, que se celebran a primeira fin de semana de setembro, o Entroido, as Letras Galegas, o Samaín ou o Magosto.

Barrios A cidade de Lugo componse de numerosos barrios, moitos coa súa propia personalidade e arquitectura, debido á súa construción repartida durante toda a historia da cidade.

• Centro - Recinto amurallado Tamén coñecido como o casco vello, é a zona máis antiga da cidade, que fica dentro da muralla romana. É o centro comercial e administrativo, ademais da zona onde se atopan a meirande parte dos monumentos. Dentro deste barrio está a Praza Maior, centro neurálxico de Lugo e a praza pública máis concorrida. Tamén neste barrio atópase a zona dos viños onde se poden atopar restaurantes e tabernas tradicionais. Hoxe en día está sufrindo unha profunda rehabilitación.

Cruceiro na Praza de Santa María.

• San Roque Un dos barrios máis céntricos e dos máis antigos da cidade. Conta cunha capela erixida en 1732 por Lucas Ferro Caaveiro. Neste barrio xuraban os bispos gardar os Foros da cidade. Tamén destacan os Xardíns, adicados a Xoán Montes e a residencia de anciáns, que data de 1886.

• Recatelo Tamén barrio do Parque. Esta zona é a máis antiga da cidade fora do recinto amurallado, onde hai documentación de antigas domus romanas anteriores ao propio recinto defensivo. Este barrio alberga o Parque de Rosalía de Castro, e é ademais o barrio onde se celebran as principais actividades festeiras tanto do San Froilán como do Arde Lucus. Ademais neste barrio atópanse os Xulgados da cidade e numerosas institucións de ensinanza.

Institutos en Recatelo.

• A Cheda Este barrio atópase ás beiras do río Miño, na súa ribeira esquerda.

Acolle o campo de fútbol da cidade, un importante centro comercial e o Pazo de Feiras e Exposicións. Seguindo dende este barrio pola beira do río atópase o Balneario de Lugo, onde están as antigas termas romanas da cidade.

• A Ponte - San Lázaro

Barrio da Ponte.

Lugo

18

Atópase cruzando a Ponte Romana. Neste barrio atópase a igrexa de San Lázaro, que constitúe un fito do Camiño Primitivo de Santiago.

Neste barrio atópase o Club Fluvial, un centro recreativo con piscinas e actividades de hostalaría. Ao redor de todos estes barrios a carón do río atopamos un paseo cun percorrido total duns trinta kilómetros,[43] integrando o río Miño na vida dos lucenses. Este espazo verde está considerado como Reserva da Biosfera.

• A Tolda Tamén chamada a Tolda de Castela, chamada así por ter sido lugar de parada de viaxantes de negocios das terras castelás. Atópase na confluencia dos ríos Fervedoira e Miño, preto da zona máis moderna da cidade, a Acea de Olga.

Praza de Augas Ferreas, na Acea de Olga.

• Acea de Olga Situado na parte sur da cidade, é un dos barrios máis novos de grandes avenidas, e onde se atopa a zona universitaria, que acolle o Campus da Universidade de Santiago. Este barrio foi erixido sobre as antigas aldeas de Fingoi e Magoi, nomes cos que tamén é coñecida esta zona. Neste barrio tamén se atopa a zona coñecida como Augas Férreas, tamén moi preto do Campus.

• O Carme É un barrio moi próximo ao centro urbano, entre a muralla e A Cheda, onde aínda se poden atopar pequenas hortas con leitugas e tomates, a parte de incluso galiñeiros e coelleiras, aínda que este tipo de actividade desaparece pouco a pouco cara unha maior urbanización.

Neste barrio, na Porta Miñá,[44] ao pé da igrexa do Carme ou da Virxe do Camiño, nacía a importante calzada romana Vía XIX do Itinerario de Antonino, en dirección de Iria Flavia e Braga. Xa na época medieval pasaría sobre o camiño superposto a esta vía (o Regueiro dos Hortos) o Camiño Primitivo que máis tarde sería desviado cara a rúa Santiago. Neste barrio, nos terreos coñecidos coma Regueiro do Horto ou Rego do Horto, propiedade da Catedral ata o século XVIII, naceu no ano 833 San Froilán.

Balneario de Lugo e barrio da Acea de Olga ao fondo.

Fogar de Santa María, no barrio do Carme, fronte a Muralla.

• A Milagrosa É o barrio máis populoso da cidade. Situado na zona da Avenida da Coruña, e é un dos barrios máis grande, con caracter obreiro e cunha notable actividade comercial e de hostalería. A zona sobre a que se asenta este barrio, pola que pasaba o acueduto romano do que hoxe apenas quedan restos, chamábase Agro do Rolo, tomando o nome actual a partir da construción da Igrexa da Milagrosa (comezada no ano 1946).

Neste barrio atópase o Parque da Milagrosa, un dos máis importantes da cidade.

• A Piringalla

Casas da Fonte dos Ranchos.

Lugo Barrio situado á beira do barrio da Milagrosa a camiño até o de Garabolos. É unha zona onde se está a desenvolver unha importante actividade comercial.

En 2007 atopouse un castro de considerables dimensións anterior á ocupación romana preto dos actuais depósitos de auga que abastecen á cidade.[45] • Albeiros Un barrio con moita personalidade propia, xa que é unha antiga aldea que foi engulido pola cidade, mais que mantén ás súas características, sendo un dos barrios máis pintorescos e característicos da cidade.

• Fonte dos Ranchos Neste barrio atópase o actual hospital da cidade, sendo un importante punto de comunicacións e unha das arterias principais da cidade, sendo a saída da cidade cara a Ponte Nova, que leva cara a Santiago de Compostela e Ourense.

Cómpre destacar que no ano 2007 foi construída unha gran fonte, chamada multimedia, na que a iluminación se sincroniza coa música.

• Paradai Barrio próximo ao centro da cidade, que ao igual que outros barrios mestura as modernas construcións coas máis tradicionais. No ano 2009 sufriu un importante troco tralas obras de urbanización que sufriu, o que o converterá nunha das máis importantes arterias de comunicación da cidade.

• Fontiñas Un dos barrios con maior densidade de poboación da cidade e importante núcleo comercial e de comunicacións, que conecta a zona noroeste da cidade coa zona do Campus Universitario. Conta co Parque dos Paxariños, un espazo natural que baixa do alto da cidade até as zonas fluviais.

• A Chanca A Chanca é un barrio que mestura a cidade e a construción rural, a medio camiño entre o centro da cidade e a zona residencial de Castelo, contando hoxe cun importante paseo fluvial ao redor dos ríos Rato e Fervedoira, outra importante paraxe natural de Lugo. Neste barrio atópase o Viaduto da Chanca, unha gran ponte utilizada para a rede de ferrocarrís dende 1874.

• Sagrado Corazón Este barrio é unha zona residencial, de pasado obreiro, situado ao norte da cidade ás beiras do Parque-Paseo do Rato.

• As Gándaras Outra zona residencial que mestura as novas construcións de grandes bloques de edificios con antigas casas, volcado especialmente cara o Polígono Industrial, ao que se atopa moi próximo. Arredor deste barrio e o anterior, concretamente na zona de San Cibrao é onde se situará o Novo Hospital de Lugo.

• O Ceao Zona industrial da cidade, atópase case ao 100 por 100 da súa capacidade de desenvolvemento, motivo o cal levou á construción dunha nova zona industrial nas proximidades deste.

• Alto de Garabolos Tamén coñecido sinxelamente como Garabolos, atópase ao final do polígono industrial e dunha das máis importantes arterias da cidade, a Avenida da Coruña. Neste barrio atópanse numerosas empresas adicadas ao sector automobilístico así como o cuartel de bombeiros e un importante centro comercial.

19

Lugo

20

Deporte Véxase tamén: Deporte en Lugo.

Na cidade destacan equipos profesionais como o Breogán, o Prone, o Club Deportivo Lugo ou o Ensino. Todos eles amplamente coñecidos pola súa participación de maneira frecuente nas máximas categorías estatais na loita con cidades moito maiores e importantes a nivel económico.

O Club Baloncesto Breogán,[46] actualmente participante na Liga LEB Ouro, é un dos clubs históricos no baloncesto estatal (ocupa a novena posición nese ránking) cunha das afeccións máis numerosas de Europa.

O Breogán en 2012.

Tras moitos anos na máxima categoría nacional, a liga ACB, descendeu na temporada 2005-06 á LEB. O club logrou a súa mellor clasificación na temporada 1984-85, ocupando a sexta posición, o que lle permitiu disputar unha competición europea, a Copa Korać, a seguinte campaña. Algúns xogadores importantes de baloncesto da cidade son Manel Sánchez, Tito Díaz, Suso Fernández ou Fran Vázquez (actualmente no FC Barcelona). A canteira do Breogán está representada polo Club Estudiantes, que disputa actualmente na Liga EBA. O Pavillón no que disputa so seus encontros é o Pazo dos Deportes.

O Azkar Lugo FS xoga actualmente na Primeira División de fútbol sala. Trala súa consolidación como un dos fixos da categoría a aposta pola canteira parece que comeza a ser clara nunha cidade na que o fútbol sala ten o maior número de fichas federativas. No seu palmarés destaca a Recopa de Europa do ano 2005, disputada en Lugo. Xoga os seus encontros como local no Palacio Municipal de Deportes.

No fútbol destaca o CD Lugo, actualmente en Segunda Divisón, tras ascender o 25 de xuño de 2012. Algúns futbolistas lugueses de sona son o porteiro Diego López (Sevilla FC), Roberto Trashorras (Rayo Vallecano), Paulo Álvarez e Iago Díaz (CD Lugo) ou José Manuel Alvelo, exfutbolista do Celta de Vigo. O equipo xoga os seus encontro no Estadio Anxo Carro, situado no barrio da Cheda á beira do Río Miño.

O Pazo dos Deportes é o pavillón máis grande da cidade.

En baloncesto feminino o Porta XI Ensino participou durante anos na Primeira División da Liga Feminina, aínda que agora disputa a Liga Feminina 2, a segunda máxima categoría. Os seus maiores logros foron o pase á final da Copa da Raíña en 2001 e a clasificación para as semifinais da Liga na temporada 2003-04. En voleibol, destaca o equipo feminino Emevé. En deportes individuais cabe destacar ós medallistas olímpicos en piragüismo Luís Gregorio Ramos Misioné e Chilares, xunto a outros piragüistas como Pedro Cuesta e Valladares. En atletismo destaca a olímpica María Abel, e no golf Katia Fernández. Foi famoso o falecido motociclista Juan López Mella.

Cabe destacar tamén a ampla tradición aeronáutica da cidade. O Real Aeroclub de Lugo conta na actualidade cunha gran flota de aeronaves lixeiras. Organiza anualmente unha concentración aeronáutica na que se dan cita varias disciplinas, desde a competición ata a divulgación do mundo da aviación. A súa base é o aeródromo de Rozas, unha pista de importantes dimensións para a que existen proxectos de ampliación nun futuro.

Lugo

21

Galería de imaxes Artigo principal: Galería de imaxes de Lugo.

Termas Romanas.

Representación da aguia das lexións romanas na praza de San Domingos.

Pazo do Concello.

Lugo

22

Porta do Campo Castelo da Muralla.

Fachada do Museo Provincial.

Forte romano na Praza Maior durante o Arde Lucus.

Lugo

23 Vista da Torre de A Mosqueira.

Vista afastada da zona de Calde e da Ponte Nova.

Parque de Marcos Cela.

Círculo das Artes.

Lugo

24

Seminario, onde estudou, entre outros, Gregorio Sanz.

Escavacións arqueolóxicas en Lugo á beira da muralla.

Cidades irmandadas • • • • •

Ferrol (Galiza) Dinan (Bretaña) Viana do Castelo (Portugal) Qinhuangdao (China) Gran Muralla Chinesa (China) (Irmandada á Muralla de Lugo)

Parroquias Para unha lista completa de tódolos lugares do concello de Lugo véxase: Lugares de Lugo.

Galicia | Provincia de Lugo | Parroquias de Lugo Adai (Santa María Madanela) | Bacurín (San Miguel) | Bascuas (Santa María) | Bazar (San Remixio) | Benade (Santo Estevo) | Bocamaos (San Xillao) | Bóveda (Santa María) | O Burgo (San Vicente) | Calde (San Pedro) | Camoira (Santo Estevo) | Carballido (San Martiño) | Coeo (San Vicente) | Coeses (Santa María Madanela) | Cuíña (Santalla) | Esperante (Santalla) | Gondar (Santa María) | Labio (San Pedro) | Lamas (Santalla) | Lugo | Mazoi (Santalla) | Meilán (Santiago) | Monte de Meda (Santa María Madanela) | Muxa (Santa María) | Ombreiro (San Martiño) | Orbazai (San Miguel) | O Outeiro das Camoiras (San Salvador) | Pedreda (San Vicente) | Pías (San Vicente) | Piúgos (Santiago) | Poutomillos (San Martiño) | Prógalo (Santiago) | Recimil (San Lourenzo) | Ribas de Miño (San Mamede) | Romeán (San Pedro) | Rubiás (San Xillao) | Saa (Santiago) | San Mamede dos Anxos (San Mamede) | San Martiño de Piñeiro (San Martiño) | San Pedro de Mera (San Pedro) | San Román (Santa Cristina) | San Salvador de Muxa (San Salvador) | San Xoán de Pena (San Xoán) | San Xoán do Alto (San Xoán) | San Xoán do Campo (San Xoán) | Santa Comba (San Pedro) | Santa María de Alta (Santa María) | Santa Marta de Fixós (Santa Marta) | Santalla de Bóveda de Mera (Santalla) | Santo André de Castro (Santo André) | Soñar (San Pedro) | Teixeiro (Santa María) | Tirimol (San Xoán) | Torible (Santa Mariña) | O Veral (San Vicente) | Vilachá de Mera (San Xillao)

Lugo

Notas [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7]

http:/ / toolserver. org/ ~geohack/ geohack. php?language=gl& pagename=Lugo& params=43_0_43. 24_N_7_33_20. 75_W_ Véxase no Galizionario.

