Berotegi Efektuko Gasen isurpenak Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
Ber otegi
Efektuko
Gasen
isurpenak
© ihobe 2010
ARGITARATZAILEA: Ingurumen Jarduketarako Sozietate Publikoa – Ihobe, S.A. DISEINU ETA DIAGRAMAZIOA: Dual – Comunicación & Diseño Ingurumen Plangintza Zuzendaritzak egin du dokumentu hau Ihoberen eta Tecnaliaren laguntzaz
ITZULPENA:: maramara* taldea Lege gordailua: xxxx Paper birziklatuan eta klororik gabe zurituan inprimatua
ESKUBIDE GUZTIAK ERRESERBATUTA Debekatuta dago publikazio hau erreproduzitzea, informazioa berreskuratzeko sistemetan gordetzea eta publikazio honen zati bat transmititzea, erabilitako bitarteko a edozein dela ere (elektronikoa, mekanikoa, fotokopia, grabazioa, etab.), jabetza intelektualaren eskubideen titularraren eta editorearen idatzizko baimenik gabe.
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
K l i m a a l d a k e ta r i b ur u z k o p ol i t i ka r en aur r er a pau s o a k Energiaren sektorea
Berotegi efektuko gasen isurketak (BEG isurketak), CO2 baliokidetan neurtuta, % 10 jaitsi dira 2009an, aurreko urtearekin alderatuta1. Balio absolututan, 22,6 milioi tona izan dira 2009an eta 25,2 milioi tona 2008an.
Sektore honek biltzen ditu Euskal Autonomia Erkidegoko energia premiak asetzeko beharrezko ekoizpenaren isurketak eta EAEko isurketa guztien % 40 eragiten du (EAEko instalazioena zein elektrizitate sistemako beste instalazio batzuetatik datorrenaren zati proportzionala).
Hortaz, Kyotoko Protokoloarentzako (KP) erreferentzia indizea % +6ean dago oinarri urtearekin alderatuta1. Bestalde, Klima Aldaketaren Aurkako Euskal Planaren helburua % +14ra iristea da 2008 -2012 aldian.
Isurketek behera egin dute aurreko urtearekin alderatuta; bai elektrizitate ekoizpenaren isurpen espezifikoak hobetu direlako (ekoizpen instalazioek hornitzen duten elektrizitate unitate bakoitzeko isurtzen dutena neurtzen duen ratioa), bai elektrizitate eskaera jaitsi egin delako (erregaien kontsumo txikiagoak baldintzatu du murrizketa hori, batez ere industria sektorean eta garraioen sektorean, ziurrenik egoera sozioekonomikoa dela-eta).
2009ko isurketak aurreko urtearekiko murriztu izana oso lotuta dago jarduera sozioekonomikoaren beherakadarekin (BPGa % 3,8 jaitsi da). Nolanahi ere, isurketak BPGa baino gehiago jaitsi izanak (% 10 eta % 3,8 hurrenez hurren) esan nahi du ondasunen eta zerbi tzuen sorrera eta berotegi efektuko gasen isurpenak bereizteko joerari eutsi zaiola. Bereizketa hori 2002an hasi zen agertzen. Hau da, ondasun eta zerbitzuen ekoizpen unitate bakoitzeko gutxiago isurtzen dugu.
1990. urteari dagokionez, isurketak % 15 hazi dira. Bilakaera bi faktorek eragin dute: ekoizpen elektrikoaren isurketa espezifikoek etengabe egin dute behera (6. irudia) –2000. urtean 736 kg/MWh ziren eta 2008an 380 kg/MWh–; baina gure kontsumoak ere gelditu gabe egin du gora (eta gehiago, gainera) 1990etik 2007ra (7. irudia).
Hona hemen isurketen zatirik handiena eragiten duten sektoreen egoeraren eta bilakaeraren laburpen bat2: 1
Kyotoko Protokoloaren arabera, 1990 da oinarri urtea CO2, N2O eta CH4 isurketei dagokienez eta 1995 SF6, HFC eta PFC isurketei dagokienez.
2
xosten honetan isurpenak eragiten dituzten sektore nagusien ondorio nagusiak bakarrik laburbilduko ditugu. HerritaT rrek isurketen egoera eta bilakaera erraz ulertzeko moduko ikuspegia eman nahi dugu. Horregatik, azterketa sinpletu egin dugu, eta, osatu nahi izanez gero, jarraian adierazitako sektore guztien datuak eta informazio xehatua ikusteko aukera dago txostenaren atal nagusian.
3
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
bidezko garraioa igo egin da urtetik urtera (bereziki ibilgailu pribatuaren erabilerari loturikoa).
Hau da, 1990etik ekoizpen teknologia hobe tzen joan da (eta gero eta gutxiago isur tzen du), baina, aldiz, per capita kontsumoa proportzio handiagoan ari da hazten. Kon tsumoaren hazkunde horren arrazoi nagusia zerbitzu, etxebizitza eta industria sektoreak dira (azken honen kasuan, 1990 eta 2004 artean kontsumoa igo bazen ere, 2004tik aurrera egonkor mantendu da eta 2009an behera egin du).
Industria Sektoreak Euskal Autonomia Erkidegoko isurketen % 22 sortzen du (zuzeneko isurketak), baina kontsumitzen duen energiari loturiko isurketak hartzen baditugu aintzat (zeharkako isurketak), portzentaje hori % 37ra igotzen da.
Garraioen sektorea
1990. urtearekin alderatuta, zuzeneko isurketak % 35 jaitsi dira. Hori sektorean gertatu den eraldaketaren eta aldaketa teknologikoaren erakusle da.
Sektore honek Euskal Autonomia Erkidegoko isurketen % 23 eragiten du. Sektore horretako isurien % 96 inguru errepide garraioarekin lotuta dago. Ibilgailuek % 60 inguru sortzen dute eta gainerako ia % 40a salgaien garraioak.
Siderurgia, zementua eta pasta eta paperaren azpisektoreek egiten dituzte emisio gehiena, RENADEren datuen arabera.
Bigarren urtez jarraian, isurketek behera egin dute aurreko urtearekin alderatuta.
