11e jaargang nummer 1 januari 2013
IZ0113_omslag_buiten.indd 3
Special: Pompen > Van conventioneel naar toerengeregeld > Drukverhogingsinstallaties > Pompschakelaars getest > Bijzondere projecten
8-1-2013 14:45:23
IZ0113_03_intergas.indd 3
11-1-2013 10:34:40
DUCO at HOME
De totaaloplossing voor een gezond en comfortabel binnenklimaat
Duco CO2 System
Duco Comfort System
DucoTronic System
Eenvoudige ‘natuurlijke’ ventilatie
‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie
De ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie
De DucoBox wordt gestuurd op basis van
Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd
Vraaggestuurd
CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt het
Natuurlijk Ventilatiesysteem ‘VNV’. Ideaal voor
‘VNV’. Stuurt de luchttoevoer en -afvoer
eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.
renovatieprojecten. Ventileert op basis van
volledig automatisch op basis van °C, CO2
Voor de toevoer is een uitgebreid gamma
CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.
en RH (vochtmeting). Meting aan de bron.
zelfregelende roosters beschikbaar.
Communiceert draadloos via Z-wave protocol.
Communiceert draadloos via Z-wave protocol.
0,14
Cwinst
NEN 7120
e
0,14 Cwinst NEN 7120
e
0,11 Cwinst NEN 7120
e
0,11
eC4b C
0,11
winst NEN 8088-1 NEN 7120
eC4a C
0,11
C4b
Tronic
NEN 8088-1
Tronic C4a
Comfort
Comfort
C4a
winst NEN 8088-1 NEN 7120
NEN 8088-1
C4a
CO2
Cwinst
NEN 7120
e
0,14 Cwinst NEN 7120
NEN 8088-1
e CO2
0,11 Cwinst NEN 7120
e
0,11
DUCO OP ‘BOUWBEURS UTRECHT’ 2013 C C winst
NEN 7120
NEN 8088-1
Bezoek ons op stand 01.B010 en 01.C010 4 tot 9 februari 2013
We inspire at www.duco.eu
IZ0113_04_duco.indd 4 20111220_Installateurszaken.indd 21
0,14
winst
NEN 7120
eC4b C
0,11
winst NEN 8088-1 NEN 7120
eC4a C
0,11
Keuze uit compleet gamma elektronische
C4b
Tronic
toevoerroosters.
NEN 8088-1
Tronic C4a Comfort
C4a
NEN 8088-1
C4a
CO2
e
Comfort
NEN 8088-1
winst NEN 8088-1 NEN 7120
NEN 8088-1
Ventilatiesysteem
e CO2
0,14 Cwinst NEN 7120
e
0,11 Cwinst
HOME OF OXYGEN
e
Keuze uit compleet gamma ZR roosters. e
Natuurlijk
0,14 Cwinst
C4b
NEN 7120
NEN 8088-1
eC4b C
0,11
winst NEN 8088-1 NEN 7120
eC4a C
0,11
Tronic C4a
Comfort
C4a
NEN 8088-1
0,11 Cwinst
C4a
CO2
NEN 7120
NEN 8088-1
e
Comfort
NEN 8088-1
winst NEN 8088-1 NEN 7120
NEN 7120
Tronic
CO2
info@duco.eu - Handelsstraat 19 - 8630 Veurne - Belgium - tel +32 58 33 00 33 - fax +32 58 33 00 44
8-1-2013 14:50:00 12/11/12 09:29
U heeft doelstellingen en wij helpen u bij het berei-
IZ TECHNIEK
ken daarvan. Uw succes staat voor ons centraal – dat bewijzen we met onze pompen, afsluiters, automa-
Intelligent regelsysteem voor pompen
tisering en aandrijvingen die zich eenvoudig laten
Plug & play
16
selecteren en direct beschikbaar zijn. Of u nu actief bent in de gebouwentechniek, industrie, water- of
Pompen in hun element
afvalwatersector: onze producten sluiten naadloos
Bijzondere projecten
18
aan op uw eisen en toepassingen. Als u succes heeft, hebben wij dat ook.
Pompschakelaars getest
Lees hoe we dat doen op www.ksb.nl/gebouwen-
Voor verbetering vatbaar
20
techniek
En verder 7 9 13 35 37 43
Van de redactie In de pijplijn, incl. AGENDA en IZAP Column Publivent Lekker ding Aardwarmte Af fabriek
. el
IZ SANITAIR Het hoe en waarom van een drukverhogingsinstallatie
24
Comfort, ook op de tiende etage
schil. grip. eel te eders etter.
En verder
biedt pomp atuur
11e jaargang
deze inele
nummer 1 januari 2013
Special: Pompen > Van conventioneel naar toerengeregeld > Drukverhogingsinstallaties > Pompschakelaars getest > Bijzondere projecten
maakt het u steeds comfortabeler.
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame Woning Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Secretariaat: info@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel
Druppels Column Kiwa Column Van Hoof
23 23 26
IZ ZAKELIJK Van conventioneel naar toerengeregeld
28
Aanscherping EU-richtlijn
One-stop-shopping
31
Specialisten werken samen
Meer flexibiliteit voor de installatiebranche
32
Collegiale in- en uitleen
En verder 38 40 43 45 50
Volop toekomstperspectief Aruba neemt voortrekkersrol bij verduurzaming Column OTIB Column Frank Thoonen Stekelige vragen
© Merlijn Plus BV, 2013 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
januari 2013
IZ0113_inhoud.indd 5
5
8-1-2013 18:24:45
EIS MEER VAN UW CIRCULATIEPOMPEN
wij zijn er klaar voor! Vanaf 1 januari 2013 gaat de EuP richtlijn in werking. Deze stelt een minimum energie efficiÍntie index (EEI) voor standalone circulatiepompen van 0,27. Met de MAGNA3 en de nieuwe ALPHA2 circulatiepompen kunt u uw klanten vandaag al helpen met het besparen van geld en energie. Tevens beschikken de circulatiepompen over verbeterde hydraulica en Grundfos BluefluxⓇ motortechnologie, allemaal standaard, met maximale betrouwbaarheid en langere gebruiksduur van de pomp. Wasco heeft alle circulatiepompen (ook de MAGNA3) centraal op voorraad. De 26 Wasco vestigingen zijn voorzien van een ruime voorraad Grundfos pompen. Wij adviseren u graag. Ontdek uw voordelen op nl.grundfos.com of wasco.nl.
IZ0113_06_wasco.indd 6 Intech.indd 1
11-1-2013 10:38:16 01-11-12 15:57
van de redactie
Stuwende kracht Pompen doen hun werk meestal buiten het zicht. In de technische ruimte van een appartementencomplex, thuis op zolder en zelfs in het riool. Toch is het goed om pompen en pomptechnologie in de schijnwerpers te zetten. Daar zijn verschillende redenen voor. Pompen zijn bijzonder veelzijdig en worden in tal van situaties toegepast. Ook in gebouwen en woningen zijn ze een stuwende kracht. In deze uitgave vindt u daar enkele aansprekende voorbeelden van. Zoals in de Turning Torso in Malmö, een gewaagd ontwerp van de Spaanse architect Santiago Calatrava. Het comfort en welzijn van de bewoners van deze opvallend vormgegeven wolkenkrabber is niet in de laatste plaats afhankelijk van drukverhogingsinstallaties, die ervoor zorgen dat de sanitaire voorzieningen ook op bijna 200 meter
hoogte net zo soepel werken als op de begane grond. Of neem de Olympische Spelen van Londen. Alleen al voor het atletendorp mocht een bekende producent meer dan 6.000 pompen leveren. Dat brengt ons op punt twee, het energiegebruik. Het is niet verwonderlijk dat de energie-eisen met betrekking tot pompen steeds strenger worden. Immers, de grootste kostenpost gedurende de totale levensduur van een pomp is de energieconsumptie. Gezien de alomtegenwoordigheid en massale inzet van pompen valt hier een echte slag te slaan. In het verleden, toen er nog helemaal niet met frequentieregelaars werd geregeld, koos men veiligheidshalve vaak voor pompen met overcapaciteit. Met smoorkleppen kon de druk vervolgens worden teruggeregeld naar het vereiste debiet. Het spreekt voor zich
dat ‘afknijpen’ een forse aanslag betekent op de energiezuinigheid. Het kan ook anders. Leest u hoe een universele pompcontroller ervoor zorgt dat centrifugaalpompen, ongeacht type of merk, met
optimaal rendement draaien en efficiënt samenwerken. Voor de inbedrijfstelling van het systeem is geen specialistische installatietechnische kennis nodig. Aansluiten, enkele gegevens invoeren en de pompcontroller doet de rest •
Alle standaard producten en losse onderdelen eenvoudig te bestellen via onze webshop! www.thermoair.com Uw totaalleverancier in luchtbehandeling
januari 2013
IZ0113_vanderedactie.indd 7
7
8-1-2013 15:09:40
Snelle installatie
Het vooruitstrevende design, de
Door het geringe aantal instal-
efficiency en de technische novi-
latiedelen is de unit gemakkelijk
teiten maken de Hydro-Unit Cube
en snel te installeren. Twee be-
de nieuwe standaard voor de hui-
De Cube,
vestigingsbeugels zorgen ervoor
dige drukverhogingsinstallaties.