Datos de 2001 publicados en 2004.

Sitio web sobre a cidade de Lucus Augusti (http:/ / www. arqweb. com/ lucusaugusti/ sacramentum. asp) A cidade sagrada de Augusto (http:/ / www. tarraconensis. com/ lugo/ lugo. html) A Reserva da Biosfera 'Terras do Miño' (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ naturaleza/ ?pag=reserva) Relación de unidades poboacionais. INE (http:/ / www. ine. es/ nomen2/ index. do?accion=busquedaDesdeHome& nombrePoblacion=Lugo& x=0& y=0) [8] "Alteraciones de los municipios en los Censos de Población desde 1842" (http:/ / www. ine. es/ intercensal/ intercensal. do?search=1& cmbTipoBusq=0& textoMunicipio=Lugo& btnBuscarDenom=Consultar+ selección). . Consultado o 5 de xaneiro de 2012.

[9] Axencia Estatal de Meteoroloxía. Temperatura máxima anual absoluta (http:/ / www. aemet. es/ es/ serviciosclimaticos/ datosclimatologicos/ efemerides_extremos?w=0& k=gal& l=1505& datos=det& x=1505& m=13& v=TMX) [10] Axencia Estatal de Meteoroloxía. Temperatura mínima anual absoluta (http:/ / www. aemet. es/ es/ serviciosclimaticos/ datosclimatologicos/ efemerides_extremos?w=0& k=gal& l=1505& datos=det& x=1505& m=13& v=Tmn) [11] Axencia Estatal de Meteoroloxía. Valores extremos (http:/ / www. aemet. es/ es/ serviciosclimaticos/ datosclimatologicos/ efemerides_extremos?w=0& k=gal& datos=det& l=1505) [12] http:/ / www. aemet. es [13] Un castro revoluciona a historia de Lugo (http:/ / www. galicia-hoxe. com/ index_2. php?idMenu=153& idNoticia=286500) [14] Galicia pueblo a pueblo. Andrés Procedo Ledo. Xunta de Galicia.

[15] Paxina da UNESCO, criterio para a designación da Muralla de Lugo como Patrimonio da Humanidade (http:/ / whc. unesco. org/ archive/ repcom00. htm#987) [16] Paxina do Concello de Lugo con datos sobre a Muralla (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ ) [17] Cronoloxía de Lugo (http:/ / www. lugoturismo. com/ visitalugo/ cronograma_detalle_popUp. asp) [18] M. Rubén García Álvarez, Galicia y los gallegos en la Alta Edad Media, Santiago, Pico Sacro, 1975, p. 44: "No tenía Galicia al comenzar esta etapa histórica más que una sola ciudad, la de Lugo, que era también, por cierto, la única que merecía tal nombre en toda la España cristiana del siglo VIII y la primera mitad de IX".

[19] Historia de Lugo (http:/ / www. lugoturismo. com/ visitalugo/ ?pag=historia) [20] O privilexio da exposición permanente do Santísimo Sacramento (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ religioso/ ?pag=santisimo) [21] Roman Walls of Lugo (http:/ / whc. unesco. org/ en/ list/ 987). UNESCO World Heritage List (en inglés) [22] Escudo de la ciudad de Lugo (http:/ / www. galiciadigital. com/ opinion/ opinion. 734. php), en www.galiciadigital.com (en castelán) [23] Historia heráldica da Provincia de Lugo (http:/ / www. deputacionlugo. org/ archivos/ docs/ historia_heraldica_galego. pdf) [24] Que escudo de Lugo lle gusta máis, o actual ou o antigo? (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ participa/ 2008/ 06/ 17/ 01121213691100598233839. htm) [25] De feito, en documento sen data (http:/ / www. lugo. es/ cs/ Satellite?blobcol=urlvalue& blobheader=application/ pdf& blobheadername0=content-type& blobheadername1=content-disposition& blobheadervalue0=application/ octet-stream& blobheadervalue1=attachment;+ filename=20080806_Proposta_Aprobacion_Escudo_Bandeira. pdf& blobkey=urlvalue& blobnocache=true& blobtable=Spark_Documento_Mungo& blobwhere=20080806_Proposta_Aprobacion_Escudo_Bandeira. pdf& ssbinary=true), o Concello de Lugo xa "aprobou inicialmente a modificación do escudo e da bandeira municipais nos termos do estudo-memoria redactado por don Eduardo Pardo de Guevara y Valdés, presidente do Consello Superior de Investigacións Científicas, e aprobar o proxecto de escudo e bandeira que se xunta a aquéla". O novo escudo aínda non foi feito público.

[26] A Festa do Corpus (http:/ / www. xente. mundo-r. com/ juliomonta/ corpus. htm) [27] Hermanamiento entre las murallas de Lugo y de China (http:/ / www. elpais. com/ articulo/ cultura/ Hermanamiento/ murallas/ Lugo/ China/ elpepucul/ 20071006elpepucul_5/ Tes), elpais.com (en castelán).

[28] Praza do Campo en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp. asp?idMonumento=50) [29] Lugo y su muralla. X. Trapero Pardo. Everest. 1986 [30] Igrexa de San Domingos en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp. asp?idMonumento=5) [31] Igrexa de San Froilán en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp. asp?idMonumento=8) [32] Igrexa de San Francisco en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp. asp?idMonumento=48) [33] Igrexa de Santiago A Nova en Lugoturismo (http:/ / www. lugoturismo. com/ quevisitar/ cultural/ monumentos_detalle_popUp. asp?idMonumento=49) [34] Museo Interactivo da Historia de Lugo (http:/ / www. lugo. es/ ws/ mihl/ index. jsp) [35] O Polígono do Ceao (http:/ / www. poligonoceao. org/ publico/ contenidos/ contenidos. pl?pagina=elpoligono) [36] Xestur só ten ofertas para 12 das 114 parcelas á venda nas Gándaras (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 63140. html) [37] Lugo, xeografía (http:/ / www. lugoturismo. com/ visitalugo/ ?pag=geografia)

25

Lugo

26

[38] Xornal El Progreso. Xoves 30 de setembro de 2010, páxina 12 [39] A ONU distingue a rehabilitación da Tinería (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 39890. html?lang=gl) [40] Como chegar (http:/ / www. lugoturismo. com/ comollegar/ ?pag=donde_esta_lugo) [41] Evolución do transporte urbano en Lugo. VV.AA. Universidade de Santiago de Compostela [42] O San Froilán atraeu a Lugo a máis dun millón de persoas (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 18491. html) [43] Cidade e Barrios (http:/ / www. lugo. es/ cs/ Satellite?c=Spark_SecNivel2& cid=1189079594819& color=Rojo& idioma=gl& pagename=Spark/ Spark_SecNivel2/ CLPlantSecNivel2& tipoLetra=Texto1) [44] Ricardo Polín, Guía histórica e cartográfica do Camiño Primitivo de Santiago, Concellaría de Cultura e Educación (Concello de Lugo), 2002 [45] Parece que el castro de A Piringalla tuvo un doble anillo de fosos (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ lemos/ 2008/ 02/ 03/ 0003_6535424. htm). La Voz de Galicia (3/2/2008) [46] A afección do Leite Río, entre as máis numerosas de Europa (http:/ / www. cbbreogan. com/ breogan/ noticias/ la-aficion-del-leche-rio-entre-las-mas-numerosas-de-europa-557. html)

Galicia Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Galicia (homónimos).

Comunidade Autónoma de Galicia

Bandeira

Escudo Himno galego: "Os Pinos"

Capital

Santiago de Compostela

Cidade máis poboada

Vigo

Linguas oficiais

Galego e castelán

Superficie - total - % de España

Lugar nº 7 29.574,4 km² 5,8 %

Galicia

27 Poboación - Total (2010) - % de España - Densidade

Lugar nº 5 2.738.591 hab.

5,95% 92,6 hab./km²

Taxa de natalidade (2005) Taxa de mortalidade (2005)

7,6 por 1000 10,5 por 1000

Esperanza de vida ó nacer (2005) - Homes - Mulleres

80,1 anos 77,1 anos 84,4 anos

Xentilicio - galego - outros - castelán - catalán - éuscaro - francés - inglés - portugués

galego galaico, galiciano gallego gallec galiziar galicien galician galego

Estatuto de Autonomía

6 de abril de 1981

Representación parlamentaria: - Congreso de España - Senado de España - Parlamento de Galicia

23 deputados 19 senadores 75 escanos

Presidente

Alberte Núñez Feijóo (PPdeG)

Moeda

Euro (€)

Zona horaria

UTC +1 (En verán: UTC +2)

Festa oficial

25 de xullo (Día Nacional de Galicia)

Galicia[1] ou Galiza[2] é unha nación[3] recoñecida internacionalmente en 1933[4] e establecida xurídica e administrativamente desde 1978 como Comunidade Autónoma segundo a Constitución española e con estatuto de nacionalidade histórica no seu Estatuto de Autonomía, dentro do Reino de España. O seu territorio está situado no extremo noroeste da Península Ibérica e linda, ao leste, coas comunidades autónomas de Asturias e Castela e León, ao oeste co Océano Atlántico, ao norte co Mar Cantábrico e ao sur coa República de Portugal.

Ten como lingua propia o galego, similar e de orixe común co portugués, e comparte oficialidade co castelán, que é oficial en todo o Estado Español.

Galicia posúe 2.778.913 habitantes (2012), cunha distribución poboacional que aglomera a meirande parte na franxa entre Ferrol e Vigo. Santiago de Compostela é a capital cun estatuto especial, dentro da provincia da Coruña. En Galicia, os núcleos urbanos con rango de cidade son sete, que segundo criterios poboacionais son os seguintes: Vigo, A Coruña, Ourense, Lugo, Santiago de Compostela, Pontevedra e Ferrol.

Etimoloxía Os nomes "Galiza" e "Galicia" derivan da palabra latina Gallaecia (ou Callaecia), que significaba literalmente "terra dos galaicos". Os galaicos (en latín: Gallaeci, en grego: Καλλαϊκοί) foron o pobo máis numeroso do noroeste da Península Ibérica xa antes da súa integración ao Imperio Romano no século I a.C, aínda que algúns autores consideran que en orixe o termo "galaico" era empregado para denominar unha pequena tribo ao norte do río Douro; sexa como for, este nome acabou por denominar todo un grupo étnico de lingua celta e culturalmente homoxéneo,

Galicia

28

situado entre o mar Cantábrico e o río Douro[5].

A primeira referencia histórica dos galaicos, remóntase ao ano 136 a.C, cando o xeneral romano Décimo Xunio Bruto Galaico regresa a Roma -despois da súa vitoriosa campaña bélica contra dous pobos previamente descoñecidos, lusitanos e galaicos- recibindo do propio Senado romano o título de Gallaecus ou "galaico" en honor á dura expedición militar contra estes[6]. Tras estes primeiros contactos, o mundo greco-latino vai denominar o seu país como Gallaecia, tal e como fixeron Estrabón, Plinio e Apiano, entre outros. Será este nome Gallaecia a que irá evolucionando durante máis de 13 séculos, e que acabará por adoptar as formas "Galiza" e "Galicia".

Máis controvertido é, non obstante, o significado orixinario do termo Gallaicus (galaico) e consecuentemente de Gallaecia. O primeiro autor que teorizou sobre isto foi Isidoro de Sevilla, quen no século VII explicaba que o nome "galaico" aludía á pel branca como o leite que tiñan os seus habitantes, de xeito similar aos habitantes da Galia[7].

Serán moitos autores posteriores os que tenten buscar o significado deste nome, tales como Afonso X o Sabio, Ramón Barros Sivelo ou Murguía, mais hoxe tende a relacionarse con étimos das linguas celtas, e indoeuropeas en xeral, de maneira que o significado exacto da palabra é, a día de hoxe, descoñecido.

Símbolos de Galicia Bandeira de Galicia Artigo principal: Bandeira de Galicia.

Se ben durante séculos, a antiga bandeira galega foi de fondo azul con cruces douradas, e un gran copón no centro ao xeito do escudo, a actual bandeira galega foi creada a finais do século XIX polos galeguistas históricos do Rexurdimento, como insignia nacional[8], ondeando desde polo menos o ano 1891. Ten fondo branco e presenta unha franxa azul dende o ángulo superior esquerdo ata o inferior dereito.

Escudo de Galicia Artigo principal: Escudo de Galicia.

O cáliz, figura heráldica que representa a Galicia, foi documentado por vez primeira no escudo dos reis de Galicia (roys de Galyce) do Armorial Segar de Inglaterra no ano 1282. Ten experimentado diferentes cambios ao longo do tempo, o actual escudo de Galicia é descrito no artigo número 3 da Lei de Símbolos de Galicia: O escudo de Galicia trae, en campo de azur, un cáliz de ouro sumado dunha hostia de prata, e acompañado de sete cruces recortadas do mesmo metal, tres a cada lado e unha no centro do xefe. O timbre, coroa real, cerrada, que é un círculo de ouro, engastado de pedras preciosas, composto de oito floróns de follas de acanto, visibles cinco, interpoladas de pérolas, e das súas follas saen cadansúas diademas sumadas de perlas, que converxen nun mundo de azur, co semimeridiano e o ecuador de ouro, sumado de cruz de ouro. A coroa, forrada de goles ou vermello[9].

