Ingrid Tokaruk - SCMD
MEDIATHEORIE KADER HET VOORBEELD
Overvaller doodgeschoten in Tubeke Op 4 december 2010 pleegden twee jonge mannen omstreeks 16 uur een overval op een juwelier in het Waals-Brabantse Tubeke. De overvallers droegen bivakmutsen en hadden een alarmpistool bij zich. De juwelier was boven toen hij gealarmeerd werd door het gegil van zijn vrouw en dochter in de winkel. Daarop ging hij naar beneden met zijn geweer. Eén van de overvallers werd doodgeschoten door de juwelier. Hij overmeesterde de tweede overvaller en hield hem in bedwang tot de politie er was. De vrouw en dochter snelden naar buiten. De tweede overvaller en de juwelier werden meegenomen voor verhoor. De juwelier werd vrijgelaten terwijl de tweede overvaller werd aangehouden. De overleden overvaller bleek minderjarig te zijn (deredactie.be, 2010). MOTIVATIE
Jongeren, criminaliteit en wettelijke zelfverdediging Eind december organiseerde Stampmedia, het eerste erkende jongerenpersagentschap in Vlaanderen, een mediakamp “Tekstreporter en fotograaf” in Genk. Vanuit mijn interesse voor beeldmateriaal koos ik ervoor om me te verdiepen in fotografie. Onder leiding van fotograaf Vincent Tillieux en journaliste Saskia van Nieuwenhove leerde ik de kneepjes van het vak (Stampmedia, 2010). In de gangen werd er onder de deelnemers gediscussieerd over het minder accuraat nieuws van vtm. Het mediakamp zette mij aan om de berichtgeving over jongeren die strafbare feiten plegen nader te bekijken. Jongeren behoren immers tot een kwetsbare doelgroep. Criminaliteit is een gevoelig onderwerp waarover al veel geschreven en gezegd is. Op 4 december 2010 pleegden twee jongeren een overval op een juwelierszaak in Tubeke. Een minderjarige werd toen doodgeschoten. Mijn keuze was snel gemaakt: de combinatie van jongeren, criminaliteit, wettelijke zelfverdediging met de dood tot gevolg maakte het een bijzonder gevoelig, maar vooral interessant onderwerp. Met een kritische blik bekeek ik online verschillende berichtgevingen van zowel het journaal van vrt als van vtm. Het viel me onmiddellijk op dat er maar één kant van het verhaal werd toegelicht – wettelijke zelfverdediging – terwijl de dood van de minderjarige overvaller naar de achtergrond werd
Ingrid Tokaruk - SCMD
verwezen. Mijn nieuwsgierigheid werd gewekt en mijn keuze was definitief om deze gebeurtenis en de verslaggeving errond kritisch te bekijken vanuit journalistiek oogpunt. INHOUD
Kritische analyse De analyse is gebaseerd op meerdere berichtgevingen van vtm, uitgezonden op verschillende data en tijdstippen: twee berichtgevingen na afloop van de feiten (4 december 2010) en een berichtgeving tijdens het onderzoek van het parket (5 december 2010). Het vrt nieuws diende als vergelijkingsmateriaal. De analyse resulteert uit een kritische reflectie op basis van de code van de Raad voor Journalistiek. ANALYSE
De betrokken partij(en) – art. 1, art. 15 De code van de Raad voor Journalistiek schrijft voor dat het publiek recht heeft op een waarheidsgetrouw beeld; een objectieve berichtgeving. In de berichtgeving van vtm komt het verhaal van slechts één betrokkene aan bod: de juwelier. Zijn motief voor wettelijke zelfverdediging wordt geen moment in twijfel getrokken en zelfs versterkt door de getuigenis van zijn schoonzoon. Hij benadrukt de onschuld van zijn schoonvader en het leed dat deze situatie hem bezorgde. De twee overvallers – of hun verwanten – krijgen geen gehoor in het vtm-nieuws. In het vrtnieuws daarentegen krijgt de advocaat van de ouders van de doodgeschoten overvaller wel de kans om het verhaal te doen. In geen van beide journaals komt een advocaat, familielid … van de aangehouden overvaller aan het woord. Door niet alle partijen het woord te geven – om zo een objectiever beeld te scheppen – lijken de overvallers op voorhand veroordeeld zonder afgerond onderzoek door het parket. ANALYSE
De man van de straat – art. 1, art. 2 Niet enkel de schoonzoon van de overvallen juwelier kwam aan het woord. In de berichtgevingen worden verschillende niet-relevante getuigenissen aangevoerd. Zo verklaarde een man: “De vrouw was in paniek. Ze hield de handen voor het gezicht en schreeuwde om hulp.” De relevantie van deze getuigenis is onduidelijk; het is niet bekend wie de getuige was en welke relatie hij had tot de betrokkenen of de gepleegde overval.
