Maritime Delta Monitor 2015 Zuid-Holland & Werkendam
1
INHOUDSOPGAVE INLEIDING ECONOMIE KERNCIJFERS INNOVATIE & INVESTERINGEN ARBEIDSMARKT ONDERWIJS VESTIGINGSKLIMAAT ONTWIKKELINGEN & AANBEVELINGEN 2
INLEIDING De Maritime Delta Monitor 2015 is uitgevoerd op verzoek van de partners van Maritime Delta. De monitor brengt de ontwikkelingen in beeld met betrekking tot algemene economische data van de maritieme sector en de onderliggende deelsectoren1 in de Provincie Zuid-Holland en de Gemeente Werkendam. Dit betreft onder meer het aantal vestigingen, de toegevoegde waarde en het aantal werkzame personen. Daarnaast biedt de monitor inzicht in de trends en ontwikkelingen op het vlak van regelgeving en het vestigingsklimaat. Voor het verzamelen van deze informatie hebben onderzoeksbureau Ecorys en branchevereniging Netherlands Maritime Technology gebruikgemaakt van de financieel-economische data volgens de onderzoeksmethodologie die is gevolgd in de landelijke Maritieme Monitor 20152. Deze maakt gebruik van verschillende bronnen, zoals de CBS- en LISA-databases. Methode Voor het kwalitatieve deel van het onderzoek zijn enkele tientallen interviews afgenomen: ten minste drie lokale partijen per deelsector.
Vanwege de beperkte middelen voor dit onderzoek en gezien het grote aantal bedrijven en instellingen in de maritieme sector in de Maritime Delta-regio wordt hiermee mogelijk niet voor alle onderzoeksthema’s een representatief beeld gegeven. Tot slot is er een enquête uitgevoerd voor het verkrijgen van onder meer regionale investeringsinformatie. Met de resultaten van deze monitor leggen we een meetlat langs de prestaties van de maritieme sector in de regio. Bovendien geeft dit Maritime Delta en de partners handvatten om beter in te spelen op trends, bedreigingen en vooral kansen. Overheden kunnen op basis van deze analyse bepalen of het huidige beleid effect heeft gehad en of het nodig is om beleid aan te passen of nieuw beleid te maken. Voor meer informatie over de achterliggende datasets en activiteiten van Maritime Delta kunt u ons benaderen via info@maritimedelta.nl of www.maritimedelta.nl. Mei, 2016
MARITIME DELTA Maritime Delta is een samenwerkings verband van bedrijven, overheden, onderwijs- en kennisinstellingen in de maritieme delta, het gebied van Tweede Maasvlakte tot en met Gorinchem en Werkendam. Het doel van Maritime Delta is de verdienkracht van de maritieme cluster in deze regio verder te versterken op de thema’s: innovatie, arbeidsmarkt & onderwijs en branding & acquisitie.
1
Dit zijn de sectoren zeevaart, scheepsbouw (inclusief grote jachtbouw en kleinere recreatieschepen), offshore, binnenvaart, waterbouw, havens, marine (Commando Zeestrijdkrachten), visserij, maritieme dienstverlening en maritieme toeleveranciers. De sector havens betreft alleen de deelsectoren die activiteiten uitvoeren die aan de maritieme sector zijn gerelateerd: laad, los en overslag, opslag, dienstverlening vervoer over water en tussenpersonen vrachtverkeer. De sector watersport is in deze monitor buiten beschouwing gehouden.
2 De statistische gegevens in de Maritime Delta Monitor 2015 zijn gebaseerd op gegevens uit 2014.
3
ECONOMIE KERNCIJFERS Bedrijven in de maritieme cluster zijn verspreid over heel Nederland, maar de resultaten uit deze monitor bevestigen dat het zwaartepunt zich in de Maritime Delta-regio bevindt.3 Het relatieve belang van de maritieme cluster in deze regio komt onder andere tot uiting in economische kerncijfers als werkgelegenheid, aantal vestigingen en toegevoegde waarde.
3 In het navolgende wordt de naam Maritime Delta zowel gebruikt voor het samenwerkingsverband van bedrijven, overheden en onderwijsinstellingen in het gebied van de Tweede Maasvlakte tot en met Gorinchem en Werkendam, als voor de regio zelf.
4
MARITIME DELTA
45%
van de maritieme werkgelegenheid in Nederland bevindt zich in de Maritime Delta.
