Impact Oekraïne oorlog op de ZuidHollandse economie Datum: 8 april 2022
Woord vooraf Op 24 februari 2022 viel Rusland Oekraïne binnen. Naast het gigantische persoonlijke leed dat deze oorlog veroorzaakt heeft de oorlog grote gevolgen voor de wereldeconomie. De voorliggende monitor verschaft inzicht in de economische impact van de oorlog in Oekraïne op de economie van ZuidHolland. De Zuid-Hollandse economie vormt een belangrijk deel van de Nederlandse economie. Negatieve effecten op de economie van Zuid-Holland zijn dus op nationaal niveau voelbaar. Aan de hand van actuele cijfers, beelden en analyses beschrijven en duidt de monitor de reeds zichtbare en de te verwachten economische gevolgen van het conflict. De economie van Zuid-Holland heeft een sterk internationaal karakter en is in hoge mate verweven met de Nederlandse en de wereldeconomie. Om die reden is de indeling van deze monitor gelaagd. De monitor start met een beschrijving van de gevolgen voor de wereldeconomie, gaat vervolgens in op de gevolgen voor de Nederlandse economie en sluit af met de gevolgen voor de regionale economie van ZuidHolland. Dit is de eerste en voorlopig enige impactmonitor over de impact van de oorlog in Oekraïne op Zuid-Holland. Gelet op de snelle ontwikkelingen en de beperkte toegang tot actuele cijfers, spreekt het voor zich dat de analyses in deze monitor voorlopig zijn. Mocht u vragen of opmerkingen hebben over de monitor, dan kunt u contact opnemen met Jan Jacob Vogelaar ( janjacob.vogelaar@innovationquarter.nl) en Linda de Klerk ( linda.deklerk@innovationquarter.nl).
Kerncijfers Zuid-Hollandse economie Bron: Economic Board Zuid-Holland en Erasmus Centre for Entrepreneurship
Economische impact wereld Eerste beelden: •
De oorlog in Oekraïne en de sancties die in reactie daarop zijn ingesteld hebben een grote impact op de wereldeconomie, met name omdat zowel Rusland als Oekraïne belangrijke exporteurs zijn van grondstoffen meldt Raboresearch.
•
Omdat Rusland een belangrijke exporteur is van bulkgoederen zoals palladium, gas en tarwe (resp. 43%, 16,6% en 11% van wereldproductie) zijn de prijzen van deze goederen omhoog geschoten.
•
De inflatie stijgt, met name door de gestegen gasprijzen, verder en dat merken huishoudens direct.
•
De Russische economie wordt hard geraakt door de ingestelde sancties, zoals het afsluiten van verschillende Russische banken van betalingssysteem SWIFT. De roebel heeft veel waarde verloren en de prijs van Russische olievaten is historisch gedaald. Een economische crisis lijkt onvermijdelijk.
•
De oorlog leidt er bovendien toe dat veel mensen Oekraïne ontvluchten, veel vluchtelingen worden op dit moment opgevangen in Oost-Europese landen. In Polen gaat het al om twee miljoen vluchtelingen. De Rijksoverheid meldt dat er op dit moment zo’n 23.000 Oekraïense vluchtelingen in Nederland verblijven.
Verwachte effecten: •
De hoofdeconoom van de Wereldbank verwacht dat het conflict wereldwijd tot sociale onrust zal leiden als gevolg van voedseltekorten, want zowel Rusland als Oekraïne zijn belangrijke exporteurs van tarwe en mais.
•
De OESO raamt een additionele 1,4% economische krimp en additionele 2% inflatie voor het Eurogebied als gevolg van de crisis.
•
Om de afhankelijkheid van Russisch gas versneld te verminderen pleit Eurocommissaris Frans Timmermans voor additionele investeringen in duurzame energie.