Een technisch geavanceerde
dat zowel vloer- als wandmontage
drukverhogingsinstallatie in een
mogelijk is. De Cube kan elek-
Nieuwsgierig geworden? Kijk op
innovatieve kubus, compact en
trisch ge誰nstalleerd worden met
onze website www.dp.nl voor
energiezuinig met een energie be-
een stekkerverbinding en kan
meer informatie of neem contact
sparing tot wel 40% ten opzichte
door iedere installateur worden
op via (0172) 48 83 88.
van een conventionele opstelling.
geplaatst.
De Hydro-Unit Cube; slimmer met ruimte en energie
de dynamiek van water
IZ0113_08_duijvelaar.indd 8
www.dp.nl
11-1-2013 10:36:22
Flits !
in de pijplijn
AGENDA 5 februari Cursus ‘Duurzaam en energieneutraal bouwen’ Rotterdam www.sbr.nl 7 februari Cursus ‘Bouwbesluit Wijzigingen en Consequenties’ Baarn www.bouwforum.nl 12 februari 2013 Cursus ‘Duurzaamheid in de gebouwde omgeving’ Verschillende locaties www.tvvl.nl 26 februari Cursus ‘Exploitatie van open en gesloten bodemenergiesystemen’ Intechniumgebouw, Woerden www.bodemenergienl.nl
Sociaal plan overtollig personeel FNV Bondgenoten heeft een principeakkoord met Imtech bereikt over een sociaal plan bij zowel Buildings als Traffic&Infra, allebei deelondernemingen van het metaalbedrijf. Begin november werd bekend dat er geen werk meer was voor 110 werknemers bij Imtech Traffic&Infra. Hafid Chaaby, bestuurder bij FNV Bondgenoten: “We hebben goede afspraken gemaakt over omscholing, werk-naarwerkbegeleiding en een financiële tegemoetkoming volgens de nieuwe kantonrechtersformule. Daarmee heeft het personeel enige tijd inkomenszekerheid en meer kans op nieuw werk.” •
Duurzaam leasecontract Van Dorp installaties streeft naar een zo duurzaam mogelijke wagenpark. Bij haar leasemaatschappij Business Lease Nederland B.V heeft het bedrijf een Cleaner Car Contract afgesloten. In dit internationale project is de afspraak gemaakt dat alle nieuwe leasewagens voldoen aan een CO2-emissienorm van < 120gr/km (in 2012). Deze norm wordt jaarlijks aangescherpt tot 95gr/km in 2020 conform de doelstelling van de EU. Met het tekenen van dit contract zetten Van Dorp installaties en Business Lease een nieuwe stap op weg naar milieuverantwoord ondernemen •
Nieuw hoofdkantoor zeer duurzaam In december 2012 is het hoofdkantoor van Schneider Electric verhuisd naar een nieuwe vestiging in Hoofddorp. Het gebouw, dat is ontwikkeld door OVG Projectontwikkeling, zit vol met energiebesparende oplossingen. Naast het realiseren van kostenbesparingen, staat de financiële haalbaarheid hiervan ook centraal. Het hoofdkantoor is daarnaast pilot voor het wereldwijde programma Cool Sites, dat ten doel heeft de medewerkers tevredenheid op het hoogste peil te krijgen. Bovendien mag het hoofdkantoor zich meten met de top in Nederland met certificaten van ISO 50001 en BREEAM-NL Excellent in het vooruitzicht. In het nieuwe hoofdkantoor worden meerdere vestigingen bij elkaar gevoegd. De keuze viel uiteindelijk op Hoofddorp vanwege de strategische ligging •
www.installatienet.nl
lees meer op
Eerst even IZappen...
REGELEN
REGELGEVING
Intelligent regelsysteem voor pompen Aqualectra b.v., producent van hoogwaardige elektrische panelen en specialist in onder meer gebouwautomatisering, introduceerde het afgelopen najaar de AUC3400. Dit is een universeel toepasbare pompcontroller die ervoor zorgt dat centrifugaalpompen, ongeacht type of merk, met optimaal rendement draaien en efficiënt samenwerken. Voor de inbedrijfstelling van het systeem is geen specialistische installatietechnische kennis nodig. P 16
Aanscherping EU-richtlijn Pompen zijn wereldwijd verantwoordelijk voor zeker 10% van het totale energiegebruik. Dat is veel, teveel. De EU voert daarom sinds 2011 in etappes maatregelen door om het energiegebruik van pompen aan banden te leggen. De meest recente wijziging dateert van 1 januari. Goed nieuws voor de branche. Want niet alleen het milieu vaart wel bij de invoer van de ErP-richtlijn; ook de portemonnee én het installatiegemak hebben er baat bij. P 28
PROJECTEN
Meer flexibiliteit voor de installatiebranche Flexibiliteit is het sleutelwoord voor de technische installatiebranche. Juist om goed te reageren op de golfbewegingen van de markt. En dan gaat het ook om de personeelsinzet. Collegiale in- en uitleen is hierbij een belangrijk strategisch instrument voor grote en kleine bedrijven. Wat zijn de mogelijkheden? Hoe kan een bedrijf gebruik maken van dit steunpunt? Een gesprek met een aantal enthousiaste bedrijven. P 32
Pompen in hun element Participeren in prestigieuze, eervolle of op z’n minst bijzondere projecten. Welke producent of leverancier droomt daar nu niet van? We vroegen enkele fabrikanten van pompen naar recente wapenfeiten die tot de verbeelding spreken. Wilo kwam met de ‘Turning Torso’, een spiraalvormige wolkenkrabber in het Zweedse Malmö, Grundfos bewaart beste herinneringen aan de Olympische Spelen in Londen. P 18
PERSONEEL
januari 2013
IZ0113_IZAP_agenda_idp.indd 9
9
7-1-2013 10:08:09
Xxx in de xxx pijplijn xxxxxx
Flits !
lees meer op
www.installatienet.nl
Universiteit Leiden kiest voor duurzame technologie Cofely realiseert alle technische installaties voor de nieuwbouw van de Bèta Campus - de Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen van de Universiteit Leiden. Dit nieuwbouwproject omvat een oppervlakte van ongeveer 45.000 m2 en bestaat uit laboratoria, collegezalen, kantoren en een ondergrondse parkeerkelder. De Universiteit Leiden realiseert de Bèta Campus met een ‘Breeam Very Good’ certificaat dat de duurzaamheidsprestatie weergeeft. De voorgenomen overeenkomst heeft een waarde van 22,5 miljoen euro. De realisatie van de Bèta Campus markeert de eerste bouwfase van de in totaal te realiseren 99.000 m2 nieuwbouw op het Leiden Bio Science Park. De oplevering van deze eerste fase staat voor september 2015 op het programma. Een belangrijk uitgangspunt bij de nieuwbouw is duurzaamheid. Daarom is zowel het ontwerpproces als de uitvoering gebaseerd op de Breaammethodiek. De Breaamcertificering is uniek voor een openbaar gebouw met laboratoriumvoorzieningen en de Universiteit Leiden heeft de ambitie voor de score ‘Very Good’ te gaan. Cofely is als technisch dienstverlener verantwoordelijk voor de optimalisatie en implementatie van alle technische installaties. De Universiteit Leiden
10
koos mede voor Cofely vanwege haar ervaring met grote bouwprojecten en het bouwen van labs met een vergelijkbare complexiteit. Daarnaast heeft zij veel kennis over LEAN en modulair bouwen en samenwerking met bouwpartners op basis van Bouw Informatie Model (BIM). “Na de optimalisatieronde is de Universiteit Leiden voornemens opdracht te geven aan Cofely. Wij rekenen op optimalisaties die resulteren in kostenreducties, energiebesparing en een aanzienlijke beperking van de CO2-uitstoot”, zegt Peter Hamel, Projectmanager van Universiteit Leiden. “Met deze opdracht laten we zien dat Cofely dé aangewezen partij is voor complexe technologische en duurzaamheidsvraagstukken. Elke keer weer hebben we aan onze klanten bewezen dat wij hun vertrouwen verdienen als hun partner in de energietransitie”, aldus Hans van Happen, lid van het Executive Team van Cofely. Cofely leverde eerder een belangrijke bijdrage aan de realisatie van tal van hoogwaardige campussen in Nederland, zoals het Centrum voor Levenswetenschappen in Groningen, de Radboud Universiteit in Nijmegen en het Nanolab voor de Universiteit van Twente. Ook voor ASML en het Technology Center van Shell verzorgt Cofely het ontwerp en duurzaam onderhoud en beheer van kritische ruimten als labs en cleanrooms.