Etxebizitzen eta zerbitzuen sektorea
1990. urtearekin alderatuta, salgaien garraio ari lotutako isurketak eta bidaiarien garraioari loturikoak bikoiztu egin dira. Hazkunde handiena ibilgailu partikularrek eragindako isurketetan eta ibilgailu arinetan eginiko salgaien garraioan gertatu da.
Etxebizitzen sektoreak eta zerbitzuenak Euskal Autonomia Erkidegoko berotegi efektuko gasen % 6 eragiten dute (zuzeneko isurketak). Kontsumitzen duen energiari loturiko isurketak aintzat hartuz gero (zeharkako isurketak), % 16 izango da.
Garraioaren kasuan ere, aurrerapen teknologikoei esker gero eta erregai gutxiago kon tsumitzen duten eta isurketa gutxiago eragiten duten ibilgailuak ditugu, baina errepide
4
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
egingo dituen eta baliabide gutxiago kon tsumituko dituen teknologietan oinarrituriko euskal gizarterako trantsizioa egiteko. Lortu nahi den gizartearen beste oinarrietako ba tzuk baliabideei etekin handiagoa ateratzea; ekodiseinua; eta desmaterializazioa eta hark eragindako hondakinen aprobetxamendua izango dira. Baliabideak modu arrazionalagoan erabiliko dituen gizarte bat, eta ingurune naturalak duen balioa aintzat hartuko duena, eta noski, klima aldaketari aurre egiteko prest dagoena. Testuinguru horretan, Euskadiko administrazio publikook klima aldaketaren ikuspegia txertatu behar dugu gure planetan; gure instalazioekin eta jarduerekin eredu izan behar gara eta isurketak murrizteko ahaleginarekin bat egin behar dugu, gure ingurunea klima aldaketari egokitzea erraztuko duen esparrua sortuz.
Zuzeneko isurketek behera egin dute 2008. urtearekin alderatuta, batez ere, gas naturalaren eta petrolioaren gas likidotuen kon tsumoak behera egin duelako. Etxebizitza sektoreak % 38 areagotu ditu isuriak 1990etik; zerbitzu sektoreak, berriz, % 83.
Eusko Jaurlaritzaren sailetako politikek dagoeneko aintzat hartzen dute ikuspegi hori. Esaterako, energia politika, isurketa gutxiago eragingo dituen eta energia berriztagarriek garrantzi handiagoa izango duten eredura bideratzen ari baita. Gainera, Eusko Jaurlari tzak Euskadin ibilgailu elektrikoa sartzeko sinatu dituen akordioek –ibilgailu fabrikatzaile batekin eta kargatzeko azpiegitura egiteaz arduratuko den energia enpresa batekin– energia sistemaren kudeaketa hobetzea eta isurketak murriztea ahalbidetuko dute.
Nekazaritza, abeltzaintza eta arrantza eta hondakinen sektoreei buruzko informazioa dokumentu honetako 3. puntuan dago.
Klima aldaketari buruzko politikaren aurrerapausoak EAEko berotegi efektuko gasen inbentarioen emaitzek agerian uzten dute isurketen beheranzko joerari eusteko, egoera sozioekonomiko bereziak alde batera utzita, politika publikoei esparru egonkor eta integrala eman behar zaiela sektoreko politikak osa ditzaten, hala nola, energia, garraioa, lurraldearen antolamendua, hirigintza, industria, nekazaritza sektorearekin loturikoak, ikerketa, hezkun tza edo zerga arloari dagozkionak.
Hori lortzeko laguntza handia izango da Eusko Jaurlaritzak abiadura handiko trenbide sarearen alde eta trenbidea –abiadura handikoa eta hirikoa edo hiri artekoa– bultzatzearen alde egin duen apustu handia, baita barkua eta trena uztartuko dituen salgaien garraiorako mugaz gaindiko sare logistikoa sor tzearen alde egin duen apustua ere. Horretaz gain, Etxebizitza, Herri Lan eta Garraio Saila mugikortasun iraunkorreko lege bat lantzen ari da garraio eredu iraunkorragoetarako (berotegi efektuko gas isurketa gutxiago) eta
Klima aldaketaren inguruko Euskal Autonomia Erkidegoko legeak –duela gutxi aurreproiektua aurkeztu dute– esparru egonkor eta integral hori eman nahi die adierazitako politikei, aukera baliatuz isurketa gutxiago
5
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
isurketa gutxiago eragingo duten mugikortasun ereduetarako aldaketa bultzatzeko. Gainerako erakundeen, eragileen eta herritarron lana da hori guztia lortzen laguntzea.
“Izan ere, neurri horiek gure industriari ekologikoki eraginkorragoa eta lehiakorragoa izaten lagunduko diote eta gure administrazioari eraginkorragoa izaten”
Lehiakortasun, energia eta ingurumen politikek karbono isurketa txikiko teknologiak pixkanaka sartzen joateko lanean lagunduko duten tresnak biltzen dituzte. Tresna horiei buruzko adibideetako bat Teknologia Garbien Euskal Zerrendan jasota dauden teknologietan inbertsioak egiteagatiko zerga kenketak dira, baita ingurumen araudia baino harago doazen eskakizunak dituzten proiektuetan inbertitzeko diru-laguntzak ere. Etxebizitza politikaren esparruan, eraikinak eraikitzeko eta zaharberritzeko politiketan aurrezkia eta energia eraginkortasuna bul tzatuko duten neurriak txertatzeko lanak egiten ari dira, baita karbono gutxiago kon tsumitzen duten energia iturrien erabilera bultzatzekoak ere, batez ere energia iturri berriztagarrien arloan.
Bestalde, Lurraldearen Antolamendurako Artezpideak berrikusten ari dira Euskal Autonomia Erkidegoan. Berrikuspen horretan ain tzat hartzen dira klima aldaketarekin loturiko alderdiak, lurralde antolamenduaren paradigmetako bat baita. Behar-beharrezkoa da guztiok parte hartzea neurri hauei eta beste batzuei heltzeko. Izan ere, neurri horiek gure industriari ekologikoki eraginkorragoa eta lehiakorragoa izaten lagunduko diote eta gure administrazioari eraginkorragoa izaten, enplegu berdea bul tzatuko dute eta gure ingurunearen egoera hobetuko dute, eta, oro har, herritarron ongizatea areagotuko dute. Nieves Terán Ingurumen sailburuordea Eusko Jaurlaritza
6
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
SARRERA Aldaketaren Aurkako Euskal Plan berria egiteko beharra ezartzen du, 2020. urterako helburuak ezarriko dituena.