Economische impact wereld visueel
Economische impact Nederland Eerste beelden: • De economische klap van het conflict is ook in Nederland direct voelbaar, zo is de inflatie gestegen als gevolg van het conflict. De gasprijzen zijn fors gestegen en de benzineprijs bereikte een historisch hoogtepunt. De inflatie raakt huishoudens met een kleine beurs het hardst. • Terwijl het producentenvertrouwen stabiel blijft, zet de eerder ingezette daling van het consumentenvertrouwen verder door, blijkt uit recente cijfers van het CBS. • De impact van de oorlog op de Nederlandse beurs lijkt vooralsnog beperkt. Na een initiële dip laat de AEX voorzicht herstel zien. • Veel grote Nederlandse bedrijven hebben besloten Rusland te verlaten (o.a. Damen, DSM), MT/sprout maakt de balans op. • Het CBS meldt dat er in 2021 ruim 3000 bedrijven in het Nederlandse bedrijfsleven waren die goederen naar Rusland exporteerden. Hiervan is 40 procent een groothandelsbedrijf, en 10 procent machine-industrie. Ruim driekwart van de Nederlandse export naar Rusland is toe te schrijven aan de bedrijfstakken handel en industrie. Een kleine groep (5%) van de bedrijven die importeerden of exporteerden naar Rusland is voor meer dan de helft van de handelswaarde afhankelijk van Rusland. • Nederland blijkt een populaire bestemming voor Russisch techtalent dat het land wil verlaten, meldt NRC. Daarnaast berichtte het FD dat er al 50.000 tot 70.000 IT’ers Rusland hebben verlaten en de verwachting is dat deze trend zich nog wel even doorzet. • Cijfers van het CBS tonen aan dat de Nederlandse import uit Oekraïne de afgelopen jaren een factor twaalf is toegenomen tot meer dan 2 miljard euro in 2021. Verwachtingen: • Raboresearch verwacht dat de Nederlandse economische groei als gevolg van hogere prijzen en beperkingen van buitenlandse handel (mede als gevolg van sancties) zal afzwakken in 2022. De analisten verwachten verder een inflatie van 5,5% in 2022 en 2,9% in 2023. • Nederland is de afgelopen jaren steeds afhankelijker geworden van Russisch gas. Op dit moment is 20% van het gas dat in Nederland wordt gebruikt Russisch. Als Rusland stopt met het leveren van gas, maar de vraag niet vermindert, komt de Nederlandse gasvoorziening eind 2022 in de problemen verwacht Raboresearch. • Net als in veel andere landen wakkert de oorlog in Oekraïne de discussie aan over additionele investeringen in defensie. • Uit een analyse van ABN AMRO blijkt dat er naar verwachting tussen de 98.800 en 156.000 Oekraïners naar Nederland komen, waarvan er 50.000 tot 75.000 zullen toetreden tot de arbeidsmarkt. Dit kan enige verlichting brengen op de huidige krappe arbeidsmarkt.
Economische impact Nederland - visueel
Economische impact ZuidHolland Eerste beelden: •
Van de ruim 5 miljard euro aan export naar Rusland door in Nederland gevestigde bedrijven is in 2021 twee derde gerealiseerd door bedrijfsvestigingen in Noord-Holland, Zuid-Holland of Noord-Brabant meldt het CBS. Voor Zuid-Holland zijn ruwe plantaardige producten (met name bloemen) het belangrijkste exportproduct.
•
De negatieve economische impact van het conflict verschilt per sector en is onder meer afhankelijk van de mate waarin wordt geëxporteerd naar Oekraïne en Rusland, de afhankelijkheid van grondstoffen uit de conflictregio en de mate waarin sectoren worden geraakt door sancties.
Verwachtingen: •
Zuid-Holland is verantwoordelijk voor ca. een derde van de Nederlandse CO2 uitstoot. De hoge gasprijzen en de EU-ambitie om de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen, kunnen de energietransitie versnellen.
•
Omdat de groei in verschillende sectoren wordt afgeremd neemt de vraag naar personeel in deze sectoren mogelijk iets af.
Economische impact ZuidHolland - sectoren Maritieme industrie •
Een relatief groot deel van de Russische export loopt via Nederland, aldus het FD. Van de Russische export gaat 10% via Nederland.
•
Port of Rotterdam meldt dat 62 miljoen ton van de bijna 470 miljoen ton overslag in de Rotterdamse haven Rusland-georiënteerd (13%) is en dat via de haven van Rotterdam veel energiedragers uit Rusland worden geïmporteerd. Als dat in z’n geheel wegvalt is de impact groter dan tijdens de coronacrisis, toen de terugval op het dieptepunt 7% bedroeg.
•
Op 7 april werd bekend dat Rotterdam net als andere EU-havens geen Russische schepen meer mag toelaten. Schepen met essentiële goederen zijn uitgezonderd.
•
De Nederlandse douane meldt dat er in de Rotterdamse haven nog 2.000 containers staan die extra onderzocht moeten worden. Er is extra onderzoek nodig om te bepalen of producten onder de sancties vallen.
•
Voor scheepsbouwers is de Rusland een belangrijke afzetmarkt. Het wegvallen van die vraag raakt de sector hard. Tegelijkertijd ontstaan er met een toegenomen vraag naar marinebouw kansen voor de sector.
•
Voor de transportsector is de beschikbaarheid van chauffeurs een specifiek aandachtspunt omdat goedkopere chauffeurs uit Oekraïne en Wit-Rusland de afgelopen jaren steeds gewilder zijn geworden, meldt Raboresearch.