Cofely ontwerpt en implementeert oplossingen waarmee bedrijven en publieke organisaties de prestaties van installaties en het energiegebruik in bedrijfsprocessen kunnen optimaliseren en milieueffecten tot een minimum beperken. Cofely biedt een combinatie van expertise op verschillende terreinen. Van het ontwerp, de installatie en het beheer van lokale en hernieuwbare energie-oplossingen tot de operationele levering van geïntegreerde voorzieningen en services. Cofely is het belangrijkste merk van GDF SUEZ Energy
Services - één van de zes business units van GDF SUEZ - dat 77.000 medewerkers telt en een omzet van meer dan 14 miljard euro realiseerde in 2011. In 2011 telde Cofely in Nederland circa 6.200 medewerkers en behaalde zij een omzet van 1,1 miljard euro. GDF SUEZ is één van de grootste energieleveranciers ter wereld. Haar dienstverlening omvat de volledige energieketen van elektriciteit en aardgas. De Groep heeft wereldwijd ruim 220.000 mensen in dienst en behaalde in 2011 een omzet van 90,7 miljard euro.
januari 2013
IZ0113_idplang_10.indd 10
8-1-2013 18:37:35
MICROFLEX PE-Xa: voorgeïsoleerd leidingsysteem
Dé flexibele oplossing! Het Watts Microflex PE-Xa leidingsysteem is breed toepasbaar voor transport van warm en koud water. Leverbaar in elke gewenste lengte en in verschillende leidingdiameters van DN20 tot DN90. Door de hoge flexibiliteit en het ruime assortiment appendages is het gebruik van dit systeem eenvoudig en efficiënt. Het systeem is leverbaar met zowel enkele, dubbele als viervoudige binnenbuizen.
Eenvoudig, snel en betrouwbaar!
Watts Industries Netherlands B.V. is onderdeel van Watts Industries Europe B.V.
WATTS-00495_Microflex_185x268_Df.indd 1
IZ0113_11.indd 11
Watts Industries Netherlands B.V. Kollergang 14, 6961 LZ Eerbeek, Nederland Tel. +31 (0)313 67 37 50 Fax. +31 (0)313 65 20 73 E-mail info@wattsindustries.nl Internet www.wattsindustries.nl - www.waterbeveiliging.nl
20-12-12 11:05
7-1-2013 10:12:55
Xxx in de xxx pijplijn xxxxxx
Flits !
leeslees meermeer op op
www.installatienet.nl www.installatienet.nl
‘Vindingrijk’ ondernemen in de installatiebranche De ruim veertig medewerkers van Soci-Com uit Enkhuizen moeten vol aan de bak om begin 2013 een order voor ruim vierhonderd elektronische ‘heaters’ voor de ZuidAmerikaanse markt op te leveren. Bovendien brengt het bedrijf binnenkort een innovatie op de markt: een nieuwe generatie ledlamparmaturen. Terwijl veel bedrijven kampen met teruglopende orders, kan dit assemblagebedrijf het werk amper aan. En waar financiers vandaag de dag terughoudend zijn, haalt Soci-Com gewoon nieuw geld op. Een slimme mix in het personeelsbestand, met technisch hooggeschoolde medewerkers en mensen met enige afstand tot de arbeidsmarkt, stelt het bedrijf in staat om te concurreren met Chinese aanbieders. Daarmee trok het de aandacht van een maatschappelijk investeerder. In tijden van economische crisis voeren dit soort vindingrijke initiatieven
kennelijk de boventoon. Maar ze wekken ook irritatie op van de ‘reguliere marktpartijen’. Dat bleek eerder deze week bijvoorbeeld uit de ophef over het initiatief van actieorganisatie Urgenda om met organisaties als Natuur&Milieu en Eigen Huis collectief zonnesystemen in te kopen. “De acties belemmeren een gezonde ontwikkeling van de markt voor zonenergie”, zo bekritiseerden installateurs van systemen voor zonneenergie dit initiatief onlangs in dagblad Trouw. In deze krant zegt Emiel Ponte, eigenaar van Switch2Solar, een opleidingscentrum in Breda voor zonne-energie, “dat de markt voor zonnesystemen niet kan gedijen bij bedrijven die als parasieten door Europa trekken op zoek naar snelle handel met overheidssubsidies. Dit brengt zowel de bedrijfstak als klanten schade toe.” Voor de heaters van SociCom zal deze kritiek niet gelden, omdat ze immers niet op de binnenlandse markt worden afgezet. Maar
wellicht wel voor de armaturen die Soci-Com op de markt gaat brengen voor een prijs die concurrerend is met een vergelijkbaar product dat uit China wordt geïmporteerd. “Wij zijn goed in efficiënt assembleren. En we hebben lage personeelskosten, doordat we de helft van ons personeel betrekken via SW-bedrijven, het UWV en gemeenten. Zo kunnen we scherp concurreren en tegelijk mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt aan werk helpen”, aldus directeur Coen Eertink. Vanwege dat bijzondere businessmodel – de naam Soci-Com staat letterlijk voor ‘sociaal en commercieel’ – kwam het bedrijf in aanmerking voor financiering door Start Foundation. Met het geld van deze maatschappelijk investeerder kan de verdere groei van de pas in 2009 opgerichte onderneming worden gefinancierd. Eertink en mededirecteur Theunis de Jong hebben beiden ervaring opgedaan bij een SW-bedrijf en daar geleerd hoe het beter kan.
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
12
Allereerst door het werk aan te passen aan de mensen, en niet andersom. Verder door hoog- en laagopgeleiden evenwichtig te mixen. En door medewerkers goed te begeleiden en zelf op te leiden. Het monteren en testen van de heaters gebeurt door drie jonge vrouwen die intern zijn omgeschoold tot elektrotechnicus. Eertink: “Aanvankelijk zagen ze het echt niet zitten om te gaan solderen en te schroeven. Dus hebben we het langzaam opgebouwd. We hebben ze eerst geleerd een technische tekening te lezen, en zo steeds verder. Nu vechten ze om dit soort werk.” Start Foundationdirecteur Jos Verhoeven was snel overtuigd: “Werk uit lagelonenlanden halen, een slim en sociaal personeelsbeleid voeren en een stevige businesscase neerzetten, dan heb je mij als maatschappelijk investeerder snel overtuigd. Zouden meer bedrijven moeten doen.” •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
januari 2013
IZ0113_idplang_12.indd 12
11-1-2013 9:12:46
COLUMN Tip KLIMAATSYSTEEM
TOILET MODULE
Voordelen: • Tijdwinst bij montage: module is al voorzien van de juiste sparingen • Verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één • Behaaglijkheid door 100% stralingswarmte • 100% diffusiedichte leidingen • Vele afwerkingen mogelijk: onder andere betegelen, behangen, schilderen • Uitermate geschikt in combinatie met vloerverwarming • Aan te sluiten op bestaande CV (bij renovatie) • Maatwerk mogelijk
met de haaglijkheid be n e ak m e G odule warm ToiletM NIEUWE Uni
Recentelijk werd ik in de auto geconfronteerd met een radiocommercial over balansventilatie. Dat had ik nog niet eerder meegemaakt en als ventilatiecolumnist trok het uiteraard mijn aandacht. Luisteraars werden geënthousiasmeerd het balansventilatiesysteem mee te nemen in de algehele wintercheck van de woning, en uitgenodigd tot het bezoeken van de website www.mijnbalansventilatie. nl. Ik heb mij laten verleiden en de website bezocht, en ik moet zeggen dat er veel aandacht aan is besteed. Het geheel ziet er verzorgd uit en er is duidelijk moeite gedaan om informatie te ontsluiten naar consumenten. Wel twijfel ik eraan of de geboden informatie nu datgene biedt waar de consument op zit te wachten. In de algemene tips lees ik onder meer het volgende: ‘Zorg dat je weet hoe het systeem werkt.’ ‘Zorg voor periodiek onderhoud.’ ‘Vervang de filters tijdig.’ ‘Zet balansventilatie nooit uit.’ ‘Bij piekverontreiniging zet je het systeem op de hoogste stand.’ En: ‘De eigenaar van de woning is verantwoordelijk voor groot onderhoud.’ Nou weet ik als argeloze consument eigenlijk niet goed wat ik hier allemaal mee moet. Ik lees verder: ‘Als je een huis koopt, let er dan op dat de ventilatievoorzieningen goed functioneren en geen storend geluid maken. Mechanische ventilatiesystemen in nieuwbouwhuizen werden in het verleden namelijk niet altijd even goed geïnstalleerd en ingeregeld.’ Deze laatste zin houdt in dat ventilatiesystemen tegenwoordig wel goed geïnstalleerd en ingeregeld worden… Je zou je dan ook af kunnen vragen waarom een bewoner daar dan nog op moet letten. Ik betwijfel echter ten zeerste of de branche al zover is dat deze uitspraak gedaan kan worden. Maar het gaat voor mij eigenlijk nog lang niet ver genoeg. Wat ik mis is een loket waar ik mij als consument kan melden en waar iemand mij gaat beloven dat ik alleen maar opdracht hoef te geven om vervolgens gegarandeerde prestaties te verkrijgen. Niet een goed werkend systeem maar gegarandeerde luchtkwaliteit, comfort en energiegebruik. Ik weet dat leveranciers achter deze website dit in principe kunnen en ik zou dat als consument fantastisch vinden. Wie is de eerste die zijn nek durft uit te steken en deze handschoen oppakt? André Meester Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV
Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDEN Tel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128 E-mail: info@uniwarm.nl
www.uniwarm.nl
23022011_Advertenties Vloer_Toilet_Wand Plafond Uniwarm.indd 2
IZ0113_column_publivent.indd 13
18-05-11 12:23
januari 2013
13
7-1-2013 10:15:47
Xxx in de xxx pijplijn xxxxxx
Flits !