â‚Ź Toegevoegde waarde van de maritieme sector in de regio:
Totaal aantal werknemers in de regio:
Totaal aantal maritieme vestigingen in de regio:
8 MILJARD EURO
72.300 PERSONEN
4.375 VESTIGINGEN
LANDELIJK 16 MILJARD EURO
LANDELIJK 150.874 PERSONEN
VESTIGINGEN
MARITIEME WERKGELEGENHEID
Het aantal maritieme bedrijfsvestigingen4 in de onderscheiden sectoren in de Maritime Deltaregio bedroeg in 2014 ongeveer 4.375. De sectoren havens en binnenvaart hebben hierin het grootste aandeel.
De maritieme cluster is een belangrijke werkgever in de Maritime Delta-regio. In 2014 bood zij directe werkgelegenheid aan 72.300 mensen, daarmee vertegenwoordigt de cluster 4,5% van de totale werkgelegenheid in de regio. Qua vergelijking, dat is meer directe werkgelegenheid dan de topsectoren tuinbouw, life sciences en energie in ZuidHolland gecombineerd5. Van alle directe werkgelegenheid in de onderscheiden maritieme sectoren in Nederland bevindt ruim 45% zich in de Maritime Delta.
4 Het betreft hier het aantal bedrijfsvestigingen, niet het aantal bedrijven. Een bedrijf kan meerdere vestigingen in de regio hebben. 5 Bron: Economische Monitor Zuid-Holland 2015
5
6
VESTIGINGEN & WERKGELEGENHEID PER SECTOR
VERSCHILLEN TUSSEN SECTOREN
De meeste werkgelegenheid bevindt zich in de deelsector havens (maritiem gerelateerd), gevolgd door offshore. Deze twee sectoren hebben een gezamenlijk aandeel van 45% in de totale directe maritieme werkgelegenheid in de Maritime Delta-regio. Ook de maritieme toeleveranciers, maritieme dienstverleners en binnenvaart zorgen voor relatief veel werkgelegenheid. De marine en visserij zijn minder sterk vertegenwoordigd in de regio.
Per vestiging zijn er gemiddeld 16,5 personen in dienst, maar er zijn grote verschillen tussen de sectoren. De binnenvaart bestaat grotendeels uit familiebedrijven waarbij de schipper tevens de eigenaar is. Daardoor heeft een bedrijf in de binnenvaart gemiddeld 5,5 werknemers per vestiging (ca. 7.400 werknemers op 1.345 vestigingen). De offshore-industrie in de regio kent grote bedrijven als Allseas, Royal IHC, SBM Offshore, Imtech Marine (sinds 2015 bekend als RH Marine Group) en Heerema MC. Hierdoor zijn er gemiddeld een kleine 72 werknemers per vestiging werkzaam (ca. 14.000 werknemers op 195 vestigingen).
AANTAL WERKNEMERS & VESTIGINGEN IN DE MARITIME DELTA PER SECTOR 4.000 werknemers 195 vestigingen 5.400 werknemers 315 vestigingen 14.000 werknemers 195 vestigingen 7.400 werknemers 1.345 vestigingen 4.400 werknemers 55 vestigingen 19.200 werknemers 1.395 vestigingen 1.100 werknemers 15 vestigingen 500 werknemers 80 vestigingen 7.200 werknemers 405 vestigingen 9.100 werknemers 370 vestigingen
Zeevaart
Binnenvaart
Marine
Scheepsbouw
Waterbouw
Visserij
Offshore
Havens*
AANDEEL SECTOREN IN DIRECTE MARITIEME WERKGELEGENHEID IN DE REGIO
Maritieme Dienstverlening Maritieme Toeleveranciers *(maritiem gerelateerde activiteiten)
13%
6% 7%
10% 19%
1% 2%
27%
10% 6%
77
VESTIGINGEN & WERKGELEGENHEID PER GEMEENTE/REGIO Op gemeente/regionaalniveau zijn er in de maritieme sector regionale accenten waar te nemen. Deze staan hieronder samengevat: • De gemeente Rotterdam en omliggende gemeenten (Schiedam, Vlaardingen, Capelle aan den IJssel en Krimpen aan den IJssel) omvatten samen 65 tot 75% van alle werkgelegenheid in de sectoren zeevaart, havens en maritieme dienstverlening. • De Drechtsteden hebben een relatief groot aandeel in de waterbouw van 40%. • De Drechtsteden en regio AlblasserwaardVijfheerenlanden huisvesten samen ongeveer 50% van de werkgelegenheid in de scheepsbouw. • De gemeente Rotterdam, de direct omliggende gemeenten en de Drechtsteden hebben samen een aandeel van ruim 60% in
8
de werkgelegenheid van de binnenvaart. • De regio ‘Overig Maritime Delta’ heeft een aandeel van 40% in de totale werkgelegenheid in de offshore-sector. Dit komt door de aanwezigheid van enkele grote bedrijven, zoals Allseas in Delft, Heerema MC in Leiden en Fugro in Leidschendam. • De werkgelegenheid bij de marine en de visserij concentreert zich in de regio Overig Maritime Delta. Voor de marine betreft dit kazernes in Den Hoorn en Den Haag, voor visserij betreft het de grote zeevisserij in Valkenburg en Den Haag en de kottervisserij op Goeree-Overflakkee. • Gemeente Werkendam heeft een relatief groot aandeel in de werkgelegenheid in de binnenvaart (8%), scheepsbouw (5%) en de waterbouw (4%).
