8e jaargang nummer 2 februari 2010
Special: Renovatie > Ultrasoon inregelen > HRe: net even anders > Improvisatietalent
gevraagd > Warmtepomp voor renovatiemarkt
IZ0210_cover.indd 1
8-2-2010 11:40:41
Acto maakt de calculatie eenvoudig A C C U R A AT ZEKER SNEL GEMAK INZICHT WINSTGEVEND BEWEZEN
ActoService | Onderhoudscalculatie, enkele voordelen op een rij: s 6EEL importmogelijkheden, o.a. vanuit Excel op basis van Stabu, NL/SfB enz., én inlezen van bestekken van derden. s 3 LIM HERGEBRUIK VAN GEGEVENS ZORGT voor een efficiënt offerteproces. s 5 NIFORME WERKWIJZE ZORGT voor minder fouten. s M anagementrapportages en BEWAKING VAN CALCULATIETRAJECTEN Bel voor meer informatie en een vrijblijvende demonstratie naar Acto Informatisering: (033) 422 68 00
Maak snel en betrouwbaar de passende offer te
Nieuwe module ActoService | Onderhoudscalculatie Het calculeren van onderhoudscontracten was nog nooit zo eenvoudig !
Vraag een vrijblijvende demonstratie aan!
IZ0210_acto_02.indd 2
www.acto.nl
9-2-2010 10:23:50
Zo simpel als het indraaien van een nieuwe lamp...
...is het installeren van een HR(E)-ketel van Intergas Steeds meer installateurs kiezen voor de HR(E)-ketels van Intergas. Geen wonder, want deze energiezuinige ketels bieden niet alleen uitstekende gebruikseigenschappen, ze zijn ook nog eens in een handomdraai geplaatst en ge誰nstalleerd. Ontdek het zelf!
www.intergasverwarming.nl
>>Betrouwbaar in warmte Intergas Verwarming, Postbus 6, 7740 AA Coevorden, tel.: (0524) 51 23 45 www.intergasverwarming.nl
IZ0210_intergas_03.indd 3
12-2-2010 13:14:10
Een kwestie van vakmanschap
Als gespecialiseerd vloerverwarmingsbedrijf heeft Vloerverwarming Nederland eigen monteurs in dienst, die ruime ervaring hebben in het aanleggen van vloerverwarmingssystemen. Maar met alleen ervaring maken we nog geen verschil. Dat hebben er wel meer. Wat het verschil wel maakt? Da’s eigenlijk heel simpel. Vanaf het eerste contact tot en met de aftersales werken er bij Vloerverwarming Nederland stuk voor stuk mensen die nog heel ouderwets….nadenken. Dat scheelt een hoop kopzorgen en de klant geld. Of het nu gaat om een woonkamer of een fabriekshal, Vloerverwarming Nederland regelt het voor u. Simpelweg gezegd: een kwestie van vakmanschap! Bel of mail gerust als u informatie wenst, er ligt een infopakket voor u klaar. Uiteraard kunt u ook een afspraak maken met één van onze specialisten.
Dalweg 160 6865 CX Doorwerth tel: 026 : 339 14 41 fax: 026 : 339 14 42
w w w. v l o e r v e r w a r m i n g n e d e r l a n d . n l midden@vloer verwarmingnederland.nl
IZ0210_vn_04.indd 4
11-2-2010 10:25:03
IZ TECHNIEK Vloerverwarming is de meest ideale manier van verwarmen; snel, efficiënt en comfortabel. Magnum
Verwarmen, koelen en ventileren
levert uitsluitend hoogwaardige, duurzame en ener-
Alleskunner
14
giezuinige vloerverwarmingssystemen met vaak een levenslange warmtegarantie. Of u nu een tegel- of
Ultrasoon inregelen
een houten vloer wilt verwarmen, een woon-, bad-
Cv-installatie
17
kamer of keuken, als hoofd- of bijverwarming, wij hebben voor iedere situatie een passend systeem!
Warmtepomp voor renovatiesector: een gouden greep
Kijk op magnumheating.nl of bel 0166-609 300.
Bulls eye!
18
Magnum keeps you warm!