leeslees meermeer op op
www.installatienet.nl www.installatienet.nl
Unica Thissen is nu Unica Per 1 januari 2013 is de naam Thissen Installatietechniek van het toneel verdwenen. De nieuwe naamgever is de grootste zelfstandige technisch dienstverlener van Nederland: Unica. De drie vestigingen van Thissen Installatietechniek zijn opgegaan op in Unica Installatietechniek en omgedoopt tot Unica Venlo, Unica Geleen en Unica Maastricht. Er zullen weinig bouwplaatsen zijn in Limburg waar de naam Thissen Installatietechniek niet bekend is. Het is een begrip geworden in de bouw. In 1926 werd het bedrijf opgericht en vervolgens werd het door drie generaties uitgebouwd tot wat het nu is. De huidige directeur werd vernoemd naar de oprichter en deed in 1985 zijn intrede. Mede onder zijn leiding groeide het bedrijf tot 230 werknemers, verspreid over drie vestigingen in Limburg. Het portfolio is veelomvattend en bevat grootschalige projecten op het gebied
van energiebesparing, duurzaamheid en CO2-reductie. Naast het toepassen van duurzame installatieconcepten in de segmenten utiliteit en gezondheidszorg wordt er ook steeds meer gewerkt voor industriële opdrachtgevers. Door Thissen Installatietechniek werden de werktuigbouwkundige installaties gerealiseerd van o.a. de Penitentiaire Inrichting de Geerhorst te Sittard, de restauratie van de Sint Servaas Basiliek te Maastricht, de Innovatoren te Venlo, de renovatie van de Nedinsco te Venlo en het Gouvernement te Maastricht. Reguliere opdrachtgevers zijn o.a. Maastricht Aachen Airport, De Rijksgebouwendienst, Toverland, Gaiapark, De Zorggroep, Cicero, SGL, Koraal Groep, Daelzicht, Innovo, Kerobei, Océ, Arrow, DSV, MOSA, ENCI, Johnson Matthey, Weir Minerals, Havens Veevoeders, Vistaprint, Jan Linders, Seacon, Scheuten Glas, Trespa, Nedri, Leolux, Woonwenz, Woonpunt, Wonen Limburg, Woonzorg Nederland, VVV Venlo, Gilde Opleidingen, Essent, ABN-
Amro, ING, Rabobank en vele gemeentes in de gehele provincie Limburg. Sinds 1 januari 2007 is Thissen Installatietechniek 100% dochter van de Unica Groep. Destijds is de afspraak gemaakt de naam nog niet te wijzigen. Daar is per 1 januari 2013 verandering in gekomen. Alle bedrijfsuitingen en huisstijldragers waren de afgelopen maanden aangepast om 2013 met een nieuwe naam en uitstraling te kunnen beginnen. Het bedrijf Thissen Installatietechniek is na 86 jaar nog altijd springlevend. Waarom is dan toch het besluit genomen het bedrijf deelgenoot te maken van een groter geheel? “Die keuze was zeker niet makkelijk”, vertelt directeur Peter Thissen. “Je kunt slechts één keer je zelfstandigheid opgeven. Daar moet je dus goed over nadenken. Kijkend naar de markt en de toekomst was het de enige juiste keuze om ons bedrijf op te laten gaan in Unica. Unica heeft alle technische disciplines in huis, beschikt over veel ervaring en heeft een goede
marktpositie. Belangrijk is ook dat de bedrijfsculturen van beide bedrijven goed overeenkomen. Ik ben ervan overtuigd dat door het opgeven van onze zelfstandigheid de toekomst van onze vestigingen en medewerkers gewaarborgd blijft. De naam Thissen verdwijnt, maar de kwaliteit blijft. ” Unica is met 16 vestigingen, 7 gespecialiseerde businessunits, een jaaromzet van 290 miljoen euro en 1.900 medewerkers de grootste zelfstandige technisch dienstverlener van Nederland. Met de realisatie van onder meer houtgestookte cv-installaties en warmte/koudeopslag in de bodem is het bedrijf trendsetter op het gebied van duurzame oplossingen. Het bedrijf staat voor een comfortabel en veilig werk- en woonklimaat en optimale communicatietoepassingen. Unica werkt grotendeels voor opdrachtgevers in het onderwijs, de gezondheidszorg, commercieel en publiek vastgoed, en de woningbouw.•
Vereniging luchtkanalenproducenten 40 jaar
nalenbranche. De samenwerking met andere organisaties zoals VLA en TVVL. De samenwerking met TÜV Rheinland (voormalige TNO), ter waarborging van het kwaliteitsstreven. En meer recent de ‘verbreding’, waardoor ook de appendageproducten onder de Luka-paraplu vallen. Hierdoor is dus een waarborggarantie voor het complete luchtka-
nalensysteem af te geven, waarvoor Luka het Systeem-
certificaat heeft ontwikkeld •
In december 2012 was het precies 40 jaar geleden dat de Luka officieel is opgericht. In de afgelopen 40 jaar heeft de Luka als relatief kleine brancheorganisatie veel bereikt. Bijvoorbeeld het samenstellen van het Kwaliteitshandboek, dat is uitgegroeid tot hét standaardwerk voor de luchtka14
Bert Hovius (hoofd PR-commissie) overhandigt het eerste jubileumboek officieel aan Marijn Beerens, de huidige Luka-voorzitter.
januari 2013
IZ0113_idplang_14.indd 14
8-1-2013 15:23:39
Bij alles wat we doen, denken we voortaan groen Duurzaamheid is niet alleen een woord. Duurzaamheid moet je doen. Vandaar dat we ons assortiment en onze diensten meer ‘groen’ kleuren. Het vinden van zogenaamde ‘groene’ producten via de website is een stuk makkelijker geworden. Of het nu gaat om producten die energie besparen of zelfs energie opleveren. We geven adviezen voor alternatieve oplossingen die het milieu minder belasten, bijvoorbeeld op het gebied van efficiënt installeren. En we dragen ook ons steentje bij. Zo heeft Technische Unie de Lean and Green Award én is gecertificeerd voor niveau 3 van de CO2 -prestatieladder. Het bewijs dat techniek en ‘groen’ prima samen gaan. Technische Unie. Daar heb je meer aan.