AANTAL WERKNEMERS & VESTIGINGEN PER GEMEENTE/REGIO
Aantal werknemers Aantal vestigingen
Gemeenten Vlaardingen, Capelle a/d IJssel, Krimpen a/d IJssel
Overig Maritime Delta
2.850 300
18.370 1.610
Regio Voorne-Putten
Regio AlblasserwaardVijfheerenlanden
1.630 160
4.080 185 Regio Drechtsteden
11.630 840 Gemeente Schiedam
3.350 100
Gemeente Werkendam
1.280 210
Gemeente Rotterdam
30.350 1.180
Totaal Maritime Delta regio
72.300 werknemers 4.375 vestigingen
AANDEEL GEMEENTEN/REGIO’S IN DIRECTE MARITIEME WERKGELEGENHEID
24% Gemeente Rotterdam Gemeente Schiedam Gemeenten Vlaardingen, Capelle a/d IJssel, Krimpen a/d IJssel Drechtsteden Voorne-Putten Alblasserwaard-Vijfheerenlanden Gemeente Werkendam Overig Maritime Delta
42% 2% 6%
2% 16%
4% 5%
99
ECONOMISCHE WAARDE De onderscheiden maritieme sectoren in de Maritime Delta-regio genereerden in 2014 een omzet van circa 20,5 miljard euro en een directe toegevoegde waarde van circa 8 miljard euro. De sector levert daarmee ongeveer 5,8% van het Bruto Binnenlands Product in de Maritime Delta. 48% van de totale directe toegevoegde waarde van de maritieme cluster in heel Nederland (16,6 miljard euro) bevindt zich in de Maritime Delta.
10
“Helft toegevoegde waarde maritiem cluster wordt in de Maritime Delta gegenereerd�
AANDEEL VAN DE MARITIEME SECTOR IN DE TOTALE TOEGEVOEGDE WAARDE VAN DE REGIOa
94,2% 5,8% Aandeel van de maritieme sectoren Aandeel van de overige sectoren a Onder de veronderstelling dat de toegevoegde waarde van de Maritime Delta 21% betraagt
van het BBP van Nederland (zijnde 662,8 miljard euro in 2014), conform het aandeel in 2013.
AANDEEL DEELSECTOREN IN TOEGEVOEGDE WAARDE MARITIEME SECTOR 11% Zeevaart Scheepsbouw Offshore Binnenvaart
9% 5%
7% 1% 1%
15%
Waterbouw Havens Marine
7%
Visserij Maritieme Dienstverlening Maritieme Toeleveranciers
4%
41% Totaal 8 miljard euro
11 11
INNOVATIE & INVESTERINGEN De Maritime Delta is een van de sterkste regio’s ter wereld op het gebied van maritiem onderzoek, ontwikkeling en innovatie. Duizenden maritieme bedrijven, van MKB’er tot multinational, hebben hier hun thuisbasis. Deze bedrijven zijn veelal specialist in hun marktsegment en weten dat zij alleen internationaal competitief kunnen blijven door voorop te lopen in innovatieve ontwikkelingen.
12
INVESTEREN IN INNOVATIE
3%
De meeste bedrijven uit het onderzoek verwachten de komende jaren ongeveer evenveel te investeren in innovatie als in de
Bedrijven in de Maritime Delta-regio investeren veelal maximaal 3% van hun omzet in onderzoek en ontwikkeling. Dit is hoger dan het gemiddelde voor Nederlandse bedrijven en ligt boven de doelstelling van 2,5% van de Nederlandse overheid.
afgelopen periode. De bedrijven verwachten dat investeringen in diversificatie van activiteiten om mee te bewegen met de markt ook de komende jaren doorzetten. De laatste jaren wordt er bijvoorbeeld veel geïnvesteerd in multifunctionele schepen.
Grote bedrijven hebben veelal uitgebreide onderzoeksbudgetten (15 tot 20 miljoen euro is niet zeldzaam). Als hier innovatie binnen project-engineering bij wordt opgeteld, gaan de bedragen snel omhoog. Het MKB heeft vaak geen aparte R&D-afdeling, maar belegt deze werkzaamheden vaak bij meerdere werknemers die dit naast de gewone werkzaamheden uitvoeren. Schattingen hiervoor liggen veelal in de orde van 1 tot 5 fte’s op jaarbasis. Ontwikkelwerk wordt over het algemeen uitbesteed.
