MURATHAN MUNGAN
Κουτσουπιές στη ζέστη των Αδάνων μετάφραση: Ιωσηφίνα Μαρκαριάν επιμέλεια μετάφρασης: Χρυσούλα Παπαδοπούλου
Στην Füruzan Tercan και στην Olcay Akkent ομοίως
I Όταν χτύπησε το τηλέφωνο, επέστρεφε από το σαλόνι στην κρεβατοκάμαρα κρατώντας ένα βιβλίο που, μετά από πολλή σκέψη, αποφάσισε να πάρει μαζί της. Η βαλίτσα της έχασκε ορθάνοιχτη από το προηγούμενο βράδυ στα πόδια του κρεβατιού, πάνω στο πουφ με τη βαθυκόκκινη βελούδινη ταπετσαρία και τα πρεσαριστά σε τακτές αποστάσεις ματ μεταλλικά κουμπιά. Κάθε φορά που ετοίμαζε βαλίτσα, την κυρίευε ο φόβος ότι κάτι θα ξεχάσει. Και συνήθως ξεχνούσε. Ακόμα και για τριήμερη εκδρομή να ετοιμαζόταν, κάτι θα ξεχνούσε. Το γεγονός ότι τον τελευταίο καιρό ήταν υποχρεωμένη να φτιάχνει βαλίτσα συχνά, δεν κατόρθωσε να αλλάξει αυτήν την κατάσταση ούτε τη βοήθησε να αποκτήσει συνήθειες που θα της εξασφάλιζαν κάποια ευκολία. Από οδοντικό νήμα ως και κρέμα ματιών, από μπατονέτες ως και λίμα νυχιών, δεν είχε άλλη συνήθεια εκτός από τη διευκόλυνση να τα έχει όλα συγκεντρωμένα σε σε ένα τσαντάκι περασμένο στο μπράτσο της, που το περιεχόμενό του δεν άδειαζε ποτέ. Εντωμεταξύ, είχε αποκτήσει ένα κομψό κουτί χαπιών από φωσφορίζον αδιαφανές πλαστικό για τις ποικίλες βιταμίνες που πάντα αποτελούσαν πρόβλημα, αλλά και για διάφορα χάπια που θεωρούσε πως έπρεπε να έχει πάντα μαζί της για απρόβλεπτες καταστάσεις, όπως ξαφνικοί πονοκέφαλοι ~ 15 ~
M U R AT H A N M U N G A N
ή στομαχικά άλγη. Το να βρίσκονται όλα αυτά τα χάπια συγκεντρωμένα σε ένα κομψό κουτί σε μια γωνιά της μικρής μαύρης τσάντας της, της έδινε αρκετή ασφάλεια, θαρρείς και απόδιωχνε τους πόνους και τα άλγη της. Η σχετική εμπειρία που απέκτησε στο να φτιάχνει βαλίτσα, εξαιτίας αυτών των συχνών ταξιδιών, ελάφρυνε μόνο ένα μέρος της δουλειάς. Διαφορετικά, κάθε φορά που επρόκειτο να ταξιδέψει, την παραμονή πρόβαλλαν πάλι μέσα της άγχη και σκοτούρες. Όσο κι αν έβαζε το ξυπνητήρι, κοιμόταν ανήσυχα, από φόβο μήπως δεν ξυπνήσει και χάσει το αεροπλάνο, για κάθε ενδεχόμενο πήγαινε νωρίς στο αεροδρόμιο και κάθε φορά αναγκαζόταν να περιμένει άσκοπα. Οι μέρες της κυλούσαν με την ατέρμονη προσπάθεια να προλαβαίνει διαρκώς τα εμπόδια που όρθωνε μπροστά της η καθημερινότητα, όπως οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι οι αναποδιές κατευθύνουν τη ζωή τους. Για αυτό και ζούσε την κάθε μέρα με απόλυτη ακρίβεια. Η ζωή ήταν γι’ αυτήν κάτι που θα άρχιζε όταν θα είχε ολοκληρώσει όλες τις δουλειές που έπρεπε να κάνει, και παρ’ όλα αυτά πάλι δεν άρχιζε όπως ήθελε η ίδια. Στη μέση του διαδρόμου αυτός ο απροσδόκητος ήχος του τηλεφώνου την έκανε να επιστρέψει, αποσπώντας την από τις σκέψεις στις οποίες ήταν βυθισμένη, και την αναστάτωσε. Σε τέτοιες καταστάσεις πάντα κάτι ξεχνούσε, πηδούσε μια γραμμή από το σημειωματάριο της, όπου είχε σημειώσει όσα έπρεπε να γίνουν. Για την ακρίβεια, θαρρείς και όλες αυτές οι καταστάσεις προέκυπταν για να ξεχάσει κάτι. Επιπλέον, η βαλίτσα της στεκόταν έτσι, σαν κατάμαυρη σπηλιά, ορθάνοιχτη ~ 16 ~