Klima aldaketa da XXI. mendeko ingurumen erronka nagusietako bat, Nazio Batuen Erakundeak 1997an egindako Kyotoko bileratik hona adierazi duen bezala. Klima aldaketari buruzko gobernu arteko taldearen txostenen arabera, Lurreko klima aldatu egin da, berotegi efektuko gasak pilatu direlako atmosferan. Ondorioz, Planetaren batez besteko tenperatua 0,74 ºC igo da azken mendean eta baliteke XXI. mende amaieran 1,8 ºC - 6 ºC igotzea.
Isurketak zenbatzeko Nazio Batuen estandarrek ezartzen dutenaren arabera, isurketen inbentarioek isurketa horiek aitortzen dituen erakundearen lurralde eremuan sorturiko isurketak bildu behar dituzte. Horrek isurketen inbentarioaren zenbaketatik kanpo utziko lituzke erakunde horrek kon tsumitzen duen baina bere lurraldean ekoizten ez duen energiari loturiko isurketak. Euskadiren kasuan, EAEko lurraldean sorturiko energia elektrikoaren proportzioa amaierako energia elektriko kontsumoarekin alderatuta, nabarmen aldatu da denbora honetan. 1990ean % 4 zen eta 2009an % 80.
Kyotoko Protokoloa Nazio Batuen Erakundeak babesturiko tresna da, berotegi efektuko gas isurien zama eta erantzukizuna banatzeko sortutakoa. Europako Batasunari, 2008 eta 2012 urte artean isurketak oinarri urtekoekin alderatuta3 % 8 murrizteko konpromisoa jarri zion Protokoloak. Konpromiso hori ez da estatu kideen artean berdin banatzen. Espainiak, adibidez, denbora tarte horretan eta oinarri urtearekin alderatuta bere isurketak % 15 baino gehiago ez handi tzeko konpromisoa dauka
Egoera horrek galarazi egiten du isurketak mugatzeko eginiko ahaleginak zenbatzea ahalbidetuko duten egoera konparagarriak ezartzea. Hori dela-eta, adierazitakoa bezalako egoeratan, jokabide ontzat hartzen da erreferentzia urtean eta ondorengo aldietan energia elektrikoaren amaierako kon tsumoarekin loturiko isurketa guztiak zenba tzea. Horixe egin dugu Euskadin berotegi efektuko gasen inbentarioak egiteko.
Autonomia Erkidegoek eta eskualdeek ez dute berotegi efektuko gasak murrizteko juridikoki loteslea den helbururik. Baina 20082012 aldirako Klima Aldaketaren Aurkako Euskal Planak borondatez ezarri du adierazitako denbora-tartean Euskal Autonomia Erkidegoan isurketak murrizteko eta oinarri urtearekin alderatuta % 14 ez gainditzeko helburua.
Inbentarioak berotegi efektuko sei gas hauek hartzen ditu aintzat: karbono dioxidoa (CO2), metanoa (CH4), oxido nitrosoa (N2O), hidrofluorokarbonoen familia (HFC), perfluorokarbonoen familia (PFC) eta sufre hexafluoruroa (SF6). Oinarri urteko isuriak 1990eko CO2, CH4 eta N2O isuriak eta 1995eko HFC, PFC eta SF6 isuriak batuta kalkulatzen dira.
Gaur egun, klima aldaketaren aurkako Euskal Autonomia Erkidegoko legearen aurreproiektuak jarduera-esparru berria biltzen du EAEn efektuak arintzeari eta klima aldaketari egokitzeari dagokionez. Lege horrek Klima
3
1990 hartu da oinarri urte gisa, CO2, CH4 eta N2O gasentzako eta 1995, gas fluoratuentzako. Dena den, lehenengo taldearen pisua kontuan hartuta, 1990. urteari egiten zaio erreferentzia.
7
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
INDARREKO KLIMA ALDAKETAREN AURKAKO EUSKAL PL ANAREN HELBURUAREKIKO DISTANTZIA Isurketak gehien murriztu dituzten sektoreak industria, energia eraldatzeko sektorea eta garraioa izan dira.
2009an Euskal Autonomia Erkidegoko jarduera sozioekonomikoekin loturiko berotegi efektuko gasen guztizko isurketa kopurua 22,6 milioi tona CO2 baliokidekoa izan zen. Horrek esan nahi du % 10eko beherakada egon zela 2008ko isurketekin alderatuta, eta % 6ko (% +6) igoera oinarri urteko isurketekin alderatuz gero. Horrenbestez, indarreko planaren helburutik (% +14) zortzi puntura gaude.
Azpimarratzekoa da industria sektoreak eta energiarenak (BEG isurtzaile nagusiak) proportzio handiagoan gutxitu dituztela isurketak beren ekoizpenarekin alderatuta. Horrek esan nahi du ekoeraginkortasuna hobetu egin dutela (isurketa gutxiago produktu unitate bakoitzeko).
Beherakada hori atzerapen ekonomikoko garaian gertatu da. Gainera, BPGak ere behera egin du % 3,8 eta CO2/BPG ratioaren beheranzko joerari eutsi zaio.
1 . i r u d i a . E u ska l Au tonom i a Er k i de g ok o ( 2 0 0 9 ) , E uropa k o Bata s u n e k o ( 2 0 0 8 ) e ta E s pa i n i a k o ( 2 0 0 9 ) be r o t e g i e f e k t u k o gas isurien bil akaera indizea (oinarri urtea = 100) 160 150 140
129
índizeak
130 120
115
110
114 106
100
92
90 80
Oin 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 urtea Espainiako BEG indizea* Kyotoko helburua Espainiarentzat
EAEko guztizko BEG indizea
EBko BEG indizea
EBko helbururako bidea
Kyotoko helburua EBrentzat
EAEko Klima Aldaketaren Aurkako Planaren helburua
Kyotoko helbururako bidea Espainiarentzat
*Iturria Espainiako BEG indizea: 2009ko BEG isurketen inbentarioaren aurrerapena. Ingurumen, Landagune eta Itsas Ministerioa.