INNOVATIE EN PROJECT-ENGINEERING Bedrijven geven aan dat veel innovatie verpakt zit in project-engineering. Dit is inherent aan de strategie van bijvoorbeeld bedrijven in de bagger- en offshore-industrie: als men op een project aanbiedt en men kan iets wat gevraagd wordt nog niet, dan gaat men dat ontwikkelen. Door de verwevenheid van innovatie en project-engineering is het onderscheid tussen innovatie- en projectkosten moeilijk te maken en fluctueert de hoogte van de investeringen in innovatie sterk. Een volledig inzicht in de uitgaven van bedrijven aan innovatie ontbreekt hierdoor. De daadwerkelijke uitgaven aan innovatie liggen naar alle waarschijnlijkheid hoger.
“Waar stopt problemen oplossen en begint innovatie?”
INNOVATIETHEMA’S Innovatie in de maritieme cluster betreft met name toegepast onderzoek en productontwikkeling. In de binnenvaart en zeevaart richten de projecten zich de laatste jaren vooral op het verminderen van brandstofconsumptie door schepen. Dit is niet het enige punt van aandacht, zo zet een van de reders zich er bijvoorbeeld voor in om meer grip te krijgen op de grote stroom aan data die tegenwoordig van het schip naar de wal gaat. In het Innovatiecontract van de Topsector Water worden vier hoofdthema’s van innovatieve ontwikkelingen benoemd. De meeste innovaties die bedrijven en instellingen in de maritieme cluster ontwikkelen zijn te groeperen onder een van deze thema’s: 1. Offshore ‘winnen op zee’: technologische oplossingen om op zee energie en grondstoffen te winnen. Denk hierbij aan olie, gas, wind- en getijdenenergie, diepzee mijnbouw, visserij/aquacultuur én het opruimen van de enorme plasticvervuiling in de oceanen. 2. Schone Schepen gaat over de reductie van uitstoot van schadelijke gassen door schepen, minder brandstofverbruik en alternatieve brandstoffen zoals LNG. Maar ook een duurzame levenscyclus van schepen.
13
3. Slim en Veilig Varen gaat over autonoom varen, lagere onderhoudskosten, reductie van bemanning, vergroten van inzetbaarheid van schepen en platforms, verminderde afhankelijkheid van mensen, en tot slot alles wat te maken heeft met veilige schepen en platforms. 4. Effectieve infrastructuur beoogt het gehele proces vanaf de haven aanloop tot de overslag aan de kade van schepen efficiënter te maken. Bijvoorbeeld door ontwikkelingen in Big Data: het bruikbaar maken van de grote hoeveelheid beschikbare data over schepen en hun bewegingen.
FINANCIERING VAN INNOVATIE Investeringen kunnen op tal van manieren gefinancierd worden. De belangrijkste financieringsvormen in de maritieme cluster in de regio zijn: • eigen kapitaal; • banken. Bedrijven geven aan minder bekend te zijn met financiering via: • investeringsmaatschappijen en private equity; • crowdfunding.
Er liggen nog voldoende onbenutte financieringskansen voor de maritieme sector. Denk bijvoorbeeld aan een matchmakingevenement waar startups, corporates en buitenlandse investeerders aan elkaar worden gekoppeld.
Ook subsidieaanvragen behoren tot de financieringsmogelijkheden. Hoewel de meeste ondervraagden hiermee bekend zijn, is er weinig animo om een subsidieaanvraag te doen. De reden hiervoor is dat subsidieaanvragen veelal wordt beschouwd als een ingewikkeld, langdurig proces met veel kans op fouten en weinig kans van slagen.
14
Drijvers van innovatie MKB en startups worden gezien als drijvende kracht achter innovatie. Ook bij de baggeren offshore-bedrijven en grote werven in de regio die grote afdelingen voor onderzoek, ontwikkeling en project-engineering hebben, zit veel innovatiekracht. De aangescherpte regelgeving op het gebied van emissies en de voorheen hoge olieprijs hebben geleid tot een klimaat waarin veel toeleveranciers uit de Maritime Delta-regio zich kunnen profileren met innovatieve oplossingen om brandstofverbruik en emissies te reduceren. Recentelijk is de olieprijs sterk gedaald en de resultaten uit de offshore olie- en gassector vallen tegen. De grote behoefte aan kostenreductie om offshore olie- en gaswinning lonend te houden, stimuleert juist innovatieve ontwikkelingen om die kostenreductie te bewerkstelligen. Tegelijkertijd is er sprake van toenemende activiteit in de offshore windsector. Dit is een gevolg van de toegenomen urgentie die de bouw van offshore windparken heeft voor de overheid en de grotere mate van duidelijkheid die zij hierover heeft verschaft.