Galicia

29

Himno galego Artigo principal: Os Pinos.

O himno galego (Os Pinos) é o símbolo acústico máis solemne de Galicia como comunidade política. O texto son as dúas primeiras partes do poema Queixumes dos pinos de Eduardo Pondal, e a música é da autoría de Pascual Veiga. Foi estreado na Habana, Cuba, o 20 de decembro de 1907.

Historia Artigo principal: Historia de Galicia.

Prehistoria Artigo principal: Galicia Prehistórica.

Eduardo Pondal, autor do poema que fornece a letra d'Os Pinos.

Dolmen de Corveira, construído entre o IV e III milenios a.C, é unha típica anta de corredor que forma parte do conxunto Sotorraño-Parxubeira-Portocoiro, Eirón, Mazaricos.

As primeiras probas líticas de presenza humana en Galicia remóntanse a hai uns 300.000 anos, no Paleolítico Inferior, durante o Plistoceno medio. Apareceron restos destes poboadores por todo o litoral, dende Ribadeo ata A Guarda. Estes restos son instrumentos líticos, que nos amosan unha industria Acheulense a base de bifaces, fendedores, triedros,... feitos sobre unha base de cuarzo ou cuarcita. Coñécense dúas culturas, o paleolítico inferior arcaico (ou "cultura dos cantos tallados") e o paleolítico inferior clásico ou Acheulense. A técnica é máis simple na primeira delas. As industrias son simples e o número de tipos reducido.

A primeira claramente identificada, caracterízase pola súa capacidade construtora e arquitectónica, xunto co seu sentido relixioso, fundamentado no culto ós mortos como mediadores entre o home e os deuses. Este sentido relixioso abrangue a súa importancia ata a actualidade. Estaban constituídos en clans. Desa época dan testemuña milleiros[Cómpre referencia] de mámoas e medorras espalladas por todo o territorio.

Idade de Bronce É nestes tempos cando se acada o desenvolvemento metalúrxico, impulsado pola riqueza mineira. Parece que debido ós cambios climáticos, varios pobos da meseta trasladáronse a Galicia, incrementando a poboación e os conflitos entre pobos. É a época de produción de diversos utensilios e xoias de ouro ou de bronce, que mesmo foron levadas máis aló dos Pireneos.

Etapa castrexa Artigo principal: Cultura castrexa.

Galicia

30 Floreceu na segunda metade da Idade de Ferro, resultado da fusión da cultura da Idade de Bronce e outras contribucións posteriores, coexistindo en parte coa época romana. Os celtas trouxeron novas variedades de gando, o cabalo domesticado e probablemente o centeo.

Castro de Santa Trega.

O primeiro pobo celta que invade Galicia é o dos Saefes, no século XI a.C. Someterá ó Oestrimnio, pero este influirá no primeiro sobre todo no eido da relixión, da organización política e das relacións marítimas con Bretaña e Inglaterra. O seu carácter eminentemente guerreiro fixo que Estrabón dixera deles que eran os máis difíciles de vencer de toda Lusitania. Cómpre dicir que a provincia romana da Gallaecia propia dos galaicos aínda non estaba constituída política e

administrativamente.

Os castros son recintos fortificados de forma circular, provistos dun ou varios muros concéntricos, precedidos xeralmente do seu correspondente foxo e situados, os máis deles, no cume de outeiros e montañas. Entre os castros de tipo costeiro destacan o de Fazouro, Santa Trega, Baroña e O Neixón. No interior poden mencionarse os de Castromao e Viladonga. Común a todos eles é o feito de que o home se adapta ó terreo e non ó contrario.

En canto ós templos, a única construción atopada é a de Elviña. O de Meirás conserva unha necrópole. Noutros castros existían pequenas Vivenda castrexa reconstruída. construcións en forma de caixa onde se gardaban as cinzas (cultura sorotáptica, dos campos de enterramento de furnas ou Urnenfelder como se coñecen pola súa denominación en alemán). Existen tamén outras parcialmente soterradas, cun depósito para a auga, nas que os vestixios de lume indican que debían servir para incinera-los cadáveres.

Dende finais do Megalítico aparecen inscricións sobre as rochas graníticas a ceo aberto das que se descoñece aínda a verdadeira orixe e significado (son moi coñecidas as de Campo Lameiro).

Galicia

31

Idade Antiga A romanización Artigo principal: Gallaecia.

Os romanos someteron a Galicia para aproveita-los seus recursos mineiros. Co tempo converteríana en provincia do imperio e recoñecerían a súa personalidade chamándoa Gallaecia. Con eles, os castros perderon o seu vello valor defensivo. Trouxeron novas técnicas, novas vías de comunicación, novas formas de organiza-la propiedade e unha lingua nova, pero foron tolerantes coa cultura existente.

O cristianismo chegaría a Galicia cos romanos. Lograría o que non acadou o latín e impúxose ó arianismo dos suevos e ó paganismo prerromano. Os suevos, que mantiveron Galicia como reino independente cento setenta anos, foron progresivamente mediatizados polos visigodos. Foi na súa época na que se impuxeron definitivamente a lingua latina e o cristianismo, evolucionando o primeiro cara o galego e mesturándose o segundo cos costumes pagáns.

Torre de Hércules na Coruña.

O Islam chegaría ó sur de Galicia e só o norte se mantería como bastión da Reconquista ata que, logo de recupera-lo sur, este se independizara co nome de Portugal. As actividades económicas dos castrexos baséanse na agricultura e gandería-pastoril.

Idade Media Artigo principal: Reino de Galicia.

Muralla romana de Lugo.

A aparición do sepulcro do Apóstolo 'Sant Iago' no século IX conferiulle a Galicia unha importancia clave dento do fortalecemento dos reinos cristiáns, erixíndose Santiago de Compostela como centro relixioso e destino de peregrinos que fortaleceron as ligazóns con Europa. O Camiño de Santiago converteuse nun eixo cultural polo que se espallaron, entre outros, a arte románica ou a lírica dos trobadores, facendo dela tamén un contrapeso cultural fronte ó centralismo.

Idade Moderna Artigo principal: Galicia na Idade Moderna.

A partir da escriturización normativa en castelán comezada por Afonso X, o galego como lingua comezou unha decadencia acelerada dentro do proceso de uniformización de España, pasando polos chamados "Séculos Escuros", nos que a supervivencia lingüística foi só oral. No século XVIII comezouse a tomar conciencia da situación de división lingüístico-social entre o pobo galegofalante e os poderosos, castelán-falantes.

Galicia

32

Idade Contemporánea

Catedral de Santiago de Compostela.

Século XIX Artigo principal: Galicia na Idade Contemporánea.

En 1833 Galicia perde a súa representatividade como unidade administrativa e desaparece a Xunta do "Reino de Galicia". É aquí onde nacen as actuais catro provincias galegas que estruturan o territorio baixo administración do goberno central. Atopamos neste século o primeiro xurdimento dun movemento político que vai defender Galicia por causa desta perda de poder.

O pronunciamento de Solís vai levantar en armas a unha parte do exército para defende-la unidade de Galicia contra a perda da desa administración anterior. Finalmente foron masacrados na batalla de Compostela e o 23 de abril de 1846 fusilados os sobreviventes, coñecidos a partir de aí coma os Mártires pola Liberdade ou Mártires de Carral.

O Rexurdimento supón unha tentativa culturalista de defensa da galeguidade posterior a esa tentativa política o afianzamento da conciencia de diferenciación cultural parella a un ideal político de autopertenza. Isto supón a recuperación da lingua galega como vehículo de expresión culto. Desta época son Rosalía de Castro, Murguía, Manuel Leiras Pulpeiro ou Eduardo Pondal, entre outros.

Século XX Logo do provincialismo, federalismo e rexionalismo do século anterior, xorde a etapa da Solidaridad Gallega, de 1907 á Primeira Guerra Mundial, co obxectivo de conseguir unha fronte electoral unida para eliminar o caciquismo e acadar unha representación galega (o que se saldou cun fracaso).

Unha primeira etapa, ata Primo de Rivera, é a marcada polas Irmandades da Fala, cunha preocupación fundamental pola defensa da lingua. Ao estendérense, vai callando de novo a idea política do galeguismo. Así, Vicente Risco e Otero Pedrayo traballaron no aspecto cultural e tiveron contraparte no aspecto político en Porteira e Lois Peña Novo.

O relevo constitúeo a chamada 'xeración Nós', en torno á revista do mesmo nome, acompañada de 1920 á Segunda República por unha preocupación pola creación dun galeguismo controlado e instrumental desde o poder político central.

Na Segunda República hai dúas tendencias fundamentais: a correspondente á Organización Republicana Gallega Autónoma (ORGA) e a contraparte no Partido Galleguista (PG). O PG xorde da unión de varias tendencias representadas nas figuras de Vicente Risco, R. Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas, Suárez Picallo, Castelao... En

Galicia

33

1936 o PG, para lograr o estatuto para Galicia, aliouse coa Fronte Popular e a resultas desa alianza sufriu unha escisión. Porén, logrouse o Estatuto e Castelao presentouse a Cortes pouco antes da Guerra Civil española.

Franquismo Durante o franquismo, cualificado por Celso Emilio Ferreiro de "longa noite de pedra", sucedéronse diferentes etapas represivas coas ideas galeguistas, a partir da loita armada de moitos galeguistas en contra de Francisco Franco.

Na posguerra créase en Bos Aires o Consello de Galiza, comandado por Castelao e Suárez Picallo. No ano 1944 sae do prelo Sempre en Galiza, guía ideolóxica do galeguismo. Pouco a pouco vaise optado polo mantemento dunha acción cultural, como manifesta a creación da editorial Galaxia.

No ano 1964 fúndanse a Unión do Pobo Galego (UPG, que Méndez Ferrín, un dos seus fundadores definiu como o partido nacionalista de esquerda revolucionaria) e o Partido Socialista Galego (PSG, con X. M. Beiras e Salvador García-Bodaño).

En democracia • 1975: Constitución da Xunta Democrática de Galicia.

• 1976: Constitución da Táboa Democrática de Galicia.

• 1977: Constitución da Asemblea de Parlamentarios de Galicia.

• 1978: Xunta Preautonómica presidida por Antonio Rosón Pérez.

• 1979: Xunta Preautonómica presidida por Xosé Quiroga Suárez.

• 1980: Referendo do Estatuto de Autonomía. Aprobado facendo referencia á Nacionalidade Histórica.

• 1981: Primeiras eleccións autonómicas.

• 1982: Presidente da Xunta de Galicia: Xerardo Fernández Albor.

• 1987: Presidente da Xunta de Galicia: Fernando González Laxe.

• 1989: Presidente da Xunta de Galicia: Manuel Fraga Iribarne.

• 2005: Presidente da Xunta de Galicia: Emilio Pérez Touriño.

• 2009: Presidente da Xunta de Galicia: Alberto Núñez Feijóo.

Demografía Artigo principal: Demografía de Galicia.

Manuel Fraga, Presidente da Xunta dende 1989 ata 2005

Galicia

34

Cunha poboación estimada (2010) de 2.738.591 habitantes[10], Galicia é a quinta comunidade autónoma de España segundo poboación. A súa densidade de poboación, de 92,6 hab./km², é lixeiramente superior á media española e semellante á europea.

A poboación de Galicia concéntrase na súa maioría nas zonas costeiras, sendo as áreas das Rías Baixas e o Golfo Ártabro (áreas metropolitanas da Coruña e Ferrol) as de maior densidade de poboación. O concello de Vigo, con 295.703 habitantes, constitúe o maior de Galicia, seguido dos da Coruña, 245.164 habitantes, e Ourense, 107.057 habitantes.

Xunto con estas tres cidades, Galicia conta con outras catro localidades consideradas cidades: Lugo, Santiago de Compostela (capital administrativa de Galicia), Pontevedra e Ferrol.

Concellos máis densamente poboados de Galicia.

Densidade de poboación por parroquias.

Concellos que gañaron ou mantiveron a súa poboación en 2009

Galicia

35

Mapa dos concellos de Galicia coa poboación de 2010

Así mesmo, o país conta con cinco concellos con máis de 30.000 habitantes, dez concellos de entre 20.000 e 30.000 habitantes, e trinta e cinco de entre 10.000 e 20.000 entre os que destaca Monforte de Lemos.

Segundo o censo de 2006, o nivel de fertilidade das galegas era de 1,03 fillos por muller fronte ao 1,38 estatal e menor á cifra de 2,1 fillos por muller necesarios para que se produza o remprazo xeracional da poboación[11]. Entre as galegas, as luguesas e as ourensás son as que menos fillos teñen, con 0,88 e 0,93, sendo as primeiras, as que menos fillos teñen en Vigo é a cidade máis poboada de Galicia.

[11] España . En 2006 rexistráronse en Galicia un total de [12] 21.392 nacementos , o que supón case 300 máis ca en 2005, segundo o IGE. De feito, na actualidade Galicia vive unha recuperación do número absoluto de nacementos comezado en 1999 e que está a sosterse nos últimos anos (En 2008 houbo 23.281 nacementos).

Malia a mellora dos nacementos, o saldo vexetativo, é dicir, a diferenza entre o número de persoas nadas e as falecidas, continúa sendo negativo en Galicia. No 2006 houbo un total de 29.389 falecementos polo que a poboación total minguou en preto de 8.000 persoas.

No tocante á esperanza de vida, os galegos tiñan en 2007 unha media de vida de 81,1 anos (77,4 anos para os homes e 84,7 anos para as mulleres)[13]. Dende 1981 a esperanza de vida dos galegos medrou en 5 anos, grazas á mellora da calidade de vida[14]. O avellentamento da poboación tamén se pon de manifesto no incremento de anciáns de idade avanzada que rexistra gradualmente a comunidade cada exercicio. Galicia contaba en 1991 con 300 persoas con máis de cen anos. Cinco lustros despois, a cifra medrou un 72% ao superaren o século 518 galegos.