www.technischeunie.com
advDuurzaamTU210x297.indd 1 IZ0113_15.indd 15
26-06-12 15:52 8-1-2013 18:26:40
Regelen
PLUG & PLAY
Intelligent regelsysteem v Aqualectra b.v., producent van hoogwaardige elektrische panelen en specialist in onder meer gebouwautomatisering, introduceerde het afgelopen najaar de AUC3400. Dit is een universeel toepasbare pompcontroller die ervoor zorgt dat centrifugaalpompen, ongeacht type of merk, met optimaal rendement draaien en efficiënt samenwerken. Voor de inbedrijfstelling van het systeem is geen specialistische installatietechnische kennis nodig. Pompzuinigheid begint bij het selectieproces. In het verleden, toen er nog helemaal niet met frequentieregelaars werd geregeld, koos men veiligheidshalve vaak voor pompen met overcapaciteit. Met smoorkleppen kon de druk vervolgens worden teruggeregeld naar
het vereiste debiet. Het spreekt voor zich dat ‘afknijpen’ een forse aanslag betekent op de energiezuinigheid. Daarnaast bestaat het gevaar dat de druk in de leidingen te hoog oploopt. Een toerengeregelde pomp kun je langzamer laten draaien en traploos
aanpassen aan de behoefte, waardoor de nadelen van overdimensionering teniet worden gedaan. Paul Gerritsen, Business Unit Manager Total Solutions bij Aqualectra, vindt die redenering wat kort door de bocht. “Elke centrifugaalpomp heeft een werkpunt op zijn pompcurve bij een bepaald debiet en opvoerhoogte, waarbij het rendement van de pomp optimaal is. Op elk ander werkpunt zal het rendement van de pomp snel afnemen. Je kunt dus niet zomaar stellen dat het toepassen van een frequentieregelaar altijd tot grote energiebesparing leidt. Als pompen parallel draaien op verschillende toerentallen komt daar nog bij dat het minimum toerental dat de frequentiegeregelde pomp moet draaien om de opgebouwde druk in de persleiding te overwinnen om werkelijk debiet te gaan leveren, vaak veel hoger is dan het vast ingestelde minimum toerental. Er is dus een groot toerenbereik waarin de pomp alleen maar warm staat te worden in zijn eigen sop, met een rendement van nul. Afgezien van de schade die daardoor aan het apparaat kan ontstaan: op die manier doe je een energiebesparende pomp natuurlijk geen recht.”
Subtiel
Frontpaneel van een schakelkast. De AUC3400 is onderdeel van iSCAPE®. Aqualectra voert onder de naam iSCAPE® een eigen productrange met software en hardware oplossingen voor toepassingen in de utiliteit, industrie, agrisector en waterwereld.
Via een laptop kan het functioneren van pompen die aangestuurd worden door de AUC3400, op afstand worden gemonitord. Ook kan het systeem een sms sturen of iemand bellen als er bijzonderheden zijn. Indien de ontvanger van een bericht niet reageert of de telefonische oproep niet beantwoordt, benadert het systeem een volgend adres. In totaal kunnen vijf adressen in het systeem worden ingevoerd. Ook kan de installateur de AUC3400 opdracht geven een reminder te versturen voor gepland preventief onderhoud. 16
De in eigen huis ontwikkelde AUC3400 pakt de zaken subtieler aan. Gerritsen, terwijl hij op een grafische weergave wijst: “In dit voorbeeld gaan we uit van een configuratie van drie pompen. Pomp 1 start op een minimum toerental. Vaak wordt het minimum toerental bepaald door de operator. Hij stelt bijvoorbeeld 30 procent in, want je moet ergens beginnen. Bij ons bepaalt de pompcontroller de startsnelheid. Dat is belangrijk, want de pompcontroller berekent exact wat in de gegeven situatie het gunstigst is, bijvoorbeeld 72,3 procent. Pas boven dit percentage ontstaat er flow. De pomp komt dus subtiel in en klimt vervolgens geleidelijk naar honderd procent. Daarna start
januari 2013
IZ0113_TA_intelligentregelsysteem.indd 16
7-1-2013 10:19:31
m voor pompen
pomp 2 op, ook weer met een exact op de karakteristieken en omstandigheden afgesteld minimum toerental. Pomp 3 idem, alleen klimt die niet naar 100 procent, maar regelt bij als de eerste twee pompen het samen niet redden. Hij draait dan – ik noem maar iets – op 87 procent van zijn maximum vermogen. Omgekeerd geldt dat de pompcontroller, wanneer er minder capaciteit gevraagd wordt, pompen geleidelijk langzamer laat draaien tot het ‘rekenkundig bepaalde’ minimumtoerental bereikt is en ze vervolgens uitschakelt.”
Drukopbouw Gerritsen benadrukt het belang van een wiskundig berekend minimum toerental, in plaats van een ‘op gevoel’ bepaalde startsnelheid. “Als je minimum toerental te laag is, moet de pomp een dood werkgebied overwinnen voor er debiet ontstaat. Kom je daarentegen te fors binnen, dan krijgt het leidingsysteem klappen. De pompcontroller zorgt voor een geleidelijke drukopbouw in het systeem en voorkomt zo overshoot en instabiliteit. Dat is van belang als pompen na spanningsuitval of na onderhoud weer opgestart moeten worden. Continue monitoring is sowieso een vereiste
als je onder wisselende omstandigheden altijd de hoogst haalbare efficiency wilt bereiken.” Volgens Gerritsen valt er grote energiewinst te behalen door pompen niet nodeloos te laten draaien. “Aan de hand van een wiskundig model weet de pompcontroller precies waar de optimale snijpunten zitten van parameters als snelheid, druk en debiet. Als de pompcontroller heeft berekend dat de derde pomp uit ons voorbeeld minimaal op 73 procent moet draaien en hij zakt daar onder, dan zal de regeling hem uitschakelen. Daar merkt het leidingsysteem verder niets van. De meeste regelaars in de markt werken in parallel bedrijf, met parallelle toeren, waardoor alle pompen hetzelfde toerental hebben. Dan krijg je het probleem dat als je teruggaat in toeren, je niet goed weet of je een pomp kan afschakelen of niet. Kun je die sprong wagen? Eigenlijk ben je op die manier al gauw een hoop energie aan het verkwisten.”
Settings De AUC3400 voegt niet alleen intelligentie toe aan centrifugaalpompen, hij verricht ook lastig denkwerk voor
Onderdeel van het regelen met de AUC3400 pompcontroller is dat elke pomp (maximaal 8 per pompcontroller) een eigen frequentieregeling krijgt. Volgens de leverancier is dat geen dure aangelegenheid, daar frequentieregelaars in de loop der jaren steeds goedkoper zijn geworden. Paul Gerritsen van Aqualectra: “In het kastje dat wij om de regelaar bouwen zitten weinig componenten. Je sluit de motorkabel direct op de frequentieregelaar aan. En heeft een pomp al een eigen, geïntegreerde frequentieregelaar, dan heb je alleen nog maar een klein kastje nodig met een voedinkje voor drukopnemers en de pompcontroller en een buskabeltje waarmee de pomp op de pompcontroller wordt aangesloten.”
de installateur. Gerritsen: “Met een frequentieregelaar voor een pomp kun je tegenwoordig een paar duizend settings genereren. Als je aan de knoppen draait van zo’n regelaar kun je oneindig doorgaan met allerlei set-ups en parameters. Dit luxeprobleem hebben we opgelost door de AUC3400 pompcontroller te voorzien van een bibliotheek waarin karakteristieken zijn opgeslagen van een groot aantal pompmotoren en frequentieregelaars. De AUC3400 programmeert ruim 40 parameters in de ondersteunde frequentieregelaars. De installateur hoeft in feite alleen maar te weten wat het merk en type is van de te besturen pompen en frequentieregelaar. Vervolgens gaat de controller alle aangesloten frequentieregelaars langs, programmeert die via een buskabel, en klaar is Kees! Voor de installateur is dit de fijnste optie van het hele systeem. Want stel dat er eens iets mis is met een van de frequentieregelaars, waardoor die uitgewisseld moet worden. Wat moet je dan allemaal precies opnieuw instellen en hoe? Zoals gezegd, is dat geen probleem meer, want na vervanging van de regelaar doet de pompcontroller de rest.” •
januari 2013
IZ0113_TA_intelligentregelsysteem.indd 17
17
7-1-2013 10:19:35
n
Projecte
BIJZONDERE PROJECTEN
Pompen in hun element Participeren in prestigieuze, eervolle of op z’n minst bijzondere projecten. Welke producent of leverancier droomt daar nu niet van? We vroegen enkele fabrikanten van pompen naar recente wapenfeiten die tot de verbeelding spreken. Wilo kwam met de ‘Turning Torso’, een spiraalvormige wolkenkrabber in het Zweedse Malmö, Grundfos bewaart beste herinneringen aan de Olympische Spelen in Londen. De Turning Torso, die is opgeleverd in 2005, is één van de hoogste appartementengebouwen van Europa. Deze door Santiago Calatrava ontworpen wolkenkrabber ziet eruit als een gedraaide ruggengraat en is ongeveer 190 meter hoog. Het gebouw is onderverdeeld in 9 blokken van 5 verdiepingen, waarbij iedere verdieping bij benadering 400 m2 vloeroppervlak beslaat. De bewoners stellen hoge eisen aan het gebouw. Het is dan ook ontwikkeld
Niet iedereen was even enthousiast toen in Oost-Londen grond werd gereserveerd voor de bouw van een compleet atletendorp. Want was dat niet een beetje over de top voor een sportevenement dat slechts 14 dagen duurt? Dat viel mee. Het atletendorp verrees op een plaats die zwaar vervuild was door industrie. Na een grondige bodemsanering zijn er flats gebouwd die geschikt zijn voor permanente bewoning. De centraal in het dorp gelegen fitnessruimte voor de atleten was al zo opgezet dat het zonder noemenswaardige aanpassingen dienst kan doen als school. Pleinen, wandelpaden en parkjes in het dorp zorgen voor extra leefbaarheid. Ook Grundfos droeg haar steentje bij en voorzag het dorp van 6000 Alpha2 pompen, 36 TPE pompen, 16 Drukverhogingssets en 36 SE1 pompen.