ΚΟΥΤΣΟΥΠ ΙΕΣ ΣΤΗ ΖΕΣΤΗ ΤΩΝ ΑΔΑΝΩΝ
όλη τη νύχτα, χωρίς να τη διευκολύνει να θυμηθεί το παραμικρό, αντίθετα και μόνο η ύπαρξή της τής προκαλούσε αναστάτωση. Χώρια που δεν ήταν σίγουρη πως είχε επιλέξει το σωστό βιβλίο. Κι αν βαριόταν αυτό το βιβλίο, τι θα γινόταν; Δεν ήθελε να κουβαλήσει και δεύτερο. Ενίοτε επέστρεφε από τα μέρη που είχε πάει χωρίς να έχει ανοίξει ούτε καν το εξώφυλλο, όχι του δεύτερου αλλά ούτε του πρώτου βιβλίου, έχοντας κουβαλήσει τόσο βάρος μάταια. Και πλέον δεν ήθελε να κουβαλάει τίποτα περιττό. Όχι μόνο στα ταξίδια αλλά ούτε και στη ζωή… Η προσοχή και η συνέπεια με τις οποίες έβαζε σε τάξη τον βίο της, χειριζόταν σωστά τον χρόνο της, έπαιρνε ορθές αποφάσεις και αποκτούσε τον έλεγχο της ζωής της, όση εμπειρία κι αν είχε αποκομίσει, μπορούσε να γίνουν για την ίδια κουραστικές, και για τους άλλους ενοχλητικές και βαρετές ενίοτε. Αυτή η πλευρά του χαρακτήρα της ωφελούσε μόνο την πρόοδο και την ανέλιξη στον επαγγελματικό της βίο, ενώ στον προσωπικό προκαλούσε συνέχεια διάφορα προβλήματα και απώλειες: χώρισε με τον άντρα της και μετά δυσκολευόταν να μοιραστεί πράγματα με κάποιον, να κρατήσει μια σχέση. Με αυτά τα ανάμεικτα συναισθήματα σήκωσε το ακουστικό. Και μέσα σε όλο αυτόν τον πανικό, η φωνή στο τηλέφωνο ρώτησε, «Για να δούμε, θα με αναγνωρίσεις;» και μετά σώπασε περιμένοντας. Αυτή η φωνή είχε την άπλα των βαριεστημένων γυναικών που είχαν πολύ ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους. Ήταν γυναίκες που είχαν χρόνο για ατελείωτους διαλόγους, λεπτομερείς περιγραφές και μακρόσυρτες επαναλήψεις. Η Εμινέ, ~ 17 ~
M U R AT H A N M U N G A N
από την άλλη, σιχαινόταν τις εκπλήξεις. Η πρώτη της αντίδραση θα ήταν να βροντήξει το τηλέφωνο στα μούτρα της γυναίκας. Αλλά είχε δει και είχε ζήσει αρκετά ώστε να γνωρίζει πως αυτό δεν ήταν λύση. Ο κόσμος ήταν γεμάτος με ανθρώπους που ζυγιάζουν τα πάντα με βάση τον δικό τους χρόνο, τα δικά τους συναισθήματα, τη δική τους κατάσταση, και το να μάθεις κάτι σ’ αυτούς τους ανθρώπους ήταν πράγματι δύσκολο. Προσπαθώντας να διατηρήσει ψύχραιμη τη φωνή της και κρατώντας απόμακρη στάση, είπε, «Συγγνώμη, δεν μπορώ να καταλάβω ποια είστε. Επιπλέον, φεύγω ταξίδι. Ετοιμάζω βαλίτσα και έχω πολύ λίγο χρόνο στη διάθεσή μου». Η φωνή της είχε έναν τόνο καλοσυνάτο, αλλά έθετε και κάποια ανεπαίσθητα όρια στην άλλη πλευρά. Ευθύς αμέσως η άλλη πλευρά συμμαζεύτηκε, αντιλήφθηκε ότι η γυναίκα δεν έχει ούτε χρόνο ούτε διάθεση για παιχνίδια του τύπου «για να δούμε, ξέρεις ποια είμαι;», κι αμέσως πήρε έναν τόνο που έδειχνε να καταλαβαίνει τι σημαίνει για μια γυναίκα να ετοιμάζει βαλίτσα για να φύγει ταξίδι. Στο τηλέφωνο ήταν η Γκιουλέρ. Μετά από τόσο καιρό, η Γκιουλέρ. Είχαν έρθει πολύ κοντά κάποτε, μετά η ζωή τις απομάκρυνε. Σκορπίστηκαν στο χάος της καθημερινότητας και με τα χρόνια η σχέση τους μαράζωσε για τα καλά. Τις γυναίκες που θέλουν να κερδίσουν την οικονομική τους ανεξαρτησία, να χτίσουν καριέρα, να προοδεύσουν στο επάγγελμά τους, ώστε να μη χρειάζονται κανέναν άντρα πλάι τους, τις εγκατέλειπαν όχι μόνο οι άντρες αλλά και οι φίλες που δεν τα είχαν καταφέρει ~ 18 ~
ΚΟΥΤΣΟΥΠ ΙΕΣ ΣΤΗ ΖΕΣΤΗ ΤΩΝ ΑΔΑΝΩΝ
τόσο καλά. Και έμεναν μόνες τους στη ζωή που αγωνίστηκαν να κατακτήσουν. Αισθανόταν πίκα για την Γκιουλέρ, για λόγους που δεν μπορούσε να ανακαλέσει στη μνήμη της. Η αφορμή δεν ήταν κάποια συγκεκριμένα γεγονότα ούτε καταστάσεις που μπορούσε να κατονομάσει, ήταν μια γενική πίκα που οφειλόταν σε απογοητεύσεις που επήλθαν σε διάφορες στιγμές, σε άνευ λόγου απομακρύνσεις και πορείες προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Όταν ήταν παντρεμένη η Εμινέ, βλέπονταν πιο συχνά. Όταν χώρισε κι άρχισε να ζει μόνη, για κάποιον λόγο και η Γκιουλέρ και ο άντρας της εξαφανίστηκαν από τη ζωή της. Δεν το είχε σκεφτεί λεπτομερώς, αλλά τα πράγματα που θύμιζαν τη μία στην άλλη θα μπορούσε να είναι και αυτά που τις απομάκρυναν. Άλλωστε, όταν κάποιο ζευγάρι πάρει διαζύγιο, θυμίζει στους υπόλοιπους του κύκλου ότι μπορεί να έρθει και η σειρά τους. Ίσως να ήταν κάτι τέτοιο. Ήταν μόνο ένα ολιγοήμερο επαγγελματικό ταξίδι. Τίποτα σημαντικό, από αυτά τα ταξίδια ρουτίνας που εδώ και καιρό κυριαρχούσαν στη ζωή της. Δεν είχε σκοπό να πάει την κουβέντα μακριά, χρησιμοποιούσε σύντομες, κατηγορηματικές προτάσεις. Η Γκιουλέρ ξαφνικά ενθουσιάστηκε, όταν της είπε ότι θα πάει στα Άδανα. «Ξέρεις, είναι η Γκιουλσούμ εκεί» είπε. «Να τη δεις οπωσδήποτε. Ξέρεις, σε αγαπάει πολύ. Κι αν χρειαστείς κάτι…» Την έκοψε αμέσως: «Τι να χρειαστώ; Άλλωστε πηγαίνω για την εταιρεία». Αυτή η φράση ανέκαθεν της έσπαγε τα νεύρα, «Αν χρειαστείς κάτι…» Λένε άραγε ~ 19 ~
M U R AT H A N M U N G A N
τέτοια και στους άντρες, όταν πηγαίνουν σε επαγγελματικά ταξίδια; Αν χρειαστείς κάτι… Τι να χρειαστεί ένας άντρας! «Δεν πειράζει, δεν πειράζει» είπε η Γκιουλέρ. «Ποιος ξέρει; Όπως και να έχει, είναι ξένος τόπος. Κι η Γκιουλσούμ σε επιθύμησε πολύ. Κάθε φορά που παίρνει, για σένα ρωτάει. Θα της τηλεφωνήσω αμέσως να έρθει να σε δει, να πιείτε τουλάχιστον ένα τσάι παρέα. Πού θα μείνεις;» «Στο ξενοδοχείο Σεϊχάν». «Κοίτα, αν δεν θέλεις να μείνεις σε ξενοδοχείο…» Μην περιμένοντας να ολοκληρώσει, τη διέκοψε ξανά με την ίδια αποφασιστικότητα, «Όχι, μου