Ingrid Tokaruk - SCMD
Ook kwam een buurtbewoonster aan het woord. Vtm verklaarde dat de buurtbewoners onder de indruk waren van de feiten. Zo verklaarde ze: “In het volle centrum om 16 uur. Je moet het maar durven, want hier is altijd veel volk.” Opnieuw kan de relevantie van deze getuigenis in twijfel getrokken worden daar deze getuigenis angstgevoelens naar de voorgrond brengt en de feiten naar de achtergrond verwijst. Een journalist ter plaatse belde met de zus van de juwelier. Zij had ook een juwelierszaak in Waterloo. Daar is ooit een gewapende overval gepleegd, waarna zij besloot om haar zaak te sluiten wegens te gevaarlijk. De journalist benadrukt dat het niet de eerste keer is dat de familie zoiets meemaakt. Hoewel de zus familie is van de juwelier en aldus een relatie heeft met één van de betrokkenen, heeft deze verklaring weinig te maken met de gepleegde overval. Ze was immers niet aanwezig tijdens de feiten en werd de juwelierszaak van haar broer niet eerder overvallen. Mogelijk kan het sluiten van de juwelierszaak van zijn zus in het hoofd gemaald hebben van de juwelier in kwestie tijdens de gepleegde feiten, maar anderzijds gaat het om een angst waarmee waarschijnlijk 90% van de juweliers mee zit. Opmerkelijk was dat in de berichtgeving van de vrt wel één van de slachtoffers getuigde, namelijk de echtgenote van de juwelier, die op het moment van de overval aanwezig was in het pand. Hoewel de vrouw onder de indruk was van de feiten, was het geloofwaardige en emotionele getuigenis. ANALYSE
Gedetailleerd zonder bronnen – art. 4 Een journalist vertelt tijdens een live-verslag in Tubeke heel gedetailleerd de “feiten” die zich in de juwelierszaak afspeelden terwijl het onderzoek nog volop aan de gang is en er geen precieze feiten gekend zijn – buiten de overval op de juwelierszaak door twee overvallers met de dood van een minderjarige overvaller tot gevolg. Het lijkt er eerder op dat het verslag bestaat uit mengelmoes van geruchten en dat ontbrekende feiten opgevuld zijn met andere, waarschijnlijk onjuiste informatie. Onjuiste feiten van de berichtgeving: a) De dochter zou naar boven gelopen zijn om de juwelier, haar vader, te verwittigen. Later bleek dat de juwelier na gegil van zijn dochter en vrouw naar de benedenverdieping van de winkel liep. b) De juwelier zou de politie gebeld hebben en het alarm hebben geactiveerd, maar het was de juweliersvrouw die in de winkel de alarmknop indrukte.