Merk toch hoe sterk
20
Insteekkoppelingen
Van veldtest naar consument
32
HRe-ketel
En verder 7 9 11 22 30 47 48
Van de redactie In de pijplijn, inc.l IZAP Column Publivent Monument krijgt groene longen Buigen of barsten?... Een kwestie van rekenen Column OTIB Column Mañana, mañana
8e jaargang nummer 2 februari 2010
Special: Renovatie > Ultrasoon inregelen > HRe: net even anders > Improvisatietalent gevraagd > Warmtepomp voor renovatiemarkt
IZ SANITAIR “Je moet kunnen improviseren”
26
Installaties ingewikkelder
COLOFON InstallateursZaken (ISSN:1872_6607) Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoering Oplage: 8.000 exemplaren Aandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehandeling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieu Een uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nl Redactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma (redactie Techniek), Katja van Roosmalen (coördinatie Zakelijk katern), Martijn Bennis, Look Boden, Herman Kleijntjes, Martijn Jorritsma, Jesse Budding, Theo Tangelder (fotografie) E: redactie@merlijnplus.nl Vaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, VLA, Elly Verburg (OTIB), KEMA Advertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: verkoop@merlijnplus.nl Uitgever: Frank Stouthart Traffic en secretariaat: Mariëlla van den Eng, Marijke Stouthart, E: traffic@merlijnplus.nl Abonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegd E: abonnementen@merlijnplus.nl Vormgeving: Yolanda van der Neut Basis vormgeving: DUO-ontwerp, Utrecht Druk: Ten Brink, Meppel © Merlijn Plus BV, 2009 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.
En verder Druppels
25
IZ ZAKELIJK Renovatie loopt warm voor energiebesparing
34
De toekomst biedt kansen
Installatiebranche loopt achter
36
Opleveringsgebreken
Consument wil duidelijkheid
38
Zoeken op het net
Met schone handen
41
Verantwoord ondernemen
‘Duurzaam’ als rode draad
45
Haagse Hogeschool
En verder 42 43
Zakennieuws Column KEMA
februari 2010
IZ0210_inhoud.indd 5
5
11-2-2010 10:14:58
IZ0210_06.indd 6
12-2-2010 13:28:23
VAN DE REDACTIE
Op de eerste rij Eén van de artikelen in deze special hebben we de enthousiaste titel ‘Renovatiemarkt loopt warm voor energiebesparing’ meegegeven. Mooi, denkt u wellicht, maar geef mijn portie maar aan het welbekende kleine hondje. We zouden ons zo’n reactie goed kunnen voorstellen. Consumenten die geld hebben, vinden het vaak niet zo’n punt als ze wat meer kwijt zijn aan energiekosten. En mensen die minder goed in de slappe was zitten, zien op tegen de soms pittige investeringen die nodig zijn om hun woning energievriendelijker te maken. Gelukkig zijn er subsidies. Jawel, maar dan moet de consument daar wel van op de hoogte zijn. En dat blijkt maar in zeer beperkte mate het geval. Oké, maar we hebben ook nog de woningbouwcorporaties met hun enorme voorraden wo-
ningen die een interessante labelsprong zouden kunnen maken. Klopt helemaal. Helaas hebben veel woningbouwverenigingen moeite de eindjes aan elkaar te knopen. Sommige zijn zelfs onder curatele gesteld. Gelukkig hebben medailles altijd een keerzijde. Meer dan een miljoen (huur)woningen in ons land wachten op een energetische opknapbeurt. Het initiatief Meer met Minder legt een stevig fundament onder het streven woningen en utiliteitsgebouwen energiezuiniger te maken. Vooral in de utiliteit kun je duurzame hoogstandjes bewonderen. Zo berichten we in deze uitgave over de Haagse Hogeschool die voor hun uitermate duurzaam opgezette behuizing en inventieve klimaatbeheer een trofee in de wacht sleepte. En een hele grote technische dienstverlener is nu formeel
begonnen met duurzaam inkopen. Alle toeleveranciers, van groot tot klein, moeten zich in elk opzicht ‘netjes’ gedragen, anders komen ze niet eens het terrein op. Steeds meer opdrachtgevers schrijven Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
(MVO) met hoofdletters in hun mission statement. Als u dat als aanbieder ook doet, zit u straks op de eerste rij. Want de vraag naar vakmensen zal zeker weer toenemen. Dúúrzaam ingestelde vakmensen, wel te verstaan •
Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide catalogus. Een overzichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leveringsprogramma van koperen en bronzen produkten en halffabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.
UIT ONZE KOPER/BRONS CATALOGUS www.gizom.nl
Aan de leiding in aluminium, koper en brons. Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.
februari 2010
IZ0210_vanderedactie.indd 7
7
11-2-2010 11:13:33
evolutie
Evohome, een evolutie in draadloze zoneregeling Warmte daar waar het nodig is. Daarin voorziet evohome, Honeywell's nieuwe, innovatieve draadloze systeem voor zoneregeling. Eenvoudig te plaatsten ĂŠn geschikt voor vele mogelijkheden voor een energiebewust en milieuvriendelijk gebruik van verwarming. Overzichtelijke bediening met de moderne touchscreen evotouch zodat centraal de temperatuur in elke zone kan worden gecontroleerd en ingesteld. Evohome is stijlvol, gebruiksvriendelijk en kan aan vele klanten- en verwarmingswensen worden aangepast. Via de USB-aansluiting kunnen toekomstige uitbreidingen en nieuwe mogelijkheden eenvoudig worden gedownload. Evohome - gemaakt voor de toekomst. Uw klanten zullen u ernaar vragen.