αρέσει. Άλλωστε, έχω μείνει και στο παρελθόν εκεί». Η Εμινέ δεν ήταν σίγουρη αν ήθελε να δει την Γκιουλσούμ. Ήταν της άποψης ότι οι καταστάσεις του παρελθόντος πρέπει να μένουν στο παρελθόν. Εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς ο κύκλος της μίκρυνε με τον χρόνο και κατηγορήθηκε από τους φίλους της για αγνωμοσύνη. Οι άνθρωποι δεν άλλαζαν ούτε με τον ίδιο τρόπο ούτε προς την ίδια κατεύθυνση. Πολλές φορές τα κοινά στοιχεία του παρελθόντος δεν αρκούν για να κρατήσουν ζωντανές τις φιλίες του παρόντος, οι άνθρωποι όμως, μη αποδεχόμενοι αυτήν την αλήθεια, θέλουν να τα συνεχίσουν όλα όπως παλιά. Θαρρείς κι αν όλα συνέχιζαν όπως ήταν, χωρίς καμία αλλαγή, η ζωή θα γινόταν πιο αληθινή και ο κόσμος πιο πειστικός. Απ’ την άλλη, μιλώντας με την Γκιουλέρ, συνειδητοποίησε ότι είχε νοσταλγήσει ορισμένα πράγματα. Δεν ήταν ούτε η ίδια η Γκιουλέρ ούτε η φιλία της ούτε ~ 20 ~
ΚΟΥΤΣΟΥΠ ΙΕΣ ΣΤΗ ΖΕΣΤΗ ΤΩΝ ΑΔΑΝΩΝ
οι μέρες που είχαν περάσει μαζί. Ήταν κάτι απροσδιόριστο από εκείνες τις μέρες. Ήταν περισσότερο κάτι που μπορούσε να διαισθανθεί, όχι να δει με σαφήνεια… Κοντολογίς ένιωσε πως νοσταλγούσε ένα χαρούμενο συναίσθημα που προσομοίαζε με την ημι-ασυνείδητη κατάσταση, όταν εμπιστευόμαστε αφελώς τη ζωή και τρέφουμε ελπίδες και όνειρα πως έχουμε ακόμη μπροστά μας πολλές όμορφες μέρες, εν ολίγοις, νοσταλγούσε αυτό που αποκαλούμε νεότητα. Τις μέρες τότε που κλαίγαμε και γελάγαμε εύκολα για κάτι: ένα ανέμελο συναίσθημα για τις μέρες που έδιναν πολλή, μα πάρα πολλή χαρά στους ανθρώπους, εκείνα τα ζεστά καλοκαιρινά βράδια που μπορούσαμε να φοράμε μπλούζες από ποπλίνα κι εξώφτερνα παπούτσια, με τις συζητήσεις για τις τελευταίες κυκλοφορίες των δίσκων και των νέων ταινιών, όταν τα καινούργια τραγούδια ξεχειλίζανε απ’ τα παράθυρα στα σοκάκια. Ένα ακατέργαστο συναίσθημα που μας έκανε να σκεφτόμαστε ότι εκείνα τα χρόνια ο κόσμος ήταν πλήρης και ολοκληρωμένος, όχι τόσο κατακερματισμένος. Η Εμινέ συνειδητοποίησε ξαφνικά ότι της έλειπε που δεν ένιωθε πλέον μέσα της εκείνη τη συγκίνηση. Αυτό λοιπόν που της έλειπε ήταν εκείνη η συγκίνηση. Αυτή η παλιά συγκίνηση που αισθανόταν μόνο στα νιάτα της και που η καρδιά της είχε λησμονήσει από καιρό. Η Γκιουλέρ ήταν φίλη εκείνων των ημερών. Και τώρα αισθανόταν σαν να την είχαν προδώσει εκείνες οι μέρες. Θαρρείς και η Γκιουλέρ, όπως ο υπόλοιπος κόσμος, ήταν μέρος αυτής της προδοσίας. «Εντάξει, ας με πάρει η Γκιουλσούμ» είπε η Εμινέ ~ 21 ~
M U R AT H A N M U N G A N