“Regelgeving: drijvende factor én hinderpaal voor innovatie.” Belemmeringen in innovatie Als belangrijkste hindernissen in bijna elk innovatieproces worden tijdgebrek en gebrek aan fondsen genoemd. Ook wordt onvoldoende kennis van de snelle ontwikkelingen op het gebied van apps en Big Data in sommige gevallen als belemmerende factor aangewezen. In de bagger- en offshoremarkt merkt men bovendien op dat conservatisme onder afnemers en in het eigen bedrijf een belemmering vormt. Tot slot kunnen ook weten regelgeving innovaties in de weg zitten.
Denk aan luchtvaartwetgeving die proeven met drones bemoeilijkt, of regelgeving die het zeer lastig maakt om proeven te doen met nieuwe technieken voor het opruimen van olievervuiling op het water. Door veranderende marktomstandigheden verschuift de focus van scheepsbouwers steeds meer van bouwer en verkoper naar nieuwe businessmodellen, bijvoorbeeld huren en leasen.
STARTUPS & SCALE-UPS Op het gebied van startende technologie bedrijven in de maritieme sector heeft vooral het Havenbedrijf Rotterdam een heel duidelijk beleid. Samen met een aantal internationaal erkende partners zijn zij in de haven van Rotterdam het startup accelerator programma PortXL gestart. Hiermee wil men innovatieve startende bedrijven uit de hele wereld naar de Rotterdamse haven halen.
SAMENWERKING IN INNOVATIE
Daarnaast is recentelijk een accelerator voor offshore en energie scale-ups opgericht, te weten de Buccaneer in Delft.
Grote maritieme bedrijven zijn zeer actief in samenwerkingsprojecten met onderzoeksinstellingen zoals de TU Delft, TNO en Deltares. Onderwijs en bedrijfsleven merken dat er in de regio veel verschillende initiatieven zijn op het gebied van onderzoek en innovatie. Om versnippering tegen te gaan zou er meer afstemming tussen de verschillende initiatieven en een overzicht van beschikbare ondersteuning op innovatiegebied moeten zijn, met name voor de MKB-ondernemer.
Maritieme bedrijven in de regio zijn over het algemeen een stuk terughoudender in het stimuleren van startende technologiebedrijven. Bij gevestigde bedrijven is echter een omslag waarneembaar naar meer waardering voor inventieve startende bedrijven. Dit uit zich door stimulering van startups buiten het bedrijf, maar ook door creatieve mensen binnen het bedrijf meer ruimte te geven.
Een loketfunctie bij kennisinstellingen waarbij MKB’ers kunnen aankloppen voor samenwerking kan helpen MKB’ers versneld te laten innoveren.
Opvallend is dat een enkele reder aangeeft dat de scheepsbouwsector minder innovatief lijkt dan voorheen, mogelijk door een te grote nadruk op kernactiviteiten en doordat onderlinge concurrentie samenwerken aan innovaties tegenwerkt. Verschillende partijen spreken de wens uit voor een faciliteit die structureel samenwerken aan innovaties stimuleert.
Onder andere in de sleepvaart, zware ladingvaart, maritieme toelevering en offshore komt het regelmatig voor dat nieuwe producten of diensten in een aparte besloten vennootschap worden ondergebracht. Dit geldt ook voor de baggerindustrie.
Een aantal innoverende MKB’ers verwachten de komende jaren een groei van de investeringen, naarmate hun recente innovatieve producten meer commercieel succes krijgen.
15
ARBEIDSMARKT In 2014 bood de maritieme cluster in de Maritime Delta-regio directe werkgelegenheid aan ongeveer 72.300 mensen. Naast een economisch cluster is de maritieme cluster een competentiecluster. Dit wil zeggen dat de maritieme en technische kennis en vaardigheden van de werknemers in meerdere sectoren toepasbaar zijn. Het wervingspotentieel voor bedrijven beperkt zich niet tot de eigen sector.
VACATURES Onder invloed van de economische recessie is de afgelopen jaren het aantal vacatures in alle maritieme sectoren afgenomen. Op 1 oktober 2014 waren er ongeveer 3.400 vacatures in de maritieme cluster in heel Nederland. Ongeveer duizend hiervan bevonden zich in de Maritime Delta-regio. Deze vacatures hebben uitsluitend betrekking op maritiem-technische en maritiem-logistieke functies.
16
Volgens de werkgevers is per sector een derde tot de helft van de vacatures moeilijk vervulbaar. Het gaat dan om onder meer: • werktuigkundigen en hoofdwerktuigkundigen in de zeevaart; • ontwerp en mechanical engineering, lassers (scheepsbouw, offshore, toeleveranciers); • projectgebonden functies in de waterbouw; • techniekdocenten (maritiem onderwijs).