18
januari 2013
volgens een leefconcept waarbij comfort en service centraal staan. Zo is er een bemande receptie en zijn er extra slaapruimtes, een wijnkelder, panoramakamer, fitness centrum en ook een verdieping voor speciale festiviteiten en evenementen.
Miraculeus De Turning Torso is niet alleen een miraculeus ontwerptechnisch hoogstandje, maar voorziet tevens in een hoog com-
fort met ook nog eens een heel laag energiegebruik. Al bij de bouw werd rekening gehouden met een breed pakket energie- en milieuaspecten. In een heel vroeg stadium werd contact gezocht met pompleveranciers om mogelijke problemen bij de exploitatie van het pand te voorkomen. De Zweedse vestiging van Wilo kwam met de meest passende en beste oplossing voor een betrouwbare, veilige en gegarandeerde watervoorziening. Voor een 190 meter hoog pand is dit een hoogstandje in efficiënte en energiezuinige tapwatervoorziening, zo benadrukt de trotse leverancier.
Blussen Bij het ontwerp van dit uitzonderlijke gebouw stond veiligheid hoog op de prioriteitenlijst. Om de brandveiligheid voor iedereen te waarborgen zijn overal in het gebouw sprinklers geïnstalleerd. Voor de bluswatervoorziening is geko-
Ruimte en groen in het Olympisch atletendorp
In het Olympisch atletendorp draaiden 6000 Grundfos Alpha2 pompen.
IZ0113_TA_pompen.indd 18
7-1-2013 10:20:53
t
zen voor installaties van het type MVIE met een speciale brandblusinrichting. Deze drukverhogingsinstallatie voldoet aan de DIN14462-norm en heeft voldoende vermogen om het gebouw te blussen. Bovendien is de installatie energiezuinig. Tevens heeft het gebouw een dubbele watervoorziening en een back-up elektriciteitsvoorziening. Ook is er een aparte lift die speciaal ontwikkeld is voor noodsituaties en evacuaties. Hierdoor kunnen de brandweer en politie deze gebruiken bij bijvoorbeeld brand. (Reguliere liften mogen niet gebruikt worden tijdens een brand.)
den en waar zowel de openings- als sluitingsceremonie werd gehouden. Bij het realiseren van de faciliteiten werden strenge eisen gesteld. Verminderen, hergebruiken en recyclen was het devies. Dat gold zeker voor het hoofdstadion, dat immers het visitekaartje was van de Spelen. Volgens de organisatie is deze arena in termen van staalgebruik 75 procent lichter dan welk stadion dan ook. Grundfos viel de eer te beurt alle locaties te voorzien van pompen. In totaal plaatste de Deense leverancier 19 pompen in het stadion, waaronder 3 Hydro MPC-drukverhogingsinstallaties.
Energiebesparing
Wimbledon
Voor de tapwatervoorziening wordt gebruik gemaakt van normaalaanzuigende meertrapspompen met geïntegreerde frequentieomvormers. De voornaamste reden dat gekozen is voor dit type installatie, is het grote regelbereik in combinatie met het lage energiegebruik, zonder in te leveren op comfort. Het lage energiegebruik wordt gerealiseerd door de motor die een Internationale Efficiency klasse heeft van IE2, een norm die ten tijde van de bouw nog niet verplicht was voor nieuwe installaties. Ook draagt de frequentieomvormer bij aan een lager energiegebruik. Het verwarmingscircuit draait op natlopercirculatiedubbelpompen van het type Wilo-Stratos-D. Deze realiseren volgens de leverancier een energiebesparing tot 80 procent ten opzichte van de vergelijkbare standaarduitvoering. De pompen zijn eenvoudig aan te sluiten op gebouwbeheersystemen (GBS) en kunnen zo centraal aangestuurd worden. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om ze individueel in te stellen vanaf de pomp zelf, of met behulp van bijvoorbeeld een laptop.
Het tennistoernooi werd afgewerkt in Wimbledon. Al sinds 1877 kruisen de beste tennissers ter wereld de degens op deze historische locatie. De afgelopen jaren is Wimbledon stevig op de schop gegaan. Het Centre Court is vervangen, waarbij de toeschouwerscapaciteit werd vergroot tot 15.000 plaatsen, er kwamen twee nieuwe grasbanen en een perscentrum. Het tennismuseum werd vernieuwd en het Centre Court beschikt sinds bijna 4 jaar over een verschuifbaar dak, zodat regenpauzes tot het verleden behoren. Tegenwoordig bezoeken ieder jaar zo’n 500.000 mensen het grandslam toernooi van Wimbledon. Niet alleen het ‘heilige gras’ moet er dan onberispelijke bijliggen, alle voorzieningen draaien op top van hun kunnen. Dat geldt ook voor de pompen. Gedurende die twee belangrijkste weken per jaar mag er gewoon niets mis gaan. Als preferred supplier onderhoudt Grundfos al jaren een goede band met Wimbledon. In totaal heeft de fabrikant 37 pompen geleverd voor het stadion en de gebouwen. Het gaat om 16 TP single-stage standaard pompen, 18 NB single-stage standaard pompen en 3 Hydro 2000 boostersystemen met parallel geschakelde pompen.
Olympische Spelen Niet alleen in Malmö, ook in Londen werden grootste daden verricht. Vorige zomer stond de Engelse hoofdstad in het teken van de Olympische Spelen. Alle ogen waren gericht op het hoofdstadion, waar de belangrijkste Olympische evenementen plaatsvon-
Live from London Het Velodrome (wielrennen), de North Greenwich Arena (trampoline, basketbal, rolstoelbasketbal en turnen), het
Appartementencomplex Turning Torso
Wilo-Multivert MVIE-pompen in de Turning Torso
Aquatics Centre (zwemmen), de Copper Box (handbal) en niet te vergeten het gigantische perscentrum waar duizenden journalisten, ondersteund door technici, ‘Live from London’ verslag deden: op al deze locaties waren Grundfos pompen aan het werk. Het bleef niet alleen bij pompen, ook zijn er irrigatiesets en brandblussystemen geleverd. Het Olympisch dorp verdient een aparte vermelding. Tijdens de Spelen verbleven de deelnemers er. Maar het grootste belang van het atletendorp ligt in de periode erna. Dankzij het dorp heeft een vervallen deel van London de mogelijkheid gekregen om opnieuw te beginnen. Na de spelen blijft het dorp bestaan en zal Oost-Londen 2800 nieuwe woningen rijker zijn • januari 2013
IZ0113_TA_pompen.indd 19
19
7-1-2013 10:20:58
Regelen
Xxx VOOR xxx VERBETERING xxxxxx VATBAAR
Pompschakelaars getest Door de pomp van de vloer- of wandverwarming alleen te laten draaien wanneer dat echt nodig is, wordt optimaal energie bespaard. Daar kan een pompschakelaar voor zorgen. Maar dan moet hij wel goed functioneren. Volgens Boyd Noorda, oprichter van Econerd.org, is dat lang niet altijd het geval. Boyd Noorda is geen professioneel onderzoeker van installatietechniek, maar een consument die met een kritisch oog kijkt naar zaken als milieuvriendelijkheid en energiebesparing. In 2011 en 2012 heeft hij de werking van drie pompschakelaars getest.
analoge schakelaars met een draaiknop en digitale toestelletjes met software waarmee je nauwkeurig kunt instellen. Noorda heeft alleen pompschakelaars uit de laatste categorie onderzocht, omdat daarvan de beste resultaten verwacht mochten worden.
Temperatuursensor
Bijbenen
Een pompschakelaar wordt tussen het stopcontact en de pomp geplaatst. De schakelaar heeft een temperatuursensor die op de aanvoerleiding van de vloerof wandverwarming komt te zitten. De schakeltemperatuur voor de pomp wordt iets lager ingesteld dan de temperatuur waarop de vloer- of wandverwarming is ingesteld. Zolang de ketel warm water levert, blijft de pomp lopen en wordt de vloer- of wandverwarming van warm water voorzien. Stopt de ketel, dan daalt de temperatuur in de aanvoerleiding. Wanneer de temperatuur onder de op de pompschakelaar aangegeven waarde zakt, stopt de pomp.