Evohome is winnaar van de VSK Award 2010 in de categorie Verwarming Kijk op www.regelvisie.nl of bel Honeywell Infolijn: 020-5656 392 Š 2010 Honeywell B.V. AD0302
IZ0210_50.indd 8
12-2-2010 13:52:51
Flits !
IN DE PIJPLIJN
AGENDA 18 maart Bodegraven DWA seminar: Energie (DE) centraal www.dwa.nl 13 april IJsselstein TVVL symposium: Invloed mens en zijn omgeving op sanitaire technieken www.tvvl.nl 20-22 april Gorinchem Installatie Vakbeurs of Klimaatvak www.evenementenhalgorinchem.nl
Klimaatspecialisten bij elkaar Verhulst Klimaattechniek en de R-vent Group gaan samenwerken op het gebied van de ontwikkeling, productie en verkoop van luchtdistributie systemen. Naast de bestaande activiteiten van zowel Verhulst als R-vent op het gebied van ventilatie en luchtbehandeling, die los van elkaar worden voortgezet, worden de activiteiten van Verhulst luchtkanalen ondergebracht in een zelfstandige onderneming, onder de naam Vespi BV •
tepompen’ uitgebracht. De Roadmap maakt duidelijk dat de warmtepomp substantieel kan bijdragen aan een duurzame energievoorziening. Minster Cramer van VROM ontving het eerste exemplaar van de leidraad uit handen van NPW-voorzitter Chris Zijdeveld •
Totaalinstallateur breidt uit Van Dorp Installaties heeft Service Equipe overgenomen. Service Equipe is gevestigd in Benthuizen en gaat nu verder onder de nieuwe bedrijfsnaam Van Dorp Service Equipe. In de toekomst zal het bedrijf binnen Van Dorp installaties als zelfstandige afdeling in de vestiging Zoetermeer geïntegreerd worden •
Nooit meer legionella Eind 2009 zijn de eerste BRL 6010 ‘Legionella preventieadvisereing voor collectieve leidingwaterinstallaties’ certificaten uitgereikt. Begin 2010 zal het Drinkwaterbesluit definitief worden gemaakt. Hierin zal worden opgenomen dat legionella beheersplannen moeten worden opgesteld door BRL 6010 gecertificeerde adviesbureaus •
Europa en leidingisolatie Roadmap Warmtepompen Het Nederlands Platform Warmtepompen (NPW) heeft een ‘Roadmap Warm-
De Europese productnormen voor leidingisolatie zijn door de nationale normorganisaties in het CEN (Comité Européen de Normalisation) aangenomen. Daarmee is de weg vrij voor de invoering van een CE-keurmerk voor warmte-isolatie voor technische installaties in gebouwen en bedrijfstechnische installaties •
www.installatienet.nl
LEES MEER OPP
Eerst even IZappen... PRAKTIJK Ultrasoon inregelen Het waterzijdig inregelen van een cv-installatie is essentieel voor een goede werking van het systeem. Desondanks komt het er vaak niet van. Installateur Gerard van Leusden besloot van de nood een deugd te maken. Sinds enkele jaren doet hij niets anders meer dan inregelen. Maar dan wel op de volgens hem allerbeste manier: met behulp van geluidsgolven. P 17 INTERVIEW “Je moet kunnen improviseren” Sanitaire installaties zijn de afgelopen jaren een stuk ingewikkelder geworden. Will Scheffer, expert in sanitaire techniek, pleit voor eenvoudiger systemen. Ook vindt hij dat het ‘gezonde verstand’ best wat meer de ruimte mag krijgen bij het ontwerpen van en het werken aan sanitaire installaties. “Als je helemaal afhankelijk bent van wat er uit je computer rolt, heb je een probleem.” P 26
PRAKTIJK HRe: van veldtest naar consument Leveranciers van HRe-ketels zijn vastbesloten een topproduct in de markt te zetten. Tijdens uitgebreide veldtesten worden de ketels flink aan de tand gevoeld. De techniek lijkt geen onoverkomelijke problemen meer op te leveren. Nu komt het vooral op de installateur aan. P 32 ACTUEEL Renovatiemarkt en energiebesparing Van alle Nederlandse woningen stamt 53 procent van vóór 1976. Verwarming van deze huizen veroorzaakt viervijfde van de CO2-uitstoot. Volgens VROM kunnen 1,1 miljoen verouderde woningen energiezuiniger worden. Maar hoe staat het met de animo? P 34 TREND Opleveringsgebreken bij installaties stabiel Het aantal opleveringsgebreken bij nieuwbouwwoningen is afgenomen van 22 naar 18. Mogelijk zorgt de dalende bouwproductie voor een afnemende werkdruk en een betere opleverkwaliteit. Het aandeel van de installatiebranche in de foutenmarge blijft echter stabiel. P 36
februari 2010
IZ0210_idp_izap_agenda_re.indd 9
9
11-2-2010 10:06:40
COMBI-KET ACTIEVOO ELS RDEEL ! Inform eer b dichtstbijzi ij uw jnde vestiging
Efficiënt werken en voordelig inkopen: daar ligt uw winst. Met Warmteservice bespaart u tijd en geld! We bieden u een groot assortiment met een gunstige prijsstelling. U vindt bij ons geen zelfbedieningsconcept of vertegenwoordigers, maar vakkundige mensen aan de balie. Warmteservice onderscheidt zich door de persoonlijke benadering en het deskundige advies.