8
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
2 . i r u d i a . I s u r k e ta i n d i z e a . 2 0 0 8 - 2 0 1 2 a l d i r a k o K l i m a A l d a k e ta r e n A u r k a k o E u s k a l P l a n a r e n h e l b u r u a r e k i k o d i s t a n t z i a * 15,00
10,00
5,00
+4 0,00 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
-5,00
-8 -10,00 EAEko Klima Aldaketaren Aurkako Planaren helburuarekiko distantzia * Distantzia kalkulatzeko, helburuari (% +14) oinarri urtearekiko urte bakoitzeko isurketa indizea kendu behar zaio (% +6 2009an).
2009an EAEko berotegi efektuko gasen isurketa indizea Klima Aldaketaren Aurkako Planaren helburua baino zortzi puntu beherago zegoen.
3 . i r ud i a . Berotegi efektuk o gas isuri guztien bil akaera indizea, Euskal Autonomia Erkidegok o b arne produktu gordinaren arabera 190 180 170 160 150 140 130 120 110 100 90 80 70 60
173
106
61 Oin 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 urtea BPGaren bilakaera indizea Guztizko BEG isurketen bilakaera indizea Guztizko isurkteten bilakaera indizea barne produktu gordinaren arabera
2000. urtetik, biztanle bakoitzeko CO2 isurketek behera egin dute urtetik urtera, eta guztira biztanleko 2 Gg CO2 baino gehiago murriztu dira.
9
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
4 . i r u d i a . C O 2 i s u r i e n r at i o a bi z ta n l e k o E A E n ( 2 0 0 9 ) e ta E B - 1 5 ek o h er r i a l d ee ta n ( 2 0 0 8 ) 30,00 25,00 20,00 15,00
10,09
10,42 1 10 ,,42 2 10,00 5,00
en ed
l ga rtu Po
Sw
e nc Fra
a pa ñ
ly
Es
Ita
EU -2 7
ing
EU -1 5
do m
str ia Au
dK Un
ite
CA PV
ee ce Gr
an y rm
ark nm De
Ge
lgi um Be
an ds erl
lan d
Lu
Ne
th
Fin
lan d Ire
xe
mb
ou rg
0,00
Iturria: Eurostat eta Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Hitzarmena, Espainiarako eta EB-15erako, eta Eustat EAErako. Biztanleen datuak, xede-urteko urtarrilaren 1ean (2009, EAErako, eta 2008, EB-15erako). Europako Batasunean, asimetria handiak daude biztanleko isuritako berotegi efektuko gasei dagokienez. Era askotako faktoreek eragiten dituzte alde horiek: ekoizpensistemaren egiturak, per capita errentak, kontsumituriko energia-motak, urteko batez besteko tenperaturek eta abar. EAEko isurketak, BPG unitate bakoitzeko, EB-15ekoak baino pixka bat handiagoak dira.
5 . i r u d i a . B P G - E A P * ( e r o s t e k o a h a l m e n a r e n pa r e k o ta s u n a ) i n d i z e e k i k o C O 2 r a t i o a k , E A E r e n t z a t ( 2 0 0 8 ) e t a E B - 1 5 e k o h e r r i a l d e e n k a s u a n ( 2 0 0 7 ) 600,00 500,00
362,78 362 2,7 2,78 78
400,00
326,69 326
300,00 200,00 100,00
ed en Sw
nc e Fra
CA PV
str ia Au
Sp ain
I Ki taly ng do m
Un
ite
d
EU -1 5
EU -2 7 De nm ar k Po rtu ga Ne l th er lan ds Lu xe m bo ur g
rm an y Ge
lgi um Be
Fin lan d
lan d Ire
Gr ee ce
0,00
* BPG-EAP: Barne produktu gordina (BPG), erosahalmenaren parekotasunaren (EAP) arabera azaldua. Iturria: Eurostat.
Herrialde bakoitzaren BPGa bere erosahalmenaren parekotasunaren arabera zuzenduta, EAEko isurketak EB-15eko batez bestekoaren azpitik daude. BPGaren eta BPG-Erosahalmenaren Parekotasunaren balioak aurreko urteetan bezala daude, Europako batez bestekoaren gainetik eta azpitik, hurrenez hurren.
10
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
I S U R K E T E N BI L A K A E R A S E K T O R E A R E N A R A B E R A Energiaren sektorea
gehiago baliatu baitira, ikatz bidezko ekoizpenaren kaltetan.
2009an, energiaren sektoreko isurketak % 14 gutxitu ziren 2008ko isurketekin alderatuta, eta berotegi efektuko gasen isurketa guztien % 40 izan ziren (9,0 Mteq).
Elektrizitate kontsumoak % 13 egin du behera 2008arekin alderatuta, eta energia elektrikoa sortzerakoan isurketek % 15 egin dute behera4.
Ondorioz, energia sektorearen isurketen beheranzko joera indartu egin dela esan dezakegu. Sektore horrek egonkor eutsi zien bere isurketei 2003-2007 aldian, nahiz eta energia kontsumoak nabarmen egin gora (horrek esan nahi du hobekuntza izan dela ekoeraginkortasunean –isurketa gutxiago ekoitzitako unitate bakoitzeko–).
1990. urteari dagokionez, elektrizitate kon tsumoak % 42 egin du gora, eta hortik eratorritako isurketak % 16 hazi dira. Hurrengo grafikoan ikus daitekeen moduan, elektrizitatea sortzeko Euskal Autonomia Erkidegoko sektoreari dagozkion isurketa espezifikoek behera egin dute azken urteetan, sorkuntza ereduetan egindako aldaketak direla-eta. Izan ere, energia berriztagarriak, baterako sorkuntza eta kontsumo espezifiko txikia duten zentraletako sorkuntza bultzatu da, esaterako gas ziklo konbinatua.
Lehenengo aldiz urte askoan, 2008an behera egin zuten sektoreko isurketek. Beherakada horren arrazoietako bat mix elektrikoaren hobekuntza izan daiteke, energia berriztagarri gehiago sortu baita eta ziklo bateratuak
6 . i r u d i a . E u s k a l A u t o m o m i a E r k i d e g ok o e l e k t r i z i tat e s o r k u n t z a r e n C O 2 i s u r k e t a e s p e z i f i k o e n b i l a k a e r a 736
800
674
700
730 575
600
506
500
463
430
427 380
400 300 200 100 0 2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Kg CO 2/MWh
Iturria: Energiaren Euskal Erakundea (EEE).