Densidade de poboación por provincias.

A proporción de estranxeiros en Galicia é do 2,67% da poboación total.

As nacionalidades predominantes son a portuguesa (17,93% do total de estranxeiros), a colombiana (10,93%) e a brasileira (8,74%)[15].

Galicia

36

Concellos máis poboados Listaxe

Municipio

Provincia

Pob.

Listaxe

Municipio

Provincia

Pob. Vigo

1

Vigo

Pontevedra 297.241

11

Carballo

A Coruña 31.303

2

A Coruña

A Coruña 246.028

12

Arteixo

A Coruña 30.482

A Coruña

3

Ourense

4

Lugo

Ourense

108.002

13

Redondela

Pontevedra 30.006

Lugo

98.007

14

Culleredo

A Coruña 29.207

Ourense

Lugo 5

Santiago de Compostela

A Coruña

95.207

15

Ames

A Coruña 28.852

6

Pontevedra

Pontevedra 82.400

16

Ribeira

A Coruña 27.699

7

Ferrol

A Coruña

72.963

17

Marín

Pontevedra 25.864

8

Narón

A Coruña

38.910

18

Cangas do Morrazo

Pontevedra 26.121

9

Vilagarcía de Arousa

Pontevedra 37.903

19

Cambre

A Coruña 23.649

10

Oleiros

A Coruña

20

Ponteareas

Pontevedra 23.561

34.133

[16]

Censo 2011

Evolución demográfica A historia demográfica de Galicia foi a dunha continua perda de peso respecto ao resto do estado, froito da emigración cara a Iberoamérica, Centroeuropa ou outros territorios do Estado. Así, en 1857 a densidade de poboación en Galicia era a meirande de todas as rexións que conforman o estado, representando a cota galega o 11,49% da poboación española. Así e todo, no 2007, Galicia pasou a representar unicamente o 6,13% do poboación estatal.

Evolución demográfica de Galicia e [17] porcentaxe con respecto ao total estatal 1857

1887

1900

1910

1920

1930

1940

1950

Poboación 1.776.879 1.894.558 1.980.515 2.063.589 2.124.244 2.230.281 2.495.860 2.604.200 Porcentaxe

11,49%

10,79%

10,64%

10,32%

9,93%

9,42%

9,59%

9,26%

1960

1970

1981

1991

1996

2001

2006

2008

Poboación 2.602.962 2.583.674 2.753.836 2.720.445 2.742.622 2.732.926 2.767.524 2.794.796 Porcentaxe

8,51%

7,61%

7,30%

6,90%

6,91%

6,65%

6,19%

5,99%

Galicia

37

Divisións administrativas Artigos principais: Provincia, Comarcas de Galicia, Concellos de Galicia e Partidos xudiciais de Galicia.

Santiago de Compostela Historicamente Galicia estivo dividida en 7 provincias (A Coruña, Betanzos, Lugo, Mondoñedo, Ourense, Santiago e Tui) ata 1833. Administrativamente a Galicia actual estrutúrase en 4 provincias (A Coruña, Lugo, Ourense e Pontevedra), 53 comarcas, 315 concellos e 3.778 parroquias. O territorio do concello estrutúrase en parroquias e estas á súa vez en aldeas ou lugares.

Demograficamente, Galicia caracterízase pola súa alta taxa de dispersión demográfica, o que, xunto a un elevado número de poboacións, fai que un 50% das entidades de poboación de España se atopen en Galicia, ocupando só o 5,8% da superficie total. Así, calcúlase que en Galicia existen un millón de topónimos e microtopónimos[18].

Santiago de Compostela é a capital de Galicia.

Economía Artigo principal: Economía de Galicia.

Galicia é unha terra de contrastes económicos. Mentres a costa oeste, sede dos maiores centros de poboación, e tamén das industrias manufactureiras e de derivados da pesca, é próspera e incrementa a súa poboación, a zona rural das provincias de Ourense e Lugo basea a maior parte da súa economía na agricultura tradicional, asentada no minifundio, ou pequenas explotacións agrícolas e/ou gandeiras. O crecemento do turismo, aproveitamento forestal sostible e agricultura orgánica e natural, así como explotacións gandeiras de certo tamaño están aumentando as posibilidades da economía galega.

Tenda ZARA en Hong Kong. ZARA, do grupo INDITEX, é o primeiro grupo europeo e segundo mundial de confección e roupa. Ten a súa sede central en Arteixo, A Coruña.

Galicia

38

Aséntanse en Galicia poucas grandes industrias. Cabe contar entre elas coa planta de aluminio que a multinacional Alcoa ten en San Cibrao (Cervo), a industria manufactureira de automóbiles da tamén multinacional Citroën en Vigo, a mina e as centrais térmica e de ciclo combinado de Endesa de As Pontes de García Rodríguez, a refinería da Coruña ou os estaleiros de Ferrol e Vigo, con desigual sorte e en proceso de reconversión case continua na súa maioría desde os anos 80. Nos anos 90 unha industria galega estase a desenvolver de xeito internacional, o grupo téxtil Inditex (Zara, Pull and Bear, etc.), con sede en Arteixo.

As industrias manufactureiras de produtos agrícolas están en pleno retroceso, caendo en mans foráneas as industrias de derivados lácteos e outras sufrindo unha reestruturación, como lle pasou á antiga industria estatal 'FRIGSA' ('Frigoríficos Industriales de Galicia') que acabou sendo desmantelada e tratando de ocupar o seu lugar unha serie de empresas moito máis pequenas.

O 85% dos turistas que visitan Galicia visitan Santiago de Compostela, un dos principais [19] reclamos turísticos galegos .

Galicia tamén conta con catro importantes entidades financeiras: dúas caixas de aforros; Caixa Galicia e Caixanova, e dous bancos; o Banco Etcheverría, e o máis importante, o Banco Pastor, que ademais é o segundo máis antigo de España despois do Banco Etcheverría.

A pesca, na que tradicionalmente Galicia é unha potencia, vén minguando o número de capturas desde hai anos tanto polo esgotamento das pesquerías tradicionais como polas condicións políticas de acceso ás mesmas. Estanse comezando a desenvolver os cultivos mariños, algúns deles seguindo a liña tradicional das mexilloeiras (que aínda hoxe representan a maioría do valor de especies cultivadas) ou as cetarias.

A agricultura e gandería pasaron nunha xeración de ser practicamente de subsistencia a ser de comercialización, e seguen a sufrir cambios debido ao impacto da incorporación na UE e ás condicións de entrada. O número de explotacións agrarias está caendo rapidamente, así como se está a concentrar a cota leiteira, por citar dous indicadores.

O turismo, de desenvolvemento máis tardío cá noutras zonas da Península, representa hoxe en día unha importante fonte de ingresos, coa peculiaridade de que se concentra na costa (principalmente nas Rías Baixas) e Santiago. Durante o ano 2007 Galicia recibiu 5,7 millóns de turistas, un 8% máis que no ano 2006[19], e un 11% máis que no 2005 e 2004. O turismo supón o 12 por cento do Produto Interior Bruto (PIB) galego e emprega a un 12 ou 13 por cento dos traballadores.

Sanxenxo é un dos destinos turísticos máis coñecidos da comunidade.

Galicia

39

Enerxía A xeración neta en 2005 alcanzou os 25.097 GWh dos cales 17.158 obtivéronse de actividades de xeración de réxime ordinario mentres que 8.644 proviñan de actividades de xeración de réxime especial. Esta cantidade supuxo o 9,33 % do total de España. Ese mesmo ano a demanda na comunidade galega ascendeu a 18.622 Gwh. As principais fontes de xeración son os combustibles sólidos procesados transformados principalmente nas centrais térmicas de Meirama e As Pontes. Esta última é a maior central térmica de España cunha potencia de 1.468 Mw distribuída en catro grupos.

O crecemento da potencia instalada en réxime especial en 2005 respecto do ano anterior foi do 10,2 %. Dentro deste grupo, as enerxías renovables están nunha etapa de gran crecemento, destacando a enerxía eólica que supuxo en 2005 o 83,1 % do total da potencia instalada de enerxías renovables, e que no ano 2009 colocaba á comunidade no terceiro posto nacional con 3.137 MW de potencia instalados[20] Nos próximos anos espérase unha expansión da enerxía térmica solar[21] así como da enerxía undimotriz.

Aeroxeneradores en Carnota.

Xeografía Artigo principal: Xeografía de Galicia.

Véxase tamén: Rías de Galicia, Montes de Galicia e Illas de Galicia.

O territorio de Galicia está comprendido entre 43º 48' N (Estaca de Bares) e 41º 49' N (fronteira con Portugal no parque do Xurés) en latitude. En lonxitude, entre 6º 44' O (límite entre Ourense e Zamora) e 9º 18' O (acadado practicamente en dous lugares: cabo da Nave en Fisterra e cabo Touriñán).

Imaxe de Galicia feita por un satélite da NASA.

Galicia

40

Relevo Na xeografía galega destaca o contraste entre o relevo costeiro e o de interior, máis elevado có primeiro.

Tamén contrasta a morfoloxía entre as chairas elevadas setentrionais e as serras e depresións meridionais.

Praia de Carnota. Cos seus 7 km de lonxitude constitúe o maior areal do país.

A costa galega conta con 1.659 km dos que máis de 800 son cantís e 300 son de praias. A costa do país caracterízase pola presenza das rías, indentacións na costa nas que o mar anegou vales fluviais por descenso do nivel terrestre (ascenso relativo do nivel mariño). As rías están tradicionalmente divididas en Rías Altas (Ribadeo, Foz, Viveiro, Barqueiro, Ortigueira, Cedeira, Ferrol, Ares, Betanzos, A Coruña, Corme e Laxe e Camariñas) e Rías Baixas de maior tamaño, atópanse ao sur de Fisterra como punto máis occidental de Galicia (Corcubión, Muros e Noia, Arousa, Pontevedra e Vigo). Entre as Rías Altas faise decote unha división entre as denominadas propiamente Rías Altas (ó leste de Estaca de Bares) e as Rías Medias.

O aspecto orográfico que presenta Galicia no seu interior é de montañas baixas e romas, con multitude de ríos, estruturados como tributarios do Río Miño no interior, e nas cuncas atlántica e cantábrica, ríos máis curtos (en particular os que van ó Mar Cantábrico). As pendentes suaves ás veces ceden o paso a ladeiras escabrosas, como ocorre nos Canóns do Sil. Noutras zonas aparecen amplos vales, se ben son minoritarios.

Vista xeral da Ría de Ferrol.

As rías destacan pola súa importante achega á pesca de Galicia, contribuíndo a que a costa galega sexa unha das zonas pesqueiras máis importantes do mundo.

A erosión do Océano Atlántico na costa galega tamén contribuíu á presenza de multitude de cabos entre os que destacan Estaca de Bares (punto máis ó norte de Galicia e a separación entre Océano Atlántico e Mar Cantábrico), Cabo Ortegal, Cabo Prior, Punta Santo Adrao, Cabo Vilán, Cabo Touriñán (punto máis occidental de Galicia), Cabo Fisterra, considerado polos romanos como o fin do mundo coñecido e o Cabo Silleiro que pecha polo sur a ría de Vigo. Ó longo da costa galega atópanse pechando as rías un gran número de arquipélagos que destacan tanto polos seus fondos mariños como polas súas colonias de aves mariñas. Os principais grupos de illas son os arquipélagos de Cíes, Ons, Sálvora así como as illas de Cortegada (xunto cos tres arquipélagos anteriores forman o Parque nacional das Illas Atlánticas), Arousa, Sisargas e Malveiras.

Cabo Ortegal.

Galicia

41

O aspecto orográfico que presenta Galicia no seu interior é de montañas baixas e romas. As pendentes suaves ás veces ceden o paso a ladeiras escabrosas, como acontece nos canóns do río Sil. Noutras zonas aparecen amplos vales, se ben son minoritarios.

Galicia é percorrida de norte a sueste por dúas fallas tectónicas, partindo as características do chan galego por ditos lugares. Así, atopámonos na zona do Porriño con canteiras de granito, rocha moi abundante en boa parte de Galicia, pero ausente no extremo nordeste.

As principais cadeas montañosas do país son as serra do Xistral (norte de Lugo), Os Ancares (fronteira con As nubes que entran por Galicia baten cos Ancares ó penetraren no interior da Península Ibérica.

León e Asturias), O Courel (fronteira con León), O Eixo (fronteira entre Ourense e Zamora; a 2.124 m atópase Pena Trevinca, o teito de Galicia), Macizo de Manzaneda (corazón da provincia de Ourense), O Faro (fronteira entre Lugo e Pontevedra), Cova da Serpe (fronteira Lugo e A Coruña), Montemaior (provincia da Coruña), Montes do Testeiro (entre Pontevedra e Ourense), A Peneda, e as do Xurés e O Larouco (fronteira entre Ourense e Portugal).

Os principais cumios de Galicia son Pena Trevinca (2.127 m), Pena Survia (2.095 m), Alto do Torno (1.942 m), Maluro (1.925 m), Monte Cuíña (1.987 m) e Cabeza de Manzaneda (1.778 m) [22].

Hidrografía Artigo principal: Ríos de Galicia.

Galicia cualifícase moitas veces como a terra dos mil ríos pola cantidade de cursos fluviais que mantén. En xeral, e debido á súa pequenez, salvo o Miño na súa desembocadura ou nos moitos encoros, non son navegables (excepción feita para pequenas barcas no tramo final sen pendente dalgúns, que propicia a celebración de festas semi-acuáticas como as chamadas "zaleas").