Online voordelig je materialen bestellen op warmteservice.nl
Warmteservice heeft 46 vestigingen in Nederland. Ook in uw regio zijn wij goed bereikbaar. Kom gerust langs en bekijk ons ruime assortiment, doordeweeks of op zaterdag. Meer informatie: 0900 - 23 56 897 (0900-belnuWS / € 0,01 p.m.)
Ontdek het gemak van warmteservice.nl
AANSLUITKOGELKRANEN
KIWA
AANSLUITKOGELKRANEN / KIWA • In de hedendaagse installatietechniek hebben kogelkranen vrijwel in zijn geheel de conventionele
DE VOORDELEN OP EEN RIJ:
stopkranen met spindel verdrongen. Belangrijke voordelen van kogelkranen zijn, naast het prijsvoordeel, de volledige doorlaat, de lek- en onderhoudsvrije constructie en de snelle en blijvend
• Haakse en rechte modellen
soepele bediening.
• Met en zonder aftapvoorziening
• De kogelkranen zijn ontwikkeld conform EN 13828, voorzien van het KIWA-kwaliteitskeurmerk
• Knel, binnendraad en buitendraad • Wartelmoeraansluiting
en gecertificeerd volgens BRL K604.
• De kogelkranen zijn geschikt voor toepassingen in alle drinkwater- en warmtapwater-installaties met een werkdruk van maximaal 10 bar en een temperatuur van –15°C tot +120°C.
• Volledige doorlaat • Betrouwbare constructie • Blijvend soepele bediening • Hoog model RVS handgreep • Compacte inbouwmaten • KIWA-keur
Uitvoering: 28.2953 + 10.0001
IZ0210_warmteserv_raminex_10.indd 10
Uitvoering: 28.2216
12-2-2010 13:18:52
COLUMN Holle vaten?
Sales Engineer Theo Verharen (NIBE) met links bedrijfsleider Albert van Loosdregt en rechts directeur Peter Voss van Installatiebedrijf P. Voss B.V.
Installatiebedrijf P. Voss wint laatste NIBE Stimuleringspremie Warmtepompen Op 21 januari jl. reikte NIBE Energietechniek B.V. de laatste NIBE Stimuleringspremie Warmtepompen uit aan Installatiebedrijf P. Voss uit St. Oedenrode. Het winnende project betreft de installatie van twintig NIBE F1240 warmtepompen met passieve koeling in een nieuw, duurzaam gebouwd appartementencomplex van woningbouwvereniging Wovesto in St. Oedenrode. Bedrijfsleider Albert van Loosdregt van Installatiebedrijf P. Voss hierover: ‘Aanvankelijk hadden we een ander fabrikaat op het oog, maar op verzoek van Wovesto zijn we ook met NIBE gaan praten. We hadden al wel ervaring met boilers van NIBE, maar nog niet met de warmtepompen. Voordat we met dit grote project aan de slag gingen, hebben we eerst een paar individuele warmtepompen van NIBE geplaatst. De ervaringen daarbij waren goed en dat gaf vertrouwen voor dit project.’ Van Loosdregt was vooral blij verrast met de nazorg van NIBE. ‘Na de eerste plaatsing kwam een servicemedewerker langs om te kijken of we alles goed hadden geïnstalleerd en ook bij de inbedrijfstelling van de eerste twee warmtepompen was iemand van NIBE aanwezig. Perfecte service, dat hadden we niet eerder meegemaakt. Wij zijn inmiddels overgestapt op NIBE. Sterker nog: privé laat ik ook een NIBE warmtepomp plaatsen. Dat zegt toch genoeg!’