VACATURES IN DE MARITIEME CLUSTER* 1.021
2.402 Maritime Delta Nederland, excl Maritime Delta *
Op 1 oktober 2014
VRAAGSTUKKEN & KNELPUNTEN ARBEIDSMARKT “Toenemende vraag naar technisch hoger opgeleiden” Door de toegenomen complexiteit van schepen, systemen en operaties veranderen de eisen aan het personeel. Dit uit zich op verschillende manieren: van techneuten wordt een commerciëlere instelling gevraagd en (project)managementvaardigheden worden belangrijker, maar het kan ook iets relatief simpels zijn als het verbeteren van de kennis van de Engelse taal in de binnenvaart.
TECHNISCH PERSONEEL Technisch personeel van alle opleidingsniveaus wordt steeds belangrijker. Naar verwachting zal door ontwikkelingen als de robotisering van productie de vraag naar afgestudeerden op academisch niveau verder toenemen. Deze vraag is inmiddels zo groot dat technisch personeel buiten de Maritime Delta moet worden gezocht. Hoewel men aangeeft dat het arbeidsaanbod door de neergang in de offshore olie- en gasindustrie de laatste tijd iets is verruimd, zal het lastig blijven om voldoende gekwalificeerd Nederlands technisch personeel te vinden. Naarmate meer ervaren werknemers met pensioen gaan, zal dit vooral gevolgen hebben voor de productie bij werven en toeleveranciers.
De maritieme sector zal zich nóg beter moeten profileren als een aantrekkelijke werkgever. Ook is het van belang om te werken aan duurzame inzetbaarheid van huidig personeel.
ZEEVAREND PERSONEEL Bij het werven van zeevarend personeel stuit men in mindere mate op de eerder genoemde problemen, echter vindt vaak een snelle uitstroom naar bedrijven op de wal plaats. Dit maakt het minder aantrekkelijk voor reders om te blijven investeren in de dure opleiding van zeevarenden.
Onderzoek naar de vraag of een soort transfersysteem een oplossing kan bieden voor Het belang van ICT in de haven blijft toenemen, wat een effect heeft op de vereiste vaardigheden
de snelle uitstroom van zeevarend personee naar bedrijven op de wal is mogelijk zinvol.
en kwaliteiten van havenmedewerkers. Goede IT-vaardigheden zijn dus een absolute must voor de havenmedewerker van de toekomst.
17
ONDERWIJS Het relatieve belang van de Maritime Delta-regio komt eveneens tot uiting in het aantal studenten in deze regio dat een maritieme opleiding volgt. Het aanbod van maritiem onderwijs bestaat uit opleidingen op mbo-, hbo- en wo-niveau.
INSTROOM In 2014 zijn in de Maritime Delta 2.472 studenten gestart met een opleiding in de richting maritiem-technisch of maritiem-logistiek. Dat is 52% van het totaal aantal studenten voor deze opleidingen in Nederland. De Maritime Delta heeft daarmee een strategische rol in het opleiden van toekomstig personeel voor de maritieme cluster in Nederland. • In vergelijking met geheel Nederland zijn er relatief veel studenten op mbo-niveau (66%). Het gaat dan vooral om opleidingen voor de koopvaardij en de logistieke opleidingen voor de haven die de STC-group aanbiedt.
18
• Het aandeel van de instroom naar maritieme hbo-opleidingen is met 27% lager dan gemiddeld in Nederland (48%). • Dankzij de aanwezigheid van de TU Delft is het aandeel maritieme wo-opleidingen met 7% relatief sterk vertegenwoordigd in de Maritime Delta. Voor geheel Nederland bedraagt dit aandeel 4%.
“Maritiem onderwijs sterk aanwezig in de Maritime Delta”
Naast specifiek maritieme opleidingen zijn er ook ‘bredere’ technische opleidingen in de Maritime Delta waarvan afgestudeerden terecht kunnen komen in de maritieme sector. Voorbeelden zijn metaalbewerken en middenkader engineering.
JAARLIJKSE INSTROOM IN MARITIEME OPLEIDINGEN
HBO
MBO
WO
27%
ONDERWIJS & BEDRIJFSLEVEN
4%
7%
48%
Maritime Delta
Landelijk
66%
2.472 studenten
48%
4.793 studenten
MBO-OPLEIDINGEN De grootste mbo-opleidingen voor de maritieme cluster in de Maritime Delta zijn de opleiding havenlogistiek en de opleiding tot coördinator havenoperaties met een instroom van respectievelijk 568 en 222 studenten. Gezamenlijk betreft dit ongeveer de helft van de studenten die in 2014 aan een maritieme opleiding in de regio zijn begonnen. Bovendien zijn dit opleidingen waarin de Maritime Delta, met de STC-group als aanbieder, vrijwel een opleidingsmonopolie heeft.
