BALIK MI? PLASTİK Mİ?

Hepimiz balıkların omega-3 kaynağı olduğunu biliyoruz ayrıca çok iyi birer protein kaynağı olarak tüketiliyorlar. Birçok doktor haftada birden fazla kez balık tüketmemizi öneriyor. Peki balık diye yediğimiz hayvanların birer plastik deposu olduğunu bilsek balık yemeye devam eder miydik?

Plastik ucuz ve işlenmesi kolay bir madde olmasından dolayı hayatımızın neredeyse her alanında bulunuyor. Diş fırçalarından mobilyalara, telefon kılıflarından otomobillere, oyuncaktan eğitime, tıptan inşaata her alanda kullanılıyor.

Plastiğin ne olduğunu basit bir dille anlatmak istersek; karbon, hidrojen, oksijen, azot ve diğer inorganik veya organik elementlerin monomer yapılarının koparılarak uzun zincirli polimerlere döndürülerek elde edilen malzemeyi plastik olarak açıklayabiliriz (1). Plastikleri doğada bulamayız, bu malzemeler insan müdahalesiyle elde edilmektedir. Plastiğin oluşması için belirli sıcaklık, basınç ve katalizör gerekmektedir. Ham petrolün işlenmesi sonucunda art kalan malzemeler plastik üretiminde kullanılmaktadır. Polipropilen otomobil sektöründe, polistiren beyaz eşya sektöründe, polyamid diş fırçalarında, polyester tekstilde, polivinil klorür boru imalatında, poliviniliden klorür yiyecek paketlemede kullanılan plastik türlerinden birkaçıdır.

Polivinil Klorür Formülü

Boru Sanayisinde Polivinil Klorür

Plastiğin ucuz olması kullanımının yaygın olmasına sebep oluyor fakat bu durum doğanın kirlenmesine de sebep oluyor. Plastiğin doğada çözünmesi 1000 yılı bulabiliyor. Pet şişe 400 yılda çözünürken telefon kartları 1000 yılda ancak doğada çözünebiliyor. Su şişelerinde ve yiyecek paketlemede kullanılan günlük yaşantımızda dikkatimizi çekmeyen tek kullanımlık plastikler doğada hayal edemeyeceğimiz geri dönülemez kirliliklere sebep oluyor. Plastiğin çözünürken açığa çıkardığı metan ve etilen gibi gazlar iklimlerin değişmesine sebep oluyor. İnsanlık olarak doğayı plastikle kirletmemize ek olarak farkında olmadan yılda ortalama 70.000 mikro plastik yiyoruz. Türk Deniz Araştırmaları Vakfı deniz çöplerinin %60-80’lik kısmını plastik çöplerin oluşturduğunu söylemektedir.

Birleşmiş Milletler Çevre Programı verileriyse denizlerde kilometre başına 13.000 plastik bulunduğunu söylüyor. Plastik atıklar birçok canlının hayatını kaybetmesine sebep oluyor. Her yıl ortalama olarak 100.000 deniz memelisi ve kaplumbağa yaşamını plastik kirlilikten dolayı yitiriyor. Ayrıca plastik kirliliği 1.000.000 deniz kuşunun hayatını kaybetmesine sebep oluyor.

Denizde çözünen plastikler balıklar tarafından tüketiliyor. Mikro plastikle beslenen balıkların soframıza gelmesi bizim de farkında olmadan mikro plastik tüketmemize sebep oluyor. Aslında ne ekersek onu biçiyoruz. Doğayı plastikle kirletiyor ardında kirlettiğimiz canlılarla besleniyoruz. Peki balıklar neden plastik tüketiyor? Bu konu halen araştırma aşamasında olmasına rağmen birkaç öngörü bulunuyor. Kaliforniya Üniversitesi’nin araştırmalarına göre plastiğin oluşturduğu koku Günlük yaşantımızda değiştireceğimiz ufak detaylar plastik kirliliğinin azalmasını sağlayabilir. Tekrar kullanılabilir su mataraları, pipet kullanımının azaltılması, plastik kahve bardaklarının yerine Engraulis mordax adındaki bir çeşit hamsi balığı üzerinde yapılan çalışmalar balıkların besin seçerken kokuya odaklandığını kanıtlamaktadır. Ayrıca koku ve şekil açısından balıkların plastikleri tercih ettiğini gözlemlemişler. Plastisfer adı verilen ince mikrop atmanın bu kokuya sebep olduğu düşünülüyor (3). Dimetil sülfitinde (DMS) aralarında bulunduğu kimyasal maddeler plastikler tarafından yayılıyor ve bu kimyasallar birçok deniz canlısının dikkatini çekiyor. Balık kokusuyla beslenen kuşlar da plastiği balık zannederek tüketiyor. Bunun yanı sıra çubuklu balina gibi canlılar planktonları filtrelerken farkında olmadan mikro plastiklerle besleniyor. Bu durum balıkla besin zincirinde balıkla beslenen her canlıyı insanlar da dahil olmakla birlikte dolaylı yoldan

etkiliyor.

termos kullanılması, plastik poşet yerine bez çanta kullanımı gibi ufak değişiklikler doğaya ve kendimize verdiğimiz zararı az da olsa azaltabilir.

1) Parker, L. (tarih yok). Ocean Life Eats Tons of Plastic—Here’s Why That Matters. National Geographic: https://www.nationalgeographic.com/news/2017/08/ocean-life-eats-plastic-larvaceans-anchovy-environment/ adresinden alındı 2) Deniz canlıları neden plastiği gıda sanıp yiyor? (2018). BBC News Türkçe: https://www.bbc.com/ turkce/haberler-dunya-45507225#:~:text=Telif%20hakk%C4%B1%20Getty%20Images%20 Y%C3%BCzlerce,deniz%20canl%C4%B1lar%C4%B1n%C4%B1n%20plastik%20t%C3%BCkettikleri%20 belgelendi.&text=Plastikten%20yay%C4%B1lan%20%C3%B6zellikle%20bir%20kimyasal adresinden alındı. 3) Vardar, N. (2019). İncelenen iki balıktan birinde mikroplastik bulundu. Retrieved from Greenpeace: https://www.greenpeace.org/turkey/basin-bultenleri/incelenen-iki-baliktan-birinde-mikroplastik-bulundu/