Onder de titel ‘Installateur kiest voor gunstige prijs en advies’ is in oktober 2009 de Bouwkennis Score Card Trends en Ontwikkelingen Installatie gepubliceerd. Hierin worden voor uw columnist een aantal onthutsende constateringen gedaan, naar aanleiding van een enquête onder installateurs in de bouw. Voor de W-installateurs blijkt de toegevoegde waarde van fabrikanten te liggen in gunstige prijzen (met 66% op 1), een goed kortingsysteem (met 54% op 2) en een goede garantie (met 52% op 3). De E-installateur steekt daar dan wat mij betreft positief bij af door in volgorde te kiezen voor de adviesrol van fabrikanten (met 47% op 1), gunstige prijzen (met 37% op 2) en deskundig personeel (met 34% op 3). Ik ben blij dat ik niet uit het marktsegment van de installateur kom. Zelfs plaatsvervangend krijg ik het schaamrood op de kaken. Want eerder in 2009 publiceerde Bouwkennis het rapport ‘Combinatie van maatregelen geeft energiezuinige nieuwbouw beste kans’. Hierin viel te lezen dat installateurs intelligente installaties zien als een oplossing voor het energievraagstuk, vooral als daarbij gebruik wordt gemaakt van zonne-energiesystemen en warmtepompsystemen. Er werd een combinatie van bouwkundige en installatietechnische maatregelen naar voren geschoven om het EPC-vraagstuk in te vullen. Vandaar die plaatsvervangende schaamte. Ik concludeerde namelijk uit dit rapport, dat de sector begrepen had dat we toe moeten naar integrale en zelfs intelligente oplossingen. En daar kan ik me volledig in vinden. Maar dat in de top 10 toch echt andere toegevoegde waarden van de fabrikant horen dan een ‘gunstige prijs’ en een ‘goed kortingsysteem’, is blijkbaar nog niet doorgedrongen. Het lijkt me goed dat daar op korte termijn verandering in gaat komen. De sector draagt, zowel voor zichzelf als maatschappelijk gezien, een te grote verantwoordelijkheid om alles bij het oude te laten, lijkt me. O ja en gebalanceerde ventilatie en hybride ventilatie zijn, zo blijkt uit het onderzoek naar energiebesparende voorzieningen, geen populaire keuze meer. Drie keer raden waarom…. A. van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV Onder auspiciën van
februari 2010
11
(advertorial) IZ0210_idp_publivent_nibe.indd 11
11-2-2010 10:08:45
IN DE PIJPLIJN
Flits !
LEES MEER OPP
www.installatienet.nl
Nieuwe richtlijnen ventilatie
Zwaar weer?
De nieuwe ISSO-publicatie 91 geeft een eenduidig pakket van ontwerptechnische kwaliteitseisen voor goed functionerende, decentrale, mechanische ventilatiesystemen met warmteterugwinning in woningen en woongebouwen. Al dan niet op basis van vraagsturing kunnen deze systemen in verblijfsruimten lokaal mechanisch lucht toe- en afvoeren. Vooral vanwege de inpasbaarheid in de bestaande bouw en de mogelijkheid om hiermee faalkosten in de nieuwbouw te verkleinen, is er steeds meer belangstelling om dit type ventilatiesystemen toe te passen. Aan de hand van een globaal ontwerp- en relatieschema geeft de publicatie duidelijk aan waar men keuzen moet maken, welke factoren daarbij een rol spelen en hoe deze elkaar beïnvloeden. De daarop volgende hoofdstukken verwijzen via specificatiebladen (SB) naar specifieke informatie. De in de vorm van specificatiebladen uitgewerkte, ontwerptechnische kwaliteitseisen en richtlijnen zijn gepresenteerd in de structuur van het Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallatie (MKK). Daardoor is in iedere fase van het voortbrengingsproces van een ventilatiesysteem duidelijk aan welke specificaties men moet voldoen en welke informatie beschikbaar moet zijn om het voortbrengingsproces te doorlopen. ISSO-publicatie 92 geeft een eenduidig pakket van ontwerptechnische kwaliteitseisen voor goed functionerende ventilatiesystemen op basis van decentrale luchttoevoer met centrale mechanische luchtafvoer in woningen en woongebouwen. Al dan niet op basis van vraagsturing zorgen deze systemen dat, in verblijfsruimten, lokaal natuurlijk of mechanisch lucht wordt toegevoerd en centraal mechanisch weer wordt afgevoerd. Een globaal ontwerp- en relatieschema geeft duidelijk aan waar men keuzen moet maken, welke factoren daarbij een rol spelen en hoe deze elkaar beïnvloeden. De daarop volgende hoofdstukken verwijzen via specificatiebladen (SB) naar specifieke informatie. De in de vorm van specificatiebladen uitgewerkte ontwerptechnische kwaliteitseisen en richtlijnen zijn gepresenteerd in de structuur van het Model Kwaliteitsbeheersing Klimaatinstallatie (MKK). Daardoor is in iedere fase van het voortbrengingsproces van een ventilatiesysteem duidelijk aan welke specificaties men moet voldoen en welke informatie beschikbaar moet zijn om het voortbrengingsproces te doorlopen •