Veel bedrijven werken bij toegepast onderzoek samen met afstuderende studenten. De combinatie van ervaren personeel en jonge afstudeerders en afgestudeerden wordt als het meest vruchtbaar ervaren. Ook kleinere MKB’ers zien het nut van hbo- of wo-afstudeerders bij ontwikkelprocessen in, echter: • bedrijven hebben vaak onvoldoende capaciteit voor het begeleiden van deze afstudeerders; • men weet niet goed hoe deze afstudeerders te bereiken en hoe ze in te zetten; • de doorlooptijd van projecten van kennisinstellingen is meestal te lang. • Bedrijven en onderwijs- en kennisinstellingen merken over elkaar op dat ze met te veel verschillende personen contact moeten hebben.
HBO- EN WO-OPLEIDINGEN In het hbo zijn de logistieke opleidingen dominant aanwezig. Met de TU Delft in de regio heeft de maritieme cluster ook een dominante positie in het opleiden van wo-personeel in deze sector. De universitaire studies Marine Technology, Offshore & Dredging Engineering en Maritieme Techniek worden uitsluitend in de Maritime Delta gegeven.
UITSTROOM Van de studenten die een specifiek maritieme opleiding volgen komt een deel in de maritieme cluster terecht, echter een deel stroomt uit naar niet-maritieme sectoren.
Een loket waarbij MKB’ers kunnen aankloppen met kennisvragen zou kunnen helpen bij het vinden van de weg naar en binnen kennisinstellingen.
Afgestudeerden van alle mogelijke technische opleidingen zijn momenteel vertegenwoordigd in de maritieme cluster van de Maritime Delta: niet alleen vanuit de opleiding Maritieme Techniek of Werktuigbouwkunde, maar ook Civiele Techniek, Vliegtuigbouw en zelfs Technische Scheikunde voor het ontwikkelen van coatings voor pijpen in de offshore.
De haven als grootste werkgever in de maritieme cluster heeft ook het grootste aandeel in de maritieme opleidingen.
19
VESTIGINGSKLIMAAT Het vestigingsklimaat heeft niet alleen betrekking op de aantrekkelijkheid voor bedrijven die zich in de regio willen vestigen, maar ook voor startups en zittende bedrijven. Factoren als infrastructuur, aanwezigheid van toeleveranciers en klanten, beschikbaarheid van talent, maar ook ondersteuning door de overheid zijn daar onderdeel van.
20
INFRASTRUCTUUR
INTERNATIONALISERING
De meeste maritieme bedrijven zijn trouw aan de regio. Ze hebben hier vaak hun oorsprong en zitten ingebed in de lokale economie en infrastructuur. De maritieme infrastructuur wordt over het algemeen als zeer goed ervaren. Zo is er voldoende goed open water aanwezig.
De laatste jaren zijn de maritieme bedrijven in de Maritime Delta steeds internationaler georiënteerd. Dit is terug te zien in de uitbreiding van productieactiviteiten in het buitenland. Enerzijds komt dit doordat de productie van zeeschepen steeds internationaler van aard is geworden, anderzijds is de Nederlandse markt een volwassen markt waarbinnen de mogelijkheden om extra omzet te behalen op een gegeven moment beperkt worden. Het internationale karakter is ook terug te zien in het personeelsbestand. Bij de internationalisering gaat het niet alleen om grote multinationals, maar net zo goed om bedrijven uit het MKB-segment.
Toenemende behoefte aan diep water met name in de grote jachtbouw zorgt voor blik op verhuizen naar nieuwe waterweg.
Havenbedrijven moeten ruimte blijven bieden voor zowel complexe diensten als eenvoudige opslag.
INNOVATIE & ONTWIKKELING
ONDERSTEUNING
De Maritime Delta-regio is belangrijk als thuisbasis voor veel maritieme bedrijven. Werven en toeleveranciers concentreren hier hun onderzoek en ontwikkeling, en geven de voorkeur samen te werken met regionale partners. De nabijheid van veel toeleveranciers is zeer belangrijk. Het betekent dat er snel geschakeld kan worden bij ontwikkeling van nieuwe producten of in het geval van problemen. Nabijheid van toeleveranciers betekent ook dat er snel goede reserveonderdelen te krijgen zijn van een betrouwbare partij.
Op het gebied van ondersteuning van innovatieveontwikkeling is nog veel winst te behalen. Zowel MKB’ers als startups geven aan behoefte te hebben aan meer ondersteuning door de overheid. Aanspreekpunten voor startups bij de gemeente(n) zijn gewenst.