Os ríos galegos pertencen a dúas vertentes: a Cantábrica e a Atlántica. Na vertente cantábrica son ríos moi curtos, onde destaca o río Navia, que nace nos Os Ancares e desemboca na localidade asturiana de Navia, e o río Eo, que desemboca no límite con Asturias. Algo máis longos son na atlántica, coas excepcións novamente de Miño e Sil que teñen unha lonxitude de varios centos de quilómetros, 310 e 225 km respectivamente, sendo o Miño o noveno de España en lonxitude. Na vertente atlántica cabe destacar ademais, de norte a sur, os ríos Eume, Tambre, Ulla, Lérez e Limia, que desemboca en territorio portugués.

Desembocadura do Miño na Guarda.

Galicia

42

Existen moitos encoros para a produción de enerxía eléctrica, debido ó caudal, pendente e angostura, o que produce tamén o fenómeno dos 'canóns', como os afamados canóns do Sil (moitos deles aproveitados para encoros).

Climatoloxía Artigo principal: Clima de Galicia.

En xeral, Galicia ten un clima suave de influencia oceánica, moi chuvioso. Aínda así, a irregular orografía ten como consecuencia a existencia de múltiples microclimas, con fortes variacións en áreas con pouco máis de 200 km².

O río Lérez, na súa desembocadura en Pontevedra.

A grandes trazos, pódense distinguir as seguintes zonas: • As Rías Altas e interior da Coruña, cun clima oceánico húmido. Rexistra o maior índice de precipitacións de Galicia, así como o menor número de días soleados e o maior número de días con precipitacións.

• • • •

A Mariña Luguesa, cun clima oceánico suave con temperaturas baixas todo o ano.

O Interior, cun clima oceánico case continental.

As Rías Baixas, cun clima oceánico suave.

O curso fronteirizo do río Miño, cun clima moi próximo ao mediterráneo suave.

• A Ribeira Sacra, cun clima continental moi cálido propiciado polo Val do río Miño e os diversos montes que rodean a cidade de Ourense. No verán danse seguido rexistros con temperaturas entre as máximas de toda a Península, que chegan a superar os 40 °C. O territorio galego ten unha temperatura media anual ponderada de 13,3 °C.[23] Durante o inverno a temperatura media acada os 8,5 °C,[23] na primavera chega aos 15 °C,[23] no verán os 19 °C e durante o outono os 11 °C.,[23] É, polo tanto, no primeiro terzo do ano (meses de xaneiro a marzo) cando se dan os valores Río Sil ao seu paso pola Ribeira Sacra, onde forma os famosos máis baixos de temperatura para a maior parte de Canóns do Sil. Galicia. É na zona atlántica de Galicia –provincias da Coruña e Pontevedra onde se rexistran as temperaturas medias anuais máis elevadas, superando lixeiramente os 14 °C e sendo de 1 a 2 °C máis altas cás de Lugo e Ourense, respectivamente. Os valores medios normalizados van dende mínimos por debaixo dos 6 °C nas montañas das serras orientais e sudorientais (Os Ancares e O Eixo), ata máximos superiores aos 15 °C nas áreas costeiras a baixa altitude, especialmente nas Rías Baixas. A distribución espacial das temperaturas presenta unha variación costa-interior, relacionada coa presenza do Océano Atlántico -quen ten un efecto de regulador térmico nas zonas costeiras e incluso en zonas máis interiores-, e outra norte-sur, en relación co balance anual entre as compoñentes climáticas temperada e subtropical. En conxunto, marcan un efecto diagonal NW-SE de diminución da temperatura é dicir, poderíase trazar unha liña dende Tui ata Ribadeo que diferenciaría dúas zonas principais climáticas en Galicia, unha con temperaturas máis suaves (a costa) e outra con temperaturas máis continentais (o interior).

Galicia

43

Natureza Flora Galicia ten unha gran porcentaxe de monte (un 68,96%)[24] con máis de 600 millóns de árbores cubrindo a súa superficie, valorada en 28.000 millóns de euros[25], onde se desenvolven importantes especies forestais en estado natural, se ben nas últimas décadas as características boscosas están cambiando debido á importación do eucalipto, quedando un número de fragas reducido, en particular no centro-norte da provincia de Lugo.

As Fragas do Eume constitúen un reduto do bosque atlántico galego que outrora cubriu case toda Galicia.

Dentro do aproveitamento da terra fóronse introducindo diversos cultivos, pero respecto á cantidade de terra dedicada compiten cos pastos debido á presión do aproveitamento económico do gando.

Galicia é unha forte potencia de riqueza forestal para o Estado Español. A pesar dos incendios forestais que queiman moitas hectáreas tódolos anos, a madeira producida en Galicia é unha importante fonte de ingresos, así como a pasta de celulosa procedente de madeiras brandas. A rexión é unha zona de transición entre tres climas e os seus biótopos:[Cómpre referencia] • atlántico, con bosques de carballos, bidueiros, amieiros, etc.; • mediterráneo, principalmente nos vales interiores dos grandes ríos, con elementos significativos coma estevas, sobreiras, erbedos, etc.; • continental bastante suavizado, con elementos puntuais coma teixos, acivros, algúns abetos (alóctonos), piñeiros vermellos, etc.; Debido á bonanza do clima, danse tamén facilmente especies subtropicais e mesmo tropicais: palmeiras, orquídeas, etc. En Galicia houbo tres revolucións botánicas ou forestais, que se deron en tres épocas diferentes e con resultados ben distintos: • chegada do castiñeiro (Castanea sativa) cos romanos, rapidamente aclimatado e agora xa considerado coma autóctono; • chegada das repoboacións de piñeiro bravo (Pinus pinaster), co tempo chamado mesmo piñeiro do país ou piñeiro galego, dende a descubrimento de América, sobre todo para a construción de barcos; • chegada das repoboacións de eucalipto (especialmente Eucalyptus globulus), dende o franquismo, aínda contemplado coma especie alóctona, principalmente para fornecer de materia prima a ENCE, a papeleira de Pontevedra.

Galicia

44

Fauna Artigo principal: Fauna de Galicia.

Existen en Galicia 262 especies de vertebrados inventariados, dos que 12 son peixes de augas doces, 15 anfibios, 24 réptiles, 152 aves e 59 mamíferos[26].

Os animais que se ven topicamente como máis característicos de Galicia son domésticos, e corresponden ás explotacións gandeiras.

Porén, os bosques e montes galegos albergan unha variedade de pequenos mamíferos (lebres, coellos) e outros non tan pequenos (como xabarís ou corzos) que son aproveitados nas tempadas de caza.

Gaivotas patiamarelas nas Illas Cíes

Dentro das aves, cabe citar os varios sitios de paso ou invernada, zonas ZEPA, etc, como a da Ría de Ribadeo.

Cabe mencionar o cabalo de pura raza galega e a galiña autóctona de Mos, que se atopa en perigo de extinción, aínda que o número de exemplares aumentou considerablemente en 7 anos[27].

Lingua Artigos principais: Lingua galega e Historia da lingua galega.

O galego, idioma romance derivado do latín que se falaba na antiga Gallaecia romana, é a lingua propia de Galicia e constitúe a máxima expresión cultural do pobo galego. Dende o punto de vista filoxenético é de orixe común ao portugués (co que mantén un 85% de intelixibilidade[28]) e similar a outros romances ibéricos tales coma o asturiano ou o castelán.

A lingua galega desenvolveu tradición literaria temperá canda outros romances coma o occitano.

Esta prematura tradición acredita o seu prestixio.

Atravesou posteriormente períodos de decadencia literaria e sociolingüística debido ao status político de Galicia ao longo da súa historia.

Falantes de galego como primeira lingua segundo os censos do Instituto Actualmente, a lingua galega posúe un estándar Galego de Estatística do ano 2001. elaborado pola Real Academia Galega en base á súa tradición literaria. O galego contemporáneo, como lingua oficial, posúe unha variante culta que é empregada tanto nos medios de comunicación de Galicia coma no ensino primario, secundario e universitario.

A lingua galega é falada por máis de 3 millóns de persoas arredor do mundo. En relación ó número de falantes, o galego ocupa o posto 146 na lista mundial, na que están incluídos máis de 6.700 idiomas[15].

O castelán comezou a se introducir na Baixa Idade Media sobre todo ao accederen casteláns a postos na Igrexa e na política galega, e acabou por converterse na lingua da clase dirixente e de facto na única lingua oficial e ao longo do século XX tamén na lingua falada por unha parte dos habitantes das cidades galegas. Despois de varios séculos de imposición política da lingua castelá, o galego acadou nos últimos decenios tamén o status de lingua oficial na comunidade autónoma galega, e ámbolos dous son aprendidos nos centros de ensino. Existe un forte movemento social que busca a plena normalización da lingua de Galicia.

Galicia

45

Hai que notar que tanto o galego coma o portugués son derivados do antigo galego, chamado habitualmente galego-portugués. As dúas linguas comezaron a se afastaren progresivamente coa separación política de Portugal e Galicia.

Transportes e mobilidade Aeroportos En Galicia hai tres aeroportos situados no eixo atlántico, que dan servizo ás cidades máis importantes de Galicia. O Aeroporto de Santiago de Compostela, cun tráfico de 1.917.466 pasaxeiros no 2008 é o máis importante de Galicia e o único con voos intercontinentais.

Conecta con varias cidades de España e Europa e en temporada alta ten voos a Caracas e Bos Aires. O Aeroporto de Vigo, con 1.278.762 pasaxeiros no mesmo ano, ten tamén voos directos a varias cidades de España e a Londres e París. Finalmente, o Aeroporto da Coruña, con 1.174.970 pasaxeiros en 2008, ten voos directos a varias cidades de España, así como a Lisboa e Londres. Cabe destacar que os tres aeroportos teñen voos directos a Madrid, Barcelona, Bilbao, algunha das Illas Canarias, Palma de Mallorca e Londres.

Torre de control do aeroporto de Santiago de Compostela.

Portos Entre os portos galegos cabe destacar o Porto de Vigo, que é o maior porto de pesca do mundo[29] [30]. O seu tráfico total en 2004 foi de 4.730.399 toneladas. Outros portos a destacar son os de Ferrol e A Coruña, así como os de Marín e Vilagarcía de Arousa.

En Galicia hai ademais outros 122 portos xestionados polo ente público Portos de Galicia.

Porto de Vigo coas Illas Cíes ó fondo

Galicia

46

Estradas A rede de estradas de Galicia está formada por varias autoestradas e autovías que unen as principais cidades, e unha rede nacional e secundaria que chega ó resto de concellos.

Cabe destacar as autovías de acceso a Galicia: a A-6 que une A Coruña e Lugo con Madrid entrando polo Cebreiro e a A-52 que une Vigo, Ourense e Benavente entrando pola Gudiña. Están en construción outras dúas autovías. A A-8, con máis dun 75% operativo, entra polo Cantábrico e une a costa coa A-6 en Baamonde. A A-76, aínda en proxecto, entrará por Valdeorras, seguindo un percorrido similar ao da actual N-120 entre Ponferrada e Ourense.

Autoestrada AP-9 cara Vigo.

No interior de Galicia atopamos a AP-9 entre Ferrol e Vigo e a AP-53 (e AG-53) entre Santiago e Ourense. Están actualmente en construción as autovías A-54 entre Santiago e Lugo, e A-56 entre Lugo e Ourense. Hai ademais outras autoestradas e autovías xestionadas pola Xunta de Galicia, que unen as principais capitais comarcais, como a AG-53 anteriormente mencionada, a AG-55 que une A Coruña e Carballo e a AG-64 entre Ferrol e Vilalba.[Cómpre referencia]

Ferrocarril O día 15 de setembro de 1873, foi inaugurado o primeiro ferrocarril de Galicia entre O Carril (Vilagarcía) e Cornes (Santiago). En 1875 inaugurouse a segunda liña, que unía A Coruña e Lugo. E non será até 1883 cando se ligue o país co resto do Estado, a través do Barco de Valdeorras.[31] A rede de ferrocarril en Galicia ronda os 1.100 km. Hai varias liñas de largo ibérico (1.668 mm) que corresponden a Adif e Renfe Operadora e que unen tódalas cidades galegas. Hai outra liña de largo inferior (1.000 mm) correspondente a FEVE, co percorrido Ferrol-Ribadeo-Oviedo. De todas estas liñas a única electrificada é a que entra por Ponferrada cara Monforte, Ourense e Vigo.[32] Actualmente están en construción varias liñas de alta velocidade. Unha delas é a liña Santiago-Ourense-Madrid prevista para 2012, así como o eixe atlántico, xa en servizo entre A Coruña e Santiago, que unirá tódalas cidades atlánticas da comunidade con Portugal. Hai outras liñas en proxecto que acabaran de vertebrar o territorio unindo o resto de cidades: o eixe interior de Galicia entre Vigo e Monforte, e a L.A.V. subcantábrica, entre A Coruña e León.[Cómpre referencia] Liñas de ferrocarril existentes en Galicia.

Galicia

47

Cultura Artigo principal: Cultura de Galicia.

Galicia conta cunha rica historia na que diferentes pobos, xunto coa poboación nativa, deixaron a súa impronta na cultura.

Literatura Artigo principal: Literatura galega.

Como acontece coa maior parte das linguas romances, as primeiras manifestacións literarias en galego (algunhas veces denominado actualmente galego-portugués) datan da Idade Media. Logo desta etapa medieval (na que resulta especialmente relevante a produción poética), tivo lugar un longo período de algo máis de tres séculos de seca literaria, denominados séculos escuros, no que se produciu un case total abandono da lingua galega como lingua literaria. Co Rexurdimento, fundamentalmente na segunda metade do século XIX, a literatura en galego volve a cultivarse xurdindo nomes fundamentais como Rosalía de Castro.