Een euvel dat Noorda tijdens zijn eerste testronde in 2011 bij alle pompschakelaars vaststelde, is dat ze snelle tempratuurstijgingen van de ketel niet of niet helemaal konden bijbenen. Noorda over een van de geteste pompschakelaars: “Wanneer de ketel uitgaat en de aanvoertemperatuur langzaam daalt, gaat alles nog goed. De schakelaar geeft, met tussenpozen van minimaal 7 seconden, keurig de tussenstanden weer. De pomp wordt uitgeschakeld zodra de aanvoertemperatuur 0,5 graden beneden de ingestelde schakeltemperatuur komt. Maar wanneer de ketel weer aangaat, stijgt de temperatuur van het aanvoerwater snel en daar verslikt de pompschakelaar zich in. Na een lange pauze, van soms meer dan 5 minuten, springt de temperatuur op het schermpje ineens naar bijvoorbeeld 48 graden of zelfs op ‘Hi’ – dat is boven de 50 graden - en wordt de pomp weer ingeschakeld.”
Digitaal Een pomp die niet draait, gebruikt ook geen energie. Dat is winst. Maar het grootste voordeel, zo betoogt Noorda, zit hem erin dat de vloer of de wand langer warm blijft, omdat er geen koud water meer wordt rondgepompt. Dat bespaart energie én het zorgt voor meer comfort, daar de vloer of wand een gelijkmatiger temperatuur behoudt. Er bestaan verschillende typen pompschakelaars. Van simpele ‘doosjes’ met een vaste schakeltemperatuur, tot 20
Nieuwe versie Een van de mogelijke gevolgen van het niet prompt reageren van de pompschakelaar bij een snelle temperatuurstijging is dat de ketel vrij vlug weer uitschakelt, omdat de warmte niet
Pompschakelaar tijdens de testprocedure
tijdig wordt benut. Hierdoor wordt de maximale aanvoertemperatuur al snel bereikt en de vloer of muur warmt maar een beetje op. Ook kan het gebeuren dat de pompschakelaar een hele ronde van de ketel ‘overslaat’. Alle drie de fabrikanten van de geteste pompschakelaars zagen in de test aanleiding een nieuwe versie van de schakelaar op de markt te brengen. Daarop herhaalde Noorda in 2012 de testprocedure. Wilt u zien in hoeverre er verbeteringen zijn opgetreden, kijkt u dan op www.econerd.org (doorklikken naar ‘Pompschakelaars’). Daarin schrijft Noorda gedetailleerd over zijn bevindingen en worden ook de verschillende testscenario’s uitvoerig belicht •
Met een pompschakelaar kun je energie besparen en tegelijk de behaaglijkheid in huis verhogen. Een andere nuttige functie is het tegengaan van een ‘pompinfarct’. Door de pomp buiten het stookseizoen af en toe heel even te laten draaien wordt voorkomen dat hij vast gaat zitten.
januari 2013
IZ0113_TA_pompschakelaars.indd 20
7-1-2013 10:22:23
13TES-25 - Installateurszaken
14-1-2013
14:34
Pagina 1
Voer al uw klimaatmetingen uit met ĂŠĂŠn instrument
www.testo.nl/klimaat
Bezoek Testo: Hal 10.2 Stand A35
23 0983 13TES-25
Voor iedere installateur een passende rookgasanalyser met de laagste onderhoudskosten!
IZ0113_21.indd 21
www.testo.nl/rookgas
14-1-2013 15:32:21
Lowara Ecocirc circulatiepomp •
Asloze sferische balmotor
•
Anti-blokkeer technologie
•
Automatische regeling
•
ECM technologie
•
Eén bedieningsknop
•
Bespaart energie
•
Korte terugverdientijd
•
Storingsvrije werking
www.lowara.nl
Het nieuwe installeren voor optimale drinkwaterkwaliteit. Serieleidingen van Viega.
Viega. Altijd beter! Serieleidingen voorkomen stagnatie in drinkwaterinstallaties en scheppen de beste voorwaarden voor eersteklas drinkwaterkwaliteit. Kies daarom nu voor de nieuwe installatiemethode – met efficiënte systeemoplossingen en expertise van Viega. www.viega.nl
FVG3149_Anz_Trinkwasser_NL.indd 1
IZ0113_22_viega_xylem.indd 22
25.07.12 17:02
8-1-2013 14:55:02
druppels
COLUMN
Dutch design
….. of verzuipen?
Voor wie het ultieme in baden wil, heeft Sealskin de Canvas ontwikkeld. Optimaal comfort, modern ‘Dutch design’ en gemaakt van bijzonder hoogwaardig materiaal. Kortom, het beste bad dat we tot nu toe hebben ontwikkeld, zegt de producent. En volledig aan te passen aan de situatie van de klant. Dankzij de maatwerkmogelijkheden zijn die vervelende, ontsierende tegelrandjes om een ruimte tussen het bad en de muur te vullen niet meer nodig. U trekt de badrand door naar de breedte of schuinte die u nodig hebt voor het fraaiste resultaat. Canvas is volledig vervaardigd uit Solid surface. Dit moderne, hoogwaardige materiaal is een composiet uit onder andere mineralen. Solid surface is vormvaster dan acryl, waardoor strakkere designs mogelijk worden. Ieder bad wordt geleverd inclusief verstelbare potenset, afvoer én in hoogte instelbare verborgen overloop •
Meer doucheplezier in één klik Houdt u van een zachte, warme regendouche of kiest u voor een krachtige, doelgerichte douchestraal? Hansgrohe heeft het douchegedrag en de wensen van haar gebruikers onder de loep genomen. Hieruit bleek dat de keuze meestal valt op een van deze twee verschillende douchebelevingen. Deze resultaten leidden tot de ontwikkeling van de nieuwe Raindance Select E 120 handdouche, die dankzij zijn innovatieve straaltechnologie voor iedere behoefte en ieder douchetype de
passende douche-ervaring biedt. En dat met slechts één druk op de knop: de straalsoorten kunnen dankzij de handige Select-drukknop intuïtief en comfortabel bediend worden. De nieuwe Raindance Select 120 handdouche is verkrijgbaar in volledig chroom en in een wit/chroom uitvoering met witte straalschijf in een glanzend chromen douchekop. De handdouche is ook beschikbaar in een set met bijpassende glijstang en zeepschaal, deze past uit stekend in vele verschillende badkamerinrichtingen •
Zoekmachine Google stelt elk jaar zogenaamde ‘Zeitgeistlijsten’ op. Dat zijn lijsten die voor een aantal onderwerpen de tijdgeest weerspiegelen, doordat de meest gegooglede zoektermen van het jaar ervoor erin op rij zijn gezet. In december kwamen de lijsten voor 2012 uit. Het zal u niet verbazen dat op de lijst voor ‘huizenmarkt’ zoektermen als ‘restschuld’, ‘open huizen dag’, ‘prijsdaling’ en ‘huis verhuren’ erg hoog scoorden. Want iedereen weet het: er wordt nauwelijks nieuw gebouwd, er wordt weinig verhuisd en er wordt weinig verbouwd. De woningmarkt zit op slot, hypotheekverstrekking gaat moeizaam en door de economische crisis is de utiliteitsbouw stilgevallen. Achter de bouw aan heeft ook de installatiesector het daardoor erg moeilijk. De kranten tonen dramatische overzichten van aantallen faillissementen. In de regio vaak net nog wat meer dan in stedelijk gebied, omdat daar meer publieke diensten zitten die het motortje nog enigszins draaiende houden. Wat te doen om als bedrijf het hoofd boven water te houden? Het theoretische riedeltje is wel bekend: spreid je dienstenpakket, hang je niet op aan enkele grote klanten, blijf niet teveel in één plaats/regio hangen, verbind je niet teveel aan één bedrijfstak, maak je nieuwe technieken snel eigen, besteed tijd aan after sales. De grotere bedrijven kunnen daar misschien in goede tijden wel wat op sturen. Maar de praktijk nu is dat je met een paar man in dienst blij bent als je überhaupt werk hebt. Wat dan wel om niet kopje onder te gaan in deze moeilijke tijden? Ik zou niet bij een kwaliteitszorgbedrijf werken als ik u niet zou adviseren: blijf in ieder geval kwaliteit leveren! Zowel bij de producten die u toepast (u weet wel, die met dat ….keur) als de hele dienst die u eromheen levert. Dat levert tevreden klanten op en weinig faalkosten. Met name dat laatste kan aardig in de papieren lopen. En hebben u of uw mensen noodgedwongen wat meer tijd, besteed die dan aan opleiding of trek intern de werkprocessen nog wat strakker. Nog meer tijd voor kwaliteit dus! Kees Poortema Kiwa Nederland B.V.
januari 2013
IZ0113_column_kiwa.indd 23
23
8-1-2013 18:35:39
Praktijk
COMFORT, OOK OP DE TIENDE ETAGE
Het hoe en waarom van ee n Vaak hebben bewoners en bezoekers geen weet van het bestaan
meer dan drie verdiepingen een waterdruk-verhogingsinstallatie staat.
gepompt kan worden. Een installatie wordt steeds vaker uitgerust met een toerenregeling. Dit heeft een aantal voordelen, waarbij de belangrijkste energiebesparing is.