De bouw bevindt zich midden in een neerwaarts aanpassingsproces. De komende jaren is er geen structureel herstel in de bouw te verwachten door de geremde vraag. Hoewel de economie als geheel over het dieptepunt heen lijkt te zijn, zal de bouwproductie als gevolg van na-ijleffecten nog enige tijd krimpen. Dat staat in de Bouwprognoses 2009-2014 van TNO. De Bouwprognoses zijn opgesteld in opdracht van het ministerie van VROM. Het jaar 2008 was nog een goed jaar voor de bouw met een toename van de productie van 5,8%. In 2009 krimpt de bouwproductie met 6,9%. In 2010 ligt de daling op 4,3%. In de utiliteitsbouw, die in 2008 nog stevig groeide met 13,7%, is er in 2009 en in 2010 sprake van krimp met 1,9% resp. 6,6%. Hoewel de installatiebranche kampt met dezelfde problemen als andere partijen in de bouwkolom, is de situatie ‘minder ongunstig’. Dat zegt brancheorganisatie UnetoVni bij monde van voorlichter Dick Reijman. “Ook voor de installatiebranche geldt: 2010 wordt een lastig jaar. De nieuwbouw staat zwaar onder druk. Beheer- en onderhoudswerkzaamheden kunnen echter helpen om de gevolgen van de huidige conjunctuur enigszins te dempen.” Het totaalplaatje verschilt dan ook wezenlijk van andere partijen in de bouwkolom. Op de lange termijn zijn de vooruitzichten gunstiger voor de installatiebranche dan voor andere partijen in de bouwkolom, meent Reijman. “Daarvoor zijn drie redenen aan te voeren. Ten eerste neemt het installatiequotum alleen maar toe in de bouw. Ten tweede biedt de markt van energiebesparing en duurzaamheid enorme mogelijkheden. Tot slot neemt de vraag naar domotica en installatiesystemen in de zorgsector toe door de vergrijzing. Voor de korte termijn is het dus belangrijk om personeel binnenboord te houden. Daar hebben we dan ook met de nieuwe CAO bewust op ingezet. Want als de situatie eenmaal verbetert, zullen we iedereen keihard nodig hebben. Alleen al de markt voor energiebesparing en duurzaamheid kan de komende jaren 17.000 nieuwe banen opleveren.” •
Energielabel In verband met de wettelijke wijzigingen in de Regeling Energieprestatie Gebouwen (REG) en de Beoordelingsrichtlijn 9500, is de labelmethodiek voor woningen (ISSO-publicatie 82) en 12
IZ0210_idp_re.indd 12
utiliteit (ISSO-publicatie 75) aangepast. De aanpassingen/verbeteringen hebben onder meer betrekking op de bepalingsmethodiek en de weergave van de globale energiebesparende maatregelen op het energielabel •
februari 2010
11-2-2010 10:12:30
Waarom Vaillant? Omdat wij een duurzame toekomst zo tastbaar mogelijk maken.
De toekomst is nu. Of u nu werkt in de particuliere vervangingsmarkt, projectmarkt of nieuwbouwmarkt, Vaillant heeft voor u een duurzame oplossing. De geoTHERM warmtepomp bijvoorbeeld, die een besparing tot 0,3 op EPC kan opleveren en die met Comfort Garant de besparing helpt optimaliseren. Of de auroSTEP, onze zonneboiler, die met de hrSOLIDEplus een duurzame combinatie oplevert en dankzij onze Daklegservice nog makkelijker te installeren is. Wilt u meer weten over al onze duurzame oplossingen? Dan kunt u terecht bij uw contactpersoon van Vaillant of op www.vaillant.nl.
Verwarming
IZ0210_vaillant_13.indd 13
Koeling
Duurzame energie
9-2-2010 10:22:55
Product
ALLESKUNNER
Verwarmen, koelen én ventileren Van ventileren tot verwarmen,
nieuwe ComfoBox van Zehnder
temperatuur te komen. Pas dan schakelt het zichzelf uit. Dat is gunstig, want de warmtepomp heeft ook tijd nodig om de temperatuur van de bron te transporteren.”