Xa no século XX, antes da guerra civil teñen especial importancia grupos de intelectuais como a Xeración Nós e as Irmandades da Fala, nos que se atopan escritores como Vicente Risco, Ramón Cabanillas e Castelao. Pódense observar, logo, dous períodos máis que coincidirían, aproximadamente, un co franquismo e o outro co período de tempo que chega ata a actualidade, dende o instauración da democracia en España.

Autores de sona da literatura galega contemporánea son Xosé Luís Méndez Ferrín, Manuel Rivas ou Suso de Toro.

Os Cantares gallegos de Rosalía marcan o comezo do Rexurdimento.

Música Artigo principal: Música tradicional galega.

Galicia é un país cunha ampla tradición musical. A súa riqueza musical reside na variedade de ritmos musicais así como de instrumentos.

Gaiteiros nunha romaría

Os instrumentos empregados na música galega viran fundamentalmente ao redor dos de vento e percusión.

De entre todos eles, destaca a gaita como o máis estendido e coñecido, aínda que ultimamente estase prestando especial atención á recuperación daqueles instrumentos que foron caendo no esquecemento, principalmente os diferentes tipos de frautas galegas e a zanfona. En canto á percusión, ten unha gran variedade, podendo citarse o tamboril, o bombo e a pandeireta, entre outros.

En canto a ritmos musicais destacan as muiñeiras, danzas folclóricas que teñen orixe nos muíños onde se moían o trigo e o millo; e alalás.

Galicia

48

Festas populares Véxase tamén: Festas de interese turístico de Galicia.

As seguintes son algunhas das festas máis populares de Galicia: • Festas do Apóstolo Santiago: son as festas en honra ao patrón de Galicia e celébranse durante medio mes en Santiago de Compostela. Nelas celébranse actos relixiosos e o 24 de xullo lánzanse fogos artificiais desde a catedral.

• Festa de San Froilán: son as festas dedicadas ao patrón da cidade de Lugo, entre o 4 e o 12 de outubro. Estas festas de Interese Turístico Nacional reúnen todos os anos multitude de visitantes, chegando na súa edición de 2008 a reunir a 1.035.000 persoas.[33] Son famosas sobre todo polas tradicionais casetas onde se desgusta o polbo á feira.

• Arde Lucus: é unha das festas máis populosas de Galicia, onde os habitantes da cidade de Lugo festexan o seu pasado romano e celta, disfrazándose como eles, adornando a cidade e realizando múltiples actividades como circos romanos, vendas de escravos ou vodas celtas.

• Festa do marisco: vén celebrándose cada outubro desde 1963 no Grove. Na década dos 80 foi declarada de Interese Turístico Nacional. A degustación de marisco fresco a prezos populares é, sen dúbida, o maior atractivo desta cita.

• Festa de San Paio: celébrase na Estrada en xuño.

Dura tres días e consta de oficios relixiosos, procesións, fogos artificiais e bailes. É a festa patronal da Estrada.

Un dos desfiles do Arde Lucus

• Festa da Dorna: celébrase o 24 de xullo en Ribeira e foi declarada Festa de Interese Turístico de Galicia. Nace no ano 1948, orixinariamente como unha broma que un grupo de amigos quixo gastarlle aos seus veciños. Desde entón vén celebrando cada ano en torno ao 24 de xullo e presume de ser unha das festas con máis arraigamento popular, participativo, e divertido de toda Galicia. Actividades que é hoxe en día a Festa da Dorna e que pasan desde un "Gran Prix de Carrilanas", unha "Regata de Embarcacións Feitas a man e propulsión a pan de millo", un "Premio de Ícaro de Voo sen Motor", e ata unha "Canción de Tasca".

• Feira Franca: celébrase en Pontevedra no primeiro fin de semana de setembro, é a recreación dun mercado aberto que se empezou a celebrar en 1467, na feira rememóranse os períodos de máis prosperidade da historia de Pontevedra desde o século XV ata finais do século XVI e recréanse as actividades históricas, teatro, animación, ou demostración de oficios artesáns. A primeira edición celebrouse no ano 2000 e é unha das festas máis importantes de Pontevedra.

Galicia

49

• Rapa das Bestas de Sabucedo: celébrase o primeiro fin de semana de xullo en Sabucedo (A Estrada), é un acontecemento de tradición ancestral, declarado de Interese Turístico Nacional en 1963. É rápaa máis famosa de Galicia, consiste en baixar do monte cabalos salvaxes e levalos a un recinto pechado denominado "fachendoso", onde se lles corta as crines e márcase aos poldros. É diferente respecto das demais rapas de Galicia, xa que nela os "aloitadores", encargados de inmobilizar aos animais para poder cortarlles as crinas e marcalos, non utilizan ningunha axuda.

Aloitadores tentando suxeitar a unha besta na Rapa das Bestas de Sabucedo

• Festival de Ortigueira: celébrase na localidade de Ortigueira durante catro días. Primeiro celebrouse desde 1978 a 1987, e actualmente celébrase desde 1995. O festival baséase na cultura celta, música folk e encontro con distintos pobos, o cal fai deste festival algo importante para o coñecemento doutras culturas ou pobos vidos de moitas partes de España e do mundo, cada mes de xullo nas datas sinaladas reúnense un número de persoas próximo ás 100.000 por edición. Está considerado Festa de Interese Turístico Estatal.

• Romaría Viquinga de Catoira: é unha festa profana que se celebra na localidade de Catoira o primeiro domingo de agosto. Celébrase desde 1960 e rememora feitos históricos en defensa de Galicia dos ataques de piratas normandos e sarracenos que buscaban o tesouro da Igrexa compostelá. En 2002 foi declarada Festa de Interese Turístico Internacional.

• Festa do Corpus Christi de Ponteareas: vénse celebrando desde 1857 en Ponteareas. No fin de semana seguinte a Corpus Christi celébrase a festa máis representativa, as alfombras florais. Está considerada Festa de interese turístico desde 1968 e interese turístico nacional desde 1980.

Gastronomía Artigo principal: Gastronomía de Galicia.

A gastronomía galega destaca pola súa variedade e pola calidade dos seus produtos, demostrada en moitos casos polos 30 produtos galegos con Denominación de Orixe Protexida.[34] A miúdo os produtos galegos son protagonistas de gran cantidade de feiras e festas patronais e gastronómicas referencia ineludible para o turista que visita Galicia.

Polbo á feira.

Galicia

50

A cociña galega tanto nas zonas do interior como nas costeiras sempre foi moi sinxela, debido á escaseza de recursos dos que dispor. O porco formaba a base da alimentación nas terras do interior. Na zona costeira tamén se consumía este tipo de carne, pero a base da alimentación constituíaa o peixe.

Os pratos máis tradicionais da cociña galega corresponden, entre outros, o caldo galego, o polbo á feira, o cocido, a caldeirada, o churrasco, as mariscadas, os callos e a empanada. Entre as sobremesas tradicionais atópanse a torta de Santiago ou a de Mondoñedo, as orellas Queimada. (típicas do Entroido) ou as filloas. Algúns produtos típicos da gastronomía galega son o grelo, a pataca, a castaña, o pemento, o mel, o lacón, os embutidos, o queixo, o pan e os distintos tipos e mariscos.

Entre as bebidas destacan a queimada, os augardentes e derivados (bebidas espirituosas), e os distintos tipos de viño dos que cabe destacar as cinco denominacións de orixe existentes en Galicia: O Ribeiro, Rías Baixas, Monterrei, Valdeorras e Ribeira Sacra.

Deportes Polo que respecta aos deportes de masas, existen equipos importantes de fútbol, coma o Celta de Vigo e o Deportivo da Coruña, que actualmenten xogan na Primeira división. O equipo coruñés gañou 1 liga, 2 copas do Rei e 3 Supercopas de España, mentres que os vigueses Celta de Vigo, é o club galego con máis tempadas na máxima categoría. Tamén destaca o Club Deportivo Lugo, único representante do país na Segunda división. Outros equipos de sona son o Coruxo FC e o CD Ourense en Segunda B, e outros históricos como Pontevedra CF, Racing de Ferrol, así como a SD Compostela, a nivel individual saíu da canteira galega o único balón de ouro do Estado Español, Luis Suárez. Galicia acolleu varios partidos do Mundial de Fútbol de 1982, nos estadios de Riazor e Balaídos.

Xogadores do Deportivo da Coruña antes dun partido da Copa da UEFA en 2008.

En baloncesto destacan equipos como o CB Breogán, CAB Obradoiro, OAR Ferrol e Club Ourense Baloncesto.

Destacan tamén os equipos de balonmán, SD Teucro, Octavio Pilotes Posada e BM Cangas; o H.C. Liceo de hóquei sobre patíns (o equipo máis laureado de Galicia), e os equipos de fútbol sala, Santiago Futsal, Azkar Lugo e Burela FS, todos na Primeira División.

Existen tamén varias seleccións galegas, entre as que destacan a selección galega de fútbol, a de baloncesto ou a de rugby.

Galicia é coñecida tamén pola súa tradición de deportes acuáticos, tanto no mar como nos ríos, como remo, navegación deportiva, piragüismo ou surf, deportes nos que é unha asidua gañadora de metais nos Xogos Olímpicos, na actualidade o máximo exemplo é David Cal, Carlos Pérez Rial ou Fernando Echavarri. No eido acuático o deporte galego por excelencia son as traíñas, contando Galicia con representantes na Liga San Miguel de traiñeiras. Nos últimos anos Galicia tamén ven de se converter en toda unha potencia en tríatlon da man de Xavier Gómez Noia, medallista olímpico en 2012, e Iván Raña, os dous campións do mundo, e sendo Noia un dos mellores atletas da historia na especialidade.

No ano 2006 o ciclista de Mos Óscar Pereiro gaña o Tour de Francia trala descualificación do norteamericano Floyd Landis, quen lle arrebatara o primeiro posto na penúltima xornada. Tamén son galegos deportistas destacados en

Galicia

51

deportes como o alpinismo, onde sobresae a viguesa Chus Lago, terceira muller en acadar o cumio do Everest sen axuda de osíxeno, e que conta tamén co título Leopardo das neves.

Goberno e política A consideración de Galicia como nación e unha procura constante dun maior grao de autogoberno son defendidas por un número significativo de cidadáns.[Cómpre referencia] As tendencias nacionalistas, e mesmo as non-nacionalistas, en Galicia son, na súa meirande parte, de tipo federalista, isto é, a formación dunha federación co resto dos actuais territorios españois ou peninsulares. Ademais, tamén existen grupos independentistas.

O Pazo de Raxoi, sede oficial da presidencia da Xunta de Galicia.

Os poderes da comunidade O Estatuto de Autonomía de Galicia establece que os poderes da comunidade exércense pola vía do Parlamento, a Xunta e a Presidencia[35]: • O Parlamento de Galicia é o representante máximo de Galicia, e sobre o cal recae a potestade lexislativa. O Parlamento está integrado por 75 deputados elixidos por sufraxio universal pola vía da representación proporcional por un período de catro anos, e no que está garantida por lei a posibilidade do voto aos galegos que residen no estranxeiro.

Alberte Núñez Feijóo, presidente da Xunta.

• A Xunta de Galicia é o órgano colexiado sobre o cal recae a potestade executiva e administrativa do goberno. Está integrada polo presidente, o vicepresidente e doce conselleiros. A comunidade exerce as súas funcións administrativas pola vía da Xunta e dos seus entes e órganos dependentes. A Xunta tamén coordina as actividades das Deputacións Provinciais.

• O Presidente da Xunta de Galicia dirixe e coordina as accións da Xunta e ostenta a representación da comunidade autónoma e a ordinaria do Estado español en Galicia. É membro do Parlamento e é electo polos deputados e nomeado polo rei de España.

Galicia

52

Resultados electorais Artigo principal: Lista de Presidentes de Galicia.

Número de deputados no Parlamento de Galicia, en 2009: • Partido Popular de Galicia (PPdeG): 38 deputados • Partido dos Socialistas de Galicia (PSdeG): 25 deputados • Bloque Nacionalista Galego (BNG): 12 deputados Número de votos das forzas políticas con representación parlamentar nas eleccións (1 de marzo de 2009): • Partido Popular de Galicia (PPdeG): 758.798 • Partido dos Socialistas de Galicia (PSdeG): 481.890 • Bloque Nacionalista Galego (BNG): 266.969 Número de votos das principais forzas políticas sen representación parlamentar: • Unión Progreso e Democracia (UPyD): 23.414 • Terra Galega (TG): 18.380 • Esquerda Unida (EU): 15.887

Partidos políticos • • • • • • • • • •

Partido Popular de Galicia (PPdeG).

Partido dos Socialistas de Galicia (PSdeG-PSOE).

Bloque Nacionalista Galego (BNG).

Partido Galeguista (PG).

Frente Popular Galega (FPG).

Esquerda Unida (EU).

Terra Galega (TG).

Nós-Unidade Popular (Nós-UP).

Unión Progreso y Democracia (UPyD).

Partido da Terra

Medios de comunicación Televisión A Televisión de Galicia (TVG) é a cadea pública autonómica de televisión, que emite desde o 24 de xullo de 1985 e forma parte da Compañía de Radio-Televisión de Galicia (CRTVG). Televisión de Galicia emite en todo o territorio galego e ademais conta con dúas canles internacionais, Galicia Televisión Europa e Galicia Televisión América, que emiten en toda a Unión Europea e en América grazas ao satélite Hispasat. A segunda canle tvG2 emite desde o 2 de febreiro de 2009.