Zoals in appartementencomplexen, kantoorgebouwen en hotels. Hoe
Eisen
ervan. Maar we kunnen er rustig van uitgaan dat in elk gebouw van
werkt zo’n installatie en waarom hebben we die eigenlijk nodig? Om met het laatste te beginnen: om ook op hogere verdiepingen in een gebouw nog voldoende water uit de kraan te laten komen. Iedereen vindt het vanzelfsprekend dat er water uit de kraan komt. Ook op de bovenste verdieping, maar dat is het allerminst.
Minimaal 1,5 bar De waterleidingbedrijven in Nederland zorgen voor een minimale waterdruk van zo’n 2 bar aan de watermeter, dus bij binnenkomst in een gebouw. Waterdruk in de leidingen zorgt ervoor dat ook op bovenliggende etages voldoende water beschikbaar is voor bijvoorbeeld een douche, toilet of een cv-installatie. Maar hoe hoger we gaan, hoe minder waterdruk er nog is. Wanneer de waterdruk te laag is, komt er weinig of geen water uit de kraan.Voor een goede werking van een douche of een wasmachine is bijvoorbeeld minimaal 1,5 bar waterdruk nodig. Elke meter aan hoogte die moet worden overwonnen zorgt voor een daling van de waterdruk met 0.1 bar. In Nederland ziet dat er als volgt uit: begane grond: 2 bar; eerste verdieping: 1,7 bar; tweede verdieping: 1,4 bar; derde
verdieping: 1,1 bar; vierde verdieping: 0,8 bar. In onze woningen treffen we tegenwoordig steeds meer voorzieningen aan die om extra waterdruk vragen. Bijvoorbeeld stort- en massagedouches. Om hiervan echt te kunnen genieten is in veel gevallen waterdruk met extra vermogen noodzakelijk.
Werking Een drukverhoginsinstallatie (hydrofoor) bevat als belangrijkste onderdeel een pomp die ervoor zorgt dat overal waar het nodig is voldoende druk is op de watervoorziening. Hoeveel druk en capaciteit er nodig is, is uit te rekenen aan de hand van de hoogte en het aantal tappunten die aanwezig zijn. Een drukverhogingsinstallatie is nooit standaard, omdat bijna geen enkele toepassing hetzelfde is. Een installatie bestaat over het algemeen uit een fundatieplaat met twee of meer pompen, een schakelpaneel en diverse toebehoren, zoals een afsluiter, keerkleppen en membraanschakelvaten. De pomp van een drukverhogingsinstallatie bevat waaiers. Deze bouwen de druk op waardoor er water omhoog
Motoren en pompen leveren een steeds hoger rendement. Alle leveranciers volgen hier de steeds strenger wordende wet- en regelgeving. Het effect van het motorrendement op het totale rendement van een installatie is soms echter zeer gering. Belangrijker is het om een juiste regeling of installatie in serie of parallel te kiezen. Maar vooral om goed geïnformeerd te worden over het juiste installatietype en opstelling, met oog voor de toepassing en gewenste energiezuinigheid en/of het legionella risico. Ook maatvoering en installatiegemak zijn daarbij zaken om rekening mee te houden.
24
Vanuit de Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties (de NEN1006) worden onder meer de volgende eisen aan een drukverhogingsinstallatie gesteld: - er moet altijd een back up pomp in de installatie aanwezig zijn om de minimale druk en capaciteit te waarborgen; - indien een pomp wordt uitgewisseld, dient de installatie waterdruk te kunnen blijven leveren; - er mag niet een te groot drukverschil worden veroorzaakt (max 1,5 bar); - als een pomp langere tijd stilstaat, dient hij eerst proef te draaien; - een installatie moet zijn opgebouwd uit materialen die het drinkwater niet nadelig beïnvloeden.
Soorten drukverhoginginstallaties Omdat er een reservepomp aanwezig moet zijn, bestaat een drukverho-
Hydro-Unit standaard RVS (Duijvelaar Pompen)
januari 2013
IZ0113_SA_hethoeenwaarom.indd 24
7-1-2013 10:27:40
ee n drukverhogingsinstallatie gingsinstallatie dus altijd uit twee of meerdere pompen. Daarnaast is er een schakelkast met een regelaar nodig. We kennen in beginsel drie typen installaties: Standaard installatie Dit is een installatie met een minimale draaitijd (90 – 180 s). De pomp schakelt in wanneer de druk in het systeem zakt. De pomp schakelt uit wanneer de druk bereikt is én wanneer de verplichte minimale draaitijd is afgelopen. Bij een standaard installatie is er altijd de maximale pompdruk in het systeem. Deze kan niet aangepast worden. Toerengeregelde installatie Deze installatie levert de benodigde druk door het aanpassen van het toerental. Tevens is de druk instelbaar. Dit levert een besparing op de energiekosten ten opzichte van de standaard installatie, van ongeveer 30%.
Schema: parallel
Installatie met een extra grote membraantank Dit is een installatie zonder een minimale draaitijd, met een vast in- en uitschakelpunt, waarbij de nadraaitijd wordt verkregen door het vullen van een extra grote membraantank. Hierdoor verpompt de pomp altijd water, in het gebouw of in de membraantank. Wanneer de tank vol is schakelt de pomp uit. De pomp draait nooit onnodig en de druk is instelbaar. De energiebesparing van deze installatie ten opzichte van de standaard installatie is 60%. Een ander voordeel van deze installatie is dat de mogelijkheid bestaat om de pomp ’s nachts helemaal niet aan te laten gaan, omdat het vullen van bijvoorbeeld de wc gebeurt uit de voorraad van de membraantank. Bij hoogbouw bestaat de mogelijkheid extra te besparen door het plaatsen van niet slechts één, maar meerdere installaties in serie met lagere druk, of één hoge en één lage druk parallel aan elkaar. Dit levert dan een energiebesparing op van minimaal 25%.
Integreren in GBS Tegenwoordig worden steeds meer systemen aangesloten aan een Gebouw Beheer Systeem (GBS). Gebruikelijk is het om hierin op te nemen: de lift, brandmeldinstallatie, riool/vuilwaterpompen, alarminstallatie, verwarming/ ventilatie en verlichting. Maar ook een drukverhogingsinstallatie kan prima geïntegreerd worden in een GBS. Een GBS kan niet alleen een melding geven dat er ergens een storing is, maar ook aangeven wàt er mis is door bijvoorbeeld de temperatuur van een systeem te tonen.
Onderhoud Volgens de waterwerkbladen 1.4G dient een drukverhoginginstallatie minimaal één keer per jaar te worden gecontroleerd en onderhouden. Dit moet uitgevoerd worden door een gekwalificeerde monteur die hier de juiste opleidingen voor heeft gevolgd. Dit alles om de juiste waterleverantie te waarborgen. Vaak heeft de leverancier van de installatie zelf een servicemonteur die dit kan uitvoeren •
Ook op het gebied van drukverhogingsinstallaties staan de ontwikkelingen niet stil. Een mooi voorbeeld hiervan zien we bij de firma Duijvelaar Pompen. Zij hebben een volledig doorstromende installatie zonder drukvaten ontwikkeld, de HydroUnit Cube. Deze compacte Cube is niet als zodanig herkenbaar, maar van binnen zit, zo verzekert de leverancier, dezelfde kracht als in een conventionele drukverhogingsinstallatie. Hydro-Unit Cube (Duijvelaar Pompen) Deze toerengeregelde installatie werkt zonder membraanvat en de leidingen zijn niet meer afgedopt maar doorstromend, waardoor aanvullende beheersmaatregelen met betrekking tot legionellapreventie niet meer nodig zijn. Hij is uitgevoerd met geïntegreerde besturing. De keerklep, zuig- en persaansluiting zijn geïntegreerd in de pompvoet. Door een minimaal aantal installatiedelen is de Cube eenvoudig te monteren, zowel op de vloer als aan de wand.
Schema: in serie januari 2013
IZ0113_SA_hethoeenwaarom.indd 25
25
7-1-2013 10:27:46