πριν κλείσει το τηλέφωνο. Και πρόσθεσε, σαν να ήθελε να βάλει κάποια όρια, «Παρόλο που έχω πολλή δουλειά, να την δω τουλάχιστον μία φορά». «Πότε επιστρέφεις;» ρώτησε και πάλι η Γκιουλέρ. «Όταν επιστρέψω θα σε πάρω» είπε η Εμινέ. Η φωνή της είχε πιο πολύ έναν τόνο υπεκφυγής παρά υπόσχεσης. Η Γκιουλέρ κατέφυγε πάλι στις αναμνήσεις, θέλοντας να πείσει εκ νέου την Εμινέ. «Να θυμάσαι, η Γκιουλσούμ σ’ αγαπούσε πολύ από παιδί» είπε. «Σε παρακαλώ, προσπάθησε να τη δεις οπωσδήποτε». Καθώς επέστρεφε στη βαλίτσα της, η Εμινέ, θέλοντας και μη, σκέφτηκε την Γκιουλσούμ. Θυμήθηκε ένα κοριτσάκι που στηριζόταν στο τραπεζάκι του σαλονιού και τις άκουγε με μεγάλη προσοχή, όταν ξαπλωμένες στον καναπέ μαζί με την Γκιουλέρ ξεφύλλιζαν τις σελίδες των περιοδικών που κρατούσαν – ένα ζωηρό κοριτσάκι με ελαφρά στρογγυλό πρόσωπο και μεγάλα μάτια όλο περιέργεια, που τότε ζούσε στο έπακρο όλα τα προβλήματα της εφηβείας, στην οποία μόλις είχε μπει. Ήταν γνωστό ότι τα ρούχα της δεν κάθονταν καλά πάνω της –ή μεγάλα τής ήταν ή μικρά– επειδή τα περισσότερα ήταν αποφόρια της αδερφής της, έστω κι αν η οικογένειά της έλεγε ότι αυτό συνέβαινε επειδή ψήλωνε και μεγάλωνε γρήγορα. Δεν ήθελαν να ξοδέψουν για να ραφτούν καινούργια ρούχα για αυτήν τη μεταβατική περίοδο, μέχρι το σώμα της να σχηματιστεί και να πάρει την τελική του μορφή, βολεύονταν με τα αποφόρια της οικογένειας. Αυτά ήταν λεπτομέρειες της καθημερινής πραγματικότητας οικογενειών της μεσαίας τάξης ~ 22 ~
ΚΟΥΤΣΟΥΠ ΙΕΣ ΣΤΗ ΖΕΣΤΗ ΤΩΝ ΑΔΑΝΩΝ
με χαμηλό εισόδημα, που δύσκολα κέρδιζαν τα προς το ζην. Κανείς δεν ήθελε να το πετάξει κατάμουτρα σε κανέναν. Αυτά τα πράγματα τα άφηναν όλοι να κυλήσουν στη ροή της καθημερινότητας. Ύστερα από καιρό άκουσε ότι η Γκιουλσούμ παντρεύτηκε. Τότε η Εμινέ πρέπει να ήταν στο εξωτερικό. Μετά το τέλος ενός γάμου, ήθελε να εξαφανιστεί για κάποιον καιρό, να αναπνεύσει άλλον αέρα, χωρίς να αισθάνεται υποχρεωμένη να δώσει την παραμικρή εξήγηση σε ανθρώπους που δεν τη γνώριζαν. Εκείνη την περίοδο ανάμεσα στην Γκιουλσούμ και στην οικογένειά της πρέπει να έγιναν δυσάρεστα πράγματα. Πάντως, δεν θυμόταν καν αυτά που είχαν φτάσει στα αυτιά της τότε. Όσο για την οικογένεια του γαμπρού, είχε ακούσει να λέγεται, «Οι νεόπλουτοι αρχοντοχωριάτες των Αδάνων». Στο μυαλό της είχαν μείνει αποσπασματικά κάποιες φράσεις, όπως «ύφανση βαμβακιού, εκκοκκιστικές μηχανές, οικογένεια με παράδοση στο σύστημα μορτής». Το σημαντικό όμως ήταν ότι ανάμεσα στις αδερφές πρέπει να συνέβη κάτι σοβαρό που προκάλεσε μεγάλη πίκρα. Για αυτό το θέμα είχαν μείνει στο μυαλό της συγκεχυμένα κουτσομπολιά, των οποίων το περιεχόμενο δεν καλοθυμόταν. Ήξερε όμως ότι για αρκετά μεγάλο διάστημα δεν μιλούσαν μεταξύ τους. Αν λάβουμε υπόψη ότι η Γκιουλέρ δεν μιλούσε καθόλου γι’ αυτό το θέμα, παρ’ όλη τη φλυαρία που τη διέκρινε, η κατάσταση ήταν πιο σοβαρή απ’ ό,τι φαινόταν. Ενώ τώρα είναι φανερό ότι με το πέρασμα του χρόνου έλιωσε ο πάγος μεταξύ τους, άρχισαν και πάλι να μιλούν. Προσπάθησε να αναθερμάνει την καρδιά της με την ~ 23 ~