O Centro Territorial de Galicia da TVE comezou a emitir programación propia en 1974, por primeira vez a televisión contaba con programación regular en lingua galega.

Existen dúas televisión privadas de ámbito galego, VTelevisión e Popular Televisión Galicia.

A Galega realiza un importante papel normalizador da lingua.

Galicia A primeira experiencia de televisión local en Galicia data de 1984 en Narón, a mediados dos anos noventa xeralízanse e en 2006 existían 36 emisoras locais no país. Coa chegada da TDT establecéronse demarcacións supramunicipais para as televisións locais, outorgando o goberno galego as concecións para a televisión local no ano 2006.

Radio A Radio Galega (RG) é a radio pública de Galicia, forma parte da CRTVG do mesmo xeito que a Televisión de Galicia. Radio Galega comezou a emitir en fase de probas o 24 de febreiro de 1985, e iniciou a súa programación regular o 29 de marzo do mesmo ano. Conta con dúas cadeas que emiten de forma convencional, sendo Radio Galega, que emite programación xeneralista, e Radio Galega Música, que emite música. Hai tamén bo número de emisoras locais asociadas na EMUGA.

Xornais O xornal galego con maior difusión é La Voz de Galicia, que conta con 12 edicións locais e unha a nivel estatal.

Outros xornais relevantes son El Correo Gallego, Faro de Vigo, Galicia Hoxe, o primeiro que se publica unicamente en galego, e o ourensán La Región. Entre outros xornais de menor difusión cómpre destacar o Atlántico Diario, da área metropolitana de Vigo, o gratuíto De luns a venres, o primeiro en lingua galega, o xornal deportivo DxT Campeón, o xornal El Ideal Gallego da Coruña, o Heraldo de Vivero, o Xornal de Galicia e o Diario de Ferrol.

Notas [1] Galicia constitúe o único topónimo oficial: La Voz de Galicia (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ galicia/ 2008/ 06/ 08/ 0003_6886803. htm), 8 de xuño de 2008. Segundo as Normas Ortográficas e Morfolóxicas do Idioma Galego: "Teñen terminación -cia, entre outros, acacia, ..., etc.

Entre estas palabras está Galicia, voz lexítima galega, denominación oficial do país e maioritaria na expresión oral e escrita moderna. Galiza é tamén unha forma lexitimamente galega, amplamente documentada na época medieval, que foi recuperada no galego contemporáneo. NOMIG 20º edición ISBN 84-87987-51-6 Páxina 56.

[2] O termo Galiza, segundo as Normas Ortográficas e Morfolóxicas do Idioma Galego da Real Academia Galega do ano 2003, acéptase para referírmonos á Comunidade Autónoma de Galicia (mantendo esta última como forma recomendada), xa que a pesar do estabelecido nas NOMIG, que xunto co VOLG son os únicos textos con carácter normativo para a lingua galega (Ver lei de normalización lingüística), sobre o carácter equivalente dos termos Galicia e Galiza, o Estatuto de Autonomía, di, no seu Artigo 1. 1. Galicia, nacionalidade histórica, constitúese en Comunidade Autónoma...polo que este é o nome oficial da comunidade autónoma.

[3] Segundo o Dicionario da Real Academia Galega: "nación s.f. Comunidade humana, instalada nun territorio definido, que pode estar ou non politicamente organizada como estado, e que se caracteriza por ter unhas tradicións históricas e culturais comúns, os mesmos intereses económicos e unha unidade lingüística ou relixiosa. A nación de Breogán. Sociedade de nacións. CF. país, pobo, terra."

No Dicionario de galego Digalego.com (http:/ / www. digalego. com/ diccionario/ html/ index. php?op=ver& id=44628& buscado=NACIÓN& opcion=entrada), Ir Indo. "Nación (lat. natione). s.f. Comunidade de individuos aos que uns vínculos determinados, basicamente culturais, económicos e unha historia común, lles dan unha fisionomía propia, diferenciada, e unha vontade de organización e proxección autónoma que os leva a querer dotarse de institucións propias, ata que se constitúa o estado."

[4] RÍOS, X. (2010). Galicia e a sociedade das nacións.

[5] Los celtas: la Europa del hierro y la Península Ibérica. Pedro Damián Cano Borrego. p118 (http:/ / books. google. com/ books?id=tbha9yv5kJ0C& pg=PA17& dq=Los+ celtas:+ la+ Europa+ del+ hierro+ y+ la+ PenÃnsula+ Ibéric& hl=en& ei=TcAlTMLTNpWTjAeykvx2& sa=X& oi=book_result& ct=result& resnum=1& ved=0CCgQ6AEwAA#v=onepage& q& f=false) [6] Nuevos Estudios sobre la Romanización. José María Blázquez. p150 (http:/ / books. google. com/ books?id=ytLiqFszmKQC& pg=PA150& dq=136+ Bruto,+ Galaico,+ galaicos& hl=en& ei=l8AlTMjcF5CRjAfe-71q& sa=X& oi=book_result& ct=result& resnum=5& ved=0CDoQ6AEwBA#v=onepage& q=136 Bruto, Galaico, galaicos& f=false) [7] De preconiis Hispanie. Joannes Aegidius. Universidad de Madrid. 1955. p229 (http:/ / books. google. com/ books?id=FBZpAAAAMAAJ& q="quod+ generat+ homines+ lacteos"& dq="quod+ generat+ homines+ lacteos"& hl=en& ei=wsElTLTpCtaSjAeC7rWHAQ& sa=X& oi=book_result& ct=result& resnum=1& ved=0CCcQ6AEwAA) [8] Os Símbolos de Galicia (http:/ / consellodacultura. org/ wp-content/ blogs. dir/ 2/ 2007/ 12/ simbolos_de_galicia. pdf) pp88-89 [9] Lei 5/1984, do 29 de maio, de Símbolos de Galicia. (http:/ / www. parlamentodegalicia. es/ sites/ ParlamentoGalicia/ BibliotecaLeisdeGalicia/ Lei5_1984. pdf) [10] Principais datos de Galicia (http:/ / www. ige. eu/ igebdt/ esq. jsp?pagina=002005& ruta=datos-basicos/ datos_basicos. jsp).

[11] As lucenses son as que menos fillos teñen en España (http:/ / www. galicia-hoxe. com/ index_2. php?idMenu=79& idNoticia=307692).

[12] Aumentan os nacementos en Galicia, pero o saldo vexetativo segue en negativo (http:/ / www. galiciae. com/ nova/ 11665. html?lang=gl).

53

Galicia [13] IGE (http:/ / www. ige. eu).

[14] A esperanza de vida incrementouse en Galicia en cinco anos dende 1981 (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ galicia/ 2007/ 10/ 30/ 0003_6273910. htm?idioma=galego).

[15] Galicia 08. Xunta de Galicia, Consellaría de Cultura e Deporte (http:/ / www. vieiros. com/ enlaces/ novas/ doc/ 0219125001196101193-dossier-editado-pola-consellaria-de-cultura-pdf-840-kb. pdf).

[16] INE (2011). (http:/ / www. ine. es) [17] Fonte: Poboación de feito segundo o Instituto Nacional de Estadística. Datos dispoñibles en INE. Censo de 1857, (http:/ / www. ine. es/ revistas/ cifraine/ cifine3. pdf) Poboación de España por provincias desde 1787 a 1900, (http:/ / commons. wikimedia. org/ wiki/ File:Evolución_Población_Provincias_España_1787_-_1900. pdf) Series de población de hecho en España desde 1900 a 1991, (http:/ / www. ine. es/ inebase2/ leer. jsp?L=0& divi=DPOH& his=0) y Series de poboación de España desde 1996. (http:/ / www. ine. es/ inebase2/ leer. jsp?L=0& divi=DPOP& his=0) [18] Microtoponimia, artigo de Manuel Bragado en Xornal.com (http:/ / www. xornal. com/ article. php?sid=20050905120430).

[19] Galicia recibiu un 8% máis de turistas durante o 2007 (http:/ / www. lavozdegalicia. es/ galicia/ 2008/ 01/ 02/ 00031199277292134844326. htm?idioma=galego).

[20] Informes REE (http:/ / www. ree. es/ sistema_electrico/ informeSEE. asp) [21] (http:/ / energia. greenpeace. es/ fseg. shtml) [22] La Voz de Galicia, 10.08.2008 [23] Variación temporal e espacial da temperatura (http:/ / www. meteogalicia. es/ galego/ informacion/ documentos/ Variabilidade_Natural_Clima. pdf) [24] María L. Loureiro García e Melina Barrio Martínez; Valoración medioambiental, cultural y paisajística de los espacios rurales gallegos: una perspectiva económica. Centro de Investigación Económica y Financiera, Fundación Caixa Galicia (2009). ISBN 978-84-96982-35-2.

[25] "El desorden de los bosques" (http:/ / www. farodevigo. es/ secciones/ noticia. jsp?pRef=3268_4_201060__Galicia-desorden-bosques). Faro de Vigo. .

[26] Enciclopedia Galega Universal ( versión en liña (http:/ / egu. es/ )).

[27] www.europapress.es. A 'galiña de Mos' aumenta o seu censo de 100 a 5.500 exemplares en sete anos, aínda que segue en perigo de extinción. (http:/ / www. europapress. es/ galicia/ agro-00246/ noticia-rural-galina-mos-aumenta-censo-100-5500-ejemplares-siete-anos-sigue-peligro-extincion-20080621123002. html) [28] Ethnologue (http:/ / www. ethnologue. com/ show_language. asp?code=glg).

[29] http:/ / www. galiciaparaelmundo. com/ blog/ index. php?page_id=51& reportaje_id=2504& name_page=Reportaje [30] ¡E aínda din que o peixe é caro! (http:/ / weblogs. madrimasd. org/ ciencia_marina/ archive/ 2008/ 05/ 30/ 93384. aspx) [31] Viaxe real en ferrocarril a Monforte de Lemos e Hendaia en 1883 (http:/ / www. vialibre-ffe. com/ noticias. asp?cs=hist& not=1226) [32] Electrificación Monforte-Vigo (http:/ / www. ctv. es/ USERS/ herrero/ ELECTRIFICACI_N_MONFORTE_VIGO. pdf) [33] O San Froilán atraeu a Lugo a máis dun millón de persoas (http:/ / elprogreso. galiciae. com/ nova/ 18491. html) [34] Ministerio de Agricultura, Pesca e Medio Ambiente DOP Galicia (http:/ / www. mapa. es/ es/ alimentacion/ pags/ Denominacion/ resultado. asp) [35] Estatuto de Autonomía de Galicia. Título I: Do Poder Galego (http:/ / www. xunta. es/ estatuto?lang=gl#T1)

54

Fonte dos artigos e colaboradores

Fonte dos artigos e colaboradores Lugo Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2665387 Colaboradores: AMPERIO, Adorian, Agremon, Alalvarez, Albert galiza, Alma, Angeldomcer, Anton45, Atobar, Banjo, Beninho, Bombadil, Caronium, Clodoveo, CommonsDelinker, Dannycas, Elisardojm, Elvire, Emilio juanatey, Estevoaei, FleaRHCP, Forza4, Frumosul, Furado, HombreDHojalata, Hugo22, Imxavitooh, Krisko, Lameiro, Lansbricae, Lara, Lmbuga, Manu bcn, Manudosde, Manuel Trujillo Berges, Martinho12, Mergulho, Mougán, Paradanta, Piquito, Prevert, RNC, Rialbudi, Rocastelo, Savh, Sawlom, Servando2, Sobreira, TXiKi, Vivaelcelta, Woden, Xabier Cid, Xas, Xavitooh, Xelo2004, Xoacas, Xoán Carlos Fraga, 72 edicións anónimas Galicia Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=2609373 Colaboradores: AMPERIO, Acerto, Adalbertofrenesi, Adorian, Agremon, Albert galiza, Albusko, Alexander Vigo, Alexandre Vigo, Alfonso Márquez, Alyssalover, Andre Engels, Anton45, Arco de Rayne, Atobar, Avner, Banjo, Basilio, Cabaleiro de Espadas, Carronada, Casdeiro, Cheluco, CommonsDelinker, DGDIC, Danidvt, Dannycas, DwightFry, Ecemaml, Ecemaml.falso, EdgarFabiano, Elisardojm, Elvire, Emilio juanatey, Estevoaei, Frecuentaje, Frumosul, Fryant, Furagaitas, Gallaecio, Gradin, Gz2005, Henrique Pereira, Hipólito, Hmmmm, HombreDHojalata, Hugo22, Ibérico, Iesmgb2, Ignacio.Agulló, Imxavitooh, Jchapela, Josepalvarezperez, Kai670, Kryser, Lameiro, Lansbricae, Lmbuga, Luimipi, Luisinho, MARC912374, Manu bcn, Martinho12, Martiño1996, Meos, Meu rei, Miguel.baleato, Miguel.lima, Moderador, Nanni, Nanotrasno, Nonso91, Norrin strange, One2, Ostiudo, Paradanta, Pedroeiriz, Porto, Prevert, RNC, Robin Patterson, Rocastelo, Rosalía12, Rubenvrial, Sdocio, Servando2, Slade, Sobreira, Suisui, Taamu, Template namespace initialisation script, Tfeliz, Tinsiño, Toliño, Unho, Vilachan, Vivaelcelta, Woden, Xabier Cid, Xas, Xoacas, Xosel, Xosé, Xoán Carlos Fraga, Yavanno, 144 edicións anónimas