4
Isurketa horietan EAEn kokaturiko instalazioen isurketak eta inportaturiko elektrizitatetik eratorritakoak hartu dira aintzat.
11
2008
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
Garraioen sektorea
Isurketa espezifikoen beherakada horrek esan nahi du ekoizpen teknologiak karbono gutxiago erabiltzen duten beste batzuengatik ordezkatu direla.
1990etik bigarren urtez jarraian, garraio alorreko isuriak % 7,5 jaitsi dira, aurreko urtearekin alderatuta: guztira, Euskal Autonomia Erkidegoko berotegi efektuko gasen % 23 izan dira (5,3 Mteq).
Hurrengo grafikoan hainbat sektorek energia elektrikoaren kontsumoan izandako igoera ikus daiteke, bereziki industria, etxebizitza eta zerbitzu sektoreetan. Sektoreetako kon tsumoaren hazkundea da energia sektoreen isurketen hazkundearen eragilea.
Sektore horrek garrantzi handia du berotegi efektuko gas gehien isurtzen dutenetako bat delako, eta 1990etik gero eta isurketa gehiago egiten dituelako.
Elektrizitate gehien kontsumitzen duen sektorea industria bada ere (% 58), bere kon tsumoa egonkorra izan da gutxi gorabehera 2004tik eta 2009an behera egin du, seguruenik, ekonomiaren atzerakadak eraginda. Etxebizitzaren (% 19) eta zerbitzuen (% 22) sektoreek ekarpen txikiagoa egiten duten arren, azken urteetan areagotu egin dute kontsumoa. Bestalde, nekazaritza eta arran tza sektorean ere nabarmena izan da hazkundea, guztizkoari egiten dioten ekarpena txikia bada ere.
Isuriek % 94 egin dute gora 1990. urtetik. Sektore horretako isurien % 96 inguru errepide garraioarekin lotuta dago. Isurketa horietatik, gutxi gorabehera % 60 ibilgailu partikularrek sortzen dute eta ia % 40 salgaien garraioak (ibilgailu astun zein arinak). Salgaien garraioak eta bidaiarienak ia bikoiztu egin dituzte beren isurketak 1990ari dagokionez. Hazkunde absolutu handiena ibilgailu partikularren isuriek izan dute eta horren a tzetik, ibilgailu arinetan eginiko salgaien garraioak.
7 . i r u d i a . E l e k t r i z i tat e k on t s u m o a r e n h a z k u n d e a r e n bil akaera sektoreka (1990=100) 400
342,33
350 300
239,65
250 200
154,09 150
127,28
100
113,48
50 0 1990
1991
1992
Industria
1993
1994
1995
Garraioa
1996
1997
1998
1999
Nekazaritza eta arrantza
2000
2001
2002
Zerbitzuak
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Etxebizitzak
Iturria: Energiaren Euskal Erakundea (EEE).
12
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
2009an gertatu den beherakada baldin tzatu duten arrazoietako bat erregaien kon tsumoaren beherakada izan da, baita industria kimikoaren eta meatzaritzako eta siderurgietako industria prozesuetako isurketen gutxitzea ere.
8. irudia. Zirkulazioak 2 0 0 8 a n er a g i n d a k o i s ur k e ta k garraiobidearen arabera* 6,00
5,00
4,00 MM t
2009an sektore horri lotutako isurien5 % 66 errekuntza prozesuek eragin zuten. Mineral industrian gertatzen diren deskarbonatazio prozesuetan isuri zen %18 (CO2) eta industria kimikoaren eta metalurgikoaren azpiprozesuetan % 16 (CO2 eta HFCak isurtzen ditu); gainerakoa, industriaren hozte-sistemen instalazioek, sua itzaltzeko tresneriek, ibilgailuetako aire egokitu kargek, disolba tzaileek eta abarrek isuri zuten.
%17 %20
3,00
%29 %10
2,00
1,00
%60
%57
Siderurgia, zementua eta pasta eta paperaren azpisektoreek egiten dituzte emisio gehiena, RENADEren datuen arabera.
0,00
1990
2008
gainerakoak
salgaiak arinak
salgaiak astunak
ibilgailu partikularrak
Sektore honek kontsumitzen du energia elektriko gehien (2009an Euskal Autonomia Erkidegoan kontsumitutako elektrizitatearen % 60). 2009an % 22 egin zuen behera sektoreko kontsumo elektrikoak. Sektoreari energia elektrikoaren ekoizpenean sortutako isuriak ere egotziz gero, haren ekarpena EAEko isuri guztien6 % 37 izango litzateke.
* Zirkulazioak eragindako isurketen banaketa mugikortasun datuen arabera kalkulatzen da. Oraindik ez da egin 2009ko kalkulua
Hiriko garraioak guztizko isurketen erdia eragin zuen 2008an, gutxi gorabehera. Eta 1990ari dagokionez, hazkunde handiena izan duena da.
Siderurgia, zementua eta pasta eta paperaren azpisektoreek egiten dituzte emisio gehiena, RENADEren datuen arabera.
Industrian Nekazaritza, abeltzaintza eta arrantza sektorea
Industria sektorearen berotegi efektuko gas isuriak % 12 jaitsi ziren 2008arekin alderatuta eta Euskal Autonomia Erkidegoko isurien % 22 (4,9 Mteq CO2) izan ziren.
Nekazaritza sektorean, berotegi efektuko gas isuriak % 0,17 igo ziren 2008arekin alderatuta, batez ere, jarduera horretan erregai gehiago kontsumitu zelako.
1990ari dagokionez, isurketak % 35 jaitsi dira.
5
Kogenerazio bidez sortutako isuriak hortik kanpora gelditzen dira, energiaren sektorean kontuan hartzen dira eta.
6
alkulua egiteko, sektore guztiei energiaren Mix bera esleitzen zaie, kontsumo aldaketak kontuan hartu gabe (eguna/ K gaua eta puntako ordua/erabilera gutxiko ordua izateak eragindakoak).