Comfosystems haalt de eindge-
LT-radiatoren
koelen of warm tapwater. Met de
bruiker een technisch hoogstandje van systeemintegratie in huis. De ComfoBox is een echte alleskunner. Allereerst kan het apparaat voorzien in de verwarmingsbehoefte. De ComfoBox werkt met een koelvloeistof/waterwarmtepomp, die via een aardwarmtesonde, aardwarmtecollector of het grondwater de warmte aan de bodem onttrekt. Zehnder heeft bewust gekozen voor een koelvloeistof-warmtepomp. “In tegenstelling tot de buitentemperatuur is de temperatuur van de aarde niet seizoensgebonden. Daarom werken koelvloeistof-warmtepompen juist in de winter veel efficiënter dan buitenluchtwarmtepompen”, vertelt Jerome Corba, technisch adviseur bij J.E. Stork Air. J.E. Stork Air biedt het product aan op de Nederlandse markt.
Oppervlakteverwarming De Zehnder ComfoBox is verkrijgbaar met een verwarmingsvermogen van 5 tot 13 kW. Het systeem heeft sensoren om de binnen- en buitentemperatuur te meten. Na de berekening van de ideale stooklijn wordt de warmte over de woning verdeeld via oppervlakteverwarming (vloer- of wandverwarming) of via LT-radiatoren. Oppervlakteverwarming past goed bij dit systeem, vertelt Corba. “Bij oppervlakteverwarming heeft het systeem de tijd nodig om op 14
“Het meest ideaal is de combinatie van vloerverwarming in combinatie met LT-radiatoren. Veelal passen we dan beneden vloerverwarming toe en boven LT-radiatoren. Boven willen we graag snel de ruimte opwarmen. Dat kan prima met LT-radiatoren. Deze hebben een lage waterinhoud en geven snel hun warmte af. Louter LT-radiatoren combineren met een warmtepomp is echter minder gunstig. De warmtepomp moet dan snel reageren, wat geen gunstig effect heeft op de efficiëntie. Een buffervat zal noodzakelijk zijn, als er alleen LT-radiatoren worden toegepast”, aldus Corba.
heden om de warmtewisselaar heen kan worden geleid. Overigens, de ramen mogen gerust open. Volgens Corba hoeft alles niet potdicht te blijven, als in een woning balansventilatie wordt toegepast. “Maar, open ramen hebben wel een nadelige invloed op de energierekening.”
Boiler De ComfoBox heeft een boilervat met een capaciteit van 400 liter, grotere formaten zijn ook mogelijk. In het boilervat wordt het water opgewarmd met de warmtepomp tot 54 graden. Een ingebouwd elektrisch 2kW element verhit het water op gezette tijden één keer per week tot een temperatuur van 60 graden om de vorming van legionella te voorkomen. Mocht er een storing optreden, dan neemt dit verwarmingselement de warmwatervoorziening voor zijn rekening.
Koeling
Bediening
Dankzij de optionele FreeCoolingfunctie is het mogelijk om in de warme dagen het huis koel te houden. In deze stand onttrekt het systeem energie aan het woongedeelte en geeft deze weer terug aan de aarde. Door de directe warmte-uitwisseling tussen koelvloeistof- en verwarmingscircuit wordt de woning gekoeld.
De ComfoBox heeft een bedieningspaneel met geïntegreerde binnentemperatuursensor, in de woonkamer. Hier kan je alle functionaliteiten mee bedienen, inclusief de ventilatie. In het bedieningspaneel is een driestandenschakelaar opgenomen, waarmee de gebruiker de ventilatie in een stand hoger of lager kan zetten. Eventueel kan op de unit een bedieningspaneel CC Ease worden toegevoegd, zodat gebruikers ook op de unit de ventilatie kunnen bedienen.
Balansventilatie De ComfoBox heeft een balansventilatiesysteem. Om precies te zijn, de ComfoAir 550 S/E. Dit toestel heeft een maximale capaciteit van 550 m3/h en een warmtewisselaar met een rendement van 95%. Ook prettig is de automatische bypass, waardoor de lucht bij bijzondere temperatuuromstandig-
Opstellingsruimte Het is al opmerkelijk hoe Zehnder erin is geslaagd verschillende HVAC-systemen te integreren in één apparaat. De ComfoBox neemt daarnaast nauwelijks ruim-
februari 2010
IZ0210_TA_zehnder.indd 14
8-2-2010 13:35:58
te in beslag. Een vloeroppervlakte van 0,5 m2 is al voldoende voor de totale unit. Het systeem heeft een modulaire opbouw. Eventuele uitbreidingsmogelijkheden, zoals zonnecollectoren voor de warmwatervoorziening of een groter boilervat, behoren tot het keuzepakket. En vereisen uiteraard extra ruimte.