55

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores Ficheiro:Flag of the City of Lugo, Spain (official).PNG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_the_City_of_Lugo,_Spain_(official).PNG Licenza: Public Domain Colaboradores: Buho07 Ficheiro:Escudo de Lugo 3.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Escudo_de_Lugo_3.svg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0,2.5,2.0,1.0 Colaboradores: Escudo_de_Lugo_2.svg: *Escudo_de_Lugo.svg: Miguillen (Taller de Heráldica y Vexilología in the Spanish Wikipedia ) derivative work: Elisardojm (talk) derivative work: Elisardojm (talk) Ficheiro:MurallaCatedralGenial.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:MurallaCatedralGenial.JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: Adnñzo8 Ficheiro:Catedral de Lugo 1.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Catedral_de_Lugo_1.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Lorena PLS Ficheiro:Praza do Campo. Lugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Praza_do_Campo._Lugo.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: Adorian Ficheiro:Casco histórico de Lugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Casco_histórico_de_Lugo.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: Adorian Ficheiro:Situacion_Lugo.PNG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Situacion_Lugo.PNG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Alyssalover, HombreDHojalata, Prevert Ficheiro:Nuvola apps kweather.png Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Nuvola_apps_kweather.png Licenza: GNU Lesser General Public License Colaboradores: Alno, Alphax, Basilicofresco, LivingShadow, Mysid, Pierre cb, Pseudomoi, Rocket000, SCEhardt, Str4nd, 4 edicións anónimas Ficheiro:Muralla.Lugo.Galicia.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Muralla.Lugo.Galicia.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Colaboradores: Balbo, FlickreviewR, Lmbuga Ficheiro:Fundadores de Lugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Fundadores_de_Lugo.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: Adorian Ficheiro:Roman walls, Lugo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Roman_walls,_Lugo.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Colaboradores: slideshow bob Ficheiro:Fachada da Catedral de Lugo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Fachada_da_Catedral_de_Lugo.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Colaboradores: Fausto Alava-Moreno Ficheiro:TorreRelojLugo.gif Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:TorreRelojLugo.gif Licenza: Public Domain Colaboradores: Eladiorego Ficheiro:Diputación Provincial de Lugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Diputación_Provincial_de_Lugo.JPG Licenza: Creative Commons Attribution-Share Alike Colaboradores: Lancastermerrin88 Ficheiro:Ponte romana de Lugo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ponte_romana_de_Lugo.jpg Licenza: Public Domain Colaboradores: Atobar Ficheiro:Forte romano (3).JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Forte_romano_(3).JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: Lala Lugo Ficheiro:AyuntamientoLugo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:AyuntamientoLugo.jpg Licenza: Public Domain Colaboradores: Eladiorego Ficheiro:Lugo, Capela de Santa María.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Capela_de_Santa_María.JPG Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: User:HombreDHojalata Ficheiro:Igrexa de San Froilán.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Igrexa_de_San_Froilán.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: Adorian Ficheiro:Lugo, Igrexa de Santiago A Nova.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Igrexa_de_Santiago_A_Nova.JPG Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: User:HombreDHojalata Ficheiro:Fachada principal del Museo Provincial de Lugo, adosado a la Iglesia de San Pedro.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Fachada_principal_del_Museo_Provincial_de_Lugo,_adosado_a_la_Iglesia_de_San_Pedro.JPG Licenza: Creative Commons Attribution-Share Alike Colaboradores: Lancastermerrin88 Ficheiro:100 1541.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_1541.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:Lugo_casco_viejo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo_casco_viejo.JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: Guldhammer Ficheiro:Desfile polas rúas da cidade (Praza Maior).JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Desfile_polas_rúas_da_cidade_(Praza_Maior).JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: Lala Lugo Ficheiro:CruceiroCatedralLugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:CruceiroCatedralLugo.JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: Eladio Rego Ficheiro:100 0256.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0256.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:100 0677.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0677.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:100 0610.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0610.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:100 0672.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0672.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:100 0324.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0324.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: HombreDHojalata, Xelo2004 Ficheiro:100 0091.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0091.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:Breogán 2012.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Breogán_2012.jpg Licenza: descoñecido Colaboradores: Adorian Ficheiro:Pazo dos Deportes de Lugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Pazo_dos_Deportes_de_Lugo.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: Adorian Ficheiro:Lugo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: José Antonio Gil Martínez Ficheiro:AguiaStoDomingoLugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:AguiaStoDomingoLugo.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: user:Agremon Ficheiro:Casa Consistorial, Lugo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Casa_Consistorial,_Lugo.jpg Licenza: descoñecido Colaboradores: User:HombreDHojalata Ficheiro:PortaCampoCasteloLugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:PortaCampoCasteloLugo.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: user:Agremon Ficheiro:Forte romano.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Forte_romano.JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: Lala Lugo Ficheiro:Muralla - IM000805.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Muralla_-_IM000805.JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: Balbo, Lmbuga, Reydelanevera, Scudero, 1 edicións anónimas Ficheiro:100 0629.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_0629.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:100_1587.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:100_1587.JPG Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Xelo2004 Ficheiro:Lugo, Círculo das Artes.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Círculo_das_Artes.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: User:HombreDHojalata Ficheiro:Lugo, Seminario.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Lugo,_Seminario.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: User:HombreDHojalata Ficheiro:ExcavaciónspemurallaLugo.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:ExcavaciónspemurallaLugo.JPG Licenza: descoñecido Colaboradores: user:Agremon Ficheiro: Flag of Galicia.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_Galicia.svg Licenza: Public Domain Colaboradores: Pedro A. Gracia Fajardo Ficheiro:Flag of France.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_France.svg Licenza: Public Domain Colaboradores: (en lingua inglesainglés) (en lingua castelácastelán) Ficheiro:Flag of Portugal.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_Portugal.svg Licenza: Public Domain Colaboradores: Columbano Bordalo Pinheiro (1910; generic design); Vítor Luís Rodrigues; António Martins-Tuválkin (2004; this specific vector set: see sources) Ficheiro:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_the_People's_Republic_of_China.svg Licenza: Public Domain Colaboradores: Drawn by User:SKopp, redrawn by User:Denelson83 and User:Zscout370 Recode by cs:User:-xfi- (code), User:Shizhao (colors) Ficheiro:Bandeira galega civil.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Bandeira_galega_civil.svg Licenza: Public Domain Colaboradores: E2m, Getxotarra, Lmbuga, Mattes, Prevert, 1 edicións anónimas Ficheiro:Escudo de Galicia.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Escudo_de_Galicia.svg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: HansenBCN Ficheiro:800px-EU location GAL.png Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:800px-EU_location_GAL.png Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: Obra orixinal: David Sebastian Liuzzo; Obra derivada: Alexandre Vigo.

56

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores Ficheiro:Flag of Galicia.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Flag_of_Galicia.svg Licenza: Public Domain Colaboradores: Pedro A. Gracia Fajardo Ficheiro:Eduardopondal.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Eduardopondal.jpg Licenza: Public Domain Colaboradores: Deadstar, Elisardojm, Gz2005, HombreDHojalata, Lmbuga, Patrick-br Ficheiro:Parxubeira.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Parxubeira.jpg Licenza: Public Domain Colaboradores: User:Xosé Ficheiro:Castro en santa tegra.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Castro_en_santa_tegra.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Henrique Pereira, HombreDHojalata, Lmbuga, Prevert Ficheiro:Castro de vigo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Castro_de_vigo.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: elisardojm Ficheiro:A coruna torre de hercules sunset edit.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:A_coruna_torre_de_hercules_sunset_edit.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Colaboradores: Alessio Damato Ficheiro:Catedral 060305.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Catedral_060305.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Dantadd, GeorgHH, Kurpfalzbilder.de, Lmbuga Ficheiro:Manuel-Fraga-Iribarne.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Manuel-Fraga-Iribarne.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: FDV Ficheiro:Galicia densidade de poboacion.PNG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia_densidade_de_poboacion.PNG Licenza: Public Domain Colaboradores: Susana Freixeiro Ficheiro:Galicia densidade parroq.PNG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia_densidade_parroq.PNG Licenza: Public Domain Colaboradores: Susana Freixeiro Ficheiro:Poboación2009.gif Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Poboación2009.gif Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: http://gl.wikipedia.org/wiki/Usuario:Martinho12 Ficheiro:Galicia poboacion concellos 2010.png Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia_poboacion_concellos_2010.png Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: User:Unho Ficheiro:Centro e porto de Vigo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Centro_e_porto_de_Vigo.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Colaboradores: User:Dantadd Ficheiro:Densidade de poboación por Provincias.png Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Densidade_de_poboación_por_Provincias.png Licenza: Public Domain Colaboradores: Lmbuga Ficheiro:Puerto Vigo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Puerto_Vigo.jpg Licenza: Public Domain Colaboradores: Alex18, Cookie, HombreDHojalata Ficheiro:Coruna-praza-02.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Coruna-praza-02.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Padin 10:16, 29 xullo 2007 (UTC) Ficheiro:Praza Maior de Ourense.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Praza_Maior_de_Ourense.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Elvire, FlickreviewR, HombreDHojalata, Lansbricae Ficheiro:Galicia-loc.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Galicia-loc.svg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: Miguillen Ficheiro:City locator 14.svg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:City_locator_14.svg Licenza: Public Domain Colaboradores: Wikisoft* @@@-fr 09:04, 19 July 2008 (UTC) Ficheiro:HKShatinZara 20061220.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:HKShatinZara_20061220.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 3.0 Colaboradores: WiNG Ficheiro:SantiagoCatedral!.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:SantiagoCatedral!.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Colaboradores: Aotake, Balbo, Cookie, Gabri-co, Jynus, Kurpfalzbilder.de, Lmbuga, Neva, Spiritia, Xosema Ficheiro:Praia de Silgar, Sanxenxo, Galiza.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Praia_de_Silgar,_Sanxenxo,_Galiza.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Angel Torres Ficheiro:Enerxía eólica - O Pindo - Galicia.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Enerxía_eólica_-_O_Pindo_-_Galicia.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Lmbuga, Prevert Ficheiro:Land of Galicia, NASA satellite image.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Land_of_Galicia,_NASA_satellite_image.jpg Licenza: Public Domain Colaboradores: NASA Ficheiro:Carnota 004.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Carnota_004.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Lmbuga, Prevert, Xan de ningures Ficheiro:Ría de Ferrol desde o Coto de Ancos.retocada.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ría_de_Ferrol_desde_o_Coto_de_Ancos.retocada.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: gl:Usuario:PepedoCouto Ficheiro:Cabo_Ortegal.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Cabo_Ortegal.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: MrPanyGoff Ficheiro:Puerto de Ancares.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Puerto_de_Ancares.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 3.0 Colaboradores: FCPB Ficheiro:Guarda desembocadura Miño 01-04b.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Guarda_desembocadura_Miño_01-04b.JPG Licenza: Public Domain Colaboradores: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=User:Lameiro Ficheiro:Pontevedra 16.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Pontevedra_16.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Colaboradores: Luis Miguel Bugallo Sánchez User:Lmbuga Ficheiro:Ribeira Sacra. Río Sil. Lugo. Galiza.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ribeira_Sacra._Río_Sil._Lugo._Galiza.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: FlickreviewR, Lansbricae, Lmbuga, Stegop Ficheiro:Arco verde.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Arco_verde.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Colaboradores: Davic Ficheiro:Larus michahellis.007 - Islas Cies.JPG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Larus_michahellis.007_-_Islas_Cies.JPG Licenza: Creative Commons Attribution-Share Alike Colaboradores: Drow male Ficheiro:Percentage of Galician speakers (corrected).PNG Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Percentage_of_Galician_speakers_(corrected).PNG Licenza: Public Domain Colaboradores: Ecemaml, It Is Me Here, Lmbuga, Susana Freixeiro Ficheiro:Nueva torre de lavacolla.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Nueva_torre_de_lavacolla.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Share Alike Colaboradores: Robertonoia Ficheiro:Vigo, porto coas illas Cíes ó fondo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Vigo,_porto_coas_illas_Cíes_ó_fondo.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Jose Manuel Ficheiro:Chapela-autopista-ap9-hacia-vigo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Chapela-autopista-ap9-hacia-vigo.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Colaboradores: Tomás Rodríguez Ontiveros Ficheiro:Ferrocarril galicia.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ferrocarril_galicia.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported Colaboradores: Fajesus, Lmbuga, Monarchy, Smiley.toerist, TCY Ficheiro:Rosalia.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Rosalia.jpg Licenza: Public Domain Colaboradores: Alguén, Rocastelo, Xan de ningures, Xosé Ficheiro:Gaiteiros em romaria galega.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Gaiteiros_em_romaria_galega.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Dario Alvarez Ficheiro:Rapa das bestas sabucedo 1 jpereira.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Rapa_das_bestas_sabucedo_1_jpereira.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Colaboradores: jpereira Ficheiro:Polbo a feira.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Polbo_a_feira.jpg Licenza: Creative Commons Attribution 2.0 Colaboradores: Balbo, FlickreviewR, Lmbuga, Lobo, Pristigaster Ficheiro:Queimada fuego.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Queimada_fuego.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.5 Colaboradores: Alain Crespo Ficheiro:Deportivodelacoruna2008.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Deportivodelacoruna2008.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-ShareAlike 1.0 Generic Colaboradores: Anton Volkov for Soccer.ru

57

Fontes das imaxes, licenzas e colaboradores Ficheiro:Ayuntamiento de Santiago de Compostela.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Ayuntamiento_de_Santiago_de_Compostela.jpg Licenza: Creative Commons Attribution-Sharealike 2.0 Colaboradores: sporras Ficheiro:Nuñezfeijoo.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:Nuñezfeijoo.jpg Licenza: GNU Free Documentation License Colaboradores: Adrián Estévez (Estevoaei) Ficheiro:A galega.jpg Fonte: http://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ficheiro:A_galega.jpg Licenza: descoñecido Colaboradores: Descoñecido/unknown.

58

Licenza

Licenza Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported //creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/

59