13
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
ondoriozko isuri kopuruak gorabeherak izan ditu inbentarioak aintzat hartutako urteetan; eraginpeko azaleraren araberakoak dira gorabehera horiek. Hala ere, kasu guztietan, laborantza hondakinak erretzetik sortutako isuriak baino txikiagoak izan dira.
Sektore horretakoak ziren Euskal Autonomia Erkidegoko isurketa guztien % 4; hau da, 0,8 Mt CO2 baliokide. 1990arekin alderatuta, % 29 egin zuten behera isurketek. Oro har, EAEn, hartzidura enterikotik eta simaurren kudeaketatik eratorritako CH4 isurketen beherakadaren arrazoia8 (% 53ko beherakada oinarri urtearekin alderatuta) ganadu gutxiago egotea izan zen, batez ere behiak, eta, bereziki, esnetarako behiak. 19902009 aldian 72.800etik 24.900era jaitsi ziren abelburu horiek.
Etxebizitzen eta zerbitzuen sektorea Etxebizitza eta zerbitzu sektoreetan, berriz, guztizko isurpenen % 3ko beherakada izan zen 2008. urtearekin alderatuta, gas natural eta petrolioaren gas likidotu gutxiago kon tsumitu baita.
N2O-ari dagokionez, larreetatik eratorritako isurketen beherakada azaleraren murrizketak eragin zuen (160.000 ha-tik 152.304 ha-ra, 1990etik 2009ra); eta laborantzen beherakada azaleraren murrizketak eragin zuen hein batean, eta, batez ere, ongarri nitrogenatu mineral dosi txikiagoak erabili izanak.
Bi sektoreen artean, Euskal Autonomia Erkidegoko isurien % 6 aireratu zuten. 2009an, bi sektore horiek Euskal Autonomia Erkidegoan kontsumitutako energia elektriko guztiaren % 37 erabili zuten. Sektore horri egozten badizkiogu energia elektrikoaren ekoizpenetik eratorritako isurketak7 % 16ko ekarpena legokioke, guztizkoaren gainean.
Horrez gain, soroetan erretako laboreen hondakinak murriztu egin dira inbentarioak aintzat hartutako denbora tartean, hainbat erregelamendu ezarri baitira, gero eta murriztaileagoak. Larreetan izandako suteen
Etxebizitza sektoreak % 38 areagotu zituen isuriak 1990etik; zerbitzu sektoreak, berriz, % 83.
Hondakin sektorea Beheranzko joerak bere horretan eutsi dio hondakinen sektorean. Sektore horrek % 3 gutxitu ditu isurketak 2008. urtearekin alderatuta, batez ere, hondakin gutxiago sortu dituelako eta, hortaz, hondakin gutxiago u tzi dituelako zabortegietan. Sektore horretakoak ziren EAEko isurketa guztien % 6 (1,3 Mteq CO2); hau da, 1990. urtearekin alderatuta, % 2 egin dute gora isurketek.
7
igestio enterikoa hausnarkarien digestio sisteman sortzen dena da eta metano asko askotzen du. Simaurraren D kudeaketak sortutako isurketak animalien eginkarien deskonposiziotik eratorritakoak dira.
14
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
9 . i r ud i a . EAEk o 2009k o berotegi efektuko gas isuriak, Jarduera Ekonomikoen Sailkapen Nazionaleko (CNAE) sektoreen arabera
Etxebizitzak %4 (0,9 Mt)
Zerbitzuak %2 (0,4 Mt)
Nekazaritza %4 (0,8 Mt)
Hondakinak %6 (1,3 Mt)
Industria Garraioa Nekazaritza
Garraioa 23% (5,3 Mt)
Zerbitzuak Etxebizitzak Energia sektorea Hondakinak
Energia sektorea* %40 (9,0 Mt) Industria %22 (4,9 Mt) * Energiaren sektoreak barne eskaera asebetetzeko barneko eta kanpoko elektrizitate ekoizpenetik eratorritako isurketak biltzen ditu, kokea, finketa, zentral elektrikoen barne kontsumoak eta garraioan galdutakoak barne.
2009an isurketa gehien egin zuten sektoreak energiarena, garraioarena eta industriarena izan ziren.
1 0 . i r ud i a . Isurien bil akaera indizea, sektoreka (oinarri urtea=100) 250 194 183
Indizea
200 150
138 115 103 71
100
65
50 0
Oin 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 urtea Energiaren sektorea + Inportaturiko energia elektrikoa
Garraioa
Zerbitzuak
Etxebizitzak
Nekazaritza
Hondakinak
Industria
* Energiaren sektoreak barne eskaera asebetetzeko barneko eta kanpoko elektrizitate ekoizpenetik eratorritako isurketak biltzen ditu, kokea, finketa, zentral elektrikoen barne kontsumoak eta garraioan galdutakoak barne.
1990etik isurketak murriztu dituzten sektoreak industria eta nekazaritza dira.
15
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
Tm CO2 equiv.
1 1 . i r ud i a . Isurien bil akaera EAEn sektoreka 13.000.000 12.000.000 11.000.000 10.000.000 9.000.000 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 Oin 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 urtea Energia sektorea
Garraioa
Zerbitzuak
Etxebizitzak
Nekazaritza
Hondakinak
Industria
* *Energiaren sektoreak barne eskaera asebetetzeko barneko eta kanpoko elektrizitate ekoizpenetik eratorritako isurketak biltzen ditu, kokea, finketa, zentral elektrikoen barne kontsumoak eta garraioan galdutakoak barne.
Zenbateko absolutuei begiratuta, energiaren eta garraioen sektoreek areagotu zuten gehien isuri kopurua. Aldiz, industria sektoreak izan zuen jaitsiera handiena.
12. irudia. Euskal Autonomia Erkidegoko isurien s e k t o r e k a k o b i l a k a e r a , s e k t o r e b a k o i t z a r e n e l e k t r i z i t a t e e t a b e r o k o n t s u m o a k e r a g i n d a k o i s u r i a k z e h a z t u t a * 13.000.000 12.000.000 11.000.000 10.000.000 Tm eq. CO2
9.000.000 8.000.000 7.000.000 6.000.000 5.000.000 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 Oin 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 urtea Energiaren eraldaketa
Garraioa
Zerbitzuak
Etxebizitzak
Nekazaritza
Hondakinak
Industria
* Energiaren eraldaketa sektorean koke eta fintze jarduerak sartu dira, bai eta zentral elektrikoen eta garraioko galeren barne-kontsumoak ere.