Ingrid Tokaruk - SCMD
c) Het zou niet de eerste keer zijn dat de juwelier overvallen werd. Ooit werd er ingebroken in de juwelierszaak. De vitrine werd verbrijzeld en de dieven ging aan de haal met juwelen. Op dat moment was niemand aanwezig in de juwelierszaak – dus geen geweldpleging – en mag het woord „overval‟ niet in de mond genomen worden. Bovendien heeft het vtm-nieuws de onjuiste informatie nooit rechtgezet. Er is geen berichtgeving van vtm waarin een objectief beeld geschetst wordt van de gepleegde feiten. In de berichtgeving van vrt wordt duidelijk en vaak verwezen naar betrouwbare bronnen zoals het parket. ANALYSE
Oude koeien uit de gracht halen– art. 5, art. 15 Toen het onderzoek werd afgerond, kwam heel wat gevoelige informatie, naar boven. De twee overvallers waren geen onbekenden van het parket. Details van vorige feiten werden in het breed in de media uitgesmeerd. Een woordvoerder van het parket bevestigde dat de overleden overvaller al eerder opgepakt werd voor diefstal. De advocaat van de ouders van de doodgeschoten overvaller ontkende dat. Hij beweerde dat de overvaller wel opgepakt werd voor het rijden met de auto waarmee een overval werd gepleegd. De andere overvaller zou volgens enkele Waalse kranten al eens veroordeeld zijn. De man zou een treinbegeleidster aangevallen hebben toen hij betrapt werd op zwartrijden. De feiten dateerden van drie jaar geleden. Vtm nam deze bronnen over en berichtte erover tijdens een nieuwsbericht. Deze informatie voldeed niet voor vtm. Journalisten trachtten zoveel mogelijk details naar boven te halen. De eerste beelden – hoe de jonge overvaller naar een politieauto gebracht werd – getoond tijdens de berichtgeving waren amateurbeelden. Het ging gepaard met flitsen van fotografen alsof één van de zwaarste criminelen van het land betrof. ANALYSE
Wettelijke zelfverdediging – art. 3 De wet op wettelijke zelfverdediging is altijd een complex gegeven geweest. In het vtm nieuws werd er duidelijk meer aandacht aan besteed dan in de berichtgeving van de vrt. Tijdens vorige overvallen met een dodelijke afloop is er vaak twijfel en onduidelijkheid
Ingrid Tokaruk - SCMD
geweest, maar kan niet ontkend worden dat het nadrukkelijk vermelden van dit gegeven sensatiebeluste kijkers aantrekt. ANALYSE
Conclusie Na een kritische analyse en reflectie is het voor mij duidelijk dat vtm in de berichtgeving rond de dodelijke overval in Tubeke de code van de Raad voor Journalistiek niet gerespecteerde. Er is sprake van onjuiste en onvolledige informatie, irrelevante getuigenissen, geen goede bronvermelding en een sensationelere voorstelling van de feiten. Op deze manier krijgen kijkers een te eenzijdig beeld van de gepleegde feiten en lijken de jongeren veroordeeld voordat het parket het onderzoek afgerond heeft. Door in te spelen op het onveiligheidsgevoel inzake jongerencriminaliteit lijken jongeren een stempel te krijgen voor de precieze feiten gekend zijn en wordt het wantrouwen tussen verschillende partijen groter. Jongeren kunnen verklaren dat ze geen kans krijgen en ouderen kunnen verklaren dat de jeugd van tegenwoordig niet deugt. Feit is dat wij – zowel als kijker en als journalist – niet weten wat zich afspeelde in de hoofden van de jonge overvallers toen zijn besloten om de juwelierszaak gewapend binnen te wandelen en bestaat de mogelijkheid dat wij – als kijker – de jongeren veroordelen voor het onderzoek afgerond is en zodoende vooroordelen kunnen krijgen die ons – als mens – te subjectief maakt. BRONNEN
Referentielijst Neergeschoten overvaller was minderjarig. De redactie, geraadpleegd op 27 december 2010, http://www.deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.918932. Dodelijke overval in Tubeke. vtm. Geraadpleegd op 27 december 2010, http://vtm.be/nieuws/binnenland/54058-dodelijke-overval-in-tubeke.
Overvaller in Tubeke was 16. vtm. Geraadpleegd op 27 december 2010,
http://vtm.be/videozone/nieuws/id/23165/overvaller-in-tubeke-was-16. Doodgeschoten overvaller was slechts 16 jaar. vtm. Geraadpleegd op 27 december 2010, http://www.youtube.com/watch?v=re6EEGO6AlE.
Ingrid Tokaruk - SCMD
Neergeschoten overvaller was amper 16 jaar, juwelier vrijgelaten. Het Belang van Limburg, geraadpleegd op 27 december 2010, http://www.hbvl.be/nieuws/binnenland/aid997061/neergeschoten-overvaller-juwelierszaakwas-amper-zeventien.aspx. Meerjarige overvaller Tubeke viel treinbegeleidster aan. Clint, geraadpleegd op 28 dcember 2010, http://www.clint.be/actua/binnenland/meerderjarige-overvaller-tubeke-vieltreinbegeleidster-aan. Doodgeschoten overvaller Tubeke slechts 16 jaar oud. Het Laatste Nieuws. Geraadpleegd op 28 december 2010, http://www.hln.be/hln/nl/957/Belgie/article/detail/1191636/2010/12/05/Doodgeschotenovervaller-Tubeke-slechts-16-jaar-oud.dhtml.