•
De onzekerheid zal daarnaast leiden tot hogere opslagprijzen, omdat meer bedrijven voorraden aanhouden om te anticiperen op onverwachte ontwikkelingen.
Economische impact ZuidHolland - sectoren Technologische industrie •
Meer dan de helft van de FME-leden verwachtte begin maart geen of beperkte impact op hun omzet.
•
Het producentenvertrouwen industrie is in maart licht gestegen, maar de verwachting over het economisch klimaat van de komende drie maanden verslechtert, zo blijkt uit cijfers van het CBS.
•
Afhankelijkheid van energie en hogere inkoopprijzen worden genoemd als de belangrijkste risico’s.
•
De prijzen van staal zijn bijvoorbeeld omhoog geschoten als gevolg van het grotendeels steelvallen van Russische en Oekraïense staalproductie.
•
Ook neongas, dat wordt gebruikt bij de productie van halfgeleiders, wordt voor een belangrijk deel gemaakt in Oekraïne, aldus het FD. Nederlandse Chipbedrijven zeggen nog over voldoende neon te beschikken, maar analisten vrezen voor een tekort als de oorlog lang gaat duren.
•
Raboresearch verwacht dat op termijn ook de minder energie-intensieve industrie de effecten van het conflict gaat merken, omdat het winnen of produceren van grondstoffen en halffabricaten duurder wordt.
Economische impact ZuidHolland - sectoren Digitale technologie en cybersecurity •
De impact op bedrijven actief in de digitale technologie lijkt vooralsnog mee te vallen.
•
Bedrijven wapenen zich tegen (Russische) cyberaanvallen. Daarmee ontstaat er mogelijk extra vraag naar diensten van cybersecurity bedrijven. Het Nationaal Cyber Security Centrum ziet overigens nog geen toename in het aantal cyberaanvallen op Nederland.
•
Personeelstekorten waren al langer een groot aandachtspunt in deze sector. Omdat een deel van de sector werkt met programmeurs uit de conflictregio worden de tekorten mogelijk nijpender. Onderzoek van Daxx laat zien dat Oekraine één van de grootste leveranciers van IT-talent ter wereld (!) is. Zo is Oekraïne wereldwijd het zesde land in termen van Java ontwikkelaars.
•
Opvallend is dat de geopolitieke denktank Haagse Center voor Strategische ervoor heeft gekozen om hun data, die eerder buiten Nederland werd verwerkt en opgeslagen, naar Nederland te halen.
Economische impact ZuidHolland - sectoren Energie •
Energiebedrijven profiteren op de korte termijn mogelijk van de gestegen energieprijzen, meldt ABN AMRO.
•
Techniek Nederland verwacht dat de hoge gasprijzen voor meer huishoudens aanleiding zullen zijn om hun woning te verduurzamen.
Horticulture •
Glastuinbouw Nederland meldt dat 40% van de glastuinders definitief of tijdelijk stoppen als gevolg van de hoge gasprijzen.
•
De sector is daarnaast afhankelijk van Oost-Europese arbeidskrachten, waaronder Oekraïners. Als gevolg van de oorlog lopen de arbeidsterkoten verder op.
Lucht- en ruimtevaart •
De luchtvaartsector werd hard geraakt tijdens de coronacrisis. Als gevolg van de oorlog in Oekraïne duurt het herstel van de sector langer dan eerder verwacht, meldt IATA. De sector gaat onder meer gebukt onder de hoge brandstofprijzen.
•
De samenwerking rondom het International Space Station (ISS) leek onder druk te staan na uitlatingen van het hoofd van de Russische ruimteorganisatie Roscosmos, meldt RTL Nieuws. De veilige landing op aarde van een Amerikaanse astronaut met een Russische capsule suggereert dat de soep minder heet wordt gegeten dan opgediend.
Behoefte aan meer informatie? •
Meer informatie over de gevolgen van de oorlog voor ondernemers is te vinden op de website van VNO-NCW.
•
InnovationQuarter houdt bij wat het conflict betekent voor het Zuid-Hollandse bedrijfsleven.
•
Een actueel overzicht van de sancties tegen Rusland en Wit-Rusland is beschikbaar op de website van RVO.
•
Evofenedex houdt een liveblog bij over de gevolgen voor handel en logistiek.
•
Het Nationaal Cyber Security Centrum monitortdigitale aanvallen gericht op Nederlandse belangen.
Voor vragen over deze monitor kunt u contact opnemen met Jan Jacob Vogelaar (janjacob.vogelaar@innovationquarter.nl) en Linda de Klerk (linda.deklerk@innovationquarter.nl).