16
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009 1 3 . i r u d i a . J a r d u e r a E k on o m i k oe n S a i l k a p e n N a z i on a l e a n e z a r r i ta k o s e k t o r e e n a r a be r a k o B E G i s u r k e ta k , s e k t o r e b a k o i t z a r e n e l e k t r i z i tat e e t a b e r o k o n t s u m o a k e r a g i n d a k o i s u r i a k z e h a z t u t a ( 2 0 0 9 . u r t e a )
Zerbitzuak %7
Nekazaritza %4
Hondakinak %6 Industria
Energia eraldatzea %15
Etxebizitzak %8
Garraioa Nekazaritza Zerbitzuak Etxebizitzak Energia eraldatzea
Garraioa %24
Hondakinak
Industria %37
*E nergiaren eraldaketa sektorean koke eta fintze jarduerak sartu dira, bai eta zentral elektrikoen eta garraioko galeren barne-kontsumoak ere.
1 . ta ul a . Sektorekak o BEGen isuriak guztira, oinarri urt e a r ek i k o ( m i l a t on a C O 2 b a l i ok i d e ta n ) Sektorea
Oinarri urtea
2004
2005
2006
2007
2008
2009
1990-2009
7.876 7.531 2.717 628 222 1.164 1.255 21.393
11.345 5.632 5.232 921 408 1.163 1.434 26.136
10.967 5.436 5.481 939 414 1.144 1.422 25.803
11.330 5.568 5.686 773 379 1.123 1.388 26.246
11.624 5.234 6.074 775 374 856 1.335 26.272
10.537 5.562 5.705 875 433 825 1.325 25.263
9.084 4.876 5.279 865 406 827 1.290 22.627
1.208 -2.656 2.563 238 185 -337 35 1.235
Energia sektorea* Industria Garraioa Etxebizitza Zerbitzuak Nekazaritza Hondakinak Guztira
2 . ta ul a . Berotegi efektuk o gas isurien bil akaera indizea s e k t o r e k a , e r r e f e r e n t z i a u r t e a o i n a r r i h a r t u t a Sektorea
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Energia sektorea*
44
39
44
48
34
15
Industria
-25
-28
-26
-30
-26
-35
Garraioa
93
102
109
124
110
94
Etxebizitza
47
50
23
23
39
38
Zerbitzuak
84
87
71
69
95
83
Nekazaritza
0
-2
-4
-26
-29
-29
Hondakinak
14
13
11
6
6
3
EAEn guztira
22
21
23
23
18
6
* Energiaren sektoreak barne eskaera asebetetzeko barneko eta kanpoko elektrizitate ekoizpenetik eratorritako isurketak biltzen ditu, kokea, finketa, zentral elektrikoen barne kontsumoak eta garraioan galdutakoak barne. Oharra: aurreko urteetako isurien balioetan aldaketak egon daitezke, argitalpen zaharragoetakoekin alderatuta, isurpen iturri berriak ere kontuan hartu direlako (disolbagarrien erabilera, hiriko hondakin uren tratamendua, anestesiaren erabilera eta abar) edo kalkuluak egiteko metodologia ere aldatu/eguneratu delako.
17
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
LU R R A R E N E R A BI L E R A E TA LU R R A R E N E R A B I L E R A A L D AT Z E A Kalkulatutako urteetan, lurra erabiltzeagatik eta lurraren erabilera aldatzeagatik EAEn izandako xurgatze garbiak hauek dira:
3. taula.
Mt CO2*
1990
2005
2006
2007
2008
2009
-2,59
-2,99
-2,93
-2,90
-2,99
-2,90
* Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldearen metodologiaren arabera kalkulatutako xurgatzeak, alderdi guztiek UNFCCri (Klima Aldaketari Buruzko Nazio Batuen Erakundearen Hitzarmen Markoa) igortzeko. Horretarako, basoaren definizio gisa, Marrakecheko akordioetan oinarrituta Espainiak hartutakoa erabiliko da. Xurgatze horiek beste kapitulu batean daude, ezin baitira zuzenean isurietatik atera. Kyotoko helburuaren kalkulua egiteko, xurgatu beharreko isuri unitateak (RMU) kalkulatzeko metodologia lantzen ari dira.
Kalkulatutako urteen murrizketek erakusten dutenaren arabera, urte bakoitzeko murrizketa oinarri urtekoa baino handiagoa izan da. Murrizketa, batik bat, baso lurretan egin da (larreetan, egonlekuetan eta abarretan baino gehiago). Murrizketa zuhaitz gutxiago atera direlako areagotu da.
G A S M O TA B A K O I T Z A R E N I S U R I GUZTIEN BILAKAERA CO2 isurien bilakaera
eta 425.000 tona gutxitu dituzte isurketak, hurrenez hurren.
Berotegi efektuko gas guztien artean, karbono dioxidoak eragiten du gehien klima aldaketan; EAEko isurketen % 87 baino gehiago osatzen du. 2009an,% 11 jaitsi zen 2008ko isurketekin alderatuta, eta % 11 igo zen, berriz, 1990ekoekin alderatuta.
CH4 Isurien bilakaera Metano isuriak Euskal Autonomia Erkidegoko guztien % 7,6 izan ziren. Karbono dioxido isuriak bezalaxe, metanoarenak ere gutxitu egin ziren 2008tik (% 3) eta, 1990eko balioekin alderatuta, % 5. Gutxitze horretan zerikusia izan dute zabortegietako, nekazaritza eta abeltzaintza arloetako eta, gutxiago, prozesu energetikoetako isuri murrizketek.
Balio absolututan, energiaren sektorea izan da (elektrizitatearen inportazioa barnean hartuta) isurketak gehien murriztu dituena, 2008ko isurketa mailekin alderatuta. Guztira, 1.437.000 tona gutxiago isuri ditu. Bestalde, industria sektoreak eta garraioak 690.000
18
Euskal Autonomia Erkidegoa
2009
Gas fluoratuen isurien bilakaera
Euskal Autonomia Erkidegoan, metano iturri nagusiak bi izan ziren: zabortegietako materia organikoaren deskonposizio anaerobikoaren prozesuak, batetik, eta animalia hausnarkarien fermentazio enterikoa, bestetik.