Installatiegemak De Zehnder ComfoBox is een plugand-play systeem. “Allerlei appendages, zoals het expansievat, zijn al in het systeem opgenomen en hoeven niet apart te worden gemonteerd.” De unit zelf is in één dag opgebouwd en afgemonteerd. Theoretisch volstaat één installateur voor de klus, zegt Corba, maar normalerwijze doen twee man het werk. Hierbij zijn niet de manuren inbegrepen die nodig zijn voor extra werkzaamheden, zoals de aanleg van ventilatiekanalen.
ISSO-publicaties Het Bouwbesluit en de NEN-normen stellen eigenlijk te lage eisen om een comfortabel binnenklimaat te garanderen, legt Corba uit. “Wij verwijzen liever naar de ISSO-61 en ISSO-62 publicaties waarin de eisen voor mechanische ventilatie en balansventilatie zijn vastgelegd.” In dat geval geldt voor de ComfoAir een maximale weerstand van 225 m3/h bij 100 Pascal.
Flow Ventilatiesystemen genoten vroeger een slechte reputatie vanwege de geluidsoverlast. Gelukkig is die situatie ten goede gekeerd. Het blijft echter zaak om akoestische slangen van goede kwaliteit toe te passen, anders keren de ongewenste geluiden weer terug. Ook het juiste volume voor de luchtdoorvoer speelt hierin een rol. Teveel lucht bij de aan- en afvoerpunten leidt al snel tot tocht. Die aan- en afvoerpunten ziet Corba trouwens het liefst in de kernzijde van een verblijfsruimte. Voor alle duidelijkheid; in de loopzone. Ventielen in de gevelzijde zijn niet te adviseren; de luchtstroom voert al snel langs een stoel of bed, wat ongemak kan
opleveren.
Warmtepomp De naregeling van de warmtepomp vraagt ook om extra aandacht. De verdelers zorgen voor de toevoer van warm water voor de warmtevoorziening en afhankelijk van het seizoen moeten ze meer open of ‘knijpen’ om een comfortabel binnenklimaat te garanderen. Tot slot adviseert Corba om altijd een deskundige instantie in de arm te nemen voor de bronberekening. Een foutje en de COP valt al flink lager uit, waardoor het gewenste rendement niet wordt behaald.
geschikt, maak ze dan eerst grondig schoon. Conventionele radiatoren kunnen trouwens het huis uit. “Voor LTVverwarming zijn speciale radiatoren een vereiste, omdat de aanvoertemperatuur gewoonlijk lager ligt.”
Onderhoud Het onderhoud van de ComfoBox is commercieel gezien interessant voor de installateur. Temeer vanwege het feit dat het hier een totaalpalet aan installaties betreft. Normaal gesproken dienen de warmtepompinstellingen ieder jaar te worden gecontroleerd en de filters van het ventilatiesysteem twee keer per jaar te worden vervangen. Het laatste kan de bewoner overigens ook zelf doen. De warmtewisselaar heeft iedere 3 tot 5 jaar, afhankelijk van de buitenluchtkwaliteit, een onderhoudsbeurt nodig.
Markt Zehnder mikt met de ComfoBox op het hogere segment van de markt. Het systeem is zowel in de nieuwbouw als bestaande bouw toe te passen. In het laatste geval zijn er een aantal factoren waar de installateur rekening mee moet houden. Zo zijn oude ventilatiekanalen niet per definitie bruikbaar. “In de jaren ’70 werd er minder geventileerd, die kanalen zijn te klein gedimensioneerd voor de ComfoAir.” Zijn de kanalen wel
Terugverdientijd De Zehnder ComfoBox is vooral een investering in de toekomst, volgens Corba. “Op korte termijn is het rendement terug te zien in gemiddelde besparing van 40 euro per maand op de energierekening. Niet een bedrag waar je van achterover slaat, maar het rendement is er vooral op de lange termijn. Er is straks nog maar een klein beetje stroom nodig, aangezien de woning compleet zelfvoorzienend wordt voor de levering van warmte, koeling, ventilatie en warm water.”, zegt Corba. “De ComfoBox is namelijk prima te combineren met bijvoorbeeld zonnecollectoren of windenergie. Door de inzet van natuurlijke energie en het continue hergebruik hiervan, vermindert niet alleen het gebruik van fossiele brandstoffen, maar is men ook minder afhankelijk van de energieleverende bedrijven. Prijsschommelingen in de energiekosten hebben zodoende maar een beperkte invloed. Last but not least is de ComfoBox al geschikt voor toepassing in het passief huis; de woning van de toekomst.” • februari 2010
IZ0210_TA_zehnder.indd 15
15
8-2-2010 13:35:59