Bedrijven geven ook aan dat de overheid: • meer ondersteuning kan bieden bij uitbreidingsruimte; • flexibeler kan omgaan met proeven met nieuwe technologieën; • moet inzetten op behoud van expertise
KENNIS & TALENT De kennis op maritiem gebied (met name in offshore, baggeren en binnenvaart) is van een topniveau. Er zijn goede opleidingen op maritiem en technisch gebied en de nabijheid van grote kennisinstellingen als de TU Delft en TNO zijn belangrijke factoren voor het vestigings- en investeringsklimaat. Zo werken relatief veel studenten van de TU Delft die Maritieme Techniek hebben gestudeerd bij offshore-bedrijven in de regio.
op het gebied van regelgeving over innovatieve ontwikkelingen. Zowel reders als scheepswerven bemerken een vermindering van deze expertise bij de overheid.
21
ONTWIKKELINGEN & AANBEVELINGEN In de Maritime Delta Monitor 2015 zijn respondenten tevens gevraagd naar hun visie op ontwikkelingen in de regio evenals aanbevelingen voor de sector. Enkele voornaamste punten zijn hiernaast weergegeven.
22
ONTWIKKELINGEN
AANBEVELINGEN
• Door veranderende marktomstandigheden verschuift de focus van scheepsbouwers naar nieuwe businessmodellen, bijvoorbeeld huren en leasen. • De meeste bedrijven uit het onderzoek verwachten de komende jaren ongeveer evenveel te investeren in innovatie als in de afgelopen periode. • De bedrijven verwachten dat investeringen in diversificatie van activiteiten, om mee te bewegen met de markt, ook de komende jaren verder doorzetten. • Sommige innoverende MKB’ers verwachten groei van investeringen naarmate hun recente innovatieve producten meer commercieel succes krijgen. • Bij gevestigde bedrijven is er een omslag waarneembaar naar meer waardering voor innovatieve startende bedrijven. • Men verwacht dat het huidige sombere klimaat in de offshore-sector zich in 2016 zal versterken. Een écht krachtig herstel vindt naar verwachting pas tegen het einde van dit decennium plaats. Niets is echter zo onzeker als de olieprijs. • Havenbedrijven zullen naar verwachting in de toekomst veranderen in een soort IT-bedrijven. • Het aandeel hoger opgeleiden in de maritieme cluster is de afgelopen tien jaar toegenomen.
• Help het MKB bij het zoeken naar ondersteuning bij innovatieontwikkeling door de overheid. • Faciliteer een loketfunctie bij kennisinstellingen waar MKB’ers kennis kunnen opvragen. MKB’ers kunnen versneld innoveren als ze beter weten waar ze bij kennisinstellingen moeten aankloppen voor samenwerking. • Versimpel en versnel subsidieaanvragen. • Ga versnippering van innovatie- en onderzoeksinitiatieven in de regio tegen. Het maritieme bedrijfsleven heeft tevens behoefte aan een overzicht van alle initiatieven. • Zorg voor gemeentelijke aanspreekpunten of casemanagers die op individuele basis zaken kunnen regelen voor startups. • Onderlinge concurrentie tussen bedrijven zit samenwerken aan innovaties nog te veel in de weg. Daarom moeten er initiatieven komen voor ontwikkelcentra waarin alle clusterpartijen structureel samenwerken aan innovaties. • De maritieme sector moet zichzelf nóg beter profileren als een aantrekkelijke werkgever. • Een matchmaking-evenement waar startups, corporates en buitenlandse investeerders aan elkaar worden gekoppeld, of iets soortgelijks, kan helpen bij het benutten van financieringskansen.
23
Maritime Delta is een samenwerkingsverband van bedrijven, overheden en De Maritime Delta Monitor 2015 is
Tweede Maasvlakte tot en met Gorinchem
uitgevoerd op verzoek van partners van
en Werkendam. De samenwerking heeft tot
Maritime Delta. Het onderzoek moet
doel om gezamenlijk de maritieme sector
de basis vormen van een tweejaarlijkse
in deze regio verder te versterken.
monitor. Naast een beleidsfunctie heeft de monitor tot doel de prestaties van de maritieme sector in de Maritime Deltaregio te beoordelen, om zo beter te kunnen inspelen op trends, bedreigingen en kansen. Ecorys en Netherlands Maritime Technology hebben dit onderzoek in opdracht van Maritime Delta uitgevoerd.
Š Maritime Delta 2016 www.maritimedelta.nl info@maritimedelta.nl
24
Ontwerp: Walvis & Mosmans
onderwijsinstellingen in het gebied van de