2009an, gas fluoratuen isuriak berotegiefektuko gasen % 3,3 izan ziren. Aurreko urtearekiko % 20 murriztu ziren isuriak eta oinarri urtearekiko (1995) % 19 baino gehiago. Industria kimikoak gehiago isuri duelako gertatu da azken urte honetako igoera.
Zabortegietako isuri kopurua jaitsi egin zen, gero eta hondakin gutxiago kudeatzen delako zabortegietan eta biogas gehiago har tzen delako.
Kontrolatutako gas fluoratuak (HFC, PFC eta SF6) gizakiok sortuak dira. Batik bat industria kimikoan erabiltzen eta isurtzen dira, tresna elektrikoen ekoizpenean eta beste aplikazio batzuetan (hozgarrietan, sua itzaltzeko produktuetan, aparren ekoizpenean, eta abar).
N2O isurien bilakaera 2009an, oxido nitroso gasen isuriak aireratutako isuri guztien % 1,8 izan ziren. Gas horren isurketa % 0,3 igo zen 2008arekin alderatuta, nekazaritza sektoreko isurketen hazkundea dela-eta. Horrek % 49ko beherakada esan nahi du, 1990arekin alderatuta.
Haren isuri absolutua, masa unitateetan, gainerako berotegi efektuko gasena baino txikiagoa da. Hala ere, alde batetik, berotzepotentzial handia duelako (PCG) eta, bestetik, azken urteotan gero eta gehiago erabil tzen delako, berotegi efektuko gas isurien artean, zati handi bat dagokio.
Euskal Autonomia Erkidegoan, azido nitrikoa ekoizteari utzi zaio (2006. urte erdialdera), eta horren ondorioz, askoz ere oxido nitroso gutxiago isuri da. Gaur egun, EAEko N2O isurien iturri nagusia laborantza lurretako ongarriak dira (% 61). Ondoren datoz errekuntza prozesuak (% 20) eta hondakin uren tratamendua (% 14).
1 4 . i r ud i a . EAEk o berotegi efektuko gas isuri guztien bi l a k a er a , g a s m ota r en a r a ber a
Isurketak (milioi Tm CO2 baliokide)
30,0 25,0 0 20,0 0 15,0 0 10,0 0 5,0 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 CO2
19
CH4
N 2O
Fluoratuak
Berotegi Efektuko Gasen isurpenak
4 . ta u l a . G a s m ota r en a r a ber a , ber ot e g i efek t uk o g a s i s ur i g u z t i a k , oi n a r r i u rt e a r e k i n a l d e r at u ta ( m i l a t on a C O 2 b a l i ok i d e ) Oinarri urtea
1990
1995
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Igoera 2009-oinarria
hazk. 2009-oinarria
CO2
17.792
17.792
19.267
22.813
22.527
23.016
23.487
22.143
19.745
1.953
11
CH4
1.804
1.804
1.885
1.873
1.885
1.835
1.770
1.761
1.712
-92
-5
Sektorea
N2O
864
864
845
795
782
571
425
418
418
-445
-52
HFCak
931
490
931
643
598
804
572
921
733
-198
-21
PFCak
0,0
0,0
0,0
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
0
0
SF6
GUZTIRA
3
0
3
11
10
19
19
19
19
17
642
21.393
20.950
22.931
26.136
25.803
26.246
26.272
25.263
22.628
1.235
6
5 . ta ul a . CRF sektorekak o berotegi efektuk o gas isuri guztiak, oi n a r r i u rt e a r e k i n a l d e r at u ta ( m i l a t on a C O 2 b a l i ok i d e ta n ) Oinarri urtea
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Igoera 1990-2009
1. Energía
11.561
16.932
19.084
19.174
18.832
18.700
17.768
6.207
2. Prozesu industrialak
2.706
2.339
2.409
2.394
2.062
2.238
1.916
-790
90
123
121
122
124
119
121
32 -305
Sektorea
3. Disolbatzaileen eta bestelako produktuen erabilera 5. Nekazaritza
882
639
622
603
586
576
577
6. Hondakinak
1.255
1.434
1.422
1.388
1.335
1.325
1.290
35
Kanpo jatorriko elektrizitatea*
4.899
4.668
2.145
2.565
3.335
2.304
956
-3.943
Total CAV
21.393
26.136
25.803
26.246
26.272
25.263
22.628
1.235
* Kanpo jatorriko elektrizitatea aparteko epigrafe gisa sartu da, Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldeak hala baimentzen baitu. CRF sailkapena (txostenetako orri komuna) nazioarteko erakundeei berotegi efektuko gasen berri emateko gehien erabiltzen den sailkapena da. Erakunde horien artean, garrantzi berezia dute Europako Batzordeak eta Klima Aldaketari buruzko Nazio Batuen Esparru Hitzarmenaren Idazkaritza nagusiak, Kyotoko Protokoloaren betetze esparruan. Sailkapen horren arabera, errekuntzako isurketa guztiak 1. epigrafean bilduko dira, haien jatorrizko sektorea edozein dela ere.
1 5 . i r u d i a . 2 0 0 9 k o i s ur i a k , g a s m o ta r en e ta C R F ep i g r a fe a r en arabera 0 %100
8. Kanpo elektrizitatea
0 %90
6. Hondakinak
0 %80
4. Nekazaritza
0 %70
3. Disolbatzaileak erabiltzea
0 %60
2.F. Halokarbonoen eta SF6ren kontsumoa
0 %50 0 %40
2.E. Halokarbonoen eta SF6ren ekoizpena
0 %30
2.C. Siderurgia eta metalurgia
0 %20
2.B. industria kimikoa
0 %10
2.A. Produktu mineralak
%0 0
CO2
CH4
N2O
fluoratuak fl lu uora uo ratu tuakk
CO C 2 eeq q
(%87,3)+ (%7,6)+ (%1,8)+ (%3,3) = %100
20
1. Errekuntza